პლენუმის შემადგენლობა:

რევაზ ნადარაია − სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე − წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

ირინე იმერლიშვილი − წევრი;

გიორგი თევდორაშვილი − წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე − წევრი;

მანანა კობახიძე − წევრი;

ვასილ როინიშვილი - წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში − წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: ჯემალ დუმბაძე და ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: 1) №1458 კონსტიტუციურ სარჩელზე: 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით. 2) №1556 კონსტიტუციურ სარჩელზე: ა) 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის, 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 503-ემუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ, მე-7 და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით; ბ) 2009 წლის 9 ოქტომბრის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილისა და 55-ე მუხლის სიტყვების „თუ მხარეებს შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით; გ) „ამნისტიის შესახებ“ 2012 წლის 28 დეკემბრის საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან, მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 30 ოქტომბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის ნომერი №1458) მომართა ჯემალ დუმბაძემ. №1458 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადაეცა 2019 წლის 31 ოქტომბერს.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 21 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის ნომერი №1556) მომართა ბადრი ბეჟანიძემ. №1556 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადაეცა 2020 წლის 25 დეკემბერს.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრის − გიორგი კვერენჩხილაძის შუამდგომლობის საფუძველზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1-2/1458, 1556 საოქმო ჩანაწერით, №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა მიიღო პლენუმზე განსახილველად. ამავე საოქმო ჩანაწერით, №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები გაერთიანდა ერთ საქმედ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2025 წლის 25 ივლისს.

4. №1458 და №1556 კონსტიტუციურ სარჩელებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

5. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, „დადგენილება ბრალდებულად სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა, გამამტყუნებელი განაჩენი და ყველა სხვა საპროცესო გადაწყვეტილება უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს“. ამავე კოდექსის 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები განსაზღვრავს სისხლის სამართლის პროცესში დასაშვებ მტკიცებულებებს და ადგენს მათ ჩამონათვალს, ხოლო 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილით განისაზღვრება ის მოთხოვნები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს სასამართლოს განაჩენი იმისთვის, რომ იგი დასაბუთებულად იქნეს მიჩნეული. ზემოაღნიშნული კოდექსის 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „გამამტყუნებელ განაჩენს არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს ვარაუდი. იგი დგინდება მხოლოდ იმ პირობით, თუ სასამართლო განხილვის დროს დამტკიცდა განსასჯელის მიერ დანაშაულის ჩადენა უტყუარ მტკიცებულებათა საფუძველზე“.

6. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „თუ ახალი სისხლის სამართლის კანონი ამსუბუქებს სასჯელს ქმედებისათვის, რომლის გამოც დამნაშავე მას იხდის, ეს სასჯელი უნდა შემცირდეს ამ სისხლის სამართლის კანონის სანქციის ფარგლებში“. ამავე კოდექსის 55-ე მუხლი განსაზღვრავს, რომ „სასამართლოს შეუძლია დანიშნოს ამ კოდექსის შესაბამისი მუხლით დაწესებული სასჯელის ზომის უდაბლეს ზღვარზე ნაკლები სასჯელი ან სხვა, უფრო მსუბუქი სახის სასჯელი, თუ მხარეებს შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება“.

7. „ამნისტიის შესახებ“ 2012 წლის 28 დეკემბრის საქართველოს კანონის (შემდგომში „ამნისტიის შესახებ“ საქართველოს კანონი) მე-16 მუხლი ადგენს, რომ პირს, რომელზეც ამ კანონის პირველი−მე-15 მუხლების მოქმედება არ ვრცელდება, სასჯელი შეუმცირდეს ერთი მეოთხედით.

8. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო“. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი კრძალავს ადამიანის წამებას, არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას და სასჯელის გამოყენებას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლებას. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება, ხოლო ამავე მუხლის მე-7 პუნქტი ადგენს ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემისა და გამამტყუნებელი განაჩენის კონსტიტუციურ სტანდარტებს, აგრეთვე განამტკიცებს, რომ ყოველგვარი ეჭვი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ. ამავე მუხლის მე-9 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ იგი არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს“.

9. №1458 კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, მოსარჩელე ჯემალ დუმბაძე, ბათუმის საქალაქო სასამართლოს 2009 წლის 9 სექტემბრის განაჩენით, მსჯავრდებულად იქნა ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის და სასჯელის სახით განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 8 წლის ვადით. №1556 კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, მოსარჩელე ბადრი ბეჟანიძე, ქობულეთის რაიონული სასამართლოს 2007 წლის 27 ივლისის განაჩენით, ცნობილი იქნა დამნაშავედ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 109-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ე“ და მე-3 ნაწილის „ა“, „ბ“ და „ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის და სასჯელის სახით განესაზღვრა უვადო თავისუფლების აღკვეთა. ხსენებული განაჩენის გადასინჯვა მოხდა გარკვეულ ეპიზოდებში კონკრეტული საფუძვლების გამო, თუმცა, საბოლოოდ, მოსარჩელე ბეჟანიძის მიმართ ძალაში დარჩა, მათ შორის, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 109-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული მსჯავრი, რის საფუძველზეც, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სახით, საბოლოოდ განესაზღვრა უვადო თავისუფლების აღკვეთა. მოსარჩელეების მიმართ საქმე წარიმართა საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, რომელიც მოგვიანებით ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს 2009 წლის 9 ოქტომბრის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით.

10. მოსარჩელეებმა, სხვადასხვა დროს, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილების საფუძველზე, შუამდგომლობით მიმართეს ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე, თუმცა სასამართლომ მოსარჩელეთა შუამდგომლობები არ დააკმაყოფილა და განმარტა, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილებით, ირიბ ჩვენებებთან დაკავშირებით, არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი მხოლოდ მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი ნორმები, ხოლო მოსარჩელეთა მიმართ საქმე წარიმართა 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება არ წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული განაჩენის გადასინჯვის მიზნებისთვის ახლად გამოვლენილ გარემოებას.

11. მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ მათ მიმართ გამოტანილ გამამტყუნებელ განაჩენებს საფუძვლად დაედო ირიბი ჩვენება. შესაბამისად, ისინი სადავოდ ხდიან საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა. მოსარჩელეთა განმარტებით, როგორც საერთო სასამართლოების თანმიმდევრული პრაქტიკა აჩვენებს, იმისთვის, რომ მოსარჩელეთა მიმართ გამოტანილი განაჩენის გადასინჯვა მოხდეს და მათ შეძლონ დარღვეულ უფლებაში აღდგენა, საჭიროა საქართველოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის დასახელებული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობა.

12. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მართალია, პირდაპირ არ ითვალისწინებდა ირიბი და პირდაპირი ჩვენების ცნებებს, თუმცა, როგორც უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა ცხადყოფს, ხსენებული კოდექსი ცალსახად მოიაზრებდა არათუ „ირიბი ჩვენების“ მტკიცებულებად წარდგენის შესაძლებლობას, არამედ, მის საფუძველზე, უშვებდა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობასაც, თუ იგი გადალახავდა მტკიცებულებათა დასაშვებობის ეტაპს.

13. ამდენად, მოსარჩელეები, ზემოაღნიშნულ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მიიჩნევენ, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნებს და იგი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

14. №1458 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი მიიჩნევს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ, ძალადაკარგულობის მიუხედავად, არსებითად განსახილველად უნდა მიიღოს 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ნორმა, ვინაიდან იგი დღემდე არღვევს მოსარჩელის უფლებებს. კერძოდ, მოსარჩელეს არ აქვს შესაძლებლობა, მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, მიმართოს სააპელაციო სასამართლოს განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე.

15. №1458 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის საფუძველზე შუამდგომლობს, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმწესრიგებელი სხდომის ფარგლებში მიიღოს განჩინება სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ, რომელიც ირიბი ჩვენების საფუძველზე, გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, წინამდებარე კონსტიტუციურ დავაში წამოჭრილი პრობლემა უკვე გადაწყვეტილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილებით საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა №1/1/548 გადაწყვეტილებით, არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების მსგავსად, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტით გარანტირებული უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების პრინციპს. ამასთან, მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ორივე შემთხვევაში სადავო ნორმები შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იწვევს იდენტურ სამართლებრივ შედეგს, კერძოდ, ორივე შემთხვევაში, ირიბი ჩვენების საფუძველზე, შესაძლებელია გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა. ამასთან, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ არ არსებობს რაიმე ახალი გარემოება, რომელიც საჭიროებს არსებითი განხილვის ფორმატში შეფასებას.

16. №1556 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი განმარტავს, რომ საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილი და 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, ამავე კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილთან ერთად, უშვებს ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის დადგენის შესაძლებლობას. აღნიშნული ნორმები საკმარისად განჭვრეტადი არ არის და ცალსახა კრიტერიუმების (წესის) არარსებობის პირობებში კი „თვითნებობის“, „ბუნდოვანი სამართლის“ დამკვიდრების საფრთხეს ქმნის. ამდენად, მოსარჩელის განმარტებით, ზემოაღნიშნული ნორმებიც ვერ აკმაყოფილებს უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ პრინციპს, რის გამოც, ისინი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

17. №1556 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის განმარტებით, ზემოაღნიშნული სადავო ნორმები ვერც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნებს ვერ პასუხობს. მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ სადავო ნორმები დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში აყენებს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით მსჯავრდებულ პირებს იმ პირებთან მიმართებით, რომლებიც მსჯავრდებულ იქნენ 2009 წლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/1/548 გადაწყვეტილების საფუძველზე სარგებლობენ ამავე კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული უფლებით.

18. №1556 კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილი, რომლის საფუძველზეც, მოსარჩელეს უარი ეთქვა დანიშნული სასჯელის შემცირებაზე იმ მოტივით, რომ იგი ექცეოდა ახალი კანონის სანქციის ფარგლებში. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს საერთო სასამართლოების პრაქტიკაზე, რომლის შესაბამისადაც, სასამართლოები სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი ახალი კანონის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვისას სასჯელს ამცირებენ ახალი კანონის კერძო ნაწილის მუხლის სანქციის მხოლოდ მაქსიმალურ ზღვრამდე; ხოლო, თუკი დანიშნული სასჯელი ახალი კანონის სანქციის ფარგლებშია, უარს აცხადებენ მისი ზომის შემცირებაზე. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის ამგვარი განმარტება ვერ პასუხობს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ მოთხოვნებს.

19. კონსტიტუციური სარჩელის შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილი მოსამართლეს არ აძლევს შესაძლებლობას, სასჯელის გადასინჯვისას გაითვალისწინოს დამნაშავის მიერ ჩადენილი ქმედების საშიშროების ხარისხი და მისი პიროვნება. ასეთი წესით დანიშნული სასჯელი კი ვერ უზრუნველყოფს სამართლიანობის აღდგენას. ამავდროულად, სადავო ნორმის ამგვარი განმარტება გამორიცხავს პირის შესაძლებლობას, ისარგებლოს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ და „ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული უფლებებით, რაც, თავის მხრივ, ეწინააღმდეგება პირის უფლებების სასამართლოს გზით დაცვის შესაძლებლობას.

20. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი, რომლითაც სასამართლო უფლებამოსილია, უკუძალით გამოიყენოს პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი ახალი კანონი, ქმედების კვალიფიკაციასთან ერთად, მოიაზრებს სასჯელის სახეს და ზომას, რაც სასამართლოს ავალდებულებს, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი ახალი კანონის საფუძველზე, იმსჯელოს სასჯელის ზომაზეც. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილის იმგვარი განმარტება კი, რომელიც გამორიცხავს ახალი კანონით განსაზღვრული სანქციის მაქსიმალურ ზღვარზე უფრო ნაკლები სასჯელის განსაზღვრას, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

21. მოსარჩელე მხარე ასევე მიუთითებს თანასწორობის უფლების დარღვევაზე. მისი მტკიცებით, პირები, რომლებიც მსჯავრდებულები არიან ახალი შემამსუბუქებელი სასჯელის დამდგენი კანონის ამოქმედებამდე და სადავო ნორმების შესაბამისად არ იცვლება მათ მიმართ დანიშნული სასჯელი ან იცვლება მხოლოდ ახალი კანონით დადგენილი სანქციის მაქსიმალურ ზღვრამდე, არათანაბარ მდგომარეობაში იმყოფებიან იმ პირებთან მიმართებით, რომელთა მიმართაც ახალი შემამსუბუქებელი კანონის ამოქმედების შემდეგაც გრძელდება სასამართლო განხილვა და სასჯელი ენიშნებათ ახალი კანონით დადგენილი სასჯელის მინიმალური და მაქსიმალური ზღვრის ფარგლებში.

22. №1556 კონსტიტუციურ სარჩელის ავტორი სადავოდ ხდის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 55-ე მუხლის სიტყვების „თუ მხარეებს შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება“ კონსტიტუციურობას. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო წესი ზღუდავს სასამართლოს შესაძლებლობას, დამოუკიდებლად, საპროცესო შეთანხმების დადების გარეშე განუსაზღვროს პირს შესაბამისი მუხლით დაწესებული სასჯელის ზომის უმდაბლეს ზღვარზე ნაკლები ან სხვა უფრო მსუბუქი სახის სასჯელი. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეღავათის გამოყენების უფლება სასამართლოს უნდა ჰქონდეს შეუზღუდავად და იგი დამოკიდებული არ უნდა იყოს პროკურორის კეთილ ნებაზე. სადავო ნორმით დაწესებული შეღავათის პროკურორის კეთილი ნებისთვის მინდობა კი არღვევს სამართლიანი სასამართლოს მოთხოვნებს და პრაქტიკაში განაპირობებს პირთა მიმართ დისკრიმინაციულ მოპყრობას.

23. №1556 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი სადავოდ ხდის „ამნისტიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის იმ ნორმატიულ შინაარს, რომლის თანახმადაც, მოსარჩელის მსგავსად, უვადოდ თავისუფლებააღკვეთილ პირებს დანიშნული სასჯელი უმცირდებათ ერთი მეოთხედით, მაგრამ დანიშნული სასჯელი - უვადო თავისუფლების აღკვეთა რჩება უცვლელი. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საერთო სასამართლოების მიერ სადავო ნორმის ამგვარი განმარტება გამოწვეულია აღნიშნული კანონის ბუნდოვანებით, კერძოდ კი, უვადოდ თავისუფლებააღკვეთილ პირებთან მიმართებით კონკრეტული რეგულაციის არარსებობით.

24. მოსარჩელე განმარტავს, რომ სადავო ნორმა ყოველგვარი დათქმის გარეშე განსაზღვრავს სასჯელის ერთი მეოთხედით შემცირების ვალდებულებას, მიუხედავად შეფარდებული სასჯელის სახისა და ზომისა. შესაბამისად, უვადოდ თავისუფლებააღკვეთილ პირებს დანიშნული სასჯელის ზომა უნდა შეუმცირდეთ ერთი მეოთხედით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დასახელებული ნორმით გარანტირებული უფლება მხოლოდ ფორმალურ ხასიათს იძენს, რაც წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-9 პუნქტის მე-2 წინადადებით დადგენილ უფლებებთან. ამავდროულად, იგი ლახავს პირის კონსტიტუციით გარანტირებულ ღირსების უფლებას და წარმოადგენს მათ მიმართ დამამცირებელ მოპყრობას.

25. მოსარჩელე მხარე ასევე მიუთითებს თანასწორობის უფლების დარღვევაზე. მისი განმარტებით, სადავო ნორმით დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში არიან ჩაყენებული უვადოდ თავისუფლებააღკვეთილი პირები, რომლებმაც დანაშაული ჩაიდინეს და მათ მიმართ განაჩენი შესულია კანონიერ ძალაში 2012 წლის 2 ოქტომბრამდე იმ პირებთან მიმართებით, რომლებმაც ჩაიდინეს იგივე დანაშაული, თუმცა მათ მიმართ 2012 წლის 2 ოქტომბრამდე განაჩენი არ შესულა კანონიერ ძალაში. მოსარჩელის განმარტებით, ბუნებრივია, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, სასამართლო აღნიშნულ პირებს არ შეუფარდებს უვადო თავისუფლების აღკვეთას.

26. მოსარჩელეები, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. სასამართლოს წინაშე დაყენებული საკითხი და შესაფასებელი მოცემულობა

1. №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელებით, მათ შორის, სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის რიგი დებულებების კონსტიტუციურობა, რომლებიც საქართველოს 2009 წლის 9 ოქტომბრის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ძალადაკარგულად იქნა გამოცხადებული. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრმა გიორგი კვერენჩხილაძემ დასაბუთებული წერილობითი შუამდგომლობით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს №1458 კონსტიტუციური სარჩელის („ჯემალ დუმბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) პლენუმის მიერ განხილვის თაობაზე იმ საფუძვლით, რომ მისი პოზიცია, რომელიც გამომდინარეობს განსახილველი საქმიდან, განსხვავდებოდა სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებებში გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან. კერძოდ, შუამდგომლობის ავტორის პოზიციით, კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროს ძალადაკარგული ნორმები, გარკვეული წინაპირობების არსებობისას, შესაძლებელია იყოს დასაშვები დავის საგანი კონსტიტუციური მართლმსაჯულების, ისევე როგორც, ადამიანის უფლებების ეფექტიანი დაცვის მიზნებისთვის. შესაბამისად, იგი არ ეთანხმება სასამართლოს ჩამოყალიბებულ პოზიციებს იმასთან დაკავშირებით, რომ სარჩელის შემოტანამდე ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა არ ექცევა საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციის ფარგლებში და რომ საკითხისადმი ასეთი მიდგომა ყველა შემთხვევაში მოქმედებს ბლანკეტურად.

2. საკონსტიტუციო სასამართლო, უწინარეს ყოვლისა, აღნიშნავს შემდეგს: იმისათვის, რომ გადაწყდეს, რამდენად ლეგიტიმურია საკითხის დაყენება სარჩელის შემოტანამდე ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციური კონტროლისადმი დაქვემდებარების თაობაზე არსებულ კონსტიტუციურსამართლებრივ წესრიგთან თავსებადობის თვალსაზრისით, პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს, როგორია კონსტიტუციური და ორდინარული კანონმდებლის ლეგისლატორული ხედვა საკითხისადმი. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო, უპირველესად, მსჯელობას სწორედ შესაფასებელ საკითხთან დაკავშირებული კონსტიტუციური ნორმების/რელევანტური კანონმდებლობის ანალიზით, ცალკეული ნორმების სისტემური განმარტებითა და მათი კონსტიტუციური კონტროლის არსთან, ფუნქციასა და დანიშნულებასთან ურთიერთკავშირის იდენტიფიცირებით დაიწყებს, ხოლო შემდეგ გააანალიზებს სასამართლოს მოქმედ პრაქტიკას, ევროპულ მიდგომებსა და კონსტიტუციური კონტროლის ქართულ მოდელს, რაც მას მისცემს რელევანტური დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას მის წინაშე დასმული საკითხის გადაწყვეტის პროცესში.

2. კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისთვის ძალადაკარგულ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლის გავრცელება კონსტიტუციისა და მოქმედი კანონმდებლობის გათვალისწინებით

3. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის, ისევე როგორც, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ყველა შესაბამისი დებულება, რომლებიც ადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას ანდა მოიხსენიებს მას, expressis verbis მიუთითებს „ნორმატიულ აქტზე“, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან შესაფასებელ მოცემულობაზე საქართველოს კონსტიტუციასთან მიმართებაში, ამასთან, იმის დაზუსტების გარეშე, რომ საქმე შეეხება მხოლოდ მოქმედ ნორმატიულ აქტს (კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის თანახმად, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციებს ეხება, საკონსტიტუციო სასამართლო განსაზღვრულ შემთხვევებში იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის ცალკეულ დებულებებთან მიმართებით; „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლი, რომელიც ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებების დამდგენი ნორმაა, ყურადღებას ამახვილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ „ნორმატიული აქტების“ კონსტიტუციური კონტროლის განსაკუთრებულ კომპეტენციაზე. თავის მხრივ, ამავე კანონის 39-ე მუხლის თანახმად, შესაბამის სუბიექტებს საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ „ნორმატიული აქტის“ ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე).

4. ამგვარი ტერმინოლოგიის მიუხედავად, როგორც საკუთრივ კონსტიტუციის, ისე საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის სისტემური ანალიზის გათვალისწინებით, სასამართლოს, თავისთავად, ცხადად მიაჩნია ის გარემოება, რომ ზემოხსენებულ საკანონმდებლო (კონსტიტუციის ჩათვლით) დებულებებში სწორედ მოქმედი (იურიდიული ძალის მქონე) ნორმატიული აქტები იგულისხმება და, რომ ჩვეულებრივ, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ფარგლებში, როდესაც დღის წესრიგში დგას კანონისა თუ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების (მათი ცალკეული ნორმების) საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებულ უფლებებთან შესაბამისობის საკითხი, სწორედ მოქმედი ნორმატიული აქტი წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან შესაფასებელ მოცემულობას კონსტიტუციის კონკრეტულ დებულებებთან მიმართებით. ეს ბუნებრივიცაა, რადგან, ჩვეულებრივ, სწორედ იურიდიული ძალის მქონე, ანუ მოქმედ კანონმდებლობას გააჩნია იმის პოტენციალი, რომ კონფლიქტი გამოიწვიოს ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებთან და თავისუფლებებთან, პირდაპირი და უშუალო ზემოქმედება მოახდინოს ამ უფლებებით სარგებლობის ფარგლებზე და შეზღუდოს ისინი. კონსტიტუციური სარჩელი თუ წარდგინებაც ხომ პრაქტიკულად იმას ემსახურება, კონსტიტუციასთან შეუსაბამო მოქმედი იურიდიული ნორმები კონსტიტუციური მართლწესრიგიდან ამოირიცხოს. შესაბამისად, ბუნებრივი და ლოგიკურია ისიც, რომ კონსტიტუციური სარჩელისა თუ წარდგინების დაკმაყოფილების პროცესუალური შედეგიც სადავო ნორმის/ნორმების ძალადაკარგულად ცნობაა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-5 პუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, „არაკონსტიტუციურად ცნობილი აქტი ან მისი ნაწილი ძალას კარგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან, თუ შესაბამისი გადაწყვეტილება არ ადგენს აქტის ან მისი ნაწილის ძალის დაკარგვის სხვა, გვიანდელ ვადას“. (იხ., აგრეთვე „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლი, სადაც ასევე საუბარია არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტის სასამართლოს მიერ ძალადაკარგულად ცნობაზე).

5. შესაბამისად, სასამართლო, თავისთავად ვერ დაეყრდნობა იმ ხელოვნურ არგუმენტს, რომ ვინაიდან კონსტიტუციაში ექსპლიციტურად მითითებულია „ნორმატიულ აქტზე“ (იმის დაზუსტების გარეშე, რომ საქმე ეხება სწორედ რომ იურიდიული ძალის მქონე კანონს), თითქოს ეს თვითკმარი საფუძველია იმის მისაჩნევად, რომ კონსტიტუცია იმთავითვე აფუძნებს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას, ახორციელებდეს კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შემოწმებას, ან/და იძლეოდეს მათზე საკუთარი იურისდიქციის დაუბრკოლებლად განვრცობის შესაძლებლობას. კონსტიტუციის, ისევე, როგორც საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი რელევანტური კანონმდებლობისა და მათი სისტემური ურთიერთკავშირის ანალიზი, აგრეთვე ის გარემოება, რომ კონსტიტუცია, გარდა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადებისა, არ ადგენს რაიმე განსხვავებული იურიდიული შედეგის ალტერნატივას, მოწმობს, რომ არსებულ კონსტიტუციურ და საკანონმდებლო წესრიგში საკონსტიტუციო სასამართლოს ასეთი უფლებამოსილება აშკარად ნაგულისხმები არ არის. შესაბამისად, სასამართლო ვერ ხედავს რელევანტურ და საფუძვლიან არგუმენტს, რომ, თითქოს, კონსტიტუციით, სავარაუდოდ, ისედაც იყო თავიდანვე დაშვებული კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციური კონტროლისადმი დაქვემდებარება და, რომ ეს წარმოადგენს კონსტიტუციური კანონმდებლის აშკარად გამოხატულ ნებასა და ხედვას ხსენებული საკითხისადმი. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობით, დაშვებულია მხოლოდ ერთი გამონაკლისი, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლება აქვს კონტროლი ძალადაკარგულ ნორმაზე განახორციელოს და ის არაკონსტიტუციურად ცნოს. იგი შეეხება შემთხვევას, როდესაც სადავო ნორმამ ძალა დაკარგა საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანისა და არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ. ასეთ დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის მე-7 პუნქტი ნებას რთავს სასამართლოს, გააგრძელოს საქმის წარმოება და არსებითად განიხილოს საქმე, თუკი ეს მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით.

3. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ძალადაკარგულ ნორმების კონსტიტუციური კონტროლის თაობაზე

6. საკონსტიტუციო სასამართლოს ძირითადი პრინციპული მიდგომით, რომელიც მან დაადასტურა თავისი პრეცედენტული სამართლით, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის მოსარჩელე ვალდებულია, მიუთითოს იმ მოქმედ ნორმატიულ აქტზე, რომლითაც ირღვევა ან შესაძლოა დაირღვეს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული უშუალოდ მისი უფლებები და თავისუფლებები, ,,ვინაიდან ნორმატიული აქტი, რომელიც აღარ მოქმედებს, ვერ შეფასდება როგორც ადამიანის უფლების შემზღუდველი ნორმა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 13 ივნისის №1/1/521 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ავთანდილ კახნიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). სასამართლომ დაადასტურა, რომ ჩვეულებრივ, „მხოლოდ მოქმედი ნორმა შეიძლება წარმოშობდეს ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების დარღვევის რისკს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის №1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ჩვეულებრივ, მხოლოდ იურიდიულ ძალაში მყოფ, მოქმედ ნორმას შეუძლია წარმოშვას ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების დარღვევის რისკი, და მხოლოდ ამ შემთხვევაშია კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელება ადამიანის უფლებების დაცვის საჭიროებით ნაკარნახევი. თუმცა არსებობს, სპეციფიკური (ძირითადი მიდგომისგან განსხვავებული) შემთხვევებიც, როდესაც კონტროლი, განსხვავებული საფუძვლით, ძალადაკარგული ნორმებზეც ხორციელდება საგამონაკლისო წესით. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში არსებობს ორი წყება სპეციფიკური შემთხვევებისა, როდესაც სასამართლო, გარკვეული გარემოებების არსებობისას, კონსტიტუციურ კონტროლს ახორციელებს ძალადაკარგულ ნორმებზე.

7. შემთხვევათა პირველი წყება უკავშირდება, საკუთრივ, კანონმდებლობით დაშვებულ ზემოაღნიშნულ გამონაკლისს (როდესაც კონტროლი ხორციელდება საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის შეტანისა და არსებითად განსახილველად მიღების შემდგომ გაუქმებულ/ძალადაკარგულ ნორმებზე). პრაქტიკაში, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის მე-7 პუნქტის საფუძველზე, არაერთ საქმეზე, საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო ნორმის გაუქმების/ძალადაკარგულად ცნობისას, საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოება გაუგრძელებია გაუქმებულ ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხზე, იმ საფუძვლით, რომ საქმის გადაწყვეტას განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნდა კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად. ამ ტიპის საქმეებში, სასამართლო შემოიფარგლება სადავო გაუქმებული/ძალადაკარგული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობით. თუმცა, აღნიშნული მიდგომა მიემართება მხოლოდ ისეთ კონსტელაციებს, სადაც საქმე შეეხება კონსტიტუციური სარჩელის რეგისტრაციის დროისთვის მოქმედ, თუმცა არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ გაუქმებულ/ძალადაკარგულად გამოცხადებულ ნორმებს და მხოლოდ მაშინ, როდესაც სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება კონსტიტუციური უფლებების დაცვის თვალსაზრისით არის უაღრესად მნიშვნელოვანი. სასამართლო აქვე აღნიშნავს, რომ იგი შესაძლებლად მიიჩნევს, ადამიანის უფლებათა დაცვის მოტივით, განსაზღვრულ გარემოებებში, აღნიშნულ შემთხვევებს გაუთანაბროს ისეთი შემთხვევები, რომლებიც შეეხება კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის შემდეგ, მაგრამ წარმოებაში მიღებამდე ძალადაკარგულ ნორმებს, მაგალითად მაშინ, როდესაც დროულად ვერ მოხერხდა საკონსტიტუციო სასამართლოში გადაწყვეტილების მიღება სარჩელის მისაღებობის საკითხზე და, ამავდროულად, დასტურდება სარჩელის საფუძვლიანობა და მასზე წარმოების გაგრძელების მიმართ მოსარჩელის რეალური დაინტერესება. აღნიშნულ შემთხვევებთან მიმართებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ თუკი სარჩელი საფუძვლიანია და ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება უაღრესად მნიშვნელოვანია უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, ასეთი მოცემულობა, შესაძლოა გაუთანაბრდეს კანონით გათვალისწინებულ, ზემოაღნიშნულ საგამონაკლისო წესს, როდესაც საქმის არსებითი განხილვის ეტაპზე ძალადაკარგულ ნორმაზე, სასამართლოს მხრიდან მსჯელობის გაგრძელებას განაპირობებს კონსტიტუციური უფლებების დაცვის აღმატებული ინტერესი. მეორე ტიპის შემთხვევა განსხვავებულია. ეს გამონაკლისი კანონმდებლობით არ არის გათვალისწინებული და მხოლოდ სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით არის შექმნილი. იგი უკავშირდება ვითარებას, როდესაც ძალადაკარგული კანონი, მიუხედავად ფორმალურად ძალადაკარგულობისა, კვლავ გამოყენებადია გარკვეული კატეგორიის საქმეებზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჰქონდა შემთხვევა, როდესაც მან იმსჯელა კონსტიტუციური წარდგინების შემოტანამდე ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობის თაობაზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/3/601 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“). მითითებული გადაწყვეტილებით სასამართლომ შეაფასა და არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ძალადაკარგული ნორმები. სადავო ნორმები, მიუხედავად მათი ფორმალურად ძალადაკარგულობისა, წარმოადგენდა გამოსაყენებელ კანონს მიმდინარე საქმეზე საერთო სასამართლოების ფარგლებში. შესაბამისად, იგი ინარჩუნებდა ძალმოსილებას მისი ადრესატების მიმართ და გააჩნდა აქტუალურ დროში ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვის, in concreto სამართლებრივი შედეგის დაყენების რესურსი. ამასთან, სასამართლო არც იმას გამორიცხავს, რომ დროთა განმავლობაში, პრაქტიკამ შესაძლოა თვალსაჩინო გახადოს ძალადაკარგულ ნორმებზე კონტროლის განხორციელების რაიმე სხვა წინაპირობა ანდა სრულად ახლებურად იქნეს გადააზრებული ეს თემა და მასთან დაკავშირებული საკითხები. თუმცა, ის, თუ როგორაა წინამდებარე სარჩელებში საკითხი დაყენებული, არ იძლევა კონსტიტუციური კონტროლის ფარგლების საკითხზე იმაზე უფრო ფართო ხედვის შესაძლებლობას, რაც ზემოთ იქნა ნაჩვენები.

8. საქმე ისაა, რომ ზემოაღნიშნული ორივე ტიპის საგამონაკლისო შემთხვევა არსებითად განსხვავდება წინამდებარე საქმის ფარგლებში სასამართლოს წინაშე დაყენებული შესაფასებელი მოცემულობისგან. საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე დაყენებულია საკითხი, რომ სასამართლომ კონსტიტუციური კონტროლი განახორციელოს არა ფორმალურად ძალადაკარგულ, მაგრამ მოსარჩელეთა მიმართ აქტუალურ დროში გამოსაყენებელ ნორმებზე, არამედ, წარსულში გამოყენებულ და ძალადაკარგულ ნორმებზე, როდესაც მათ საფუძველზე უკვე მიღებულია მოსარჩელეთა მიმართ სასამართლო გადაწყვეტილებები და ისინი დიდი ხანია ძალაშიც არის შესული. კერძოდ, მათ გასაჩივრებული აქვთ 1998 წელს მიღებული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმები, რომელთა გამოყენებითაც მოხდა მათი გასამართლება და რომლებმაც იურიდიული ძალა დაკარგეს 2009 წლის 9 ოქტომბერს. მოსარჩელეთა აზრით, საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციურობის შემოწმებას უნდა ექვემდებარებოდეს ძალადაკარგული, მაგრამ სავარაუდოდ არაკონსტიტუციური ნორმები, რომელთა გამოყენების შედეგად ადამიანის უფლებებისათვის მიყენებული ზიანი აღმოფხვრილი (ან ბოლომდე აღმოფხვრილი) არ არის.

9. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო დგას ამოცანის წინაშე, შეაფასოს სარჩელის შემოტანამდე ძალადაკარგულ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლის განვრცობის მიზანშეწონილობა და კონსტიტუციით დადგენილ სამართლებრივ წესრიგთან მისი თავსებადობა. სასამართლომ უნდა იმსჯელოს და გადაწყვიტოს, არსებობს თუ არა კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისთვის ძალადაკარგული ნორმების (რომელთაც მოსარჩელთა მიმართ აღარ შეუძლიათ აქტუალურ დროში უფლებების განსაზღვრა და იურიდიული შედეგების წარმოშობა) გადამოწმებისა და არაკონსტიტუციურად ცნობის იმგვარი არსებითი და სერიოზული საჭიროება, რომელიც სასამართლოს, ყველა ჩართული ლეგიტიმური ინტერესის გათვალისწინებით, ავალდებულებს, ფართოდ განმარტოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული კონსტიტუციური კონტროლის ფარგლები, საკუთარი უფლებამოსილება, განავრცოს ამგვარ ნორმებზე და, შესაბამისად, გადაუხვიოს სასამართლოს მიერ აქამდე დამკვიდრებულ ცალსახა პრაქტიკასაც. ამ მიზნით იგი გააანალიზებს როგორც ევროპული ქვეყნების მიდგომებს ამ სფეროში, ისე ამ მიმართებით იურისდიქციის განვრცობის დადებით/უარყოფით მხარეებს, მათ შორის, კონსტიტუციური კონტროლის ქართულ მოდელისა და მისი მახასიათებლების მხედველობაში მიღებით.

4. ევროპული მიდგომები კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების შემოტანის დროისთვის ძალადაკარგულ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლის თაობაზე

10. საკონტიტუციო სასამართლოების მხრიდან კონსტიტუციური სარჩელის/კონსტიტუციური წარდგინების შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციური კონტროლის შესაძლებლობასთან დაკავშირებით არ არსებობს სრულად ერთგვაროვანი საერთო ევროპული მიდგომა. საზოგადოდ, ძალადაკარგული ნორმების, ისევე როგორც, მათ საფუძველზე მიღებული საჯარო ხელისუფლების აქტების, კონსტიტუციასთან და ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით გადამოწმების პრაქტიკული საჭიროება დანახულია არაერთი ქვეყნის კონსტიტუციითა თუ ორდინალური კანონმდებლობით, ცხადია გარკვეული წინაპირობების დაცვითა და საკონსტიტუციო სამართალწარმოების კონკრეტული სახეების, მათი ბუნების, ფუნქციისა და არსის მხედველობაში მიღებით.

11. ევროპული ქვეყნების კანონმდებლობასა და სასამართლო პრაქტიკაზე დაკვირვება აჩვენებს, რომ ძირითადი მიდგომა ამ სფეროში ასეთია: ნორმა, რომელიც ძალადაკარგული იყო იმ დროს, როდესაც კონსტიტუციური სარჩელი/კონსტიტუციური წარდგინება იქნა შეტანილი, ექვემდებარება საკონსტიტუციო კონტროლს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი კვლავ გამოიყენება მიმდინარე სამართლებრივ დავაში (წარმოადგენს გამოსაყენებელ კანონს აქტუალურ დროში არსებული დავის ფარგლებში) და გავლენას ახდენს ინდივიდის უფლებრივ მდგომარეობაზე. ასეთი მიდგომაა დანერგილი, მაგალითად, სლოვენიაში (იხ., სლოვენიის საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 13 მაისის U-I-79/20 გადაწყვეტილება), საფრანგეთში (იხ., საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭოს 2016 წლის 18 ნოემბრის No. 2016-595 QPC გადაწყვეტილება), უნგრეთში (იხ., „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ კანონის 41-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომლის თანახმადაც საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია ძალადაკარგული კანონი გამოაცხადოს არაკონსტიტუციურად თუკი მოცემული კანონმდებლობა ჯერ კიდევ უნდა იქნას კონკრეტულ საქმეში გამოყენებული), ავსტრიაში (იხ., ფედერალური კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომლის თანახმადაც იმ შემთხვევაში, თუ საერთო სასამართლოს მიერ საქმეში გამოსაყენებელი ნორმა ძალადაკარგულია და სასამართლოს აქვს სერიოზული ეჭვები მის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით, მან უნდა შეიტანოს კონსტიტუციური წარდგინება საკონსტიტუციო სასამართლოში ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობის გადამოწმების თაობაზე), გერმანიაში (იხ., ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს 1977 წლის 21 დეკემბრის -- 1 BvL 1/75, 1 BvR 147/75 -- განჩინება). პოლონეთში, დამატებით აუცილებელია შემდეგი წინაპირობების კუმულაციურად დაცვა: ძალადაკარგულ ნორმას უნდა ჰქონდეს გავლენა კონსტიტუციურად დაცულ უფლებებზე (I); არ უნდა არსებობდეს სხვა (ალტერნატიული) სამართლებრივი მექანიზმი, რომლითაც შესაძლებელი იქნებოდა ძალადაკარგული კანონის მოქმედების შედეგად შექმნილი მდგომარეობის შეცვლა (II) და ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციური კონტროლი უნდა იძლეოდეს ეფექტიან საშუალებას დარღვეული უფლებების აღდგენის თვალსაზრისით (III).

12. ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობა ექსპლიციტურად მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური კონტროლის საგანი შეიძლება იყოს მხოლოდ მოქმედი ნორმატიული აქტი. მაგალითად, რუმინეთის „საკონსტიტუციო სასამართლოს მოწყობისა და საქმიანობის შესახებ“ კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს სასამართლო ორგანოებისა და სავაჭრო არბიტრაჟის წარდგინებებს მოქმედი კანონებისა და დადგენილებების, ანდა მათი ცალკეული დებულებების კონსტიტუციურობის შესახებ. თუმცა, კონსტიტუციური მართლმსაჯულების პრაქტიკაში „მოქმედი კანონებისა და დადგენილებების“ შინაარსი შედარებით ფართოდ განიმარტება: საკონსტიტუციო კონტროლს ექვემდებარება ის კანონები, დადგენილებები ან მათი ცალკეული რეგულაციები, რომლებიც წარმოშობენ სამართლებრივ შედეგებს ძალის დაკარგვის შემდეგაც (იხ., რუმინეთის საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 15 ივნისის №766 გადაწყვეტილება). ამგვარად, ნორმატიული აქტი, მიუხედავად მისი ფორმალურად ძალადაკარგულობისა „მოქმედადაა“ მიჩნეული, სანამ მას სამართლებრივი ურთიერთობების დარეგულირება შეუძლია აქტუალურ დროში და, შესაბამისად, ამ ურთიერთობის მონაწილეთა ქცევის მოწესრიგების, მათი ქმედებებისათვის სამართლებრივი შედეგების წარმოშობის პოტენციალი გააჩნია.

13. სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და სტაბილურობისათვის რისკის მინიმიზაციის თვალსაზრისით, საყურადღებოა ერთგვარი ხანდაზმულობის ვადების დაწესება ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის გადამოწმების დასაშვებობაზე. მხედველობაშია ხორვატიაში მოქმედი წესი, რომლის თანახმადაც, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია განიხილოს ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობა, თუკი ძალის დაკარგვიდან სარჩელის შეტანამდე პერიოდი ერთ წელს არ აღემატება (იხ., „ხორვატიის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ხორვატიის რესპუბლიკის კონსტიტუციური კანონის 56-ე მუხლი).მიუხედავად ძალადაკარგულ ნორმებზე კონტროლის განხორცილების საკითხზე დაწესებული წინაპირობების გარკვეული განსხვავებულობისა, ევროპული გამოცდილების ანალიზი ცხადყოფს, რომ საზოგადოდ, კონსტიტუციური სარჩელის/კონსტიტუციური წარდგინების შემოტანის დროს ძალადაკარგული ნორმა, მართალია, ექვემდებარება კონსტიტუციურ კონტროლს, მაგრამ კონტროლის ფარგლები ვიწროდ არის დანახული: ძალადაკარგული ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასების საგანი გახდება მხოლოდ მაშინ, თუ ის ინდივიდისათვის აქტუალურ დროში წარმოშობს სამართლებრივ შედეგებს, შესაბამისად წარმოადგენს გამოსაყენებელ კანონს მიმდინარე, ჯერ კიდევ დაუსრულებელ საქმეზე, და, ამდენად, გააჩნია გარკვეულ სამართლებრივ ურთიერთობათა მოწესრიგების რესურსი.

14. ამასთან, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი კატეგორიის ნორმებზე საკონსტიტუციო კონტროლი, ჩვეულებრივ, ხორციელდება, კონკრეტული ნორმათკონტროლის ფარგლებში, როდესაც საქმის განმხილველი საერთო სასამართლო მიმართავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მის მიერ საქმეში გამოსაყენებელი ნორმის (ფორმალურად ძალადაკარგული კანონის) კონსტიტუციურობის შემოწმების თაობაზე. აგრეთვე, მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო უშუალოდ ახორციელებს, საკუთრივ, საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილების ან სხვა სახელისუფლო აქტის კონსტიტუციურობის გადამოწმებას, რა უფლებამოსილებაც/იურისდიაქციაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ გააჩნია. ამასთანავე, ორივე შემთხვევაში, ძალადაკარგული ნორმის არაკონსტიტუციურობის დროს, შედეგები მიემართება არა ამ ნორმის საფუძველზე უკვე დასრულებულ ურთიერთობებს, არამედ განხილვის პროცესში მყოფ იმ საქმეებს, რომლებშიც ეს ძალადაკარგული ნორმა უნდა ყოფილიყო გამოყენებული, ანდა იქნა კიდევაც გამოყენებული, იმ პირობით, თუ მათზე სამართალწარმოება და გასაჩივრების ეტაპები ამოწურული არ არის (უნგრეთი). მათ შორის, სისხლის სამართლის საქმეებშიც, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილებები ინარჩუნებენ მოქმედებას. მაგალითად, ავსტრიული მოწესრიგებით, გადაწყვეტილება, რომლის თანახმად სისხლის სამართლის კანონი, რომელსაც დაეფუძნა მსჯავრდება და რომელიც შემდგომ არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი, არ წარმოადგენს წარსულში მიღებული განაჩენის/გადაწყვეტილების გადასინჯვის საფუძველს (მხედველობაშია, ავსტრიის სისხლის სამართლის საპროცესო წესების 363a პარაგრაფი, რომელიც კანონიერ ძალაში გადაწყვეტილების გადასინჯვას ითვალისწინებს მხოლოდ მაშინ, თუ არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის ან მისი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით). ამ საერთო წესიდან გამონაკლისია, მხოლოდ კონკრეტული სამართალწარმოება, რომლის ფარგლებშიც პირმა მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვა იმ კანონის არაკონსტიტუციურობა, რომელიც მის საქმეზე იქნა გამოყენებული.

15. ამგვარად, ზემოხსენებულთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციური სარჩელის/კონსტიტუციური წარდგინების შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგულ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლის განხორცილების სფეროში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ევროპული ქვეყნების საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომები ერთგვაროვანია, მათზე კონსტიტუციური კონტროლი ფართოდ დაშვებული არ არის, ჩვეულებრივ, არ ვრცელდება დასრულებულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე და ძირითადად დაშვებულია იმგვარ შემთხვევებში, როდესაც დადასტურებულია შესაბამისი ძალადაკარგული ნორმის აქტუალურ დროში გამოყენებადობა კონკრეტულ საქმესთან/საქმეებთან მიმართებაში.

5. კონსტიტუციური კონტროლის განვრცობის მიზანშეწონილობის შეფასება კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგულ იმ ნორმებზე, რომლებსაც აქტუალურ დროში იურიდიული შედეგების გამოწვევა აღარ შეუძლიათ

16. ცალკე საკითხია, საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატის გავრცელების მიზანშეწონილობა ისეთ სპეციფიკურ შემთხვევებში, როდესაც სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგული ნორმები, რომლებსაც მოსარჩელეთა მიმართ აქტუალურ დროში სამართლებრივი შედეგების გამოწვევა აღარ შეუძლიათ. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო, უწინარესად, ყურადღებას გაამახვილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს როლსა და დანიშნულებაზე, როდესაც ის სამართლებრივ ნორმებზე კონსტიტუციურ კონტროლს ახორციელებს. ამისათვის, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კონსტიტუციური კონტროლის მთელი სისტემა და მოდელი, რაც საქართველოს კონსტიტუციით არის მოაზრებული და დამკვიდრებული. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც ნეგატიური კანონმდებლის ფუნქციაა სამართლებრივ სივრცეს ჩამოაშოროს კონსტიტუციასთან შეუსაბამო რეგულაციები, მათ შორის (უპირველესად) ისინი, რომლებიც არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა დაცვის სტანდარტებს და ქმნის უფლებათა დარღვევის რისკებს. მაშინაც კი, როდესაც სასამართლო მოსარჩელის სარჩელის საფუძველზე აფასებს მის საქმეზე გამოყენებული ნორმის/ნორმის ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, მისი უფლებამოსილება შემოიფარგლება მხოლოდ ნორმის/ნორმის ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურად ან არაკონსტიტუციურად ცნობით და არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის/ნორმის ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად გამოცხადებით. მას არა თუ არ გააჩნია საერთო სასამართლოს კონკრეტული გადაწყვეტილების კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შეუთავსებლობის მოტივით გაუქმების ან შეცვლის უფლება, არამედ, არასდროს ახდენს იმის ფორმალურ დეკლარირებასაც, რომ მოსარჩელის ესა თუ ის კონსტიტუციური უფლება დაირღვა. უფრო მეტიც: საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ავტომატურად უკანონოდ ვერ აქცევს საერთო სასამართლოს ან სხვა სახელმწიფო ორგანოს გადაწყვეტილებას, რომელშიც არაკონსტიტუციური ნორმა იყო გამოყენებული. არაკონსტიტუციურად ცნობამდე ნორმა სარგებლობს კონსტიტუციურობის პრეზუმფციით, ხოლო მისი არაკონსტიტუციურად გამოცხადება, როგორც წესი, პირდაპირ გავლენას ვერ ახდენს ძველ სამართალურთიერთობებზე, რომლებიც ამ ნორმის საფუძველზე გადაწყდა მის არაკონსტიტუციურად ცნობამდე. ყოველივე ზემოაღნიშნული იმაზე მეტყველებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი კონტროლი ორიენტირებული და მიმართულია მომავლისკენ (pro futuro) ეროვნული კანონმდებლობის სისტემიდან არაკონსტიტუციური, მათ შორის, ადამიანის უფლებათა დამრღვევი ნორმების მოცილებაზე, ამ გზით უფლებათა დარღვევის სამომავლო პრევენციისკენ და არა წარსულისკენ.

17. ზემოაღნიშნული ხედვის მართებულობაზე, კერძოდ, კონსტიტუციური კონტროლის ქართული სისტემა რომ საკანონმდებლო სივრცის კონსტიტუციურობის უზრუნველყოფაზეა ფოკუსირებული, ის გარემოებაც მეტყველებს, რომ კონსტიტუციური კონტროლის ქართული მოდელი არ ითვალისწინებს საერთო სასამართლოს კონკრეტული გადაწყვეტილებების კონსტიტუციურობის გადამოწმებას, რა დროსაც აქცენტი სწორედ კონკრეტული ინდივიდების უფლებების დარღვეულობის გამოკვლევაზეა კონცენტრირებული.

18. კონსტიტუციური კონტროლის ამგვარ სისტემაზე არჩევანის გაკეთება საკონსტიტუციო სასამართლოს იმაზე მიანიშნებს, რომ არსებული მოდელი, როგორც წესი, უარს ამბობს წარსულში დასრულებული სამართლებრივი ურთიერთობებისა და იურიდიული შედეგების ეჭვქვეშ დაყენებაზე, ვინაიდან საპირისპირო მიდგომა სამართლებრივი უსაფრთხოების, განჭვრეტადობის, სამართლებრივი გარკვეულობისა და სტაბილურობის ღირებულებებს აყენებს სერიოზული საფრთხის ქვეშ, ვინაიდან ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, ჩვეულებრივ, გავლენას ახდენს საკმაოდ დიდი რაოდენობის საქმეზე. თუმცა, სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ ძალადაკარგულ ნორმებზე (რომლებსაც აქტუალურ დროში იურიდიული შედეგის გამოწვევა აღარ შეუძლიათ) კონტროლის გავრცელების მიზანშეწონილობის შეფასებისას, საკითხი იმის თაობაზე, თუ რამდენად შესაძლებელია ეს დარღვეულ უფლებათა აღდგენას მოემსახუროს, მართალია, ანგარიშგასაწევი გარემოებაა, თუმცა გადამწყვეტი მაინც არ არის, ვინაიდან, როგორც ზემოთაც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი კონსტიტუციური კონტროლის სისტემა წარსულში დარღვეული უფლებების აღდგენისაკენ კი არ არის ორიენტირებული, არამედ უფლებათა დარღვევის სამომავლო პრევენციაზე უფლებებთან შეუთავსებელი ნორმების ძალადაკარგულად გამოცხადების გზით. შესაბამისად, არგუმენტი იმის თაობაზე, რომ კონსტიტუციურ კონტროლს უნდა ექვემდებარებოდეს ნორმა, რომლის გამოყენების შედეგები შესაძლოა აღმოხვრილი ან ბოლომდე აღმოფხვრილი არ არის, ვერ იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის გადამწყვეტი.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლო ასკვნის, რომ კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისთვის ძალადაკარგულ ნორმაზე კონსტიტუციური კონტროლის უფლებამოსილება პირდაპირ არ არის ნაგულისხმები როგორც კონსტიტუციით, ისე საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი ნორმებით. საერთო პრინციპული მიდგომა, რაც გულისხმობს კონსტიტუციური კონტროლის გაუვრცელებლობას სარჩელის შემოტანამდე ძალადაკარგული ნორმების მიმართ (იმ ნორმების გამოკლებით, რომლებიც აქტუალურ დროში გარკვეულ საქმეებზე ჯერ კიდევ ექვემდებარებიან გამოყენებას), ეფუძნება კონსტიტუციით დამკვიდრებული კონსტიტუციური კონტროლის სისტემას, რომელიც კანონმდებლობის დაცვასა და უფლებების დარღვევის სამომავლო პრევენციისკენ არის მიმართული. საკითხისადმი ამგვარი ხედვა აიხსნება არაერთი საჯარო თუ კერძო ინტერესისათვის საფრთხის შექმნით საპირისპირო მიდგომის დამკვიდრების შემთხვევაში. კერძოდ, ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებამ შეიძლება წარმოშვას ახალი, ძნელად გადასალახი და გაუთვალისწინებელი სირთულეები პროცედურული და სხვა თვალსაზრისით, წარმოქმნას მძიმე ტვირთი მართლმსაჯულების სისტემისათვის, სერიოზულად შეაფერხოს სამართალწარმოების პროცესი, გამოიწვიოს მნიშვნელოვანი საფრთხეები სხვა პირთა, მათ შორის მხარეთა ლეგიტიმური ინტერესებისათვის, წარმოშვას არაერთ სფეროში სამართლებრივი გაურკვევლობა, ზიანი მიაყენოს ინდივიდთა ლეგიტიმური მოლოდინების დაცვის პრინციპს და ამით ფუნდამენტურად შეარყიოს სამართლებრივი სტაბილურობა. თავის მხრივ, არასტაბილური სამართლებრივი წესრიგის პირობებში, რთულად მისაღწევი იქნებოდა სამართლის მიერ მისი უმთავრესი ფუნქციის - საზოგადოებრივი ურთიერთობის მოწესრიგების ეფექტიანად შესრულება, რასაც უკავშირდება არაერთი საკითხი, კერძოდ: არსებული სამართლებრივი წესრიგის მიმართ მოქალაქეთა ნდობის განმტკიცება, მათ მიერ მიღწეული და მათთვის სასარგებლო status quo-ს შენარჩუნება, მათი ლეგიტიმური ექსპექტაციების დაცულობა და სხვა.

20. ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მისი იურისდიქცია არ ვრცელდება კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგულად ცნობილი ისეთი ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებაზე, რომლებიც აღარ არის მოსარჩელის მიმართ აქტუალურ დროში გამოყენებადი (იმ ორი გამონაკლისის გარდა, როდესაც სადავო ნორმა ძალას კარგავს საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შემოტანის და მით უფრო, არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ) და ამ მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციის ფარგლების გაფართოება გამართლებული არც არის.

21. წინამდებარე №1458 და №1556 გაერთიანებული კონსტიტუციური სარჩელების ფარგლებშიც, მოსარჩელეები სწორედ იმას ითხოვენ, საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციური კონტროლი განავრცოს მათ მიმართ წარსულში გამოყენებულ და ძალადაკარგულ ნორმებზე, როდესაც ამავე ნორმების საფუძველზე უკვე მიღებულია სასამართლო გადაწყვეტილებები და ისინი დიდი ხანია ძალაშიც არის შესული. კერძოდ, ისინი სადავოდ ხდიან, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის, 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის რიგ დებულებებთან მიმართებით. შესაბამისად, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ზემოაღნიშნული ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება, სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის კონსტიტუციითა და ორდინალური კანონმდებლობით დადგენილ და აშკარად ნაგულისხმებ უფლებამოსილების ფარგლებს.

22. ამასთან, გარდა კონსტიტუციური კონტროლის ფარგლებთან დაკავშირებული ზემოაღნიშნული პრინციპული მოსაზრებებისა, რომლებიც სასამართლოს საშუალებას არ აძლევს, სადავო ძალადაკარგულ ნორმებზე კონსტიტუციური კონტროლი განახორციელოს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში, იგი ისედაც ვერ ხედავს რაიმე განსაკუთრებულ საჭიროებას, მათ შორის, მოსარჩელეთა უფლებების დაცვის თვალთახედვით, რომელიც მას (ამ ნაწილში) სარჩელების მიღებისკენ უბიძგებდა. სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოსარჩელეთა მოთხოვნა არასწორ ვარაუდებსა და წარმოდგენებს ემყარება, რომლებიც შეეხება, ერთი მხრივ, ირიბი ჩვენებების გამოყენების გამო მათი უფლებების ნაგულვებ დარღვევას (რომ თითქოს მათი ბრალი უტყუარად, ანუ, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით არ იყო დამტკიცებული) და, მეორე მხრივ, დარღვეულად ნაგულვები უფლებების დიდი ალბათობით აღდგენის შესაძლებლობას, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის გზით.

23. კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული მასალებიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელეების მიმართ 2007 და 2009 წელს სისხლის სამართლის საქმე წარიმართა 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე, რომელიც მოგვიანებით ძალადაკარგულად გამოცხადდა საქართველოს 2009 წლის 9 ოქტომბრის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით. მოსარჩელეების სასარჩელო ლოგიკა თითოეულ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით მთლიანად მიმართულია იმ ძირითადი არგუმენტის დემონსტრირებისკენ, რომ მათ მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი დადგა ირიბი ჩვენებების საფუძველზე, რომლის სამართლებრივ შესაძლებლობასაც კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში სადავოდ გამხდარი ძალადაკარგული ნორმები იძლეოდა, და რაც კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთა პოზიციით, არაკონსტიტუციურია და არ არის შეთავსებადი უწინარესად მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პირის მსჯავრდების კონსტიტუციური მოთხოვნის დანაწესთან. მოსარჩელეები საკუთარი არგუმენტების გასამყარებლად, მიუთითებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილებაზე. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსარჩელეების მსჯავრდების საქმეში, რასაც მოყვა მათ მიმართ საპატიმრო სასჯელის შეფარდება გამოყენებული იქნა სადავო ძალადაკარგული ნორმები.

24. სასამართლო ადასტურებს, რომ გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას, პროცედურულად, შეიძლება მოჰყვეს მოსარჩელეთა მსჯავრდებისა და სასჯელის გადასინჯვა და, მაშასადამე, უფლების შეზღუდვის შეწყვეტაც, თუკი ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე შეტანილ შუამდგომლობას სააპელაციო სასამართლო დააკმაყოფილებს. (მხედველობაშია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტით დადგენილი წესი, რომლის თანახმად, განაჩენი ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადაისინჯება, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი). თუმცა განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობა ავტომატურად არ გულისხმობს, რომ გადასინჯვას შედეგად მოჰყვება გამამართლებელი განაჩენი, ან ბრალდების შემსუბუქება, ანდა მისჯილი თავისუფლების აღკვეთის სასჯელის ზომის შემცირება მტკიცებულებებიდან ირიბი ჩვენებების ამორიცხვის გზით, რაზედაც სასამართლო ქვემოთ გაამახვილებს ყურადღებას.

25. საქმე ისაა, რომ სისხლის სამართლის ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ავტომატურად შეიძლება არ იწვევდეს იმ პირის გამართლებას ან პასუხისმგებლობის შემსუბუქებას, ვის საქმეშიც ეს ნორმა იყო გამოყენებული. სრულიად განსხვავებული მოცემულობები შეიძლება წარმოიშვას იმის მიხედვითაც, პროცესუალურსამართლებრივი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა მოხდება თუ მატერიალურსამართლებრივისა. მატერიალურსამართლებრივი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის დროს (რასაც დაეფუძნა პირის მსჯავრდება), განაჩენის გადასინჯვას თავისუფლად შეიძლება მოჰყვეს პირის გამართლება, მისი ბრალის ან/და სასჯელის შემსუბუქება, მაშინ როდესაც, პროცესუალურსამართლებრივი ნორმების არაკონსტიტუციურად გამოცხადება a priori ვერ დააყენებს ანალოგიურ სამართლებრივ შედეგს. მატერიალურსამართლებრივი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევებისგან განსხვავებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმის ან მისი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა, მხოლოდ მაშინ შეიძლება გახდეს განაჩენის გადასინჯვის საფუძველი, როდესაც ის არსებითად არის დაკავშირებული სისხლის სამართლის კოდექსთან ან/და კონკრეტულ საქმესთან (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2021 წლის 31 აგვისტოს №1/აგ-169-21 განჩინება). ერთ-ერთ საქმეზე საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ „საპროცესოსამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2022 წლის 7 თებერვლის №62აგ-21 განჩინება). ამრიგად, ჩვეულებრივ, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში შესაფასებელი საკითხია, თუ რამდენად არსებითად არის დაფუძნებული პირის მსჯავრდება იმ საპროცესოსამართლებრივ ნორმაზე, რომელიც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი. (აღსანიშნავია, რომ უცხოეთის იურისდიქციებში გაცილებით ნაკლები გასაქანი აქვს საპროცესო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძვლით სამართალწარმოების განახლების პერსპექტივას. მაგალითად, გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ ვიწროდ განმარტა კანონმდებლობის დებულებები, რომლებიც შეეხება ნორმების (იგულისხმება, როგორც იურიდიულად ძალაში მყოფი მოქმედი ნორმები, ისე ფორმალურად ძალადაკარგული, მაგრამ ნაწილობრივ გამოსაყენებელი ნორმები) არაკონსტიტუციურობის საფუძვლით სამართალწარმოების განახლების შესაძლებლობას და იგი დაუკავშირა მხოლოდ მატერიალურსამართლებრივი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევებს. მისი განმარტებით, სამართალწარმოება განახლებას ექვემდებარება, თუკი არაკონსტიტუციურად იქნება ცნობილი მატერიალური (და არა საპროცესო) სისხლისსამართლებრივი ნორმა, რომელსაც ემყარება კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი (იხ. ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს 1960 წლის 7 ივლისის 2 BvR 435/60; 2 BvR 440/60 გადაწყვეტილება)).

26. გარდა ამისა, სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერების პრეზუმფციის გათვალისწინებით, მთლიანობაში დაკმაყოფილებულად უნდა ჩაითვალოს ბრალდების უტყუარად, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით დამტკიცების მოთხოვნა, მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო კანონმდებლობა (1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი) არ შეიცავდა იმის საკანონმდებლო აღწერილობას, თუ კერძოდ რას ნიშნავდა „ირიბი ჩვენება“ და ასეთი დიფერენციაცია მხოლოდ სამეცნიერო - თეორიულ პრიზმაში განიხილებოდა. იმგვარი შემთხვევებიც შეიძლება მრავლად იყოს, როდესაც ირიბი ჩვენების გაუთვალისწინებლობა არაფერს ცვლიდეს და საქმეში არსებული სხვა მტკიცებულებებიც საკმარისი იყოს ბრალდების უტყუარად დადასტურებისთვის. სასამართლო, უწინარეს ყოვლისა, სათანადოდ ითვალისწინებს იმ გარემოებას, რომ სადავო ძალადაკარგული ნორმები წარმოადგენდა 1998 წლის 20 თებერვალს მიღებული იმ საპროცესო კანონმდებლობის განუყოფელ ნაწილს, რომელიც, სრულიად განსხვავებულ პრინციპებზე იყო აგებული მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობისაგან განსხვავებით, გულისხმობდა სასამართლოს ინკვიზიციურ როლს მტკიცებულებათა მოძიებისა და გამოკვლევის საკითხში და ამასთანავე, მოითხოვდა სისხლის სამართლის საქმეზე მატერიალური ჭეშმარიტების დადგენას. სასამართლოს მიაჩნია, რომ 1998 წლის 20 თებერვლის ძველი, ძალადაკარგული საპროცესო კოდექსის ამა თუ იმ ნორმის ღირსებების შეფასება, საზოგადოდ, მთელი კოდექსის გათვალისწინებით უნდა ხდებოდეს სისტემურად და ლოგიკურად, და არა მისგან მოწყვეტით, ცალკე აღებული, და, მით უფრო, ახალი, მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობის კონტექსტში, რომელიც განსხვავებულ პრინციპებს ემყარება და პროცესში მოსამართლისა და მხარეების განსხვავებულ როლს გულისხმობს, უწინარესად, სწორედ მტკიცებულებებთან მიმართებაში. თუმცა სასამართლო, ამის მიუხედავად, ძალადაკარგულ სადავო ნორმებს მიმოიხილავს მოსარჩელის მიერ დაყენებულ კონტექსტში, კერძოდ, ბრალის უტყუარად დამტკიცების მოთხოვნასთან მიმართებაში.

27. სასამართლო აღნიშნავს, და, მოცემულ შემთხვევაში, ამოსავალ წერტილად მიიჩნევს იმას, რომ 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით ბრალი/გამამტყუნებელი განაჩენი დაფუძნებული შეიძლებოდა ყოფილიყო მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბრალი უტყუარად, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით უნდა ყოფილიყო დადგენილი. ასეთი იყო სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობისა და მაშინდელი რედაქციით მოქმედი კონსტიტუციის მოთხოვნა. კერძოდ, დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა და გამამტყუნებელი განაჩენი დამყარებული უნდა ყოფილიყო მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებზე, ხოლო ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდებოდა კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყვეტილიყო ბრალდებულის სასარგებლოდ (იხ. 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილი, 493-ე მუხლის მე-3 ნაწილი და 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი). 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არა მარტო არ შეიცავდა პირდაპირი თუ ირიბი მტკიცებულებების (ან პირდაპირი თუ ირიბი ჩვენების) განმარტებებს, არამედ, არც კი იყენებდა ამ ტერმინებს. მართალია, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2015 წლის 16 ნოემბრის კონსტიტუციური წარდგინებიდან ირკვევა, რომ დასახელებული კოდექსი მართლაც მოიაზრებდა „ირიბი ჩვენების“ (როგორადაც ის განიმარტებოდა იურიდიულ წრეებში) მტკიცებულებად წარდგენის შესაძლებლობას და ამგვარ ჩვენებათა საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობასაც კი უშვებდა, თუკი ისინი მტკიცებულებათა დასაშვებობის ეტაპს გადალახავდა (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/3/ 685, 686, 687, 688, 689, 736, 737, 758, 793, 794, 820 განჩინება საქმეზე - საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებები საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე), მაგრამ საკონსტიტუციო სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ ცხადია, იმავდროულად, ძალაში რჩებოდა სავალდებულო მოთხოვნა, რომ ბრალი უტყუარად, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით ყოფილიყო დამტკიცებული. „უტყუარობა“ არის სწორედ სისხლისსამართლებრივი მტკიცების სტანდარტი, რომელიც სავალდებულო იყო ძალადაკარგული სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობითაც და სავალდებულოა მოქმედი კანონმდებლობითაც. სასამართლო აღნიშნავს, რომ „უტყუარობა“, თუ მასში ბრალის დამადასტურებელი ღირებულებითი წონა იგულისხმება, ჩვეულებრივ, ყოველი ცალკეული მტკიცებულების შინაარსობრივი მახასიათებელი კი არ არის, არამედ იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობისა, რომლებსაც მსჯავრდება ეყრდნობა და რომლებსაც სხვადასხვა მტკიცებულებითი ღირებულება გააჩნიათ ბრალდების უტყუარობის სტანდარტის შექმნაში, რაც მოსამართლის შინაგან რწმენაში ყალიბდება და არა მისგან მოწყვეტით, ცალკე, თავისთავად, წარმოსახვით სასწორზე მისი დამოუკიდებელი ღირებულების ზუსტი აწონით.

28. საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ ზოგიერთ კონტექსტში, მათ შორის, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ (რომ დადგენილება ბრალდებულად სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა, გამამტყუნებელი განაჩენი და ყველა სხვა საპროცესო გადაწყვეტილება უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს), „უტყუარ მტკიცებულებებში“ შეიძლება მართლაც ამოკითხულ იქნეს ყოველი ცალკეული მტკიცებულების უტყუარობა, ოღონდ არა ბრალდების დამტკიცების საკითხში მათი უნარიანობის თვალსაზრისით, ანუ, მათი შინაარსის გამო, არამედ, საპროცესო-სამართლებრივი უტყუარობა, მათი ვალიდურობა და ლეგიტიმურობა. ამაზე მიანიშნებს ზემოაღნიშნული დებულების აქცენტიც. მასში საუბარი სწორედ იმაზეა, რომ „საპროცესო გადაწყვეტილებები“ უნდა ემყარებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებს და არა იმაზე, რომ ყველა მტკიცებულება, ცალკე აღებული, წაყენებულ ბრალს უნდა ადასტურებდეს უტყუარად. საპროცესო გაგებით, ნებისმიერი მტკიცებულება, მათ შორის, „ირიბი ჩვენებაც“, უტყუარია, თუ ის კანონის საფუძველზეა მოპოვებული. თუმცა სრულიად სხვაა, საქმესთან დაკავშირებულ კერძოდ რა ფაქტს, მოვლენას თუ გარემოებას ამტკიცებს ის, რამდენად პირდაპირი, უშუალო მიმართება აქვს მას ბრალდებასთან, ან როგორია მისი წილი ამ ბრალდების უტყუარად (გონივრულ ეჭვს მიღმა გაგებით) დამტკიცებასთან. თუ სასამართლო გაჰყვება იმ გაგებას, რომ „უტყუარ მტკიცებულებებში“ იგულისხმება ყოველი ცალკეული მტკიცებულების (და არა მათი ერთობლიობის) თვისებრიობა (მათი შინაარსის მიხედვით), მაშინ გამოვა, რომ ყოველი ცალკეული მტკიცებულება, რომელსაც განაჩენი ეყრდნობა, მისი შინაარსიდან გამომდინარე, ცალკე, დამოუკიდებლად, უტყუარად ამტკიცებს შესაბამისი პირის მიერ შესაბამისი დანაშაულის ჩადენას და, ამდენად, თითოეული მათგანი თვითკმარი საფუძველია გამამტყუნებელი განაჩენისათვის. ცხადია, სასამართლო ვერ გაიზიარებს მტკიცებულებათა „უტყუარობის“ ამგვარ გაგებას.

29. ამასთანავე, სასამართლო ხაზს უსვამს შემდეგს: ცალკე აღებული ფაქტი - ძალადაკარგული კანონმდებლობით იმის დასაშვებობა, რომ გამამტყუნებელი განაჩენი დაფუძნებოდა მხოლოდ ირიბ ჩვენებებს, რაც საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო - როგორც ფორმალურად, ისე არსებითად, დიდწილად იყო განეიტრალებული ბრალის გონივრულ ეჭვს მიღმა დამტკიცების ვალდებულებით, რომელიც, თავის მხრივ, დაყრდნობილი უნდა ყოფილიყო „ერთმანეთთან შეთანხმებულ, აშკარა და დამაჯერებელ მტკიცებულებათა ერთობლიობაზე“ (იხ. 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 132-ე მუხლის მე-5 ნაწილი). ასევე რელევანტურად და საგულისხმოდ ესახება სასამართლოს, ამ კონტექსტში მხედველობაში იქონიოს მაშინდელი (1998 წლის 20 თებერვლის) სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-19 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადებით გათვალისწინებული მნიშვნელოვანი წესი, რომელიც ადგენდა, რომ „არავითარ მტკიცებულებას არ გააჩნდა წინასწარ დადგენილი ძალა“. (ანალოგიურ დებულებას ითვალისწინებს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც, იხ. მე-13 მუხლის პირველი ნაწილი). შესაბამისად, ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია ამოვიდეს იმ პრეზუმფციიდან, რომ ძალადაკარგული სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის საფუძველზე გამოტანილი ყველა გამამტყუნებელი განაჩენი ეყრდნობოდა ბრალეულობას, რომელიც მტკიცებულებათა ერთობლიობის საფუძველზე უტყუარად, გონივრულ ეჭვს მიღმა იყო დამტკიცებული.

30. ამგვარად, სახეზე არ არის ალბათობის მაღალი ხარისხი იმისა, რომ ძალადაკარგული საპროცესო კანონმდებლობის საფუძველზე პირის მსჯავრდება და მისთვის თავისუფლების აღკვეთის მისჯა, მათ შორის, ირიბ ჩვენებაზე დაყრდნობით, prima facie არღვევდა ბრალის უტყუარად დამტკიცების მოთხოვნას. საკონსტიტუციო სასამართლო დამატებით იმასაც აღნიშნავს, რომ საკუთრივ მოსარჩელეებსაც არ წარმოუდგენიათ კონსტიტუციური სარჩელში არავითარი მტკიცებულება და რელევანტური, საგნობრივი არგუმენტაცია იმასთან დაკავშირებით, რომ მათ მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენები მხოლოდ (ან თუნდაც მეტწილად) სწორედ ირიბ ჩვენებებს დაეფუძნა, რაც ნათლად დაანახებდა სასამართლოს, რომ მათი ბრალი უტყუარად, ანუ, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით არ იყო დამტკიცებული.

31. ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები არ უნდა იქნეს არსებითად განსახილველად მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის, 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ, მე-7 და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით, ვინაიდან სახეზეა კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი - საკითხი არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი.

6. №1556 კონსტიტუციური სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისთვის გადაცემა მისი კოლეგიებს შორის განაწილების მიზნით (მოქმედი, იურიდიულად ძალაში მყოფი ნორმების ნაწილში მათი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად)

32. როგორც აღინიშნა №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელებით, მათ შორის, სადავო იყო კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის დროისათვის ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, გაიზიარა საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრის წერილობითი შუმადგომლობა და 2021 წლის 23 აპრილის №3/1-2/1458,1556 საოქმო ჩანაწერით №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები მიიღო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმზე განსახილველად. ამავე საოქმო ჩანაწერით №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები გაერთიანდა ერთ საქმედ. ამდენად, აღნიშნული სარჩელების განხილვა და გადაწყვეტა წარმოადგენდა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განსჯად საკითხს.

33. ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „... თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი განმწესრიგებელ სხდომაზე გადაწყვეტს, რომ საქმე, რომელიც მოიცავს პლენუმის განსახილველ საკითხებს, არ მიიღება სასამართლოში არსებითად განსახილველად, იგი საქმის იმ ნაწილს, რომელიც კოლეგიის განსჯადია, დაუყოვნებლივ გადასცემს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს, რომელიც მას 7 დღის ვადაში, ამ კანონის 312 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, საქმის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადასცემს კოლეგიას.

34. მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსისა და „ამნისტიის შესახებ“ საქართველოს კანონის ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება, რომლებიც სადავოდ არის გამხდარი №1556 კონსტიტუციური სარჩელით, კოლეგიის განსჯადი საკითხია. ამდენად, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილისა და 55-ე მუხლის სიტყვების „თუ მხარეებს შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით, ისევე როგორც „ამნისტიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან, მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით, №1556 კონსტიტუციური სარჩელი უნდა გადაეცეს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს კოლეგიებს შორის გასანაწილებლად.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე და 47-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1458 კონსტიტუციური სარჩელი („ჯემალ დუმბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1556 კონსტიტუციური სარჩელი („ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის, 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 496-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 503-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ, მე-7 და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით.

3. №1556 კონსტიტუციური სარჩელი („ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება: ა) 2009 წლის 9 ოქტომბრის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილისა და 55-ე მუხლის სიტყვების „თუ მხარეებს შორის დადებულია საპროცესო შეთანხმება“ არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით; ბ) „ამნისტიის შესახებ“ 2012 წლის 28 დეკემბრის საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან, მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ და მე-9 პუნქტებთან მიმართებით, გადაეცეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს კოლეგიებს შორის გასანაწილებლად.

4. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

5. განჩინებას დაერთოს მოსამართლეების: გიორგი თევდორაშვილის, ირინე იმერლიშვილის, გიორგი კვერენჩხილაძისა და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი.

6. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

პლენუმის შემადგენლობა:

რევაზ ნადარაია

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

მანანა კობახიძე

ვასილ როინიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში