კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი - კოლეგიის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი თევდორაშვილი - წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: მ. ხ. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე მ.ხ; მოსარჩელე მხარის მ.ხ-ის წარმომადგენელი - სალომე ჯოხაძე; მოპასუხე მხარის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი - ლევან ღავთაძე; მოწმე - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადამიანის უფლებების დაცვის დეპარტამენტის დირექტორის მოადგილე პაატა ბურდული, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადამიანის უფლებების დაცვის დეპარტამენტის სამართალწარმოების ხარისხის უზრუნველყოფის მთავარი სამმართველოს უფროსი ანა ფაჩუაშვილი და სამართალწარმოების ხარისხის უზრუნველყოფის მთავარი სამმართველოს მონიტორინგის სამმართველოს განსაკუთრებით მნიშვნელოვან საქმეთა ინსპექტორი მარიამ ურმაშვილი; საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლები - სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის მოადგილე ნათია სონღულაშვილი და იურიდიული დეპარტამენტის უფროსი ნუცა კაპანაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 5 ივნისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1823) მომართა მ.ხ-მ. №1823 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადმოეცა 2024 წლის 10 ივნისს. №1823 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2024 წლის 20 ნოემბერს. №1823 კონსტიტუციური სარჩელი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 20 ნოემბრის №1/14/1823 საოქმო ჩანაწერით, ნაწილობრივ იქნა მიღებული არსებითად განსახილველად. №1823 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2025 წლის 4 და 6 მარტს.

2. №1823 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „შემაკავებელი ორდერი არის პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ გამოცემული აქტი, რომლითაც განისაზღვრება ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის შემთხვევაში მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებები“. თავის მხრივ, დასახელებული კანონის მე-10¹ მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტის არსებობისას პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს შეუძლია კანონმდებლობით გათვალისწინებული მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიების განხორციელების უზრუნველსაყოფად მოძალადის მიმართ დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და მე-2 პუნქტით განმტკიცებულია სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცულობის უფლება, ხოლო მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობა.

მოსარჩელე

5. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, ოჯახური ძალადობის ფაქტზე შემაკავებელ ორდერს გამოსცემს, ისევე როგორც, შემაკავებელი ორდერის გამოცემისას, ამავე ორდერის მოქმედების პერიოდში, ელექტრონულ ზედამხედველობას აწესებს მხოლოდ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელი - პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი. მოსარჩელის მითითებით, ეს წესი მიემართება ქალთა მიმართ ან/და ოჯახში ძალადობის ნებისმიერ შემთხვევას, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ არის მოძალადე და არის თუ არა იგი შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე უფლებამოსილი უწყების თანამშრომელი. ამასთანავე, ამ წესით შემაკავებელი ორდერის გამოცემის უფლებამოსილების განხორციელებისთვის არც ის გარემოება არის მნიშვნელოვანი, მიმდინარეობს თუ არა გამოძიება ოჯახური ძალადობის სავარაუდო ფაქტზე ან/და, კერძოდ, რომელი უწყება აწარმოებს მას - შინაგან საქმეთა სამინისტრო თუ სხვა ორგანო.

6. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ასეთი მოწესრიგება, ზოგიერთ შემთხვევაში, ქმნის პრობლემურ ნორმატიულ მოცემულობას. კერძოდ, მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ, როდესაც ოჯახური ძალადობის საქმეზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია პოლიციელი, ხოლო მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიებების გატარებაზე კომპეტენტური ორგანო შინაგან საქმეთა სამინისტროა, წარმოიშობა კოლეგიალური (კორპორაციული) დაინტერესების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიკერძოებულად მიღების მომეტებული რისკი. ასეთ დროს იზრდება იმის ვარაუდი, რომ მსხვერპლის სათანადო დაცვის ვალდებულება არ იქნება სრულყოფილად შესრულებული, ვინაიდან მოძალადე, ისევე როგორც, მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გამოყენების საჭიროებაზე გადაწყვეტილების მიმღები პირი ერთი და იმავე უწყების - შინაგან საქმეთა სამინისტროს - თანამშრომლები არიან. შესაბამისად, არსებული მოწესრიგება ტოვებს სივრცეს, მსხვერპლის დაცვის პროცესში, მოძალადის მიმართ კეთილგანწყობით განმსჭვალული გადაწყვეტილების მიღებისთვის.

7. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი მიუთითებს, რომ კანონმდებლობა გარკვეული კატეგორიის დანაშაულთან დაკავშირებით, გამოძიების დაწყების დროს ან მისი მიმდინარეობისას, სავალდებულო წესით ითვალისწინებს შემაკავებელი ორდერის გამოცემას, ისევე, როგორც სხვა შემთხვევაში, შესაბამისი კითხვარის საფუძველზე მოგროვებულ კონკრეტულ ქულათა ჯამი ასევე სავალდებულოდ განაპირობებს ზემოხსენებული ზომის მიღებას. თუმცა პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს, საჭიროების შემთხვევაში, ამ გარემოებათა მიღმაც - აუცილებელ ქულათა არარსებობის შემთხვევაშიც შეუძლია გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი, კერძოდ, მაშინ, როდესაც კითხვარით გათვალისწინებულ ქულათა ჯამი საამისოდ საკმარისი არ არის, მაგრამ პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი მაინც მიზანშეწონილად მიიჩნევს მსხვერპლის მიმართ დაცვითი ღონისძიებების გატარებას. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, კოლეგიალური (კორპორაციული) დაინტერესების პირობებში, მიკერძოებულობის რისკიც ამგვარ შემთხვევებს უკავშირდება. ასეთ დროს, უფლებამოსილი პოლიციელისთვის რჩება თავისუფალი სამოქმედო სივრცე. აღნიშნული წარმოშობს თვითნებობის ერთგვარ რისკს, რომ მან არასათანადოდ გამოიყენოს მისთვის მინიჭებული დისკრეცია იმგვარ შემთხვევებში, როდესაც სავარაუდო მოძალადეს წარმოადგენს პოლიციელი, მიიღოს მისთვის სასურველი გადაწყვეტილება, ანდა, ფორმალურად გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი, მაგრამ არ გაამყაროს ის კონკრეტული მტკიცებულებებით. თავის მხრივ, იმგვარი შემაკავებელი ორდერის სასამართლოში გასაჩივრებას, რომელიც მტკიცების სტანდარტს არ აკმაყოფილებს, მოჰყვება მისი გაუქმება დაუსაბუთებლობის საფუძვლით.

8. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმები ეფექტიანი არ არის დაცვითი ღონისძიებების გამოყენების მყისიერების თვალსაზრისითაც. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის განმარტებით, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს არა შინაგან საქმეთა სამინისტრო, არამედ სხვა ორგანო, საჭირო ხდება, ამ ორგანოს მხრიდან, შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების მოთხოვნით. ასეთ დროს საჭიროა გარკვეული პროცედურების დაცვა, რაც დამატებით დროს მოითხოვს. შესაბამისად, სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს, რომ მყისიერად ხდებოდეს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გამოყენებაზე გადაწყვეტილების მიღება; ხელოვნურად იქმნება ამ პროცესის დაყოვნების, მისი გაჭიანურების შესაძლებლობა, რაც სავარაუდო მოძალადეს კვლავაც აძლევს კანონმდებლობით აკრძალული და, ხშირ შემთხვევაში, სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედებების არაერთხელ გამეორების შესაძლებლობას.

9. არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელმა დააზუსტა სასარჩელო მოთხოვნა და ფართოდ დააყენა საკითხი. მოსარჩელის პოზიციით, მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკი არსებობს არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებამოსილი პოლიციელი შემაკავებელ ორდერს გამოსცემს/ელექტრონულ ზედამხედველობას აწესებს უშუალოდ მოძალადე პოლიციელის მიმართ, არამედ მაშინაც, თუკი ოჯახური ძალადობის ფაქტზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი, იმის მიუხედავად, ახორციელებს თუ არა იგი უშუალოდ საპოლიციო ფუნქციებს.

10. მოსარჩელის აზრით, კორპორაციული დაინტერესება პრაქტიკაში შეიძლება სხვადასხვაგვარად გამოვლინდეს. ერთი მხრივ, არ გამოირიცხება, რომ პირადი/კოლეგიალური ურთიერთობიდან გამომდინარე, პოლიციის უფლებამოსილმა თანამშრომელმა მიიღოს მიკერძოებული გადაწყვეტილება და არ გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/არ დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა სავარაუდო მოძალადის (რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელია) მიმართ, ხოლო, მეორე მხრივ, ლოიალური გადაწყვეტილების მიღების საფუძველი შეიძლება გახდეს არა უშუალოდ პირადი/კოლეგიალური ურთიერთობიდან გამომდინარე მიკერძოება, არამედ ინსტიტუციური დაინტერესება - დაცულ იქნეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, როგორც უწყების პრესტიჟი და რეპუტაცია.

11. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმები პრობლემურია, რამდენადაც ისინი, ერთი მხრივ, წარმოშობს ერთგვარ რისკს, რომ პოლიციის უფლებამოსილმა თანამშრომელმა ბოროტად გამოიყენოს მისთვის მინიჭებული დისკრეციული უფლებამოსილება, კერძოდ, შესაბამის ქულათა ვერმოგროვების დროს, თვითნებურად გადაწყვიტოს მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიებების (მხედველობაშია შემაკავებელი ორდერის გამოცემა და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება) განხორციელების საკითხი; მეორე მხრივ, არსებული ნორმატიული წესრიგი ვერც ამ რისკების ეფექტიან განეიტრალებას უზრუნველყოფს. მოსარჩელემ ასევე აღნიშნა, რომ შეუძლებელია, ყოველგვარი რისკის რეალიზაციის მათემატიკური სიზუსტით დაზღვევა, თუმცა სახელმწიფოს მოეთხოვება შესაძლებელი და გონივრული ძალისხმევის გაწევა, რასაც მოქმედი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს.

12. მოსარჩელე მხარემ დამატებით მიუთითა, რომ სასარჩელო მოთხოვნა არ მიემართება საკითხს, თუ რომელ ორგანოს უნდა გააჩნდეს შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლება, როდესაც ოჯახური ძალადობის საქმეზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი. მთავარია, რომ გამოირიცხოს მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკები. იმავდროულად, მოსარჩელის წარმომადგენელმა დაადასტურა, რომ, ვინაიდან სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილ დანაშაულებრივ ქმედებებს (მათ შორის, სსკ-ის 126¹ მუხლით გათვალისწინებულ „ოჯახში ძალადობას“) იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, სწორი და გამართლებული იქნებოდა, ამავე უწყებას გააჩნდეს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარების სამართლებრივი შესაძლებლობა.

13. ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებას, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტს, ისევე, როგორც მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს სახელმწიფოსთვის დაწესებული პოზიტიური ვალდებულების კონტექსტში და ისინი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი. ამასთანავე, მოსარჩელე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე.

მოპასუხე

14. მოპასუხე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული დისკრეცია, რომლითაც აღჭურვილია პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი, არ შეიძლება შეფასდეს როგორც კორპორაციული დაინტერესების საფუძველზე მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების საფუძველი. მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის - წარმომადგენელმა განმარტა, რომ ზოგადად, პოლიციელის სამოქმედო სივრცე მკაცრად შეზღუდულია, როდესაც საკითხი დგას შემდეგნაირად: შემაკავებელი ორდერი გამოიცეს თუ მის ფარგლებში, დამატებით, ელექტრონული ზედამხედველობაც დაწესდეს. რაც შეეხება შემაკავებელი ორდერის გამოცემისათვის საჭირო ქულათა ვერმოგროვების შემთხვევაში პოლიციელის უფლებამოსილებას, რომ საქმის გარემოებების ყოველმხრივ შეფასების საფუძველზე და მიზანშეწონილობის კრიტერიუმზე დაყრდნობით, მაინც განახორციელოს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებები, მოპასუხის განმარტებით, იგი მიუთითებს სადავო ნორმებით დადგენილი დისკრეციის მიზანზე - სახელმწიფო სიფრთხილით მოეკიდოს რისკების შეფასებას და მცირედი ეჭვიც კი გადაწყდეს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის სასარგებლოდ.

15. ამასთანავე, მოპასუხის პოზიციით, თუკი სადავო ნორმებით დადგენილი მოწესრიგებიდან მაინც ამოკითხვადი იქნება მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკები, არსებული ნორმატიული წესრიგი ეფექტიანად აზღვევს მას როგორც პრევენციული, ასევე შესაბამისი პროცედურული გარანტიებისა თუ ზედამხედველობის დაწესებით. კერძოდ, პრევენციული მექანიზმის თვალსაზრისით, მოპასუხე მხარემ ხაზი გაუსვა, რომ მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად (მხედველობაშია „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 59¹ მუხლის მე-5 პუნქტი), ფიზიკური ძალადობის ან/და სექსუალური ძალადობის ჩადენის ფაქტზე პოლიციელის ან/და სამინისტროს სხვა მოსამსახურის მიმართ დისციპლინური სახდელის სახედ გამოიყენება სამსახურიდან დათხოვნა/თანამდებობიდან გათავისუფლება. შესაბამისად, ზემოაღნიშნულ მოწესრიგებას გააჩნია შემაკავებელი ეფექტი, რომ ზოგადად, უწყების თანამშრომელმა არ ჩაიდინოს ქალთა მიმართ/ოჯახში ძალადობა.

16. რაც შეეხება მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკის დაზღვევას, მოპასუხე მხარემ, ამ თვალსაზრისით, არაერთ საკანონმდებლო მოწესრიგებაზე გაამახვილა ყურადღება. კერძოდ, მოპასუხის წარმომადგენელმა სასამართლოს განუმარტა, რომ შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 13 ივლისის №81 ბრძანება „შემაკავებელი ორდერის და შემაკავებელი ორდერის ოქმის ფორმების დამტკიცების, აგრეთვე მათი შედგენის უფლებამოსილი პირების განსაზღვრის შესახებ“ (შემდგომში - შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანება) შემაკავებელი ორდერის ოქმის შედგენაზე უფლებამოსილ პირთა ფართო წრეს ადგენს როგორც კრიმინალური, ისე საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის მიმართულებით, რაც იძლევა საშუალებას, რომ შემაკავებელი ორდერის გამოცემა არ მოხდეს იმავე დანაყოფის თანამშრომლის მიერ, სადაც სავარაუდო მოძალადე არის დასაქმებული. აღნიშნული, თავის მხრივ, ამცირებს შესაძლო კორპორაციული განწყობებიდან მომდინარე მიკერძოებული და ლოიალური გადაწყვეტილების მიღების რისკს. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა სასამართლოს დაუდასტურა, რომ პრაქტიკაშიც განუხრელად ხორციელდება წესი, როდესაც შემაკავებელი ორდერი, ჩვეულებრივ, გამოიცემა სხვა და არა იმ დანაყოფის თანამშრომლის მიერ, სადაც საკუთარ უფლებამოსილებას ახორციელებს სავარაუდო მოძალადე.

17. მოპასუხე მხარემ ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების თაობაზე პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძვლიანობა მონიტორინგის საგანია მისი უშუალო ხელმძღვანელის მხრიდან, რაც ასევე აზღვევს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს. ამ კონტექსტში, პოლიციელის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება და შესაბამისი საქმის მასალები დაუყოვნებლივ წარედგინება მის ხელმძღვანელს. გარდა ამისა, მოპასუხემ ასევე მიუთითა, რომ პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ დისკრეციული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება კვალიფიცირდება როგორც დისციპლინური გადაცდომა, რასაც, შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მხრიდან, მოჰყვება შესაბამისი რეაგირება და დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომის განსაზღვრა.

18. დამატებით, მოპასუხემ აღნიშნა, რომ გარდა შიდაუწყებრივი კონტროლის მექანიზმებისა, შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებაზე უფლებამოსილი პოლიციის თანამშრომლის მიერ მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკი დაზღვეულია გარე კონტროლის ბერკეტებითაც. კერძოდ, შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებაზე უარი ექვემდებარება სასამართლო წესით გასაჩივრებას. შესაბამისად, მსხვერპლს ეძლევა საშუალება, რომ მიღებული გადაწყვეტილების საფუძვლიანობა გადაამოწმოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ორგანოს წინაშე.

19. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა ხაზი გაუსვა იმ გარემოებასაც, რომ ოჯახური ძალადობის მსხვერპლს არსებული საკანონმდებლო წესრიგის ფარგლებში ეძლევა შესაძლებლობა, თავი აარიდოს პოლიციასთან ურთიერთობას და უშუალოდ სასამართლო წესით მოითხოვოს დამცავი ორდერის გამოცემა, რომელიც ასევე წარმოადგენს ოპერატიულ ღონისძიებას მსხვერპლის დასაცავად და მიმართულია კონკრეტული საფრთხეების განეიტრალებისკენ. შესაბამისად, შემაკავებელი ორდერის მიღმაც, კანონმდებლობა ითვალისწინებს ალტერნატიულ მექანიზმებს, რაც უზრუნველყოფს ოჯახური ძალადობის სავარაუდო მსხვერპლის სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობის, ისევე როგორც პირადი ცხოვრების უფლების დაცულობას. სწორედ ამ მექანიზმების მეშვეობით ასრულებს სახელმწიფო საკუთარ პოზიტიურ ვალდებულებებს, რომელიც მას ოჯახური ძალადობის შემთხვევებში წარმოეშობა. ალტერნატიული მექანიზმების კონტექსტში, მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა დაასახელა სხვა ღონისძიებებიც. კერძოდ, მან აღნიშნა, რომ „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი ადგენს მსხვერპლის უფლებას, ძალადობის ფაქტის არსებობის შემთხვევაში, თუკი ამას მოითხოვს გადაუდებელი აუცილებლობა, სავალდებულო წესით, გადაყვანილი იქნეს თავშესაფარში, მოძალადე გარიდებული იქნეს მსხვერპლის საცხოვრებელი ადგილიდან და უზრუნველყოფილი იქნეს ამ უკანასკნელის უსაფრთხოება. მოპასუხის არგუმენტაციით, კანონმდებლობით გათვალისწინებული ზემოხსენებული ღონისძიებები, ერთობლიობაში, მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფო ეფექტიანად ასრულებს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის სფეროში მასზე დაკისრებულ პოზიტიურ ვალდებულებებს.

20. მოპასუხე მხარის პოზიციით, შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილების პოლიციისთვის მინიჭების საკანონმდებლო რაციონალი, საზოგადოდ, საპოლიციო ფუნქციებთან არის მჭიდროდ დაკავშირებული. კერძოდ, პოლიციის უმთავრესი ფუნქცია ვლინდება საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვაში, რასაც იგი ახორციელებს როგორც პრევენციული, ასევე რეპრესიული მექანიზმების მეშვეობით. შესაბამისად, გამართლებულია, რომ ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის ღონისძიებების გატარებაზე ექსკლუზიური კომპეტენციით სწორედ შინაგან საქმეთა სამინისტრო და, კერძოდ, პოლიცია იყოს აღჭურვილი.

21. მყისიერების საკითხთან დაკავშირებით მოპასუხის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილების სწორედ რომ პოლიციისთვის მინიჭება უზრუნველყოფს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების დროულად გატარებას. მხედველობაშია მისაღები, რომ პოლიცია მთლიანად ფარავს ქვეყნის მასშტაბით არსებულ გეოგრაფიულ არეალს, შესაბამისად, უზრუნველყოფს სწრაფ რეაგირებას, ისევე, როგორც განხორციელებული რეაგირების შემდგომ post factum კონტროლს, რაც გულისხმობს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთან პერიოდულ ვიზიტებს, საჭიროების შემთხვევაში, მასთან დროულ გასაუბრებას და ა.შ. მოპასუხემ განმარტა, რომ მაშინ, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარების უფლებამოსილების მისთვის მინიჭება ვერ იქნებოდა ეფექტიანი მყისიერების თვალსაზრისით, ვინაიდან სპეციალური საგამოძიებო სამსახურს არ გააჩნია ქვეყნის მასშტაბით სრული დაფარვა და ის წარმოდგენილია მხოლოდ რამდენიმე რეგიონში. შესაბამისად, მწირი ადამიანური/ლოჯისტიკური რესურსის პირობებში, ფაქტობრივად, შეუძლებელი იქნებოდა სავარაუდო ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებების დროული დაცვა. გარდა აღნიშნულისა, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიერ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის თაობაზე შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მისამართად გამოიყენება, საქმის წარმოების ელექტრონული სისტემა და პროცედურა, უმოკლეს ვადებში, ოპერატიულად ხორციელდება.

22. ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის, ისევე როგორც მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების ჭრილში და კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს. ამასთანავე, მოპასუხე მხარე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე.

მოწმე

23. არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწმის სახით მოწვეულმა შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადამიანის უფლებების დაცვის დეპარტამენტის სამართალწარმოების ხარისხის უზრუნველყოფის მთავარი სამმართველოს უფროსმა ანა ფაჩუაშვილმა სასამართლოს მიაწოდა ინფორმაცია სადავო ნორმების პრაქტიკაში გამოყენებასთან დაკავშირებით. სახელდობრ, მოწმემ განმარტა, რომ პოლიციელის დისკრეციული უფლებამოსილება - სავარაუდო ოჯახური ძალადობის ფაქტზე გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა - მკაცრ სამართლებრივ ჩარჩოებში არის მოქცეული, რაც, თავის მხრივ, გამორიცხავს თვითნებური და მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რეალურ რისკებს. პროცედურა, რომელიც უნდა დაიცვას პოლიციელმა მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიებების გასატარებლად, ფაქტობრივად არ ტოვებს სივრცეს მანიპულაციისთვის. კერძოდ, კითხვარი, რომელიც შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საფუძველია, ივსება უშუალოდ მსხვერპლის მონაწილეობით და მას აქვს შესაძლებლობა, მის მიერ გაცემული პასუხების დაფიქსირების სისწორე გადაამოწმოს და მხოლოდ ამის შემდეგ მოაწეროს ოქმს ხელი. მოწმემ ასევე დაადასტურა, რომ პოლიციელის მიერ დისკრეციული უფლებამოსილების გამოყენების საფუძვლიანობა მოწმდება მისი უშუალო ხელმძღვანელის მიერ. თუკი შემოწმების დროს გამოიკვეთა უფლებამოსილების არასათანადოდ გამოყენება, ეს გამოიწვევს შემდგომ ნაბიჯებს, კერძოდ, „უფლებამოსილების არასათანადოდ გამოყენება“ ქმნის დისციპლინური გადაცდომის შემადგენლობას, ზოგიერთ შემთხვევაში კი შეიძლება, სახეზე იყოს სამოხელეო დანაშაულიც. თავის მხრივ, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა და შესაძლო მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების დროს დისციპლინური თუ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ზომების კანონმდებლობით გათვალისწინება ამცირებს, პოლიციელის მხრიდან, თვითნებობის რისკებს, როდესაც იგი წყვეტს საკითხს - ქულათა სავალდებულო რაოდენობის ვერმოგროვების მიუხედავად, მაინც მიიღოს თუ არა გადაწყვეტილება შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების სასარგებლოდ.

24. მოწმემ ასევე განმარტა, რომ საკუთრივ საკანონმდებლო გარანტიების მიღმა, რომელიც აზღვევს პოლიციელის მიერ კოლეგიალური (კორპორაციული) დაინტერესების საფუძველზე დისკრეციული უფლებამოსილების მიკერძოებულად გამოყენების რისკს, დანერგილი პრაქტიკაც იმის ხელშეწყობას ემსახურება, რომ კოლეგიალური (კორპორაციული) ინტერესის წარმოშობა ოჯახური ძალადობის სავარაუდო ფაქტებზე რეაგირების დროს საფუძველშივე გამოირიცხოს. ამ თვალსაზრისით, მოწმემ ხაზი გაუსვა შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანებას, რომელიც განსაზღვრავს შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებაზე უფლებამოსილ პირთა წრეს. აღნიშნული ბრძანების საფუძველზე, ზემოხსენებული უფლებამოსილებით პოლიციის სხვადასხვა დეპარტამენტი არის აღჭურვილი და პრაქტიკაშიც მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებებს ატარებს იმ დანაყოფის თანამშრომელი, სადაც პოტენციური მოძალადე არ ახორციელებს საკუთარ უფლებამოსილებას.

საჯარო დაწესებულების წარმომადგენელი

25. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლის სახით მოწვეულმა სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის მოადგილემ, ნათია სონღულაშვილმა სასამართლოს მიაწოდა ინფორმაცია, რომლის მიხედვით, პრაქტიკაში არ დაფიქსირებულა შემთხვევა, როდესაც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიმართვის საფუძველზე, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ არ გამოსცა შემაკავებელი ორდერი სავარაუდო ოჯახურ ძალადობაზე იდენტიფიცირებული პოლიციელის მიმართ. მისივე განმარტებით, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის 2023 წლის ანგარიშში გაიცა რეკომენდაცია, რომ შესულიყო ცვლილება შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანებაში, რითაც დადგინდებოდა აუცილებლობა იმისა, რომ სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეზე შემაკავებელი ორდერი ყოველთვის გამოეცა სხვა და არა იმ დანაყოფის პოლიციის თანამშრომელს, სადაც საკუთარ უფლებამოსილებას ახორციელებდა სავარაუდო მოძალადე. მართალია, რეკომენდაცია ნორმატიულ დონეზე არ ასახულა შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებაში, თუმცა შესაბამისი სწორი მიდგომა ამ მიმართულებით მყარად იყო დამკვიდრებული, რაც პრაქტიკულად, გამორიცხავდა კოლეგიალური (კორპორაციული) დაინტერესების საფუძველზე მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რეალურ რისკებს.

26. საჯარო დაწესებულების წარმომადგენელმა ასევე აღნიშნა, რომ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილების მინიჭება, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისთვის, არ იქნებოდა გონივრული რამდენიმე მიზეზის გამო. I. სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს ქვეყნის მასშტაბით გააჩნდა მხოლოდ 5 რეგიონული ოფისი და მწირი ადამიანური რესურსი, რაც მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარებას დაუკარგავდა ოპერატიულ ბუნებას; ყველა რეგიონში წარმომადგენლობის არქონის პირობებში, მყისიერად ვერ მოხდებოდა ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა უფლებების დაცვა; II. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის კომპეტენცია ვრცელდებოდა სისხლის სამართლის საქმის გამოძიებაზე, თუმცა პრაქტიკაში არაერთ შემთხვევას ჰქონდა ადგილი, როდესაც მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარება აუცილებელი იყო უფრო ადრინდელ ეტაპზე, რაზედაც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფლებამოსილება არ ვრცელდებოდა; III. თუკი შემაკავებელი ორდერის გამოცემა/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის კომპეტენციაში შევიდოდა, ეს საფრთხეს შეუქმნიდა იმ პირველადი მიზნების პრაქტიკულ განხორციელებას, რის მისაღწევადაც შეიქმნა სამსახური და რაც გულისხმობდა სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების შესრულებას, ეფექტიანად გამოეძია სამართალდამცავ ორგანოს თანამშრომელთა მიერ ჩადენილი დანაშაული. ამრიგად, საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლის პოზიციით, სადავო ნორმები არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებას, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტსა და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. სადავო ნორმების საფუძველზე მოწესრიგებულ ურთიერთობათა სფერო და მათი ანალიზი

1. წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში დავის საგანს წარმოადგენს „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადება და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტი. დასახელებული საკანონმდებლო დებულებები, ერთი მხრივ, ადგენს, რომ შემაკავებელი ორდერი არის პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ გამოცემული აქტი, რომლითაც განისაზღვრება ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის შემთხვევაში მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებები, მეორე მხრივ კი, აწესებს ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტის არსებობისას პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის შესაძლებლობას, კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიების განხორციელების უზრუნველსაყოფად, მოძალადის მიმართ დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა.

2. შემაკავებელი ორდერი არის ოპერატიული რეაგირების მექანიზმი, რომელიც გამოიცემა ქალთა მიმართ ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტზე მსხვერპლთა დაცვისა და მოძალადის გარკვეული ქმედებების შეზღუდვის ან მისთვის შესაბამისი ვალდებულებების დაკისრების მიზნით. შემაკავებელი ორდერის სამართლებრივი მოქმედების პრინციპი ეყრდნობა მხარეთა შორის არსებული იმწუთიერი, კონკრეტულ დროში აღმოცენებული კონფლიქტის მოგვარებას/განეიტრალებას სწრაფი რეაგირების მეშვეობით, რათა მსხვერპლი დაცული იყოს ვითარების შემდგომი ესკალაციისა და იმ საფრთხეებისგან, რომლებიც შეიძლება მოძალადის ქმედების გაგრძელებამ გამოიწვიოს. ამდენად, ორდერის დანიშნულება მხოლოდ უკვე მომხდარ ფაქტებზე სწრაფი რეაგირება კი არ არის, არამედ ძალადობრივი ვითარების შემდგომი ესკალაციის პრევენციაც. ორდერი გამოიცემა/ინარჩუნებს სამართლებრივ ძალას ყველა შემთხვევასთან მიმართებაში, როდესაც სახეზეა ძალადობის ფაქტი წარსულში, აწმყოში ანდა არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ დიდი ალბათობით, იარსებებს მომავალში.

3. შემაკავებელი ორდერის მოქმედების მაქსიმალური ვადა არის ერთი თვე (30 დღე), ხოლო კონკრეტულ შემთხვევაში, მისი მოქმედების ვადას განსაზღვრავს თავად პოლიციელი არსებული რისკებისა და საქმის გარემოებების გათვალისწინებით. აღსანიშნავია, რომ შესაბამისი პირის მიმართვის შემთხვევაში, პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი, რისკების შეფასების ინსტრუმენტის გამოყენებით, ანუ შემაკავებელი ორდერის ოქმის შევსების გზით განსაზღვრავს ძალადობის ჩადენის ან მისი განმეორების რისკებს და იღებს გადაწყვეტილებას შემაკავებელი ორდერის გამოცემის ან (სათანადო რისკების არარსებობის პირობებში) მის გამოცემაზე უარის თქმის შესახებ. თავის მხრივ, რისკების შეფასების ინსტრუმენტი ინტეგრირებულია შემაკავებელი ორდერის ოქმში, რომელიც დამტკიცებულია შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანებით. შემაკავებელი ორდერის ოქმი შედგება სხვადასხვა ბლოკისგან/ნაწილისგან, მასში რისკის შეფასების მიზნით, რელევანტურ კითხვებთან ერთად, გამოყოფილია შესაბამისი გრაფები, რომლებშიც უნდა მიეთითოს ინფორმაცია სავარაუდო ძალადობის შესახებ, მათ შორის, სავარაუდო ძალადობის ფაბულა, პირადი ინფორმაცია მსხვერპლისა და სავარაუდო მოძალადის შესახებ, ინფორმაცია მათი კავშირისა თუ ნათესაური ურთიერთობის თაობაზე, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც ინციდენტში მონაწილე პირებს/საქმის გარემოებებს უკავშირდება და რომლის დაფიქსირებასაც პოლიციის თანამშრომელი საჭიროდ/მიზანშეწონილად მიიჩნევს.

4. შემაკავებელი ორდერის გამოცემა სავალდებულოა, თუკი ქულათა რაოდენობამ შეადგინა, მინიმუმ, 5 ქულა. ამ თვალსაზრისით, არ აქვს მნიშვნელობა, ქულები შეგროვდება მაღალი და საშუალო რისკის განმსაზღვრელ კითხვებზე გაცემული პასუხების შესაბამის ქულათა შეკრების გზით, თუ მაღალი რისკის განმსაზღვრელ ერთ შეკითხვაზე იქნება გაცემული დადებითი პასუხი და მის საფუძველზე დაფიქსირდება 5 ქულა, რა დროსაც შემაკავებელი ორდერის გამოცემა სავალდებულოა. ასე რომ, მთავარია, რისკების შეფასების საფუძველზე, მინიმუმ, 5 ქულა შეგროვდეს. თუ ქულათა რაოდენობა 5-ზე ნაკლებია, ორდერის გამოცემა სავალდებულო არ არის, თუმცა ამგვარ შემთხვევებში, პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს ენიჭება დისკრეცია, ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით, მაინც გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი.

5. რაც შეეხება ელექტრონულ ზედამხედველობას, იგი წარმოადგენს შემაკავებელი ორდერის აღსრულების ინსტრუმენტს, რომლის საშუალებითაც, შესაძლებელია მოძალადის კონტროლი მისი მსხვერპლთან მიახლოების თავიდან ასაცილებლად. ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტის არსებობისას პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს შეუძლია, შემაკავებელი ორდერის გამოცემასთან ერთად, რომლითაც მოძალადეს აკრძალული აქვს მსხვერპლთან მიახლოება, მას დაუწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა. ამდენად, მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობა შეიძლება დაწესდეს შემაკავებელი ორდერის გამოცემისას, აგრეთვე, შემაკავებელი ორდერის მოქმედების პერიოდში ნებისმიერ დროს და იგი ხორციელდება არა უმეტეს შემაკავებელი ორდერის მოქმედების ვადით, ანუ, მაქსიმუმ, ერთი თვის (30 დღე) განმავლობაში; თუმცა მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობა შესაძლებელია დაწესდეს უფრო ნაკლები ვადითაც.

6. მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობის, როგორც მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიების, დაწესება დასაშვებია განსაკუთრებულ შემთხვევაში, კერძოდ მაშინ, როდესაც არსებობს მოძალადის მხრიდან ძალადობის განმეორების რეალური საფრთხე. პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი აღნიშნულს აფასებს შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანებით დამტკიცებული შემაკავებელი ორდერის ოქმით განსაზღვრული რისკების შეფასების კითხვარის მიხედვით. აღნიშნული საფრთხეების შეფასებისას გათვალისწინებულია სხვადასხვა გარემოება, მათ შორის, წარსულში მოძალადის მიერ მის მიმართ გამოცემული შემაკავებელი ან/და დამცავი ორდერის დარღვევის ფაქტი და ხასიათი, წარსულში ძალადობრივი დანაშაულის ჩადენის, აგრეთვე, მოძალადის მიერ მუქარის ან/და ფიზიკური ძალადობის განხორციელებისას ცივი/ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების/დემონსტრირების ფაქტები და სხვა გარემოებები.

7. შემაკავებელი ორდერის ოქმში ინტეგრირებული კითხვებიდან 7 შეკითხვა განკუთვნილია ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად. ეს კითხვები ძალადობის განმეორების რისკების შესაფასებლადაც გამოიყენება. პოლიციის თანამშრომელმა უნდა შეკრიბოს მხოლოდ ელექტრონული ზედამხედველობის სვეტით გათვალისწინებული ქულები. აღნიშნულ სვეტში თავმოყრილია ხუთი მაღალი რისკის შეკითხვა, რომლებიც ფასდება 5 ქულით და ორი საშუალი რისკის შეკითხვა, რომლებიც ფასდება 3 ქულით. მოგროვებულ ქულათა რაოდენობის მიხედვით, შესაძლებელია გამოიკვეთოს სამი სხვადასხვა შემთხვევა: I. პოლიციელი ვალდებულია, მოძალადის მიმართ დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა, თუ მოგროვებულ ქულათა რაოდენობამ შეადგინა 15 ან მეტი და მსხვერპლი აცხადებს თანხმობას; II. პოლიციელი თვითონ იღებს გადაწყვეტილებას, დაწესდეს ან არ დაწესდეს ელექტრონული ზედამხედველობა, თუ მსხვერპლი აცხადებს თანხმობას და ქულათა რაოდენობამ შეადგინა 10 დან 15 ქულამდე; III. პოლიციელი არ აწესებს ელექტრონულ ზედამხედველობას ქულათა არასაკმარისი (10-ზე ნაკლები) რაოდენობის გამო, თუ შემაკავებელი ორდერის გამოცემისას მიიღება გადაწყვეტილება მოძალადის მიმართ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების შესახებ, ამის თაობაზე მიეთითება შემაკავებელ ორდერში. ამის შემდეგ გამოიცემა ელექტრონული ზედამხედველობის განხორციელების შესახებ ოქმი და იგი გამოცემიდან 24 საათის განმავლობაში დასამტკიცებლად წარედგინება სასამართლოს.

8. ამგვარად, საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმები წარმოადგენს ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი მექანიზმების განხორციელების ნორმატიულ საფუძველს, რომელიც შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების გზით, უზრუნველყოფს სავარაუდო ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებების დროებით, თუმცა დაუყოვნებლივ დაცვას. თავის მხრივ, სადავო ნორმების პრაქტიკაში აღმასრულებელ ერთადერთ უფლებამოსილ ორგანოს წარმოადგენს შინაგან საქმეთა სამინისტრო და მისი შესაბამისი საპოლიციო დანაყოფები.

2. კონსტიტუციურ სარჩელში იდენტიფიცირებული პრობლემა და სასამართლოს შესაფასებელი მოცემულობა

9. როგორც აღინიშნა, შემაკავებელი ორდერი/ელექტრონული ზედამხედველობა, რომელსაც საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმების საფუძველზე გამოსცემს/აწესებს უფლებამოსილი პოლიციელი ოჯახური ძალადობის საქმეებზე, წარმოადგენს სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი ცხოვრების დასაცავად შემუშავებულ მექანიზმს. იგი მიზნად ისახავს სავარაუდო მსხვერპლთა დაცვას ძალადობისაგან და მის პრევენციას, როდესაც ძალადობის საფრთხე სავარაუდო მსხვერპლის ოჯახის წევრისგან წარმოდგება. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორისათვის პრობლემას არ წარმოადგენს ის გარემოება, რომ, საზოგადოდ, მსხვერპლის დაცვის ზემოაღნიშნულ ღონისძიებებს ახორციელებს პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი. მოსარჩელე ეჭვქვეშ არ აყენებს არც ამ ღონისძიებების ეფექტიანობას სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების ჭრილში, დაიცვას სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი/ოჯახური ცხოვრების უფლებები.

10. მოსარჩელისთვის სადავოა გასაჩივრებული რეგულაციებით დადგენილი წესის კონკრეტული სეგმენტი. კერძოდ, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი უთითებს რეგულაციის იმ ნაწილზე, რომელიც მისი პოზიციით, წარმოშობს, პოლიციელის მხრიდან, თვითნებობის რისკს, როდესაც იგი მიზანშეწონილობის საფუძველზე (მხედველობაშია შემაკავებელი ორდერის გამოცემისთვის/ელექტრონული ზედამხედველობის სავალდებულოდ დაწესებისთვის აუცილებელ ქულათა ვერმოგროვების შემთხვევა), წყვეტს ორდერის გამოცემის საკითხს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომლის მიმართ. მოსარჩელის აზრით, ასეთ დროს, აქტუალურდება კოლეგიალური (კორპორაციული) მიკერძოების საფრთხე, რა დროსაც, არსებობს მოლოდინი, რომ მოძალადის მიმართ შემაკავებელი ორდერი არ გამოიცემა/ელექტრონული ზედამხედველობა არ დაწესდება, მიუხედავად შესაბამისი საფუძვლების არსებობისა. მოსარჩელე, შესაძლო მიკერძოებულობის არგუმენტის მიღმა, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობას ეჭვქვეშ აყენებს სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებების მყისიერად დაცვის პრობლემურობის თვალსაზრისითაც. მისი პოზიციით, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, ხოლო მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიების გატარებაზე გადაწყვეტილების მიმღები უწყება, ამ შემთხვევაშიც, შინაგან საქმეთა სამინისტროა, ეს აჭიანურებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესს. ასეთ დროს, მაღალია რისკი, რომ სწრაფად და ოპერატიულად ვერ იქნეს დაცული ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის სიცოცხლე/ფიზიკური ხელშეუხებლობა და დადგეს გამოუსწორებელი შედეგი. მიკერძოებულობისა და დაცვითი ღონისძიებების მყისიერად გაუტარებლობის საფრთხის გამო, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვა თანამშრომლის) მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილება უნდა გააჩნდეს არა შინაგან საქმეთა სამინისტროს, არამედ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს.

11. სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა, კერძოდ ის გარემოება, რომ მხოლოდ პოლიციის თანამშრომელი არის უფლებამოსილი, გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა მაშინაც, როდესაც ოჯახური ძალადობის ფაქტზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი, რასაც, თავის მხრივ, უკავშირებს მოსარჩელე მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების/დაცვითი ღონისძიებების მყისიერად განუხორციელებლობის რისკს, არ გულისხმობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებებში რაიმე ფორმით ჩარევას სახელმწიფოს მხრიდან. მოსარჩელის მიერ დაყენებულ კონტექსტში საკითხი მხოლოდ პოზიტიურ ვალდებულებათა ჭრილში შეიძლება იქნეს შეფასებული. სასამართლო, წინამდებარე გადაწყვეტილების ფარგლებში გამოიკვლევს, მართლაც არსებობს თუ არა კოლეგიალური (კორპორაციული) მიკერძოებულობის/დაცვითი ღონისძიების მყისიერად განუხორციელებლობის საფრთხე, როდესაც საქმე შეეხება შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში ამავე სამინისტროს თანამშრომლის მიმართ შემაკავებელი ორდერისა თუ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების თაობაზე გადაწყვეტილებათა მიღებას; რამდენად სერიოზული და რეალურია ის (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) და, შესაბამისი საფრთხის რეალურობისა და ხარისხის გათვალისწინებით, წარმოეშობა თუ არა სახელმწიფოს ვალდებულება, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომლის შემთხვევაში, მის მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის უფლებამოსილება მთლიანად ჩამოართვას შინაგან საქმეთა სამინისტროს და გადასცეს სხვა შესატყვის სახელმწიფო უწყებას, რომელიც შესაბამის გარემოებებში უფრო დროულად და ეფექტიანად შეძლებს ამ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებას, შესაბამისად, ადამიანის სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი/ოჯახური ცხოვრების უფლებათა დარღვევის პრევენციას. თუმცა სასამართლო ვერ იმსჯელებს იმაზე, თუ, კერძოდ, რომელ სახელმწიფო უწყებას უნდა გააჩნდეს ეს უფლება.

3. საერთაშორისო და რეგიონული მიდგომები ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის სფეროში

12. აღსანიშნავია, რომ ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის სფეროში არსებობს საერთო მიდგომები საერთაშორისო დონეზე. ქალთა და ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის გარანტიებზე ყურადღებას ამახვილებს ადამიანის უფლებათა დაცვის არაერთი საერთაშორისო ინსტრუმენტი: გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებული კონვენცია „ქალთა დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“, რომელსაც საქართველო 1994 წელს შეუერთდა და მასთან დაკავშირებით, ქალთა წინააღმდეგ დისკრიმინაციის კომიტეტის (GEDAW) მიერ 1992 წელს მიღებული მე-19 ზოგადი რეკომენდაცია პირდაპირ ადგენს, რომ კონვენციის პირველ მუხლში მოცემული „დისკრიმინაციის“ განმარტება შინაარსობრივად, მათ შორის, მოიცავს გენდერულ ძალადობას, რომელიც მიმართულია ქალის წინააღმდეგ იმის გამო, რომ ის ქალია. აღნიშნული ძალადობრივი ქმედებები მოიცავს ფიზიკურ, მენტალურ, სექსუალურ ზიანს ან ტანჯვას, ასეთი ქმედებების მუქარას, იძულებასა და თავისუფლების აღკვეთის სხვა ფორმებს. ზოგადი რეკომენდაცია განმარტავს კონვენციის პირველ მუხლს ქალთა დისკრიმინაციასთან დაკავშირებით და მიუთითებს, რომ „დისკრიმინაციად“ ჩაითვლება გენდერული ძალადობა, რომელიც აფერხებს ან შეუძლებელს ხდის ქალთა მიერ საერთაშორისო სამართლითა და ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში არსებული კონვენციებით გათვალისწინებული ადამიანის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობას, რომლებსაც განეკუთვნება, მათ შორის, სიცოცხლის უფლება, თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება, ოჯახურ ცხოვრებაში თანასწორობის უფლება, მაქსიმალურად ხელმისაწვდომი ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფლება და ა.შ.

13. ქალთა წინააღმდეგ დისკრიმინაციის კომიტეტი (GEDAW) სახელმწიფოებს მოუწოდებს, რომ უზრუნველყონ ქალების ძალადობისაგან, მათ შორის, გაუპატიურების, სექსუალური და გენდერული ძალადობის სხვა ფორმებისაგან დაცვა. მსხვერპლისათვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს დაცვისა და დახმარების მექანიზმები. ძალადობის მსხვერპლს ხელი უნდა მიუწვდებოდეს სამართლებრივი დაცვის მექანიზმებზე, უნდა არსებობდეს საჩივრის განხილვის ეფექტიანი პროცედურები, მათ შორის, გათვალისწინებული უნდა იყოს კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობა და სხვა. კონვენციის თანახმად, სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხი შესაძლოა დადგეს კერძო პირების მიერ განხორციელებული ქმედებების შემთხვევაშიც, თუკი სახელმწიფო არ მიიღებს სათანადო ზომებს, თავიდან აიცილოს აღნიშნული უფლებების დარღვევა, გამოიძიოს და დასაჯოს ძალადობრივი ქმედებების ჩამდენი პირები და უზრუნველყოს მსხვერპლისთვის სათანადო კომპენსაციის გადახდა.

14. პირველი რეგიონული აქტი ქალთა მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებით - 1994 წლის ინტერ-ამერიკული კონვენცია (Belem Do Para) „ქალთა მიმართ ძალადობის თავიდან აცილების, დასჯისა და აღმოფხვრის შესახებ“ - განსაზღვრავს ქალთა უფლებებს, იცხოვრონ ძალადობისგან თავისუფალ გარემოში. კონვენციის პირველი მუხლი ქალთა მიმართ ძალადობას განმარტავს, როგორც გენდერზე დაფუძნებულ ნებისმიერ აქტსა და ქცევას, რომელიც იწვევს სიკვდილს; ფიზიკურ, სექსუალურ, ფსიქოლოგიურ ზიანს ან ტანჯვას, საჯარო (საზოგადოებრივ) თუ კერძო სფეროში. 2003 წელს მიღებული ადამიანისა და ხალხთა უფლებების აფრიკული ქარტიის ოქმი „აფრიკაში ქალთა უფლებების შესახებ“, რომელიც მეორე რეგიონულ ხელშეკრულებად შეიძლება ჩაითვალოს, ქალთა მიმართ ძალადობის ცხოვრების ყველა ასპექტში აღმოფხვრას ქალთა უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესების მნიშვნელოვან წინაპირობად განიხილავს. ქარტია მონაწილე სახელმწიფოებს მოუწოდებს, შეიმუშაონ ისეთი საკანონმდებლო, ადმინისტრაციული, სოციალური და ეკონომიკური მექანიზმები, რომლებიც აუცილებელია ქალთა წინააღმდეგ მიმართული ძალადობის ყველა ფორმის პრევენციის, დასჯისა და აღმოფხვრისათვის.

15. მნიშვნელოვან რეგიონულ ინსტრუმენტს წარმოადგენს „ქალთა მიმართ ძალადობისა და ოჯახში ძალადობის პრევენციისა და აღკვეთის შესახებ“ ევროპის საბჭოს კონვენცია (სტამბოლის კონვენცია), რომელიც მის წინამორბედ აქტებს/ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას ეფუძნება და გვთავაზობს ახალ/თანამედროვე ხედვას ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის სფეროში. იგი არის ცენტრალური რეგიონული მექანიზმი, რომელიც 2011 წელს იქნა მიღებული. საქართველომ აღნიშნული კონვენციის რატიფიცირება 2017 წლის 5 აპრილს მოახდინა, რომელიც ამავე წლის პირველ სექტემბერს შევიდა ძალაში. კონვენციის მიზანს წარმოადგენს: I. ქალების ძალადობის ყველა ფორმისაგან დაცვა, ძალადობის აღკვეთა და მოძალადეთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის აღმოფხვრის მიზნით; II. ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის ხელშეწყობა და ქალებსა და მამაკაცებს შორის რეალური თანასწორობის ჩამოყალიბება, მათ შორის, ქალებისთვის შესაძლებლობების გაზრდის გზით; III. კომპლექსური მიდგომების შემუშავება და შესაბამისი ზომების მიღება ქალთა მიმართ ძალადობისა და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა დასაცავად და დასახმარებლად; IV. საერთაშორისო თანამშრომლობის უზრუნველყოფა ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის აღმოფხვრის მიზნით; V. სამართალდამცავი ორგანოებისა და სხვა ინსტიტუციების მხარდაჭერა და დახმარება ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის აღმოსაფხვრელად კომპლექსური მიდგომების შესამუშავებლად.

16. ასევე აღსანიშნავია, რომ 2002 წელს ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტმა გამოსცა რეკომენდაცია „ქალთა ძალადობისგან დაცვის შესახებ“, რომელმაც კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ქალთა მიმართ ძალადობა წარმოადგენს ძალაუფლების დისბალანსის გამოხატულებას მამაკაცებსა და ქალებს შორის, რომელიც იწვევს სერიოზულ დისკრიმინაციას ქალების მიმართ, როგორც საზოგადოებაში, ისე ოჯახში. კომიტეტმა მიუთითა, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა დანერგონ, განავითარონ ან/და გააუმჯობესონ, საჭიროების მიხედვით, ეროვნული პოლიტიკა ძალადობის წინააღმდეგ, კერძოდ, უზრუნველყონ: მსხვერპლთა მაქსიმალური უსაფრთხოება და დაცვა; დაზარალებული ქალების გაძლიერება მხარდაჭერისა და დახმარების საშუალებით, რაც მათ თავიდან ააცილებს მეორად ვიქტიმიზაციას; სამართალწარმოების ყველა ეტაპზე დაზარალებულთა ფიზიკური და ფსიქოლოგიური მდგომარეობის გათვალისწინება; მათი მხრიდან სამედიცინო და ფსიქოლოგიური დახმარების მიღება; ეფექტიანი ზომების გატარება მსხვერპლთა დასაცავად, მათ მიმართ მუქარისა და შურისძიების შესაძლო შემთხვევების თავიდან ასაცილებლად და ა.შ.

17. ამრიგად, ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის მომწესრიგებელი საერთაშორისო/რეგიონული აქტები ითვალისწინებს არაერთ რეკომენდაციასა და ვალდებულებას, რომ სახელმწიფოებმა უზრუნველყონ ქალთა მიმართ ძალადობის როგორც პრევენცია, ისე, ამგვარი ძალადობის ფაქტების გამოვლენის შემთხვევაში, ადეკვატური სამართლებრივი ზომების განხორციელება. ცხადია, ვალდებულების შესრულების პროცესში, სახელმწიფო მიხედულობის გარკვეული ფარგლებით სარგებლობს, თუმცა იგი საფუძველშივე პირობადადებულია ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა უფლებების ეფექტიანი დაცვით, რაც უზრუნველყოფს იმას, რომ დაზარალებულთა უფლებების (მხედველობაშია ქალთა ან/და ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი) დაცულობამ შეიძინოს პრაქტიკული და არა ილუზორული მნიშვნელობა.

4. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

4.1 სიცოცხლის უფლებით დაცული სფერო და სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება

18. საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება ადგენს, რომ „ადამიანის სიცოცხლე დაცულია“. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სიცოცხლე ადამიანის უზენაესი ღირებულებაა. იგი ადამიანისთვის თანდაყოლილი სიკეთეა, რაც ადამიანად ყოფნას, მის ღირსებას უკავშირდება. იგი არა მარტო თავისთავადი სიკეთეა, არამედ სხვა ადამიანური ღირებულებების განმსაზღვრელიც. სიცოცხლის უფლება ადამიანის ბიოლოგიურ, ფიზიკურ არსებობას იცავს და ამით ქმნის სხვა ადამიანური სიკეთეებით/კონსტიტუციური უფლებებით სარგებლობის ფაქტობრივ წინაპირობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ადამიანის სიცოცხლე წარმოადგენს იმ ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ ღირებულებას, რომლის გარეშე საფუძველი ეცლება ფაქტობრივად ყველა კონსტიტუციურ უფლებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 25 ნოემბრის №3/9/682 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ლევან გვათუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-14). შესაბამისად, იგი იცავს ადამიანის არსებობის იმ ბიოლოგიურ და ბუნებრივ საფუძველს, რომელიც აუცილებელია კონსტიტუციური უფლებების კატალოგში ჩამოთვლილი ადამიანის სულიერი, იდეური, კულტურული და ეკონომიკური განვითარების შესაძლებლობათა რეალიზაციისთვის.

19. საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, სახელმწიფომ უნდა მიიღოს შესაბამისი ზომები მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ პირთა სიცოცხლის დასაცავად. სიცოცხლის დაცვა, მისი მაღალი ღირებულებიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს განსაკუთრებულ პასუხისმგებლობასა და ტვირთს აკისრებს, რადგანაც მისი უმოქმედობისა თუ არასათანადო მოქმედების შემთხვევაში, შესაძლოა, ინდივიდისათვის გამოუსწორებელი და უმძიმესი შედეგი დადგეს. ეს არსებითი პოზიტიური ვალდებულება, პირველ რიგში, მოიცავს სახელმწიფოს მოვალეობას, ხელი შეუწყოს სიცოცხლის უფლების დაცვას, განახორციელოს დროული და ეფექტიანი ღონისძიებები სიცოცხლის საფრთხის აცილების სფეროში, მათ შორის მაშინ, როდესაც საფრთხე კერძო პირებისგან წარმოდგება. ამისათვის საჭიროა შექმნას საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ჩარჩო, რომელიც მიზნად დაისახავს სიცოცხლის საფრთხეების ეფექტურ აღკვეთას.

20. თავის მხრივ, სიცოცხლის დაცვის ვალდებულება რამდენიმე ასპექტს მოიცავს. სიცოცხლის უფლების დაცულობა, უწინარესად, გულისხმობს კანონით სიცოცხლის უფლების დაცვას. თავის მხრივ, „კანონით სიცოცხლის უფლების დაცვა“ მოითხოვს, რომ ადამიანის მოკვდინება უკანონოდ (არამართლზომიერად) უნდა იქნეს გამოცხადებული; კანონი უნდა კრძალავდეს როგორც ადამიანისთვის სიცოცხლის განზრახ წართმევას ან სიკვდილის გაუფრთხილებლობით გამოწვევას, ისე სიცოცხლისათვის საფრთხის შექმნას; იმავდროულად, აწესებდეს ადეკვატურ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას; ქმნიდეს ეფექტიან მექანიზმებს როგორც დარღვევის პრევენციის, ისე დარღვეული უფლების აღდგენა-გამოსწორებისა თუ ზიანის კომპენსაციის მიზნით. მეორე მხრივ, სათანადო კანონმდებლობის არსებობა საკმარისი არ არის. თანაბრად მნიშვნელოვანია მისი ეფექტიანი აღსრულება, ზემოაღნიშნული პრევენციული მექანიზმების ქმედითი, შედეგზე ორიენტირებული ფუნქციონირება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების საფუძველზე, სახელმწიფო ვალდებულია, ჰქონდეს კანონის აღსრულების იმგვარი (პროცედურული) სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს როგორც კანონმდებლობის დარღვევის, სიცოცხლის უფლების ხელყოფის თავიდან აცილებას, ისე ხელყოფის ფაქტების ეფექტიან გამოძიებას, პასუხისმგებელ პირთა დადგენასა და მათ ეფექტიან დასჯას.

21. ამგვარად, კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება მოიცავს მოთხოვნას, რომ სახელმწიფომ, საკუთარი პოზიტიური ვალდებულების ფარგლებში, მიიღოს პრევენციული, ოპერატიული ზომები, რათა დაიცვას პირი, რომლის სიცოცხლესაც შეიძლება დაემუქროს საფრთხე სხვა პირის დანაშაულებრივი ქმედებების შედეგად. ასეთი ვალდებულებები კი სახელმწიფოს იმგვარ ვითარებაში წარმოეშობა, როდესაც იცის ან ვალდებულია, იცოდეს, რომ ადამიანის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება სხვა პირთა, მათ შორის, ოჯახის წევრთა მხრიდან. სახელმწიფომ უნდა გაატაროს ეფექტიანი ღონისძიებები, იმისათვის, რათა სიცოცხლის უფლების როგორც უზენაესი კონსტიტუციური ღირებულების დაცულობას ილუზორული ხასიათი კი არ გააჩნდეს, არამედ მან შეიძინოს რეალური და პრაქტიკული მნიშვნელობა. ინდივიდებს უნდა ჰქონდეთ იმის განცდა, რომ მათი სიცოცხლე ადეკვატურად დაცულია მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისგან. ამ თვალსაზრისით, სახელმწიფომ უნდა გაატაროს ყველა გონივრული და შესაძლებელი ღონისძიება, რომელიც დაიცავს ადამიანის სიცოცხლეს მესამე პირთა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისგან. ზემოაღნიშნული, მათ შორის, იმასაც გულისხმობს, რომ ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის მიზნით შექმნილი რეგულაციები და შესაბამისი მექანიზმები ძალადობაზე ამგვარი დაუყოვნებლივი და ეფექტიანი რეაგირების ვალდებულებასა და შესაძლებლობას უზრუნველყოფდეს.

22. სახელმწიფოს უმოქმედობა ან არასაკმარისი მოქმედება სიცოცხლის საფრთხის აცილების სფეროში, როდესაც მან იცოდა ან ვალდებული იყო სცოდნოდა ასეთი საფრთხის არსებობის შესახებ, წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან, სიცოცხლის უფლების დაცვის სფეროში პოზიტიური ვალდებულებების დარღვევას. ქალთა მიმართ/ოჯახური ძალადობის საკითხები განეკუთვნება იმ სფეროს, სადაც სიცოცხლის ხელყოფის რისკი მაღალია და ამიტომ მუდამ წარმოშობს სახელმწიფოს პრევენციული საქმიანობის ვალდებულებებს. სავარაუდო მოძალადეზე შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა თუ მასზე ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების თაობაზე არსებული საკანონმდებლო რეგულაციები წარმოადგენს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების გამოხატულებას, რამდენადაც ის მიზნად ისახავს ძალადობის მსხვერპლთა უფლებების დაცვასა და სიცოცხლის საფრთხის პრევენციას. თუმცა, თუკი ეს რეგულაციები არ არის ადეკვატური და ეფექტიანი ნორმატიულად, ანდა მოქმედებაში, შეიძლება მიჩნეულ იქნეს, რომ სახელმწიფო თავის პოზიტიურ ვალდებულებას ეფექტიანად და სრულყოფილად არ ასრულებს. შესაბამისად, საეჭვო გახდება ამ რეგულაციების კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებთან შესაბამისობა.

23. საკონსტიტუციო სასამართლო, ამავდროულად, საჭიროდ მიიჩნევს, აღნიშნოს შემდეგიც: მართლწესრიგის კონტროლის სირთულეების, პირის ქცევის არაპროგნოზირებადობისა და ოპერატიული არჩევანის გათვალისწინებით, რომელიც უნდა გაკეთდეს პრიორიტეტებსა და რესურსებთან მიმართებით, პრევენციული ოპერატიული ზომების მიღების ვალდებულება პირის დასაცავად, რომლის სიცოცხლესაც საფრთხე ემუქრება სხვა პირის დანაშაულებრივი ქმედებების მხრიდან, ხოლო სახელმწიფომ კი იცოდა ან უნდა სცოდნოდა ამის შესახებ, უნდა განიმარტოს გონივრულად, ისე, რომ სახელმწიფოს არ დაეკისროს შეუძლებელი ან არაპროპორციული ტვირთი. ამ კონტექსტში სახელმწიფოს ევალება საკუთარი უფლებამოსილების და შესაძლებლობის ფარგლებში მიიღოს ყველა ზომა, რომლებიც, გონივრულად არის მისგან მოსალოდნელი რისკის მატერიალიზაციის თავიდან აცილების მიზნით.

4.2 ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებით დაცული სფერო და სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება

24. საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი განამტკიცებს, რომ ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობა დაცულია. წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლით დადგენილი მოთხოვნების ამომწურავი განმარტების საჭიროების წინაშე, თუმცა აღნიშნავს, რომ ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებით დაცული სიკეთეა ადამიანის ფიზიკური, მისი ბიოლოგიურ-ფიზიოლოგიური მთლიანობა, ხელშეუხებლობა და დაცულობა. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესით დაცულია ადამიანის სხეული ფიზიკური დაზიანებისგან, ასევე ნებისმიერი სახის ფიზიკური თუ სხვაგვარი ზემოქმედებისგან, რომელიც იწვევს ტკივილს, ფიზიკურ დათრგუნვას, დისკომფორტს ან ფიზიკური უნარების ცვლილებას და ამით უთანაბრდება ფიზიკურ დაზიანებას ან ზემოქმედებას იმ დათქმით, რომ მიყენებული სატანჯველის ხარისხი არ აღწევს ფიზიკური ან/და მორალური სატანჯველის იმ ხარისხს, რაც დამახასიათებელია წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელისათვის, ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში, აქტუალური ხდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი.

25. ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლების განსაკუთრებული ობიექტური მნიშვნელობის გამო (მსგავსად სიცოცხლის უფლებისა), სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება მის დაცვაზე. სახელმწიფომ უნდა დაიცვას ინდივიდი ფიზიკური/ჯანმრთელობის დაზიანებისაგან, ტკივილისაგან, ფიზიკური შეურაცხყოფისა თუ სხვაგვარი ფიზიკური ზემოქმედებისა და სხვა მსგავსი საფრთხეებისაგან. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცვის პოზიტიური ვალდებულებები შინაარსობრივად მსგავსია სიცოცხლის უფლების დაცვის ვალდებულებებისა. ამაზე მეტყველებს, საკუთრივ, ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლების დაცულობის სისტემური ადგილი მოქმედი კონსტიტუციის არქიტექტურაში, რაც გულისხმობს მის მოწესრიგებას კონსტიტუციის მე-10 მუხლის ფარგლებში, სიცოცხლის უფლების დაცვასთან ერთად.

26. ამრიგად, სიცოცხლის უფლების მსგავსად, ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლების დაცულობის თვალსაზრისით, სახელმწიფოს ეკისრება კანონით ამ უფლების დაცვის პოზიტიური ვალდებულება, რაც მოიცავს არა მარტო ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის კანონით დაცულ სიკეთედ გამოცხადებას, ხოლო მისი დარღვევისათვის სათანადო სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაწესებას, ისე ამ კანონმდებლობის ეფექტიან აღსრულებას. პოზიტიური ვალდებულებები, მათ შორის, მოიცავს იმასაც, რომ კანონმდებლობა ითვალისწინებდეს ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის პრევენციულ დაცვას მესამე პირებისგან მომდინარე საფრთხეებისაგან, შესაბამისი პრევენციული მექანიზმების არსებობას და მათ ეფექტიან ფუნქციონირებას. ამ საკითხებზე უკვე გამახვილდა ყურადღება სიცოცხლის უფლების დაცულობის კონტექსტში (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 21-ე და 22-ე პუნქტები). შეიძლება ითქვას, რომ გარემოებები, რომლებიც საფრთხის ქვეშ აყენებს ადამიანის სიცოცხლეს და მის ფიზიკურ ხელშეუხებლობას, მსგავსია. შესაბამისად, მსგავსია ის პოზიტიური ვალდებულებებიც, რომლებიც მათ დასაცავად სახელმწიფოს წარმოეშობა. ამიტომ სასამართლო საგანგებოდ აღარ შეჩერდება მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებაში სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებების საკითხზე.

27. ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის დასაცავად პრევენციული მექანიზმების შემუშავება და ფუნქციონირება სახელმწიფოს ვალდებულება და პრეროგატივაა. მისივე მიხედულობის ფარგლებშია განსაზღვროს, რომელი და როგორი დამცავი ზომებია მიზანშეწონილი და აუცილებელი ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლების ეფექტიანი დაცვის უზრუნველსაყოფად. მსგავსად სიცოცხლის უფლების დაცვისა, სახელმწიფომ უნდა შექმნას და აამოქმედოს ყველა გონივრული და შესაძლებელი მექანიზმი ფიზიკური ხელშეუხებლობის ხელყოფის პრევენციისა და შესაბამის ფაქტებზე რეაგირებისათვის, ცხადია, იმ დათქმით, რომ ეს ვალდებულებები არ იქნება აუწეველი ან არაპროპორციული ტვირთი (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 23-ე პუნქტი).

4.3 მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკი და მისი დაზღვევის მექანიზმები

28. საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმები, თავიანთი ცალსახა და ერთმნიშვნელოვანი ფორმულირებით ადგენს, რომ პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს შეუძლია ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტზე ოპერატიული რეაგირებისათვის, მსხვერპლის დაცვისა და მოძალადის გარკვეული მოქმედებების შეზღუდვის უზრუნველსაყოფად, დროებითი ღონისძიების სახით, გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი, ისევე, როგორც შემაკავებელი ორდერის გამოწერისას ან მისი მოქმედების პირობებში, დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა. საქმეზე მოწმის სახით მოწვეულმა შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა სასამართლოს ასევე დაუდასტურა, რომ არსებული ნორმატიული წესრიგის პირობებში, პოლიციელს ნამდვილად ენიჭება დისკრეცია (კერძოდ შემაკავებელი ორდერის გამოცემისთვის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებისთვის სავალდებულოდ აუცილებელი ქულათა ჯამის ვერმოგროვებისას) მიზანშეწონილობის საფუძველზე გადაწყვიტოს, გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა. სწორედ ამ შემთხვევებს უკავშირებს მოსარჩელე მხარე კოლეგიალური (კორპორაციული) მიკერძოების რისკებს. კერძოდ, მოსარჩელის აზრით, როდესაც ოჯახური ძალადობის საქმეზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი, მის მიმართ მიღებული იქნება ლოიალური გადაწყვეტილება, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ იქნება გამოცემული ორდერი და არ დაწესდება ელექტრონული ზედამხედველობა. ეს კი გულისხმობს მსხვერპლის დაცვის გარეშე დატოვებას, რაც არ არის შეთავსებადი საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით ნაგულისხმებ სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებთან.

29. საკონსტიტუციო სასამართლო წინდაწინვე აღნიშნავს, რომ იგი, საზოგადოდ, არ ეთანხმება მოსაზრებას, რომ აღიარებულ უნდა იქნეს ერთგვარი პრეზუმფცია, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას, უფლებამოსილი პოლიციელი, კორპორაციული ლოიალობის მოსაზრებებიდან გამომდინარე, დიდი ალბათობით, თავის დისკრეციას, რითაც იგი არის აღჭურვილი, მსხვერპლის საზიანოდ გამოიყენებს, რის შედეგადაც, არ მოხდება შემაკავებელი ორდერის გამოცემა ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის მიმართ. საკანონმდებლო რაციონალი იმისა, თუ რატომ ენიჭება პოლიციელს ზემოხსენებული დისკრეცია, ნათელია. დისკრეციის მიზანი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ დაცული იყოს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებები, მაშინაც, როდესაც შემაკავებელი ორდერის გამოცემის აუცილებელი საფუძველი (სავალდებულო 5 ან მეტი ქულა) არ არსებობს. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მხოლოდ ამ შემთხვევაში აქვს პოლიციელს დისკრეცია, სავალდებულო ქულების არარსებობის მიუხედავად, მაინც გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი, თუკი გარემოების შეფასებისა და მსხვერპლთან პირისპირ გასაუბრების შემდეგ ორდერის გამოცემას, მიზეზთა გამო, მაინც მიზანშეწონილად მიიჩნევს. შესაბამისად, უფლებამოსილი პოლიციელის დისკრეცია, რასაც ასაჩივრებს მოსარჩელე, პრაქტიკულად, წარმოადგენს დამატებით საშუალებას, რომ საკითხი მსხვერპლის სასარგებლოდ გადაწყდეს და არა მის საუარესოდ, როდესაც შემაკავებელი ორდერის გამოცემის აშკარა საფუძვლები გამოკვეთილი არ არის. სასამართლო ზემოხსენებულ პოზიციის რელევანტურობას ადასტურებს ასევე ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების ნაწილზე.

30. სასამართლო არც იმ აზრს იზიარებს, თითქოს, კორპორაციულობა, უწყების პრესტიჟის დაცვის ინტერესი და მსგავსი მოტივები თუ განწყობები აუცილებლობით ან დიდწილად გულისხმობს სურვილს და იმის დაინტერესებას, რომ კოლეგას, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი და სავარაუდო მოძალადეა, არ დაუწესდეს შემაკავებელი ორდერი და ელექტრონული ზედამხედველობა. ეს ფაქტობრივად იქნებოდა კოლეგის ერთგვარი წახალისება, გაეგრძელებინა ძალადობა საკუთარი ოჯახის წევრებზე, რასაც შემდგომ მისი სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა და სხვა მძიმე შედეგები შეიძლება მოჰყვეს. ეს ერთდროულად დააზიანებდა არა მარტო მოძალადე პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის) პირად ინტერესებს, არამედ, შინაგან საქმეთა სამინისტროს პრესტიჟსა და სანდოობას. შესაბამისად, შემაკავებელ ორდერსა თუ ელექტრონულ ზედამხედველობაზე უარის გადაწყვეტილება, როდესაც უარის საფუძვლები არ არსებობს, არ შეიძლება ნიშნავდეს არც უშუალოდ მოძალადე პოლიციელის და არც შინაგან საქმეთა უწყების სასარგებლოდ გადადგმულ ნაბიჯს. პირიქით, სასამართლო იმ აზრისაა, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელთა კოლეგიალური (კორპორაციული) ინტერესი ის უფრო იქნება, შემაკავებელი ორდერის გამოცემით და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებით, უფლებამოსილმა პოლიციის თანამშრომელმა თავის კოლეგას ხელი შეუშალოს დანაშაულის ჩადენაში, აარიდოს მას უფრო მძიმე შედეგების მომტანი სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, ხოლო ამ გზით უწყების (შინაგან საქმეთა სამინისტროს) პრესტიჟისათვის ზიანის აცილებასაც შეუწყოს ხელი. ამასთან, სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ ცალკეულ შემთხვევებში, ყალბად გაგებული უწყებრივი ინტერესებიც შეიძლება ახდენდეს გარკვეულ გავლენას გადაწყვეტილებათა მიღებაზე და ამის გამო, 5 ქულის ვერმოგროვების შემთხვევაში, მოძალადე პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის) მიმართ არ მოხდეს შემაკავებელი ორდერის გამოცემა ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება ისეთივე პირობებსა და გარემოებებში, რომელთა არსებობის დროსაც, სხვა სუბიექტის შემთხვევაში, საპირისპირო გადაწყვეტილება იქნებოდა მიღებული.

31. მაგალითად, შესაძლებელია, მსხვერპლი არ თანამშრომლობდეს სამართალდამცავებთან და თავს არიდებდეს პოლიციის თანამშრომლის მიერ დასმულ შეკითხვებს. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მოძალადის მიმართ შიში, ფსიქოლოგიური მდგომარეობიდან გამომდინარე, მოვლენებისა და რისკების ადეკვატურად გააზრების პრობლემა და სხვა. ასევე არ გამოირიცხება, რომ მსხვერპლი ნათესავების ზეწოლის, საზოგადოების რეაგირებისა თუ მოძალადის შიშის გამო, ვერ ახერხებდეს საკუთარი პოზიციის ნათლად გამოთქმას. სწორედ ასეთი შემთხვევის დროს, შესაძლებელია, რომ ყალბად გაგებული კორპორაციული ინტერესის გამო, უფლებამოსილმა პოლიციელმა მისთვის მინიჭებული დისკრეცია გამოიყენოს მიკერძოებულად, თვალი დახუჭოს ზოგიერთ გარემოებაზე, რასაც სხვა შემთხვევაში მეტ მნიშვნელობას მიანიჭებდა და ნაცვლად მსხვერპლის დაცვის ამა თუ იმ ღონისძიების განხორციელებისა, მხარი დაუჭიროს სავარაუდო მოძალადის მიმართ შესაბამისი სამართლებრივი ღონისძიებების გაუტარებლობას. ამ გზით კი, თავისი წარმოდგენით, დაიცვას უწყების პრესტიჟი და რეპუტაცია.

32. ამრიგად, სასამართლო მხოლოდ ამ ფარგლებში და მხოლოდ ყალბად გაგებული კორპორაციული ინტერესების კონტექსტში ხედავს უფლებამოსილი პოლიციელის მიკერძოებულობის შესაძლებლობასა და გასაქანს. შესაბამისად, სასამართლო ახლა სწორედ იმას გამოიკვლევს, რამდენად არსებითი საფრთხის ქვეშ აყენებს დისკრეციის მიკერძოებულად გამოყენების ამგვარი შესაძლებლობა მსხვერპლთა უფლებების დაცულობას და არის თუ არა ეს საფრთხე საიმედოდ გადაზღვეული სხვა საკანონმდებლო/პრაქტიკული მექანიზმებითა და ბერკეტებით. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება პასუხი გაეცეს კითხვას, პასუხობს თუ არა სადავო რეგულაცია მოთხოვნებს, რაც ოჯახური ძალადობის სავარაუდო მსხვერპლთა სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებების დაცულობის სფეროში სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებებიდან წარმოდგება. საბოლოო ჯამში, იმაზე, თუ რამდენად სერიოზულია პოლიციელის მიკერძოებულობის საფრთხე, როდესაც იგი შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის მიმართ შემაკავებელი ორდერის ანდა ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხს წყვეტს, აგრეთვე, იმაზე, თუ რამდენად არის შესაბამისი საფრთხის რეალიზაციის შესაძლებლობა შემცირებული ან განეიტრალებული საკანონმდებლო თუ სხვა ბერკეტებით, პასუხი დამოკიდებულია ძირითად კითხვაზე: მოითხოვს თუ არა სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებათა დაცვის პოზიტიური ვალდებულებები, რომ ქალთა და ოჯახური ძალადობის საქმეებზე, როდესაც სავარაუდო მოძალადე შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელია, შინაგან საქმეთა სამინისტრო, როგორც უწყება, მთლიანად გამორიცხული იყოს შემაკავებელი ორდერის ანდა ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების იურისდიქციისაგან.

33. ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო, უწინარესად აღნიშნავს, რომ არსებული ნორმატიული წესრიგის ფარგლებში, უფლებამოსილი პოლიციელის დისკრეცია სავალდებულო ქულათა ჯამის ვერმოგროვების შემთხვევაში, მიზანშეწონილობით გადაწყვიტოს მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებების გამოყენების საკითხი - გამოსცეს თუ არა შემაკავებელი ორდერი ან დააწესოს თუ არა ელექტრონული ზედამხედველობა - არ არის აბსოლუტური. ამ დისკრეციის შინაარსობრივი ფარგლები და, შესაბამისად, მისი თვითნებურად და კორპორაციული მიკერძოებით გამოყენების რისკი მცირეა და, ფაქტობრივად, შეიძლება უკავშირდებოდეს მხოლოდ ყალბად გაგებულ კორპორაციულ ინტერესებს, რაზედაც ზემოთ გამახვილდა ყურადღება. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ ყალბად გაგებული კორპორაციული ინტერესებიდან გამომდინარე დისკრეციის არამართლზომიერად გამოყენების რისკიც საკმარისად არის სხვადასხვა საკანონმდებლო თუ პრაქტიკული მექანიზმებით გადაზღვეული. ამ თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ რიგ პრევენციულ, პროცედურულ თუ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების ალტერნატიულ მექანიზმებს, რომელნიც საერთო ჯამში, ეფექტიანად უზრუნველყოფს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების შესრულებას - დაცული იყოს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის სიცოცხლე და ფიზიკური ხელშეუხებლობა.

34. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ოჯახური ძალადობის საქმეზე, სადაც პოლიციელია იდენტიფიცირებული როგორც სავარაუდო მოძალადე, შემაკავებელ ორდერს გამოსცემს/ელექტრონულ ზედამხედველობას აწესებს სხვა და არა იმ დანაყოფის თანამშრომელი, სადაც სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებს მოძალადე. კერძოდ, როდესაც სავარაუდო მოძალადე საპატრულო პოლიციაში მსახურობს, საკითხს განიხილავს კრიმინალური პოლიციის დანაყოფი და პირიქით. თავის მხრივ, შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანება იმდენად ფართოდ განსაზღვრავს ოჯახური ძალადობის საქმეზე მარეაგირებელ პოლიციელთა წრეს, რომელთაც აქვთ უფლებამოსილება, გამოსცენ შემაკავებელი ორდერი/დააწესონ ელექტრონული ზედამხედველობა, რომ მიდგომა - მსხვერპლის დაცვის ღონისძიება გაატაროს სხვა დანაყოფის თანამშრომელმა - პრაქტიკაშიც მარტივად განხორციელებადია. იმავდროულად, მართალია, შინაგან საქმეთა მინისტრის №81 ბრძანება ნორმატიულად არ ადგენს სხვა დანაყოფის მიერ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის სავალდებულოობას, თუმცა სასამართლო მხედველობაში იღებს, რომ ცხოვრებაში სწორი პრაქტიკაა დამკვიდრებული: არსებითი განხილვის სხდომაზე როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტროდან მოწმის სახით მოწვეული პირის, ასევე სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელთა მიერ მოწოდებული ინფორმაციით გაირკვა, რომ ამ უკანასკნელის (სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის) რეკომენდაციის საფუძველზე, პრაქტიკაში, შემაკავებელ ორდერს ყოველთვის გამოსცემს სხვა დანაყოფის თანამშრომელი. ასეთი პრაქტიკა მიზნად ისახავს კოლეგიალური (კორპორაციული) დაინტერესების საფუძველზე მიკერძოებულობის რისკების განეიტრალებას. საკონსტიტუციო სასამართლო იმ აზრისაა, რომ, მართალია, ზემოხსენებული რეკომენდაცია როგორც სავალდებულოდ შესასრულებელი წესი, ნორმატიულ დონეზე არ არის კანონმდებლობაში ასახული, მაგრამ დამკვიდრებული სწორი პრაქტიკა მნიშვნელოვნად ამცირებს კორპორაციული მიკერძოებისა და ძალადობის მსხვერპლთა დაუცველად დატოვების რისკებს.

35. სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების პრაქტიკული პროცედურა თითქმის მთლიანად გამორიცხავს უფლებამოსილი პოლიციელის მხრიდან აშკარა მანიპულაციას, რაც შეიძლება გამოიხატოს მსხვერპლის მიერ მოწოდებული პასუხის არასწორად, ნათქვამის საპირისპიროდ დაფიქსირებით შემაკავებელი ორდერის ოქმში. კერძოდ, როგორც მოწმემ სასამართლოს განუმარტა უფლებამოსილი პოლიციელის მიერ შემაკავებელი ორდერის გამოცემასთან/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებასთან დაკავშირებით, გადაწყვეტილების მიღებამდე, მსხვერპლს ეძლევა შესაძლებლობა, რომ პოლიციელის მიერ ოქმში დაფიქსირებული მისი პასუხების სისწორე გადაამოწმოს და მხოლოდ ამის შემდეგ მოაწეროს მას ხელი.

36. სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს იმ საკანონმდებლო მოწესრიგებაზეც, რომლის თანახმადაც, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებების დაცულობა არ არის დამოკიდებული მხოლოდ ოქმის შემდგენელი პოლიციელის კეთილსინდისიერებაზე. კერძოდ, იმ შემთხვევაში, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი უარს აცხადებს ითანამშრომლოს პოლიციასთან ამა თუ იმ მიზეზით, მას „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, აქვს უფლება, მიმართოს პირველი ინსტანციის სასამართლოს, რათა მოძალადის მიმართ გამოიცეს დამცავი ორდერი, რითაც განისაზღვრება მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებები.

37. სასამართლო ასევე განმარტავს, რომ უფლებამოსილი პოლიციელი, რომელიც ფორმალურად წყვეტს საკითხს, გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი ან/და დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა სავარაუდო მოძალადეზე, ვალდებულია, აღნიშნულის თაობაზე შეატყობინოს მის უშუალო ხელმძღვანელს. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწმემ განმარტა, რომ ზემოაღნიშნული ვალდებულება მიემართება ორივე შემთხვევას, როდესაც პოლიციელი, მოგროვებული ქულების რაოდენობიდან გამომდინარე, ვალდებულია, გამოსცეს/დააწესოს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებები და როდესაც ამ გადაწყვეტილებას საკუთარი მიხედულობის ფარგლებში, მიზანშეწონილობით იღებს. საბოლოოდ კი სწორედ ხელმძღვანელი იღებს გადაწყვეტილებას პროცესის დასრულებასა და საქმის მასალების ჩამოწერასთან დაკავშირებით. სასამართლოს აზრით, საკუთრივ ის გარემოება, რომ არსებობს პოლიციელის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შიდა კონტროლის მექანიზმი, ასევე მნიშვნელოვნად აზღვევს უფლებამოსილი პოლიციელის მიერ მიკერძოებული და თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკს. თუმცაღა, რისკების დაზღვევის ძირითად ინსტრუმენტად, საკონსტიტუციო სასამართლო საერთო სასამართლოების მხრიდან კონტროლს მიიჩნევს, კერძოდ იმას, რომ კანონმდებლობით გათვალისწინებულია შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებაზე უარის სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა. ამრიგად, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლს, თუკი მიიჩნევს, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომლის მიმართ მიღებული იქნა მიკერძოებული და ლოიალური გადაწყვეტილება, გააჩნია შესაძლებლობა, რომ გადაწყვეტილების საფუძვლიანობასთან დაკავშირებით, საკითხი დააყენოს დამოუკიდებელი და ნეიტრალური ორგანოს - სასამართლოს წინაშე. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონტროლის ეს ორი - შიდა (უწყებრივი) და გარე (სასამართლოს მეშვეობით) კონტროლის ბერკეტები, ერთობლიობაში, სერიოზული სამართლებრივი მისაგებელია იმ თვითნებობის წინააღმდეგ, რომელიც პოლიციელთა კორპორაციულ მიკერძოებულობას შეიძლება ეფუძნებოდეს.

38. სასამართლო ყურადღებას ამახილებს იმ საკანონმდებლო მოწესრიგებაზეც, რომლის თანახმადაც, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებების დაცულობა არ არის დამოკიდებული მხოლოდ უფლებამოსილი პოლიციელის მხრიდან სავარაუდო ოჯახური ძალადობის ფაქტზე კეთილსინდისიერ რეაგირებაზე. კერძოდ, იმ შემთხვევაში, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი უარს აცხადებს, ითანამშრომლოს პოლიციასთან ამა თუ იმ მიზეზით, მას „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, აქვს უფლება, მიმართოს პირველი ინსტანციის სასამართლოს, რომ მოძალადის მიმართ გამოიცეს დამცავი ორდერი, რითაც განისაზღვრება მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებები.

39. ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების დროს, სასამართლო, ჩვეულებრივ, ითვალისწინებს სადავო ნორმების გამოყენების პრაქტიკასაც. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელმა სასამართლოს დაუდასტურა, რომ პრაქტიკაში არ დაფიქსირებულა არც ერთი შემთხვევა, მათ შორის მოსარჩელის საქმეზეც, როდესაც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიმართვის საფუძველზე, ოჯახში მოძალადე პოლიციის თანამშრომლის მიმართ არ გამოცემულიყო შემაკავებელი ორდერი. (საჯარო დაწესებულების წარმომადგენელმა ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში დაახლოებით 30-მდე შემთხვევას გაუსვა ხაზი) მისი აზრით, ეს ნაწილობრივ, შეიძლება იმითაც იყოს განპირობებული, რომ ასეთ დროს შემაკავებელ ორდერს გამოსცემს სხვა და არა იმ დანაყოფის თანამშრომელი, სადაც საკუთარ უფლებამოსილებას ახორციელებს მოძალადე.

40. საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე ყურადღებას ამახვილებს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა პრევენციულ მექანიზმებზე, რომლებიც ხელს უწყობს ოჯახური ძალადობის ჩადენის პრევენციას უშუალოდ პოლიციელთა (შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვა თანამშრომელთა) მხრიდან: I. პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვა თანამშრომლის) მიერ ოჯახური ძალადობის ჩადენა, გარდა იმისა, რომ შესაძლოა, დაექვემდებაროს სისხლისსამართლებრივ დევნას, წარმოადგენს დისციპლინურ გადაცდომას, რაც ითვალისწინებს შესაბამისი დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრებას შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მხრიდან. უფრო მეტიც, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 59¹ მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, მათ შორის, ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის სავარაუდოდ ჩადენის დროს, რაც დაკავშირებულია ფიზიკური ან/და სექსუალური ძალადობის ფაქტთან, პოლიციელის ან/და სამინისტროს სხვა მოსამსახურის მიმართ დისციპლინური სახდელის სახედ უალტერნატივოდ გამოიყენება, სამსახურიდან დათხოვნა/თანამდებობიდან გათავისუფლება. აღნიშნულს სასამართლო განიხილავს როგორც ეფექტიან პრევენციულ მექანიზმს იმისა, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელმა განსაკუთრებული სიფრთხილე გამოიჩინოს, თავი შეიკავოს ქალთა მიმართ და ოჯახში ყოველგვარი ძალადობისგან; II. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №989 ბრძანების (შემდგომში შინაგან საქმეთა მინისტრის №989 ბრძანება) მე-4 მუხლის მე-8 პუნქტი აწესებს, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურის მიმართ ქალთა მიმართ/ოჯახში ძალადობის ფაქტის გამოვლენისას შემაკავებელი ორდერის გამომცემი სამინისტროს მოსამსახურე ვალდებულია, აღნიშნულის შესახებ პირველივე შესაძლებლობისთანავე წერილობით აცნობოს სამინისტროს გენერალურ ინსპექციას. თავის მხრივ, ზემოხსენებული ბრძანების მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სამინისტროს გენერალური ინსპექციისათვის ინფორმაციის შეუტყობინებლობა წარმოადგენს დისციპლინურ გადაცდომას. სასამართლოს პოზიციით, კანონმდებლობის დასახელებულ მოთხოვნას აქვს ორმაგი ეფექტი, როგორც პრევენციული, ისე გამოძიებისა და დასჯის პროცედურული ასპექტის თვალსაზრისით. ჯერ ერთი, შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებაზე უფლებამოსილმა პირმა იცის, რომ რაკი პოლიციელთა მხრიდან სავარაუდოდ ჩადენილ ძალადობრივ ფაქტებსა და მათზე განხორციელებული რეაგირების თაობაზე მან სავალდებულოა, რომ უნდა შეატყობინოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალურ ინსპექციას, ეს იმასაც გულისხმობს, რომ მის მიერ საკუთარი სამსახურებრივი მოვალეობის ჯეროვნად განხორციელება, ისევე, როგორც მინიჭებული დისკრეციის კეთილსინდისიერად გამოყენება, ავტომატურად ხდება მონიტორინგის საგანი გენერალური ინსპექციის მხრიდან. მეორე, თავად ძალადობის სავარაუდოდ ჩამდენი შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლისთვისაც ცხადი ხდება, რომ მის მიერ ქალთა მიმართ/ოჯახური ძალადობის ფაქტის ჩადენა სავალდებულო წესით გულისხმობს გენერალური ინსპექციის ჩაყენებას საქმის კურსში და შემდგომ სამართლებრივ რეაგირებას, რაც ასევე ემსახურება პრევენციულ მიზნებს. III. ოჯახური ძალადობისთვის ნასამართლევ სუბიექტზე, ყოფილი პოლიციელის ჩათვლით, ხორციელდება მონიტორინგი მას შემდეგაც, რაც ის დატოვებს პენიტენციურ დაწესებულებას, ხოლო შესაბამისი საფრთხის შემთხვევაში, მის მიმართ შესაძლებელია შემაკავებელი ორდერის გამოცემა. აღნიშნულს, ასევე გააჩნია პრევენციული ეფექტი, ვინაიდან მოძალადეს გაცნობიერებული აქვს, რომ ოჯახური ძალადობის ფაქტებს შორს მიმავალი ნეგატიური შედეგები ახლავს და, რომ მას ხანგრძლივი დროის განმავლობაში შეიძლება შეეზღუდოს უფლებები.

41. ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი უარს აცხადებს ითანამშრომლოს პოლიციასთან ამა თუ იმ მიზეზით, მას „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17², მე-18 და 18¹ მუხლების საფუძველზე, ასევე აქვს შესაძლებლობა დამოუკიდებლად იმისა, იქნება თუ არა გამოცემული შემაკავებელი ორდერი და დაწესდება თუ არა მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობა, ისარგებლოს შემდეგი უფლებებით: გადაყვანილ იქნეს დროებით საცხოვრებელში; მოთავსებულ იქნეს თავშესაფარში, რა შემთხვევაშიც, მსხვერპლს, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, უნარჩუნდება სამუშაო ადგილი იმავე თანამდებობაზე; მიმართოს კრიზისულ ცენტრს, რომელიც მსხვერპლს ძალადობრივი გარემოსგან თავის დაღწევასა და ძალების აღდგენაში ეხმარება. იმავდროულად, ოჯახში ძალადობის ფაქტის არსებობისას, როდესაც თავად ამგვარი ფაქტის სიმძიმის გათვალისწინებით, საფრთხე ემუქრება მსხვერპლს, მათ შორის, შესაძლებელია საფრთხე შეექმნას მის სიცოცხლეს, შემაკავებელი ორდერის გაცემის უფლებამოსილებისაგან დამოუკიდებლად, კანონმდებლობა ადგენს პოლიციის პირდაპირ ვალდებულებას, დაუყოვნებლივ მოახდინოს რეაგირება და განახორციელოს კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებები, კერძოდ, „ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-3 პუნქტი განსაზღვრავს პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის პირდაპირ ვალდებულებას, განახორციელოს ამავე მუხლში ჩამოთვლილი ქმედებები, კერძოდ, მსხვერპლის მოთხოვნით ან გადაუდებელ შემთხვევაში, უზრუნველყოს მისი გადაყვანა თავშესაფარში („დ“ ქვეპუნქტი), ასევე „საჭიროების შემთხვევაში, ამ კანონის საფუძველზე, მოძალადე გაარიდოს მსხვერპლის საცხოვრებელი ადგილიდან და უზრუნველყოს მსხვერპლის უსაფრთხოება („ვ¹“ ქვეპუნქტი).

42. ამდენად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო რეგულაციები არ შეიცავს შემაკავებელი ორდერის გამომცემი/ელექტრონული ზედამხედველობის დამწესებელი სუბიექტის მხრიდან, კორპორაციული განწყობებიდან გამომდინარე, მიკერძოებისა და თვითნებობის რაიმე, მეტ-ნაკლებად სერიოზულ რისკს, რომელიც იმავდროულად, არ არის საიმედოდ დაზღვეული გასაჩივრების, გაკონტროლების ან/და სხვა ქმედითი მექანიზმებით. შესაბამისად, არ დადასტურდა, რომ ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის ინტერესი წარმოშობს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, შეიმუშაოს და იქონიოს რეგულაცია, რომელიც მთლიანად გამორიცხავს შემაკავებელი ორდერის გამოცემის უფლებამოსილებით აღჭურვილ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის რაიმე, თუნდაც მცირე დისკრეციას, როდესაც იგი იღებს გადაწყვეტილებას გამოსცეს/დააწესოს თუ არა შემაკავებელი ორდერი/ელექტრონული ზედამხედველობა სავარაუდო მოძალადე შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის, მათ შორის, პოლიციელის მიმართ. სასამართლო ასევე ვერ მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ამ კონტექსტში, სახელმწიფოს წარმოეშობა პოზიტიური ვალდებულება, როდესაც ოჯახური ძალადობის ჩამდენი პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის) მიმართ საქმეს იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, მის მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილება ჩამოართვას საამისოდ უფლებამოსილ ორგანოს - შინაგან საქმეთა სამინისტროს. ამრიგად, სადავო რეგულაციები, ამ თვალსაზრისით, არ არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და მე-2 პუნქტით ნაგულისხმებ სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებს.

4.4 მყისიერების საკითხი

43. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვს იმ მოსაზრებაზე დაყრდნობითაც, რომ თითქოს, მათ საფუძველზე დაცვითი ღონისძიებების გატარება (შემაკავებელი ორდერის გამოცემა/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება) ეფექტიანი არ არის მყისიერად გამოყენებადობის თვალსაზრისით. კერძოდ, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს არა შინაგან საქმეთა სამინისტრო, არამედ სხვა ორგანო, საჭირო ხდება, ამ ორგანოს მხრიდან შინაგან, საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების მოთხოვნით. მოსარჩელის პოზიციით, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიერ შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა მოითხოვს გარკვეულ დროს, ისევე, როგორც შესაბამისი პროცედურების დაცვას, რაც შემაკავებელ ორდერს უკარგავს ოპერატიულ ბუნებას და, საბოლოოდ, მყისიერად ვერ რეაგირებს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობისთვის შექმნილი საფრთხის განეიტრალების საჭიროებაზე.

44. საკონსტიტუციო სასამართლომ წინამდებარე გადაწყვეტილების ფარგლებში მიუთითა, რომ სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცულობისთვის თვითკმარი ვერ იქნება ადეკვატური კანონმდებლობის არსებობა, თანაბრად მნიშვნელოვანია ამ კანონმდებლობის ეფექტიანი აღსრულება პრაქტიკაში (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 21-ე და 27-ე პუნქტები). გამომდინარე აქედან, სასამართლომ ამჯერად უნდა გამოიკვლიოს, რამდენად მყისიერად და ოპერატიულად ხორციელდება ფაქტზე რეაგირება მაშინ, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური და აუცილებლადაა მიჩნეული მსხვერპლის მიმართ დამცავი ზომების მიღება შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებით. სასამართლო აქვე აზუსტებს, რომ მოსარჩელის არგუმენტაცია ზემოხსენებული საფუძვლით, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობასთან დაკავშირებით მიემართება სწორედ ნახსენებ კონკრეტულ შემთხვევას - როდესაც სპეციალური საგამოძიებო სამსახური დგება საჭიროების წინაშე, მიმართოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემაკავებელი ორდერის გამოცემის ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების მოთხოვნით, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომლის მიმართ.

45. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელმა საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე სასამართლოს დაუდასტურა, რომ მათი უწყების მიმართვის საფუძველზე შემაკავებელი ორდერის გამოცემა, არსებული პრაქტიკის საფუძველზე, ყოველთვის შემჭიდროებულ ვადებში ხორციელდება. პროცესი ელექტრონული საქმისწარმოების პორტალის მეშვეობით მიმდინარეობს, რაც ფაქტობრივად გამორიცხავს ზედმეტ ბიუროკრატიას. ეს კი საფუძველს აცლის მოსარჩელის არგუმენტებს პროცესის შესაძლო დაყოვნებასა და გაჭიანურებასთან დაკავშირებით. უფრო მეტიც, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელმა სასამართლოს მიაწოდა ინფორმაცია ბოლო სამი წლის შემთხვევებზე, თუ რა რეაგირება განხორციელდა შემაკავებელი ორდერის გამოცემის თაობაზე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიმართვების საფუძველზე, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მხრიდან და რამდენად სწრაფად. მანვე სასამართლოს განუმარტა, რომ უშუალოდ მოსარჩელის საქმეზე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიმართვის საფუძველზე, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის დასაცავად დაცვითი ღონისძიებები გატარდა მიმართვის დღესვე, დროულად, კერძოდ, მიმართვიდან 3.5 საათის განმავლობაში.

46. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელმა ასევე აღნიშნა, რომ მიმართვა შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპოლიციო დაწესებულებისადმი, ჩვეულებრივ, ხორციელდება ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით, რაც სწორედ იმას ისახავს მიზნად, რომ დაცვითი ღონისძიების გატარება დროულად და ოპერატიულად განხორციელდეს. შესაბამისად, არა მარტო შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა ხდება მყისიერად შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების მიზნით, არამედ უშუალოდ დაცვითი ღონისძიებების გატარებაც სწრაფად ხორციელდება პრაქტიკაში.

47. მოწმემ ასევე დაადასტურა, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურიდან მიმართვა შინაგან საქმეთა სამინისტროსადმი ხორციელდება საქმისწარმოების ელექტრონული დოკუმენტბრუნვის სისტემის მეშვეობით, რაც, პრაქტიკულად, მხოლოდ იმ მცირე დროს საჭიროებს, რასაც ტექნიკური საშუალებით ამგვარი მიმართვის დაფიქსირება მოითხოვს. ეს პროცესი მთლიანად გამორიცხავს დამატებითი დროითი რესურსის გამოყენების საჭიროებას და მოსარჩელის არგუმენტს პროცესის გაჭიანურებასთან დაკავშირებით, არარელევანტურს და უსაფუძვლოს ხდის. იმავდროულად, მოწმემ სასამართლოს განუმარტა, რომ მსხვერპლის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით, პოლიციის შესაბამისი დაწესებულებაში მიმართვის შემდეგ, მიმართვაზე რეაგირება საჭიროებს მხოლოდ შემდეგ პროცედურას: პოლიციის შესაბამისი დაწესებულების ხელმძღვანელმა, მომართვის საფუძველზე, უნდა განსაზღვროს უფლებამოსილი პოლიციელი, რომელიც ფაქტობრივად გამოსცემს შემაკავებელ ორდერს/დააწესებს ელექტრონულ ზედამხედველობას. თავის მხრივ, ამ პროცესის წარმართვა მოითხოვს მხოლოდ იმ მცირე დროს, რაც გონივრულად არის აუცილებელი შესაბამისი რეაგირების განსახორციელებლად.

48. მოწმემ ასევე ყურადღება გაამახვილა არსებულ პრაქტიკაზე და სასამართლოს დაუდასტურა, რომ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მომართვის დროს არ ყოფილა შემთხვევა, როდესაც მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარება დროში გაჭიანურებულიყო. როგორც წესი, ასეთი მომართვის საფუძველზე შემაკავებელი ორდერი გამოიცემა/ელექტრონული ზედამხედველობა წესდება იმავე დღეს, რამდენიმე საათის განმავლობაში და ეს არის ზუსტად ის გონივრული დროის ხანგრძლივობა, რაც აუცილებელია ფაქტზე რეაგირებისთვის.

49. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებების გამოყენება (შემაკავებელი ორდერის გამოცემა/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესება), როდესაც საქმეს იძიებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური და იგი მიმართავს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ამავე ღონისძიების გასატარებლად, ხორციელდება მყისიერად და ეფექტიანად. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოძალადე პოლიციელებთან (შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვა თანამშრომლებთან) მიმართებაში შემაკავებელი ორდერისა და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხში შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებამოსილების გამორიცხვის საჭიროება, მოსარჩელე მხარის მიერ, ვერც რეაგირების გაჭიანურებების თაობაზე გამოთქმული არგუმენტებით იქნა ნაჩვენები. ამის გამო, ნიადაგმოკლებულია მოსარჩელის მოსაზრება, რომ, როდესაც შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომელთა მიმართ ოჯახური ძალადობის საქმეზე უკვე მიმდინარეობს გამოძიება და მას ახორციელებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, სწრაფი რეაგირების ინტერესებიდან გამომდინარე, შინაგან საქმეთა სამინისტრო გამორიცხული უნდა იქნეს მოძალადე თანამშრომელთა მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილებიდან.

50. უფრო მეტიც: კიდევაც რომ მისულიყო სასამართლო იმ დასკვნამდე, რომ მოძალადე პოლიციელებთან (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებთან) მიმართებაში შემაკავებელი ორდერისა და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხში შინაგან საქმეთა სამინისტროს უფლებამოსილების გამორიცხვის საჭიროება არსებობს, იგი მაინც ვერ იმსჯელებდა იმაზე, თუ, კერძოდ, რომელ სახელმწიფო ორგანოსა თუ უწყებას უნდა გადასცემოდა ეს ფუნქცია. შესაბამისად, წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან იმის დაბეჯითებით მტკიცება, გამართლებულია თუ არა, საზოგადოდ, ზემოაღნიშნული უფლებამოსილებით სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის აღჭურვა ანდა რომელი უწყება უფრო ეფექტიანად განახორციელებს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დასაცავად შემაკავებელი ორდერისა და ელექტრონული ზედამხედველობის უზრუნველყოფას - სპეციალური საგამოძიებო სამსახური თუ შინაგან საქმეთა სამინისტრო - სცდება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას. საკონსტიტუციო სასამართლოს მხოლოდ შეუძლია, იმსჯელოს და დაასკვნას, თუ რა პოზიტიური ვალდებულებები წარმოეშობა სახელმწიფოს შესაბამის უფლებათა უზრუნველყოფის საქმეში, მათ შორის, იმის ჩათვლით, თუ რა სტანდარტებს უნდა აკმაყოფილებდეს უფლების დაცვის ესა თუ ის საკანონმდებლო მექანიზმი. წინამდებარე სარჩელის ფარგლებშიც, სასამართლო ფოკუსირებულია იმის შეფასებაზე, გულისხმობს თუ არა სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებათა დაცვა ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვის იმგვარი მექანიზმის არსებობას, რომელიც მოითხოვს, რომ მიუკერძოებლობისა და რეაგირების მყისიერების ლეგიტიმური ინტერესებიდან გამომდინარე, გადაწყვეტილებას მოძალადე პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს სხვა თანამშრომლის) მიმართ შემაკავებელი ორდერის ან ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების თაობაზე, იღებდეს არა შინაგან საქმეთა სამინისტრო, არამედ სხვა უწყება. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სასამართლო არ და ვერ იმსჯელებს იმაზე, იქნებოდა თუ არა რაიმე თვალსაზრისით უკეთესი, აღნიშნული ფუნქციები სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს რომ გააჩნდეს.

51. თუმცა, რაკი ამ თემაზე წარმოდგენილი იქნა რელევანტური ინფორმაცია საქმის არსებითი განხილვის დროს, სასამართლოს მიზანშეწონილად ესახება, მოსარჩელის არგუმენტების საპასუხოდ, აღნიშნოს შემდეგი: არსებითი განხილვის დროს გამოიკვეთა საგულისხმო მოსაზრებები თუ ფაქტორები, რომლებიც ააშკარავებენ არა მარტო იმას, რომ შესაბამისი ფუნქციების შინაგან საქმეთა სამინისტროდან რომელიმე სხვა უწყებაზე გადაცემის საჭიროება არ არსებობს მიუკერძოებლობისა თუ რეაგირების მყისიერების უზრუნველყოფის მოსაზრებებიდან გამომდინარე, არამედ იმასაც, რომ საკუთრივ სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, მისი იურისდიქციის საერთო ფარგლებიდან გამომდინარე, ისევე, როგორც ტექნიკური თუ სხვა მიზეზებით, ისედაც ვერ გაუმკლავდებოდა ამ ამოცანას. ჯერ ერთი, შემაკავებელი ორდერის გამოცემის საჭიროება შეიძლება დადგეს გამოძიების ეტაპამდეც, რაზეც არ ვრცელდება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის კომპეტენცია; მეორე, შემაკავებელი ორდერისა და ელექტრონული ზედამხედველობის უზრუნველყოფის ამ დამატებითი ფუნქციით სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის აღჭურვა, როგორც საჯარო დაწესებულების წარმომადგენელმა დაადასტურა, ხელს შეუშლიდა იმ ძირითადი მიზნების/პოზიტიური ვალდებულების შესრულებას, რის გამოც სპეციალური საგამოძიებო სამსახური შეიქმნა; მესამე, მისივე განმარტებით, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისთვის ამ კომპეტენციის მინიჭება, პირიქით ეჭვქვეშ დააყენებდა ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიებების მყისიერად გატარებას. არსებული მწირი ადამიანური/ლოჯისტიკური რესურსის გათვალისწინებით და იმის მხედველობაში მიღებით, რომ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს არ გააჩნია საკმარისი რეგიონული ოფისები, რის გამოც, არ შეუძლია დაფაროს მთლიანი მასშტაბით ქვეყნის ტერიტორია, შეუძლებელი იქნებოდა მისი მხრიდან ამ ფუნქციის ეფექტიანად, დროულად და მყისიერად განხორციელება. ამგვარად, მოსარჩელე, ფაქტობრივად მოითხოვს, იმ ორგანომ განახორციელოს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა დაცვითი ღონისძიებების გატარება, რომელსაც ადამიანური/ლოჯისტიკური რესურსებიდან გამომდინარე, არ შეუძლია, რომ იგი დროში ეფექტიანად განახორციელოს, რა გარემოებაც ნათლად დაუდასტურა სასამართლოს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელმა (იხ. აღწერილობითი ნაწილის 26-ე პუნქტი)

52. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ არ დასტურდება, თითქოს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მხრიდან, შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა შემაკავებელი ორდერის გამოსაცემად, წარმოქმნის გადაწყვეტილების დაყოვნებით მიღების რეალურ საფრთხეს. გარდა ამისა, საკუთრივ, არსებული პრაქტიკით (რომელიც სასამართლოს გააცნეს მოწმემ და საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლებმა) დასტურდება, რომ მექანიზმი პრაქტიკაში გამოიყენება საკმაოდ ეფექტიანად და არ გამოვლენილა, სავარაუდოდ, მოძალადე პოლიციელის მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის საკითხზე მიკერძოების ან/და გადაწყვეტილების დაგვიანების შემთხვევები. მეტიც: მოსარჩელის მიერ ნაგულვები საფრთხეები არ რეალიზებულა უშუალოდ მის საქმეზეც, რაც თავად მოსარჩელემაც დაუდასტურა სასამართლოს. სასამართლო ვერ მივიდა დასკვნამდე, რომ არსებული მექანიზმი ხარვეზიანია ოჯახური ძალადობის მსხვერპლთა უფლებების ეფექტიანი დაცვის თვალსაზრისით; მოძალადე პოლიციელის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის) მიმართ შემაკავებელი ორდერისა და ელექტრონული ზედამხედველობის უზრუნველყოფის არსებული მექანიზმის შეცვლის საჭიროება ვერც რეაგირების მყისიერების კონტექსტში ვერ იქნა ნაჩვენები. შესაბამისად, სადავო ნორმები, ამ თვალსაზრისითაც არ არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და მე-2 პუნქტით ნაგულისხმებ სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებს.

5. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

5.1 პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული უფლების სფერო და სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებები

53. საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებელია. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ან სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით“. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, პირადი ცხოვრების დაცულობას უზრუნველყოფს კონსტიტუციით გათვალისწინებული სახელმწიფოს შესაბამისი ვალდებულებები: „ერთი მხრივ, არსებობს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, უზრუნველყოს პირადი ცხოვრების პატივისცემა და ამ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა, რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს პიროვნების თავისუფალი განვითარების ხელშემშლელი გარემოებების, შეზღუდვების უგულებელყოფას, აღკვეთას. მეორე მხრივ, სახელმწიფოს აქვს ნეგატიური ვალდებულება, არ ჩაერიოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული უფლებებით სარგებლობაში და, შესაბამისად, უზრუნველყოს პიროვნების დაცვა, მის პირად ცხოვრებაში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ან თანამდებობის პირების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4). ამდენად, პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლების დასაცავად სახელმწიფოს მიერ პოზიტიური ქმედებების განხორციელება წარმოადგენს არა მის კეთილ ნებას, არამედ ვალდებულებას, რომლის ჯეროვანი შესრულებაც ამავე ძირითადი უფლების სათანადო რეალიზების აუცილებელ საფუძველს წარმოადგენს.

54. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა პირადი ცხოვრების უფლების, როგორც ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების უმთავრესი საფუძვლის მნიშვნელობაზე და მის განსაკუთრებულ კავშირზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებულ ადამიანის თავისუფლებისა და ღირსების კონცეფციებთან მიმართებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-4). სასამართლოს განმარტებით, დასახელებული უფლება „სასიცოცხლოდ აუცილებელია ადამიანის თავისუფლების, თვითმყოფადობისა და თვითრეალიზაციისათვის, მისი სრულყოფილად გამოყენების ხელშეწყობა და დაცვა არსებითად განმსაზღვრელია დემოკრატიული საზოგადოების განვითარებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის №1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

55. საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე არაერთხელ აღნიშნა, რომ ადამიანის პირადი ცხოვრება ფართო კონცეფციაა და შედგება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან, რომლებიც დაცულია კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლით. ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო, პრივატული სფეროს არსებობას, პირის უფლებას, სახელმწიფოსა და საზოგადოებისგან დამოუკიდებლად განსაზღვროს საკუთარი ადგილი, დამოკიდებულება და კავშირი გარესამყაროსთან, ასევე ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, მოახდინოს ინფორმაციისა თუ მოსაზრებების გაცვლა-გაზიარება მათთან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ასევე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“).

56. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ გარდა ზემოხსენებული ასპექტებისა, პირადი ცხოვრების კონცეფცია ფარავს ადამიანის ფიზიკური, მორალური, სულიერი ცხოვრების ასპექტებს, მის ფიზიკურ თუ ფსიქოლოგიურ მთლიანობას. პოზიტიური ვალდებულების ფარგლებში, სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ინდივიდის ფიზიკური და მორალური დაცულობა სხვა პირთა ხელყოფისაგან. ამ მიზნით, სახელმწიფომ პრაქტიკაში უნდა შეინარჩუნოს და გამოიყენოს ადეკვატური სამართლებრივი ჩარჩო, რომელიც უზრუნველყოფს დაცვას კერძო პირების მიერ ძალადობისგან. ასეთივეა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სამართალში დამკვიდრებული მიდგომები (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2008 წლის 12 სექტემბრის no. 71127/01 გადაწყვეტილება საქმეზე Bevacqua and S. v. Bulgaria, § 65; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2003 წლის 10 ოქტომბრის no. 38719/97 გადაწყვეტილება საქმეზე D.P. and J.C. v. the United Kingdom, §118).

57. ამრიგად, სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება, შექმნას სათანადო გარანტიები ადამიანის პირადი ცხოვრების დასაცავად, მათ შორის, მესამე პირთა მხრიდან ხელყოფისგან. ამ კონტექსტში, სპეციალური პოზიტიური ვალდებულებები სახელმწიფოს მაშინ წარმოეშობა, როდესაც იცოდა ან უნდა სცოდნოდა ამგვარი საფრთხის თაობაზე. საზოგადოდ, სახელმწიფო, გარკვეული მიხედულობის ფარგლებით სარგებლობს და მისი გადასაწყვეტია თუ რა მექანიზმების საშუალებით შეასრულებს პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცულობის უფლებით ნაგულისხმებ პოზიტიურ ვალდებულებას. სახელმწიფო ვალდებულია, გამოიყენოს მის ხელთ არსებული ყველა გონივრული და შესაძლებელი მექანიზმი, რომელიც უზრუნველყოფს, რომ პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებით სარგებლობა იყოს პრაქტიკული და არა ილუზორული.

5.2 სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

58. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ წინამდებარე გადაწყვეტილების ფარგლებში, უკვე შეფასდა სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა სიცოცხლის, ისევე როგორც ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცულობის კონსტიტუციურ უფლებებთან მიმართებით და დადგინდა მათი თავსებადობა საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 52-ე პუნქტი). სადავო ნორმების შეფასებისას, უკვე გაანალიზდა ის რისკები და საფრთხეები, რომლებზეც აპელირებდა მოსარჩელე მხარე და გამოკვლეული იქნა ამ პროცესში ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის უფლებების დაცვის გარანტიები.

59. საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცულობით გათვალისწინებული პოზიტიური ვალდებულება სახელმწიფოსგან მოითხოვს ისეთივე ხასიათის დაცვითი ზომების მიღებას, რაც მას მოეთხოვება სიცოცხლის უფლების დაცვის ფარგლებში დაკისრებული პოზიტიური ვალდებულების კონტექსტში. თუმცა თითოეული უფლების სპეციფიკა შეიძლება წარმოშობდეს სპეციფიკურ, განსხვავებულ ვალდებულებებსაც. ანალოგიურად, საკითხისადმი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომაც (იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 24 ოქტომბრის nos. 60908/11, 62110/11, 62129/11, 62312/11 და 62338/11 გადაწყვეტილება საქმეზე BRINCAT AND OTHERS v. MALTA §102). პრინციპული განსხვავება ის არის, რომ, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და, მით უფრო, სიცოცხლის უფლებებთან მიმართებაში, სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებები განსაკუთრებით ძლიერია, რამდენადაც მათმა განუხრელმა შესრულებამ უმნიშვნელოვანეს ადამიანურ ღირებულებათა ქმედითად დაცვას უნდა შეუწყოს ხელი. შესაბამისად, ვინაიდან წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში, სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებებთან მიმართებაში არ დადასტურდა სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებათა დარღვევა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვეღარ ხედავს სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, დამოუკიდებელი შეფასების საჭიროებას და მიაჩნია, რომ გასაჩივრებული რეგულაციები არ ეწინააღმდეგება პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცულობის უფლებას, და იმ პოზიტიურ ვალდებულებებს, რომლებიც სახელმწიფოს მათ საფუძველზე წარმოეშობა.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და მე-5 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2, მე-5, მე-8 და მე-11 პუნქტების, 25-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-6 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე და 45-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს №1823 კონსტიტუციური სარჩელი („მ.ხ. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე