თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

კონსტიტუციურ სარჩელს თან ერთვის დოკუმენტაცია, რომელიც ადასტურებს, რომ მოსარჩელის, ნატო ქავთარაძის მამას ნიკოლოზ სოფრომის ძე ქავთარაძეს 1940 წელს სისხლის სამართლის კოდექსის 58-10 (აგიტაცია ან პროპაგანდა, რომელიც შეიცავს საბჭოთა ხელისუფლების დამხობას) და 58-11 (ყოველგვარი ორგანიზებული ქმედება მიმართული დანაშაულის მომზადებისა და ჩატარებისთვის) მუხლების საფუძველზე მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა ციმბირში გადასახლებით. სარჩელს ასევე თან ერთვის დოკუმენტაცია, რომლითაც დგინდება, რომ საბრალდებო საქმე ხელახლა განხილული იქნა საქართველოს სსრ უმაღლესი სასამართლოს მიერ 1960 წლის 8 ივნისს რის შედეგადაც საქმის წარმოება შეწყდა და დანაშაულის არარსებობის გამო მოხდა ნიკოლოზ სოფრომის ძე ქავთარაძის რეაბილიტაცია. აღნიშნული დოკუმენტაციიდან ნათელია, რომ მოსარჩელის მამამ პოლიტიკური რეპრესია განიცადა ყოფილი სსრკ-ს ტერიტორიაზე 1921 წლის თებერვლიდან 1990 წლის 28 ოქტომბრამდე პერიოდში. შესაბამისად, იგი ექცევა „საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლით გათვალისწინებულ პირთა შორის და წარმოადგენს პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლს, რომლის უფლებებიც დაირღვა სახელმწიფოს უკანონო ქმედებების შედეგად.

“საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ” საქართველოს კანონით გათვალისწინებულია პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარების წესი და რეპრესირებულ პირთა ქონებრივი უფლების აღდგენის შესაძლებლობა. აღნიშნული კანონით ასევე განისაზღვრება იმ პირთა წრე, რომელთაც უფლება აქვთ შესაბამისი სარჩელით მიმართონ სასამართლოს. კერძოდ, მოცემული კანონის მე-7 მუხლის ადგენს: “განცხადებას პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარების შესახებ უშუალოდ რეპრესირებული პირი, მისი კანონით მემკვიდრე ან მათი წარმომადგენელი წარუდგენს იმ სასამართლოს, რომლის სამოქმედო ტერიტორიაზეც მუდმივად ან დროებით ცხოვრობს რეპრესირებული პირი ან მისი კანონით მემკვიდრე.”[1] ამავე კანონის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: “ფულადი კომპენსაციის მიღების შესახებ სარჩელს უშუალოდ რეპრესირებული პირი, მისი პირველი რიგის მემკვიდრე ან მათი წარმომადგენელი წარუდგენს თბილისის ან ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს.”[2]

კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული დოკუმენტაციით დასტურდება, რომ მოსარჩელე ნატო ქავთარაძე არის რეპრესირებული პირის ნიკოლოზ სოფრომის-ძე ქავთრაძის პირველი რიგის მემკვიდრე. შესაბამისად, მოსარჩელე წარმოადგენს მამის პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარების მოთხოვნითა და ფულადი კომპენსაციის მიღების მოთხოვნით სასამრთლოსთვის მიმართვის უფლების მქონე პირს.

სარჩელზე თანდართული დოკუმენტაციით ასევე დასტურდება ის ფაქტი, რომ ნატო ქავთარაძემ 2016 წლის 11 აგვისტოს განცხადებით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას და მოითხოვა მამის - ნიკოლოზ სოფრომის ძე ქავთარაძის პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარება. სასამართლოსთვის მიმართვისთვის დადგენილი ვადების დარღვევის გამო საქმე არ იქნა მიღებული წარმოებაში. 2016 წლის 19 სექტემბერს მოსარჩელემ მიმართა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატას. პალატამ გაიზიარა საქალაქო სასამართლოს პოზიცია და არ დააკმაყოფილა ნატო ქავთარაძის მოთხოვნა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 16 აგვისტოს განჩინების გაუქმების თაობაზე. შესაბამისად, მოსარჩელისთვის შეუძლებელი გახდა ფინანსური ანაზღაურების მოთხოვნის დაყენება, რადგან კანონმდებლობის თანახმად ასეთი მოთხოვნის წინაპირობას წარმოადგენს საერთო სასამართლოს მიერ რეპრესირებული პირის რეპრესიის მსხვერპლად აღიარება, რაზეც, როგორც აღვნიშნეთ, მოსარჩელეს უარი ეთქვა ამ კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ ქცეული ნორმით დადგენილი ვადების დარღვევის გამო. შესაბამისად, დასტურდება ის ფაქტი, რომ მოსარჩელემ სადავო ნორმის გამო ვერ შეძლო საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული უფლებით სარგებლობა და სახელმწიფოს უკანონო ქმედების შედეგად მისი ოჯახისთვის მიყენებული ზიანი ანაზღაურება. ყოველივე ზემოაღნიშნული ადასტურებს, რომ ნატო ქავთარაძე არის სათანადო მოსარჩელე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე. თუმცა აღნიშვნას საჭროებს ის ფაქტი, რომ დავის საგანს წარმოადგენს საქართვლოს კანონი ცვლილებების შეტანის თაობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შინაარსობრივი მსჯელობის საგანი შეიძლება იყოს არა ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონის ესა თუ ის ნორმა, არამედ ძირითადი (კოდიფიცირებული) კანონის იმ ნორმის მოქმედი რედაქცია, რომელიც ჩამოყალიბდა განხორციელებული ცვლილების შედეგად ... შესაბამისად, დავის გადასაწყვეტად მოსარჩელემ უნდა მიუთითოს არა ცვლილებების და დამატებების შესახებ კანონი, არამედ მოქმედი ნორმატიული აქტის ის შინაარსი, რომელიც მისი უფლების დარღვევას იწვევს, ვინაიდან ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონი დამოუკიდებლად ვერ შეფასდება როგორც უფლების შემზღუდველი ნორმა“.[3]

თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში იკვეთება გამონაკლისი შემთხვევები. კერძოდ საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ აღნიშნული წესიდან ერთ-ერთ გამონაკლისს შეიძლება წარმოადგენდეს ის შემთხვევა, როდესაც „ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რაიმე რეგულირების გადატანა (ინტეგრირება) არ ხდება სხვა (ძირითად) ნორმატიულ აქტში და იგი არსებობას აგრძელებს დამოუკიდებლად“.[4]

მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა წარმოადგენს ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის სწორედ იმგვარ დანაწესს, რომლის ინტეგრირება არ ხდება ძირითად აქტში და ის არსებობას აგრძელებს დამოუკიდებლად. ამავდროულად მას აღქვს უფლებაშემზღუდველი ხასიათი. შესაბამისად, სადავო ნორმა ექვემდებარება კონსტიტუციურობის კუთხით შეფასებას ძირითად აქტზე მსჯელობის გარეშე.

[1] საქართველოს 1997 წლის 11 დეკემბრის კანონი “საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად

აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ”, (პარლამენტის უწყებანი 47-48, 31/12/1997), მუხლი 7(1)

[2] იქვე, მუხლი 9(2)

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2010 წლის 28 დეკემბრის N1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე

ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7-9.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2010 წლის 28 დეკემბრის N1/494 განჩინება საქმეზე

„საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს: “ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ კონსტიტუციის ეს დანაწესი ზარალის ანაზღაურების უფლებას რამდენიმე წინაპირობის არსებობას უკავშირებს: „1. უნდა არსებობდეს სახელმწიფოს, ავტონომიური რესპუბლიკებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა სახელით მოქმედი პირის ქმედებით პირისათვის ზარალის მიყენების ფაქტი; 2. ხსენებულ პირთა ქმედების უკანონო ხასიათი დადგენილი უნდა იყოს სათანადო წესით; 3. პირისათვის მიყენებული ზარალი გამოწვეული უნდა იყოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტში [მოქმედი რედაქციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტი] მითითებული სუბიექტების უკანონო ქმედებით და უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი უკანონო ქმედებასა და დამდგარ ზარალს შორის.“[1]

სარჩელზე თანდართული მასალებით დასტურდება, რომ მოსარჩელის მამას ნიკოლოზ სოფრომაძის ძე ქავთრაძეს 1940 წელს მიესაჯა 8 წლით თავისუფლების აღკვეთა. მოსარჩელე ადატურებს რომ მისი მამა, ნიკოლოზ ქავთარაძე სასჯერს იხდიდა ციმბირში 1942 წლის მარტის თვემდე. ასევე დასტურდება, რომ საბრალდებო საქმე ხელახლა განხილული იქნა საქართველოს სსრ უმაღლესი სასამართლოს მიერ 1960 წლის 8 ივნისს, რის შედეგადაც საქმის წარმოება შეწყდა და დანაშაულის არარსებობის გამო მოხდა ნიკოლოზ სოფრომის ძე ქავთარაძის რეაბილიტაცია. შესაბამისად, მოცემულ საქმეში ეჭვს არ იწვევს ის გარემოება, რომ სახეზეა საქართველოს მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებით სარგებლობის ყველა წინაპირობა. თუმცა ფაქტია, რომ სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში მოსარჩელე ვერ ახერხებს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული უფლების რეალიზებას.

სადავო ნორმის მოქმედებით გაუმართლებლად შეიზღუდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით დაცული უფლება, ვინაიდან, დღეს არსებული რეგულაციის ფონზე, მოსარჩელეს და მოსარჩელის მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირებს არ აქვთ შესაძლებლობა სასამართლო წესით მოითხოვონ რეპრესიებით უშუალოდ დაზარალებული პირის რეპრესიის მსხვერპლად აღიარება. აღნიშნული კი კანონმდებლობის თანახმად ფულადი კომპენსაციის მიღების სავალდებულო წინაპირობას წარმოადგენს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტი „ყველას ანიჭებს უფლებას მოითხოვოს და მიიღოს ზარალის ანაზღაურება სახელმწიფო სახსრებიდან. ... ამ სახით ჩამოყალიბებული კონსტიტუციური ნორმა კანონმდებელს უტოვებს თავისუფალი მოქმედების ვიწრო არეალს, რაც, უპირატესად, კონსტიტუციური მოთხოვნების დაცვით პროცედურული საკითხების მოწესრიგებას მოიცავს“.[2]

საკონსტიტუიციო სასამართლოს მიერ ზემოთნახსენები „პროცედურული საკითხების მოწესრიგების“ თავისუფლება ვერ განიმარტება სახელმწიფოს უფლებად შექმნას ისეთი რეგულაცია რომლითაც სრულად გააუქმებს კონსტიტუციური უფლებით სარგებლის შესაძლებლობას. მეტიც, პროცედურული საკითხების მოწესრიგების თავისუფლების ვიწრო არეალში უნდა ვიგულისხმოთ სახელმწიფოს ვალდებულება შექმნას კონსტიტუციური უფლების ეფექტური რეალიზებისათვის საჭირო რეგულაციები. აღნიშნულის საპირისპიროდ ვხედავთ სიტუაციას, როდესაც სადავო ნორმით ხდება სახელმწიფოს უკანონო ქმედებით მიყენებული ზიანის ანაღზაურების უფლების არათუ შეზღუდვა, არამედ სრულად ჩამორთმევა, რაც წინააღდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ შემდეგ სტანდარტთან: „საქართველოს კონსტიტუცია არ უშვებს ისეთი საგამონაკლისო შემთხვევების დადგენას, როდესაც უკანონო დაპატიმრებით ან სახელმწიფო ორგანოთა და მოსამსახურეთა ნებისმიერი სხვა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანი არ ანაზღაურდება.“[3]

ცალსახაა, რომ კონსტიტუციით გარატირებულ უფლებაში ასეთი მაღალი ინტენსივობის ჩარევა (უფლების ჩამორთმევა) ექვემდებარება თანაზომიერების და აუცილებლობის ჭრილში მკაცრ შეფასებას, ვინაიდან, ნაკლებ სავარაუდოა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებს კონსტიტუციური უფლების სრულად ჩამორთმევას.

თანაზომიერების ტესტის ნაწილში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის საკითხი, რომ „საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი სახელმწიფოს უკანონო ქმედების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უფლებას ანიჭებს არა ყველას, ვინც შესაძლოა დაექვემდებაროს სახელმწიფოს მიერ არაკანონიერ მოპყრობას, არამედ პირთა მხოლოდ კონკრეტულ ჯგუფს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული კანონის მიზნებთან დაკავშირებით N2/2/1283 განჩინებაში განმარტა: “ნათელია, რომ კანონის მიზანი იყო არა პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ ზოგადი, ყოვლისმომცველი საკანონმდებლო ჩარჩოს შემუშავება, არამედ კანონის მიღებამდე პერიოდში სახელმწიფოს მიერ უკვე განხორციელებული რიგი ქმედებების შეფასება და სახელმწიფოს მოქმედების შედეგად დაზარალებული პირების გარკვეულწილად კომპენსირება. ამდენად, სადავო კანონმა იმ პირების მიმართ, რომლებმაც პოლიტიკური რეპრესია განიცადეს ამ კანონის ამოქმედებამდე, ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე 1921 წლის თებერვლიდან 1990 წლის 28 ოქტომბრამდე და შემდგომ დამოუკიდებელი საქართველოს ტერიტორიაზე, შეიმუშავა კომპენსირების სპეციალური წესი.“[4] აღნიშნულიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ, ხსენებული კანონით გათვალისწინებული ანაზაურების მიღების უფლება წარმოეშობა პირთა მხოლოდ ვიწროდ შემოსაზღვრულ ჯგუფს რომელთა რაოდენობა ვერ გაიზრდება წლების მატებასთან ერთად. შესაბამისად, გაუგებარია თუ რატომ მიეცა კომპენსაციის მიღების უფლება 1921-1990 წლებში რეპრესირებული პირების მხოლოდ ნაწილს და რა მიზეზით ჩამოერთვა სახელმწიფოსგან კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობა იმ რეპრესირებულ პირებს, რომელთაც არ მიმართეს სასამართლოს 2012 წლის 19 მაისამდე.

უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ 1921-1990 წლებში რეპრესირებულ პირთა კონკრეტული, შემოსაზღვრული რაოდენობიდან გამომდინარე არ არსებობს სახელმწიფო საბიუჯეტო სახსრების გაუმართლებლად მაღალი ოდენობის ხარჯვის რისკი და სახელმწიფოს ფინანსური სტაბილურობის მიზანი ვერ გამოდგება სადავო რეგულაციით დადგენილი შეზღუდვის გასამართლებლად. ამ ჭრილში მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სახელმწიფომ „საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე საქართველოს 2014 წლის 31 ოქტომბრის კანონის პირველი მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტით გაუთვალისწინებელი ხარჯების თავიდან ასაცილებლად სახელმწიფომ დაადგინა ფულადი კომპენსაციის ზღვარი: „ფულადი კომპენსაციის ოდენობას, ამ მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული იძულების სხვადასხვა ფორმის სიმძიმის, აგრეთვე რეპრესირებული პირის ან მისი პირველი რიგის მემკვიდრის ასაკის, ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და სხვა ობიექტური ფაქტორების გათვალისწინებით, ადგენს სასამართლო. ფულადი კომენსაციის ოდენობაა არანაკლებს 1000 და არაუმეტეს 2000 ლარისა.“[5]

ყოველივე ზემოხსენებული ადასტურებს, რომ სადავო ნორმით დადგენილ შეზღუდვა ვერ აკამყოფილებს აუცილებლობისა და თანაზომიერების სტანდარტებს, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტს და არაკონსტიტუციურია.

განჭვრეტადობის და ხელმისაწვდომობის სტანდარტის დარღვევა

სადავო ნორმა თავისი შინაარსით არაკონსტიტუციურია იმის მიუხედავად თუ რომელ აქტში და რა ფორმით იქნებოდა ის ასახული. თუმცა, მოცემულ შემთხვევში, დამატებით დარღვეულია კანონის განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის სტანდარტიც.

კანონის განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა სამართლებრივი სახელმწიფოს აუცილებელი კომპონენტია. სწორედ ასეთი კანონმდებლობა უზრუნველყოფს რომ პირი დაცული იყოს სახელმწიფოს თვითნებობისგან და საკუთარი ქცევა შეუსაბამოს დადგენილ მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „კანონის ხელმისაწვდომობა და დადგენილი წესით საჯარო გამოქვეყნება პირდაპირ კავშირშია სამართლის ცოდნის ფიქციასთან და სამართლებრივი სახელმწიფოს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან მახასიათებელს წარმოადგენს. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი მოითხოვს, რომ ძირითადი უფლების შემზღუდავი ნორმები ხელმისაწვდომი იყოს ადრესატისათვის, რათა ამ უკანასკნელმა შეძლოს საკუთარი ქმედებების სამართლის ნორმებთან შესაბამისობის უზრუნველყოფა“.[6]

მოცემულ საქმეში სადავოდ ქცეული ნორმა წარმოადგენს ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის მე-2 მუხლს რომელიც ადგენს კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობის ზოგად წესს - კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობის ვადას, თუმცა ეს დანაწესი არსებობას განაგრძობს მხოლოდ ცვლილებების შემტან კანონში და არ ინტეგრირდება ძირითად კანონში. ამით ირღვევა კანონის ხელმისაწვდომობის პრინციპი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2023 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში გააკეთა შემდეგი განმარტება: „ამა თუ იმ ნორმის განჭვრეტადობის ხარისხისა თუ მისი ხელმისაწვდომობის განმსაზღვრელი ვერ გახდება თავისთავად ის გარემოება, იგი კანონშია მითითებული თუ კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტში. ნორმის განჭვრეტადობის ხარისხი უკავშირდება ნორმის შინაარსს, მისი დებულებების სიცხადეს და არა ნორმატიული აქტების იერარქიაში იმ აქტის ადგილს, რომელიც ამ ნორმას შეიცავს“.[7] ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემულ შემთხვევაში პრობლემურია არა ნორმის იერარქია, არამედ მისი სპეციფიური სახე.

სადავო ნორმა წარმოადგენს ცვლილებების შემტან კანონს, ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად „ნორმატიულ აქტში ცვლილების (ცვლილების (ცვლილებების) ან/და დამატების (დამატებების) ) შეტანა ხდება მხოლოდ იმავე სახის ნორმატიული აქტით. იგი იმ ნორმატიული აქტის განუყოფელი ნაწილია, რომელშიც შეტანილ იქნა ცვლილება.“[8] ამდენად, ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის ერთადერთ მიზანს წარმოადგენს ძირითად აქტში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანა. სწორედ ამიტომ ხდება ამოქმედებისთანავე მისი ინკორპორირება კანონის ძირითად ტექსტში და ზოგადი სტანდარტით საკონსტიტუციო სასამართლოც სწორედ ამიტომ განიხილავს ძირითადი კანონის და არა მასში ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის ნორმების კონსტიტუციურობას.

ცხადია, კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ ქცეული ნორმის მსგავსად, ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონი შესაძლოა შეიცავდეს ისეთ დებულებებს რომელთა ინკორპორირებაც არ ხდება ძირითად აქტში, თუმცა ცვლილებებისა ან/და დამატებების შემტანი კანონების საკმაოდ დიდი მოცულობის შესწავლით დასტურდება, რომ ასეთი დებულებები შინაარსობრივი თვალსაზრისით როგორც წესი წარმოადგენს გარდამავალ და დასკვნით დებულებებს.

ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად გარდამავალი დებულებებით დგინდება გაკრვეული ვადით ძირითადისგან განსხვავებული ნორმები ან თუ ამ ნორმატიული აქტის ასამოქმედებლად გარკვეული პირობები და დროა საჭრო.[9] ხოლო დასკვნითი დებულებები შეიცავს იმ ნორმატიული აქტების ჩამონათვალს, რომლებიც ძალას კარგავს ამ ნორმატიული აქტის ამოქმედების მომენტიდან, აქტის ძალაში შესვლის დროს და მისი მოქმდების ვადას (თუ იგი განსაზღვრული ვადით არის გამოცემული).[10]

აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ, მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ ქცეული ნორმით, რომლის ასახვა (ინკორპორირება) არ მომხდარა ძირითად აქტში, განისაზღვრა არა უშუალოდ ცვლილების შემტანი კანონის ამოქმედებასთან დაკავშირებული საკითხები / წინაპირობები, ან მისი ამოქმედებისათვის საჭირო ღონისძიებები, არამედ მოხდა კონკრეტული ვადის გასვლის შემდეგ ძირითადი აქტით გარანტირებული ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უფლების სრულად ჩამორთმევა. სრულიად არაგონივრულია ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის გარდამავალ დებულებებში ისეთი ტიპის მზღუდავი ჩანაწერის ძებნა რომელიც არ უკავშირდება ცვლილებებისა და დამატებების შემტანი კანონის მოქმედების ფარგლებსა და წინაპირობებს, და ამის ნაცვლად ადგენს ძირითადი კანონით გათვალისწინებული ერთ-ერთი მთავარი უფლების გაუქმების თარიღს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2023 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში გააკეთა შემდეგი განმარტება: „ხელმისაწვდომობა გულისხმობს, პირის დაინტერესების შემთხვევაში, რამდენად გააჩნია მას ობიექტურად საკმარისი შესაძლებლობა, რომ გონივრული რესურსის დახარჯვის შედეგად მოიპოვოს და გაეცნოს ნორმატიულ აქტს”.[11]

იმის გათვალისწინებით, რომ არაერთ სამართლებრივ აქტში ცვლილებების და დამატებების შეტანა მუდმივ და საკმაოდ ხშირ პროცესს წარმოადგენს, სადავო ნორმით დაფიქსირებული მიდგომის ნორმალიზება შეუძლებელს გახდის სამართლებრივ ნორმებთან მუშაობას და გონივრული რესურსის დახრჯვით პირის უფლებრივი მდგომარეობის შესახებ სწორი ინფორმაციის მოპოვებას, რადგან მუდუმივად იარსებებს რისკი, რომ შესაძლებელია ძირითადი კანონით დადგენილი უფლების შეუქცევადად შემზღუდველი ნორმა „ჩამალული“ იყოს ცვლილებებისა და დამატებების შემტან კანონში. ასეთი მიდგომის კონსტიტუციურად აღიარება წინააღმდეგობაში მოვა როგორც განჭვრეტადობისა და ხელმსაწვდომობის, ასევე სამართლებრივი ნდობის პრინციპთან, რადგან აღარ იარსებებს ნდობა იმასთან დაკავშირებით რომ საკანონმდებლო აქტის კოდიფიცირებული ვერსიის შესწავლით პირი მიიღებს სრულყოფილ ინფორმაციას მისი უფლებრივი მდგომარეობის შესახებ. ამდენად, მოცემული კონსტიტუციური სარჩელით ვითხოვთ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას როგორც მისი შინაარსის არაკონსტიტუციურობის გამო, ასევე იმ საფუძვლით რომ ის არღვევს კანონის განჭვრეტადობის, ხელმისაწვდომობისა და სამართლებრივი ნდობის პრინციპს, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული სამართლებრივი სახელმწიფოს უმთავრეს ელემენტებად გვევლინება.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/3/630 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 7 დეკემბრის N2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე: „სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ“, II-2 https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=308

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 7 დეკემბრის N2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე: „სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ“, II-20; https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=308

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის N2/2/1283 განჩინება საქმეზე “ზურაბ დგებუაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-12; https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=9097

[5] „საქართველოს მოქალაქეთა პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებისა და რეპრესირებულთა სოციალური დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე საქართველოს 2014 წლის 31 ოქტომბრის კანონი, მუხლი 1.ბ, https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2570457?publication=0

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის N2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“ და სს „წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ“., II – 21

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №1/6/1292 განჩინება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23

[8] საქართველოს 2009 წლის 9 ნოემბრის ორგანული კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ“, მუხლი 20(4)

[9] საქართველოს 2009 წლის 9 ნოემბრის ორგანული კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ“, მუხლი 16(4)

[10] საქართველოს 2009 წლის 9 ნოემბრის ორგანული კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ“, მუხლი 16(5)

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის N3/5/1502,1503 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზაურ შერმაზანაშვილი და თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-137

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა