კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: სალომე ზეინკლიშვილი, მარიამ ტაგანაშვილი, ანა ნაკანი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით“, 177¹⁵ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით... თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე“ და 359¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით;

ბ) საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლის სიტყვების „„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა“, 177¹⁵ მუხლის სიტყვების „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია“, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის სიტყვების „„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ“ და 359¹ მუხლის სიტყვების „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია)“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1619) მომართეს სალომე ზეინკლიშვილმა, მარიამ ტაგანაშვილმა, ანა ნაკანმა და სხვებმა (სულ 10-მა მოსარჩელემ). №1619 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას გადმოეცა 2021 წლის 16 ივლისს. №1619 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2024 წლის 27 დეკემბერს.

2. №1619 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლის თანახმად, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით, ხოლო იურიდიული პირის − 10 000 ლარით. დასახელებული კოდექსის 177¹⁵ მუხლი კი ადგენს, რომ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია − გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით, ხოლო იურიდიული პირისას − 15 000 ლარით, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

4. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლი განსაზღვრავს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისათვის. დასახელებული მუხლი მიუთითებს, რომ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, ისჯება შინაპატიმრობით, ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთის ვადით სამ წლამდე. დასახელებული კოდექსის 359¹ მუხლის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია), ჩადენილი ასეთი ქმედების ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით, ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება, ხოლო 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება კი მიუთითებს, რომ „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა“.

6. №1619 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორების პოზიციით, იზოლაციის ან კარანტინის წესების დარღვევა მის მიერ, ვინც ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან ნასამართლევია სადავო ნორმის საფუძველზე, არის ქმედება, რომლის მიმართაც დაწესებული სასჯელი არაპროპორციულია. ამასთან, მოსარჩელე მხარის აზრით, სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლის შემთხვევაში, სასჯელის არაპროპორციულობას განაპირობებს ის ფაქტიც, რომ ხსენებული მუხლით დადგენილი ქმედებისთვის სასჯელის სახედ გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა ექვს წლამდე. უკიდურესად მძიმე სასჯელის გათვალისწინებით, მოსამართლეს ერთმევა შესაძლებლობა, გამოიყენოს ნაკლებად მძიმე სასჯელი. გარდა ამისა, მაშინ, როდესაც დასახელებული ნორმით გათვალისწინებულია სასჯელი თავისუფლების აღკვეთა ვადით ექვს წლამდე, მსგავსი ქმედებისათვის, მაგალითად, განსაკუთრებით საშიში ინფექციური დაავადების შეყრის საფრთხის შექმნისთვის, სისხლის სამართლის კოდექსი ითვალისწინებს განსხვავებულ და ნაკლებად მძიმე სასჯელებს. ამასთან, დასახელებული დანაშაულის შემთხვევაში, კანონმდებელი განსხვავებულ სასჯელს უკავშირებს იმას, დადგა თუ არა შედეგი. იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევის შემთხვევაში კი, კანონმდებელი დიფერენცირებას არ ახდენს იმის მიხედვით, პირის ქმედებას მოჰყვება თუ არა ვირუსის გადადება.

7. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დისპოზიცია შედეგგარეშე დელიქტია, კანონმდებელი ქმედების დასჯადობას არ უკავშირებს კონკრეტული შედეგის დადგომას და არც იმას აქვს მნიშვნელობა, პირი რეალურად შექმნის თუ არა საფრთხეს ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისთვის. მოსარჩელეებს დაუსაბუთებლად მიაჩნიათ პირის დასჯა თავისუფლების აღკვეთით იმისთვის, რომ მან, პირობითად, 23:00 საათის შემდეგ ორჯერ დატოვა საცხოვრებელი სახლი და, ამასთან, არ შეუქმნია საფრთხე კორონავირუსის გავრცელების კუთხით.

8. მოსარჩელეები ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სახდელების პროპორციულობის შეფასებისას, ერთი მხრივ, აპელირებენ მის შეუსაბამობაზე სოციალურ ფონთან, ხოლო, მეორე მხრივ, მიუთითებენ, რომ ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვისა და ეპიდემიის სწორად მართვის მიზნით, სამართალდარღვევად მიჩნეული ქმედებისთვის კანონმდებელი, მინიმუმ, 10-ჯერ მცირე ოდენობის ჯარიმას აწესებს.

9. მოსარჩელე მხარე აპელირებს იმაზეც, რომ სისხლის სამართალი, კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, შესაძლებლობას იძლევა, პირს სანქციის სახით, 2000 ლარიან ჯარიმაზე ნაკლები თანხაც დაეკისროს. მათგან განსხვავებით, სადავო ნორმები არ იძლევა ლავირების შესაძლებლობას. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი ემსახურება მხოლოდ და მხოლოდ სასჯელის ზოგად მიზნებს, მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს არ აქვს უფლება, პირი დასაჯოს სხვა პირების მიერ მსგავსი ქმედების ჩადენის პრევენციის მიზნით. ამასთანავე, მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელის დაკისრებისას, რიგ შემთხვევებში, პირების ქმედებით გამოწვეული საფრთხე ჰიპოთეტურია და შეუძლებელი ხდება შედეგთან მათი ქმედების კავშირის დადგენა. მოსარჩელეები თვლიან, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქცია არის დამამცირებელი ბუნების, რადგან ადამიანებს სჯის ისეთი ქმედებებისთვის, რომლებიც შესაძლოა, სულაც არ წარმოადგენდნენ საფრთხის წყაროს და ორიენტირებულნი იყვნენ ადამიანის ობიექტად ქცევაზე.

10. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი, ერთი მხრივ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლებით გათვალისწინებული სახდელები, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლებით გათვალისწინებული სასჯელები, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

11. კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე ასევე აპელირებს სადავო ნორმების განსაზღვრულობის საკითხზე. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საქართველოს პარლამენტმა აღმასრულებელ ხელისუფლებას მიანიჭა განუსაზღვრელი უფლებამოსილება, დაადგინოს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ქმედების შემადგენლობა. მოსარჩელეების მტკიცებით, პასუხისმგებლობის დადგენის სფერო, თავისთავად, მოიცავს არა მარტო სასჯელის დაწესებას, არამედ ქმედების შემადგენლობის განსაზღვრასაც, რაც მოცემულ შემთხვევაში, მოხდა მთავრობის მიერ. მოსარჩელე მხარის აზრით, საქართველოს პარლამენტის მიერ საქართველოს მთავრობისთვის თითქმის შეუზღუდავი უფლებამოსილების დელეგირება ზრდის ძალაუფლების ერთ შტოში მოქცევისა და თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს.

12. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმებს აქვს განჭვრეტადობის პრობლემა. მათ ახასიათებთ ბლანკეტურობა, რამდენადაც ისინი, საბოლოო ჯამში, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის გავლით, მთავრობის მიერ გამოცემულ ნორმატიულ აქტებზე მიუთითებენ. ამასთან, ასეთი სახის საკანონმდებლო სიმრავლე პირს ობიექტურად ვერ მისცემს იმაში დარწმუნების შესაძლებლობას, რომ მან ცხადად და ამომწურავად იცის აკრძალულ ქმედებათა შესახებ. მოსარჩელეები აპელირებენ იმაზეც, რომ იმ ნორმატიულ აქტებს, რომლებშიც პირმა აკრძალული ქმედებები უნდა ამოიკითხოს, არ ახასიათებს სტაბილურობა და ცვლილებები, არ ხორციელდება შესაბამისი კონსტიტუციური გარანტიებით. მოსარჩელე მხარისათვის პრობლემურია თავად ტერმინის - „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის“ გამოყენებაც, რამდენადაც, მისი აზრით, იგი ბუნდოვანია.

13. მოსარჩელეები ცალკე გამოყოფენ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლის განჭვრეტადობის პრობლემას და მას დასახელებული მუხლის აბსტრაქტულობას უკავშირებენ, რადგანაც იგი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის კონკრეტულ მუხლზე მითითების მაგივრად, ტერმინ „ასეთ ქმედებებს“ იყენებს. მოსარჩელეები დამატებით აღნიშნავენ, რომ სამართლებრივ პრობლემას წარმოშობს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ და სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლების ქმედების შემადგენლობაში ნახსენები სიტყვები - „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა“. მოსარჩელე მხარისათვის ბუნდოვანია, კონკრეტულად რა მოიაზრება შესაბამის ნორმატიულ აქტებში.

14. საბოლოო ჯამში, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ შესაბამისი კანონის ხარისხობრივი მოთხოვნის, განჭვრეტადობის დაუკმაყოფილებლობის გამო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლები, აგრეთვე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლები არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

15. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, №1619 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები უთითებენ როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაზე, აგრეთვე, სხვა სახელმწიფოების პრაქტიკასა და საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციებზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „კონსტიტუციური სარჩელისადმი კანონმდებლობით წაყენებულ პირობათაგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია დასაბუთებულობის მოთხოვნა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებანი, რომლებიც, მისი აზრით, ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). ამავე დროს, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც, მოსარჩელე მოითხოვს, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). შესაბამისად, მოსარჩელე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ სახეზეა სადავო ნორმიდან მომდინარე უფლებრივი შეზღუდვა, რომელიც მიემართება მის მიერ მითითებულ კონსტიტუციის დებულებებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი ჩაითვლება დაუსაბუთებლად და არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

2. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვს კონსტიტუციის სხვადასხვა დებულებებთან მიმართებით. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმებსა და კონსტიტუციის შესაბამის დებულებებს შორის მიმართებას ცალ-ცალკე შეაფასებს.

1. შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას შორის

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული სფერო

3. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა ადამიანებს აბსოლუტურად იცავს ამავე ნორმით აკრძალული ქმედებებისგან. ანუ კონსტიტუციური აკრძალვა ... [არაადამიანური და დამამცირებელი] სასჯელის გამოყენების თაობაზე ადამიანების აბსოლუტური უფლებებია, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ჩარევას. ნიშანდობლივია, რომ ეს აკრძალვა ვრცელდება ომის და საგანგებო მდგომარეობის დროსაც. შესაბამისად, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება და სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება. კონსტიტუციამ პოტენციური კონფლიქტი ... [მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით] დაცულ სიკეთესა და კონსტიტუციით დასაცავ ნებისმიერ სხვა ღირებულ ინტერესს შორის, რომლის დაცვის მუდმივი ვალდებულებაც ქვეყნის ხელისუფლებას აქვს, იმთავითვე და უპირობოდ გადაწყვიტა ადამიანის ღირსების სასარგებლოდ. ცხადია, ხელისუფლება არ თავისუფლდება კონსტიტუციური ვალდებულებისგან, დაიცვას მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესები, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნები (სახელმწიფო უსაფრთხოება, ტერიტორიული მთლიანობა, სხვათა უფლებები, სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება და სხვა), თუმცა ვერც ერთი ამ სიკეთის დაცვა ვერ გაამართლებს ... არაადამიანური და დამამცირებელი სასჯელის გამოყენებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19).

4. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებს, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათს და სიმძიმეს, არა მარტო აქვთ მიმართება ... [არაადამიანური და დამამცირებელი სასჯელის გამოყენების] კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევენ კიდეც ამ კონსტიტუციურ დანაწესს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

5. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად, სასჯელის პოლიტიკის განსაზღვრის სფეროში კანონმდებელს საკმაოდ ფართო მიხედულება გააჩნია. „კანონმდებელი უფლებამოსილია, ქვეყნის კრიმინოგენური მდგომარეობის, დანაშაულთან ბრძოლის სფეროში არსებული გამოწვევების შესაბამისად შეიმუშაოს სასჯელის პოლიტიკა და დააწესოს ამა თუ იმ დანაშაულის საზოგადოებრივი საშიშროების შესატყვისი სასჯელის ზომები. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს სასჯელის პროპორციულობას მხოლოდ იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც აშკარაა დისპროპორცია სასჯელის ზომასა და დანაშაულის სიმძიმეს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). მაშასადამე, „იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა ... საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული““ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის№1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

6. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების მიხედვით, „კანონმდებლის მიხედულება ქვეყანაში არსებული გამოწვევების შესაბამისად სათანადო სასჯელის განსაზღვრის სფეროში არ არის შეუზღუდავი. ... საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს იმ ჩარჩოს და მინიმალურ მოთხოვნებს, რასაც კანონმდებლის მიერ გათვალისწინებული სასჯელი, მისი სიმკაცრე უნდა აკმაყოფილებდეს. აუცილებელია, სასჯელი ადეკვატურად შეესატყვისებოდეს საზოგადოებრივი საშიშროების შემცველი ქმედების სიმძიმეს. იმ პირობებში, როდესაც სასჯელის სიმკაცრე აშკარად აჭარბებს ჩადენილი ქმედების საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხს, ეჭვქვეშ დგება დაწესებული სასჯელისა და მისი ლეგიტიმური მიზნების პროპორციული დამოკიდებულება. აშკარად მკაცრი და არაგონივრული სასჯელი ზედმეტად შორდება სასჯელის ლეგიტიმურ მიზნებს, ხდება თვითმიზანი და ადამიანის ობიექტივიზაციის საფუძველი. ასეთი ტიპის სასჯელები იწვევს ადამიანის ობიექტად განხილვას და უნდა შეფასდეს როგორც არაადამიანური. სწორედ აქ მთავრდება სასჯელის პოლიტიკის თავისუფლად განხორციელების სივრცე და კანონმდებელი იჭრება კონსტიტუციით აბსოლუტურად აკრძალულ სფეროში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13).

7. ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, სასჯელის პროპორციულობის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად შეესაბამება გამოყენებული სადამსჯელო ღონისძიების სიმკაცრე დანაშაულის სიმძიმეს, მის საზოგადოებრივ საშიშროებას. „ამ თვალსაზრისით, უაღრესად მნიშვნელოვანია, სადამსჯელო ღონისძიებასა და სასჯელის მიზნებს შორის ურთიერთმიმართების დადგენა. სწორედ სასჯელის მიზნები და აკრძალული ქმედებით გამოწვეული საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხი აძლევს კანონმდებელს სადამსჯელო ღონისძიების გამოყენებისა და, ზოგადად, სასჯელის პოლიტიკის შემუშავების ლეგიტიმაციას. შესაბამისად, აშკარად არაპროპორციული, არაადამიანური სასჯელის იდენტიფიცირებისათვის მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს გამოყენებული სადამსჯელო ღონისძიების მიზნები და აკრძალული ქმედებით გამოწვეული საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხსა და სასჯელის სიმკაცრეს შორის ურთიერთმიმართება. იმ შემთხვევაში, თუ აკრძალული ქმედების საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხი არის იმდენად დაბალი, რომ ვერ ამართლებს მკაცრი სადამსჯელო ღონისძიების გამოყენებას, აშკარა ხდება, რომ სახეზეა არაადამიანური სასჯელი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

8. საკონსტიტუციო სასამართლო, სწორედ ზემოაღნიშნულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით შეაფასებს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელით კონსტიტუციის დარღვევის საკითხს.

1.2. სადავო ნორმების შინაარსი და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მათი მიმართება

9. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით“, 177¹⁵ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით ... თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე“ და 359¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

10. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლი ადგენს ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისათვის, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლი განსაზღვრავს სისხლისსამართლებრივ სასჯელს ზემოაღნიშნული ქმედების ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირისათვის. რაც შეეხება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლს, იგი ადგენს ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისათვის, ხოლო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლი განსაზღვრავს სასჯელს საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის განმეორებით დამრღვევ პირთათვის.

11. მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმებით დაწესებული ქმედებებისათვის განსაზღვრული სანქცია არაპროპორციულია, რადგანაც, ერთი მხრივ, ის საშუალო ხელფასს, დაახლოებით, ორჯერ აღემატება, რის გამოც შეუსაბამოა სოციალურ ფონთან, ხოლო, მეორე მხრივ, ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვისა და ეპიდემიის სწორად მართვის მიზნით, სამართალდარღვევად მიჩნეული სხვა ქმედებისთვის კანონმდებელი, მინიმუმ, 10-ჯერ მცირე ოდენობის ჯარიმას აწესებს, ვიდრე სადავო ნორმები.

12. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ძირითადი უფლების შეზღუდვაზე მითითება, აუცილებელია, მოსარჩელემ წარმოადგინოს არგუმენტაცია, რომელიც გარკვეული ხარისხით, მიუთითებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის №1/4/1416 განჩინება საქმეზე „„შპს სვეტი დეველოპმენტი“, „შპს სვეტი ჯგუფი“, „შპს სვეტი“, „შპს სვეტი ნუცუბიძე“, გივი ჯიბლაძე, თორნიკე ჯანელიძე და გიორგი კამლაძე საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 12 თებერვლის №1/3/1555 განჩინება საქმეზე „გივი ლუაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“). მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში მიიჩნევა, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაცია ადასტურებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის საფუძვლიანობას. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, სწორედ ზემოაღნიშნული სტანდარტის საფუძველზე გადაწყვეტს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხს.

13. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო მუხლებით გათვალისწინებული სასჯელის ზომის საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართების დასადგენად, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია, გარკვეულ იქნეს იმ შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მიღწევასაც კანონმდებელი ცდილობს ქმედების დასჯადობის დაწესებით. ამასთან, „აუცილებელია, რომ დაწესებული სანქცია არ იყოს დასახული მიზნის მიღწევის აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციული ზომა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 19 ნოემბრის №2/1/516 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში და ვახტანგ ხმალაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3). ამ მხრივ, მოსარჩელე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ კონკრეტული დანაშაულისათვის გათვალისწინებული სასჯელის ზომა იმდენად არაპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან, პოტენციურ საფრთხეებთან და აღნიშნული ქმედებით გამოწვეულ ნეგატიურ შედეგებთან მიმართებით, რომ ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებში გაუმართლებელ ჩარევას განაპირობებს. შესაბამისად, განსახილველი დავის ფარგლებში სასამართლო მხოლოდ იმას შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმით განსაზღვრული სასჯელი აშკარად არაპროპორციული იმ ხარისხით, რომ მიჩნეულ იქნეს დამამცირებელ, არაადამიანურ ან სასტიკ სასჯელად საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის გაგებით.

14. აღსანიშნავია, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმები შემოღებულ იქნა ქვეყანაში კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების პერიოდში. კერძოდ, სწორედ ამ პერიოდში განისაზღვრა იზოლაციისა და კარანტინის კონკრეტული ღონისძიებები, რომლებიც ვირუსის გავრცელების პრევენციასა და მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას ემსახურებოდა. ამდენად, ამ თვალსაზრისით, იმ სადავო ნორმების (საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლი) ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც ადგენს პასუხისმგებლობას იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების დარღვევისათვის, პანდემიის ან/და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის განსაკუთრებით საშიში ეპიდემიის/პანდემიის დროს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა წარმოადგენს. ამავდროულად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით უკვე დადგენილია, თუ რას გულისხმობს იზოლაციისა და კარანტინის წესი და რას ემსახურება მისი შემოღება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კარანტინისა და იზოლაციის წესის დადგენა გულისხმობს იმ ღონისძიებების განხორციელებას, რომლებიც მიმართულია კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების შეჩერებისა და ამ გზით მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვისკენ. ... უდავოა ის გარემოება, რომ ახალი კორონავირუსი (COVID-19) ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ 2020 წლის 11 მარტს პანდემიად გამოცხადდა და სახელმწიფოს მიერ დადგენილი შეზღუდვების მიზანსაც ამ გადამდებ დაავადებაზე შესაბამისი რეაგირება და ვითარების ნორმალიზაცია წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის №1/18/1584 განჩინება საქმეზე „გიორგი გვაზავა, რუსლან ავალიანი, გოჩა გრიგორიანცი და სხვები (სულ 30 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-12). შესაბამისად, ნათელია, რომ სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზანს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა წარმოადგენს.

15. სადავო ნორმების მეორე კატეგორია (საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლი) ადგენს პასუხისმგებლობას საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისათვის. აღნიშნულ შემთხვევაში, ხსენებული ნორმების ლეგიტიმური მიზანი შესაძლოა მეტად კომპლექსური იყოს და საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის გამოცხადების საფუძვლის გათვალისწინებით, სხვადასხვა კონსტიტუციური სიკეთის დაცვისკენ იყოს მიმართული. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოზე შეიარაღებული თავდასხმის ან მისი უშუალო საფრთხის შემთხვევაში, საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით აცხადებს საომარ მდგომარეობას. ხოლო ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „მასობრივი არეულობის, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის ხელყოფის, სამხედრო გადატრიალების, შეიარაღებული ამბოხების, ტერორისტული აქტის, ბუნებრივი ან ტექნოგენური კატასტროფის ან ეპიდემიის დროს ან სხვა შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები მოკლებული არიან კონსტიტუციურ უფლებამოსილებათა ნორმალური განხორციელების შესაძლებლობას, საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით აცხადებს საგანგებო მდგომარეობას ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ან მის რომელიმე ნაწილში“. მაშასადამე, საგანგებო ან/და საომარი მდგომარეობა სწორედ იმ კრიტიკულ სიტუაციას წარმოადგენს, როდესაც სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები მოკლებული არიან საკუთარი უფლებამოსილებების ნორმალური განხორციელების შესაძლებლობას. ასეთ ვითარებაში, როგორც წესი, მნიშვნელოვანი საფრთხის ქვეშ არის ეროვნული უსაფრთხოება, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობა და სხვა კონსტიტუციური სიკეთეები, შესაბამისად, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ამ პროცესში იმ შესასრულებლად სავალდებულო წესების დაცვა, რომლებიც სიტუაციის ნორმალიზებას ემსახურება.

16. მაშასადამე, უდავოა, რომ სადავო ნორმებით დადგენილია პასუხისმგებლობა იმ ქმედებების ჩადენისათვის, რომლებიც მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური სიკეთეების დაცვას აფერხებს. ამავდროულად, აღსანიშნავია, რომ იზოლაციისა ან/და კარანტინის წესების დარღვევა, ისევე როგორც საგანგებო და საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, პირველ ჯერზე, ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას და მხოლოდ მაშინ გადაიზრდება სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობაში, თუ ის განმეორებითაა ჩადენილი. სადავო ნორმებით დაცული სიკეთეების კონსტიტუციური მნიშვნელობისა და აკრძალული ქმედების სოციალური საშიშროების გათვალისწინებით, მოსარჩელეთა არგუმენტაცია, რომლის თანახმადაც, ადმინისტრაციული სახდელის არაპროპორციულობას ის გარემოება განაპირობებს, რომ ადმინისტრაციული ჯარიმის ოდენობა საშუალო ხელფასს დაახლოებით ორჯერ აღემატება, ვერ გამოდგება დაწესებული სანქციის არაპროპორციულობის წარმოსაჩენად. აღსანიშნავია ისიც, რომ იმისათვის, რათა დაწესებულმა სანქციამ მისი ფუნქცია შეასრულოს, მას პირზე ზემოქმედების რესურსი უნდა გააჩნდეს, რაც პირის ქცევის კანონმდებლობის შესაბამისად წარმართვას განაპირობებს. ამ კონტექსტში, იმისათვის, რათა ჯარიმამ, როგორც ადმინისტრაციულმა სახდელმა, პრევენციული ფუნქცია შეასრულოს, იგი ფინანსური თვალსაზრისით, გარკვეული ხარისხის ზემოქმედებას უნდა ახდენდეს სამართალდამრღვევზე. ამდენად, კანონმდებელი უფლებამოსილია, საზოგადოებისათვის ზიანის მიყენების რესურსის მქონე, დასაცავი სიკეთის გათვალისწინებით, პრიორიტეტულ სამართალდარღვევებთან ბრძოლის სტრატეგიის ფარგლებში განსაზღვროს ეფექტიანი სანქციები.

17. კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე ასევე უთითებს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსი მსგავს დანაშაულებთან მიმართებით, მაგალითად, სისხლის სამართლის კოდექსის 132-ე მუხლის შემთხვევაში, ითვალისწინებს გაცილებით ნაკლები ოდენობის ჯარიმის დაკისრების შესაძლებლობას. მოსარჩელეები უთითებენ, რომ სადავო ნორმებსა და აღნიშნულ ნორმას შორის არის მნიშვნელოვანი მსგავსება იმ მხრივ, რომ ორივე შემთხვევაში ხდება ვირუსის გავრცელების პრევენცია, თუმცა სადავო ნორმები პირველივე დარღვევაზე აწესებენ 2000 ლარის ოდენობის ჯარიმას ვირუსის გადადების რისკის შექმნა/არ შექმნის მიუხედავად, ხოლო სისხლის სამართლის კოდექსის 132-ე მუხლი მხოლოდ ინფექციის გადადების რეალური რისკის შექმნის შემთხვევაში აწესებს ჯარიმის გამოყენების შესაძლებლობას.

18. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის, ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაწესებული სასჯელის აშკარად არაპროპორციულად ცნობის მიზეზი ვერ გახდება მხოლოდ ის გარემოება, რომ მსგავსი საფრთხის მატარებელი ქმედება ისჯება უფრო მსუბუქად. ... სასჯელის პოლიტიკის განსაზღვრისას კანონმდებელი მოქმედებს ფართო მიხედულების ფარგლებში. შესაძლებელია, კანონმდებელი კონსტიტუციის მე-9 მუხლით დასაშვებ ფარგლებში მოქმედებდეს ამა თუ იმ ქმედების ჩადენისათვის სასჯელის სახით როგორც 5 წლამდე, ასევე 10 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის განსაზღვრისას. კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით ფასდება, რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმით განსაზღვრული პატიმრობა აშკარად არაპროპორციულ სასჯელს და არა ის, თუ რამდენად თანასწორად ისჯებიან მსგავსი საფრთხის შემცველი დანაშაულის ამსრულებლები. პირთა კანონის წინაშე თანასწორობა დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით, რომელთან მიმართებითაც, მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელეები არ ითხოვენ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას. თავისუფლების აღკვეთის კონკრეტული ზომის გამოყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში ჩაითვლება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის საწინააღმდეგოდ, თუ მისი სიმძიმე მკვეთრად, უხეშად დისპროპორციული იქნება ქმედების უმართლობის ხარისხთან და მისგან მომდინარე საფრთხეებთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 11 აპრილის №2/2/1296,1396 გადაწყვეტილება საქმეზე „მირზა გიგლემიანი და ლეონიდე მიქაბერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30). მაშასადამე, მოსარჩელე მხარის არგუმენტაცია, სხვა სამართალდარღვევებთან მიმართებით ნაკლები სანქციის არსებობის შესახებ, ვერ გამოდგება სადავო ნორმით დადგენილი სანქციის არაპროპორციულობის წარმოსაჩენ არგუმენტად. როგორც უკვე აღინიშნა, სახელმწიფოს გააჩნია სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის ფართო მიხედულება. სამართალდარღვევებთან ბრძოლის სახელმწიფო პოლიტიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, კონკრეტული სამართალდარღვევისათვის გათვალისწინებული ჯარიმის ოდენობა გამომდინარეობდეს საჯარო ინტერესიდან, ეფექტიანად ებრძოლოს აქტუალურ სამართალდარღვევას.

19. მოსარჩელე მხარე კონსტიტუციურ სარჩელში სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობისას უთითებს იმასაც, რომ სადავო ნორმების შემთხვევაში, კანონმდებელი ქმედების დასჯადობას არ უკავშირებს კონკრეტულ შედეგს, მაგალითად, მოსარჩელეს დაუსაბუთებლად მიაჩნია პირის დასჯა თავისუფლების აღკვეთით იმისთვის, რომ მან, პირობითად, 23:00 საათის შემდეგ ორჯერ დატოვა საცხოვრებელი სახლი და ამასთან, არ შეუქმნია კორონავირუსის გავრცელების საფრთხე.

20. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საჯარო სივრცეში ყოფნისას/გადაადგილებისას, თავისთავად, არსებობს დაინფიცირების რისკი. სასამართლოს განმარტებით, „ღია საჯარო სივრცეში ყოფნა/გადაადგილება, თავისთავად, არის დაკავშირებული დაინფიცირების რისკთან, ვინაიდან აღნიშნულ სივრცეში რთულია პირი მუდმივად იცავდეს დისტანციას და, მით უფრო, ყოველწუთიერად აკონტროლებდეს მას. ასევე შეუძლებელია პირმა წინასწარ უტყუარად განჭვრიტოს, რომ იგი აღნიშნულ სივრცეში ყოფნისას/გადაადგილებისას ყოველთვის იქნება მარტო და იქ მოულოდნელად არ გამოჩნდებიან სხვა ადამიანები სხვადასხვა, მათ შორის, ახლო დისტანციაზე. შესაბამისად, ყოველთვის შეიძლება წარმოიშვას ვირუსის გავრცელების საფრთხე და, ფაქტობრივად, შეუძლებელია ისეთი შემთხვევების გამოყოფა, როცა პირი აღნიშნულ სივრცეში ყოფნისას თუ გადაადგილებისას, ერთი მხრივ, თავად არ ჩავარდება დაინფიცირების რისკის ქვეშ და, მეორე მხრივ, თუკი უკვე დაინფიცირებულია, თვითონ არ გახდება ვირუსის გავრცელების რისკის მატარებელი“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 ივნისის №1/5/1558 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „გიორგი ლაშხი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-16). საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ „პანდემიის პირობებში კორონავირუსის გავრცელების საფრთხე ყოველთვის არსებობს, ამდენად, შეუძლებელია, პირს სადავო ნორმის საფუძველზე პასუხისმგებლობა დაეკისროს მაშინ, როდესაც კარანტინისა და იზოლაციის რომელიმე წესის დარღვევით, იგი არ ქმნის ვირუსის გავრცელების რისკს. მართალია, აღნიშნული არ გამორიცხავს კონკრეტული მოხელის მიერ არაკეთილსინდისიერი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, თუმცა, თუ პირი მიიჩნევს, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში მის მიმართ გამოყენებული შემზღუდველი ღონისძიების მიზანი არ ყოფილა მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა ან იგი აშკარად დისკრიმინაციული ან არაპროპორციული იყო, უფლება აქვს, სასამართლოს გზით იდავოს მის მიმართ გამოყენებული შემზღუდველი ღონისძიების კანონიერების შესახებ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის №1/18/1584 განჩინება საქმეზე „გიორგი გვაზავა, რუსლან ავალიანი, გოჩა გრიგორიანცი და სხვები (სულ 30 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-15).

21. შესაბამისად, ნათელია, რომ იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევა დაკავშირებულია ვირუსის გავრცელების რისკთან და წარმოადგენს მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საფრთხის შემცველ ქმედებას. აქედან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში, ცალსახაა სადავო რეგულირების მიზანმიმართულება, რაც მდგომარეობს ახალი კორონავირუსის (COVID-19) მასობრივი გავრცელების პრევენციასა და, ამ გზით, ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი საფრთხის შემცირებაში. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საფუძველს მოკლებულია მოსარჩელეების მტკიცება, სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობის თვითმიზნურობის შესახებ.

22. მოსარჩელეები სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლის შემთხვევაში, დამატებით აპელირებენ იმაზეც, რომ დასახელებული მუხლით განსაზღვრული უკიდურესად მძიმე სასჯელის გათვალისწინებით, მოსამართლეს ერთმევა შესაძლებლობა, გამოიყენოს ნაკლებად მძიმე სასჯელი. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმით ხდება პასუხისმგებლობის დაწესება იმ ქმედების განმეორებით ჩადენისათვის, რომელიც უკავშირდება საგანგებო და საომარი მდგომარეობის დარღვევას. მაშასადამე, სადავო ნორმის საფუძველზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება დაკავშირებულია კონკრეტული ქმედების განმეორებით, განზრახ ჩადენასთან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „დანაშაულის განმეორებით ჩადენა წარმოადგენს ფაქტორს, რომელიც კანონმდებლის მიერ მძიმე სასჯელის განსაზღვრის ლეგიტიმაციას ზრდის. ბუნებრივია, ასეთ დროს კანონმდებელმა, შეიძლება ლეგიტიმურად ჩათვალოს, რომ სასჯელის მიზნების მიღწევა კონკრეტული პირის მიმართ შედარებით რთულად ხორციელდება და საჭიროა მიდგომის გამკაცრება“ (იხ., mutatis mutandisსაქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 11 აპრილის №2/2/1296,1396 გადაწყვეტილება საქმეზე „მირზა გიგლემიანი და ლეონიდე მიქაბერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33). მაშასადამე, ერთი მხრივ, პირიდან მომდინარე მომეტებული საფრთხის და, მეორე მხრივ, თავად ქმედებისათვის დამახასიათებელი სოციალური საშიშროების ბუნებიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ უფრო მძიმე სანქციის დაწესების ლეგიტიმაცია კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დგას. ამავდროულად, კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არ არის არგუმენტაცია, თუ რაში გამოიხატება სასჯელის უკიდურესი სიმძიმე მაშინ, როდესაც მუხლის დისპოზიცია ითვალისწინებს შესაძლებლობას, მოსამართლემ დანაშაულისა და მისი ჩამდენი პიროვნების ინდივიდუალური მახასიათებლებიდან გამომდინარე განსაზღვროს თავისუფლების აღკვეთის ვადა 6 წლამდე. ის გარემოება, რომ სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთის გარდა სხვა სახის სასჯელის გამოყენების შესაძლებლობას a priori სასჯელის არაკონსტიტუციურობაზე არ მეტყველებს. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმა ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის განმეორებით დამრღვევ პირთათვის. თავად ჩადენილი ქმედება, მისი ხასიათიდან გამომდინარე, წარმოადგენს იმ ტიპის ქმედებას, რომელთან მიმართებითაც, თავისუფლების აღკვეთის სახით დაწესებული სასჯელის არაპროპორციულად მიჩნევისათვის, განსაკუთრებით სერიოზული მიზეზებია საჭირო, რაც კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარეს არ წარმოუდგენია.

23. განსახილველ შემთხვევაში, სანქცირებადი ქმედების ბუნების, სოციალური საშიშროებისა და კორონავირუსის გავრცელების პრევენციის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, არ იკვეთება სადავოდ გამხდარი ნორმებით დაწესებული სანქციის შესაძლო არაადამიანური და დამამცირებელი ბუნება. კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არ არის საკმარისი არგუმენტები იმისათვის, რათა სასამართლომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი მიიჩნიოს აშკარად არაგონივრულ და არაპროპორციულად იმ ზიანთან მიმართებით, რომელიც შეიძლება მიადგეს პირს ან საზოგადოებას სადავო ნორმებით გათვალისწინებული წესის დარღვევის შემთხვევაში.

24. შესაბამისად, №1619 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით“, 177¹⁵ მუხლის სიტყვების „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით ... თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე“ და 359¹ მუხლის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი“, არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

2. შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით გარანტირებულ უფლებას შორის

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით დაცული სფერო

25. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. დასახელებული დებულება თავის თავში აერთიანებს მრავალ გარანტიას, რომელთა ერთობლიობაც ქმნის პირის სამართალდამრღვევად ცნობისა და მისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ საფუძვლებს და იცავს მას სახელმწიფოს თვითნებობისა თუ მიკერძოებული დევნისაგან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება „ადგენს პირის პასუხისგებაში მიცემის საფუძვლებს, განამტკიცებს გარანტიას, რომ ნებისმიერი დანაშაული და სასჯელი მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული სისხლის სამართლის კანონში. იგი ემყარება საყოველთაოდ ცნობილ პრინციპებს – „არ არსებობს დანაშაული კანონის გარეშე“ და არ არსებობს სასჯელი კანონის გარეშე. ... კანონიერების პრინციპი პირს იცავს სახელმწიფოს მიერ სისხლისსამართლებრივი იძულების თვითნებური გამოყენებისა და გავრცელებისაგან, ამავდროულად, უზრუნველყოფს შესაძლებლობით, რომ წინასწარ განჭვრიტოს საკუთარ ქმედებაში სისხლისსამართლებრივი წესით აკრძალული ნიშნების არსებობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის №3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

26. ამა თუ იმ ქმედების სანქცირება/კრიმინალიზება, პირის სამართალდამრღვევად ცნობა და მისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება სახელმწიფოს ხელში არსებული ყველაზე ინტენსიური მექანიზმია, რომელიც, ერთი მხრივ, აუცილებელია საზოგადოებრივი წესრიგის, დემოკრატიული ღირებულებების დაცვისა და რეალიზებისათვის, ხოლო, მეორე მხრივ, ადამიანის ძირითად უფლებებზე ზემოქმედების ხარისხის გათვალისწინებით, მისი არასწორად გამოყენება, შესაძლოა, უდიდესი საფრთხის შემცველი იყოს თავისუფალი საზოგადოების ფორმირებისა და განვითარებისათვის. სწორედ ამიტომ, რათა ამგვარი იძულებითი მექანიზმის გამოყენება ემსახურებოდეს მხოლოდ საზოგადოებრივი კეთილდღეობის მიზნის რეალიზაციას და მაქსიმალურად შემცირდეს პასუხისმგებლობის არასწორად დაკისრებიდან მომდინარე რისკები, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი სახელმწიფოს ქმედებებს მკაცრ კონსტიტუციურსამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს.

27. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი მჭიდროდაა დაკავშირებული კანონიერების პრინციპთან, შესაბამისად, ამ დებულებით დადგენილი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა, რომ პირის ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა და პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება უნდა მოხდეს კანონის საფუძველზე. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი express verbis არ მიუთითებს იმის თაობაზე, რომ პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი უნდა იყოს მხოლოდ კანონი, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით, პირის პასუხისგებაში მიცემის საფუძვლები, სანქცირებადი ქმედების შინაარსი და სასჯელი განსაზღვრული უნდა იყოს კანონით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის №3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

28. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, „ამა თუ იმ ქმედების აკრძალვა, მისთვის პასუხისმგებლობის შემოღება, მიუხედავად კონკრეტული სანქციის სიმძიმისა, თავისუფლებაში ჩარევის ყველაზე მძიმე ფორმაა. თავისი არსით, სამართალდარღვევა ესაა პირის მიერ განხორციელებული ქმედება, რომელიც ეწინააღმდეგება საზოგადოების ღირებულებებს, კვეთს იმ წითელ ხაზებს, რომელთა დაცვის გარეშეც შეუძლებელია იარსებოს პლურალისტურმა, დემოკრატიულმა და თავისუფალმა სახელმწიფომ. რამდენადაც სამართალდარღვევის ჩადენისათვის სახელმწიფოს პასუხი ესაა, გარკვეულწილად, რეპრესიული მექანიზმების ამოქმედება, აუცილებელია, რომ პირის ქცევის კორექტირება, აკრძალვის დაწესება და ამ აკრძალვის აღსრულების უზრუნველყოფა სანქციათა პაკეტით მოხდეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს ხორციელდება სათანადო, საკმარისი ლეგიტიმაციის მქონე პირის ან ორგანოს მიერ. ... საქართველოს კონსტიტუციით ამგვარ ინსტიტუტად აღიარებულია უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო პარლამენტი, რომელიც აღჭურვილია საკანონმდებლო უფლებამოსილებით და პირდაპირაა ანგარიშვალდებული ხალხის წინაშე. დემოკრატიის მოთხოვნაა, რომ სახელმწიფოში მმართველობით გადაწყვეტილებებს იღებდნენ პირები, რომელთაც გააჩნიათ პირდაპირი ანგარიშვალდებულება ხალხის წინაშე, სწორედ ისინი უნდა ახდენდნენ ხალხის ნების ტრანსფორმირებას ქვეყნის განვითარების ძირითად მიმართულებებში და იღებდნენ ისეთ უმნიშვნელოვანეს გადაწყვეტილებებს, როგორიცაა ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა და პირის დასჯა. ... გარდა იმისა, რომ პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძვლების განსაზღვრა უნდა ხდებოდეს უმაღლესი ლეგიტიმაციის ორგანოს მიერ, ადამიანის ძირითად უფლებებზე ზემოქმედების მასშტაბიდან გამომდინარე, აუცილებელია, რომ ამგვარი გადაწყვეტილებები მიიღებოდეს სათანადო პროცედურული გარანტიებით, რომელთა ერთობლიობაც ხელს უწყობს საზოგადოების, რაც შეიძლება, ფართო ჩართულობასა და კონსენსუსის მიღწევას. პროცედურული დემოკრატიის მიზანია, საკითხის გადაწყვეტა გამჭვირვალე პროცედურების საფუძველზე, განსხვავებული მოსაზრებების მოსმენისა და შეჯერების შედეგად, რათა შემცირდეს ძირითად უფლებებში დაუსაბუთებლად ჩარევის რისკები (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზაურ შერმაზანაშვილი და თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-116-118).

29. თუმცაღა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, არ არის გამორიცხული პასუხისმგებლობის საფუძვლად არსებული აკრძალული ქმედების აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ განსაზღვრა და დადგენილია ამ სფეროში მისი მონაწილეობის დასაშვები ფარგლები. კერძოდ, საქართველოს მთავრობას, ზოგადად, არ ეკრძალება კანონქვემდებარე აქტებით აკრძალული ქმედებების ობიექტური შემადგენლობის ცალკეული ელემენტების განსაზღვრა. საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ „მას შემდეგ, რაც კანონმდებელი განსაზღვრავს კონკრეტული ქმედების უმართლობას, სანქციის სახეს და ზომას და, შესაბამისად, დაადგენს აკრძალული ქმედების ობიექტურ შემადგენლობას, მთავრობას არ ეკრძალება, განსაზღვროს აღნიშნული ქმედების ობიექტური შემადგენლობის ცალკეული ელემენტები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 თებერვლის №1/1/1558 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ლაშხი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-17). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, თავისთავად, წინააღმდეგობას არ ქმნის ის გარემოება, რომ ქმედების ობიექტური მხარის რომელიმე ელემენტი კანონით დელეგირების საფუძველზე, აღწერილია კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ეს საკითხის სპეციფიკითაა ნაკარნახევი. შესაბამისად, დანაშაულის კანონით გათვალისწინების მოთხოვნა მაშინაც დაკმაყოფილებულია, როდესაც ქმედების შემადგენლობის კონკრეტული ელემენტის და არა სისხლისსამართლებრივი ან ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის, სასჯელისა და სახდელის ზომის განსაზღვრის უფლებამოსილება დელეგირებულია კანონის საფუძველზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის №1/18/1584 განჩინება საქმეზე „გიორგი გვაზავა, რუსლან ავალიანი, გოჩა გრიგორიანცი და სხვები (სულ 30 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-25).

30. ამავდროულად, გარდა იმისა, რომ პირის დასჯადობა გათვალისწინებული უნდა იყოს კანონის ფორმით, თავად ეს კანონიც უნდა აკმაყოფილებდეს ხარისხობრივ მოთხოვნებს, რათა ძირითადი უფლების შეზღუდვა ჩაითვალოს კონსტიტუციის შესაბამისად. საქართველოს პარლამენტმა კანონშემოქმედებითი უფლებამოსილება „... ისე უნდა გამოიყენოს, რომ საშუალება არ მიეცეს სამართალშემფარდებელს, სამოსამართლეო პრაქტიკის საფუძველზე, თავად შექმნას სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედების შემადგენლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37). აღნიშნული გულისხმობს არა მხოლოდ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების, ფორმალურად, საკანონმდებლო ორგანოს მიერ შემუშავებას, არამედ იმასაც, რომ თავად ნორმათშემოქმედების პროცესის პროდუქტი იყოს საკმარისად განჭვრეტადი (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

31. კონსტიტუციურსამართლებრივად პასუხისმგებლობის დაკისრება მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება იყოს გამართლებული, თუ პირმა იცოდა ან შეეძლო, წინასწარ განესაზღვრა კანონმდებლობით აკრძალული ქმედების არსი და მისგან მომდინარე შესაძლო შედეგები. პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმათა განსაზღვრულობის მოთხოვნის მთავარი დანიშნულება იმაში მდგომარეობს, რომ ნორმის ადრესატმა შეძლოს მისი შინაარსის სწორად აღქმა, აკრძალვის იდენტიფიცირება და შესაბამისი სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა. აღნიშნული მოთხოვნა გამომდინარეობს სამართლებრივი სახელმწიფოს, სამართლებრივი უსაფრთხოების, კანონიერებისა და ხელისუფლების შტოებს შორის ძალაუფლების გამიჯვნის პრინციპებისაგან. მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი სახელმწიფო ხელისუფლებას ავალდებულებს, შეიმუშაოს პასუხისმგებლობის დამდგენი იმგვარი ნორმატიული სივრცე, რომლის ფარგლებშიც, სამართლის ადრესატს ექნება შესაძლებლობა, მართებულად აღიქვას მისგან მომდინარე მოთხოვნები, აკრძალული ქმედების შინაარსი და ფარგლები, ისევე, როგორც შესაბამისი სამართალდარღვევისათვის მოსალოდნელი შედეგები.

32. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა არ გამორიცხავს საკანონმდებლო ორგანოს მიერ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ზოგადი და ინტერპრეტირებადი ან/და ტექნიკური ტერმინების, ისევე, როგორც კომპლექსური ფორმულირებების გზით ჩამოყალიბებას. საკანონმდებლო ორგანოს არ მოეთხოვება პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონკრეტიკის აბსოლუტური ხარისხით შემუშავება. ამგვარი მიდგომა ეფუძნება იმ გარემოებას, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები ურთიერთობათა საკმაოდ ფართო, წინასწარ არაიდენტიფიცირებადი, ცვალებადი და დინამიკური სპექტრის მიმართ ან/და ტექნიკურ და სპეციფიკურ სფეროში ურთიერთობების მოსაწესრიგებლად გამოიყენება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

33. სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით per se არაკონსტიტუციურად არ მიიჩნევა აბსტრაჰირების გარკვეული ხარისხით შემუშავებული ნორმების პასუხისმგებლობის დამდგენ საკანონმდებლო სივრცეში არსებობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სამართლის ნორმა, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ვერ შეასრულებს ურთიერთობათა მრავალფეროვანი და სწრაფად ცვალებადი სპექტრის მოწესრიგების მასზე დაკისრებულ ფუნქციას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, „კანონმდებლისთვის მაქსიმალურად დეტალიზებული, ხისტი მოწესრიგების შემოღების ვალდებულების დადგენა შეიცავს ამა თუ იმ საზოგადოებრივად საშიში ქმედების დაუსჯელად დატოვების საფრთხეს. იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებელს არ ექნება შესაძლებლობა, ესა თუ ის სამართლებრივი სიკეთე დაიცვას ზოგადი აკრძალვების დაწესებით, ყოველთვის იარსებებს საფრთხე, რომ ინდივიდები მოძებნიან გზას ხსენებული სამართლებრივი სიკეთის კანონით აუკრძალავი ფორმით დასაზიანებლად. ... არარეალისტური იქნება, კანონმდებელს მოეთხოვოს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონკრეტიზაციის ძალიან მაღალი ხარისხით ჩამოყალიბება. დასაშვებია, პასუხისმგებლობის დამდგენი ისეთი ზოგადი საკანონმდებლო ნორმის მიღება, რომელიც გონივრულობის ფარგლებში ექვემდებარება განმარტებას და, ამ გზით, უზრუნველყოფს მისი მოქმედების სფეროში მოქცეული დაცული სიკეთის ხელყოფის ყველა შესაძლო შემთხვევის დასჯადობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). ამდენად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სამართლის ნორმის ადრესატს შეუძლია სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა, მათ შორის, იურისტებისა და დარგის სპეციალისტების დახმარებით.

34. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განმარტებისას სამართალშემფარდებლის თავისუფლების ხარისხი შეზღუდულია. მან ნორმა არ უნდა განმარტოს ისე, რომ მას არაგანჭვრეტადი შინაარსი მიანიჭოს. პირს ვერ ექნება მოლოდინი, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის რამდენიმე შესაძლო განმარტებისას, მის მიმართ გამოყენებული იქნება ის შინაარსი, რომელიც ყველაზე მძიმე შედეგს აყენებს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21,22). შესაბამისად, ზოგადი ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, მოსარჩელის მითითება, რომ სადავო ნორმა მის მიმართ, პოტენციურად, შესაძლოა, არაგანჭვრეტადი შინაარსით იყოს გამოყენებული, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ვერ იქნება რელევანტური არგუმენტი. აღნიშნულის საპირისპიროდ, ნორმის განჭვრეტადობის პრობლემის წარმოსაჩენად უნდა გამოიკვეთოს, რომ სახეზეა მისი არაგანჭვრეტადი შინაარსით ავტორიტეტული განმარტების/გამოყენების ფაქტი.

35. ამასთან ერთად, აღსანიშნავია, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განმარტების, სამართლის შეფარდების პროცესში განსაკუთრებული როლი საერთო სასამართლოებს ეკისრება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36). სწორედ საერთო სასამართლოები განეკუთვნებიან სახელმწიფო ხელისუფლების იმ შტოს, რომლის ექსკლუზიური კონსტიტუციური კომპეტენცია სამართლის ნორმის ფაქტობრივი გარემოებისადმი მისადაგება და სამართლის პრაქტიკაში აღსრულებაა (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის №1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16). ამგვარად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის უზრუნველყოფის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მექანიზმი საერთო სასამართლოების ერთგვაროვანი პრაქტიკაა. თუ ნორმა სასამართლოს პრაქტიკაში ერთგვაროვნად განიმარტება და გამოიყენება, ბუნებრივია, ეს ნორმის შინაარსის განჭვრეტადობის უმთავრესი ინდიკატორია.

36. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ზოგადი ფორმულირებით შემუშავებას არაკონსტიტუციურად ისეთ შემთხვევაში მიიჩნევს, როდესაც მათ შინაარსთან და განმარტება-გამოყენებასთან დაკავშირებით: (ა) არსებობს საერთო სასამართლოების განსხვავებული/ურთიერთსაწინააღმდეგო პრაქტიკა; (ბ) საერთო სასამართლოების პრაქტიკის ცვლილების შედეგად, სამართლის ნორმის ახლად ჩამოყალიბებული ნორმატიული შინაარსი გავრცელდება ამ განმარტებამდე ჩადენილ ქმედებებზე; ან/და (გ) პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება სადავო ნორმის ზედმეტად ფართო, წინასწარ განუსაზღვრელი განმარტების შედეგია (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23).

37. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებას, სასამართლო სწორედ ზემოაღნიშნული სტანდარტების შესაბამისად შეამოწმებს.

2.2. სადავო ნორმების შინაარსი და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მათი მიმართება

38. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლებით, აგრეთვე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლებით აკრძალული ქმედების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საქართველოს პარლამენტმა საქართველოს მთავრობას მიანიჭა პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ქმედების შემადგენლობის დადგენის განუსაზღვრელი უფლებამოსილება. მოსარჩელეების აზრით, პასუხისმგებლობის დადგენა, მათ შორის, მოიცავს ქმედების შემადგენლობის განსაზღვრასაც, რაც მოცემულ შემთხვევაში მთავრობის მიერ განხორციელდა.

39. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლი და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლი შეეხება „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევას. ხოლო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლი და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლი საგანგებო და საომარი რეჟიმის დარღვევას.

40. უპირველესად, სასამართლო აღნიშნავს, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, დასახელებული ნორმები არ ახდენს საქართველოს მთავრობისათვის რაიმე შეზღუდვის დადგენის უფლებამოსილების დელეგირებას. ის, თუ რა საკითხების მოწესრიგების უფლება გააჩნია იზოლაციისა და კარანტინის წესების დადგენის გზით საქართველოს მთავრობას, განსაზღვრულია „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის პირველი და მე-2 წინადადებებით, რომელთა თანახმად, „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო. ამ წესით შეიძლება განისაზღვროს შესაბამისი საკარანტინო ღონისძიებებიც, რომლებიც აღნიშნულ შემთხვევაში ამ წესის ნაწილია“. სწორედ ზემოაღნიშნული ნორმის საფუძველზე მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში, შემოღებულ იქნა იზოლაციისა და კარანტინის კონკრეტული ღონისძიებები, რომელთა დარღვევისათვის ადმინისტრაციული/სისხლისსამართლებრივი სახდელები გათვალისწინებულია სადავო ნორმებით. აღსანიშნავია ისიც, რომ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის პირველი პუნქტის პირველი და მე-2 წინადადებები, რომელთა საფუძველზეც მოხდა იზოლაციისა და კარანტინის წესის შემოღების აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე დელეგირება, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე შეფასდა და კონსტიტუციურად იქნა მიჩნეული. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, დაადგინა, რომ, ზოგადად, ამგვარი წესების მიღების უფლებამოსილების საქართველოს მთავრობისათვის დელეგირება არ არღვევდა კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

41. რაც შეეხება საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმს, მას საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, საგანგებო ან/და საომარი მდგომარეობის შესახებ საქართველოს კანონები და საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით დელეგირების საფუძველზე, შესაბამისი ნორმატიული აქტები განსაზღვრავს. ის, რომ საგანგებო და საომარი მდგომარეობის დროს უფლებათა შემზღუდველი რეგულაციები საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით განისაზღვროს, თავად კონსტიტუციითაა დადგენილი (იხ. საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლი). ამავდროულად, აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „ზაურ შერმაზანაშვილი და თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე შეფასდა და კონსტიტუციის შესაბამისად იქნა მიჩნეული საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით პასუხისმგებლობის განსაზღვრა, ერთი მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტის მხრიდან უფლებამოსილების დელეგირების საფუძველზე, საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული საგანგებო რეჟიმის დარღვევის გამო.

42. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილებაში („ზაურ შერმაზანაშვილი და თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“) შეფასებული მოცემულობის მსგავსად, განსახილველ საქმეზეც სადავოა აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ შემოღებული აკრძალვებისათვის საკანონმდებლო აქტით პასუხისმგებლობის დაკისრება. მოცემულ შემთხვევაშიც, საკონსტიტუციო სასამართლო გამარტავს, ის, რომ იზოლაციის ან/და კარანტინის კონკრეტული ღონისძიებები, ისევე როგორც საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმთან დაკავშირებული გარკვეული წესები, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ იქნა შემოღებული, ვერ ჩაითვლება მათი პასუხისმგებლობის დამდგენ აქტად მიჩნევის საფუძვლად, რამდენადაც პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი, კერძოდ, სამართალდარღვევა - იზოლაციისა და კარანტინის წესის დარღვევა, ისევე როგორც საგანგებო რეჟიმის დარღვევა, ასევე კონკრეტული სანქციის სახე და ზომა განსაზღვრულია საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული ზემოაღნიშნული სადავო ნორმებით. საქართველოს კონსტიტუციის ავტომატურ დარღვევას არ იწვევს მოცემულობა, როდესაც საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ დადგენილი რეგულაციების დარღვევის გამო პასუხისმგებლობის დაკისრება გათვალისწინებულია კანონის საფუძველზე. რა თქმა უნდა, საქართველოს მთავრობის მიერ მიღებული კონკრეტული წესი, შესაძლოა, ამა თუ იმ ფორმით ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს და არღვევდეს რომელიმე ძირითად უფლებას. ამ კუთხით, მოსარჩელე მხარე უფლებამოსილია, იდავოს საქართველოს მთავრობის მიერ დაწესებულ რეგულაციათა კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე და თუ დადგინდება მათი არაკონსტიტუციურობა, აღარ იარსებებს ამ ქმედების განხორციელების გამო პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველიც. თუმცა პრინციპულად არასწორია მოსარჩელის არგუმენტაცია, თითქოსდა, საქართველოს კანონით არ შეიძლება დადგინდეს პასუხისმგებლობა საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ მიღებული წესის დარღვევის გამო. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან „თავისთავად წინააღმდეგობას არ ქმნის ის გარემოება, რომ ქმედების ობიექტური მხარის რომელიმე ელემენტი კანონით დელეგირების საფუძველზე აღწერილია კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ეს საკითხის სპეციფიკითაა ნაკარნახევი. შესაბამისად, დანაშაულის კანონით გათვალისწინების მოთხოვნა მაშინაც დაკმაყოფილებულია, როდესაც ქმედების შემადგენლობის კონკრეტული ელემენტის და არა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ან სასჯელის ზომის განსაზღვრის უფლებამოსილება დელეგირებულია კანონის საფუძველზე“ (იხ., mutatis mutandis, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №1/6/1292 განჩინება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20).

43. მოსარჩელე მხარისათვის პრობლემურია სადავო ნორმების განჭვრეტადობის საკითხიც. მოსარჩელის აღნიშვნით, ბუნდოვანია, თუ რა მოიაზრება ტერმინებში: „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესი“ და რომელი აკრძალული ქმედებებია ამ წესის ნაწილი. მოსარჩელეები მიუთითებენ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლისა და საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლის განჭვრეტადობის პრობლემაზეც, ისინი აღნიშნავენ, რომ ქმედების შემადგენლობაში ნახსენებია სიტყვები „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა“, რის გამოც ბუნდოვანია, კონკრეტულად რომელი ნორმატიული აქტების დარღვევის შემთხვევაში შეიძლება დაეკისროს პირს პასუხისმგებლობა. მოსარჩელე მხარე ასევე აპელირებს აკრძალული ქმედების განმსაზღვრელი ნორმატიული აქტების სიმრავლესა და მათ არასტაბილურობაზე.

44. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა არ გამორიცხავს საკანონმდებლო ორგანოს მიერ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ზოგადი და ინტერპრეტირებადი ან/და ტექნიკური ტერმინების, ისევე, როგორც კომპლექსური ფორმულირებების გზით ჩამოყალიბებას. საკანონმდებლო ორგანოს არ მოეთხოვება პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონკრეტიკის აბსოლუტური ხარისხით შემუშავება. სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით, per se არაკონსტიტუციურად არ მიიჩნევა აბსტრაჰირების გარკვეული ხარისხით შემუშავებული ნორმების პასუხისმგებლობის დამდგენ საკანონმდებლო სივრცეში არსებობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სამართლის ნორმა, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ვერ შეასრულებს ურთიერთობათა მრავალფეროვანი და სწრაფად ცვალებადი სპექტრის მოწესრიგების მასზე დაკისრებულ ფუნქციას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, „არარეალისტური იქნება, კანონმდებელს მოეთხოვოს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონკრეტიზაციის ძალიან მაღალი ხარისხით ჩამოყალიბება. დასაშვებია, პასუხისმგებლობის დამდგენი ისეთი ზოგადი საკანონმდებლო ნორმის მიღება, რომელიც გონივრულობის ფარგლებში ექვემდებარება განმარტებას და, ამ გზით, უზრუნველყოფს მისი მოქმედების სფეროში მოქცეული დაცული სიკეთის ხელყოფის ყველა შესაძლო შემთხვევის დასჯადობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). ამდენად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სამართლის ნორმის ადრესატს შეუძლია, სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა, მათ შორის, იურისტებისა და დარგის სპეციალისტების დახმარებით.

45. განსახილველ შემთხვევაში, არ იკვეთება, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული ნორმები ხასიათდება იმგვარი ბუნდოვანებით, რომ ნორმის ადრესატს არ შეუძლია მისი შინაარსის, შედეგების განჭვრეტა, მათ შორის, იურისტებისა და დარგის სპეციალისტების დახმარებით. პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებში არსებული მითითებითი წესები, საკანონმდებლო ტექნიკის საკითხს წარმოადგენს და არ იკვეთება, რომ განსახილველ შემთხვევაში, აღნიშნული ქმნის იმგვარ ბუნდოვანებას, რომ ნორმის სუბიექტები ვერ ახდენენ ნორმის სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტას, აკრძალული ქმედებების მიკვლევას ან/და იმ ნორმატიული სივრცის იდენტიფიცირებას, რომელიც დასჯადი ქმედებების ფარგლებს აყალიბებს. ამავდროულად, მთავრობის ნორმატიული აქტები ექვემდებარება კანონით დადგენილი წესით გამოქვეყნებას. შესაბამისად, ქცევის წესის განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობისათვის არარელევანტურია ქცევის წესები კოდიფიცირებული სახით იარსებებს ერთ ნორმატიულ აქტში თუ მათი სხვადასხვა აქტში მოთავსება მოხდება. როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების მიმართ წაყენებული მკაფიოობის მოთხოვნა ვერ იქნება, რომ კანონმდებლობა არ უნდა შეიცავდეს კომპლექსურ ფორმულირებებს, დაცლილი იყოს ნებისმიერი ტექნიკური ან ზოგადი ტერმინისგან და იმგვარად იყოს ჩამოყალიბებული, რომ დამოუკიდებლად, სხვისი დახმარების გარეშე იყოს გასაგები ნებისმიერი ადამიანისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13).

46. იმავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განმარტებისას სამართალშემფარდებლის თავისუფლების ხარისხი შეზღუდულია. მან ნორმა არ უნდა განმარტოს ისე, რომ მას არაგანჭვრეტადი შინაარსი მიანიჭოს. პირს ვერ ექნება მოლოდინი, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის რამდენიმე შესაძლო განმარტებისას, მის მიმართ გამოყენებული იქნება ის შინაარსი, რომელიც ყველაზე მძიმე შედეგს აყენებს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21,22). შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მოსარჩელის მითითება, რომ ნორმა მის მიმართ პოტენციურად შესაძლოა არაგანჭვრეტადი შინაარსით იყოს გამოყენებული, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ვერ იქნება რელევანტური არგუმენტი. აღნიშნულის საპირისპიროდ, ნორმის განჭვრეტადობის პრობლემის წარმოსაჩენად უნდა გამოიკვეთოს, რომ სახეზეა მისი არაგანჭვრეტადი შინაარსით ავტორიტეტული განმარტების/გამოყენების ფაქტი.

47. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმების ბუნდოვანების წარმოსაჩენად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საერთო სასამართლოების პრაქტიკას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილებით, საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ ჩამოყალიბდა პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან შესაბამისობის შეფასების მასშტაბი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება: ა. როდესაც სადავო ნორმის/მის რომელიმე ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით, არსებობს საერთო სასამართლოების ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტებები; ბ. როდესაც ხდება საერთო სასამართლოების დადგენილი პრაქტიკის შეცვლა და სადავო ნორმის ახლად იდენტიფიცირებული ნორმატიული შინაარსის გავრცელება მის განმარტებამდე ჩადენილ ქმედებებზე; გ. როდესაც სადავოა მისი რომელიმე ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საერთო სასამართლოს მიერ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის ზედმეტად ფართო, წინასწარ განუჭვრეტადი განმარტების შედეგია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23).

48. განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე მხარეს არ წარმოუდგენია არგუმენტაცია, რომ არსებობს სადავო ნორმასთან/მის რომელიმე ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით, საერთო სასამართლოების მიერ განვითარებული ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტებები. ასევე არ გამოკვეთილა, რომ მოსარჩელის საქმეზე განხორციელდა სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის ცვლილება და ნორმის ახლად იდენტიფიცირებული შინაარსი გავრცელდა ამგვარ განმარტებამდე ჩადენილ ქმედებაზე. გარდა ამისა, №1619 კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, არ არის წარმოდგენილი რაიმე დასაბუთება იმისა, რომ მოსარჩელეების მიმართ გამოყენებული იყო პასუხისმგებლობის დამდგენი სადავო ნორმა იმ შინაარსით, რომელიც საერთო სასამართლოს მიერ ამ ნორმის ზედმეტად ფართო, წინასწარ განუჭვრეტადი განმარტების შედეგი იქნებოდა. როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე აპელირებს სადავო ნორმების ზოგად ხასიათზე და აქედან მომდინარე, გარკვეული ქმედებების შესაძლო დასჯის ბუნდოვანებაზე. ზოგადი ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მოსარჩელის მითითება, რომ სადავო ნორმა მის მიმართ პოტენციურად შესაძლოა არაგანჭვრეტადი შინაარსით იყოს გამოყენებული, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ვერ იქნება რელევანტური არგუმენტი.

49. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერც მოსარჩელე მხარის იმ არგუმენტის რელევანტურობას გაიზიარებს, რომელიც იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების ხშირ ცვალებადობას უკავშირდება. აღსანიშნავია, რომ კორონავირუსის მახასიათებლებისა და გავრცელების სისწრაფის გათვალისწინებით, ეპიდემიოლოგიური ვითარების ცვალებადობა მოითხოვს შესაბამისი რეგულაციების მოდიფიცირებასა და შეცვლილ რეალობასთან ადაპტაციას. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, მას „სავსებით გამართლებულად ესახება ის, რომ ეპიდემიოლოგიური ვითარების გათვალისწინებით იცლებოდეს დადგენილი წესები, რათა ეფექტურად მოხდეს ვირუსის გავრცელების პრევენცია და ვირუსით გამოწვეული გართულებების მართვა, ამავდროულად, ადამიანის უფლებები არ შეიზღუდოს იმაზე მეტი ინტენსივობით, ვიდრე ეს საჭიროა მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვისთვის. აღნიშნული წესების ცვლილება არ გულისხმობს ამ შეზღუდვების ბუნდოვანებას ანდა ხელმიუწვდომლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის №1/18/1584 განჩინება საქმეზე „გიორგი გვაზავა, რუსლან ავალიანი, გოჩა გრიგორიანცი და სხვები (სულ 30 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“ II-27). შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ, განსახილველ შემთხვევაში, რეგულაციების ცვალებადობის სიხშირე მისი განჭვრეტადობის ინდიკატორად ვერ გამოდგება.

50. ამდენად, წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელში არ არის დასაბუთებული შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმებსა და განჭვრეტადობის კონსტიტუციური პრინციპის დამდგენ დებულებას შორის. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1619 კონსტიტუციური სარჩელი დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და 43-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1619 კონსტიტუციური სარჩელი („სალომე ზეინკლიშვილი, მარიამ ტაგანაშვილი, ანა ნაკანი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის წევრები:

მანანა კობახიძე

ირინე იმერლიშვილი

ხვიჩა კიკილაშვილი

თეიმურაზ ტუღუში