საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

დოკუმენტის ტიპი	კონსტიტუციური სარჩელი
ნომერი	N1572
კოლეგია/პლენუმი	პლენუმი - , ,
ავტორ(ებ)ი	საქართველოს სახალხო დამცველი
თარიღი	25 თებერვალი 2021

თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონი;

ბ. „საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

გ. „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

დ. „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

ე. „საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

ვ. „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

ზ. „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონი.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

სადავო ნორმა	კონსტიტუციის დებულება
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტი, „ი.ბ“, „ი.გ“, „ი.დ“, „ი.ზ“, „ი.თ“, „ი.ი“, „ი.კ“, „ი.ლ“, „ი.ნ“ და „ი.ო“ ქვეპუნქტები	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25¹-ე მუხლი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-11 პუნქტი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-7 პუნქტის ის ნორმატული შინაარსი, რომელიც წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლებას უკრძალავს ზემოაღნიშნულ ნორმებში მითითებულ დაწესებულებებში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებს და იმ პირებს, რომლებიც პირდაპირ არ ახორციელებენ სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვას	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“
„პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-6 პუნქტი	საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი: „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო.“ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტი: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების შინაარსი

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონი აწესრიგებს პირების მიერ, წინასწარი ნებართვის გარეშე, საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლების განხორციელების წესს. კანონის მიზნებისათვის „შეკრება“ განმარტებულია, როგორც მოქალაქეთა ჯგუფის შეკრება ჭერქვეშ ან გარეთ, მიტინგი საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით, ხოლო „მანიფესტაცია“ არის მოქალაქეთა დემონსტრაცია, მასობრივი საჯარო გამოსვლა, ქუჩაში მსვლელობა სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით, ან მსვლელობა პლაკატების, ლოზუნგების, ტრანსპარანტების და სხვა სახვითი საშუალებების გამოყენებით.

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტი აწესებს შეზღუდვას და შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლებას არ ავრცელებს იმ პირებზე, რომლებიც თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში არიან. აღნიშნულ პირთა ჩამონათვალი კი, ამავე კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტით არის განსაზღვრული და დაყოფილია სახელმწიფო დაწესებულებების მიხედვით (სულ 12 დაწესებულება): საქართველოს პროკურატურა, შინაგან საქმეთა სამინისტრო, ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახური, იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექცია, სსიპ აღსრულების ეროვნული ბიურო აღსრულების პოლიცია, სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება − სპეციალური პენიტენციური სამსახურის სპეციალური დანაყოფი, საქართველოს თავდაცვის ძალები, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური, დაზვერვის სამსახური, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური, სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი და ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატი.

თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობის განსაზღვრისას, კანონით დადგენილი ამკრძალავი რეგულირება და მისი ფარგლები არაერთგვაროვანი ხასიათისაა. კერძოდ, ჩამონათვალში ზოგიერთი ორგანო სრული შემადგენლობით არის დასახელებული, გარკვეულ შემთხვევებში კი, ორგანოს მხოლოდ ცალკეულ სტრუქტურულ ერთეულზეა (დანაყოფი, სამსახური) მითითება. ამასთან, საქართველოს პროკურატურის შემთხვევაში, გამოყოფილია არა ორგანოს შემადგენელი რომელიმე სტრუქტურული დანაყოფი, არამედ დიფერენცირება ხდება, იმის მიხედვით პირი დასაქმებულია შრომითი ხელშეკრულებით თუ არა.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის ზოგიერთ ქვეპუნქტში მითითება კეთდება „მოსამსახურეზე“ (მაგ.: „ი.ბ“, „ი.დ“, „ი.ზ“, „ი.თ“, „ი.ი“, „ი.კ“, „ი.ნ“, „ი.ო“), ზოგიერთ ქვეპუნქტში კი, „თანამშრომელზე“ (მაგ.: „ი.გ“, „ი.ლ“).^{^[1]} „თანამშრომლის“ განმარტებას „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონი არ განსაზღვრავს და უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ორივე ტერმინის („თანამშრომელი“, „მოსამსახურე“) ქვეშ მოიაზრება, ყველა ის პირი, რომელიც შრომით-სამართლებრივ ურთიერთობაშია ზემოაღნიშნულ ორგანოსთან ან/და დასაქმებულია მის რომელიმე სტრუქტურულ ერთეულში. შესაბამისად, შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობა ეკრძალება ყველა იქ დასაქმებულ პირს.

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის გარდა, იგივე შინაარსის ამკრძალვი ნორმები მეორდება ზოგიერთ სპეციალურ საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე აქტში, რომლებიც უშუალოდ ზემოაღნიშნული უწყებების საქმიანობას აწესრიგებს. ამდენად, გარდა „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონისა, კონსტიტუციური სარჩელით სადავოა ასევე, ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე ზემდგომი და ასევე, თანაბარი ძალის მქონე აქტები, კერძოდ: 1) „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-6 პუნქტის შესაბამისად, „პროკურატურის თანამშრომელს (გარდა პროკურატურაში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირისა) ეკრძალება შეკრებაში მონაწილეობა, გაფიცვის მოწყობა ან გაფიცვაში მონაწილეობა.“; 2) „საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომელს „ეკრძალება შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზება ან/და ჩატარება, ასევე მასში მონაწილეობა.“ 3) „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25¹-ე მუხლის თანახმად, „მოსამსახურეს ეკრძალება შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზება ან/და ჩატარება, აგრეთვე მასში მონაწილეობა.“ 4) „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მოსამსახურეს ეკრძალება „შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზება ან/და ჩატარება, აგრეთვე მასში მონაწილეობა.“ 5) „საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-11 პუნქტი, რომლის თანახმად, „სამსახურის მოსამსახურეს ეკრძალება გაფიცვის მოწყობა ან/და მასში მონაწილეობა, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზება ან/და ჩატარება, აგრეთვე მასში მონაწილეობა, პოლიტიკური გაერთიანების წევრობა, შეთავსებით მუშაობა სხვა ანაზღაურებად სამუშაოზე, გარდა პედაგოგიური, სამეცნიერო და შემოქმედებითი საქმიანობებისა და ამ მუხლის მე-8 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევისა.“ 6) „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-7 პუნქტის შესაბამისად, „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის თანამშრომელს ეკრძალება გაფიცვა, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზება ან/და ჩატარება, მასში მონაწილეობა, პოლიტიკური პარტიის წევრობა, სამეწარმეო საქმიანობა, აგრეთვე სახელმწიფო დაწესებულებაში ან სხვა ორგანიზაციაში შეთავსებით მუშაობა, გარდა სამეცნიერო, პედაგოგიური, სპორტული ან შემოქმედებითი საქმიანობისა, ამ კანონის მე-8 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტითა და ამ მუხლის 7¹ პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა და სამედიცინო საქმიანობისა სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის სისტემაში ამავე სფეროში დასაქმების შემთხვევაში.“

მოცემული დავის ფარგლებში, სასარჩელო მოთხოვნას არ წარმოადგენს „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტში მითითებული ყველა დაწესებულების შემადგენლობაში მყოფ პირებთან მიმართებით დადგენილი შეზღუდვის კონსტიტუციურობის სრულად შეფასება. მსგავსი შეზღუდვის არსებობა ზოგიერთ ორგანოში (მის შემადგენლ სტრუქტურულ ერთეულში) დასაქმებულ პირებთან, მათი კომპეტენციისა და საქმიანობის სპეციფიკურობის გათვალისწინებით შეიძლება გამართლებული იყოს, რასაც ვრცლად განვიხილავთ წინამდებარე სარჩელში.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ჯერ კიდევ სადავო ნორმების მიღების პროცესში, საქართველოს სახალხო დამცველი მიუთითებდა, რომ პირთა ფართო წრისათვის მშვიდობიანი შეკრების უფლების აბსოლუტური აკრძალვით, როდესაც ცალსახად არ დგინდება მათი უშუალო პასუხისმგებლობა სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე, უარესებოდა უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტი და ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა დაცვის საყოველთაოდ აღიარებულ საერთაშორისო პრინციპებს.^{^[2]} სახალხო დამცველის განმარტებით, ფუნდამენტურ პრობლემად რჩებოდა, მთელ რიგ ორგანოებში სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე უშუალოდ პასუხისმგებელი პირებისა და ამავე დაწესებულებაში დასაქმებული სამოქალაქო პერსონალის გამიჯვნის საკითხი და მოუწოდებდა პარლამენტს კონსტიტუციის ახალ რედაქციასთან კანონმდებლობის ჰარმონიზების პროცესში განხორციელებულიყო მსგავსი გამიჯვნა, რაც გამოასწორებდა არსებულ ხარვეზს და დაადგენდა უფლების დაცვის მაღალ სტანდარტს. აღსანიშნავია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებების განხილვის პროცესში, სახალხო დამცველის პოზიცია მხოლოდ ნაწილობრივ იქნა გაზიარებული, რის შედეგადაც, შეზღუდვა არ გავრცელდა პროკურატურაში და საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებზე^{^[3]} („შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის დღეს მოქმედ რედაქციაში, საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახური ჩამონათვალში ცალკე აღარ გვხვდება, რადგან 2018 წლიდან საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებას წარმოადგენს).

გამოხატვის და შეკრების თავისუფლება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია. დაუშვებელია ადამიანის დევნა აზრისა და მისი გამოხატვის გამო. ხოლო, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლებას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი, დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლების მნიშვნელობას: „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ და ფუნქციურ ელემენტს წარმოადგენს, ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელ საფუძველს ქმნის. როგორც გამოხატვის ერთ-ერთი ფორმა, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლება თავისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების, მისი თითოეული წევრის ინტერესებისა და მისწრაფებების რეალიზებას უწყობს ხელს. საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვის მიზნით შეკრების (მანიფესტაციის) შესაძლებლობა დემოკრატიული მმართველობის განუყოფელი ნაწილია. ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს. ამასთან ერთად, შეკრების და მანიფესტაციის უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის. ამ უფლების, ისევე როგორც გამოხატვის თავისუფლების სხვა ფორმების, შეზღუდვა დასაშვებია კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური საფუძვლის არსებობის, სხვა კონსტიტუციური უფლებებისა და პრინციპების უზრუნველყოფის მიზნით.“^{^[4]}

კონსტიტუციური უფლებებით დაცული სფერო და სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებთან

განსახილველ შემთხვევაში, გამომდინარე იქედან, რომ სადავო ნორმებით იზღუდება კონკრეტულ პირთა უფლება, შეკრების გზით გამოხატონ საკუთარი აზრი, სადავო ნორმებს თანაბარი მიმართება გააჩნია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან და 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული უფლებების ურთიერთმიმართებასთან დაკვშირებით განმარტა, რომ:^{^[5]} „საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლი გამოხატვის თავისუფლების სხვადასხვა ასპექტებს შეიცავს. აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია აზრის და ინფორმაციის გავრცელების უფლება „ზეპირად, წერილობით ან სხვაგვარი საშუალებით“, ის გამოხატვის თავისუფლების, აზრის გავრცელების შესაძლებლობის გარანტიებს შეიცავს. ამ მუხლით დაცულია ადამიანის შეხედულებები, მისი რწმენა, ინფორმაცია, ასევე ის საშუალებები, რომლებიც მათი გამოთქმისა და გავრცელებისათვის არის შერჩეული, მათ შორის არის პრესა, ტელევიზია, ინფორმაციის და აზრის გავრცელების სხვა საშუალებები. შეკრების (მანიფესტაციის) უფლება კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცულ სფეროს იმდენად უკავშირდება, რამდენადაც ის აზრის გავრცელების ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს. ადამიანთა თავყრილობას (მსვლელობას), რომელიც მოკლებულია იდეას, არ ემსახურება აზრის, ინფორმაციის გაზიარებას ან გავრცელებას არაფერი აქვს საერთო კონსტიტუციით დაცულ შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლებასთან. შეკრებას (მანიფესტაციას) კონსტიტუციურ უფლებად მისი მიზანი და შინაარსი აქცევს, ეს განაპირობებს ბუნებრივ და არსებით კავშირს კონსტიტუციის 24-ე და 25-ე მუხლებს შორის. ამ მხრივ კონსტიტუციის 25-ე მუხლი, რომელიც ადამიანთა ჯგუფის მიერ აზრის გამოხატვის კოლექტიურ შესაძლებლობას იცავს, კონსტიტუციის 24-ე მუხლის გაგრძელებას წარმოადგენს. ამრიგად, საკანონმდებლო ნორმას, რომელიც შეკრების ან/და მანიფესტაციის ჩატარების ფორმით აზრის გამოხატვის შესაძლებლობას, შეკრების (მანიფესტაციის) ადგილს, მის შინაარსს ან ფორმას უკავშირდება, კონსტიტუციის 24-ე და 25-ე მუხლებთან თანაბარი მიმართება შეიძლება ჰქონდეს.“^{^[6]}

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, შეკრების უფლება ინსტრუმენტულ უფლებას წარმოადგენს აზრისა და გამოხატვის რეალიზებისთვის. „შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლებას, როგორც გამოხატვის სპეციალურ ფორმას, ორი თანაბრად მნიშვნელოვანი უფლებისაგან განუყოფელი ასპექტი გააჩნია: შეკრება და მანიფესტაცია, როგორც აზრის გამოხატვის ფორმა (უფლების ფორმალური მხარე) და კონკრეტული აზრი, რომელსაც შეკრება ან მანიფესტაცია ემსახურება. ეს არის ინსტრუმენტული უფლება, რომელიც ამ უფლებით მოსარგებლე პირს (მისი პოლიტიკური, სოციალური, არტისტული, რელიგიური და ა.შ.) გრძნობებისა და შეხედულებების გამოხატვის შესაძლებლობას აძლევს. შეკრება და მანიფესტაცია შეიძლება იყოს პოლიტიკური საქმიანობის განუყოფელი ელემენტი, ემსახურებოდეს აზრის გამოხატვას, ინფორმაციის მიღებასა და გავრცელებას და ა.შ.. სწორედ ამ შინაარსით არის კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლება ინსტრუმენტული და ასეთ შემთხვევაში შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვის საფუძვლები შეიძლება იყოს იდენტური იმ უფლების შეზღუდვის საფუძვლებისა, რომლის რეალიზებასაც ის ემსახურება.“^{^[7]}

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს პირთა წრეს, რომელებზეც შეკრებაში მონაწილეობის უფლება არ ვრცელდება. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმებით ერთი მხრივ, იმაზე ფართო წრისთვის არის შეზღუდვა დაწესებული, ვიდრე ამას კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოითხოვს, ხოლო მეორე მხრივ ის პირები, ვისაც კონსტიტუციით გარანტირებული აქვთ აზრის გამოხატვის თავისუფლება, მათ შორის, შეკრებისა თუ მანიფესტაციის გზით, სადავო ნორმების მოქმედების პირობებში მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას საკუთარი აზრი გამოხატონ შეკრებებსა და მანიფესტაციებზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვა, შეკრების უფლების მქონე პირთა წრის განსაზღვრის შესახებ, წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული აზრის და 21-ე მუხლით განმტკიცებული, მისი გამოხატვის ფორმის - შეკრების თავისუფლებაში ჩარევას. ამასთან, სადავო ნორმების სუბიექტთათვის შეკრების უფლების დარღვევა, იმავდროულად მათი გამოხატვის თავისუფლების დარღვევასაც გამოიწვევს.

სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფუნქციური განმარტება

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს შეკრების უფლებას. აღნიშნული კონსტიტუციური უფლების სუბიექტი არის ყველა, იგი შეზღუდვას ადგენს მხოლოდ თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში მყოფი პირების მიმართ.

იმისთვის, რომ შეფასდეს სადავო ნორმებით კონსტიტუციის შესაბამისად არის თუ არა განსაზღვრული შეკრებებში მონაწილეობის უფლების არმქონე პირთა წრე, თავდაპირველად უნდა დადგინდეს, თავად კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი შეზღუდვის შინაარსი და ფარგლები.

აღნიშნული მიზნით, მხედველობაშია მისაღები კონსტიტუციის 21-ე მუხლის საკანონმდებლო ცვლილებაც. კერძოდ, „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2018 წლის 23 მარტის N2071-IIს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით, რომლის საფუძველზე ცვლილება განიცადა შეკრების უფლების შეზღუდვის ფორმულირებამაც. კერძოდ, კონსტიტუციის ცვლილებებამდე მოქმედი რედაქციის თანახმად: „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან სამხედრო ძალებისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში, უფლება აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე შეიკრიბოს საჯაროდ და უიარაღოდ როგორც ჭერქვეშ, ისე გარეთ“. ხოლო, დღეს მოქმედი რედაქციით ნორმა ჩამოყალიბებულია შემდეგნაირად „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.“

საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედ რედაქციაში, შეკრების უფლების შეზღუდვის კრიტერიუმად მითითებულია არა კონკრეტული ორგანოები (მაგ.: შინაგან საქმეთა სამინისტრო, როგორც ეს ძველი რედაქციით იყო განსაზღვრული) და მათ შემადგენლობაში ყოფნა, არამედ შეზღუდვის გავრცელებისთვის კონკრეტული უფლებამოსილებისა და ფუნქციის (სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებლობა) არსებობაა განმსაზღვრელი. საკონსტიტუციო ცვლილებით ხაზგასმულია, რომ შეკრების უფლების შეზღუდვისას, კონსტიტუციის მიზნებისთვის მნიშნელოვანია არა ფორმალური მხარე - კონკრეტული ორგანოს შემადგენლობაში ყოფნა, არამედ ფუნქციური მხარე - კონკრეტული ორგანოს შემადგენლობაში მყოფი პირების საქმიანობის შინაარსი.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საკუთარ გადაწყვეტილებაში, ჯერ კიდევ კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმის ძველი რედაქციით გამოყენებისას, მისი შინაარსი განმარტა არა ფორმალურად, სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით, არამედ ნორმის განმარტება დაუკავშირა ფუნქციებსა და კომპეტენციებს, გამოკვეთა კონკრეტული უფლებამოსილებები და ამის მიხედვით დაადგინა შეზღუდვის გავრცელების ფარგლები. სწორედ ამ კრიტერიუმებით განსაზღვრა სასამართლომ, რომ ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლებიც მოაზრებიან კონსტიტუციის ხსენებულ დებულებაში. კერძოდ, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი სახელდებით განსაზღვრავდა ორგანოს (შინაგან საქმეთა სამინისტროს), სასამართლომ შეკრების უფლების არმქონე პირთა წრის განსაზღვრისას ყურადღება გაამახვილა ორგანოსთვის დამახასიათებელ ფუნქციასა და კომპეტენციაზე და კონსტიტუციით დადგენილი შეზღუდვა გაავრცელა იმ პირებზეც (ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომლები), რომლებიც არ იყვნენ სამხედრო ძალებისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში, თუმცა ფუნქციურად ასრულებდნენ იმგვარ საქმიანობას, რომ შეუთავსებლად მიიჩნია შეკრებასა და მანიფესტაციაში მონაწილეობასთან.

სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციის 25-ე მუხლში შინაგან საქმეთა სამინისტროს, როგორც ინსტიტუციის/უწყების დასახელება, განპირობებულია საგანგებო და ფრთხილი დამოკიდებულებით ამ უწყებისათვის დამახასიათებელი ფუნქციებისა და კომპეტენციებისადმი: სამართალდამცავი და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა, სპეციალური დანიშნულების შეიარაღებული ან/და გასამხედროებული დანაყოფების არსებობა, ლეგიტიმური, პროპორციული ძალის და ფიზიკური იძულების გამოყენების უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, ამ უწყებების კომპეტენციისა და ფუნქციების განხორციელება, მათი სპეციფიკურობის გამო, შეუთავსებელია ამავე პირების მიერ შეკრებებისა და მანიფესტაციის უფლებით სარგებლობასთან. იმავდროულად, წარმოუდგენელია, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლში შინაგან საქმეთა სამინისტროს მითითება, განპირობებული იყოს არა აღნიშნული უწყების კომპეტენციებით, არამედ სხვა მოცემულობებით. შინაგან საქმეთა სამინისტრო, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა უწყება, სხვა არაფერია, თუ არა მასზე დაკისრებული კონკრეტული ამოცანები, კომპეტენციები, უფლებამოსილებები. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციამ 25-ე მუხლით დადგენილი აკრძალვა გაავრცელა შინაგან საქმეთა სამინისტროს კომპეტენციის (უფლებამოსილებების) განმახორციელებელ პირებზე.“^{^[8]}

აღნიშნულთან დაკავშირებით, გასათვალისწინებელია ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა. მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა და ძირითადი თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით, ხოლო მე-2 პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს ამ უფლების განხორციელებაზე კანონიერი შეზღუდვის დაწესებას შეიარაღებული ძალების, პოლიციის ან სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლების მიმართ. ერთ-ერთ საქმეზე სასამართლომ შეაფასა კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ „სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლების“ განსაზღვრებაში უნდა მოაზრებულიყვნენ თუ არა საჯარო მოხელეები. სასამართლომ ზემოაღნიშნული ტერმინი ვიწროდ განმარტა და დაადგინა, რომ საჯარო მოხელე არ უნდა იქნას აღქმული როგორც კონვენციით გათვალისწინებული შეზღუდვის სუბიექტი და მასზე უნდა გავრცელდეს მე-11 მუხლით გარანტირებული შეკრების უფლება: „სასამართლო მიიჩნევს, რომ მე-11 მუხლში აღნიშნულ სამ ჯგუფზე (შეიარაღებული ძალები, პოლიცია და სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლები) დაწესებული შეზღუდვები მკაცრად/შეზღუდულად უნდა იქნეს განმარტებული და შესაბამისად შემოფარგლული უნდა იყოს მისი უფლებამოსილებების განხორციელებით. ეს შეზღუდვები არ უნდა არღვევდეს შეკრების უფლების მთლიან არსს. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო არ იზიარებს მოსაზრებას, რომ კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის წინადადებაში მოცემული ტერმინი „კანონიერი“ საჭიროებს მხოლოდ ეროვნულ კანონმდებლობაში შეზღუდვის არსებობას და ყურადღება არ ექცევა მის თვითნებურ ბუნებასა და იმ ფაქტს, რომ შეზღუდვა არ ითვალისწინებს პროპორციულობის რაიმე მოთხოვნას. (...) სასამართლო მიიჩნევს, რომ საჯარო მოსამსახურეები, რომელიც უშუალოდ არ ახორციელებენ ადმინისტრაციულ უფლებამოსილებას პრინციპულად არ შეიძლება განხილულ იყვნენ, როგორც „სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლები“ და შესაბამისად მასზე არ უნდა გავრცელდეს უფლების შეზღუდვა.“^{^[9]}

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, იმისთვის, რომ შეზღუდვა ჩაითვალოს „კანონიერად“ მნიშვნელოვანია სახელმწიფომ დაასაბუთოს, რომ კონკრეტული მოხელის მიერ შესასრულებელი ვალდებულებები და უფლებამოსილებები, თავისი არსით და ბუნებით მოითხოვს, რომ ეს პირები განხილულ იქნენ, როგოც „სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლები“, რაც მათ მე-11 მუხლით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვის სუბიექტად აქცევს.^{^[10]}

მსგავსად კონვენციის შესაბამისი ნორმისა, კონსტიტუციით გათვალისწინებული შეზღუდვაც უნდა განიმარტოს ვიწროდ და მის ფარგლებში არ უნდა მოექცეს იმაზე მეტი პირი, ვიდრე ეს საჭიროა კონსტიტუციური ნორმით გათვალისწინებული ინტერესის დასაცავად. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის დებულება განმარტებულ უნდა იქნეს ფუნქციური მნიშვნელობით და მისი განმარტების შედეგად შეზღუდვის პირთა წრე განისაზღვროს არა სადავო ნორმებში მითითებული ორგანოების სრული შემადგენლობით, არამედ იქ დასაქმებული პირების უფლებამოსილებების შინაარსისა და ბუნების გათვალისწინებით.

უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვისა და შეკრების უფლების მნიშვნელობის მიუხედავად, ის არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ კონსტიტუციური უფლება შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით. ამასთან, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ მიზანს და დაცული უნდა იყოს თანაზომიერი ბალანსი დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა არ უნდა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე. ამდენად, „სადავო აქტების შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს ის მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა კანონმდებელს მათი მიღებისას ... თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა“.^{^[11]} „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია.“^{^[12]}

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „კონსტიტუციის 25-ე მუხლი არ შეიცავს ლეგიტიმური მიზნების ჩამონათვალს, რომელთა მისაღწევადაც კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა არის გამართლებული. მასში არ გვხვდება 24-ე (ან/და სხვა) მუხლისთვის დამახასიათებელი, უფლების შეზღუდვის ისეთი საფუძვლები, როგორიცაა: სხვათა უფლებების დაცვა, საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება და ა.შ. კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მეორე პუნქტით დადგენილია ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობა, თუ შეკრება ან მანიფესტაცია ხალხისა და ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას იმართება. ხოლო იმავე მუხლის მე-3 პუნქტით კონსტიტუცია ხელისუფლებას ანიჭებს უფლებამოსილებას, ჩაერიოს შეკრების ან მანიფესტაციის უფლების განხორციელებაში, თუ მან „კანონსაწინააღმდეგო ხასიათი მიიღო“. აღნიშნული მუხლი თითქოს არაფერს ამბობს იმაზე, თუ როგორი უნდა იყოს კანონი, რომელიც ამ უფლების შეზღუდვის საფუძვლად შეიძლება იქნეს გამოყენებული, სად გაივლის ხელისუფლების დისკრეციის ზღვარი შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების მარეგულირებელი საკანონმდებლო ნორმების დადგენისას.“^{^[13]}

თუმცა, სასამართლოს განმარტებით „ვინაიდან კონსტიტუციის 24-ე მუხლი შეკრების (მანიფესტაციის) ფორმით აზრის გამოხატვასაც მოიცავს, ამ ფარგლებში 24-ე და 25-ე მუხლებით დაცული უფლებების შინაარსი და მათი შეზღუდვის საფუძველი იდენტური შეიძლება იყოს. შესაბამისად, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების შემზღუდველი ნორმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაწესებული სტანდარტით შეიძლება შეფასდეს.“^{^[14]} „შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების შეზღუდვის საფუძვლები შეიძლება იმ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის საფუძვლების იდენტური იყოს, რომელთა რეალიზებასაც შეკრება (მანიფესტაცია) უკავშირდება.“^{^[15]}

განსახილველ შემთხვევაში, შეკრების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები შესაძლოა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტში ამოვიკითხოთ, რომლის თანახმადაც აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია „მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.“

ამდენად, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზანს სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა, საზოგადოებრივი წესრიგის და უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, შეიძლება წარმოადგენდეს.

შეკრებებისა და მანიფესტაციების დროს, გარკვეულ შემთხვევებში, არსებობს რისკი, რომ პროცესები უმართავი გახადეს, რაც კანონსაწინააღმდეგო ქმედებების განხორციელების საფრთხეს ზრდის და აუცილებელი ხდება შესაბამისი რისკების პრევენციასა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებელი ორგანოების სრული მზადყოფნა. „რაც უფრო მრავალრიცხოვანია შეკრება ან მანიფესტაცია, მით უფრო მაღალია სამართალდარღვევის ჩადენის საფრთხე. თავისთავად, ასეთი საფრთხის არსებობა შეიძლება საკმარისი იყოს უსაფრთხოების განსაკუთრებული ზომების მისაღებად.“^{^[16]} რაც შეიძლება ვერ მოხერხდეს თუ აღნიშნული ორგანოების შემადგენლობაში მყოფი პირები შეკრებებში (მანიფესტაციებში) მიიღებენ მონაწილეობას. სწორედ ამგვარი გამოწვევები განაპირობებს მათ არანორმირებულ სამუშაო გრაფიკსაც და იძულების ზომების გამოყენების უფლებით აღჭურვას. აქედან გამომდინარე, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფისა და ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის მიზნით მნიშვნელოვანია, რომ ისინი მუდმივად იყვნენ მზადყოფნაში. გარდა აღნიშნულისა, სამსახურეობრივი უფლებამოსილების ჯეროვნად განხორციელებისთვის აუცილებელია მათი ნეიტრალურობა (ყველა საზოგადოებრივი ჯგუფის მიმართ), რაც შეიძლება ეჭქვეშ დადგეს, თუ აღნიშნული პირები თავად იქნებიან შეკრების მონაწილეები.

მეორე მხრივ, სადავო ნორმებით განსაზღვრულ უწყებებში დასაქმებულ პირებს, რომლებიც საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ, საზოგადოებაში განვითარებული მოვლენების უშუალო მონაწილენი არიან და განსაკუთრებული ინტერესი შეიძლება გააჩნდეთ მიმდინარე პროცესების, - როგორც პოლიტიკური, ისე კერძო სოციალური მოთხოვნების მიმართ. რაც მათ კონსტიტუციის გარანტირებული აზრის გამოხატვისა და შეკრების უფლების სუბიექტებად აქცევს.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით განსაზღვრულ პირთა ინტერესს - მონაწილეობა მიიღონ შეკრებებსა და მანიფესტაციებში, უპირისპირდება სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის, საზოგადოებრივი წესრიგის და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური მიზანი - მისი საპირისპირო საჯარო ინტერესი. სწორედ დაპირისპირებულ ინტერესთა სამართლიანი ბალანსის თვალსაზრისით უნდა შეფასდეს, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვები.

უფლების შეზღუდვის თანაზომიერება

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუცია არ გამორიცხავს სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას დანაშაულის თავიდან აცილების და სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით. გარდა ამისა, როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულია მხოლოდ მშვიდობიანი შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლება. სწორედ ამიტომ, შეკრების (მანიფესტაციის) მშვიდობიანი ხასიათის უზრუნველყოფის მიზნით, კანონმდებელი უფლებამოსილია, დააწესოს გარკვეული შეზღუდვები. თუმცა თითოეული ასეთი შეზღუდვა, ბუნებრივია, შეფასებადი იქნება კონსტიტუციით დაცული უფლების ჭრილში, ხოლო მისი არსებობა - გამართლებული, თუ ის მიზნის მიღწევის ადეკვატურ და თანაზომად საშუალებას წარმოადგენს.“^{^[17]}

ამდენად, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა, უსაფრთხოებასა და შეკრებების დროს მომდინარე რისკებზე ზრუნვა მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს წარმოადგენს. მიუხედავად ამისა, ნორმის კონსტიტუციურად მიჩნევისთვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის არსებობა, დაწესებული შეზღუდვა ასევე უნდა იყოს აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის თანაზომადი საშუალება.საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით,„თანაზომიერების პრინციპი (…) უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. თანაზომიერების პრინციპი ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების შეფასების კონსტიტუციური კრიტერიუმია. ზუსტად ამიტომ მას კონსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს“.^{^[18]} „დემოკრატიულ საზოგადოებაში კანონმდებელი ვალდებულია, გონივრულად დააბალანსოს კერძო და საჯარო ინტერესები ისე, რომ, ერთი მხრივ, დაცული იყოს გამოხატვის თავისუფლება და მეორე მხრივ, საფრთხე არ შეექმნას საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას.“^{^[19]}

განსახილველ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს „ადგენენ თუ არა სადავო ნორმები გონივრულ ბალანსს შეკრების უფლებასა და საზოგადოებრივ წესრიგს, სხვათა უფლებებსა და თავისუფლებებს შორის, რომელთა დასაცავადაც სადავო ნორმა იქნა მიღებული. კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია გონივრულია, როდესაც მისი ქმედება კოლიზიური უფლებების თანაარსებობის, თანარეალიზაციის უზრუნველყოფას, უფლებებს შორის გონივრული ბალანსის დადგენას ისახავს მიზნად. ამავე დროს, როდესაც უფლებებს შორის კონფლიქტის თავიდან აცილება შეუძლებელია და კოლიზიის გადაჭრის მიზნით ხელისუფლების მიერ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა გარდაუვალი ხდება, უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად მკაცრი ფორმა უნდა იქნეს გამოყენებული.“^{^[20]}

განსახილველ შემთხვევაში, კონსტიტუციის მე-17 და 21-ე მუხლებით დაცული შეკრებისა და გამოხატვის უფლების სუბიექტი არის ყველა, გარდა კონკრეტული უფლებამოსილების განმახორციელებელი პირებისა. იგი შეზღუდვას არ ადგენს საჯარო მოსამსახურის სტატუსის მიხედვით და სადავო ნორმებში მითითებულ ორგანოებში დასაქმებულ ყველა პირზე მსგავსი შეზღუდვის დაწესება ვერ გამართლდება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტზე მითითებით და ვერ ჩაითვლება თანაზომიერ შეზღუდვად. შეკრებაში ან/და მანიფესტაციაში მონაწილეობის აკრძალვა ამ ორგანოებში დასაქმებული ყველა პირისთვის არ შეიძლება ემსახურებოდეს უსაფრთხოების, ნეიტრალურობის შენარჩუნებისა თუ სხვა რისკების პრევენციას და ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. აღნიშნული აკრძალვის პირთა წრე ყოველი კონკრეტული ორგანოს შემთხვევაში ინდივიდუალურად უნდა განისაზღვროს, მისი სტრუქტურის, ფუნქციებისა და საქმიანობის მიხედვით.

უფლების შეზღუდვის თანაზომიერების შეფასებისთვის, მნიშვნელოვანად მიგვაჩნია თავდაპირველად შევეხოთ, ზოგადად საჯარო მოსამსახურის სტატუსს და ნეიტრალიტეტის საკითხს. იმისათვის, რომ საჯარო სერვისების მიწოდება იყოს აპოლიტიკური, მიუკერძოებელი და გამოირიცხოს სუბიექტივიზმი, საჯარო მოსამსახურეებს ეზღუდებათ მთელი რიგი უფლებები. თუმცა მიუხედავად ამისა, მოხელის მიერ საკუთრი აზრის, მათ შორის შეკრებებში მონაწილეობის გზით, გამოხატვის თავისუფლება გარანტირებულია. „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი საჯარო მოსამსახურეს სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას აკისრებს მხოლოდ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ვალდებულებას, რომელიც გულისხმობს მის ვალდებულებას, სამუშაო საათებში თავი შეიკავოს პოლიტიკური აქტივობისაგან საჯარო სამსახურის მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვის უზრუნველსაყოფად. ამასთან, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპი, არ კრძალავს, რომ საჯარო მოსამსახურე რომელიმე პოლიტიკური პარტიის წევრი იყოს. „კანონი ერთმანეთისაგან მიჯნავს მოსამსახურის პოლიტიკურ აქტივობას, სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას და არა-სამსახურეობრივ, პირად ცხოვრებაში. პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის მიზანია, რომ მოსამსახურის პოლიტიკური სიმპათია არანაირი ფორმით არ უნდა ახდენდეს გავლენას მის მიერ საჯარო ფუნქციების შესრულებაზე.“^{^[21]}

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუცია იცავს არამხოლოდ პოლიტიკური შინაარსის შეკრების თავისუფლებას, არამედ შესაძლებელია შეკრებასა და დემონსტრაციას გააჩნდეს სოციალური, მხატვრული ან სხვა შინაარსობრივი ღირებულება და ემსახურებოდეს სხვადასხვა შინაარსის პროტესტის, სოლიდარობისა თუ მოთხოვნის გამოხატვას. „შეკრება (მანიფესტაცია) როგორც აზრის გამოხატვის ერთ-ერთი ფორმა, შეიძლება უკავშირდებოდეს ადამიანის სამოქალაქო ან საზოგადოებრივ პოზიციას, მის შეხედულებებს, მათ შორის მის პოლიტიკურ მრწამსს, მაგრამ ყოველთვის არ იყოს პოლიტიკური საქმიანობის ნაწილი. შეკრება და მანიფესტაცია აზრის გამოხატვის შესაძლებლობას საკითხების მრავალფეროვანი სპექტრის მიმართ იძლევა (...).“^{^[22]}

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, ნებისმიერი შინაარსის შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობის გზით აზრის გამოხატვა კონსტიტუციის 21-ე მუხლითვეა შეზღუდული გარკვეული პირთა წრისთვის. თუმცა ზემოთმოყვანილი მსჯელობაც ცხადყოფს, რომ ის უკიდურესად საგამონაკლისო ხასიათისაა, მხოლოდ პირთა ვიწრო წრეს მიემართება და კონსტიტუციით დადგენილი შეზღუდვის სუბიექტთა გათანაბრება საჯარო მოსამსახურის სტატუსთან (თუნდაც მხოლოდ კონკრეტულ ორგანოებში დასაქმებულ საჯარო მოსამსახურეებთან) არასწორია.

სადავო ნორმებით განსაზღვრული უწყებების საქმიანობის ფუნქციური ნაწილის გამოყოფა

როგორც უკვე აღინიშნა, შეკრებასა და მანიფესტაციის უფლების მქონე პირთა წრესთან მიმართებით დადგენილი შეზღუდვის თანაზომიერება და კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, კონკრეტულ ორგანოში დასაქმებულ პირთა საქმიანობის, უფლებამოსილების, სამსახურეობრივი ვალდებულებებისა და დაწესებულების ფუნქციური დანიშნულების გათვალისწინებით, იქ დასაქმებული პირების შეკრებასა და მანიფესტაციაში მონაწილეობით გამოწვეული საფრთხისა და რისკების შეფასების საფუძველზე უნდა განისაზღვროს. მოცემულ შემთხვევაში, შეფასების საგანს აკრძალვის ბლანკეტური ხასიათი წარმოადგენს, ვინაიდან კანონით გათვალისწინებულ დაწესებულებებში დასაქმებული პირების საქმიანობისა და ფუნქციების სხვადასხვაობის მიუხედავად, კანონმდებელმა ერთგვაროვანი მიდგომა - შრომით-სამართლებრივ ურთიერთობებში მყოფ ყველა პირთან მიმართებით იდენტური შეზღუდვა, დაადგინა.

დავის გადაწყვეტისთვის უპირველესად მნიშვნელოვანია, რომ სადავო ნორმებში მითითებული ორგანოების საქმიანობის ფუნქციური ნაწილი გამოიყოს და დადგენილი შეზღუდვა მხოლოდ ფუნქციური შემადგენლობის განმახორციელებელ პირებზე გავრცელდეს. აღნიშნული მიზნით კი, სადავო ნორმებში მითითებულ დაწესებულებებში დასაქმებული პირები თავდაპირველად შეგვიძლია გავმიჯნოთ (1) თავად „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით უკვე არსებული დიფერენცირების მიხედვით (კერძოდ, შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირების დამხმარე ფუნქციისა და ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებული პირების და საჯარო მოხელეების ძირითადი ფუნქციის მიხედვით), პირობითად ამგვარ დაყოფას შეგვიძლია ვუწოდოთ „კანონისმიერი დაყოფა“. აღნიშნულის შემდეგ კი, (2) ძირითადი ფუნქციიდან/საქმიანობიდან გამოიყოს ის სფერო და ამოცანები, რომელთა შესრულებასთან კონსტიტუციის მიზნებისთვის კონფლიქტში მოდის შეკრების უფლებით სარგებლობა და რისკის ქვეშ დგება ნეიტრალურობის საკითხი. პირობითად ამგვარ დაყოფას შეგვიძლია ვუწოდოთ „ფუნქციური დაყოფა“.

I. პირველადი გამიჯვნა - კანონისმიერი დაყოფა

უპირველესად, მხედველობაშია მისაღები, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი რა ფარგლებით ვრცელდება სადავო ნორმებში მითითებულ ორგანოებში დასაქმებულ პირებზე.

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“, „მ“, „ტ“ და „ფ“ ქვეპუნქტების შესაბამისად, აღნიშნული კანონის მოქმედება არ ვრცელდება პროკურორსა და პროკურატურის გამომძიებელზე; საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსსა და მის მოადგილეზე; საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ხელმძღვანელსა და მის მოადგილეზე; სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების ხელმძღვანელსა და მის მოადგილეზე, სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების ტერიტორიული ორგანოს ხელმძღვანელსა და მის მოადგილეზე, სამინისტროს ტერიტორიული ორგანოს ხელმძღვანელსა და მის მოადგილეზე, საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ტერიტორიული ორგანოს ხელმძღვანელსა და მის მოადგილეზე. ხოლო იმავე მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“, „ბ“, „გ“, „დ“, „ე“, „ვ“, „თ“, „კ“, „პ“,„პ¹“ ქვეპუნქტების შესაბამისად, თუ სპეციალური კანონმდებლობით ან მის საფუძველზე სხვა რამ არ არის დადგენილი, ამ კანონის მოქმედება ვრცელდება^{^[23]} საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეებზე; სსიპ აღსრულების ეროვნული ბიუროს აღმასრულებელსა და აღსრულების პოლიციის სამმართველოს პოლიციის თანამშრომელზე; საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომელზე; საქართველოს დაზვერვის სამსახურის თანამშრომელზე; სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის სისტემის თანამშრომელზე; საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სისტემის სამხედრო მოსამსახურეზე, საქართველოს თავდაცვის ძალების თანამშრომელზე; საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − სპეციალური პენიტენციური სამსახურის მოსამსახურეზე; პროკურატურის თანამშრომელზე, გარდა პროკურორისა და პროკურატურის გამომძიებლისა; საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სისტემის მოსამსახურეზე; ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატის მოსამსახურეზე.

ამდენად, სადავო ნორმებში მითითებულ ორგანოებში დასაქმებულ პირებზე, გარდა ორგანოების ხელმძღვანელებისა და მათი მოადგილეებისა, ასევე პროკურორებისა და პროკურატურის გამომძიებლებისა, სრულად ვრცელდება „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედება. შესაბამისად, შეგვიძლია აღნიშნულ ორგანოებში დასაქმებულ პირთა სტატუსი და საქმიანობა განვიხილოთ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონით დადგენილი რეგულირების ფარგლებში.

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, საჯარო სამსახურთან შრომით-სამართლებრივი ურთიერთობა შეიძლება ჰქონდეს საჯარო მოსამსახურის სტატუსის მქონე სამ კატეგორიას, კერძოდ:

1) პროფესიულ საჯარო მოხელეს/საჯარო მოხელეს/მოხელეს

პირი, რომელიც უვადოდ ინიშნება მოხელისათვის განკუთვნილ საჯარო სამსახურის საშტატო თანამდებობაზე. ახორციელებს საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებებს, როგორც თავის ძირითად პროფესიულ საქმიანობას, რაც უზრუნველყოფს მის მიერ საჯარო ინტერესების დაცვას და რომელიც ამის სანაცვლოდ იღებს შესაბამის ანაზღაურებას და სოციალური და სამართლებრივი დაცვის გარანტიებს.^{^[24]}

2) ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირს

პირი, რომელიც სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირს ხელს უწყობს მისი უფლებამოსილებების განხორციელებაში დარგობრივი/სექტორული რჩევების მიცემით, ინტელექტუალურ-ტექნიკური დახმარების გაწევით ან/და ორგანიზაციულ-მენეჯერული ფუნქციების შესრულებით და რომელსაც არ უკავია ამ კანონით მოხელისა და შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირისათვის გათვალისწინებული თანამდებობები^{^[25]}.

3) შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირს

პირი,რომელსაც საჯარო სამსახურის განხორციელების უზრუნველსაყოფად შრომითი ხელშეკრულების საფუძველზე მინიჭებული აქვს საჯარო დაწესებულების დამხმარე ან არამუდმივი ამოცანების შესრულების უფლებამოსილება.^{^[26]}

კონსტიტუციური სარჩელს მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია თავდაპირველად აღნიშნული სამი კატეგორიიდან გამოიყოს შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირები. ვინაიდან მათი ფუნქციები, შესასრულებელი სამუშაო და სამართლებრივი სტატუსი მნიშვნელოვნად განსხვავდება დანარჩენი ორი კატეგორიისგან. კერძოდ, შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირები საჯარო სამსახურში ასრულებენ დამხმარე ან არამუდმივ საქმიანობას. დამხმარე ამოცანები მოიცავს ტექნიკურ, ადმინისტრაციულ ან სხვა დამხმარე ფუნქციების განხორციელებას, ხოლო არამუდმივი ამოცანები შეიძლება გულისხმობდეს დროის განსაზღვრულ პერიოდში სხვადასხვა სახის მომსახურების გაწევას (მათ შორის, შინაარსობრივი ხასიათის საქმიანობასაც, მაგალითად ექსპერტულ მომსახურებას). თუმცა, აღნიშნულ კატეგორიას ძირითადად მიეკუთვნება ტექნიკური, დამხმარე პერსონალი, რომელთა საქმიანობა საჯარო დაწესებულებისთვის დამხმარე მნიშვნელობისაა. მათ მოვალეობებში შედის, როგორც წესი ტექნიკური საკითხების გადაწყვეტა, სანიტარიულ-ჰიგიენური ნორმების უზრუნველყოფა და სხვა ე.წ. სამეურნეო საკითხების მოგვარება.

აღსანიშნავია, რომ საჯარო სამსახურში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულთა რაოდენობა საკმაოდ დიდია, მაგალითად 2018 წელს, შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული იყო 6 037 პირი (შედარებისთვის, მოხელის თანამდებობებზე დასაქმებულთა ჯამური რაოდენობა - 38 009 იყო).^{^[27]}

შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირები საჯარო სამსახურში მუშაობენ შრომითი ხელშეკრულებით განსაზღვრული ვადით. კანონით დაწესებულია საჯარო დაწესებულებაში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირთა რაოდენობისა და მათი შრომის ანაზღაურების ზღვრული ოდენობები. ამასთან, მათ სამართლებრივ ურთიერთობაზე ვრცელდება კერძო-სამართლებრივი ნორმებით დადგენილი წესი.

შესაბამისად, საჯარო მოხელისა და ადმინისტრაციული ხელშეკრულებით დასაქმებული პირისგან განსხვავებით, შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებს ევალებათ საჯარო სამსახურში საჯარო დაწესებულების არამუდმივი, დამხმარე ფუნქციების შესრულება. მათი საქმიანობა არ მოიცავს საჯარო დაწესებულების ძირითადი ფუნქციის განხორციელებას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, არ შეიძლება ისინი აღჭურვილ იყვნენ იმგვარი სპეციფიკური უფლებამოსილებებით, როგორიც არის მაგალითად, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების, საგამოძიებო უფლებამოსილების განხორციელება, ფიზიკური იძულება, იარაღის ტარება თუ სხვა უფლებები, რომლებიც გააჩენდა მათი ნეიტრალიტეტის რისკს და კონფლიქტში მოვიდოდა შეკრების უფლების რეალიზებასთან. შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებს არ შეიძლება, ასევე მიენიჭოთ სამხედრო წოდება.^{^[28]}

ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ შეკრების უფლების რეალიზების მიზნებისთვის, თავად კანონმდებელმაც მიიჩნია ამგვარი დიფერენცირება გამართლებულად და პროკურატურის შემთხვევაში, შეზღუდვა არ გაავრცელა შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებზე. თუმცა, ბუნდოვანია ამგვარი ნორმატიული მოწესრიგების მხოლოდ პროკურატურის მუშაკებზე გავრცელების მიზეზი.

როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციური უფლება შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით. ამასთან, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ მიზანს და დაცული უნდა იყოს თანაზომიერი ბალანსი დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა არ უნდა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე. განსახილველ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს არსებობს თუ არა გონივრული კავშირი, სადავო ნორმებით დადგენილ შეზღუდვასა და იმ ლეგიტიმურ ინტერესს შორის, რომელთა დასაცავადაც სადავო ნორმები იქნა მიღებული. „ამავე დროს, როდესაც უფლებებს შორის კონფლიქტის თავიდან აცილება შეუძლებელია და კოლიზიის გადაჭრის მიზნით ხელისუფლების მიერ კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა გარდაუვალი ხდება, უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად მკაცრი ფორმა უნდა იქნეს გამოყენებული.“^{^[29]}

შეკრებაში ან/და მანიფესტაციაში მონაწილეობის აკრძალვა, ამ ორგანოებში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირებისთვის, არ შიძლება ემსახურებოდეს უსაფრთხოების, ნეიტრალურობის შენარჩუნებისა თუ სხვა რისკების პრევენციას და დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირის მიერ, შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობა ვერ იქონიებს გავლენას მასზე დაკისრებული ფუნქციების ჯეროვნად შესრულებაზე, ვინაიდან როგორც უკვე არაერთგზის აღინიშნა, მათ სამსახურეობრივ ფუნქციებს პირდაპირი კავშირი არ გააჩნია სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვასთან. შესაბამისად მათთან მიმართებით ნეიტრალურობის შენარჩუნების ინტერესიც ვერ იარსებებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნული ცხადყოფს, რომ შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირების მიმართ შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობის აკრძალვა არ არის გონივრულ კავშირში დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზნებთან.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის „ი.ბ“, „ი.გ“, „ი.დ“, „ი.ზ“, „ი.თ“ „ი.ი“, „ი.კ“, „ი.ლ“, „ი.ნ“ და „ი.ო“ ქვეპუნქტების, „საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის, „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25¹-ე მუხლის, „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-11 პუნქტის და „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-7 პუნქტის ის ნორმატული შინაარსი, რომელიც წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლებას უკრძალავს, ზემოაღნიშნულ ნორმებში მითითებულ დაწესებულებებში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებს, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს (ვინაიდან ისინი არ შეიძლება მოიაზრებოდნენ დასახელებული ორგანოების ფუნქციურ შემადგენლობაში) და მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს (ვინაიდან უსაფუძვლოდ ზღუდავს, შეკრებაში მონაწილეობის ფორმით მათ გამოხატვის თავისუფლებას).

II. მეორადი გამიჯვნა - ფუნქციური დაყოფა

სადავო ნორმებში მითითებულ დაწესებულებებში დასაქმებული პირები თავდაპირველად გავმიჯნეთ თავად „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით უკვე არსებული დიფერენცირების მიხედვით და განვსაზღვრეთ, რომ ნებისმიერ ზემოხსენებულ ორგანოში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირზე არ უნდა გავრცელდეს კონსტიტუციით დადგენილი შეზღუდვა.

აღნიშნულის შემდეგ კი, დავის გადაწყვეტისთვის მნიშვნელოვანია ორგანოთა მუდმივი და ძირითადი საქმიანობიდან გამოიყოს ის ფუნქციები და ამოცანები, რაც ემსახურება სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებლობის შესრულებას, რომელთა შესრულებასთან შეუთავსებელი იქნება შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობა და თანამშრომელთა ნეიტრალურობის პრობლემა დადგება. გამომდინარე იქედან, რომ ამგვარ გამიჯვნას საკანონმდებლო ბაზა არ გვთავაზობს, თითოეული ორგანოს საქმიანობის, ფუნქციებისა და სტრუქტურის შინაარსობრივი განხილვის შედეგად, უნდა განისაზღვროს კონკრეტული კრიტერიუმები, ფუნქციები, ამოცანები და დადგინდეს შეკრებაში მონაწილეობის აკრძალვის გავრცელების ფარგლები და პირთა წრე.

ამგვარ მიდგომას აყალიბებს „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ცვლილებების შესახებ ვენეციის კომისიის 2011 წლის მოსაზრება, სადაც აღნიშნულია, რომ შეკრების უფლების შეზღუდვა სამსახურეობრივ მოვალეობებიდან უნდა მომდინარეობდეს და ნეიტრალურობის შენარჩუნებას უკავშირდებოდეს. დოკუმენტში, შეიარაღებული ძალების წარმომადგენელთა უფლების აბსოლუტური შეზღუდვა შეფასებულია, როგორც უფლების გადაჭარბებული შეზღუდვა: „მართალია ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე–11 მუხლის მე-2 პუნქტი ითვალისწინებს შეიარაღებული ძალების, პოლიციის ან სახელმწიფო ადმინისტრაციის წარმომადგენლების მიმართ შეკრების თავისუფლების უფლების განხორციელებაზე „კანონიერი შეზღუდვების“ დაწესების შესაძლებლობას, მიუხედავად ამისა, ეს შეზღუდვები უნდა დაწესდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. კანონმდებლობით არ უნდა შეიზღუდოს პოლიციის ან სამხედრო პერსონალის შეკრების თავისუფლება, თუ შეზღუდვის მიზეზები პირდაპირ არ უკავშირდება მათ სამსახურებრივ მოვალეობებს და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აბსოლუტურად აუცილებელია პროფესიული მოვალეობის გათვალისწინებით. ამასთან, შეზღუდვა უნდა დაწესდეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც შეკრებაში მონაწილეობა ეჭვქვეშ აყენებს პოლიციის ან სამხედრო პერსონალის ნეიტრალურობის შენარჩუნების შესაძლებლობას საზოგადოების ყველა ჯგუფისათვის სამსახურის გაწევისას.“^{^[30]}

შეიარაღებული ძალების ნეიტრალურობის მნიშვნელობაზე ყურადღება გამახვილებულია ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის ერთობლივ სახელმძღვანელო პრინციპებშიც, სადაც საუბარია ნეიტრალურობის მნიშვნელობაზე: „ამ საკითხთან მიმართებით ნეიტრალურობის განმარტება ცენტრალურია.ნეიტრალურობაარ უნდა განიმარტოს, როგორც აზრის ქონისა და გამოხატვის უსაფუძვლო შეზღუდვა. ამ მიზნით მნიშვნელოვანია, გაიმიჯნოს ოფიციალური უფლებამოსილების განხორციელება, როდესაც შეზღუდვის გავრცელება ლეგიტიმური იქნება ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან არიდების მიზნით.“^{^[31]}

ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაციაში საუბარია არასამუშაო დროს თავად იმ პირების გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების მნიშვნელობასა და აუცილებლობაზე, რომელთა საქმიანობაც მოიცავს ფუნქციურ საქმიანობას (მაგ.: შეიარღებული ძალების შემადგენლობა): სამხედრო პერსონალი უფრო მეტად ემსგავსება რიგით, ჩვეულებრივ პერსონალს, შესაბამისად „შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლებს, როგორც „ფორმიან მოქალაქეებს“, უნდა გააჩნდეთ სრული უფლება, შეიარაღებული ძალების ფუნქციის განუხორციელებლობისას, შექმნან, შეუერთდნენ და აქტიური მონაწილეობა მიიღონ კონკრეტულ გაერთიანებებში, რომლებიც ჩამოყალიბებულია მათი პროფესიული ინტერესების დასაცავად დემოკრატიული ინსტიტუტების ფარგლებში, სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას.“^{^[32]} „შეიარაღებული ძალების წარმომადგენლების მიმართ გაუმართლებელია მოლოდინი არსებობდეს იმასთან დაკავშრებით, რომ მათ პატივი სცენ ჰუმანიტარულ სამართალსა და ადამიანთა უფლებებს მათ მიერ განხორციელებული სამხედრო ოპერაციების მსვლელობისას იმ შემთხვევაში თუ ადამიანის უფლებათა პატივისცემა გარანტირებული არ არის თვითონ შეიარაღებული ძალების რიგებში.“^{^[33]}

ამდენად, თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში მყოფი პირების შეკრების უფლებაზე ევროპული სტანდარტიც ადგენს შეზღუდვას, თუმცა აღნიშნული შეზღუდვის საფუძველი პირდაპირ უნდა იყოს დაკავშირებული პირების სამსახურეობრივ უფლებამოსილებასთან და შეზღუდვა უნდა გავრცელდეს მხოლოდ იმ მოცულობით, რისი აბსოლუტური აუცილებლობაც გამოწვეული იქნება სამსახურეობრივი მოვალეობებიდან. ამასთან, სადავო ნორმების სუბიექტების მიმართ შეზღუდვა უნდა დაწესდეს იმ შემთხვევაში, თუკი მათი შეკრებებსა და მანიფესტაციებში მონაწილეობა რისკის ქვეშ დააყენებს ნეიტრალურობის შენარჩუნებისსაკითხსსამსახურეობრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას, საზოგადოების ყველა ჯგუფის თვალში.

აღნიშნული მიზნით, შემდგომ თავებში ცალ-ცალკე განვიხილავთ იმ ორგანოების კომპეტენციას და მის შემადგენლობაში მყოფ პირების უფლებამოსილებას, რომლებზეც სადავო ნორმით დადგენილი აკრძალვის გავრცელება არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია.

ამასთან უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებელი უფლებამოსილია, დააწესოს შეზღუდვები შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების განხორციელებაზე სრული მოცულობით კონკრეტულ ორგანოებთან მიმართებით. „ხელისუფლების დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლები განსაკუთრებულად ფართოა, როდესაც უფლებაში ჩარევა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ერთადერთი საშუალებაა.“^{^[34]} ამ მიზნით ზოგიერთ ორგანოში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით ბლანკეტური აკრძალვის დადგენა გამართლებული შეიძლება იყოს. ასე მაგალითად, შეკრებებსა და მანიფესტაციაში მონაწილეობის შეზღუდვის დაწესება სადავო ნორმით განსაზღვრულ ისეთ ორგანოში დასაქმებულ პირთან მიმართებით, როგორიცაა აღსრულების ეროვნული ბიუროს აღსრულების პოლიცია, შეიძლება გამართლებული იყოს მიუხედავად იმისა, რომ აქ დასაქმებულ პირებზე სრულად ვრცელდება აკრძალვა. მოკლედ განვიხილოთ მისი საქმიანობა და სტრუქტურა:

აღსრულების ეროვნული ბიუროს აღსრულების პოლიცია

„სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, აღსრულების პოლიციის სამმართველო არის აღსრულების ეროვნული ბიუროს სტრუქტურული ერთეული. კანონის მე-14²მუხლის შესაბამისად, სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას აღსრულების პოლიციელი არის ხელისუფლების წარმომადგენელი და სამსახურებრივ მოვალეობასთან დაკავშირებული მისი კანონიერი მოთხოვნის შესრულება სავალდებულოა. აღსრულების პოლიციელის კანონიერი განკარგულებისადმი ან მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში აღსრულების პოლიციელის უფლებამოსილება განისაზღვრება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით და მისი კანონიერი მოთხოვნის შეუსრულებლობა იწვევს პასუხისმგებლობას კანონით დადგენილი წესით.

კანონის მე-14⁴ მუხლი კი, განსაზღვრავს აღსრულების პოლიციის მიერ, ფიზიკური იძულების, სპეციალური საშუალებებისა და ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენების საკითხებს. მე-14⁵მუხლის შესაბამისად კი, აღსრულების პოლიციელისათვის დადგენილია არანორმირებული სამუშაო დღე.

აღსრულების ეროვნული ბიუროს აღსრულების პოლიციის სამმართველოს დებულების^{^[35]} მე-4 მუხლის შესაბამისად, სამმართველოს მიზანია: აღსასრულებელი აქტების აღსრულების პროცესში, აღმასრულებელს აღმოუჩინოს დახმარება სააღსრულებო მოქმედებების უსაფრთხო პირობებში ჩატარების, მესამე პირთა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების აღკვეთისა და, აუცილებლობის შემთხვევაში, პირთა მიმართ იძულებითი ღონისძიებების გამოყენების უზრუნველსაყოფად; სააღსრულებო მოქმედებების განხორციელებისას უზრუნველყოს საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა; სააღსრულებო მოქმედებების განხორციელებისას მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისაგან დაიცვას აღმასრულებელი და სხვა პირები, ასევე, აღსრულების ეროვნული ბიუროსა და ამ პირთა ქონება; უზრუნველყოს აღსრულების ეროვნული ბიუროსა და სააღსრულებო ბიუროების შენობების, მიმდებარე ტერიტორიისა და მატერიალური რესურსების დაცვა. უზრუნველყოს აღსრულების ეროვნული ბიუროსა და სააღსრულებო ბიუროების შენობებსა და მიმდებარე ტერიტორიაზე საზოგადოებრივი წესრიგისა და აღსრულების ეროვნული ბიუროს თანამშრომლების უსაფრთხოების დაცვა და სხვა უფლებამოსილებების განხორციელება.

სამმართველოში სტრუქტურული ქვედანაყოფების სახით შედის შემდეგი განყოფილებები: 1) თბილისის განყოფილება; 2) ქუთაისის განყოფილება და 3) ბათუმის განყოფილება. თბილისის განყოფილება შედგება ორი ჯგუფისაგან, ქუთაისის განყოფილება - ერთი ჯგუფისაგან. ბათუმის განყოფილებაში ჯგუფი არ იქმნება და აღსრულების პოლიციელები უშუალოდ განყოფილების უფროსს ექვემდებარებიან.

ჯგუფს ხელმძღვანელობს ჯგუფის უფროსი, რომელსაც თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს აღსრულების ეროვნული ბიუროს თავმჯდომარე. ჯგუფის უფროსი: აძლევს დავალებებსა და მითითებებს მის დაქვემდებარებაში მყოფ აღსრულების პოლიციელებს; აუცილებლობის შემთხვევაში, უშუალოდ მონაწილეობს აღსრულების პოლიციის მიერ განხორციელებულ ღონისძიებებში და ხელმძღვანელობს მათ; ჯგუფის მიერ გატარებული ღონისძიებების შესახებ აბარებს პატაკს განყოფილების უფროსს; თვალყურს ადევნებს აღსრულების პოლიციელთა საქმიანობას და პასუხისმგებელია მათი ქმედების კანონიერებასა და მათი მოვალეობების ჯეროვნად შესრულებაზე; ახორციელებს სხვა უფლება-მოვალეობებს.

წარმოდგენილი უფლებამოსილებიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ აღსრულების პოლიციელი არის სპეციფიკური უფლებამოსილების მქონე მოხელე, რომელსაც უფლება აქვს გამოიყენოს პროპორციული ძალა და ფიზიკური იძულების ღონისძიებები. სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას გამოიყენოს ფიზიკური იძლება, სპეციალური საშუალებები, მათ შორის, ცეცხლსასროლი იარაღი. ამასთან, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის „ი.ვ“ ქვეპუნქტით შეზღუდულია პირთა წრე და მითითება კეთება მხოლოდ აღსრულების პოლიციელზე. ყველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეკრების თავისუფლებასთან აღსრულების პოლიციელის სამსახურეობრივი უფლებამოსილებების შეუთავსებელი კომპეტენციის ძალით, ისინი შეკრების თავისუფლების მიღმა რჩებიან.

სადავო ნორმებით განსაზღვრული დაწესებულებების შემადგენლობა

რაც შეეხება სადავო ნორმებით განსაზღვრულ ორგანოებს, უნდა აღინიშნოს, რომ შეზღუდვის დაწესება არ იქნება გამართლებული, თუ უფლების რეალიზების შესაძლებლობა იმ შემთხვევაშიც გამოირიცხება, როდესაც შეკრებასა და მანიფესტაციაში მონაწილეობა ნეიტრალიტეტის და საზოგადოებრივი წესრიგის, უსაფრთხოების ან სხვათა უფლებების დარღვევის საფრთხეს არ წარმოშობს. სწორედ აღნიშნულ ჭრილში უნდა განვიხილოთ თითოეულ ორგანოში დასაქმებულ პირზე გავრცელებული შეზღუდვა და ცალ-ცალკე შეფასდეს თითოეული მათგანი. როგორც უკვე აღინიშნა, შეზღუდვა შესაძლებელია უკავშირდებოდეს თავად ამ სამსახურის ფუნქციურ ნიშანს, კერძოდ, საჯარო წესრიგის, საჯარო უსაფრთხოებისა და ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვაზე პასუხისმგებლობას. ამასთან, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოება, პირველ რიგში გულისხმობს ადამიანის სიცოცხლის და ჯანმრთელობის, პირთა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას და საზოგადოებრივ წესრიგს. რომლის უზრუნველყოფისთვის გათვალისწინებული ღონისძიებები შეიძლება გამოიხატოს დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლასა და დანაშაულის პრევენციაში, პირთა უფლებების დარღვევის ფაქტებზე რეაგირებაში, ქვეყნის სუვერენიტეტისა და კონსტიტუციური წყობილების დაცვაში, ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში, ქვეყნის საგარეო საფრთხეებისაგან დაცვაში და სხვა. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონით, საზოგადოებრივი უსაფრთხოება განმარტებულია, როგორც - „პირთა უფლებების, სახელმწიფოს სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და კონსტიტუციური წყობილების, საქართველოს კანონებისა და სხვა აქტების ურღვევობა.“^{^[36]}

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის „ი.ა“, „ი.ბ“, „ი.გ“, „ი.დ“, „ი.ზ“, „ი.თ“, „ი.ი“, „ი.კ“, „ი.ლ“, „ი.ნ“ და „ი.ო“ ქვეპუნქტებში საუბარია არა ამა თუ იმ უწყების კონკრეტულ სტრუქტურულ ერთეულში ან პოზიციებზე დასაქმებულ პირებზე, არამედ ამ დაწესებულებების თანამშრომლებზე/მოსამსახურეებზე სრულად, რის გამოც შეზღუდვის ფარგლებში მოექცნენ ის პირებიც, რომლებიც მართალია მუშაობენ შესაბამის უწყებაში, თუმცა ასრულებენ ადმინისტრაციულ ან სხვა სახის საქმიანობას, რასაც არ აქვს შემხებლობა საზოგადოებრივ თუ სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვასთან (უშუალოდ არ მონაწილეობენ ზემოთნახსენებ ღონისძიებებში) და კონსტიტუციის მიზნებისთვის არ წარმოადგენენ დაწესებულების საქმიანობის ფუნქციური ნაწილის განმახორციელებელ პირებს.

სადავო ნორმებით განსაზღვრული ორგანოების სტრუქტურისა და კომპეტენციის განხილვამდე, მნიშვნელოვანია ასევე ყურადღება გავამახვილოთ სახელმწიფო დაწესებულებების მოსამსახურეებისათვის სახელმწიფო სპეციალური წოდებების მინიჭების საკითხზე. „სახელმწიფო სპეციალური წოდებების შესახებ“ საქართველოს კანონი ადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე სახელმწიფო სპეციალური წოდებების სახეებს, კლასიფიკაციას, თანაფარდობას, მინიჭებისა და ჩამორთმევის წესს. კანონით სპეციალური წოდებები წესდება შემდეგი სახელმწიფო დაწესებულებების მოსამსახურეებისათვის: საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო; საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო; საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო; საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური; სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური; საქართველოს სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური; საქართველოს დაზვერვის სამსახური; საქართველოს თავდაცვის სამინისტრო; საქართველოს პროკურატურა და ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატი.^{^[37]} ამასთან, სპეციალური წოდებები იყოფა შემდეგ კატეგორიებად: უმცროსი სპეციალური წოდება; საშუალო სპეციალური წოდება; უფროსი სპეციალური წოდება და უმაღლესი სპეციალური წოდება.^{^[38]}

სახელმწიფო სპეციალური წოდებების მინიჭება, არ არის დაკავშირებული კონკრეტული შინაარსის საქმიანობის განხორციელებასთან და კანონით მხოლოდ იმ დაწესებულებების ჩამონათვალია განსაზღვრული, რომელთა თანამშრომლებისთვისაც დაშვებულია სპეციალური წოდების მინიჭება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, თავისთავად სახელმწიფო სპეციალური წოდების მინიჭება, არ შეიძლება გახდეს შეკრებაში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვის საფუძველი, ვინაიდან მისი მინიჭება a priori არ უკავშირდება სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ღონისძიებების განხორციელების უფლებამოსილებას (მაგალითისთვის შესაძლოა სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე იყოს ზემოხსენებული დაწესებულების იურისტი^{^[39]} ან სხვა პირი).

საქართველოს პროკურატურა

„პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის შესაბამისად, პროკურატურის საქმიანობის ძირითად მიმართულებებს წარმოადგენს სისხლისსამართლებრივი დევნა, გამოძიება და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა და მასზე ზედამხედველობა, სახელმწიფო ბრალდების მხარდაჭერა, დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის კოორდინაცია, სისხლის სამართლის პოლიტიკა და დანაშაულის პრევენცია და სხვა. ამავე კანონის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პროკურატურის თანამშრომელი არის პროკურორი, პროკურატურის გამომძიებელი, პროკურატურის პროფესიული საჯარო მოხელე, პროკურატურის სტაჟიორი, პროკურატურაში შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირი. ამდენად, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა ასევე ვრცელდება პროკურატურის პროფესიული საჯარო მოხელეებზე. ამავე მუხლის მე-6 პუნქტის შესაბამისად, პროკურატურის პროფესიული საჯარო მოხელეებს წარმოადგენენ პროკურატურის მრჩეველი, კანცელარიის უფროსი, პროკურატურის სპეციალისტი, მოწმისა და დაზარალებულის კოორდინატორი, იმ სტრუქტურული დანაყოფების ხელმძღვანელი პირები და მათი მოადგილეები, რომლებიც არ არიან პროკურორები და ინიშნებიან პროკურატურის სისტემაში შტატით გათვალისწინებულ თანამდებობაზე, რომელთა ფუნქციაა საჯარო სამართლებრივი უფლებამოსილებების განხორციელება.

საქართველოს გენერალური პროკურორის 2019 წლის 29 ოქტომბრის №4 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს გენერალური პროკურატურის დებულების“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გენერალური პროკურატურის სტრუქტურა შედგება გენერალური პროკურატურის სტრუქტურული დანაყოფებისაგან. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, კი გენერალური პროკურატურის სტრუქტურული დანაყოფებია (სულ 18 სტრუქტურული დანაყოფი):^{^[40]}

1) ადმინისტრაცია (დეპარტამენტი);

2) გენერალური ინსპექცია (დეპარტამენტი);

3) სამართალწარმოების პროცესში ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების დეპარტამენტი;

4) სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის დეპარტამენტი;

5) საგამოძიებო ნაწილი (დეპარტამენტი);

6) ადამიანური რესურსების მართვისა და განვითარების დეპარტამენტი;

7) ფინანსთა სამინისტროში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის დეპარტამენტი;

8) ეკონომიკური დეპარტამენტი;

9) სამართლებრივი უზრუნველყოფის დეპარტამენტი;

10) შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალურ ინსპექციაში, ცენტრალური კრიმინალური პოლიციის დეპარტამენტსა და საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის დეპარტამენტი;

11) საპროკურორო საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და სტრატეგიული განვითარების დეპარტამენტი;

12) თავდაცვის სამინისტროში, იუსტიციის სამინისტროსა და სპეციალურ პენიტენციურ სამსახურში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობისა და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობაზე ზედამხედველობის დეპარტამენტი;

13) სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურში, სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურში, დაზვერვის სამსახურში და შინაგან საქმეთა სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება – საქართველოს სასაზღვრო პოლიციაში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობისა და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობაზე ზედამხედველობის დეპარტამენტი;

14) საზოგადოებასთან და მასმედიასთან ურთიერთობის დეპარტამენტი;

15) ადამიანის უფლებათა დაცვის სამმართველო;

16) ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსახილველ საქმეებზე სახელმწიფო ბრალდების ეფექტიანი მხარდაჭერის უზრუნველყოფის სამმართველო;

17) კორუფციულ დანაშაულზე სისხლისსამართლებრივი დევნის სამმართველო.

18) პროგრამული უზრუნველყოფის, უსაფრთხოებისა და ტექნიკური მხარდაჭერის ცენტრი (სამმართველო).

თითოეული სტრუქტურული დანაყოფის ამოცანები განსაზღვრულია, ამავე დებულების მე-6 მუხლით, რომლის ანალიზი ცხადყოფს, რომ რიგი დეპარტამენტებისა და სამმართველოებისა ასრულებენ მუდმივ და ძირითად საქმიანობას, თუმცა იქ დასაქმებული პირები არ არიან საზოგადოებრივ თუ სახელმწიფო უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი პირები და არ არიან პროკურატურის ფუნქციური საქმიანობის (სისხლისსამართლებრივი დევნა; გამოძიება; სახელმწიფო ბრალდება) განმახორციელებლი პირები. ასეთ სტრუქტურულ დანაყოფებს წარმოადგენენ მაგალითად: ადმინისტრაცია (დეპარტამენტი), ადამიანური რესურსების მართვისა და განვითარების დეპარტამენტი, ეკონომიკური დეპარტამენტი, სამართლებრივი უზრუნველყოფის დეპარტამენტი, საზოგადოებასთან და მასმედიასთან ურთიერთობის დეპარტამენტი, პროგრამული უზრუნველყოფის, უსაფრთხოებისა და ტექნიკური მხარდაჭერის ცენტრი (სამმართველო).შესაბამისად, აქ დასაქმებულ პირებზეც სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის გავრცელება არ მიგვაჩნია კონსტიტუციურად.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საქართველოს კონსტიტუციის ძველი რედაქციით, შეკრების უფლების შეზღუდვის სუბიექტებს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში მყოფი პირები წარმოადგენდნენ. დღეს მოქმედი რედაქციით კი, მნიშვნელობა ენიჭება არა რომელიმე ორგანოს შემადგენლობაში ყოფნას, არამედ კონკრეტულ პირებზე დაკისრებული უფლებამოსილების შინაარსს. შესაბამისად, კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტში აღარ გვხვდება „შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობის“ შესახებ ჩანაწერი.

საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის ძველი რედაქციის ტექსტთან მიმართებით განმარტა, რომ „შინაგან საქმეთა სამინისტროს, როგორც ინსტიტუციის/უწყების დასახელება, განპირობებულია საგანგებო და ფრთხილი დამოკიდებულებით ამ უწყებისათვის დამახასიათებელი ფუნქციებისა და კომპეტენციებისადმი: (...) წარმოუდგენელია, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლში შინაგან საქმეთა სამინისტროს მითითება, განპირობებული იყოს არა აღნიშნული უწყების კომპეტენციებით, არამედ სხვა მოცემულობებით.“^{^[41]}

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბერის №995 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის“ მე-2 მუხლის შესაბამისად, სამინისტროს და სსიპ-ის მოსამსახურე არის:

1) პოლიციელი

საჯარო მოხელე, რომელიც მსახურობს სამინისტროში ან სსიპ-ში, მინიჭებული აქვს შესაბამისი სპეციალური წოდება და დადებული აქვს პოლიციელის ფიცი;^{^[42]}

2) სამხედრო მოსამსახურე

საჯარო მოხელე, რომელიც მსახურობს სამინისტროში, მინიჭებული აქვს შესაბამისი სამხედრო წოდება და დადებული აქვს სამხედრო ფიცი;^{^[43]}

3) საჯარო მოხელე

სამინისტროში დასაქმებული წოდების არმქონე საჯარო მოხელე;^{^[44]}

4) სამოქალაქო პირი

სსიპ-ში დასაქმებული წოდების არმქონე პირი, რომელიც ინიშნება შტატით გათვალისწინებულ თანამდებობაზე, გარდა დამხმარე მოსამსახურისა;^{^[45]}

5) დამხმარე მოსამსახურე

ტექნიკური მუშაკი, რომელიც შრომითი ხელშეკრულებით ან/და დანიშვნით მიიღება სამინისტროს ან სსიპ-ის საშტატო ერთეულით გათვალისწინებულ დამხმარე მოსამსახურის თანამდებობაზე;^{^[46]}

6) შტატგარეშე მოსამსახურე

პირი, რომელიც დანიშვნით ან შრომითი ხელშეკრულებით მიიღება გარკვეული ვადით სამინისტროში ან სსიპ-ში არამუდმივ ამოცანათა შესასრულებლად;^{^[47]}

7) სსიპ–ის მოსამსახურე

სსიპ–ის პოლიციელი, სამოქალაქო პირი, დამხმარე და შტატგარეშე მოსამსახურე;^{^[48]}

ამდენად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში მოიაზრებიან, შესაბამისად, უფლების შეზღუდვის სუბიექტებს წარმოადგენენ, მათ შორის, ის საჯარო მოხელეები, სამოქალაქო პირები, დამხმარე და შტატგარეშე მოსამსახურეები, რომლებსაც არ აქვთ სპეციალური ან სამხედრო წოდება და არ აქვთ დადებული პოლიციელის ან სამხედრო ფიცი.

წოდებების მინიჭებასთან დაკავშირებით, აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ საქმიანობის შინაარსს და კომპეტენციას არ უკავშირდება იმ თანამდებობების განსაზღვრა, რომელთათვისაც წოდებებია გათვალისიწინებული. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის“ 55-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სამინისტროს მოსამსახურეს სპეციალური ან სამხედრო წოდება (მორიგი ან ვადაზე ადრე) ენიჭება, თუ მას უკავია თანამდებობა, რომლისთვისაც შტატით განსაზღვრულია მისანიჭებელი წოდების თანაბარი ან უფრო მაღალი წოდება. ამავე წესის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, საშტატო განრიგში მიეთითება თითოეული საშტატო ერთეულის შესაბამისი ზღვრული სპეციალური ან/და სამხედრო წოდება, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული საშტატო ერთეული ასევე ითვალისწინებს წოდების არმქონე პირის დანიშვნას, დამატებით მიეთითება - საჯარო მოხელე, სამოქალაქო პირი. მე-4 პუნქტის შესაბამისად, სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და ტერიტორიული ორგანოების საშტატო განრიგს ამტკიცებს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი, ხოლო სსიპ-ების საშტატო განრიგს სსიპ-ის ხელმძღვანელი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ წოდებების მინიჭება, ან იმ თანამდებობაზე საქმიანობა, რომლისთვისაც განსაზღვრულია წოდება, a priori არ უნდა იწვევდეს შეკრების უფლების შეზღუდვას.

საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 13 დეკემბრის №337 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დებულების“ მე-3 მუხლის შესაბამისად, სამინისტროს საქმიანობის სფეროა საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვა, დანაშაულისა და სხვა სამართალდარღვევათა გამოვლენა, აღკვეთა, გამოძიება და ანალიზი, აგრეთვე სახელმწიფო საზღვრის დაცვის უზრუნველყოფა. დებულების მე-7 მუხლის შესაბამისად, სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფებია:

1) სამინისტროს ადმინისტრაცია (დეპარტამენტი);

2) იურიდიული დეპარტამენტი;

3) გენერალური ინსპექცია ( დეპარტამენტი);

4) ეკონომიკური დეპარტამენტი;

5) ლოჯისტიკის დეპარტამენტი;

6) ადამიანური რესურსების მართვის დეპარტამენტი;

7) საექსპერტო-კრიმინალისტიკური დეპარტამენტი;

8) საინფორმაციო-ანალიტიკური დეპარტამენტი;

9) ცენტრალური კრიმინალური პოლიციის დეპარტამენტი;

10) საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტი;

11) განსაკუთრებულ დავალებათა დეპარტამენტი;

12) ობიექტების დაცვის დეპარტამენტი;

13) სტრატეგიული მილსადენების დაცვის დეპარტამენტი;

14) საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი;

15) დროებითი მოთავსების უზრუნველყოფის დეპარტამენტი;

16) სტრატეგიული კომუნიკაციების დეპარტამენტი;

17) შიდა აუდიტის დეპარტამენტი.

18) ოპერატიული უზრუნველყოფის დეპარტამენტი;

19) მიგრაციის დეპარტამენტი;

20) ადამიანის უფლებათა დაცვისა და გამოძიების ხარისხის მონიტორინგის დეპარტამენტი.

დებულების მე-9 მუხლის შესაბამისად, სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებებია 1) საქართველოს სასაზღვრო პოლიცია და 2) საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახური^{^[49]}. ხოლო, სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირებია:

1) საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემია;

2) დაცვის პოლიციის დეპარტამენტი;

3) საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ჯანმრთელობის დაცვის სამსახური;

4) საჯარო სამართლის იურიდიული პირი ‑ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მომსახურების სააგენტო;

5) საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრი „112“.

დებულების მე-10 მუხლი დეტალურად ჩამოთვლის სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფების ძირითადი ამოცანებს. რომელთაგან, რიგი სტრუქტურული ერთეულებისა ასრულებენ მუდმივ და ძირითად საქმიანობას, თუმცა იქ დასაქმებული პირებს არ ევალებათ იმგვარი სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულება, რაც კონფლიქტში მოვიდოდა შეკრების უფლების რეალიზებასთან და საზოგადოების ყველა ჯგუფისთვის სამსახურის გაწევისას, მათ მიმართ არ გაჩნდება ნეიტრალურობის შენარჩუნების რისკი. აღნიშნულ პირებს არ გააჩნიათ იძულების ღონისძიებების გამოყენების უფლება და მათი სამსახურეობრივი მოვალეობები შემოიფარგლება ისეთი უფლებამოსილებებით, როგორიც არის, მაგალითად, სამართალშემოქმედებითი საქმიანობა, სამართლებრივი აქტების პროექტების მომზადება, ბიუჯეტის პროექტის შემუშავება, ფინანსური მომსახურების გაწევა, ბუღალტრული აღრიცხვა, სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელება, სამინისტროს მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა და სამეურნეო საქმიანობის ორგანიზება, ადამიანური რესურსების მართვა, საზღვარგარეთის ქვეყნების შესაბამის უწყებებსა და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ურთიერთობის დამყარება და შემდგომი კოორდინაცია, წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და დონორი სახელმწიფოების შესაბამის უწყებებთან, სამინისტროს კომპეტენციაში შემავალ საკითხებთან დაკავშირებით საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის მოძიება, მისი დამუშავება და შემდგომი ანალიზი და სხვა. სამინისტროს ასეთ სტრუქტურულ დანაყოფებს წარმოადგენენ მაგალითად: ადმინისტრაცია, იურიდიული დეპარტამენტი, ეკონომიკური დეპარტამენტი, ლოჯისტიკის დეპარტამენტი, ადამიანური რესურსების მართვის დეპარტამენტი, საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი და სხვა.შესაბამისად, სამინისტროში, მის მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებებში და საჯარო სამართლის იურიდიული პირებში, ამგვარი კომპეტენციის მქონე სტრუქტურული ერთეულების თანამშრომლებზე, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის გავრცელება არ მიგვაჩნია კონსტიტუციურად.

საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახური

როგორც უკვე არაერთხელ აღვნიშნეთ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილებაში, შეფასების ერთ-ერთ საკითხს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომლებისათვის შეკრებისა და მანიფესტაციის ორგანიზებისა და მასში მონაწილეობის შეზღუდვის კონსტიტუციურობა წარმოადგენდა. ხაზგასასმელია, რომ განსახილველ საქმეში სასარჩელო მოთხოვნის ფორმულირებიდან გამომდინარე, სასამართლო მხოლოდ იმ საკითხის შეფასებით შემოიფარგლა, ზოგადად არიან თუ არა ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომლები იმ ფუნქციისა და კომპეტენციის მატარებლები, რის გამოც კონსტიტუციამ შინაგან საქმეთა სამინისტროს შემადგენლობაში მყოფი პირები გამიჯნა შეკრების უფლებით სარგებლობისგან. სასამართლომ ,,პოლიციის შესახებ“ და „საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონების ანალიზის საფუძველზე განმარტა, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემაში შემავალი პოლიციისა და ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის ამოცანები, მიზნები და უფლებამოსილებები თითქმის იდენტური იყო და კონსტიტუციურად მიიჩნია შეკრების უფლებაზე შეზღუდვის დაწესება. თუმცა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ დასახელებულ საქმეში შეფასების საგანს არ წარმოადგენდა ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის თანამშრომლებზე შეზღუდვის გავრცელების ფარგლები და მოცულობა. შესაბამისად, სასამართლო არ შეხებია საქმიანობის ფუნქციური გამიჯვნის საკითხს და შეზღუდვის გავრცელების ფარგლების კავშირს სამსახურებრივ მოვალეობებთან.

ამდენად, სასამართლოს მიერ განხილულ საქმეზე მოსარჩელის მოთხოვნა და წინამდებარე სარჩელის დავის საგანი, განსხვავდება ერთმანეთისგან, შესაბამისად სასამარათლოს მხრიდან მოითხოვს განსახვავებულ შეფასებას.

„საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახური არის საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს სისტემაში სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების სტატუსით შემავალი სპეციალური სამართალდამცავი ორგანო, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ახორციელებს საფინანსო-ეკონომიკურ სფეროში დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლას, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით მისი ქვემდებარეობისთვის მიკუთვნებულ საქმეთა გამოძიებას და საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ სხვა ფუნქციებს.

სამსახურის საქმიანობის ძირითად მიზნებსა და ამოცანებს წარმოადგენს, კომპეტენციის ფარგლებში დანაშაულის თავიდან აცილება, გამოვლენა, გამოძიების სრული მოცულობით ჩატარება, სათანადო ექსპერტიზის ორგანიზება და ჩატარება. საფინანსო-ეკონომიკურ სფეროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა პრევენცია და გამოვლენა. საფინანსო-ეკონომიკურ სფეროში დანაშაულისა და კორუფციულ გარიგებათა პრევენცია, გამოვლენა და აღკვეთა და სხვა.

საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 30 ნოემბრის №790 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის დებულების“ მე-3 მუხლის შესაბამისად, სამსახურის სტრუქტურული ერთეულებია^{^[50]}:

1) ადმინისტრაცია (რომლის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია: კანცელარია, ადამიანური რესურსების მართვის სამმართველო; საერთაშორისო ურთიერთობების და სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველო, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამმართველო);

2) ეკონომიკური დეპარტამენტი (რომლის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია: ფინანსური აღრიცხვის და ანგარიშგების სამმართველო და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის სამმართველო);

3) შიდა ინსპექტირების სამმართველო;

4) სტატისტიკური აღრიცხვისა და ანალიტიკური სამმართველო;

5) ინფორმაციული ტექნოლოგიებით უზრუნველყოფის სამმართველო;

6) ოპერატიული აღრიცხვის სამმართველო;

7) საგამოძიებო დეპარტამენტი;

8) სპეციალურ გამოკვლევათა და ექსპერტიზის დეპარტამენტი;

9) ოპერატიულ-ტექნიკური უზრუნველყოფის დეპარტამენტი;

10)სპეციალური დანიშნულების რაზმი.

დებულების მე-4-მე-8 მუხლებით განისაზღვრება თითოეული სტრუქტურული ერთეულის ძირითადი ამოცანები, რომლის მიხედვითაც შეგვიძლია გამოვყოთ ის სტრუქტურული ერთეულები/ქვედანაყოფები, რომელთა უფლებამოსილებაც კონსტიტუციის მიზნებისთვის არ შიძლება განხილულ იქნეს სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოების საქმიანობად და საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის ფუნქციურ შემადგენლად. მაგალითისთვის:

· კანცელარიის ძირითადი ამოცანებია: ორგანიზება გაუწიოს სამსახურში საქმისწარმოებას, განახორციელოს შემოსული და გასული კორესპონდენციების აღრიცხვა-დამუშავება, მათ შესრულებასა და მოძრაობაზე კონტროლი. უზრუნველყოს სამსახურის კორესპონდენციის მიღება-გაგზავნა, ასევე, სამსახურის სტრუქტურული ერთეულების მიერ მომზადებული დოკუმენტების დარეგისტრირება და ადრესატამდე დაგზავნა, სამსახურში შემოსული კორესპონდენციის მიღება-აღრიცხვა, არქივის წარმოება და სხვა;

· ადამიანური რესურსების მართვის სამმართველოს ძირითადი ამოცანებია: სამსახურის სისტემაში ერთიანი საკადრო პოლიტიკის განხორციელება, თანამშრომელთა შერჩევა, განაწილება და პროფესიული დონის ამაღლება, საორგანიზაციო-საშტატო მუშაობის ორგანიზება. სამსახურის საჯარო თანამდებობებზე დანიშვნის, სამსახურებრივი გადაადგილების (გადაყვანის), გათავისუფლების, წახალისებისა და დისციპლინური სახდელის გამოყენების, შვებულებისა და მივლინების შესახებ ბრძანებების პროექტების მომზადება. კონკურსისა და ატესტაციის გამართვის ორგანიზება და სხვა;

· საერთაშორისო ურთიერთობების და სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს ძირითადი ამოცანებია: უზრუნველყოს სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფების ხელშეწყობა საერთაშორისო ურთიერთობების განვითარებისა და გაღრმავების კუთხით. სხვა ქვეყნების შესაბამის სამართალდამცავ ორგანოებთან ორმხრივი და მრავალმხრივი თანამშრომლობის სამართლებრივი ბაზის შექმნა და სისტემატიზაცია. საერთაშორისო ხელშეკრულებების/შეთანხმებების დადების, შესრულების და მოქმედების შეწყვეტა/შეჩერების მიზანშეწონილობის შესახებ წინადადებების/რეკომენდაციების მომზადება. საერთაშორისო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა, სამსახურის საქმიანობის გაუმჯობესების და ეფექტიანად წარმართვის მიზნით ერთობლივი პროექტების ინიცირება, კოორდინაცია და მათი განხორციელების ხელშეწყობა. სამართალდაცვით სფეროში საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების იმპლემენტაცია. სამსახურის კომპეტენციას მიკუთვნებულ საკითხებზე საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის მოძიება, მისი დამუშავება და შემდგომი ანალიზი, სამსახურის საქმიანობის ხელშეწყობისა და გაუმჯობესების მიზნით შესაბამისი რეკომენდაციების შემუშავება. საპროტოკოლო საქმიანობის უზრუნველყოფა. საჯარო ინფორმაციის გაცემის ორგანიზება. კომპეტენციის ფარგლებში, სამსახურის საქმიანობის მარეგულირებელი სამართლებრივი აქტების პროექტების მომზადების ორგანიზება და სხვა;

· საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამმართველოს ძირითადი ამოცანა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებთან, არასამთავრობო და სხვა საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან სამსახურის ურთიერთობის უზრუნველყოფა და ხელშეწყობა, საზოგადოების ინფორმირება სამსახურის კომპეტენციას მიკუთვნებული საქმიანობის განხორციელების თაობაზე. ხოლო, ადმინისტრაცია უზრუნველყოფს სამსახურის შენობაში მოქალაქეთა დაშვების ორგანიზებას;

· ფინანსური აღრიცხვის და ანგარიშგების სამმართველოს ძირითადი ამოცანაა საფინანსო-ეკონომიკური და ბუღალტრული აღრიცხვის წარმართვა და ორგანიზება, მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით და პერიოდულობით შესაბამისი ანგარიშგების უზრუნველყოფა;

· მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის სამმართველოს ძირითადი ამოცანებია სამსახურის მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა. ტენდერის გამოცხადების ორგანიზების ხელშეწყობა, სატენდერო დოკუმენტაციის მომზადება, მომწოდებელთან ხელშეკრულებების დადების ორგანიზება და დადებული ხელშეკრულების შესრულებაზე კონტროლის განხორციელება;

· სტატისტიკური აღრიცხვისა და ანალიტიკური სამმართველოს ძირითადი ამოცანაა, სამსახურის სისტემაში დანაშაულობათა და სამართალდარღვევათა აღრიცხვა-სისტემატიზაცია, სტატისტიკური ანალიზი. სახელმწიფო დაწესებულებებიდან, ასევე კანონით დასაშვები წყაროებიდან სამსახურის ფუნქციონირებისათვის საჭირო ინფორმაციის მოგროვება, სისტემატიზაცია და მათი ოპერატიულ-საგამოძიებო ორგანოებისათვის მიწოდება. საგამოძიებო დეპარტამენტის ქვედანაყოფებიდან დადგენილი წესით გაწეული მუშაობის შედეგების, ასევე მათი კონტროლის განხორციელების მიზნით ანგარიშების მიღება, თავის კომპეტენციის ფარგლებში სისტემატიზაცია და ანალიზი. საგამოძიებო დეპარტამენტის ორგანოების შემაჯამებელი ანგარიშების მომზადება;

· ინფორმაციული ტექნოლოგიებით უზრუნველყოფის სამმართველოს ძირითადი ამოცანებია: საგადასახადო მონაცემთა ელექტრონულ ბაზასთან მომხმარებლის დონეზე დაკავშირება, დამუშავება, სისტემატიზაცია და წარმართვა. საინფორმაციო-საძიებო კომპიუტერული სისტემების დანერგვა და ექსპლუატაცია. სამსახურის ერთიანი კომპიუტერული ქსელის შექმნა-ადმინისტრირება. სამსახურის ცენტრალური და რეგიონალური ოფისების ინტერნეტით და სამსახურის მონაცემთა ბაზებთან კავშირით უზრუნველყოფა. სამსახურის საქმიანობაში თანამედროვე საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დანერგვა, ინფორმაციული ტექნოლოგიებისა და კომუნიკაციების საშუალებით სამსახურის გამართული ფუნქციონირების ხელშეწყობა.

აღნიშნული კომპეტენციების ზოგად სურათიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სამსახურეობრივი უფლებამოსილებისა და კომპეტენციის გათვალისწინებით, ზემოჩამოთვლილი ერთეულებში დასაქმებული პირების, ნეიტრალურობა ვერ დადგება რისკის ქვეშ, და არ არსებობს მათზე შეზღუდვის დაწესების საჭიროება. შესაბამისად, მსგავსი ფუნქციის განმახორციელებელ პირებზე არ უნდა გავრცელდეს შეკრებებში მონაწილეობის შეზღუდვა.

საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექცია

საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექცია (შემდეგში - გენერალური ინსპექცია) არის საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფი.

მის ძირითად ამოცანებს წარმოედგენს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნათა განუხრელი შესრულების, დისციპლინისა და კანონიერების დაცვის სამსახურებრივი კონტროლი. სამინისტროს მოსამსახურეთა მიერ მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების, სამსახურებრივი გადაცდომის ფაქტებისა და სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედებათა გამოვლენა, აღნიშნულ ფაქტებთან დაკავშირებული განცხადებებისა და საჩივრების შესწავლა და შესაბამისი რეაგირება. სამსახურებრივი ეთიკის წესების შესრულებაზე კონტროლისა და ზედამხედველობის განხორციელება. საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის შემოწმება, საბიუჯეტო და არასაბიუჯეტო სახსრების განაწილებისა და ხარჯვის კანონიერებასა და მიზანშეწონილობაზე კონტროლის განხორციელება. წინასწარი გამოძიების ჩატარება სამინისტროს სისტემის მოსამსახურის მიერ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 332-ე-335-ე, 337-ე-342-ე მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულთა ჩადენის შემთხვევაში. კერძო აღმასრულებლის საქმიანობაზე მონიტორინგის განხორციელება. სამინისტროს კომპეტენციის ფარგლებში ნოტარიუსის სამსახურებრივი საქმიანობის ზედამხედველობის განხორციელება.

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2008 წლის 17 მარტის №63 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის დებულების“ მე-18 მუხლის შესაბამისად, გენერალური ინსპექციის სტრუქტურული ერთეულებია:

1) სამოხელეო დანაშაულის გამოძიების სამმართველო;

უზრუნველყოფს სამინისტროს სისტემის მოსამსახურის, მათ შორის, კერძო აღმასრულებლის, მიერ ჩადენილი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 332-ე, 333-ე და 337-ე–342-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების (გარდა გენერალური ინსპექციის აღმოსავლეთის საგამოძიებო სამმართველოსა და დასავლეთის საგამოძიებო სამმართველოს ქვემდებარე, აგრეთვე, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობას მიკუთვნებული დანაშაულებისა) გამოძიებას. გენერალური ინსპექციის უფროსისა და უფროსის მოადგილის ცალკეული დავალებების შესრულებას.

2) აღმოსავლეთის საგამოძიებო სამმართველო;

უზრუნველყოფს აღმოსავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 342¹, 378-ე, 378¹, 378², 379-ე, 380-ე და 381-ე (თავისუფლების აღკვეთასთან დაკავშირებული განაჩენის შეუსრულებლობის ნაწილში) მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების, აღმოსავლეთ საქართველოში განლაგებული პენიტენციური დაწესებულებების ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულებისა და სპეციალური პენიტენციური სამსახურის მოსამსახურის მიერ ჩადენილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 332-ე, 333-ე და 337-ე–342-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიებას (გარდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობას მიკუთვნებული დანაშაულებისა). გენერალური ინსპექციის უფროსისა და უფროსის მოადგილის ცალკეული დავალებების, აგრეთვე, პროკურორის წერილობითი დავალებებისა და მითითებების შესრულებას.

3) დასავლეთის საგამოძიებო სამმართველო;

უზრუნველყოფს დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე ჩადენილი, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 342¹, 378-ე, 378¹, 378², 379-ე, 380-ე და 381-ე (თავისუფლების აღკვეთასთან დაკავშირებული განაჩენის შეუსრულებლობის ნაწილში) მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულების, დასავლეთ საქართველოში განლაგებული პენიტენციური დაწესებულებების ტერიტორიაზე ჩადენილი დანაშაულებისა და სპეციალური პენიტენციური სამსახურის მოსამსახურის მიერ ჩადენილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 332-ე, 333-ე და 337-ე–342-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიებას (გარდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობას მიკუთვნებული დანაშაულებისა). გენერალური ინსპექციის უფროსისა და უფროსის მოადგილის ცალკეული დავალებების შესრულებას.

4) სამსახურებრივი შემოწმების სამმართველო.

უზრუნველყოფს სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მოსამსახურეთა ინტერესთა შეუთავსებლობის ფაქტების გამოვლენას, მათ მიერ სამსახურებრივი გადაცდომის ფაქტებზე სამსახურებრივი შემოწმების ჩატარებას; მათ მიერ სამსახურებრივი დისციპლინის დაცვას, სამსახურებრივი ეთიკის წესების შესრულებაზე კონტროლისა და ზედამხედველობის განხორციელებას; მოქალაქეთა განცხადება-საჩივრების შესწავლასა და მათზე სათანადო რეაგირებას; სამსახურებრივი შემოწმების სამუშაო გეგმის შემუშავებას; დასაბუთებული დასკვნის მომზადებას კერძო აღმასრულებლისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების მიზანშეწონილობის თაობაზე; ნოტარიუსის სამსახურებრივ საქმიანობაზე ზედამხედველობის განხორციელებას; ნოტარიუსის დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ საქმის აღძვრის თაობაზე მასალების მომზადებას; მონიტორინგის განხორციელებას სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირების ადმინისტრაციულ შენობებში არსებულ ელექტრონული პირადობის მოწმობის წამკითხველებზე დაფიქსირებულ მონაცემებსა და სათვალთვალო ვიდეოკამერების მიერ დაფიქსირებულ ვიდეოჩანაწერებზე; გენერალური ინსპექციის უფროსისა და უფროსის მოადგილის ცალკეული დავალებების შესრულებას.

განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტებიდანაც გამომდინარეობს, რომ შეკრების უფლების მიღმა შეიძლება მოვიაზროთ, გენერალური ინსპექციის მხოლოდ ის თანამშრომლები, რომლებიც აწარმოებენ დანაშაულის გამოძიებას, ვინაიდან ამგვარი სპეციფიკური უფლებამოსილება შეუთავსებელია, ამავე პირების მიერ შეკრების უფლებით სარგებლობასთან. რაც შეეხება უფლებამოსილებას, რომელიც არ ეხება დანაშაულის გამოძიებას და მხოლოდ სამსახურებრივ გადაცდომებს, დისციპლინურ პასუხისმგებლობას, სამსახურებრივი ეთიკის წესების შესრულებაზე კონტროლსა და ზედამხედველობის განხორციელებას გულისხმობს (დებულების შესაბამისად აღნიშნული სამსახურებრივი შემოწმების სამმართველოს კომპეტენციას განეკუთვნება), უფლების შეზღუდვის გავრცელების ინტერესი არ არსებობს, ვინაიდან აღნიშნული საქმიანობა არ არის იმ ფუნქციისა და კომპეტენციის მატარებელი, რომელთა გამოც საქართველოს კონსტიტუციამ პირთა კონკრეტული წრე გამიჯნა შეკრების უფლებით სარგებლობისგან.

სპეციალური პენიტენციური სამსახურის სპეციალური დანაყოფი

„სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, სპეციალური პენიტენციური სამსახური შედგება სპეციალური და სამოქალაქო დანაყოფებისგან.

აღნიშნული კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სამსახურის სპეციალური დანაყოფები შეადგენენ სპეციალური, გასამხედროებული ქვედანაყოფების ერთიან სისტემას, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ასრულებს მისთვის დაკისრებულ ამოცანებს პენიტენციურ დაწესებულებებში ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა უფლებების რეალიზაციის, მსჯავრდებულთა რესოციალიზაციის პროგრამების განხორციელების, სამართლებრივი რეჟიმის დაცვის, უსაფრთხოების დაცვის, ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა გაყვანის/გადაყვანის და ექსტრადიციის, ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა პირადი საქმეებისა და რეესტრების წარმოების, ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა შესახებ შესაბამისი მონაცემების დამუშავებისა და ანალიზის, კრიზისული ვითარების მართვის და სპეციალური ღონისძიებების განხორციელების მიზნით.

ხოლო, სამსახურის სამოქალაქო დანაყოფი აერთიანებს სამსახურის იმ სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს, რომელთა მთავარი დანიშნულება სპეციალური დანაყოფის გამართული ფუნქციონირებაა. სამსახურის სამოქალაქო დანაყოფი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს სამსახურის ერთიან ლოჯისტიკურ, სამედიცინო, საფინანსო, ორგანიზაციულ და სამართლებრივ უზრუნველყოფას, აგრეთვე სამსახურის გამგებლობის სფეროში ადამიანის უფლებათა დაცვასა და სისტემურ მონიტორინგს, მოსამსახურეთა, მათ შორის სამხედრო სავალდებულო მოსამსახურეთა, მიერ სამსახურებრივი მოვალეობებისა და საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნათა შესრულებისა და სამსახურში სამედიცინო მომსახურების ხარისხის კონტროლს.

„სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25¹-ე მუხლი, მსგავსად „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის „ი.ზ“ ქვეპუნქტისა, შეკრების და მანიფესტაციის ორგანიზების ან/და ჩატარების, აგრეთვე მასში მონაწილეობის უფლებას უკრძალავს მხოლოდ სპეციალურ დანაყოფის მოსამსახურეს.^{^[51]}

„სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, სამსახურის სპეციალური დანაყოფის მოსამსახურეები არიან პირები, რომელთა საქმიანობაც მიმართულია სასჯელის უშუალო აღსრულებისაკენ და უზრუნველყოფს შემდეგი ამოცანების შესრულებას: პენიტენციურ დაწესებულებაში ბრალდებულის/მსჯავრდებულის უფლებების რეალიზაცია; პენიტენციურ დაწესებულებაში სამართლებრივი რეჟიმის დაცვა; პენიტენციური დაწესებულების დაცვის უზრუნველყოფა; პენიტენციურ დაწესებულებაში უსაფრთხოების დაცვა; სამსახურის მატერიალური და ტექნიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; პენიტენციური დაწესებულების საინფორმაციო-ანალიტიკური უზრუნველყოფა, მონაცემების დამუშავება და ანალიზი; ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა პირადი საქმეებისა და რეესტრების წარმოება; ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა გაყვანა/გადაყვანა და ექსტრადიცია; პენიტენციურ დაწესებულებაში კრიზისული ვითარების მართვა, ინტერვენციისა და სპეციალური ღონისძიებების განხორციელება; პენიტენციურ დაწესებულებაში სამართლებრივი რეჟიმის დასაცავად თავისი კომპეტენციის ფარგლებში საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნების შესრულება (კერძოდ, პენიტენციური დაწესებულების დღის განრიგის შემუშავება და მის შესრულებაზე ზედამხედველობა) და ამ მოთხოვნების დარღვევის შემთხვევაში შესაბამისი რეაგირება; პენიტენციურ დაწესებულებაში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე დანაშაულის ან/და სხვა სამართალდარღვევის გამოვლენა, აღკვეთა, პრევენცია და უსაფრთხოების დაცვა; სამსახურის მატერიალური ფასეულობების (მათ შორის, სამსახურის ბალანსზე რიცხული ობიექტების) დაცვა, შესაბამისი ტექნიკური უსაფრთხოების გეგმების შემუშავება და განხორციელება; პენიტენციურ დაწესებულებაში უსაფრთხოების და დადგენილი რეჟიმის დასაცავად კრიზისული ვითარების საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით მართვა; სტიქიური უბედურებისა და სხვა საგანგებო სიტუაციის დროს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება, აგრეთვე მოსამსახურეთა განსაკუთრებულ რეჟიმზე გადაყვანის უზრუნველყოფა; ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ტრანსპორტირების, აგრეთვე პენიტენციურ დაწესებულებაში უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიმდინარე და გაძლიერებული ღონისძიებების გეგმების შემუშავება და განხორციელება; სამსახურის სპეციალური და სამოქალაქო დანაყოფების მოსამსახურეთა, აგრეთვე მათი ოჯახის წევრთა უსაფრთხოების საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით უზრუნველყოფა.^{^[52]}

კანონის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს სპეციალური და სამოქალაქო დანაყოფების მოსამსახურის უფლებას, გამოიყენოს ფიზიკური ძალა, სპეციალური საშუალებები და ცეცხლსასროლი იარაღი მისთვის დაკისრებული მოვალეობის შესასრულებლად.

საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 22 დეკემბრის №366 ბრძანებით დამტკიცებული „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის დებულების“ მე-10 მუხლის შესაბამისად, სამსახურის სპეციალური დანაყოფი აერთიანებს პენიტენციურ დაწესებულებებს (მათ სტრუქტურულ ერთეულებსა და ყველა მოსამსახურეს), ასევე, იმ სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს, რომელთა საქმიანობაც უშუალოდ მიმართულია პენიტენციურ დაწესებულებათა ერთიანი მართვის, პენიტენციურ დაწესებულებებში ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა უფლებების დაცვის, მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის, სამართლებრივი რეჟიმის დაცვის, უსაფრთხოების დაცვის, უსაფრთხოების სპეციალური ღონისძ იებების გატარების, ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა გაყვანის/გადაყვანის და ექსტრადიციის, ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა პირადი საქმეებისა და რეესტრების წარმოების, შესაბამისი მონაცემების დამუშავებისა და ანალიზის უზრუნველყოფისაკენ.

დებულების მე-10 მუხლის მე-2¹პუნქტის თანახმად, სამსახურის სპეციალურ დანაყოფებს მიეკუთვნება სამსახურის შემდეგი სტრუქტურული ქვედანაყოფები: პენიტენციური დეპარტამენტი და მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის დეპარტამენტი.

მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის დეპარტამენტის ამოცანებია: ა) მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციაზე ზრუნვა და ამ მიზნით სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებთან, მათ შორის, არასაპატიმრო სასჯელთა აღსრულებისა და პრობაციის ეროვნულ სააგენტოსთან, ასევე დანაშაულის პრევენციის ცენტრთან, აგრეთვე სხვადასხვა სახელმწიფო თუ კერძო დაწესებულებებთან აქტიური თანამშრომლობა; ბ) მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციისა და საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის მიზნით, შესაბამისი პროგრამების შემუშავება და განხორციელება.^{^[53]}

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ შეკრებებში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა, განსახილველ შემთხვევაში, გარკვეულ დიფერენცირებას ეფუძნება (კერძოდ, აკრძალვა ვრცელდება მხოლოდ სამსახურის სპეციალურ დანაყოფის მოსამსახურეებზე და ის არ ეხება სამოქალაქო დანაყოფის მოსამსახურეებს), მიგვაჩნია, რომ უფლების შეზღუდვის მქონე პირთა წრეში, სამსახურის სპეციალური დანაყოფის მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის დეპარტამენტის თანამშრომლების მოქცევა, და მათთვის შეკრების გზით გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, მათივე საქმიანობისა და კომპეტენციის გათვალისწინებით, არ ემსახურება ლეგიტიმურ ინტერესებს და წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან.

მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის დეპარტამენტის უფლებამოსილება არ ეხება სასჯელის უშუალო აღსრულებას და ისეთი ამოცანების შესრულებას, რაც კონფლიქტში მოვიდოდა შეკრების უფლების რეალიზებასთან (მაგალითად, როგორიც არის: პენიტენციურ დაწესებულებაში სამართლებრივი რეჟიმისა და უსაფრთხოების დაცვა; ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა გაყვანა/გადაყვანა და ექსტრადიცია; პენიტენციურ დაწესებულებაში კრიზისული ვითარების მართვა, ინტერვენციისა და სპეციალური ღონისძიებების განხორციელება; პენიტენციურ დაწესებულებაში და მის მიმდებარე ტერიტორიაზე დანაშაულის ან/და სხვა სამართალდარღვევის გამოვლენა, აღკვეთა, პრევენცია და უსაფრთხოების დაცვა და სხვა). აღნიშნული დეპარტამენტის უფლებამოსილება მხოლოდ მსჯავრდებულთა რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციისა და საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის მიზნით, სხვადასხვა სახელმწიფო თუ კერძო დაწესებულებებთან აქტიურ თანამშრომლობას და შესაბამისი პროგრამების შემუშავება/განხორციელებას გულისხმობს.

შესაბამისად, აღნიშნულ დეპარტამენტში დასაქმებულ პირებზე, უფლების შეზღუდვის გავრცელების ინტერესი არ არსებობს, ვინაიდან მათი საქმიანობა არ არის იმ ფუნქციისა და კომპეტენციის მატარებელი, რომელთა გამოც საქართველოს კონსტიტუციამ პირთა კონკრეტული წრე გამიჯნა შეკრების უფლებით სარგებლობისგან.

საქართველოს თავდაცვის ძალები

„საქართველოს თავდაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, სამინისტროს სტრუქტურული ერთეულები, მათი ფუნქციებიდან გამომდინარე, ერთიანდება სამინისტროს სამოქალაქო ოფისში ან საქართველოს თავდაცვის ძალებში (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით სამინისტროს სამოქალაქო ოფისზე არ ვრცელდება შეკრებებში/მანიფესტაციებში მონაწილეობის აკრძალვა). თუმცა თავდაცვის ძალების საქმიანობის მარეგულირებელი სამართლებრივი აქტების ანალიზის საფუძველზე დგინდება, რომ საქართველოს თავდაცვის ძალების მოსამსახურეთაგან, გარკვეული ნაწილი, ასევე წარმოადგენს სამოქალაქო პერსონალს, რომლიც არ ასრულებს თავდაცვის ძალების ფუნქციურ საქმიანობას.

„საქართველოს თავდაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს თავდაცვის ძალები არის ეროვნული თავდაცვის სისტემის პოლიტიკურად ნეიტრალური და შეიარაღებული სამხედრო ინსტიტუტი, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში ახორციელებს აუცილებელ და პროპორციულ სამხედრო და სხვა სახის ღონისძიებებს. მე-9 მუხლით განისაზღვრება საქართველოს თავდაცვის ძალების სახეობანი და შემადგენლობა, რომლის თანახმადაც საქართველოს თავდაცვის ძალების სახეობებია: სახმელეთო ძალები, საჰაერო ძალები, ეროვნული გვარდია, სპეციალური ოპერაციების ძალები. ხოლო მის შემადგენლობაში შედის სამინისტროს შემდეგი სტრუქტურული ერთეულები: ა) გენერალური შტაბი (მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების მეთაურისთვის საქართველოს თავდაცვის ძალების მიერ ფუნქციების შესრულებაში ხელის შეწყობა); ბ) აღმოსავლეთის სარდლობა (მისი ძირითადი დანიშნულებაა თავდაცვის გეგმით განსაზღვრული ოპერაციის რაიონში მისდამი დაქვემდებარებული ქვედანაყოფების მართვა და დასახული ამოცანების შესრულება); გ) დასავლეთის სარდლობა (მისი ძირითადი დანიშნულებაა თავდაცვის გეგმით განსაზღვრული ოპერაციის რაიონში მისდამი დაქვემდებარებული ქვედანაყოფების მართვა და დასახული ამოცანების შესრულება); დ) ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის სარდლობა (მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების ქვედანაყოფების საავიაციო მხარდაჭერის განხორციელება, აგრეთვე ქვეყნის საჰაერო სივრცის დაცვა); ე) სპეციალური ოპერაციების ძალები (მათი ძირითადი დანიშნულებაა სპეციალური ოპერაციების ჩატარება, აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის ძალების ქვედანაყოფების მხარდაჭერა); ვ) წვრთნებისა და სამხედრო განათლების სარდლობა (მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების პერსონალის მიერ, სამხედრო პროფესიული განათლების მიღების უზრუნველყოფა, ქვედანაყოფების წვრთნა და შეფასება, აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის ძალების სამხედრო დოქტრინებით უზრუნველყოფა); ზ) ჯარების ლოჯისტიკური უზრუნველყოფის სარდლობა (მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს თავდაცვის ძალების ლოჯისტიკური მხარდაჭერის განხორციელება); თ) ეროვნული გვარდია (მისი ძირითადი დანიშნულებაა ტერიტორიული რეზერვისა და სამობილიზაციო რეზერვის მართვა); ი) სამხედრო პოლიცია (მისი ძირითადი დანიშნულებაა საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული საგამოძიებო ქვემდებარეობის ფარგლებში დანაშაულთა გამოძიება, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელება, საქართველოს თავდაცვის ძალებში მართლწესრიგისა და თავდაცვის ობიექტების დაცვის, აგრეთვე საქართველოს თავდაცვის ძალების გადაადგილების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა); კ) სამხედრო დაზვერვის დეპარტამენტი (მისი ძირითადი დანიშნულებაა სამხედრო სადაზვერვო საქმიანობის განხორციელება).

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2019 წლის 28 იანვრის ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალებში შემავალი ქვედანაყოფების შინაგანაწესის“^{^[54]} პირველი მუხლის პირველ პუნქტში მითითებულია, რომ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალებში შემავალი ქვედანაყოფების შინაგანაწესი ვრცელდება ქვედანაყოფების მოსამსახურეებზე (სამხედრო მოსამსახურე, სპეციალური წოდების მქონე პირი და სამოქალაქო პირი (მათ შორის შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირი)), მიუხედავად თანამდებობრივი მდგომარეობისა. ამდენად, თავდაცვის ძალებში სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე უშუალოდ პასუხისმგებელი პირები და სამოქალაქო პერსონალი გამიჯნულია ერთმანეთისგან.

გარდა აღნიშნულისა, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2017 წლის 25 ივლისის ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის ძალებში სამსახურის დებულების“ (რომელიც განსაზღვრავს საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალებში სამსახურის წესსა და პირობებს), მე-2 მუხლის „ა“ და „ბ“ პუნქტებით, „მოსამსახურე“ განმარტებულია, როგორც მოხელე, მათ შორის, სამხედრო ან სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე მოსამსახურე, აგრეთვე შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირი, ხოლო „სამოქალაქო პირი“ განმარტებულია, როგორც მოხელე, რომელსაც არ გააჩნია სამხედრო ან სპეციალური წოდება და შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირი.

სამოქალაქო პერსონალის გამიჯვნისთვის, ცალ-ცალკე განვიხილოთ საქართველოს თავდაცვის ძალებში შემავალი სტრუქტურული ერთეულების შემადგენლობა:

1. გენერალური შტაბის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2018 წლის 13 დეკემბრის №132 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბის დებულების“ პირველი მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბი არის საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფი. ამავე დებულების მე-4 მუხლის შესაბამისად, გენერალური შტაბის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია:

· J-1 პერსონალის დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) პერსონალის დაგეგმვის სამმართველო (საორგანიზაციო-საშტატო განყოფილება და პერსონალის დაგეგმვის განყოფილება); ბ) პერსონალის მზადყოფნის სამმართველო (პერსონალის სტატუსის ანალიზის განყოფილება, საბრძოლო და სამობილიზაციო დაგეგმვის განყოფილება და მორალურ-ფსიქოლოგიური მხარდაჭერის განყოფილება); გ) პერსონალის დაგეგმვისა და მართვის სისტემების განვითარების განყოფილება;

· J-2 – დაზვერვის დეპარტამენტი;

· J-3 – ოპერატიული დაგეგმვის დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) ოპერაციების დაგეგმვის სამმართველო (დაგეგმვის განყოფილება; საცეცხლე შესაძლებლობების დაგეგმვის განყოფილება; ჯავშანსატანკო შესაძლებლობების დაგეგმვის განყოფილება; საინჟინრო შესაძლებლობების დაგეგმვის განყოფილება და საინფორმაციო ოპერაციებისა და სამხედრო-სამოქალაქო თანამშრომლობის დაგეგმვის განყოფილება); ბ) მხარდაჭერისა და ოპერატიული მომზადების სამმართველო (გაერთიანებული (ეროვნული) სწავლებების განყოფილება; საერთაშორისო სწავლებების განყოფილება; საერთაშორისო მისიების განყოფილება და საზღვაო შესაძლებლობების დაგეგმვის განყოფილება); გ) სამხედრო მართვის ცენტრი (სამმართველო) (მონიტორინგის განყოფილება და სტატისტიკის განყოფილება);

· J-4 – ლოჯისტიკის დაგეგმვის დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) ლოჯისტიკის სტრატეგიული დაგეგმვისა და პოლიტიკის სამმართველო (ლოჯისტიკის პოლიტიკისა და ოპერაციების ლოჯისტიკური მხარდაჭერის დაგეგმვის განყოფილება და საერთაშორისო სწავლებებისა და მასპინძელი ქვეყნის ლოჯისტიკური მხარდაჭერის განყოფილება); ბ) ლოჯისტიკური მზადყოფნის სამმართველო (ლოჯისტიკური მარაგების სტრატეგიული დაგეგმვის განყოფილება და ინფორმაციების მართვის განყოფილება); გ) შეიარაღების, ტექნიკისა და საბრძოლო მასალების სტრატეგიული დაგეგმვის სამმართველო (შეიარაღებისა და ტექნიკის სტრატეგიული დაგეგმვის განყოფილება და საბრძოლო მასალების სტრატეგიული დაგეგმვის განყოფილება); დ) გადაადგილების ეროვნული საკოორდინაციო ცენტრი და ე) ინფრასტრუქტურის დაგეგმვის განყოფილება;

· J-5 – სტრატეგიული დაგეგმვის დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) სამხედრო სტრატეგიის და ძალთა დაგეგმვის სამმართველო (სტრატეგიული დაგეგმვის განყოფილება; ძალთა დაგეგმვის განყოფილება და რესურსების დაგეგმვის განყოფილება); ბ) საერთაშორისო სამხედრო თანამშრომლობის სამმართველო (ნატო-საქართველოს პროგრამების განყოფილება და ორმხრივი თანამშრომლობის განყოფილება).

· J-6 – კავშირგაბმულობის და ინფორმაციული სისტემების დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) კავშირგაბმულობის სამმართველო (რადიო და რადიოსარელეო კავშირების განყოფილება და სიხშირული სპექტრის მართვისა და კრიპტოგრაფიული უსაფრთხოების განყოფილება); ბ) ინფორმაციული სისტემების სამმართველო (კომპიუტერული და სატელეფონო ქსელების და სისტემების განყოფილება და კომპიუტერული უსაფრთხოების განყოფილება); გ) ტექნიკური მხარდაჭერის სამმართველო (ტექნიკური კონტროლის განყოფილება და კავშირგაბმულობისა და ინფორმაციული სისტემების რესურსების მართვის განყოფილება);

· J-7 – სამხედრო განათლებისა და საბრძოლო მომზადების დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) სამხედრო განათლების სამმართველო (სამხედრო განათლების დაგეგმვის განყოფილება და სამხედრო საგანმანათლებლო პროგრამების ანალიზისა და სასწავლო პროცესის მონიტორინგის განყოფილება); ბ) საბრძოლო მომზადების სამმართველო, (საბრძოლო მომზადების დაგეგმვის განყოფილება და საბრძოლო მომზადების მონიტორინგისა და ანალიზის განყოფილება); გ) გამოცდილების გაზიარების განყოფილება და დ) პოლიგონის, სასროლეთისა და სიმულაციური საშუალებების განვითარების განყოფილება;

· ადმინისტრაციული დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) საქმისწარმოების სამმართველო (საიდუმლო საქმისწარმოების განყოფილება და არასაიდუმლო საქმისწარმოების განყოფილება); ბ) საფინანსო უზრუნველყოფის სამსახური; გ) იურიდიული სამმართველო; დ) საიდუმლოების რეჟიმის დაცვისა და ნატოს კლასიფიცირებული ინფორმაციის ქვერეგისტრის სამმართველო; ე) სპორტული ღონისძიებების სამსახური და ვ) თავდაცვის ძალების მმართველობის ადმინისტრაციული ჯგუფი;

· საბრძოლო მზადყოფნის მონიტორინგის სამმართველო, რომელშიც შედის: ა) საბრძოლო მზადყოფნის მონიტორინგის განყოფილება; ბ) საბრძოლო მზადყოფნის სტატუსისა და ანალიზის განყოფილება და გ) საჯარისო სამსახურის და ფიზიკური მომზადების ინსპექტირების განყოფილება;

· შეიარაღების კონტროლისა და ვერიფიკაციის სამმართველო, რომელშიც შედის: ა) ევროპაში ჩვეულებრივი შეიარაღებული ძალების შესახებ ხელშეკრულების და „ვენის 2011 წლის დოკუმენტის“ განყოფილება და ბ) „ღია ცის“ ხელშეკრულების და ინფორმაციის ანალიზის განყოფილება;

· სამედიცინო დეპარტამენტი, რომელშიც შედის: ა) სამედიცინო უზრუნველყოფისა და დაგეგმვის სამმართველო (სამკურნალო პროფილაქტიკური, სამედიცინო სტატისტიკის, პაციენტების ნაკადების მართვის და აღრიცხვის განყოფილება; სამედიცინო უზრუნველყოფის დაგეგმვისა და ანალიზის განყოფილება და პრევენციული მედიცინის განყოფილება); ბ) სამედიცინო მარაგების დაგეგმვისა და აღრიცხვის სამმართველო (სამედიცინო მარაგების დაგეგმვის განყოფილება; სამედიცინო მარაგების აღრიცხვის განყოფილება და ბუღალტრული აღრიცხვის განყოფილება); გ) სამედიცინო მომარაგების უზრუნველყოფის სამსახური (სამედიცინო ქონების შენახვისა და აღრიცხვის განყოფილება და მატერიალური უზრუნველყოფის, დისტრიბუციის, სამედიცინო აპარატურის და ინვენტარის ტექნიკური მომსახურების განყოფილება) და დ) გენერალური შტაბის სამედიცინო უზრუნველყოფის პუნქტი;

· სამხედრო პერსონალის მართვის ცენტრი, რომელშიც შედის: ა) დაკომპლექტების სამმართველო (დაკომპლექტების პირველი განყოფილება; დაკომპლექტების მეორე განყოფილება და რეკრუტირებისა და სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნილ პირთა მომსახურების განყოფილება); ბ) სამხედრო პერსონალის კარიერული მართვისა და პროფესიული განვითარების სამმართველო (საბრძოლო გვარეობების განყოფილება; საბრძოლო მხარდაჭერის და საბრძოლო უზრუნველყოფის გვარეობების განყოფილება; სამხედრო განათლებისა და პროფესიული განვითარების განყოფილება და შერჩევის საბჭოების უზრუნველყოფის განყოფილება); გ) სოციალურ საკითხთა და ადმინისტრაციული უზრუნველყოფის სამმართველო (დაჯილდოების და სოციალურ საკითხთა უზრუნველყოფის განყოფილება; ადმინისტრაციული და საქმისწარმოების განყოფილება და პირადი საქმეების აღრიცხვის და უზრუნველყოფის განყოფილება);

· კავშირგაბმულობის ცენტრი, რომელშიც შედის: ა) დისლოცირებადი კავშირგაბმულობის სამსახური (რადიოკავშირების ოცეული; ინტეგრირებული ქსელების ოცეული და მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის ოცეული); ბ) სტაციონარული კავშირგაბმულობის სამსახური (კავშირების მართვის მორიგეების ჯგუფი; რადიოკავშირების განყოფილება; სატელეფონო სისტემების ადმინისტრირების განყოფილება და საფელდეგერო კავშირების განყოფილება); გ) ინფორმაციული ტექნოლოგიების უზრუნველყოფის სამსახური (ქსელებისა და სისტემების ადმინისტრირების განყოფილება და ტექნიკური დახმარების განყოფილება) და დ) კავშირგაბმულობის ცენტრის შტაბი.

საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბის დებულების მე-5-მე-17 მუხლებით გაწერილია გენერალური შტაბის სტრუქტურული ქვედანაყოფების კომპეტენცია.

2. სამხედრო პოლიციის შემადგენლობა

„სამხედრო პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის შესაბამისად, სამხედრო პოლიციის თანამშრომელი შეიძლება იყოს: ა) სამოქალაქო პირი; ბ) სამხედრო მოსამსახურე და გ) სპეციალური წოდების მქონე მოსამსახურე. საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2011 წლის 21 ივლისის № 582 ბრძანებით დამტკიცებული „სამხედრო პოლიციის თანამშრომელთა სამსახურის გავლის წესის“ პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მოსამსახურე/მოსამსახურეები არიან სამხედრო მოსამსახურე(ებ)ი, სპეციალური წოდების მქონე ან სამოქალაქო პირ(ებ)ი.

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2015 წლის 23 თებერვლის №7 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების სამხედრო პოლიციის დეპარტამენტის დებულების“ მე-5 მუხლით განისაზვრება სამხედრო პოლიციის სტრუქტურა, რომლის თანახმადაც, სამხედრო პოლიციაში შედის შემდეგი სტრუქტურული ქვედანაყოფები: ა) ადმინისტრაციული მთავარი სამმართველო; ბ) გამოძიების მთავარი სამმართველო; გ) ოპერატიული უზრუნველყოფისა და მონიტორინგის მთავარი სამმართველო; დ) ოპერატიულ-ტექნიკური უზრუნველყოფის მთავარი სამმართველო; ე) დაცვისა და უსაფრთხოების მთავარი სამმართველო; ვ) სპეციალურ გამოკვლევათა სამმართველო; ზ) ანალიტიკური სამმართველო; თ) საბრძოლო მომზადებისა და ოპერატიული დაგეგმვის სამსახური; ი) იურიდიული სამსახური; კ) სამხედრო პოლიციის აღმოსავლეთ ბატალიონი; ლ) სამხედრო პოლიციის დასავლეთ ბატალიონი; ნ) საპატრულო ღონისძიებათა კოორდინაციის სამმართველო. ამავე დებულების მე-6 უხლით კი, განსაზღვრულია სამხედრო პოლიციის თითოეული სტრუქტურული ქვედანაყოფების კომპეტენცია.

3. წვრთნებისა და სამხედრო განათლების სარდლობის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2016 წლის 16 დეკემბრის №90 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების წვრთნებისა და სამხედრო განათლების სარდლობის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სარდლობის სტრუქტურული ერთეულებია: ა) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური; ბ) უცხო ენის ტესტირების უზრუნველყოფის განყოფილება; გ) შტაბი (რომელშიც შედის: G-1 სამსახური; G-3 სამსახური; G-4 სამსახური; G-5 სამსახური; G-6 სამსახური); დ) ნატო-საქართველოს წვრთნებისა და შეფასების ერთობლივი ცენტრი (JTEC); ე) საერთო საჯარისო ცენტრი; ვ) წვრთნებისა და სამხედრო განათლების მხარდამჭერი ცენტრი „კრწანისი“; ზ) ლეიტენანტ შოთა ხურციძის სახელობის წვრთნებისა და სამხედრო განათლების მხარდამჭერი ცენტრი „ორფოლო“ (სამხრეთი); თ) გიორგი ანწუხელიძის სახელობის სერჟანტთა აკადემია; ი) პოლკოვნიკ ბესიკ ქუთათელაძის სახელობის საჩხერის სამთო მომზადების სკოლა; კ) უფროს სერჟანტ ზაზა ფერაძის სახელობის საწყისი საბრძოლო მომზადების ცენტრი; ლ) დოქტრინების განვითარების ცენტრი. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება სტრუქტურული ერთეულების კომპეტენცია.

4. ჯარების ლოჯისტიკური უზრუნველყოფის სარდლობის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2014 წლის 6 ივნისის №44 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების ჯარების ლოჯისტიკური უზრუნველყოფის სარდლობის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სარდლობის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია: ა) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური; ბ) შტაბი (რომელშიც შედის: G-1 სამსახური; G-2 სამსახური; G-3 სამსახური; G-4 სამსახური; G-6 სამსახური; მატერიალური ქონების მართვის ცენტრი); ბ¹) ინფრასტრუქტურის სამსახური; გ) შეიარაღებისა და ტექნიკის სარემონტო ბაზა; დ) საავტომობილო ბაზა; ზ) ლოჯისტიკის ცენტრი (აღმოსავლეთი); თ) ლოჯისტიკის ცენტრი (დასავლეთი); ი) ტოპოგრაფიული სამსახური და კ) საავტომობილო ტექნიკის სარემონტო ბაზა. სტრუქტურული ქვედანაყოფების ფუნქციები განისაზღვრება დებულების მე-5 მუხლით.

5. ეროვნული გვარდიის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2013 წლის 10 ოქტომბრის №1198 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების ეროვნული გვარდიის დებულების“ მე-4 მუხლი შესაბამისად, ეროვნული გვარდიის სტრუქტურული ერთეულებია: ა) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური; ბ) სამოქალაქო უსაფრთხოების სამმართველო; ბ¹) რეზერვის, მობილიზაციის და რეკრუტირების სამმართველო; გ) ეროვნული გვარდიის შტაბი (რომელშიც შედის: G-1 სამსახური; G - 2 სამსახური; G-3 სამსახური; G4 სამსახური; G-5 სამსახური; G-6 სამსახური; G-7 სამსახური); დ) საშტაბო ასეული; ე) უზრუნველყოფის ასეული; ვ) რეზერვისტთა მომზადებისა და გადამზადების ცენტრი; ზ) მე-10 და მე-20 კადრირებული ბრიგადები; თ) საპატიო ყარაული; ი) სამხედრო-საჩვენებელი ორკესტრი. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება ეროვნული გვარდიის სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები.

6. სპეციალური ოპერაციების ძალების შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2017 წლის 5 აპრილის №28 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების სპეციალური ოპერაციების ძალების დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, ძალების სტრუქტურული ერთეულებია: ა) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური; ბ) შტაბი; გ) სპეციალური ოპერაციების ბატალიონი (აღმოსავლეთი); დ) სპეციალური ოპერაციების ბატალიონი (დასავლეთი); ე) მაიორ გელა ჭედიას სახელობის სპეციალური დანიშნულების სასწავლო ცენტრი და ვ) საშტაბო ასეული. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები.

7. ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის სარდლობის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2016 წლის 16 დეკემბრის №88 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების ავიაციისა და საჰაერო თავდაცვის სარდლობის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სარდლობის სტრუქტურული ერთეულებია: ა) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური; ბ) უზრუნველყოფის ჯგუფი; გ) სარდლობის შტაბი (რომელშიც შედის: ავიაციის საინჟინრო სამსახური; საჰაერო თავდაცვის სისტემების სამსახური; G-1-ის სამსახური; G-2-ის სამსახური; G-3-ის სამსახური; G-4-ის სამსახური; G-5-ის სამსახური; G-6-ის სამსახური; G-7-ის სამსახური); დ) საჰაერო თავდაცვის ბრიგადა; ე) შერეული საავიაციო ესკადრილია და ვ) ცენტრალური საკომანდო პუნქტი. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები.

8. აღმოსავლეთის სარდლობის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2018 წლის 14 დეკემბრის №134 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების აღმოსავლეთის სარდლობის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სარდლობის სტრუქტურული ერთეულებია: ა) შტაბი (რომელშიც შედის: G-1 სამსახური; G-2 სამსახური; G-3/5 სამსახური; G-4 სამსახური; G-6 სამსახური; G-7 სამსახური); ბ) პირველი ქვეითი ბრიგადა; გ) მე-4 მექანიზებული ბრიგადა; დ) მე-5 საარტილერიო ბრიგადა; ე) საბრძოლო საინჟინრო ბატალიონი; ვ) რადიოკავშირების ცალკეული ასეული; ზ) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები.

9. დასავლეთის სარდლობის შემადგენლობა

საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2018 წლის 14 დეკემბრის №135 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების დასავლეთის სარდლობის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სარდლობის სტრუქტურული ერთეულებია: ა) შტაბი (რომელშიც შედის: G-1 სამსახური; G-2 სამსახური; G-3/5 სამსახური; G-4 სამსახური; G-6 სამსახური); ბ) მე-2 ქვეითი ბრიგადა; გ) მე-3 ქვეითი ბრიგადა; დ) მე-6 საარტილერიო ბრიგადა; ე) საბრძოლო საინჟინრო ბატალიონი; ზ) რადიოკავშირების ცალკეული ასეული; თ) ბუღალტრული აღრიცხვის სამსახური. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით განისაზღვრება სტრუქტურული ერთეულების ფუნქციები.

ზემოთ წარმოდგენილი ინფორმაციიდან გამომდინარე, საქართველოს თავდაცვის ძალები გარდა ძირითადი ფუნქციური საქმიანობისა, ახორციელებენ ისეთ დამხმარე საქმიანობას, როგორიც არის მაგალითად: ბუღალტრული აღრიცხვები, ადამიანური რესურსების მართვა, სამართლებრივი უზრუნველყოფა, ინფორმაციული ტექნოლოგიებით უზრუნველყოფა და სხვა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს თავდაცვის ძალების სტრუქტურაში გვხვდება ისეთი ერთეულები, როგორიც არის მაგალითად: საქმისწარმოების სამმართველო, საფინანსო უზრუნველყოფის სამსახური, იურიდიული სამსახური, სპორტული ღონისძიებების სამსახური, სამედიცინო დეპარტამენტი, ინფორმაციული ტექნოლოგიების უზრუნველყოფის სამსახური, უცხო ენის ტესტირების უზრუნველყოფის განყოფილება და სხვა.

ამასთან, ზემოხსენებული სამართლებრივი აქტებით, საქართველოს თავდაცვის ძალების „მოსამსახურის“ ტერმინის ქვეშ გაერთიანებულია, მათ შორის სამოქალაქო პირები და შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებული პირები. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს თავდაცვის ძალები შეიარაღებულ დაწესებულებას წარმოადგენს, იძულებით ღონისძიებებს ახორციელებს კანონის საფუძველზე და მისი შემადგენლობის დიდი ნაწილი აღჭურვილია სპეციალურ უფლებამოსილებებით, მის შემადგენლობაში ასევე ირიცხებიან პირები, რომლებიც არ ახორციელებენ თავდაცვის ძალების ძირითად ფუნქციურ საქმიანობას. შესაბამისად, მის სრულ შემადგენლობაზე კონსტიტუციით დადგენილი შეზღუდვის გავრცელება, არ არის გამართლებული. შეკრებებში მონაწილეობამ შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს მხოლოდ იმ მოსამსახურეთა ნეიტრალიტეტის საკითხი, რომლებიც უშუალოდ ეწევიან სამხედრო საქმიანობას.

საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური

„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური არის საქართველოს მთავრობის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური დანიშნულების დაწესებულებათა სისტემა, რომელიც თავისი კომპეტენციის ფარგლებში უზრუნველყოფს სახელმწიფო უსაფრთხოებას.

კანონის მე-5 მუხლის შესაბამისად, სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად სამსახურის საქმიანობის მიმართულებებია: საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების, სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობისა და სამხედრო პოტენციალის უცხო ქვეყნების სპეციალური სამსახურებისა და ცალკეულ პირთა მართლსაწინააღმდეგო ქმედებებისაგან დაცვა; საქართველოს კონსტიტუციური წყობილებისა და სახელმწიფო ხელისუფლების არაკონსტიტუციური, ძალადობრივი გზით შეცვლის გამოვლენა და მათი დაცვის უზრუნველყოფა; ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; ტერორიზმთან ბრძოლა; სახელმწიფო უსაფრთხოებისთვის საფრთხის შემცველი ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის და საერთაშორისო დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა; კორუფციის თავიდან აცილების, გამოვლენისა და აღკვეთის ღონისძიებების განხორციელება; სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვა, სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის უზრუნველყოფის ღონისძიებათა განხორციელება საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით და მათი შესრულების კონტროლი; ქვეყნის საგარეო საფრთხეებისაგან დაცვა.

კანონის მე-11 მუხლის შესაბამისად, სამსახურის ფუნქციებია: ა) ამ კანონის მე-5 მუხლით გათვალისწინებული მიმართულებების მიხედვით სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობისთვის მიკუთვნებულ დანაშაულთა თავიდან აცილება (პრევენციული ღონისძიებების განხორციელება), გამოვლენა, აღკვეთა და გამოძიება; ბ) სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობისთვის მიკუთვნებულ დანაშაულთა, მოსალოდნელი საფრთხეების, რისკებისა და გამოწვევების ანალიზი.

საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 30 ივლისის №385 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის დებულების მე-6 მუხლი განსაზღვრავს სამსახურის სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს, კერძოდ:

1) ადმინისტრაცია (დეპარტამენტი);

2) იურიდიული მთავარი სამმართველო;

3) გენერალური ინსპექცია ( დეპარტამენტი);

4) ეკონომიკური დეპარტამენტი;

5) სასწავლო ცენტრი (დეპარტამენტი);

6) კადრების მთავარი სამმართველო;

7) საინფორმაციო-ანალიტიკური დეპარტამენტი;

8) კონტრდაზვერვის დეპარტამენტი;

9) სახელმწიფო უსაფრთხოების დეპარტამენტი;

10) უსაფრთხოების დაცვის რეჟიმის მთავარი სამმართველო;

11) ანტიკორუფციული სააგენტო (დეპარტამენტი);

12) კონტრტერორისტული ცენტრი (დეპარტამენტი);

13) ოპერატიული ღონისძიებების დეპარტამენტი;

14) სპეციალური ოპერაციების დეპარტამენტი;

15) ობიექტების დაცვის მთავარი სამმართველო;

16) დროებითი მოთავსების უზრუნველყოფის სამმართველო.

მიუხედავად, იმისა რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უმთავრესი ამოცანა სწორედ სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაა, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მოსამსახურეებზე სრულად გავრცელების საჭიროება არ არსებობს და მათი შეკრებებში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება. მაგალითისთვის შეგვიძლია გამოვყოთ სამსახურის ეკონომიკური დეპარტამენტის თანამშრომლები, რომელთა ძირითადი ამოცანებია: სამსახურის დანაყოფების მატერიალურ-ტექნიკური და ფინანსური მომსახურება, სამსახურის სამეურნეო საქმიანობის ორგანიზება; სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელება; სამსახურის ყოველი მომდევნო წლის ბიუჯეტის პროექტის შემუშავება და მისი დროული წარდგენის უზრუნველყოფა; საბიუჯეტო სახსრების მოზიდვა და ეკონომიკური კლასიფიკაციის მიხედვით მის ხარჯვაზე კონტროლის განხორციელება. ეკონომიკური დეპარტამენტის თანამშრომლების უფლებამოსილება და სამსახურეობრივი მოვალეობები კონფლიქტში არ მოდის შეკრების უფლების რეალიზებასთან და მათი ნეიტრალურობის შენარჩუნების საკითხი არ დგება რისკის ქვეშ. ამდენად, შეზღუდვა უნდა გავრცელდეს არა სამსახურის მოსამსახურეებზე სრულად, არამედ მხოლო იმ მოსამსახურეებზე, რომელთა საქმიანობის შინაარსი და უფლებამოსილება უშუალოდ მიმართულია სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველყოფისკენ, და რომელთა ნეიტრალიტეტის ინტერესიც გადაწონის მათი შეკრებებში მონაწილეობის გზით გამოხატვის თავისუფლების ინტერესს.

აქვე უნდა აღინიშნოს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სისტემაში დაწესებული, სახელმწიფო სპეციალური და სამხედრო წოდებების შესახებ. საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის 2015 წლის 1 აგვისტოს №1 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურში სამსახურის გავლის წესის“ შესაბამისად, სამსახურის მოსამსახურე შეიძლება იყოს სამსახურის მოხელე, მათ შორის, სამხედრო ან სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე მოსამსახურე, აგრეთვე დამხმარე და შტატგარეშე მოსამსახურე. აღნიშნული წესის მე-4 მუხლის შესაბამისად, საშტატო განრიგში მიეთითება თითოეული საშტატო ერთეულის შესაბამისი ზღვრული სპეციალური ან/და სამხედრო წოდება, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული საშტატო ერთეული ასევე ითვალისწინებს წოდების არმქონე მოხელის დანიშვნას, დამატებით მიეთითება - სამსახურის მოხელე. ამასთან, სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და ტერიტორიული ორგანოების საშტატო განრიგს ამტკიცებს სამსახურის უფროსი, ხოლო სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის საშტატო ნუსხას სამსახურის უფროსის თანხმობით, ამტკიცებს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის უფროსი.

ამდენად სამსახურში მოხელეთა ნაწილი ატარებს სპეციალურ და სამხედრო წოდებებს, თუმცა საშტატო ერთეულებისთვის წოდების განსაზღვრის კრიტერიუმები არ არის გაწერილი. საშტატო განრიგს ამტკიცებს სამსახურის უფროსი (სსიპ-ის შემთხვევაში სსიპ-ის უფროსი), რაც არ გამორიცხავს, რომ ე.წ. „არა ფუნქციური“ საქმიანობის განმახორციელებელ პირებს (მაგ.: ეკონომიკური დეპარტამენტის თანამშრომლებს) მინიჭებული ჰქონდეთ წოდებები. ამდენად მიგვაჩნია, რომ განსახილველ შემთხვევაშიც, სახელმწიფო სპეციალური თუ სამხედრო წოდების მინიჭება არ უნდა იყოს უფლების შეზღუდვის საფუძველი.

სახელმწიფო დაზვერვის სამსახური

„საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, საქართველოს დაზვერვის სამსახური არის საქართველოს პრემიერ-მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური დანიშნულების დაწესებულება, რომელიც საქართველოს ეროვნული ინტერესების დაცვის მიზნით ახორციელებს სადაზვერვო საქმიანობას.

სამსახური სადაზვერვო საქმიანობას ახორციელებს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სამეცნიერო-ტექნიკურ, სამხედრო-პოლიტიკურ, ინფორმაციულ და ეკოლოგიურ სფეროებში, აგრეთვე თავისი კომპეტენციის ფარგლებში მონაწილეობს საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლაში. სამსახური ახორციელებს საგარეო კონტრდაზვერვით საქმიანობას.

სამსახურის საქმიანობის ძირითადი მიზნებია საგარეო საფრთხეებისა და რისკების განსაზღვრა, ქვეყნის სახელმწიფო - პოლიტიკური თანამდებობის პირების აუცილებელი სადაზვერვო ინფორმაციით უზრუნველყოფა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, თავდაცვის, ინფორმაციულ, ეკოლოგიურ და ეროვნული უსაფრთხოების სხვა სფეროებში გადაწყვეტილებების მისაღებად.

კანონის მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „სამსახურის მოსამსახურე არის პირი, რომელიც მსახურობს სამსახურის შტატით გათვალისწინებულ თანამდებობაზე და მინიჭებული აქვს სამხედრო ან სახელმწიფო სპეციალური წოდება. სამსახურში შეიძლება მიღებულ იქნეს სამოქალაქო პირი, რომელიც ასევე სამსახურის მოსამსახურეა.“ საქართველოს დაზვერვის სამსახურის უფროსის 2016 წლის 6 აპრილის №59 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს დაზვერვის სამსახურში სამსახურის გავლის წესის“ მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტს „ბ“ ქვეპუნქტიდან და მე-4 პუნქტიდან გამომდინარე, სამსახურში პირი დასაქმებული შეიძლება იყოს შრომითი ხელშეკრულებითაც.

მოსამსახურეს სპეციალური ან სამხედრო წოდება (მორიგი ან ვადამდე) ენიჭება, თუ მას უკავია თანამდებობა, რომლისთვისაც შტატით განსაზღვრულია მისანიჭებელი წოდების თანაბარი ან უფრო მაღალი წოდება. ამასთან, პროფესიული საჯარო მოხელის კლასი არ მიენიჭება იმ მოსამსახურეს, რომელსაც მინიჭებული აქვს მოსამსახურის თანამდებობრივი იერარქია და/ან სამხედრო ან სახელმწიფო სპეციალური წოდება.^{^[55]}

სახელმწიფო დაზვერვის სამსახურში მოსამსახურეთა თანამდებობრივი იერარქია შემდეგნაირად არის გადანაწილებული:^{^[56]}

1. უმაღლესი იერარქიული თანამდებობა:

ა) სამსახურის უფროსი; ბ) სამსახურის უფროსის პირველი მოადგილე; გ) სამსახურის უფროსის მოადგილე; დ) სამსახურის უფროსის მთავარი მრჩეველი.

2. უფროსი იერარქიული თანამდებობა:

ა) სამსახურის დირექტორატის უფროსი; ბ) სამსახურის უფროსის მრჩეველი; გ) ინსტრუქტორ-კონსულტანტი; დ) სამსახურის დირექტორატის უფროსის მოადგილე; ე) მთავარი სამმართველოს უფროსი; ვ) მთავარი სამმართველოს უფროსის მოადგილე; ზ) სამსახურის სამმართველოს უფროსი; თ) სამსახურის ინსტრუქტორი; ი) სამსახურის დაზვერვის ოფიცერი (შესაბამისი კატეგორიის მიხედვით); კ) სამსახურის სამმართველოს უფროსის მოადგილე; ლ) სამსახურის ექსპერტ-ანალიტიკოსი; მ) სამსახურის განყოფილების უფროსი; ნ) სამსახურის სპეციალისტი (შესაბამისი კატეგორიის მიხედვით).

3. საშუალო იერარქიული თანამდებობა:

ა) სამსახურის განყოფილების უფროსის მოადგილე; ბ) სამსახურის დაზვერვის ოფიცერი (კატეგორიის გარეშე); გ) სამსახურის სპეციალისტი (კატეგორიის გარეშე); დ) სამსახურის მთავარი ბუღალტერი.

4. უმცროსი იერარქიული თანამდებობა:

ა) სამსახურის დაცვის ოფიცერი; ბ) სამსახურის ოპერატიული მორიგე; გ) სამსახურის დაცვის თანამშრომელი; დ) სამსახურის მძღოლი; ე) სამსახურის დამხმარე მოსამსახურე.

„საქართველოს დაზვერვის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 17¹-ე მუხლის შესაბამისად, სამსახურის მოსამსახურისათვის დადგენილია არანორმირებული სამუშაო დღე. სამსახურში განსაკუთრებულ შემთხვევაში, სამსახურის უფროსის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით, განსაზღვრული ვადით შეიძლება გამოცხადდეს მუშაობის განსაკუთრებული რეჟიმი, რომლის დროსაც სამსახურის მოსამსახურე უნდა იმყოფებოდეს მისთვის გათვალისწინებულ სამუშაო ადგილას. სამსახურის მოსამსახურეს სამუშაო ადგილის დატოვება შეუძლია მხოლოდ უშუალო უფროსის ნებართვით. საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის ან სხვა ექსტრემალური ვითარების დროს სამსახური მუშაობის განსაკუთრებულ რეჟიმზე გადადის.

მოსამსახურეს უფლება აქვს შეინახოს, ატაროს და გამოიყენოს სამსახურებრივ-საშტატო და სამხედრო-საბრძოლო იარაღი. კერძოდ, სამსახურებრივ-საშტატო იარაღის ტარების უფლება აქვთ შემდეგ მოსამსახურეებს: 1) სამსახურის უფროსი, სამსახურის უფროსის პირველი მოადგილე, სამსახურის უფროსის მოადგილე, სამსახურის უფროსის მთავარი მრჩეველი. 2) სამსახურის დირექტორატის უფროსი, სამსახურის უფროსის მრჩეველი, სამსახურის დირექტორატის უფროსის მოადგილე. 3) სამსახურის მთავარი სამმართველოს უფროსი, სამსახურის მთავარი სამმართველოს უფროსის მოადგილე. 4) სამსახურის სამმართველოს უფროსი, სამსახურის სამმართველოს უფროსის მოადგილე. 5) სამსახურის ინსტრუქტორ-კონსულტანტი, სამსახურის ექსპერტ-ანალიტიკოსი. 6) სამსახურის განყოფილების უფროსი, სამსახურის განყოფილების უფროსის მოადგილე. 7) სამსახურის დაზვერვის ოფიცერი, სამსახურის სპეციალისტი. 8) სამსახურის დაცვის ოფიცერი, სამსახურის დაცვის თანამშრომელი. 9) სამსახურის ოპერატიული მორიგე.^{^[57]} სამსახურებრივ-საშტატო იარაღის ტარების უფლება არ აქვს შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირს.^{^[58]} ხოლო, სამხედრო მოსამსახურეებთან გათანაბრებულ თანამდებობის პირთა ნუსხას, რომლებსაც აქვთ სამხედრო-საბრძოლო იარაღის ტარების უფლება, ამტკიცებს საქართველოს მთავრობა შესაბამისი დაწესებულების ხელმძღვანელის წარდგინებით.^{^[59]}

საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 19 თებერვლის №175 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს დაზვერვის სამსახურის დებულების მე-17 მუხლის შესაბამისად, სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია:

1) ოპერატიული დირექტორატი – უზრუნველყოფს, სამსახურის უფროსის მიერ დამტკიცებული სადაზვერვო გეგმის შესაბამისად, სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვებას, ასევე ახორციელებს საგარეო კონტრდაზვერვით საქმიანობას;

2) ანალიტიკური დირექტორატი – ახორციელებს სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვებას ღია წყაროებიდან, სამსახურის მიერ მოპოვებული და სამსახურში შესული სადაზვერვო ინფორმაციის დამუშავებას, დაგროვებასა და ანალიზს, მონაწილეობს ოპერატიული ღონისძიებების უზრუნველყოფაში;

3) ადმინისტრაციული დირექტორატი − ახორციელებს სამსახურის საკადრო, სამართლებრივ, საფინანსო-სამეურნეო, მატერიალურ უზრუნველყოფას, საიდუმლო და არასაიდუმლო საქმისწარმოებას, საპროტოკოლო ღონისძიებებს, სამსახურის საზოგადოებასთან და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებთან ურთიერთობის კოორდინაციას, უზრუნველყოფს ოპერატიულ აღრიცხვასა და საარქივო წარმოებას, მონაწილეობს ოპერატიული ღონისძიებების უზრუნველყოფაში;

4) უსაფრთხოების დირექტორატი − უზრუნველყოფს სამსახურის საკუთარ უსაფრთხოებას, ახორციელებს სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფების საქმიანობის ინსპექტირებას და ახორციელებს ოპერატიულ საქმიანობას;

5) სპეციალური მომზადებისა და გადამზადების ცენტრი (დირექტორატი) – ახორციელებს სამსახურის, სხვა სახელმწიფო უწყებების მოსამსახურეთა სპეციალურ მომზადებასა და გადამზადებას, სამეცნიერო-კვლევით საქმიანობას და მონაწილეობს ოპერატიული ღონისძიებების უზრუნველყოფაში;

6) ტექნიკური დაზვერვის დირექტორატი – უზრუნველყოფს სადაზვერვო ინფორმაციის მოპოვებას ოპერატიულ-ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით, შეიმუშავებს და ახორციელებს ტექნიკური უსაფრთხოების ღონისძიებებს, როგორც სამსახურში, ასევე საქართველოს ფარგლებს გარეთ მყოფ საქართველოს დიპლომატიურ და სხვა დაწესებულებებში, მონაწილეობს ოპერატიული ღონისძიებების უზრუნველყოფაში.

ზემოაღნიშნული სამართლებრივი აქტებით არ ხდება სტრუქტურისა და იქ დასაქმებულ პირთა სამართლებრივი სტატუსის ზუსტი განსაზღვრა. კანონის მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტში მითითება კეთდება მხოლოდ იმაზე, რომ სამსახურში სამოქალაქო პირებიც შიძლება იყვნენ დასაქმებულები. კერძოდ, აღნიშნული ნომრის თანახმად, „სამსახურის მოსამსახურე არის პირი, რომელიც მსახურობს სამსახურის შტატით გათვალისწინებულ თანამდებობაზე და მინიჭებული აქვს სამხედრო ან სახელმწიფო სპეციალური წოდება. სამსახურში შეიძლება მიღებულ იქნეს სამოქალაქო პირი, რომელიც ასევე სამსახურის მოსამსახურეა.“ აღნიშნულიდან გამომდინარე მიგვაჩნია, რომ სამსახურში დასაქმებულ სამოქალაქო პირებზე, ასევე შრომითი ხელშეკრულებით დასაქმებულ პირებზე, არ უნდა გავრცელდეს სადავო ნომრებით დადგენილი შეზღუდვა.

სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური

„სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური არის საქართველოს მთავრობის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური დანიშნულების გასამხედროებული დაწესებულება, რომელიც ქვეყნის უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს ამ კანონით მინიჭებული უფლებებით და ამავე კანონით დაკისრებული მოვალეობებით. სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური ახორციელებს სახელმწიფო ხელისუფლების შტოების, აგრეთვე მათი თანამდებობის პირთა ფიზიკურ დაცვას მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისაგან ქვეყნის უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით.

კანონის მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის თანამშრომელს უფლება აქვს გამოიყენოს ფიზიკური იძულება, სპეციალური საშუალებები და სამსახურებრივი დანიშნულების ცეცხლსასროლი იარაღი კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და წესით.

სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურში სამსახურის გავლის სახეებია: 1) საკონტრაქტო; 2) საკონტრაქტო-პროფესიული; 3) კადრის; 4) სამოქალაქო და 5) სამხედრო სავალდებულო.^{^[60]} ხოლო, სამსახურის თანამშრომლები არიან:^{^[61]}

1) საკონტრაქტო მოსამსახურეები − პირები, რომლებიც სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურში იხდიან სამხედრო ვალდებულებას შესაბამისი კონტრაქტის საფუძველზე;

2) საკონტრაქტო-პროფესიული მოსამსახურეები − პირები, რომლებსაც გავლილი აქვთ სავალდებულო სამხედრო სამსახური და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის პირად შემადგენლობაში ჩარიცხვით სამსახურს გადიან უმცროსი სპეციალური წოდებით;

3) კადრის მოსამსახურეები − პირები, რომლებსაც მოხდილი აქვთ სამხედრო ვალდებულება (გარდა ქალებისა) და სამსახურს გადიან საშუალო ან ზემდგომი სპეციალური წოდებით;

4) სამოქალაქო პირები − პირები, რომლებიც სპეციალური წოდების მინიჭების გარეშე ინიშნებიან ვაკანტურ საშტატო თანამდებობებზე ან მიიღებიან შრომითი ხელშეკრულების საფუძველზე;

5) სამხედრო მოსამსახურეები, რომლებიც სამხედრო სავალდებულო სამსახურში გაწვევის საფუძველზე ჩაირიცხნენ.

ამასთან, სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურში „სახელმწიფო დაცვის“ სპეციალური წოდებები ენიჭება საკონტრაქტო სამსახურში ჩარიცხულ თანამშრომლებს, საკონტრაქტო-პროფესიულ სამსახურში ჩარიცხულ თანამშრომლებს და კადრის სამსახურში ჩარიცხულ თანამშრომლებს.^{^[62]} ხოლო, სამხედრო სავალდებულო სამსახურში ჩარიცხვისას სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის მოსამსახურეს ენიჭება რიგითის სამხედრო წოდება და ინიშნება უმცროსი წოდების შესაბამის თანამდებობაზე.^{^[63]}

შრომითი ხელშეკრულებით მიღებული სამოქალაქო პირის უფლება-მოვალეობები განისაზღვრება ამავე ხელშეკრულებით.^{^[64]}

საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 28 მარტის №71 დადგენილებით დამტკიცებული „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის დებულების“ მე-4 მუხლის შესაბამისად, სამსახურის საქმიანობის სფეროა დასაცავ პირთა და დაცვის ობიექტთა უსაფრთხოების მიზნით დაცვითი, ოპერატიული, ოპერატიულ-სამძებრო და კანონმდებლობით დაშვებული სხვა სპეციალური ღონისძიებების განხორციელება, კომპეტენციის ფარგლებში კონტროლისა და საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. დებულების მე-15 მუხლის თანახმად, სამსახურის სტრუქტურულ დანაყოფებია:

1) სამსახურის ადმინისტრაცია (დეპარტამენტი);

2) პირადი დაცვის დეპარტამენტი;

3) განსაკუთრებული მნიშვნელობის ობიექტების დაცვის დეპარტამენტი;

4) ოპერატიული დეპარტამენტი;

5) ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი;

6) გენერალური ინსპექცია (დეპარტამენტი);

7) ეკონომიკური დეპარტამენტი;

8) სპეციალური დანიშნულების დეპარტამენტი;

9) კადრების მთავარი სამმართველო;

10) ესკორტირების მთავარი სამმართველო;

11) სამედიცინო მთავარი სამმართველო;

12) აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავარი სამმართველო;

13) აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავარი სამმართველო;

14) სასწავლო ცენტრი (მთავარი სამმართველო).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მიგვაჩნია, რომ სახელმწიფო სპეციალური სამსახურის ყველა თანამშრომელზე შეკრებებში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. მაგალითისთვის, კადრების მთავარი სამმართველოს და ეკონომიკური დეპარტამენტის დებულებით განსაზღვრული ძირითადი ამოცანებიდან გამომდინარე, არ არსებობს იქ დასაქმებულ პირებზე, ასევე სამსახურში დასაქმებულ სამოქალაქო პირებზე შეზღუდვის გავრცელების საჭიროება. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ არსებული კანონმდებლობითაც სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის თანამშრომლებიდან გამოყოფილია სამოქალაქო პერსონალი, რომელებიც არ ატარებენ სპეციალურ და სამხედრო წოდებებს.

ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატი

„ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის დაგეგმვისა და კოორდინაციის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19¹მუხლის შესაბამისად, ეროვნული უსაფრთხოებისა და სახელმწიფო ინტერესებისთვის საფრთხის შემცველ საკითხებზე საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ინფორმირებისა და მის მიერ მისაღები პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მომზადების, სტრატეგიულ დონეზე ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის დაგეგმვისა და კოორდინაციის მიზნით, იქმნება ეროვნული უსაფრთხოების საბჭო, რომელსაც ხელმძღვანელობს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი.

ამავე კანონის მე-19⁶ მუხლის შესაბამისად, საბჭოს აპარატი არის პოლიტიკურად ნეიტრალური, სახელმწიფო საიდუმლოებისთვის მიკუთვნებულ ინფორმაციაზე, აგრეთვე საბჭოს საქმიანობასთან დაკავშირებულ სხვა ტიპის ინფორმაციაზე მომუშავე განსაკუთრებული რეჟიმის სამსახური, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებების ფარგლებში ახორციელებს საბჭოს საქმიანობის საინფორმაციო-ანალიტიკურ და ორგანიზაციულ უზრუნველყოფას. საბჭოს აპარატი შედგება სტრუქტურული ქვედანაყოფებისგან, რომლებშიც დასაქმებული არიან სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე პირები და სხვა საჯარო მოსამსახურეები.

საბჭოს აპარატი საბჭოსთვის კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებების განსახორციელებლად: თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ორგანიზებასა და კოორდინაციას უწევს ეროვნული დონის კონცეპტუალური დოკუმენტების შემუშავების პროცესს; ახდენს ეროვნული უსაფრთხოების სფეროში არსებული მდგომარეობის, შიდა და საგარეო საფრთხეებისა და გამოწვევების იდენტიფიცირებას, შეფასებას, ანალიზსა და პროგნოზირებას; უზრუნველყოფს საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე შექმნილი ვითარების განხილვასა და გაანალიზებას, აგრეთვე შესაბამისი გამოწვევების, საფრთხეებისა და რისკების შეფასებას, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდება ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფასა და საქართველოს სახელმწიფო ინტერესების დაცვას; ახორციელებს საბჭოს საინფორმაციო-ანალიტიკურ უზრუნველყოფას ეროვნული უსაფრთხოების სფეროებთან დაკავშირებით; თავისი კომპეტენციის ფარგლებში შესაბამისი სახელმწიფო უწყებებისგან გამოითხოვს ინფორმაციას; ამზადებს საბჭოს სხდომებს და უზრუნველყოფს საბჭოს სხდომების ოქმების მომზადებას; საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიერ ეროვნული ინტერესებისთვის საფრთხის შემცველი კრიზისული ვითარების მართვის მიზნით თავისი კომპეტენციის ფარგლებში უზრუნველყოფს ეროვნული სიტუაციური ოთახის^{^[65]} ფუნქციონირებას.

საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 17 ივლისის №337 დადგენილებით დამტკიცებული ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატის დებულების მე-4 მუხლი განსაზღვრავს აპარატის სტრუქტურულ ქვედანაყოფებსა და უფლებამოსილებას, რომლის თანახმად, აპარატის სტრუქტურული ქვედანაყოფებია:

1) შიდა და საგარეო უსაფრთხოების საკითხთა დეპარტამენტი (რომელშიც შედის შიდა უსაფრთხოების საკითხთა სამმართველო; საგარეო უსაფრთხოების საკითხთა სამმართველო; სოციალურ-ეკონომიკური და ენერგეტიკული უსაფრთხოების საკითხთა სამმართველო);

2) თავდაცვის საკითხთა დეპარტამენტი;

3) ადმინისტრაციული დეპარტამენტი;

4) კრიზისული ვითარების მართვის ეროვნული ცენტრი (დეპარტამენტი).

მაგალითისათვის, ადმინისტრაციული დეპარტამენტის უფლებამოსილებას წარმოადგენს: საბჭოს სხდომების, მათი დღის წესრიგის პროექტის მომზადება და სხდომაზე მისაწვევი პირების ინფორმირება, ასევე საბჭოს სხდომების საოქმო ჩანაწერების წარმოება; აპარატის საპროტოკოლო უზრუნველყოფა; აპარატში საიდუმლოების რეჟიმის დაცვის უზრუნველყოფა; საიდუმლო და არასაიდუმლო საქმისწარმოების განხორციელება; აპარატში ადამიანური რესურსების მართვის უზრუნველყოფა; აპარატის საფინანსო-სამეურნეო უზრუნველყოფა; აპარატის საქმიანობის სამართლებრივი უზრუნველყოფა; აპარატის საქმიანობის ტექნიკურ უზრუნველყოფა; საბჭოს/მისი აპარატის საზოგადოებასთან ურთიერთობის წარმართვა და საბჭოს მდივნის ცალკეულ დავალებების შესრულება.^{^[66]}

დებულებით განსაზღვრული აპარატის სტრუქტურა და უფლებამოსილებები ცხადყოფს, რომ ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატი არის პოლიტიკურად ნეიტრალური, სახელმწიფო საიდუმლოებისთვის მიკუთვნებულ ინფორმაციაზე, აგრეთვე საბჭოს საქმიანობასთან დაკავშირებულ სხვა ტიპის ინფორმაციაზე მომუშავე განსაკუთრებული რეჟიმის სამსახური, რომელიც ახორციელებს ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს საქმიანობის საინფორმაციო-ანალიტიკურ და ორგანიზაციულ უზრუნველყოფას. თუმცა, აპარატის ადმინისტრაციული დეპარტამენტის ფუნქციები და კომპეტენციაც ცხადყოფს, რომ აპარატის მოსამსახურეთა შემადგენლობაში არიან ის პირებიც, რომლებიც მართალია მუშაობენ უსაფრთხოების საბჭოს აპარატში, თუმცა ასრულებენ ადმინისტრაციულ და დამხმარე საქმიანობას, რასაც არ აქვს შემხებლობა საზოგადოებრივ თუ სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვასთან და კონსტიტუციის მიზნებისთვის არ წარმოადგენენ დაწესებულების საქმიანობის ფუნქციური ნაწილის განმახორციელებელ პირებს.

საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი

საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის 2013 წლის 10 მაისის №26 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების – გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის დებულების მე-6 მუხლის შესაბამისად, დეპარტამენტი თავის საქმიანობას ახორციელებს ცენტრალურ აპარატში შემავალი პირველადი სტრუქტურული ერთეულებისა (სამსახურები/ადმინისტრაცია) და ტერიტორიული ორგანოების (სამმართველოები) მეშვეობით. დეპარტამენტის ცენტრალურ აპარატში შემავალი პირველადი სტრუქტურული ერთეულებია:

1) ადმინისტრაცია;

2) ეკონომიკური სამსახური;

3) ანალიტიკური სამსახური;

4) ბიომრავალფეროვნების კონტროლის სამსახური;

5) გარემოს ინტეგრირებული კონტროლის სამსახური;

6) გარემოსდაცვითი პატრულირებისა და სწრაფი რეაგირების სამსახური;

7) იურიდიული სამსახური;

8) შიდა სამსახურებრივი კონტროლის სამსახური.

დეპარტამენტის ტერიტორიული ორგანოებია:

1) კახეთის რეგიონული სამმართველო;

2) ქვემო ქართლის რეგიონული სამმართველო;

3) აღმოსავლეთის რეგიონული სამმართველო;

4) სამცხე-ჯავახეთის რეგიონული სამმართველო;

5) დასავლეთის რეგიონული სამმართველო;

6) სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონული სამმართველო;

7) აჭარისა და გურიის რეგიონული სამმართველო;

8) შავი ზღვის დაცვის კონვენციური სამმართველო.

დეპარტამენტის სტრუქტურული ერთეულების დებულებით განსაზღვრული კომპეტენციის ანალიზი ცხადყოფს, რომ დეპარტამენტის ყველა მოსამსახურეზე შეზღუდვის გავრცელება, არ არის განპირობებული მათი სამსახურეობრივი მოვალეობებით. მაგალითისთვის შეგვიძლია გამოვყოთ, ადმინისტრაცია,^{^[67]} ეკონომიკური სამსახური^{^[68]}, იურიდიული სამსახური^{^[69]} და ანალიტიკური სამსახური^{^[70]}, რომელთა ძირითად ამოცანებს წარმოედგენს მაგალითად, საკადრო საქმიანობის წარმოება; დეპარტამენტში შემოსული კორესპონდენციების აღრიცხვა და კონტროლი; საკანცელარიო საქმიანობის ორგანიზება და საერთო კოორდინაცია; უწყებრივი საარქივო საქმიანობის წარმოება; საზოგადოებასთან და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებთან ურთიერთობა; საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა; დეპარტამენტის ბიუჯეტის პროექტის მომზადება; საშტატო ნუსხისა და ხელფასის ფონდის განსაზღვრა; თანამშრომელთა შრომის ანაზღაურების ორგანიზება; საფინანსო, სამეურნეო და საბუღალტრო საქმიანობის წარმართვა; სახელმწიფო შესყიდვების განხორციელება; დეპარტამენტის უფროსის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების პროექტის მომზადება; სამართლებრივი აქტების პროექტების შემუშავება; დეპარტამენტის საქმიანობის სამართლებრივი უზრუნველყოფა; დეპარტამენტის წარმომადგენლობა ყველა ინსტანციის სასამართლოში და სხვა ორგანოებში; კომპეტენციის ფარგლებში დეპარტამენტის სახელით დასადები ხელშეკრულებების პროექტების მომზადება; სამართალდარღვევების აღრიცხვა, სისტემატიზაცია, ანალიზი და ამ მიმართულებით ტერიტორიული ორგანოების საქმიანობის კოორდინაცია; გამოვლენილი სამართალდარღვევების შესახებ საინფორმაციო-ანალიტიკური ბიულეტენების მომზადება; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა აღრიცხვის ერთიან საინფორმაციო ბანკში გამოვლენილი სამართალდარღვევების შესახებ ინფორმაციის წარდგენა და/ან გამოთხოვა; გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში სამართალდარღვევების თავიდან აცილების მიზნით წინადადებების და რეკომენდაციების შემუშავება; სამინისტროს სისტემაში მოქმედ ელექტრონულ საინფორმაციო სისტემების მართვაში მონაწილეობა; სახელმწიფო კონტროლის სფეროში მეთოდური, სახელმძღვანელო და სტრატეგიული დოკუმენტების მომზადებაში მონაწილეობა; კომპეტენციის ფარგლებში განცხადებების, საჩივრების, წერილების განხილვის უზრუნველყოფა ან/და განხილვაში მონაწილეობა; ყოველი კალენდარული წლის ბოლოს დეპარტამენტის უფროსისათვის გაწეული საქმიანობის შესახებ ანგარიშის წარდგენა.

შეზღუდვის დაწესება შეიძლება გამართლებული იყოს მხოლოდ იმ მოსამსახურეებთან მიმართებით, რომლებიც უშუალოდ ახორციელებენ გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოვლენასა ან/და აღკვეთას და გააჩნიათ ცეცხლსასროლი იარაღის, ფიზიკური ძალის და სპეციალური საშუალებების გამოყენების უფლება.

შეჯამება

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დასკვნის სახით უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმებით განსაზღვრულ ორგანოთა სტრუქტურასა და უფლებამოსილებაზე ზემოაღნიშნული მსჯელობა ცხადყოფს, რომ სადავო ნორმების მოქმედების პირობებში იმ პირებსაც ეზღუდებათ შეკრებებში მონაწილეობის უფლება, რომელთა სამუშაო პირდაპირ არ გულისხმობს საზოგადოებრივ ან/და სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებლობას (შესაბამისად არ არიან აღჭურვილი სპეციალური უფლებამოსილებებით/იძულების ღონისძიებებით), არ არსებობს მათი მუდმივი მზადყოფნის საჭიროება და შესაბამისად არ წარმოადგენენ აღნიშნული დაწესებულებების ფუნქციურ შემადგენლობას, თუმცა მათზე მაინც ვრცელდება შეკრებებში მონაწილეობის შეზღუდვა.

მიგვაჩნია, რომ იმ პირებთან მიმართებითაც აკრძალვის დაწესება, რომელთა საქმიანობის, ფუნქციებისა და უფლებამოსილებიდან გამომდინარე არ ზიანდება ნეიტრალურობის, ინტერესთა კონფლიქტის, საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ინტერესი, არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის თანაზომიერ საშუალებას. სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა იმ პირებთან მიმართებითაც მოქმედებს, რომელთა შეკრებასა და მანიფესტაციაში მონაწილეობის შემთხვევაში, დასახელებულ ორგანოების და მათი ძირითადი უფლებამოსილების სრულად და გამართულად ფუნქციონირებას საფრთხე არ შეექმნება. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დაწესებული ბლანკეტური აკრძალვა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტსა და 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციური დავის ფარგლებში რთულია ზუსტი ზღვარის გავლება და თითოეულ დაწესებულებაში კონკრეტული თანამდებობების ამომწურავი ჩამონათვალის იდენტიფიცირება, მათი სიმრავლისა და თითოეული დაწესებულების საქმიანობისა და კომპეტენციის სპეციფიკურობიდან გამომდინარე. ამასთან, ინდივიდუალური შემთხვევების გათვალისწინებით, შესაძლო სტრუქტურული ერთეულებისა თუ სხვა შემადგენელი ნაწილების მიხედვით დაყოფა არ იყოს საკმარისი და კონკრეტულ თანამდებობის იდენტიფიცირება და გამოყოფა გახდეს საჭირო. ამიტომ, მიზანშეწონილია კანონით განისაზღვროს მხოლოდ, ორგანოთა ჩამონათვალი და კრიტერიუმები (ნეიტრალურობის საჭიროება და სპეციფიკური უფლებამოსილება (მაგ.: ლეგიტიმური, პროპორციული ძალის და ფიზიკური იძულების გამოყენების უფლება; სამართალდამცავი და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა და სხვა). ხოლო თითოეული ორგანომ, კანონით დადგენილი კრიტერიუმების შესაბამისად და ფარგლებში, კანონქვემდებარე აქტით განსაზღვროს მასში დასაქმებული პირების/თანამდებობების ზუსტი ჩამონათვალი.

[1] შენიშვნა: მხოლოდ „ი.ა“ და „ი.ვ“ ქვეპუნქტებშია მითითება „პროკურატურის მუშაკზე“ და „აღსრულების პოლიციელზე“. 2018 წელს მიღებული „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 84-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად, მოქმედი ორგანული კანონით პროკურატურის მუშაკები იწოდებიან პროკურატურის თანამშრომლებად;

[2] საქართველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის 28 მაისის განცხადება, იხ.: http://www.ombudsman.ge/geo/akhali-ambebi/saxalxo-damcveli-exmianeba-shekrebebisa-da-manifestaciebis-shesaxeb-saqartvelos-kanonshi-cvlilebebis-shetanis-taobaze-kanonis-proeqts-da-mis-tanmdev-cvlilebebs ;

[3] „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტში შეტანილი ცვლილებები, იხ.: https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/189619? ; https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/194842? ;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[5] შენიშვნა: „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2018 წლის 23 მარტის N2071-IIს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 23 მარტამდე მოქმედი რედაქციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული იყო აზრის გამოხატვის, ხოლო 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით - შეკრების თავისუფლება.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[7] იქვე. პ. 4;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 141;

[9] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე “Demir and Baykara v. Turkey“, პ. 97;

[10] იქვე. პ. 107;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება, II. პ. 9;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 15;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 27;

[14] იქვე. II. პ. 5;

[15] იქვე. II. პ. 28;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 42;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 100;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის №1/3/393,397 გადაწყვეტილება, პ. I;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 116;

[20] იქვე, პ. 32;

[21] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის კომენტარები, 2018 წელი, 71 გვ;

[22] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 125;

[23] შენიშვნა: „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი ცალკე არ გამოჰყოფს „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ი“ პუნქტის „ი.დ“ და „ი.ნ“ ქვეპუნქტებში მითითებულ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალურ ინსპექციას და საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებას − გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტს.

[24] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ე“ პუნქტი;

[25] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ზ“ პუნქტი;

[26] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ვ“ პუნქტი;

[27] საჯარო სამსახურის ბიუროს 2018 წლის ანგარიში, (file:///C:/Users/marabuli/Downloads/964872018%20(1).pdf) 29-41 გვ.;

[28] „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 38-ე მუხლი;

[29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 32;

[30] ვენეციის კომისიის 2011 წლის მოსაზრებები „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებულ ცვლილებების შესახებ (https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2011)029-e), პ. 40;

[31] ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის ერთობლივ სახელმძღვანელო პრინციპები შეკრების თავისუფლებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის შექმნის შესახებ (https://www.osce.org/odihr/25421?download=true), პ. 6.3.5;

[32] ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1572 (2002), (http://www.assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17031&lang=en), პ. 4-5;

[33] ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეკომენდაცია 1742 (2006), (http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17424&lang=en), პ. 3;

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 59;

[35] იხ.: http://nbe.gov.ge/files/documents/debulebebi/policiis_debuleba_09.2014.pdf;

[36] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის “ა“ პუნქტი;

[37] „სახელმწიფო სპეციალური წოდებების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი;

[38] „სახელმწიფო სპეციალური წოდებების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლი;

[39] მაგალითად: „სახელმწიფო სპეციალური წოდებების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, ასევე მე-5⁸მუხლის შესაბამისად, იურისტს შეიძლება მიენიჭოს საშუალო სპეციალური წოდება;

[40] ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, გენერალური პროკურატურის სტრუქტურული დანაყოფი შეიძლება დაიყოს სამმართველოებად, განყოფილებებად და სხვა სტრუქტურულ ქვედანაყოფებად, რომელთა შორის უფლებამოსილებას დებულების შესაბამისად ანაწილებს სტრუქტურული დანაყოფის ხელმძღვანელი;

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II. პ. 141;

[42] „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის“ მე-2 მუხლის „გ“ პუნქტი;

[43] იქვე, „დ“ პუნქტი;

[44] იქვე, „ე“ პუნქტი;

[45] იქვე, „ვ“ პუნქტი;

[46] იქვე, „თ“ პუნქტი;

[47] იქვე, „ზ“ პუნქტი;

[48] იქვე, „ბ“ პუნქტი;

[49] სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის მმართველობის სფეროში მოქმედებს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – სახელმწიფო რეზერვებისა და სამოქალაქო უსაფრთხოების სერვისების სააგენტო.

[50] სტრუქტურული ერთეული, თავის მხრივ შეიძლება შედგებოდეს სტრუქტურული ქვედანაყოფებისაგან – მთავარი სამმართველოსგან/სამმართველოსგან (სამსახურის სტრუქტურა იხ.: http://is.ge/4160);

[51] „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც სამსახურის სპეციალური დანაყოფის მოსამსახურის ცნებას განმარტავს, შეიცავს შემდეგნაირ მითითებას „(შემდგომ – მოსამსახურე)“, რაც ნიშნავს, რომ კანონის შემდგომ ნორმებში მითითებული „მოსამსახურის“ ცნების ქვეშ მოიაზრება სამსახურის მხოლოდ სპეციალური დანაყოფის მოსამსახურე;

[52] „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტი და მე-5 მუხლი;

[53] საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 22 დეკემბრის №366 ბრძანებით დამტკიცებული „სპეციალური პენიტენციური სამსახურის დებულების“ მე-12 მუხლის მე-12¹ პუნქტი;

[54] იხ.: https://mod.gov.ge/uploads/public/normatiuli_aqtebi/N47_brdzaneba.pdf ;

[55] „საქართველოს დაზვერვის სამსახურში სამსახურის გავლის წესის“ მე-16 მუხლი;

[56] იქვე, 44²-ე მუხლი;

[57] საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 18 მარტის №242 დადგენილებით დამტკიცებული „იმ თანამდებობის პირთა ნუსხის, რომლებსაც აქვთ სამსახურებრივ-საშტატო იარაღის ტარების უფლება“ მე-6 მუხლი;

[58] „იარაღის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[59] იქვე, მე-11 მუხლის მე-3 პუნქტი;

[60] „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5¹მუხლი;

[61] იქვე, მე-10 მუხლი;

[62] „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10¹ მუხლი;

[63] იქვე, მე-10 მუხლის მე-4¹ პუნქტი;

[64] საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 28 მარტის №75 დადგენილებით დამტკიცებული „სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურში საკონტრაქტო-პროფესიული, კადრის და სამოქალაქო სამსახურის გავლის წესის“ მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტი;

[65] ეროვნული სიტუაციური ოთახი არის შესაბამისი ტექნიკური და ტექნოლოგიური საშუალებებით აღჭურვილი პუნქტი, რომელიც აქტიურდება საჭიროებისამებრ, ეროვნული ინტერესებისთვის საფრთხის შემცველი კრიზისული ვითარების დროს, სადაც ხდება ინციდენტის ადგილიდან და ინფორმაციის (მათ შორის, ვიდეო და აუდიოსიგნალების) სხვა შესაძლო წყაროდან მონაცემების ოპერატიულად მიღება/დამუშავება და საიდანაც საქართველოს პრემიერ-მინისტრი აღნიშნულ ვითარებას პოლიტიკურ დონეზე მართავს.

[66] საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 17 ივლისის №337 დადგენილებით დამტკიცებული ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატის დებულების მე-4 მუხლის მე-5 პუნქტი;

[67] გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის დებულების მე-7 მუხლი;

[68] იქვე, მე-7⁷ მუხლი;

[69] იქვე, მე-7⁵ მუხლი;

[70] გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის დებულების მე-7¹მუხლი;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა

დოკუმენტის სტრუქტურა

დაკაშირებული დოკუმენტები

საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

ცვლილებები

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების შინაარსი

გამოხატვის და შეკრების თავისუფლება

კონსტიტუციური უფლებებით დაცული სფერო და სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებთან

სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფუნქციური განმარტება

უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

უფლების შეზღუდვის თანაზომიერება

სადავო ნორმებით განსაზღვრული უწყებების საქმიანობის ფუნქციური ნაწილის გამოყოფა

I. პირველადი გამიჯვნა - კანონისმიერი დაყოფა

II. მეორადი გამიჯვნა - ფუნქციური დაყოფა

აღსრულების ეროვნული ბიუროს აღსრულების პოლიცია

სადავო ნორმებით განსაზღვრული დაწესებულებების შემადგენლობა

საქართველოს პროკურატურა

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო

საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახური

საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექცია

სპეციალური პენიტენციური სამსახურის სპეციალური დანაყოფი

საქართველოს თავდაცვის ძალები

საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური

სახელმწიფო დაზვერვის სამსახური

სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური

ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატი

შეჯამება

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები