თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. ,,სახელმწიფო კომპენსაციის და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

ბ. „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი; ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

საკონსტიტუციო სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, კერძოდ მოსარჩელეს წარმოადგენს ყოფილი რეგიონალური სამხედრო პროკურორის მოადგილე, ბუდუ შეყილაძე. მას ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონების საფუძველზე დანიშნული აქვს სახელმწიფო კომპენსაცია და დღეისათვის იღებს სახელმწიფო კომპენსაციას 560 ლარის ოდენობით. თუმცა მისი უფლებები უშუალოდ ირღვევა პირველი სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, კერძოდ: იგი თვლის, რომ სადავო ნორმა, კერძოდ ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის დანაწესით, დისკრიმინაციულია და უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ და გარანტირებულ თანასწორობის ძირითად უფლებას. აღნიშნული მუხლი არათანასწორ მდგომარეობაში აქცევს კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების მიმღებ სხვა პირებთან მიმართებით. მოსარჩელე, “სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების საფუძველზე იღებს სახელმწიფო კომპენსაციას, თუმცა მისთვის ვერ ხერხდება სახელმწიფო პენსიის მიღება, რამდენადაც იგივე კანონის მე-7 მუხლი ადგენს 560 ლარიან ზედა ზღვარს. ამდენად, მოსარჩელე სადავოდ ხდის სწორედ დადგენილ ზედა ზღვარს და აღნიშნავს, რომ იგი უთანასწორო მდგომარეობაში იმყოფება კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ პირებთან მიმართებით, რამდენადაც, მათთვის არ მოქმედებს ზედა ზღვარი და დამატებით ხელმისაწვდომია სახელმწიფო პენსიის დანიშვნა. მოსარჩელე სადავოს ხდის სახელმწიფო კომპენსაციის ზედა ზღვარს სწორედ სახელმწიფო პენსიის დამატების ჭრილში, რამდენადაც, მისთვის გაუგებარია, თუ რატომ იმყოფება იგი სადავო ნორმით დადგენილ პირებისგან განსხვავებულ მდგომარეობაში და რა გონივრული საფუძვლით ეპყრობა კანონი მას განსხვავებულად, რამდენადაც, იგი პირადად არის ომისა და სამხედრო ძალების ვეტერანი.

ამასთან, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მისი უფლება ასევე ირღვევა კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, რამდენადაც, იგი არამართლზომიერად, დაუსაბუთებლად ვერ იღებს და ვერ მიიღებს სახელმწიფო პენსიას, რადგან, იგი არის ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით 560 ლარის მიმღები, ხოლო ამავე კანონის მე-7 მუხლი, მისთვის, როგორც პროკურატურის სისტემიდან დათხოვნილი თანამშრომლისთვის აწესებს კომპენსაციის მიღების ზედა ზღვარს, რაც ნიშნავს, რომ მისთვის დამატებით შეუძლებელია სახელმწიფო პენსიის დანიშვნა, რაც, ყველა საქართველოს მოქალაქისთვის გარანტირებული სოციალური უფლებაა.

რაც შეეხება მეორე მოთხოვნას, ზ/მითითებული ნორმის შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი. ამ შემთხვევაში, მოსარჩელე ბუდუ შეყილაძეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმით ირღვევა მისი, როგორც 60 წელს მიღწეული საქართველოს მოქალაქის უფლება, ვინაიდან იგი საპენსიო ასაკის კუთხით არათანაბარ მდგომარეობაში დგას საქართველოს მოქალაქე ქალებთან მიმართებით, რამდენადაც, მას კიდე 5 წლის განმავლობაში მოუწევს დალოდება სახელმწიფო პენსიის მისაღებად. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ აღნიშნული სწორედ სახელმწიფოს მხრიდან არსებითად თანასწორი პირების არათანაბარ ვითარებაში ჩაყენებასთან გვაქვს საქმე, რაც ამ შემთხვევაში ხდება სქესის ნიშნით. აღნიშნული უთანასწორობა კი გამოწვეულია საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონის ნორმით.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხები არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხები არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხები რეგულირდება კონსტიტუციის მე-11 მუხლით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი საკანონმდებლო აქტების კონკრეტული ნორმატიული შინაარსი

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

· თანასწორობის უფლების ზოგადი გააზრება

საზოგადოდ, სამართლის განვითარება–ჩამოყალიბების პროცესი გულისხმობს კონსტიტუციური პრინციპების დახვეწისა და გაუმჯობესების პროცესს, რომლის ნაწილსაც, სხვა ფუნდამენტურ პრინციპებთან ერთად, უმთავრესს წარმოადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი. კანონის წინაშე თანასწორობის ცნების უპირველესი გამოვლინება ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში, ძველ საბერძნეთში, მოხდა, როდესაც პერიკლემ ათენის მოქალაქეებს მიმართა – “კანონების შემთხვევაში, ისინი ქმნიან თანასწორ მართლმსაჯულებას ყველასთვის, მიუხედავად პირადი განსხვავებულობისა. რაც შეეხება სოციალურ ფენების საკითხს, საზოგადოებაში წარჩინებულობა, ეს არის რეპუტაციის მოხვეჭა ნიჭიერებისა და სიქველის გამო, ხოლო კლასობრივი განსხვავებულობა არ იძლევა დამსახურებების გამო სხვის უფლებებში ჩარევის საშუალებას” (პერიკლე, სიტყვა პირველი პელოპონესის ომის შემდეგ). თანასწორობის იდეის განვითარების შემდგომი დიდი ნახტომი იყო ჯონ ლოკის მოღვაწეობა და იდეები, რომლის მიხედვითაც „ყველა ადამიანი დაბადებულია თანასწორად” (მეორე ტრაქტატი მმართელობის შესახებ). ამ საკითხისთვის უნდა აღინიშნოს თომას ჯეფერსონის მიდგომა თანასწორობასთან მიმართებით, რომლის მოსაზრებაა – „თანაბარი და ზუსტი მართლმსაჯულება ყველასთვის, მიუხედავად მდგომარეობისა და შეხედულებისა” (პირველი საინაუგურაციო მიმართვა). ეპოქების ცვლილებასთან ერთად იხვეწებოდა მიდგომები თანასწორობასთან დაკავშირებით, რაც ყველაზე ნათლად ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს საქმეებსა და პრაქტიკაშია ასახული. სწორედ აშშ–ს უზენაესი სასამართლოს პრეცედენტებმა და განმარტებებმა შექმნა ყველაზე თვალსაჩინო ბაზა რასობრივი, გენდერული თუ სხვა საკითხებთან მიმართებით თანასწორობის ჭრილში: Brown v. Board of Education (17 May 1954); Loving v. Virginia (12 Jun 1967).

მე–20 საუკუნის მეორე ნახევრიდან, თანასწორობის უფლება ერთ–ერთ ფუნდამენტურ საწყისად იქცა ევროსასამართლოს პრაქტიკისთვისაც. საქმეზე – Carson and Others v. the United Kingdom ევროსასამართლომ განმარტა – „დაუშვებელია დისკრიმინაცია პირების მიმართ, რომლებიც იმყოფებიან არსებითაც თანასწორ მდგომარეობაში.“ მსგავსი განმარტება ადგენს საკმაოდ ცალსახა სტანდარტს დისკრიმინაციის დაუშვებლობასთან და პირთა შორის თანასწორობის უფლების დაცვასთან მიმართებით.
საქართველოს კონსტიტუცია, კანონმდებლობა და სასამართლო პრაქტიკა იზიარებს ევროსასამართლოს პრაქტიკას და თავადაც ამკვიდრებს სტანდარტებს კონსტიტუციის მე–11 მუხლის დაცვის ჭრილში. ევროპული კონვენციის მიხედვით თანასწორობა გულისხმობს ყოველგვარი დისკრიმინაციის აკრძალვას, ასევე ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლრაცია განმარტავს, რომ ყველას გააჩნია თანაბარი დაცვა დისკრიმინაციის წინააღმდეგ. საქართველოს კონსტიტუციის მე–11 მუხლის ჩამონათვალი გულისხმობს თანასწორობას არა მხოლოდ ჩამოთვლილ შემთხვევებში, არამედ ყველა სხვა ნიშნის მიხედვით, სადაც პირები შეიძლება აღმოჩნდნენ არსებითად თანასწორ მდგომარეობაში. თუმცა, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი გულისხმობს მხოლოდ იურიდიულს და არა ფაქტობრივ თანასწორობას და როგორც სამართალშემოქმედების, ისე სამართალგამოყენების პროცესში სახელმწიფო სწორედ ამ პრინციპით უნდა ხელმძღვანელობდეს.

· „სახელმწიფო კომპენსაციის და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისობა თანასწორობის კონსტიტუციურ სტანდარტებთან

“სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი ამჟამად შემდეგი რედაქციითაა ჩამოყალიბებული: „კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის ოდენობა, გარდა ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“ ან „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ კომპენსაციის მიმღებ პირზე გასაცემი კომპენსაციის ოდენობისა, არ უნდა აღემატებოდეს 560 ლარს.“

მოცემული ნორმა უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს სადაო კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ პირებს:

მ) „საქართველოს თავდაცვის ძალების სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილეობის შესახებ” საქართველოს კანონით განსაზღვრული საერთაშორისო ოპერაციების ან სხვა სახის სამშვიდობო საქმიანობის განხორციელებისას გარდაცვლილ ან ამ მისიებში მიღებული ჯანმრთელობის დაზიანების გამო გარდაცვლილ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მოსამსახურეთა ოჯახის წევრებს;

ნ) საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის, აგრეთვე 1998 წლის მაისისა და 2004 წლის აგვისტოს მოვლენების დროს დაღუპულთა ან მიღებული ჭრილობების შედეგად გარდაცვლილთა ოჯახის წევრებს;

ო) საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტის მიღების დღის (1991 წლის 9 აპრილი) შემდეგ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 50-ე მუხლის 1​1 პუნქტით, „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 41-ე მუხლის მე-10 პუნქტითა და „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის 2​1 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპულ ან მიღებული ჭრილობების შედეგად გარდაცვლილ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისა და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის მოსამსახურეთა ოჯახის წევრებს, გარდა ამ პუნქტის „ნ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა;

პ) „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 66-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის, აგრეთვე საქართველოს პრემიერ-მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულების − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპული ან მიღებული დაზიანების შედეგად გარდაცვლილი მეხანძრე-მაშველის ოჯახის წევრებს;

ჟ) სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპული ან მიღებული დაზიანების შედეგად გარდაცვლილი საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი დაწესებულებების იმ თანამშრომლების ოჯახის წევრებს, რომლებიც მონაწილეობდნენ სტიქიური უბედურების სალიკვიდაციო/სამაშველო სამუშაოებში ან რომლებსაც მინიჭებული აქვთ გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოვლენისა და აღკვეთის უფლებამოსილება.

ჩამოთვლილ პირებს, გარდა კომპენსაციისა, იმის გამო, რომ მათ შემთხვევაში არ არსებობს ზედა ზღვარი, დამატებით შეუძლიათ მიიღონ სახელმწიფო პენსიაც, რაც გათვალისწინებულია „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონით. კერძოდ, ასაკით პენსიონერისათვის სახელმწიფო პენსიის ფულადი ოდენობა განისაზღვრება 240 ლარით. ხოლო 70 წლის ზემოთ პენსიონერებს პენსია შეადგენს 275 ლარს.[1] ამდენად, გაუგებარია რატომ ადგენს კანონი ისეთ დათქმას, რაც, ხელს უშლის კომპენსაციის სხვა მიმღებ პირებს, ამ შემთხვევაში პროკურატურის სისტემის დათხოვნილ თანამშრომლებს, დამატებით მიიღონ საქართველოს მოქალაქის სახელმწიფო პენსია, რაც, ზ/ჩამოთვლილ კომპენსაციის მიმღებთ, გარანტირებული აქვთ.

დაზუსტებისთვის, აღნიშნული სარჩელით არ საჩივრდება კანონის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ზოგადად მიუთითებს ჩამოთვლილ პირებთან მიმართებით მოსარჩელის უთანასწორო მდგომარეობაში ჩაყენებაზე კომპენსაციის ზედა ზღვარის თაობაზე. არამედ, მხოლოდ ის ნაწილი, რაც გულისხმობს კომპენსაციის გამო სახელმწიფო პენსიის მიღების შეუძლებლობას.

მოსარჩელე არ ითხოვს კანონით განსაზღვრულ პირთა მიმართ ზოგადად თანაბარ მდგომარეობაში ჩაყენებას ანალოგიურად ზედა ზღვარის მოშლის მიმართულებით, რამდენადაც, შესაძლოა, კომპენსაციის განსხვავებული ზედა ზღვარის არარსებობა მართლაც საგულისხმო იყოს იმ პირთა მიმართ, რომლებიც მიეკუთვნებიან გასაჩივრებული კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნტქებით განსაზღვრულ პირებს. სარჩელის მთავარ მოტივაციას წარმოადგენს დაწესებული ზედა ზღვარის გაუქმება იმ ნაწილში, რომ მოსარჩელემ დამატებით მიიღოს სახელმწიფო პენსია, კომპენსაციასთან ერთად.

მოსარჩელე აცნობიერებს, რომ შესაძლოა, მართლაც არის განსხვავება მოსარჩელესა და კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნტქებში ჩამოთვლილ პირებს შორის და ისინი მართლაც იმსახურებენ განსხვავებული სახისა და ოდენობის კომპენსაციას სახელმწიფოსგან, თუმცა ეს არ ამართლებს მოსარჩელისთვის ისეთი ზედა ზღვრის დაწესებას, რაც ხელს შეუშლიდა მისთვის დამატებით სახელმწიფო პენსიის მიღებას. როგორც ვიცით, გასაჩივრებული კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნქებით, განსაზღვრული პირები კომპენსაციასთან ერთად დაუბრკოლებლივ იღებენ სახელმწიფო პენსიას, რამდენადაც, მათთვის ზედა ზღვარი დაწესებული არ არის. ყოველივე ეს, უთანასწორო მდგომარეობაში გაუმართლებლად აყენებს მოსარჩელეს.

დისკრიმინაციის ცნების ზოგად განმარტებას გვაძლევს საქართველოს კანონი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ,” რომლის თანახმადაც „დისკრიმინაცია არის ისეთი მოპყრობა ან პირობების შექმნა, რომელიც პირს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით სარგებლობისას არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირებთან შედარებით.”

კანონის წინაშე თანასწორობა მოითხოვს, რომ არცერთ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს არ შეიძლება უარი ეთქვას უფლებებთან მიმართებაში კანონით უზრუნველყოფილ ისეთივე დაცვაზე, რითაც სარგებლობენ ანალოგიური სტატუსისა თუ კატეგორიის მატარებელი პირები მსგავს პირობებსა და გარემოებებში, როგორც სამართალშემოქმედების, ისე სამართალგამოყენების პროცესში. სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპს სწორედ კანონის წინაშე თანასწორობა წარმოადგენს. აღნიშნული კი სახელმწიფოს წარმოუშობს ვალდებულებას, რომ იზრუნოს ფაქტობრივი უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად.

კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური რანგის პრინციპი ირღვევა როდესაც მსგავსი, ერთგვაროვანი შემთხვევები განსხვავებულად განიხილება, თუკი მათ შორის არსებული მცირედი განსხვავება არ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას - მოცემული სადავო ნორმის ფარგლებში გაუგებარია მისი ნორმატიული შინაარსის არსი, ვინაიდან ცალსახაა, რომ იგი აქცენტირებას ახდენს კომპენსაციის/სტიპენდიის მიმღებ ერთ პირთა წრის, გარკვეული ჯგუფის გამორჩევა მეორისაგან. რაც დაუშვებელია და დისკრიმინაციულია მეორე პირთა წრის მიმართებით შემუშავებულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით, მითუმეტეს მათ მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებების გამოყენებაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მეტყველებს, „კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ეს ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“[2]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თანასწორობის იდეას, როგორც სამართლებირივი სახელმწიფოს სახელმძღვანელო პრინციპსა და დემოკრატიული ღირებულებების ფუნდამენტს, სისტემურ ჭრილში, სხვა გადაწყვეტილებებშიც გაუსვა ხაზი, კერძოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილების თანახმად, [3] თნთანასწორობის იდეა არის ერთ-ერთი საყრდენი ღირებულებათა სისტემისა, რომლის დამკვიდრების მიზნით და სულისკვეთებითაც იქმნებოდა სახელმწიფოთა კონსტიტუციები. კანონის წინაშე თანასწორობა – ეს არ არის მხოლოდ უფლება, ეს არის კონცეფცია, პრინციპი, რომელსაც ეფუძნება სამართლებრივი სახელმწიფო და დემოკრატიული ღირებულებები”. სადავო ნორმის შინაარსი პირდაპირ ადგენს განსხვავებულ მოპყრობას, უსაფუძვლოდ აწესებს ზღვარს კომპესაციის მიმღები პირების ერთ ჯგუფზე, როდესაც მეორე ჯგუფს აღნიშნული შეზრუდვა არ აქვს. მოცემულ ვითარებაში სახელმწიფო ერთის მხრივ ადამიანთა ერთ ჯგუფს ეპყრობა უფრო ლოიალურად, ვიდრე მსგავს ვითარებაში მყოფ ადამიანთა სხვა ჯგუფს, ხოლო მეორეს მხრივ კი ვერ უზრუნველყოფს, რომ ადამიანთა ერთმა ჯგუფმა ისარგებლოს ისეთივე შეღავათით, როგორითაც სარგებლობს ადამიანთა სხვა ჯგუფი - შესაბამისად, ცალსახაა, რომ ადგილი აქვს განსხვავებულ მოპყრობას.

შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას, რასაც ადგილი ჰქონდა სადაოდ ქცეულ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის დანაწესში. გაუგებარია რის საფუძველზე, რა ობიექტურ და გონივრულ გარემოებებზე დაყრდობით ან რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურებოდა აღნიშნული ნორმაში ზედა ზღვარის განსაზღვრა, რომელმაც არათანასწორ მდგომარეობაში ჩააყენა მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის მ, ნ, ო, პ, ჟ ქვეპუნქტებისა და სტიპენდიების მიმღების მქონე პირები ამავე კანონში მითითებული სხვა კატეგორიის პირთა წრისაგან.

სწორედ ზემოხსენებული ზრუნვისა და სოციალური ვალდებულებები უგულებელყოფასთან გვაქვს ადგილი საქართველოს სახელმწიფოს მხრიდან, რომლის კონკრეტული ასპექტიც გამოიხატა საქართველოს პარლამენტის 2005 წლის 27 დეკემბრის N2549-რს კანონში, რომლითაც სახელმწიფო კომპენსაციის ზედა ზღვარი გარკვეული პირთა წრისათვის (მათ შორის ძალოვანი სტრუქტურების წარმომადგენლებისათვის) განისაზღვრა 560 ლარი. აღნიშნული შემთხვევა წარმოადგენს არაპირდაპირ დისკრიმინაციას და პირთა ერთი ჯგუფის გამორჩევას მეორისაგან სრულიად დაუსაბუთებლად, ობიექტური აუცილებლობით განპირობებული საფუძვლების გარეშე და თვითნებურად. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით საქართველოს კონსტიტუცია კრძალავს როგორც პირდაპირ, ისე არაპირდაპირ დისკრიმინაციას, ადგენს რომ თანასწორობის იდეის, როგორც ღირებულებითი პრინციპის, ძირითადი არსი და მიზანი არის ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით^[4].

სადაო კანონის მე-7 მუხლის დადგენილი ზედა ზღვარის დადგენა პირთა განსაზღვრული წრის მიმართ კითხვის ნიშნებს ბადებს შემდეგ პრინციპულ საკითხებთან დაკავშირებით: 1) საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედების ხასიათი, მისი მიზანი ამ გადაწყვეტილების მიღებისას 2) რა ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს ემსახურება ან საერთოდ ემსახურება თუ არა, აღნიშნული განსხვავებული მოპყობა? 3) საკანონმდებლო ხელისუფლების გადაწყვეტილება იყო თვითნებური თუ ეფუძნებოდა რაიმე სამართლებრივი, მეცნიერული, სოციალური თუ ეკონომიკური კვლევის შედეგებს?

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავის გადაწყვეტილებაში აღნიშნავს, რომ „დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას. ზოგადად, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარე, კონსტიტუციურ უფლებებში ჩარევისას სახელმწიფომ კერძო პირებთან მიმართებით არ უნდა მიიღოს გონივრულ საფუძველს მოკლებული და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებები“^[5].

· პირველი გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან მიმართებით

კომპენსაციაზე უფლების მოპოვების ძირითად საფუძველს წარმოადგენს სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული სამსახურის გავლა ე. ი. კომპენსაციას (ყოველთვიურ ფულად თანხას) სახელმწიფო გასცემს წარსულში ნამსახურობისათვის. გასარკვევია, წარმოადგენს თუ არა კომპენსაცია, როგორც სოციალური კატეგორია, ბენეფიციარების ისეთ საკუთრებას, რომელსაც იცავს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 29.03.2006 წლის N 2/7/365 371 განჩინებაში ნათქვამია, რომ „საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით საკითხები სოციალური უფლების კატეგორიას განეკუთვნება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით (ახალი მე-19 მუხლი) აღიარებულია საკუთრების უფლება, რომელიც ადამიანის პირადი უფლებაა, მაგრამ იმავდროულად მას აქვს ეკონომიკური ხასიათი ამიტომ რიგი უფლებების ხელყოფაზე, ხელყოფის შინაარსიდან გამომდინარე, შეიძლება გავრცელდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის (დღევანდელი მე-19) ფარგლები“.

აღნიშნული განმარტება საფუძველს გვაძლევს გავარკვიოთ კომპენსაციის, როგორც სოციალური უფლების, რა ნაწილზე ვრცელდება კონსტიტუციის მე-19 მუხლით აღიარებული საკუთრების უფლების შინაარსი და რა ნაწილზე არ ვრცელდება იგი. მართალია კომპენსაციის უფლების მქონე სუბიექტმა იგი სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული ნამსახურობით მოიპოვა, მაგრამ მისი უშუალოდ გასხვისება ან მემკვიდრეობით გადაცემა დაუშვებელია, აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმა იცავს ისეთ უფლებას, რომლის სარგებლობა, მფლობელობა და განკარგვა (საკუთრების უფლება) ბენეფიციარს არ ეზღუდება.

ბენეფიციარს არ ეზღუდება კოპმენსაციის სახით ყოველთვიურად დანიშნული ფულადი სახსრების უშუალოდ განკარგვის უფლება, რაც ეკონომიკური ხასიათის უფლებაა, მისი ხელყოფა (შემცირება ან გაუქმება) შეიძლება მოხდეს მხოლოდ საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დადგენილი წესით.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს განმარტებით „უფლება კონკრეტული ოდენობის... პენსიაზე... არ შედის კონვენციით გარანტირებულ უფლებებში და თავისუფლებებში („Aurola v. Finland”). „თუმცა მოთხოვნა“ - პენსიასთან დაკავშირებით - შესაძლებელია წარმოადგენდეს საკუთრებას კონვენციის პირველი და დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის მნიშვნელობით, თუ კი იგი საკმარისად რეალიზებადი და ლეგიტიმურად მოთხოვნადი სარგებელია (stran qzeek refinezies and stratis andreadis v. Greece”). (provednoya v. Russia აბზაცი 38).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 10 თებერვლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე, „Case of belane nagy v. Hungary”, პენსიის ცვლილება განხორციელდა კანონის ცვლილებით დადგენილი ახალი პირობებით. სასამართლომ ასევე განაცხადა, რომ „საჩივარი უნდა შემოწმდეს პირველი დამატებითი ოქმის პირველ მუხლთან მიმართებაში, რომელიც იკითხება შემდეგნაირად: „ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება ჩამოერთვას საკუთრება ვინმეს კანონით და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში.“

დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ გასაჩივრებული კანონით, პროკურატურის სისტემიდან დათხოვნილ თანამშრომლებს, როლმებიც თავიანთი გაწეული სამსახურისთვის იღებენ კომპენსაციას თვეში 560 ლარის ოდენობით, ერთმევათ მოქალაქის უფლება, მიიღონ სახელმწიფო პენსია. უნდა აღინიშნოს, რომ კომპენსაციის მიღება დამოკიდებულია პირის ნამსახურეობაზე, მის ღვაწლზე სახელმწიფოს მიმართ, ხოლო მოქალაქის პენსია წარმოადგენს სოციალური უფლებების სრულიაად განსხვავებულ კატეგორიას. საქართველოს კონსტიტუცია მე-5 მუხლის მეორე პუნქტით ადგენს, რომ „სახელმწიფო ზრუნავს საზოგადოებაში სოციალური სამართლიანობის, სოციალური თანასწორობისა და სოციალური სოლიდარობის პრინციპების განმტკიცებაზე“. ამავე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „საქართველო არის სოციალური სახელმწიფო“. ამდენად, სახელმწიფოს უზენაეს კანონში სოციალური სამართლიანობის დამკვიდრებისკენ მიმართული ნორმები გარანტირებულია, რაც მიანიშნებს სახელმწიფოს მხრიდან შესაბამისი პოლიტიკური ნებისა და მიდგომების აუცილებლობაზე. ასეთ დროს, კონკრეტული პირებისთვის სახელმწიფო პენსიის ჩამორთმევა მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი არიან კომპენსაციის მიმღებნი „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონით, წარმოადგენს როგორც საკუთრების უფლების ხელყოფას, ასევე, კონსტიტუციით აღიარებული სხვა პრინციპების უგულებელყოფას. აუცილებელია, რომ სასამართლომ ერთმანეთისგან გამიჯნოს „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ და „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონების მოტივაცია, რამდენადაც, როგორც მოსარჩელისთვის არის აღქმადი, სახელმწიფო არ მიჯნავს მათ ერთმანეთისგან, რაც იწვევს უფლების დარღვევას. შედეგად ვიღებთ იმას, რომ კომპენსაციის მიმღები პირებისთვის, შეუძლებელი ხდება კონკრეტულ ასაკს მიღწეული მოქალაქისთვის მისანიჭებელი სარგებლის მიღება, რისი ვალდებულებაც სახელმწიფოს ნებისმიერ შემთხვევაში გააჩნია. იმდენად, რამდენადაც დასახელებული ორი კანონის მოქმედების სფერო გამიჯნული არ არის, ხდება ერთის მხრიდან, მეორით მისანიჭებელი უფლებების ერთგვარი შთანთქმა, რაც ართმევს უფლებას მოსარჩელეს. კონკრეტულ შემთხვევაში, „სახელმწიფო კომპენსაციის და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მიხედვით კომპენსაციისთვის დადგენილი 560 ლარიანი ზღვარი, უზღუდავს პროკურატურის სისტემის დათხოვნილ თანამშრომლებს, რომ დამატებით დაერიცხოთ კუთვნილი სახელმწიფო პენსია.

· პენსიის შესახებ კანონის მე-5 მუხლის შესაბამისობა თანასწორობის კონსტიტუციურ სტანდარტებთან

სადავო ნორმის, კერძოდ სახელმწიფო პენსიის შესახებ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია, რომ „პენსიაზე უფლების წარმოშობის საფუძველია საპენსიო ასაკის – 65 წლის მიღწევა. ამასთანავე, პენსიაზე უფლება ქალებს წარმოეშობათ 60 წლიდან“. აღნიშნული ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან. კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლი პირდაპირ მითითებას აკეთებს, კანონის წინაშე თანასწორობაზე ყველა ნიშნით, მათ შორის სქესის მიხედვითაც. შესაბამისად, ცხადია რომ სადავო ნორმის ჩანაწერი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

ზემოთქმულის შესაბამისად, მიგვაჩნია რომ უნდა მოხდეს სადავო ნორმის შინაარსის შესაბამისობის შემოწმება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან.

კანონის წინაშე თანასწორობა მოითხოვს, რომ არცერთ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს არ შეიძლება უარი ეთქვას უფლებებთან მიმართებაში კანონით უზრუნველყოფილ ისეთივე დაცვაზე, რითაც სარგებლობენ სხვები მსგავს პირობებსა და გარემოებებში, როგორც სამართალშემოქმედების, ისე სამართალგამოყენების პროცესში. სახელმწიფო სწორედ ამ პრინციპით - კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპით უნდა ხელმძღვანელობდეს. აღნიშნული კი სახელმწიფოს წარმოუშობს ვალდებულებას, რომ იზრუნოს ფაქტობრივი უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად. „საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლი (მიმდინარე რედაქციით მე-11 მუხლი) წარმოადგენს თანასწორობის იდეის ნორმატიულ გამოხატულებას – კონსტიტუციურ ნორმა–პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას.“

(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკმებრის N1/1/493 გადაწყვეტილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II.1).თანასწორობის უფლებით გარანტირებული მოთხოვნა ირღვევა, როდესაც მსგავსი, ერთგვაროვანი შემთხვევები განსხვავებულად განიხილება, თუკი მათ შორის არსებული მცირედი განსხვავება არ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას - მოცემული სადავო ნორმის ფარგლებში გაუგებარია მისი ნორმატიული შინაარსის არსი, ვინაიდან ცალსახაა, რომ ქალისა და მამაკაცის მიმართ კანონის განსხვავებული მიდგომა, როდესაც ის უწესებს მათ განსხვავებულ საპენსიო ასაკს - ვერ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას, ვინაიდან განსხვავებას განაპირობებს მხოლოდ და მხოლოდ გენდერული ნიშანი. ეს მაშინ, როდესაც დღევანდელ ვითარებაში, დასაქმების ან განათლების მიღების მიმართულებით, საკანონმდებლო დონეზე ქალიცა და მამაკაციც თანაბრად უფლებამოსილნი არიან მიიღონ სასურველი განათლება, იყვნენ დასაქმებული პროფესიის შესაბამისად, ერთიდაიმავე სამსახურეობრივ პოზიციაზე ქონდეთ თანაბარი ხელფასი, ასევე, მოქმედი საგადასახადო რეგულაციებით ქალისა და მამაკაცის შემოსავალი იბეგრება ერთნაირად. შესაბამისად, ბიუჯეტში, რისი მეშვეობითაც ხდება საპენსიო ფონდის ფორმირება, დასაქმებულ ქალსაც და მამაკაცსაც შეაქვთ თანაბარი წვლილი. მაგრამ, საპენსიო ასაკი სრულიად გაურკვეველი მიზეზით, განსხვავებულად რეგულირდება. ამიტომ, სრულიად გაუგებარია, ქვეყანაში სადაც სტატისტიკურად ქალების რაოდენობა მეტია, როგორც დაბადების ასევე სიცოცხლის ხანგრძივობის მიხედვით - რატომ უნდა ჩააყენოს კანონმა მამაკაცი უარეს მდგომარეობაში და პენსია დაუნიშნოს 5 წლით გვიან. შესაბამისად, მოცემული სადავო ნორმის შინაარსის განხილვისას ვერ იქნება გამოყენებული პრინციპი, რომლის შესაბამისადაც, სახელმწიფო უფლებამოსილია არათანასწორ მდგომარეობაში მყოფ პირებს მოეპყრას განსხვავებულად, რამდენადაც პირიქით, სადმე გვაქვს არსებითად სრულიად თანაბარ ვითარებაში მყოფ პირებთან. ანუ პენსიის განმაპირობებელ ვითარებაში ქალიცა და მამაკაციც აბსოლუტურად თანასწორ მდგომარეობაში იმყოფებიან. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, „სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე–14 მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი ჯგუფები და განისაზღვროს რამდენად წამროადგენენ ისინი არსებითად თანასწორ სუბიექტებს კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება N2/1/536 საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაზე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ). „კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ეს ნორმა, წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა–პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვისთვის თანაბარი პირობების გარანტირებას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკმებრის N1/1/493 გადაწყვეტილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). „კონსტიტუციის მე–14 მუხლის ძირითადი არსი და მიზანი არის ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკმებრის N1/1/493 გადაწყვეტილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), „არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით.“ (საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის გადაწყვეტილება N2/1/392 საქართველოს მოქალაქო შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

გარდა მოქმედი შიდა კანონმდებლობისა, მოცემული საკითხის განხილვისას მნიშვნელოვანია ვისაუბროთ საერთაშორისო ხელშეკრულებებზე, რომლებიც ასევე იცავენ პირებს დისკრიმინაციისგან. მაგალითდ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის პირველი მუხლის შესაბამისად, ყველა ხელშემკვრელ სახელწიფოს აქვს ნაკისრი ვალდებულება, რომ თავიანთი იურისდიქციის ფარგლებში ყველასათვის უზრუნველყონ ამ კონვენციის პირველი თავით განსაზღვრული უფლებები და თავისუფლებები. აღნიშნული კონვენცია საქართველოს სახელმწიფოს მხრიდან რატიფიცირებულია შესაბამისად, საქართველოს ქვეყანას ნაკისრი აქვს ვალდებულება დაიცვან საკუთარი იურისდიქციის ფარგლებში აღნიშნული კონვენციით აღიარებული და დაცული უფლებები. აღნიშნული კონვენციის პირველი თავი კი ითვალისწინებს დისკრიმინაციის აკრძალვას, კერძოდ მისი მე-14 მუხლის შესაბამისად, ამ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა უზრუნველყოფილია ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე, განურჩევლად სქესის, რასის, კანის ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური თუ სხვა შეხედულებების, ეროვნული თუ სოციალური წარმოშობის, ეროვნული უმცირესობისადმი კუთვნილების, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადებისა თუ სხვა ნიშნისა. შესაბამისად, ეს მუხლი დისკრიმინაციას კრძალავს საკუთრივ კონვენციით გაცხადებული ყველა უფლების მიმართ. გარდა ამისა, ამავე კონვენციის მე-12 ოქმის პირველი მუხლი აკეთებს დათქმას დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვის შესახებ, რომლითაც დისკრიმინაციის აკრძალვა გავრცელდა ყველა იმ უფლებებსა და თავისუფლებებზე, რომლებიც ხელმომწერი ქვეყნების კანონმდებლობითაა დადგენილი. ასევე, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-7 მუხლიც ასევე უზრუნველყოფს კანონის წინაშე ყველა ადამიანის თანასწორობას და აცხადებს, რომ დისკრიმინაციის გარეშე ყველას აქვს უფლება თანაბრად იყოს დაცული კანონის მიერ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სქესის ნიშნით შესაძლო დისკრიმინაციაზე აქვს ნამსჯელი (გადაწყვეტილება N1/7/580), მართალია აღნიშნული დავის ფარგელბში საკონსტიტუციო სარჩელი არ დაკმაყოფილდა, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით კონსტიტუციით დადგენილი ქვეყნის დაცვისა და სამხედრო ვალდებულების მოხდის საყოველთაო ვალდებულების არსებობას, რომელიც თავისთავად ვერ გახდება ადამიანის რომელიმე ძირითადი უფლებისა თუ თავისუფლების დარღვევის საფუძველი და საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ შეუძლებელია, კონსტიტუციით დადგენილი მოქალაქეობრივი ვალდებულების შესრულება საამისო უნარის პირს არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებდეს, რადგან ამგვარი ვალდებულების არსებობა იმთავითვე გულისხმობს პირის გარკვეულ თავისუფლებათა შეზღუდვას. ამასთან, ხსენებულ გადაწყვეტილებაში პირდაპირ არის მითითებული, რომ სამხედრო სამსახური და ქვეყნის თავდაცვის საკითხები მიზნად არ ისახავს სქესის ნიშნით დისკრიმინაციას, ემსახურება ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობისა და უსაფრთხოების უმნიშვნელოვანეს ლეგიტიმურ მიზნებს და წარმოადგენს ამგვარი მიზნების მიღწევის დასაშვებ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას. შედეგად კი 580-ე საკონსტიტუციო სარჩელით სადავოდ დაყენებული ნორმა მიიჩნია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 (მიმდინარე რედაქციით მე-11) მუხლთან მიმართებით შესაბამის ნორმად. ჩვენს მიერ წარმოდგენილი სარჩელის შინაარსი კი არსებითად განსხვავებულია, ვინაიდან ამ შემთხვევაში ქალისა და მამაკაცის მიმართ განსხვავებული მოპყრობის დროს ადგილი არ აქვს სახელმწიფო თავდაცვის და ქვეყნის უსაფრთხოების მაღალ ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც უთანასწორობასა და უფლებაში ჩარევას პროპორციულად და თანაზომიერ ჩარევად მიიჩნევდა. მეტიც, საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოხსენებულ გადაწყვეტილებაში ხაზია გასმული ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიც არის:

1. საქართველოს კონსტიტუციის თანასწორობის მუხლის ძირითადი არსი და მიზანია „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით“ - წინამდებარე სარჩელის ფარგელბში კი მოსარჩელე მხარე სწორედ იმაზე აკეთებს მითითებას, რომ საპენსიო უფლებისა და პენსიის მიღების წინაპირობები ქალისა და მამაკაცისათვის ანალოგიურია, ისინი თუნდაც შრომის ანაზღაურების დაბეგვრის კუთხით თანასწორ მდგომარეობაში დგანან;

2. რაციონალური დიფერენცირებისა და შეფასების მკაცრ ტესტის გამოყენების საკითხი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისა და დადგენისას მიმართავს შემდეგ ძირითად მიდგომას: „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით - ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკვლევი საკითხი წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში, სწორედ ქალისა და მამაკაცის სქესის ნიშნით დისრიმინაციის გამომწვევი გარემოებების ობიექტური დიფერენცირების საკითხია. რამდენად საჭიროა, ობიექტურია და რა სამართლებრივი სიკეთის დაცვას ემსახურება აღნიშნული დიფერენცირება. მკაცრი შეფასების ტესტის შესაბამისად, კი თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე - მოცემულ სადავო შემთხვევაში სახეზე გვაქვს ვითარება, როდესაც არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირება ეფუძნება სქესის ნიშანს, შესაბამისად სახელმწიფოს არგუმენტი აღნიშნული სადავო ნორმის ლეგიტიმურობის კუთხით მიმართული უნდა იყოს იმის მტკიცებისკენ, რომ უფლებაში ჩარევა და მისი შეზღუდვა მიზნის პროპორციულია, ამავდროულად მან ასევე უნდა ამტკიცოს საერთოდ რა არის ამ შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი და რამდენად გამართლებულია ის;

3. ამასთან, კანონმდებლის მხრიდან მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობაც კი თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულად ჩაითვალოს. ლეგიტიმური მიზნის არსებობის პირობებშიც აუცილებელია, კანონმდებელმა ასეთი მიზნის მისაღწევად უფლებაში ჩარევის თანაზომიერი გზა აირჩიოს. ამისათვის კი სადავო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის დასაშვებ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას.

ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ასევე აღინიშნოს, რომ ევროკომისიის 2012 წლის სარეკომენდაციო დოკუმენტში საუბარია, რომ საპენსიო ასაკის გათანაბრების საკითხის დაყენებისას საჭიროა ისეთი გენდერული უთანასწორობის საკითხების გააზრება, როგორიც არის - 1. ქალისა და მამაკაცის უთანასწორობა დასაქმებასთან; 2. ქალისა და მამაკაცის უთანასწორობა ანაზღაურებასთან; 3. ქალისა და მამაკაცის უთანასწორობა საპენსიო შენატანთან; 4. კარიერის შეწყვეტასთან; 5. ნახევარ შტატში მუშაობასთან ზრუნვის ვალდებულების შესაბამისად. შესაბამისად, რეკომენდაციის ავტორები მიიჩნევენ, რომ ადექვატური და მდგრადი საპენსიო რეფორმა საჭიროებს საპენსიო და დასაქმების პოლიტიკაზე ერთდროულად მუშაობას. რაც საბოლოოდ საპენსიო შემოსავლებში გენდერულ უთანასწორობას აღმოფხვრის - მოცემული ჩანაწერი მნიშვნელოვანია ორი მიზეზით, პირველი - აქ საუბარია იმ შრომითი საკითხების რეგულირებაზე, რაც ხელს შეუწყობს რიგ შემთხვევაში ქალის უთანასწორო მდგომარეობის აღდგენას და მეორე - პირდაპირ უსვამს ხაზს საპენსიო ასაკთან მიმართებით გენდერული უთანასწორობის არსებობას. გარდა ამისა, რომ გავიაზროთ თითოეული ზემოთაღნიშნული საკითხი, როგორც ზემოთაც ავღნიშნეთ დავინახავთ, რომ საკანონმდებლო დონეზე უზრუნველყოფილია ქალისა და მამაკაცის თანასწორობა განათლების მიღების, დასაქმების შესაძლებლობის, ანაზღაურებისა და შესაბამისად საპენსიო შენატანების კუთხით, ვინაიდან განათლების მიღება და სახელმწიფო საგანმანათლებლო დაფინანსება სასწავლებლებში თანაბრად ხელმისაწვდომია ქალისა და მამაკაცისთვის, სამუშაო ადგილები პროფესიის გათვალისწინებით თანაბრად ხელმისავდომია ორივე სქესის წარმომადგენლისათვის და ორივე შემთხვევაში ერთიდაიგივე საშემოსავლო გადასახადია დაწესებული.

იქიდან გამომდინარე, რომ მოსარჩელე აპელირებს მის საწინააღმდეგოდ დისკრიმინაციული მოწესრიგების გაუქმებაზე, იმ შემთხვევაში თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სახელმწიფო პენსიის შესახებ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი არაკონსტიტუციურად იქნება მიჩნეული, საპენსიო ასაკად უნდა განისაზღვროს ყველასათვის 60 წელი და არა 65, რომ არ მოხდეს საპენსიო ასაკის გაზრდა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შედეგი ვერ მოვა შესაბამისობაში მოსარჩელის მოტივაციასთა, რამდენადაც მას სწორედ სახელმწიფო პენსიის მიღება სურს და არა პირიქით. ამასთან, დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, აღნიშნული ნორმის გაუქმება გამოიწვევს საბიუჯეტო სახსრების ახლებურ განაწილებს კერძოდ, ხარჯების ზრდას, რაც იქნება დამატებითი ტვირთი სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის. მოსარჩელე აცნობიერებს აღნიშნულ ტვირთს სახელმწიფო ბიუჯეტზე, თუმცა, როგორც საქართელოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განამრტა, „ამოწურვადი რესურსების დაზოგვა, ზოგადად, შეიძლება წარმოადგენდეს უფლების შეზღუდვის მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს. ყურადსაღებია, რომ სახელწიფოს გააჩნია საკმაოდ ფართო მიხედულების ზღვარი, მაშინ როდესაც საქმე უკავშირდება შეზღუდვად რესურსებს და ეკონომიკური სტრატეგიის დაგეგმარებას. ამასთან, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ამოწურვადი სახელმწიფო რესურსი, როგორიც სახელმწიფო ბიუჯეტია, პირველ რიგში, ადამიანის ძირითადი უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას უნდა მოხმარდეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 სექტემბრის გადაწყვეტილება, საქმეზე №2/3/540, „რუსეთის მოქალაქეები – ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები – მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26). აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელის შეხედულებით, დარღვეული უფლების აღდგენა სავალდებულო გახდება გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგ, რაც ხელს სწორედ ადამიანის ძირითადი უფლებების რეალიზებას შეუწყობს, ხოლო ამოწურვადი რესურსის ასეთი უფლების რეალიზებისთვის მიმართვა სწორედ რომ სავალდებულოა სახელმწიფოსთვის. მართალია, სასამართლო ვერ შეითავსებს პოზიტიური კანონმდებლის ფუნქციას და სარჩელში აღნიშნული მოთხოვნილი არც არის, თუმცა, ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობით ბიძგი სწორედ აღნიშნულ უფლებათა დაუყოვნებელ რეალიზებას მიეცემა.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ დარღვეულია კონსტიტუციით გარანტირებული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება და სახეზე გვაქვს დისკრიმინაცია, საპენსიო ასაკთან მიმართებით ერთგვაროვანი შემთხვევები არის განსხვავებულად განხილული და დარეგულირებული, არსებული განსხვავება კი ვერ და არ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას; სადავო ნორმის შინაარსი არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს და თვითნებური ხასიათის მატარებელია, რომელიც არ ეფუძნება სამართლებრივი თუ მეცნიერული/გენეტიკური კვლევების შედეგებს; სადავო ნორმის მიერ დაშვებული დისკრიმინაცია ვერ ჯდება კანონიერ საფუძველში, აღნიშნული დაშვებით გადარჩენილი სიკეთე არ აღემატება შელახულ სიკეთეს, არც სახელმწიფოს მხრიდან არსებობს განსხვავებული მოპყრობის გონივრული და სამართლიანი საფუძვლის მყარი და არგუმენტირებული დასაბუთება. შესაბამისად, სადავო ნორმა მიჩნეულ უნდა იქნას კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან შეუთავსებლად და გამოცხადდეს ძალადაკარგულად.

[1] იხ. სოციალური მომსახურების სააგენტოს ვებ-გვერდი, „სახელმწიფო პენსია“, ხელმისაწვდომია აქ: http://ssa.gov.ge/index.php?sec_id=23&lang_id=GEO

[2] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[3] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/1/539 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის №2/1-392 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[5] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა