კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში - სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე;

ირინე იმერლიშვილი - წევრი;

მანანა კობახიძე - წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: ააიპ „ფრემა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა)საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; ბ) საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელი - თამარ კორახაშვილი; მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - ქრისტინე კუპრავა და თინათინ ერქვანია; მოწმე - შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის სასამართლო დავების სამმართველოს უფროსი მამუკა ბუღაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №734) მომართა ააიპ „ფრემამ“. კონსტიტუციური სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2016 წლის 15 მარტს. №734 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2016 წლის 16 ნოემბერს.

2. 2017 წლის 7 ივლისს №2/13/734საოქმო ჩანაწერით კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხებოდა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით და აგრეთვე, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. საქმის არსებითი განხილვის სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2017 წლის 19 სექტემბერს.

3. კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ადგენს საგადასახადო ორგანოს მიერ გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე ყადაღის დადებისა და სასამართლოს მხრიდან აღნიშნული ყადაღის დადების დადასტურების საკითხის განხილვის წესს იმ შემთხვევისთვის, თუკი არსებობს პირის მიერ ქონების გასხვისების საშიშროება, რაც გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის საგადასახადო დავალიანების გადახდევინებას, მიუხედავად იმისა, აღიარებულია თუ არა საგადასახადო დავალიანება. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების თანახმად, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების შემთხვევაში, „საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე გაავრცელოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა, მიუხედავად იმისა, აქვს თუ არა მას საგადასახადო დავალიანება“.

5. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის დასაშვებია ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი“. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

6. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება გაუმართლებლად ზღუდავს პირის საკუთრების უფლებას. საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლი განსაზღვრავს საგადასახადო ორგანოს მიერ საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიების - საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენების ზოგად წესს, რომელსაც საფუძვლად უდევს საგადასახადო დავალიანების არსებობა. აღნიშნულისგან განსხვავებით, სადავო ნორმა ადგენს საგადასახადო ორგანოს მიერ საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენების განსხვავებულ შემთხვევას, რომელიც, მოსარჩელის მტკიცებით, საგადასახადო ორგანოს უფლებამოსილებას ანიჭებს, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში, საკუთარი შეხედულებისამებრ, გამოიყენოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე იმ პირობებში, როდესაც ამ უკანასკნელს ჯერ კიდევ არ ერიცხება საგადასახადო დავალიანება. საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლის თანახმად, არ არსებობს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენების საფუძველი და სასამართლოს ნებართვა ამგვარი ღონისძიების გამოყენების თაობაზე.

7. მოსარჩელის აზრით, საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა მნიშვნელოვნად ზღუდავს საკუთრების უფლებას, იმდენად, რამდენადაც ასეთი უფლებრივი ნაკლის მქონე ქონება ძნელად გახდება განკარგვის საგანი, მით უმეტეს იმ შემთხვევაში, როდესაც შეუძლებელია იმის დადგენა, თუ რა ოდენობის საგადასახადო დავალიანება გააჩნია პირს ან/და საერთოდ არსებობს თუ არა ასეთი დავალიანება. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმას აქვს ლეგიტიმური მიზანი, რაც დაკავშირებულია საგადასახადო დავალიანების უზრუნველყოფასთან და საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა არის ამ მიზნის მიღწევისათვის გამოსადეგი საშუალება. მოსარჩელე სადავოდ ხდის, იმ გარემოებას, რომ სადავო ნორმა არათანაზომიერად, ზედმეტად მზღუდავი საშუალებით ახდენს ჩარევას საკუთრების უფლებაში. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობის მიუხედავად, დავალიანების არარსებობის შემთხვევაში გადასახადის გადამხდელის მიმართ არ უნდა იქნეს გამოყენებული საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა, რადგან შესაძლოა, საგადასახადო ორგანომ ბოროტად გამოიყენოს თავისი უფლებამოსილება.

8. ამდენად, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკის გამოყენების უფლება იმ შემთხვევაში, როდესაც არ არის დადასტურებული საგადასახადო დავალიანების არსებობა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტს.

9. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ბუნდოვანია. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი ამგვარი შუამდგომლობის განხილვის რაიმე სპეციალურ წესს არ ითვალისწინებს, შესაბამისად, გარკვეული არ არის, სასამართლო სხდომა უნდა გაიმართოს თუ არა ზეპირი მოსმენით. ამგვარი მოწესრიგების პირობებში გადასახადის გადამხდელს არ აქვს შესაძლებლობა, სასამართლოს წარუდგინოს შესაბამისი ახსნა-განმარტება და მტკიცებულებები, რომლებიც შესაძლოა, ეჭვქვეშ აყენებდეს ქონებაზე ყადაღის დადების აუცილებლობას. აღნიშნული კი, კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლების იმ უმნიშვნელოვანეს უფლებრივ კომპონენტს, რომელიც იცავს საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვის შესაძლებლობას.

10. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის განხილვისას გადასახადის გადამხდელს შეუძლია, წარადგინოს ისეთი მტკიცებულებები, რომლებიც გავლენას მოახდენს სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე და, შესაბამისად, პირის ქონებრივ უფლებებზეც. მოსარჩელის აზრით, სწრაფი მართლმსაჯულების მიზანი არ არის ის, რომ პირს წაერთვას სასამართლოში წარმოდგენისა და თავისი უფლებების დაცვის შესაძლებლობა. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ გადასახადის გადამხდელს უნდა ჰქონდეს უფლება, საგადასახადო ორგანოს დაუპირისპიროს საკუთარი მტკიცებულებები, მათ შორის, იმასთან დაკავშირებით, რამდენად არის ქონება გასხვისების საფრთხის ქვეშ, რამდენად აუცილებელია ქონება კომპანიის სიცოცხლისუნარიანობისთვის, ყადაღით შესაძლოა თუ არა, რომ გადასახადის გადამხდელს უფრო მეტი ზიანი მიადგეს, რაც საფრთხეს შეუქმნის საგადასახადო ვალდებულების ჯეროვნად შესრულებას.

11. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მოსარჩელე მხარე მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შესაბამის პრაქტიკაზე.

12. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის განცხადებით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის ლეგიტიმური მიზანია საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფა. გადასახადის გადამხდელის მიერ ქონების გადამალვის პრევენციის მიზნით, საგადასახადო ორგანო უფლებამოსილია, ყადაღა დაადოს ქონებას, თუ არსებობს პირის მიერ ქონების გასხვისების საშიშროება, რაც გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის საგადასახადო დავალიანების გადახდევინებას. ასეთ შემთხვევაში საგადასახადო ორგანო ყადაღის დადების დადასტურების თაობაზე შუამდგომლობით მიმართავს სასამართლოს. მოპასუხის თქმით, საგადასახადო დავალიანების შესახებ საგადასახადო ორგანო ადგენს აქტს, რომლის გასაჩივრების უფლება გადასახადის გადამხდელს აქვს 30 დღის ვადაში, რა დროსაც მას საშუალება აქვს, ზეპირად წარმოადგინოს არგუმენტები ქონებაზე ყადაღის დადების კანონიერების შესახებ. მოპასუხე მხარემ მიუთითა სადავო ნორმასთან დაკავშირებულ პრაქტიკაზე, რომელიც განიხილა საერთო სასამართლოების ადმინისტრაციულმა კოლეგიამ. მოპასუხის თქმით, მოსამართლის დისკრეციას არის მიკუთვნებული, სადავო ნორმით გადასაწყვეტ საკითხს განიხილავს თუ არა ზეპირი მოსმენით.

13. მოპასუხე მხარის განცხადებით, საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადებით დადგენილია საგამონაკლისო შემთხვევა, რადგან საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა ვრცელდება მანამ, სანამ ნამდვილად დადასტურდება საგადასახადო დავალიანება. აღნიშნული ღონისძიების მიზანი გადასახადების ეფექტურად ამოღებაა და მისი გამოყენება ხდება მხოლოდ საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლში ჩამოთვლილი წინაპირობების არსებობისას. საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა არის ყველაზე მსუბუქი და ნაკლებად მზღუდავი საშუალება გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებებს შორის, რადგან მესაკუთრეს არ ეზღუდება ქონების განკარგვის უფლება. საგადასახადო ორგანოს მისთვის ცნობილი ინფორმაციის საფუძველზე შეუძლია, დაახლოებით დათვალოს, თუ რა მოცულობის დავალიანება აქვს გადასახადის გადამხდელს და მხოლოდ მის ფარგლებში გაავრცელოს აღნიშნული უზრუნველყოფის ღონისძიება.

14. მოპასუხე მხარე საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად დამატებით მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შესაბამის პრაქტიკაზე.

15. მოწმის, შემოსავლების სამსახურის დავების დეპარტამენტის სასამართლო დავების სამმართველოს უფროსის, მამუკა ბუღაძის თქმით, საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილი გამოიყენება როგორც აღიარებული, ისე არააღიარებული საგადასახადო ვალდებულებების მიმართ. მოწმემ აღნიშნა, რომ გადასახადის გადამხდელს აქვს უფლება, გაასაჩივროს საგადასახადო ორგანოს მიერ გამოცემული ბრძანება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ და, ასევე, ქონებაზე ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ განჩინება. მოწმის თქმით, სადავო ნორმა არ ზღუდავს მოსამართლეს, საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენით.

16. მოწმის თქმით, საგადასახადო დავალიანების რაოდენობა საგადასახადო ორგანომ შეიძლება იცოდეს მაშინ, როდესაც მას ასახავენ საგადასახადო შემოწმების აქტში, რომელიც, თავის მხრივ, არ არის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. მოწმის ინფორმაციით, თუ საგადასახადო ორგანომ არ იცის საგადასახადო დავალიანების მოცულობა ან არ არსებობს საგადასახადო დავალიანება, მაშინ იგი ვერ გამოიყენებს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკას.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. განსახილველი დავის ფარგლებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სასამართლო თითოეული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე ცალ-ცალკე იმსჯელებს.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

2. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის თანახმად, ამავე მუხლის მე-7 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში საგადასახადო ორგანომ ან აღსრულების ეროვნულმა ბიურომ, ქონებაზე ყადაღის დადების პროცედურების განხორციელების შემთხვევაში, ყადაღის დადებიდან 48 საათში სასამართლოს უნდა წარუდგინოს შუამდგომლობა პირის ქონებაზე, მათ შორის საბანკო ანგარიშებზე ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ. ამავე მუხლის მე-7 ნაწილი ითვალისწინებს საგადასახადო ორგანოს უფლებამოსილებას, გარკვეულ შემთხვევებში დაუყოვნებლივ დაადოს ყადაღა გადასახადის გადამხდელის ქონებას. საგადასახადო ორგანოს მიერ შუამდგომლობით მიმართვის შემდგომ სასამართლო ვალდებულია, მომდევნო 48 საათის განმავლობაში გამოიტანოს განჩინება შუამდგომლობის სრულად ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილების თაობაზე ან უარყოფის შესახებ. თუ აღნიშნულ ვადაში საგადასახადო ორგანო ან აღსრულების ეროვნული ბიურო სასამართლოში არ წარადგენს შუამდგომლობას ან სასამართლო არ გამოიტანს განჩინებას პირის ქონებაზე (მათ შორის, საბანკო ანგარიშებზე) ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ, ყადაღა გაუქმებულად ჩაითვლება, ხოლო ქონებაზე დადებული ლუქი იხსნება. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა აღჭურავს სასამართლოს უფლებამოსილებით, ქონებაზე ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ განჩინება ზეპირი მოსმენის გარეშე მიიღოს, რაც ხელყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის გადაწყვეტილება საქმეზე №1/2/552 „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

4. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმის მიხედვით, სასამართლოს მიერ ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის განსახილველად და განჩინების გამოსატანად განსაზღვრულია 48 საათი. დადგენილ ვადაში მოსამართლე აფასებს შუამდგომლობის ავტორის პოზიციას სამართლებრივ და ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით და იღებს გადაწყვეტილებას შუამდგომლობის სრულად ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილების ან უარყოფის შესახებ. სადავო ნორმის ტექსტი სიტყვასიტყვით, პირდაპირ არ მიუთითებს ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის ფორმაზე. თუმცა საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილი პროცედურული საკითხების მოწესრიგებას ახდენს და საერთო სასამართლოები სადავო ნორმას იყენებენ ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განსახილველად (იხ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 17 დეკემბრის განჩინება „ქონებაზე ყადაღის დადასტურების შესახებ“, საქმე №3/8916-16).

5. მოწმის განმარტებით, არსებული პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილავს ყადაღის დადასტურების შესახებ შუამდგომლობას, თუმცა სადავო ნორმის ფორმულირება სასამართლოს არ უზღუდავს შესაძლებლობას, რომ ზეპირი მოსმენითაც განიხილოს აღნიშნული შუამდგომლობა. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მოცემულობად იღებს ამ ნორმის გამოყენების სასამართლო პრაქტიკას. საერთო სასამართლოების მიერ სადავო ნორმის გამოყენების არსებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილი, როგორც პროცედურული საკითხების მომწესრიგებელი ნორმა, იძლევა ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას.

6. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ინსტრუმენტულ უფლებას წარმოადგენს სასამართლოში სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად. „ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14). ამდენად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების სრულყოფილ რეალიზაციას არსებითი მნიშვნელობა აქვს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვისათვის.

7. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ პირის უფლებასთან დაკავშირებული საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია. „საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს რა მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში, რაც ნიშნავს მათ შესაძლებლობას, წარადგინონ მტკიცებულებები, გამოთქვან მოსაზრებები, დაიცვან თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სწორედ ამ გზით წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლებით ადეკვატურად სარგებლობისთვის, ამასთან, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-61).

8. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41). შესაბამისად, საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა ხელს უწყობს დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას და უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურად განხორციელებას.

9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ საქმეში მიუთითა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ არის აბსოლუტური. შესაბამისად, იგი შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. ამასთანავე, უფლების შეზღუდვის დროს აუცილებელია, დაცული იყოს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნები. „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

10. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა ითვალისწინებს ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე შესაძლებლობას და ამით ართმევს პირს უფლებას, ზეპირ მოსმენაზე წარადგინოს საკუთარი მოსაზრებები და მტკიცებულებები. შესაბამისად, ნორმა ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, სამართალწარმოების სპეციფიკის გათვალისწინებით, შესაძლოა, განსხვავებული იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნები საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, სადავო საკითხის გადასაწყვეტად აუცილებელია, შეფასდეს სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულირების განმხილველი სასამართლოს კომპეტენცია, სამართალწარმოების შინაარსი, რა საკითხების გამოკვლევა უწევს სასამართლოს და რა არის ის ინტერესი, რომლის დასაცავადაც პირს სურს, მიმართოს სასამართლოს.

11. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-75). ხოლო, „იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ-სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნალებია ზეპირი მოსმენის ჩატარების ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-42).

12. ამასთან, სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევის შეფასებისას „მხედველობაშია მისაღები იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული. ცხადია, შეფასების სტანდარტები განსხვავებული იქნება განსხვავებული მნიშვნელობის მქონე სამართლებრივი ინტერესების შემთხვევაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-10).

13. საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილით გათვალისწინებული პროცედურა მოსამართლისგან მოითხოვს რიგი ფაქტობრივი გარემოებების გამოკვლევასა და შეფასებას, რის შემდგომაც სასამართლო დაადასტურებს ან უარყოფს ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ საგადასახადო ორგანოს აქტებს. კერძოდ, მოსამართლე ყადაღის დადების დადასტურებისა თუ მისი უარყოფის შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად იკვლევს, ერიცხება თუ არა საგადასახადო დავალიანება გადასახადის გადამხდელს, აღიარებულია თუ არა აღნიშნული დავალიანება, რამდენად შეასრულა გადასახადის გადამხდელმა კანონმდებლობით დაწესებული ვალდებულებები, რა ღირებულების ქონება გააჩნია მას, არიდებს თუ არა იგი თავს საგადასახადო ორგანოსთან თანამშრომლობას, არსებობს თუ არა გადასახადის გადამხდელის მხრიდან ქონების გასხვისების რისკი, რამდენად მნიშვნელოვანი ზიანი შეიძლება მიადგეს გადასახადის გადამხდელს ქონებაზე ყადაღის დადების შემდგომ მისი სამეწარმეო საქმიანობისა და საგადასახადო ვალდებულებების შესრულების თვალსაზრისით და სხვა. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული საკითხის გადაწყვეტა მოითხოვს, რომ სასამართლომ შეისწავლოს და შეაფასოს რიგი მტკიცებულებები, რაც დაკავშირებულია გადასახადის გადამხდელის ქონებასა და საქმიანობასთან და აღნიშნულის საფუძველზე დაადგინოს რიგი ფაქტობრივი გარემოებები. სადავო ნორმის ფარგლებში სასამართლო წესით უნდა დადასტურდეს/უარყოფილ იქნეს საგადასახადო ორგანოს მიერ გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძვლები.

14. ამასთანავე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული განხილვა არსებით გავლენას ახდენს პირის უფლებებსა და ვალდებულებებზე, რაც წარმოშობს საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვის მომეტებულ ინტერესს. პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის განხილვას მნიშვნელოვანი ეფექტი აქვს გადასახადის გადამხდელის ფინანსურ მდგომარეობაზე. ამ წარმოების ფარგლებში უნდა იქნეს მიღებული გადაწყვეტილება საგადასახადო ორგანოს მიერ დადებული ყადაღის დადასტურების ან დადასტურებაზე უარის თქმის შესახებ.

15. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის თანახმად, ამ კოდექსის მიზნებისათვის ქონებაზე ყადაღის დადება არის პირის ქონების აღწერა ამ ქონების განკარგვის, პირის მიერ ქონების ნებისმიერი ფორმით გასხვისების, დაგირავების, იპოთეკის, უზუფრუქტის, სერვიტუტის ან აღნაგობით დატვირთვის, თხოვების, ქირავნობისა და იჯარის ხელშეკრულების დადების, სხვისთვის დროებით ან მუდმივ მფლობელობაში გადაცემის აკრძალვა. ამდენად, ქონებაზე ყადაღის დადებისთანავე, პირს ეზღუდება მისი განკარგვის უფლება. ქონების განკარგვის რიგი სახეების აკრძალვა, ხშირ შემთხვევაში, ყადაღადადებულ ქონებას უკარგავს ფუნქციას და ღირებულებას. შესაბამისად, ქონებაზე ყადაღის დადება წარმოადგენს საკმაოდ მაღალი ინტენსივობის მქონე მზღუდავ ღონისძიებას, რომელიც უარყოფითად აისახება გადასახადის გადამხდელის საქმიანობასა და ფინანსურ მდგომარეობაზე.

16. ყადაღის მზღუდავი ბუნებიდან გამომდინარე, ქონების მესაკუთრეს აქვს მაღალი ინტერესი, რომ მის მიმართ გამოყენებული საგადასახადო უზრუნველყოფის ღონისძიების მართებულობის სასამართლო წესით განხილვისას ზეპირი განხილვის ფარგლებში ჰქონდეს, საკუთარი მტკიცებულებებისა და პოზიციის წარდგენის უფლება. ქონებაზე ყადაღის დადასტურების შესახებ საქმის განხილვის შედეგებმა შესაძლებელია ნეგატიური შედეგი იქონიოს როგორც გადასახადის გადამხდელის ეკონომიკურ საქმიანობაზე, ასევე მის ფინანსურ მდგომარეობაზე, დაფაროს დაკისრებული საგადასახადო ვალდებულებები. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ეფუძნებოდეს მყარ კონსტიტუციურსამართლებრივ საფუძველს.

17. საკონსტიტუციო სასამართლო პირველ რიგში დაადგენს, რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილით გათვალისწინებული საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა და შეაფასებს, დაცულია თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები.

18. პარლამენტის პოზიციით, მოცემულ შემთხვევაში ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე, მოკლე ვადებში განხილვა ემსახურება იმ მიზანს, რომ ყადაღის დადებით გადასახადის გადამხდელის საკუთრების უფლება არამართლზომიერად არ შეიზღუდოს და განხორციელდეს სწრაფი მართლმსაჯულება.

19. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „ზეპირი მოსმენის გარეშე განკარგულების მიღება, ნაკლებ დროს მოითხოვს და, შესაბამისად, უზრუნველყოფს... სასამართლო პროცესის გაჭიანურების თავიდან აცილებას. ცხადია, პროცედურის სიმარტივე განაპირობებს მართლმსაჯულების სისწრაფესა და ეფექტურობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-30). სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის ეფექტურად განხორციელება დაკავშირებულია სასამართლოს დროისა და რესურსების ხარჯვასთან. საქმის ზეპირი განხილვა, მხარეების მტკიცებულებების შესწავლა და მათი პოზიციის მოსმენა, შეჯიბრებითი და თანასწორი პროცესის ჩატარება, კანონმდებლობით გათვალისწინებული პროცესუალური უფლებების განხორციელება სასამართლოში მოითხოვს გარკვეული დროის დათმობას, რაც, თავის მხრივ, აისახება სასამართლოს მიერ საკითხის გადაწყვეტის ვადებზე. პროცესუალური უფლებების სიმრავლე და მათი განხორციელებისათვის განკუთვნილი დრო პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს სამართალწარმოების სისწრაფეზე.

20. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის არგუმენტაციას, რომლის თანახმადაც, დასაშვებია, მოსარჩელის სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიზღუდოს თავად მოსარჩელის ინტერესებით. ზოგადად, მართლმსაჯულება პირის უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვას უზრუნველყოფს. სამართალწარმოების სწრაფად დასრულება, ამ შემთხვევაში, სწორედ გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე ყადაღის ხანგრძლივად, უსაფუძვლოდ დადების თავიდან აცილებას ემსახურება. ამასთანავე, მართლმსაჯულების ინტერესები რთულად თუ მიიღწევა იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი სრულყოფილად არ იქნება აღჭურვილი სამართლიანი სასამართლოს უფლების ცალკეული კომპონენტებით. გაუმართლებელია პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა მისივე ინტერესებზე მითითებით. როდესაც საქმის განხილვის სწრაფად დასრულება თავად პირის ინტერესებშია, შეუძლებელია, პირს გააჩნდეს საქმის ხელოვნურად გახანგრძლივების მოტივაცია. პირიქით, ასეთ შემთხვევაში იგი თავად უკეთ გადაწყვეტს, მის რომელ ინტერესს მიანიჭოს უპირატესობა და რა მოცულობით ისარგებლოს სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი გარანტიებით. იმ შემთხვევაში, თუ სამართლიანი სასამართლოს უფლების ცალკეული კომპონენტებით სარგებლობა (მაგალითად, საკუთარი მოსაზრების წარდგენა ზეპირი მოსმენით) იწვევს სამართალწარმოების გახანგრძლივებას და, შედეგად, უფრო ხანგრძლივი ვადით იზღუდება პირის საკუთრების უფლება, მას უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, თავად გადაწყვიტოს, რომელ ინტერესს მიანიჭოს უპირატესობა, სრულად ისარგებლოს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით თუ პირიქით - უარი თქვას გარკვეულ პროცედურებზე წარმოების სწრაფად დასრულების ინტერესის გათვალისწინებით.

21. გადასახადის გადამხდელის ინტერესების გარდა, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა ასევე შესაძლოა, უკავშირდებოდეს სასამართლოს გადატვირთულობისგან დაცვის ლეგიტიმურ მიზანს. სასამართლოს გადატვირთულობისაგან დაცვა არ წარმოადგენს თვითმიზანს. გადატვირთვისგან თავისუფალი სასამართლო ეფექტური მართლმსაჯულების არსებობის წინაპირობაა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პროცესის ეკონომიურობა და სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილება უმნიშვნელოვანესია მართლმსაჯულების ხარისხის უზრუნველყოფისთვის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-69). მხოლოდ ეფექტური მართლმსაჯულების მეშვეობით არის შესაძლებელი ფიზიკური და იურიდიული პირების მიერ საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა. ამდენად, სამართალწარმოების ეფექტიანად განხორციელების მიზნის მისაღწევად, სახელმწიფომ შესაძლოა, შესაბამისი პროცედურების მომწესრიგებელი ნორმებით შეზღუდოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების სხვადასხვა უფლებრივი კომპონენტები, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვის უფლება. საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა წარმოადგენს მექანიზმს, რომელიც ამცირებს სასამართლოს მიერ დახარჯულ დროსა და რესურსს, ემსახურება პროცესის ეკონომიურობას, რაც, საბოლოო ჯამში, იცავს სასამართლოს გადატვირთულობისაგან.

22. განსახილველ შემთხვევაში ვერც დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი გამოდგება სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის კონსტიტუციურობის სამტკიცებლად. იმის მიუხედავად, რომ სასამართლოს გადატვირთულობისაგან დაცვა ნამდვილად წარმოადგენს ღირებულ ლეგიტიმურ ინტერესს, აუცილებელია, გამოყენებული საშუალება წარმოადგენდეს მისი დაცვის გამოსადეგ ღონისძიებას და შეზღუდვა ლოგიკურად უკავშირდებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს.

23. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწმემ მიუთითა, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიების გამოყენების პრაქტიკა საგადასახადო სისტემაში ძალზე მწირია, საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-7 და მე-8 ნაწილებით განსაზღვრული ღონისძიებები მხოლოდ საგამონაკლისო, ერთეულ შემთხვევებში გამოიყენება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სასამართლოს გადატვირთულობის თავიდან აცილების მიზნით ზეპირი მოსმენის უფლების შეზღუდვა ისეთ საქმეებზე, რომლებიც ძალიან მცირე რაოდენობით ხდება და ტვირთად არ აწვება სასამართლო სისტემას, ვერ ჩაითვლება მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებად.

24. ცხადია, გარკვეული დროის გასვლის შემდგომ, ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების შეცვლისას, თუკი მოიმატებს სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიების გამოყენების შემთხვევები და მათი განხილვის შედეგად გაიზრდება სასამართლოს გადატვირთულობის ხარისხი, შესაძლოა, დღის წესრიგში დადგეს სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის საჭიროება, მათ შორის, აღნიშნული ღონისძიებების შესახებ საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზით და ასეთი მოცემულობა დამოუკიდებლად გახდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასების საგანი. თუმცა დღეის მდგომარეობით, საქმეთა რაოდენობიდან გამომდინარე, ასეთი საჭიროება არ არსებობს და მინიმალურია ის ტვირთი, რაც შესაძლოა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული საქმეების ზეპირი მოსმენით დააწვეს სასამართლო სისტემას. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება არ წარმოადგენს სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

25. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ შეესაბამება თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. ამგვარად, საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

26. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

27. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საკუთრების უფლება იცავს არსებული, უძრავი და მოძრავი ქონების, საბანკო ანგარიშებისა და ქონებრივი უფლებების თავისუფლად განკარგვის შესაძლებლობას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 18 აპრილის №2/1/631 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - თეიმურაზ ჯანაშია და გიული ალასანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

28. სადავოდ გამხდარი საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, საგადასახადო ორგანო ვალდებულია, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების დაწყებიდან 48 საათში მიმართოს სასამართლოს და მიიღოს ნებართვა გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ჩატარების შესახებ. ამასთანავე, საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე გაავრცელოს საგადასახდო გირავნობა/იპოთეკა, მიუხედავად იმისა, აქვს თუ არა მას საგადასახადო დავალიანება. მოსარჩელის აზრით, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენება გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე იმ შემთხვევაში, როდესაც მას არ ერიცხება საგადასახადო დავალიანება, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების უფლების გაუმართლებელ შეზღუდვას.

29. მოსარჩელე არ დავობს ზოგადად საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკის ინსტიტუტის კონსტიტუციურობაზე. იგი პრობლემურად მიიჩნევს ამ ღონისძიების გამოყენების სადავო ნორმით გათვალისწინებულ გამონაკლის შემთხვევას. ამდენად, სასარჩელო მოთხოვნიდან გამომდინარე, განსახილველ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობა შემოიფარგლება სადავო ნორმის საფუძველზე საგადასახადო დავალიანების არარსებობის შემთხვევაში საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენების საკითხის კონსტიტუციურობის შეფასებით.

30. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა არის სახელმწიფოს უფლება, საგადასახადო დავალიანების გადახდევინება უზრუნველყოს გადასახადის გადამხდელის, სხვა ვალდებული პირის ქონებიდან. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის რეგისტრაციის უფლება წარმოიშობა საგადასახადო დავალიანების წარმოშობასთან ერთად და მარეგისტრირებელ ორგანოში რეგისტრაციის მომენტიდან და ვრცელდება საგადასახადო დავალიანების ფარგლებში, პირის საკუთრებაში არსებულ ან/და მის ბალანსზე რიცხულ ქონებაზე (გარდა ლიზინგით მიღებულისა), საგადასახადო დავალიანების წარმოქმნის შემდეგ შეძენილი ქონების ჩათვლით. ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, თუ საგადასახადო გირავნობით/იპოთეკით დატვირთული ქონება გაიყიდება ან რაიმე გზით გადაეცემა სხვა მფლობელს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლების გაუქმების გარეშე, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლება კვლავ გავრცელდება ამ ქონებაზე მისი ახალი მფლობელის მიმართ. ამრიგად, საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა წარმოადგენს პირის ქონების სამართლებრივი დატვირთვის ღონისძიებას, რომელიც საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფას ემსახურება. შესაბამისად, სადავო ნორმა, რომელიც ითვალისწინებს გარკვეულ შემთხვევებში პირის ქონების მიმართ საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენებას, წარმოადგენს საკუთრების უფლების შეზღუდვას და უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს.

31. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის და სათანადო კონსტიტუციურსამართლებრივი საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში ის შესაძლებელია დაექვემდებაროს შეზღუდვას. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძვლებს. კერძოდ, საკუთრების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში და დადგენილი წესით იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.

32. განსახილველ შემთხვევაში საკუთრების შეზღუდვა გათვალისწინებულია კანონით - საქართველოს საგადასახადო კოდექსით. შესაბამისად, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული ფორმალური მოთხოვნა.

33. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საკუთრების უფლების შეზღუდვა უნდა განხორციელდეს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურსამართლებრივ ლეგიტიმაციას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-58). ამასთანავე, დაცული უნდა იქნეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნები.

34. ამგვარად, პირველ რიგში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, თუ რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება სადავო რეგულირება. მოპასუხე მხარის მიერ წარმოდგენილი პოზიციის მიხედვით, სადავო ნორმის მიზანია ეფექტური საგადასახადო ადმინისტრირება, საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფა.

35. საქართველოს კონსტიტუციის 94-ე მუხლის მიხედვით, გადასახადის გადამხდელის კონსტიტუციური ვალდებულებაა გადასახადების გადახდა კანონით დადგენილი ოდენობითა და წესით და მისგან განთავისუფლება დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში. საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფა ნამდვილად წარმოადგენს ღირებულ ლეგიტიმურ ინტერესს, რომლის მისაღწევადაც შესაძლებელია, შეიზღუდოს საკუთრების უფლება.

36. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება გამოიყენება ისეთ შემთხვევებში, როდესაც საგადასახადო ორგანო ახორციელებს გადაუდებელ გასვლით საგადასახადო შემოწმებას. საგადასახადო შემოწმება წარმოადგენს საგადასახადო კონტროლის სახეს. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმება ტარდება, თუ ბოლო საგადასახადო შემოწმებისას გამოვლინდა გადასახადის გადამხდელის მიერ საგადასახადო ვალდებულებათა მნიშვნელოვანი დარღვევის ფაქტები; არსებობს სანდო ინფორმაცია, რომელიც საეჭვოს ხდის პირის ფინანსური და მატერიალური საშუალებების წარმოშობას; არსებობს სანდო ინფორმაცია ქონების ან გადასახადით დასაბეგრი სხვა ობიექტის დოკუმენტურად დაუდასტურებელი მატების შესახებ; საგადასახადო ორგანოში წარდგენილი საგადასახადო დეკლარაციებით და სხვა დოკუმენტებით არ დასტურდება დაბეგვრის ობიექტებისა და გამოანგარიშებული გადასახადების რეალურობა; წარდგენილი არ არის საგადასახადო დეკლარაცია ან გადასახადის გამოსაანგარიშებლად ან/და გადასახდელად საჭირო დოკუმენტები; საგადასახადო ორგანოს აქვს ინფორმაცია, რომ პირი გეგმავს, თავი აარიდოს საგადასახადო ვალდებულებათა შესრულებას საქართველოდან გასვლით, აქტივების სხვა პირისათვის გადაცემით, საგადასახადო სამართალდარღვევის დამადასტურებელი დოკუმენტების განადგურებით, დამალვით, შესწორებით ან შეცვლით, ანდა სხვა ღონისძიებების გატარებით. ამასთან, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმება ხორციელდება სასამართლოს ნებართვით, შესაბამისად, ზემოთ დასახელებული საფუძვლების არსებობას ადასტურებს სასამართლო.

37. როგორც აღინიშნა, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის რეგისტრაციის უფლება წარმოიშობა საგადასახადო დავალიანების წარმოშობასთან ერთად, მარეგისტრირებელ ორგანოში რეგისტრაციის მომენტიდან და ვრცელდება საგადასახადო დავალიანების ფარგლებში, პირის საკუთრებაში არსებულ ან/და მის ბალანსზე რიცხულ ქონებაზე (გარდა ლიზინგით მიღებულისა), საგადასახადო დავალიანების წარმოქმნის შემდეგ შეძენილი ქონების ჩათვლით. სადავო ნორმა ითვალისწინებს საგადასახადო ორგანოს უფლებამოსილებას, გადაუდებელი საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში, პირის ქონებაზე გაავრცელოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა მაშინაც, თუ აღნიშნულ პირს არ ერიცხება საგადასახადო დავალიანება.

38. საგადასახადო კოდექსის მე-8 მუხლი განმარტავს „საგადასახადო დავალიანებასა“ და „აღიარებულ საგადასახადო დავალიანებას“. აღნიშნული მუხლის 23-ე ნაწილის თანახმად, საგადასახადო დავალიანება არის სხვაობა გადასახადის გადამხდელის მიერ დადგენილ ვადაში გადაუხდელი გადასახადების ან/და სანქციების თანხასა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადების ან/და სანქციების თანხას შორის. ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, საგადასახადო დავალიანება წარმოადგენს აღიარებულ საგადასახადო დავალიანებას თუ: ა) დარიცხვის საფუძველია საგადასახადო დეკლარაცია/საბაჟო დეკლარაცია; ბ) პირს გაშვებული აქვს საგადასახადო ორგანოს მიერ მისთვის წარდგენილი საგადასახადო მოთხოვნის ან/და დავის განმხილველი ორგანოს გადაწყვეტილების გასაჩივრების ამ კოდექსით დადგენილი ვადა; გ) მისი შემცირების მიზნით შემოსავლების სამსახურსა და გადასახადის გადამხდელს შორის გაფორმდა საგადასახადო შეთანხმება; დ) დარიცხვის მართლზომიერების შესახებ სასამართლოს გადაწყვეტილება შესულია კანონიერ ძალაში; ე) პირი წერილობითი განცხადებით უარს აცხადებს საგადასახადო დავის განმხილველი ორგანოს გადაწყვეტილების გასაჩივრებაზე. სადავო ნორმა მიუთითებს არა პირის „აღიარებულ საგადასახადო დავალიანებაზე“, არამედ - „საგადასახადო დავალიანებაზე“.

39. საგადასახადო ორგანოს, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში უფლება აქვს, გაავრცელოს პირის ქონებაზე საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა იმ შემთხვევაშიც, პირს თუ არ აქვს საგადასახადო დავალიანება, ე.ი. არ დასტურდება სხვაობა გადასახადის გადამხდელის მიერ დადგენილ ვადაში გადაუხდელი გადასახადების ან/და სანქციების თანხასა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადების ან/და სანქციების თანხას შორის, ანუ არ არის იდენტიფიცირებული კონკრეტული თანხა, რომლის ბიუჯეტის სასარგებლოდ გადახდაც ევალება გადასახადის გადამხდელს.

40. როგორც აღინიშნა, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმება ხორციელდება ისეთ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს რისკი, რომ საფრთხე შეექმნება საგადასახადო ადმინისტრირების ეფექტურობას და ვერ მოხდება საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების ჯეროვანი უზრუნველყოფა. საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა წარმოადგენს ზემოთ დასახელებული რისკების დაზღვევის საშუალებას. შესაძლებელია, ამგვარი საფრთხეები არსებობდეს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც პირს არ ერიცხება საგადასახადო დავალიანება, თუმცა საგადასახადო ორგანო მიიჩნევს, რომ მის ხელთ არსებული ინფორმაციის საფუძველზე, არსებობს შესაძლებლობა, საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში გამოვლინდეს ის გარემოება, რომ პირს აქვს საგადასახადო დავალიანება. სწორედ აღნიშნული დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფას ემსახურება სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება. იმ შემთხვევაში, თუ საგადასახადო ორგანო გამოიყენებს საგადასახადო გირავნობას/იპოთეკას, სახელმწიფო აღიჭურვება უფლებით, რომ საგადასახადო დავალიანების არაჯეროვანი გადახდის დადასტურების შემთხვევაში, მისი გადახდა უზრუნველყოს იმ ქონებიდან, რომელსაც დაედო საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიება უზრუნველყოფს საგადასახადო დავალიანების გადახდევინებას და წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

41. ამასთანავე, თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ საკუთრების უფლებაში ჩარევა უნდა მოხდეს არა მხოლოდ გამოსადეგი, არამედ - აუცილებელი, ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით. განსახილველ შემთხვევაში საკუთრების უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა. როგორც აღინიშნა, საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა წარმოადგენს სამართლებრივი დატვირთვის ფორმას და მნიშვნელოვნად ზღუდავს პირის უფლებას, სამართლებრივი ტვირთის გარეშე, შეუფერხებლად განკარგოს საკუთარი ქონება. ცალკეულ შემთხვევაში, ამგვარმა რეგულირებამ შესაძლოა არა მხოლოდ ქონების განკარგვის შეზღუდვა გამოიწვიოს, არამედ - შეაფერხოს გადასახადის გადამხდელის ესა თუ ის საქმიანობა, უარყოფითად აისახოს მიმდინარე საწარმოო პროცესებზე და შეუქმნას მნიშვნელოვანი ფინანსური პრობლემები. შეზღუდვის მაღალი ინტენსივობიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია, მისი გამოყენება ემყარებოდეს მკაფიო კრიტერიუმებს და განხორციელდეს იმ ფარგლებში, რაც აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, რათა მომეტებულად არ შეიზღუდოს გადასახადის გადამხდელის საკუთრების უფლება, სამეწარმეო, ფინანსური და სხვა ინტერესები.

42. როგორც აღინიშნა, გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმებისას არსებობს ალბათობა, რომ საფრთხე შეექმნას საგადასახადო დავალიანების გადახდევინებას, მათ შორის, იმ შემთხვევაშიც, როდესაც პირს ჯერ კიდევ არ ერიცხება აღნიშნული საგადასახადო დავალიანება. სადავო ნორმა მიუთითებს, რომ საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, გაავრცელოს გირავნობა/იპოთეკა გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე. ნორმა არ აწესრიგებს აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების ფარგლებს და არ განსაზღვრავს, თუ რა მოცულობის ქონებას უნდა დაედოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, გირავნობის/იპოთეკის გავრცელება შესაძლებელია, მოხდეს შეუზღუდავად, გადასახადის გადამხდელის მთელ ქონებაზე, იმის მიუხედავად, თუ რა ოდენობის საგადასახადო დავალიანების არსებობის ვარაუდი აქვს საგადასახადო ორგანოს. მიუხედევად იმისა, რომ შესაძლოა, საგადასახადო ორგანოს გააჩნდეს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაძლო საგადასახადო დავალიანება იყოს იმაზე გაცილებით ნაკლები, ვიდრე არის გადასახადის გადამხდელის ქონების ღირებულება, იგი არ არის უფლებამოსილი, საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა გაავრცელოს მხოლოდ ქონების ნაწილზე (სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების ფარგლებში).

43. როდესაც გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ფარგლებში ვლინდება, რომ პირს შესაძლოა, სამომავლოდ დაერიცხოს საგადასახადო დავალიანება, რომლის გადახდევინების უზრუნველსაყოფად ხდება საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენება, შესაძლებელია, მოხდეს აღნიშნული სავარაუდო დავალიანების ოდენობის იდენტიფიცირება. როგორც წესი, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენება ეფუძნება სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების შესახებ კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებს და არ ხდება აბსტრაქტულად, კონკრეტული მონაცემებისაგან მოწყვეტით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ხშირ შემთხვევაში შესაძლებელია, რომ საგადასახადო ორგანომ არსებული ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, განსაზღვროს საგადასახადო დავალიანების სავარაუდო ოდენობა, რომელსაც შემდგომ მიესადაგება საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის ფარგლები.

44. ამასთანავე, შესაძლოა, გარკვეულ შემთხვევებში, შემთხვევის სპეციფიკიდან გამომდინარე, გასვლითი საგადასახადო შემოწმების საწყის ეტაპზე, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენებისას საგადასახადო ორგანოსათვის ობიექტურად არ იყოს ცნობილი უზრუნველსაყოფი საგადასახადო დავალიანების თუნდაც სავარაუდო ოდენობა. აღნიშნულის მიუხედავად, საგადასახადო შემოწმების გარკვეული ეტაპის განხორციელებისა და გადასახადის გადამხდელის შესახებ გარკვეული ცნობების შეგროვების შემდგომ საგადასახადო ორგანოსათვის შეიძლება ცხადი გახდეს სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების მოცულობა. სადავო ნორმა არც იმის ვალდებულებას ადგენს, რომ საგადასახადო ორგანომ სავარაუდო დავალიანების მოცულობის გამოვლენის შემდგომ მოახდინოს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის მოდიფიცირება და მხოლოდ სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების ფარგლებში დატოვოს იგი ძალაში. ნიშანდობლივია, რომ აღნიშნული გარემოების გადამოწმებისა და შეცვლის მოთხოვნის შესაძლებლობა არც თავად გადასახადის გადამხდელს აქვს. შესაბამისად, არც საგადასახადო ორგანოა ვალდებული და არც გადასახადის გადამხდელი უფლებამოსილი, მოითხოვოს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის ფარგლების შემცირება სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების პროპორციულად, თუნდაც მას შემდეგ, რაც დადგინდება ეს ოდენობა.

45. ამრიგად, სადავო ნორმა ითვალისწინებს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გამოყენებას იმ მოცულობით, რა მოცულობისაც შესაძლოა არ იყოს ის სავარაუდო საგადასახადო დავალიანება, რომლის ოდენობაც იდენტიფიცირებულია და რომლის უზრუნველსაყოფადაც ხდება აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება. გადასახადის ეფექტური ადმინისტრირებისა და საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა შესაძლებელია იმ შემთხვევაშიც, თუ საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის გავრცელება მოხდება სავარაუდო საგადასახადო დავალიანების ოდენობის პროპორციულად და არა გადასახადის გადამხდელის მთელ ქონებაზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება არ არის ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება. ამგვარად, აღნიშნული ღონისძიებით, გადასახადის გადამხდელის საკუთრების უფლება იმაზე მეტად იზღუდება, ვიდრე ამის საჭიროება არსებობს. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესი ეწინააღმდეგება თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნას.

46. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტს.

47. როგორც აღინიშნა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადებით გათვალისწინებული საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის დადების ღონისძიება ემსახურება მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზნებს. კერძოდ, აღნიშნული ღონისძიების საშუალებით საგადასახადო ორგანო ახდენს საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფას იმ შემთხვევაში, როდესაც, მართალია, პირს არ ერიცხება კონკრეტული დავალიანება, თუმცა არსებობს სამომავლო, სავარაუდო დავალიანების არაჯეროვანი გადახდისა და ამ გზით საგადასახადო ადმინისტრირების შეფერხების რისკი. აქედან გამომდინარე, საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების დაუყოვნებლივ ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში საგადასახადო ორგანო დაკარგავს საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების ეფექტურ ინსტრუმენტს, რამაც შესაძლოა, საფრთხე შეუქმნას გამართულ საგადასახადო ადმინისტრირებას. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ძალადაკარგულად ცნობა უნდა გადავადდეს 2018 წლის პირველ ივლისამდე, რათა საქართველოს პარლამენტს მიეცეს შესაძლებლობა, საკითხი მოაწესრიგოს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, მე-11 და მე-13 პუნქტების, 45-ე მუხლის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №734 („ააიპ „ფრემა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) დაკმაყოფილდეს და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი:

(ა) საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას;

(ბ) საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

2. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-8 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესაძლებლობას, ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი 2018 წლის პირველი ივლისიდან.

4. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

6. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

7. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის წევრები:

თეიმურაზ ტუღუში

ირინე იმერლიშვილი

მანანა კობახიძე

თამაზ ცაბუტაშვილი