თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი პატიმრობის კოდექსი;

ბ. ,,საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების - სპეციალური პენიტენციური სამსახურის ადგილობრივი საბჭოს მიერ სასჯელის მოხდისაგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის განხილვისა და გადაწყვეტილების მიღების წესის დამტკიცების შესახებ “საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს #320-ე ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების – სპეციალური პენიტენციური სამსახურის ადგილობრივი საბჭოების მიერ სასჯელის მოხდისაგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის განხილვისა და გადაწყვეტილების მიღების წესი.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილი; 60-ე მუხლის მე-4 ნაწილი; ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ “ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი ნაწილის ,,ე“ ქვეპუნქტი; 31-ე მუხლი; 31¹ -ე მუხლი; 39-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ა“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „ საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ 31’-ე მუხლის დადგენილ მოთხოვნებს.

სარჩელში წარმოდგენილი მოთხოვნა და დასაბუთება ემყარება არა მოსარჩელის მიერ სადავო ნორმების შინაარსის სუბიექტურად არასწორ აღქმას და გამომდინარეობს არა ალბათობებითა და ვარაუდებით ფანტაზიის სფეროდან, არამედი ვითარება სადავო ნორმების გამოყენების სამართლებრივ პრაქტიკას, რომელიც დამკვიდრებულია საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების-სპეციალური პენიტენციური სამსახურის ადგილობრივ საბჭოში (შემდგომში - ადგილობრივი საბჭო) და სასამართლოებში საქმის განხილვისას. შესაბამისად, სარჩელში აღწერილი პრობლემა არა ინდივიდუალური ხასიათისაა, არამედ, ვინაიდან „პატიმრობის კოდექსის“ 42-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, ადგილობრივი საბჭოებისთვის საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული წესი წარმოადგენს სახელმძღვანელო დოკუმენტს, ადგილობრივი საბჭოები თავიანთი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში საკითხის განხილვისას ხელმძღვანელობენ სწორედ მითითებული ბრძანებით დამტკიცებული კრიტერიუმებით, რასაც აფუძნებენ მათ მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს, ხოლო სასამართლოში ადმინისტრაციული წესით გასაჩივრების შემთხვევაში ადმინისტრაციული საქმეთა კოლეგიის მოსამართლეები რიგ შემთხვევაში ამოწმებენ ადგილობრივი საბჭოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებების მხოლოდ ფორმალურ კანონიერებას და საქარველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს Nველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-13 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტზე და „პატიმრობის კოდექსის“ 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მითითებით ძალაში ტოვებენ საბჭოს უარყოფით გადაწყვეტილებებს. კერძოდ კი, სარჩელზე მტკიცებულების სახით დართული აღმოსავლეთ საქართველოს მეორე ადგილობრივი საბჭოს 2021 წლის 3 თებერვლის N02/21-0027 გადაწყვეტილებით დასტურდება ის ფაქტი, რომ კანონმდებლობთ გათვალისწინებულ საშეღავათო პერიოდში ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენებაზე ადმინისტრაციულმა ორგანომ უარი განაცხადა მხოლოდ თავის დროზე (7 წლის წინ) ჩადენილი დანაშაულის ხასიათისა და სიმძიმის გათვალისწინებით, რის ფორმალურ საფუძვლადაც გამოიყენა წარმოდგენილი სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმა და სწორედ მასზე მითითებით მიზანშეუწონლად მიიჩნია მოსამართლე ნ. ლომიძის საპატიმრო სასჯელისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლება, ხოლო თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის სასამართლომ კი, ადმინისტრაციული სარჩელის წარდგენის შემდეგ შეამოწმა გასაჩივრბეული გადაწყვეტილების მხოლოდ ფორმალური კანონიერება და წინამდებარე სარჩელით სადავოდ გამხდარ ნორმებზე მითითბით ძალაში დატოვა საბჭოს უარყოფითი გადაწყვეტილება.

ამასთანავე, სარჩელს თან ერთვის მოსარჩელის ხელით არსებული ყველა ის მტკიცებულება, რომელიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას, წარმოდგენილია ნ. ლომიძის ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაზე ადგილობრივი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, ასევე წარმოდგენილია შესაგებელი ადმინისიტრაციულ საქმეზე და თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2021 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება, რომლებიც შეიცავს და ასახავს ადმინისტრაციული ორგანოს და სასამართლოს პოზიციებს და სარჩელის დასაბუთებულობაც შინაარსობრივად შეეხება სწორედ სადავო ნორმების გამოყენების პრაქტიკას, რომელიც უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ მხოლოდ წლების წინ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათსა და სიმძიმეზე მითითებით მიზანშეწონილად ჩაითვალოს პირის მიმართ ყველაზე მკაცრი სასჯელის - პატიმრობის სრულად მოხდა და ადმინისტრაციული ორგანოსა თუ სასამართლოს მხრიდან უარი ითქვას რესოციალიზაციის მიზნებისთვის არსებული საშეღავათო მექანიზმების ეფექტურ გამოყენებაზე.

რაც შეეხება სარჩელში მითითებული პრობლემების მასშტაბურობას, სარჩელზე მტკიცებულების სახით დართული საქართველოს სახალხო დამცველის 2019 წლის სპეციალური ანგარიში „პირობით ვადამდე გათავისუფლებისა და სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფრო მსუბუქი სახის სასჯელით შეცლის პრაქტიკა საქართველოში“ მოიცავს ფართო მსჯელობას სადავო ნორმების პრაქტიკასთან დაკავშირებით, რაც მიუთთებს სარჩელში აღწერილი პრობლების მასშტაბურობაზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულლის გათვალისწინებით, არ არსებობს სარჩელის არსებითად განსახილველად მიუღებლობის საფუძვლები:

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ - როგორც სარჩელზე დართული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით დგინდება, ადგილობრივმა საბჭომ სწორედ სადავოო ნორმაზე დაყრდნობით მიზანშეუწონლად მიიჩნია რესოციალიზაციის მიზნებისთვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე დარჩენილი მკაცრი სასჯელის მოხდა, რაც ასევე სდავო ნორმებზე დაყრდნობით კანონიერად მიიჩნია სასამართლომ და ძალაში დატოვა საბჭოს უარყოფიღი გადაწყვეტილება;

ამდენად, მითითებული სადავო ნორმებით პირდაპირ დაირღვა ნ. ლომიძის უფლებები, რაც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციითა და აღნიშნული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა პირდაპირ ინტერესებშია როგორც მოსარჩელის, ასევე საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზებასთან. ამასთანავე, სარჩელით მოთხოვნილია სადავო ნორმატიული აქტების შესაბამისობის შემოწმება და შეფასება კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებთან მიმართებაში, რომლის მოთხოვნის უფლება გააჩნია ფიზიკურ პირს;

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსიტუციის მე-9 მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილებით, მე-18 მუხლის პირველი ნაწილით, 34-ე მუხლის მეე-3 ნაწილით, 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია როგორც საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს Nოს N320-ე ბრძანების, ასევე „პატიმრობის კოდექსის“ კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლი და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 ნაწილი კრძალავს ადამიანის წამებას, არაადამიანურ მოპყრობას და გაუმართლებელ სასჯელს. მითითებული აკრძალვები მიეკუთვნება ადამიანის აბსოლუტურ უფლებებს, რომელთა რაიმე ფორმით შეზღუდვა დაუშვებელია. ამასთანავე საქართველოს კონსტიტუცია, ისეევ როგორც „სამოქალაქპ და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტი აღიარებს ადამიანთა მოდგმის ყველა წევრის თანასწორუფლებიანობის პრინციპს, საიდანაც გამომდინარეობს, რომ პიროვნება სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში გვევლინება არა როგორც სახელმწიფოს ზემოქმედების ობიექტად, არამედ როგორც თანაბარუფლებიანი სუბიექტი და სისხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში გამოყენებული სასჯელები მიზნად ისახავს არა პიროვნების დასჯას, არამედი იგი ორიენტირებული უნდა იყოს თავად დამნაშავის გამოსწორებაზე.

2. შესაბამისად, სწორედ ზემოაღნიშნული სულისკვეთებუდან გამომდინარე საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლი მკაცრად განსაზღვრავს იმ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც გამოიყენება სისხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში დანიშნული სასჯელები. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად, „სასჯელის მიზანია სამართლიანობის აღდგენა, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება (სპეციალური და ზოგადი პრევენცია) და დამნაშავის რესოციალიზაცია“. ამდენად, სისხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში გამოყენებული ნებისმიერი სასჯელი კუმულაციურად ემსახურება ამ მიზნებს.

3. განსხვავებით სისხლის სამართლის კოდექსისგან, „პატიმრობის კოდექსის“ მიზნებს წარმოადგენს პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის ასრულება, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და მსჯავრდებულის რესოციალიზაცია. ამ მიზნების მისაღწევად მითითებული კოდექსი განსაზღვრავს თავისუფლების აღკვეთის სახით დადგენილი განაჩენის აღსრულების წესსა და პირობებს, ბრალდებულთა და მსჯავრდებულთა სამართლებრივი დაცვის გარანტიებს, აწესრიგებს პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის აღსრულებაში სახელმწიფო ორგანოთა, საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა და მოქალაქეთა მონაწილეობის წესსა და პირობებს.

„პატიმრობის კოდექსის“ 41-ე მუხლის შესაბამისად, სასჯელის მოხდისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლებასთან და სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფრო მსუბუქი სახის სასჯელით შეცვლასთან დაკავშირებული საკითხების განმხილველ ორგანოს წარმოადგენს სამსახურის ადგილობრივი საბჭო. მითითებული მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების შესაბამისად, საბჭოების რაოდენობა და ტერიტორიული განსჯადობა, აგრეთვე სასჯელის მოხდისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის განხილვისა და გადაწყვეტილების მიღების წესი განიასზღვრება მინისტრის ბრძანებით.

აამვე კოდექსის 42-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მეორე წინადადების მიხედვით, საბჭო, მინისტრის მიერ დადგენილი შეფასების კრიტერიუმების მიხედვით, იღებს გადაწყვეტილებებს მსჯავრდებულის სასჯელის მოხდიისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლებაზე უარის თქმის შესახებ, ან საქმის ზეპირ მოსმენაზე განსახილველად დაშვების შესახებ, ან მსჯავრდებულის სასჯელის მოხდისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების შესახებ. ხოლო 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილი კი ადგენს იმ გარემოებებს, რომლებიც უნდა გაითვალისწინოს საბჭომ შუამდგომლობის განხილვისას, მათ შორის - მსჯავრდებულის მიერ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათი. სწორედ „პატიმრობის კოდექსის“ აღნიშნული მუხლებისა და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 73-ე მუხლის, სსსკ 285-ე მუხლის ჭრილშია შექმნილი ადგილობრივი საბჭოები და საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული წესის თანახმად, მათ მიზანს და ფუნქციას წარმოადგენს მხოლოდ დამნაშავის რესოციალიზაციის ხელშეწყობა და საზოგადოების დაცვა. სწორედ და მხოლოდ ამ მიზნის მისაღწევად აქვს მინიჭებული შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოს დისკრეციული უფლებამოსილება, რომლის ფარგლებშიც უფლება აქვს განიხილოს მსჯავრდებულის უფრო მსუბუქი სასჯელით შეცვლისა თუ პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხი. მითითებული წესის მე-13 მუხლში მოცემულია შეფასების ის ხუთი კრიტერიუმი, რომლებითაც ხელმძღვანელობს ადგილობრივი საბჭო კონკრეტული საქმეების განხილვისას და რაც იძლევა მსჯავრდებულის შეფასების შესაძლებლობას. აღნიშნული მუხლის „ა“ პუნქტით დეფინიცირებულია ერთ-ერთი კრიტერიუმი „დანაშაულის ხასიათი“. აქვე განმარტებულია, რომ მოცემული კრიტერიუმით საქმის შეფასებისას ყურადღება უნდა მიექცეს მსჯავრდებულის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმეს, რა გარემოებაში და რა ვითარებაში იქნა ჩადენილი დანაშაული. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მითითებული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი თავად არ წარმოადგენს მიზანს, არამედ იგი მხოლოდ ინსტრუმენტია იმ მიზნის მისაღწევად, რომელსაც ისახავს საქართველოს „პატიმრობის კოდექსი“, საქართველოს კანონმდებლობა და საქართველოს კონსტიტუცია.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, „ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება“. საგულისხმოა, სწორედ კონსტიტუციის ამ სულისკვეთების ჭრილში შეფასდეს ადგილობრივი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები და ის სადავო ნორმები, რომლებიც ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებას ანიჭებს ჩადენილი დანაშაულის ხასიასა და სიმძიმეზე მითითებით უარი განუცხადოს ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენებაზე, ხოლო სასამართლოებს კი - კანონიერად მიიჩნიოს და ძალაში დატოვოს საბჭოს უარყოფითი გადაწყვეტილებები.

როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, სისხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში გამოყენებული სასჯელების, ასევე „პატიმრობის კოდექსისა“ და ადგილობრივი საბჭოების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზანს მსჯავრდებულის რესოციალიზაცია წარმოადგენს.

რესოციალიზაცია კომპლექსური ცნებაა და იგი მოიცავს სხვადასხვა ეტაპებს. იგი გილისხმობს დამნაშავის კანონმორჩილ მოქალაქედ გადაქცევის მიზანმიმართულ პროცესს, დესოციალიზებული პიროვნების ხელახალ სოციალიზაციას, მისი შემდგომი თავისუფალი ცხოვრებისთვის მომზადებას. ამასთან დამნაშავის რესოციალიზაცია პირდაპირ კავშირშია ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებასა და საზოგადოების დაცვის მიზანთან, ანუ თუ მოხდება დამნაშავის რესოციალიზაცია, თავისთავად შემცირდება განმეორებითი დანაშაულის ჩადენის რისკიც (სპეციალური პრევენცია). რესოციალიზაციის მიზნებისთვის არსებითი მნიშვნელობის მატერებელია საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სასჯელის უფრო მსუბუქი სასჯელითა თუ პირობით ვადამდე გათავისუფლების მექანიზმები, რომლებიც დანაშაულის კატეგორიიდან გამომდინარე აწესებს სხვადასხვა ვადებს და რომლებიც იძლევა საშუალებას კანონმდებლობით დადგენილ საშერავათო პერიოდში მკაცრი სასჯელის ნაცვლად ალტერნარიული მეთოდების გამოყენებისთვის, ვინაიდან სამართლიან და დემოკრატიულ სახელმწიფოში ადამიანი გვევლინება არა როგორც სახელმწიფოს ზემოქმედების ობიექტი, არამედ როგორც თანაბარუფლებიანი სუბიექტი. შესაბამისად, სისხლის სამართლის პოლიტიკის განხორციელებისას, მათ შორის კონკრეტული სასჯელების მიზნობრიობისას, ადამიანი არ შეიძლება იყოს ამ პოლიტიკის ინსტრუმენტი და დანაშაულთან ბრძოლის საშუალება, არამედ ადამიანი არის მიზანი, რომელზე ორიანტირებითაც უნდა მოქმედებდეს ხელისუფლება, მათ შორის ადმინისტრაციული ორგანოებიც, რომლებიც თავიანთი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში უფლებამოსილნი არიან განიხილონ ამა თუ იმ ალტერნატიული მეთოდების გამოყენების შესაძლებლობა. ამასთანავე ისინი უნდა გამოდიოდნენ საერთაშორისოდ აღიარებული ჰუმანიზმის პრინციპებიდან. ამდენად, სახელმწიფოს ის ორგანოები, რომლებიც ვალდებულნი არიან კანონის საფუძველზე მიიღონ იურიდიული გადაწყვეტილებები და გააათავისუფლონ ან/და შეუმსუბუქონ სასჯელი კონკრეტულ პირებს, არ არიან უფლებამოსილნი უარი განაცხადონ მათ გამოყენებაზე. „პატიმრობის კოდექსით“ სისხლის სამართლის საპროცესო თუ მატერიალური კოდექსითა და საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით ადგილობრივი საბჭოსთვის მინიჭებული უფლებამოსილება - საშეღავათო ვადეებში ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენების შესაძლებლობაზე - არ მოიაზრებს ამ ადმიინისტრაციული ორგანოსთვის იმ სახის დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭებას, რაც დაუშვებდა კონკრეტულ შემთხვევაში ზემოაღნიშნული პრინციპების მოთხოვნების იგნორირებას, პირიქით, დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებული უნდა იქნას მხოლოდ ისეთი გადაწყვეტილება, რომლითაც ყველაზე მეტად იქნება დაცული საქართველოს კონსტიტუცია და ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები.

5. როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნე, რესოციალიზაციის მიზანი გულისხმობს სასჯელის მეშვეობით დამნაშავის საზოგადოებაში საყოველთაოდ აღიარებული თანაცხოვერეიბს წესებისადმი შეგუებას, სასჯელის მოხდის შედეგად საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული მართლზომიერი ქცევის წესებისა და პირობებისადმი პირის ადაპტაციას. თუმცა სასჯელის მეშვეობით ამ მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა საეჭვო იქნება საამისოდ შესაბამისი პირობების გარანტიების გარეშე. შესაძლოა, სწორედაც, რომ საწინააღმდეგო შედეგი დადგეს: პატიმრობის შედეგად პირის საზოგადოებაში ნორმალური ცხოვების წესისა და უნარისგან კიდევ უფრო მეტი დისტანცირება მოხდეს. სწორედ ამიტომ ზემოაღნიშნული მიზნის მიღწევისა და ამ მზინით სასჯელის გამართლებისას სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი ძალიან მაღალია ყოველ ჯერზე, როგორც სასჯელის სახოების, მისი სამართლიანად შეფასების, ასევე მსჯავრდებულის საპატიმროში შესაბამის პირობებში მოთავსების თუ იმ სამართლებრივი პირობების თვალსაზრისით - რაშიც ასევე იგულისხმება საშეღავათო პერიოდში ალტერნატიული მექანიზმების ეფექტური გამოყენების საშუალება, რამაც საბოლოო ჯამში ობიექრურად შესაძლებელი უნდა გახადოს სასჯელით მსჯავრდებულის რესოციალიზაციის მიზნის უზრუნველყოფა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N//4/592 მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

6. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლის მე-2 ნაწილიდან, ისევე როგორც საბჭოს მიზნებიდან, გამომდინარეობს დანაშაულის პრევენცია, როგორც სპეციალური ისე ზოგადი.

სპეციალური პრევენცია რეციდივის წინააღმდეგ არის მიმართული და გულისხმობს დამნაშავის ახალი დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის მოსპობას, მცდელობის მინიმალიზებას, რაც პრინციპში ძირითადად მიღწეულ უნდა იქნეს დამნაშავის რესოციალიზაციით. ამ მხრივ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დანაშაულის სპეციალური პრევენციისა და რესოციალიზაციის მიზნები მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული.

მეორე მხრივ, კონკრეტული ქმედებისათვის პირის დასჯა არის დემონსტრირება, დეკლარირება იმისა, რომ ყველას, ვინც მსგავს ქმედებას ჩაიდენს, ემუქრება იგივე სასჯელი. შედეგად, მას აქვს ერთგვარი წინაღობის ძალა დანაშაულის ჩადენის ყველა პოტენციური მსურველის მიმართ. თუმცა, დანაშაულის ჩამდენის მიმართ სახელმწიფოს პასუხი, პირველ რიგში, მოტივირებული უნდა იყოს თავად დანაშაულის ჩამდენი პირის მიმართ თანაზომიერ იძულების ღონისძიების გამოყენების გზით მისი ქცევის კორექტირების აუცილებლობით - საზოგადოებაში მისი ადაპტაციითა და მის მიერ მომავალი დანაშაულის ჩადენის რისკების გამორიცხვით/მინიმალიზაციით. სახელმწიფომ არ შეიძლება პირი დასაჯოს მხოლოდ იმის გამო, რომ სხვამ არ ჩაიდინოს იგივე ქმედება. არ შეიძლება პირის დასჯის მიზანი იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სხვა პირის „დაშინება“, გაფრთხილება და ამ გზით სხვების მიერ იგივე დანაშაულის ჩადენის რისკების მინიმალიზება. ანუ მხოლოდ ზოგადი პრევენცია ვერ იქნება საკმარისი და თვითკმარი პირის მიმართ საშეღავათო ვადებში დარჩენილი სასჯელისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების მიზანშეუწონლობის დასასაბუთებლად, რადგან ასეთი მიდგომით ადამიანი გადაიქცევა სახელმწიფოს ხელში საზოგადოების „დაშინების იარაღად“, იძულების ღონისძიების გამოყენების მუქარის შიშველ ობიექტად, რაც გამორიცხულია და დაუშვებელია სამართლებრივ სახელმწიფოში.

თუ კი სასჯელის მიზნობრიობა დასაბუთებული და გამოყენებული იქნება მხოლოდ სხვათა შეკავების მიზნით, ის, ცხადია, უსამართლო იქნება, რადგან დაუშვებელია ადამიანის მიმართ სისხლის სამართლის უკიდურესი ინსტრუმენტების (სასჯელი) გამოყენება მოოლოდ ან უპირატესად იმის გამო, რომ სხვები მიდრეკილნი არიან ასოციალური ქცევისკენ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N1/4/592).

7. ამდენად, აღნიშნული მსჯელობა ცხადყოფს, რომ ადგილობრივი საბჭოს მიერ თავისი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში საკითხის განხილვისას ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სწორედ დამნაშავის რესოციალიზაციის ხელშეწყობა და სპეციალური პრევენცია და როდესაც ამ მიზნების მისაღწევად არ არის აუცილებელი დანიშნული მკაცრი სასჯელის (პატიმრობის) მთლიანად მოხდა და სასჯელის მიზანი შეიძლება მიღწეული იქნეს სხვა ალტერნატიული მეთოდით, ამ უკანასკნელის გამოყენება სახელმწიფოს მხრიდან მართებული და სამართლიანია, რამე თუ სახელმწიფოს მხრიდან მთავარ მზრუნველობის ობიექტს წარმოადგენს ადამიანი და იგი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სისხლის სამარ₾ის პოლიტიკის ინსტრუმენტად და დანაშაულთან ბრძოლის საშუალებად. შესაბამისად, სწორედ მსგავსი სამართლიანი მიდგომა უზრუნველყოფს საზოგადოებაში კანონიერების, ჰუმანიზმის, დემოკრატიულობის და კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის დამკვიდრებას, რაზე დაყრდნობითაც ხორციელდება პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის აღსრულება.

8. მართალია ადგილობრივი საბჭოს უფლებამოსილების ფარგლებს ცდება საკითხის განხილვა სასჯელის ერთ-ერთი მიზნის - სამართლიანობის აღდგენის ჭრილში და აღნიშნული წარმოადგენს სისხლის სამართლის საქმეზე არსებითი მსჯელობის საგანს, თუმცა იქიდან გამომდინარე, რომ იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული კრიტერიუმების თუ „პატიმრობის კოდექსის“ სადავოდ გამხდარი ნორმების საფუძველზე, ადგილობრივი საბჭო და შემდგომ სასამართლოც, სწორედ, სამართლიანობის აღდგენის პრაქტიკული შინაარსით ასაბუთებენ მათ მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებსა და ადამიანის ძირითადი უფლებებიის მკაცრი სასჯელით შეზღუდვის იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება, წინამდებარე სარჩელში უნდა გავაანალიზოთ აღნიშნული საკითხი.

სამართლიანობის აღდგენის ფუნქცია რეალიზებადია მხოლოდ კონკრეტული დანაშაულის თანაზომიერი სასჯელის გამოყენებისას და სწორედ ამ გზით ემსახურება სასჯელის სხვა მიზნების რეალიზების შესაძლებლობას.

სამართლიანობის აღდგენის კუთხით, თავის დროზე სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგია განაჩენით სასჯელის განსაზღვრისას ითვალისწინბს სწორედ ჩადენილი ქმედების ხასიათსა და სიმძიმეს, ასევე იმ ვითარებას რა პირობებშიც იქნა ჩადენილი დანაშაული და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი მუხლის სანქციის ფარგლებში, პიროვნებისა და შემამსუბუქებელი თუ დამამძიმებელი გარემოებების გათვალისწინებით, ითვლება, რომ ღებულობს სამართლიან გადაწყვეტილებას, რომლითაც საზღვრავს სასჯელის კონკრეტულ ზომასა და ფორმას, თუმცა საქართველოს კანონმდებლობა (საქ. ს.ს.კ 72-ე, 73-ე მუხლები, საქ. ს.ს.ს.კ 285-ე მუხლი, „პატიმრობის კოდექსის“ მე-40 მუხლი) ადგენს სასჯელის იმ მინიმალურ ზღვარს, რაც უნდა მოიხადოს მსჯავრდებულმა მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის კატეგორიიდან გამომდინარე, რის შედეგადაც ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია განიხილოს მსჯავრდებულის სასჯელისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების ან/და დარჩენილი სასჯელის უფრო მსუბუქი სასჯელით შეცვლის საკითხი, ანუ გადაამოწმოს და შეაფასოს დარჩენილი მკაცრი სასჯელის მიზნობრიობა რესოციალიზაციისა და დანაშაულის პრევენციის ჭრილში. ამდენად, კანონმდებლის პოზიციით, სამართლიანობის აღდგენის კუთხით განსაზღვრულია დანაშაულის კატეგორიებიდან გამომდინარე სასჯელის ის მინიმალური ზღვარი, რაც საჯარო ინტერესის გათვალისწინებით მოიაზრება ჩადენილი ქმედების საპირწონე სასჯელად. შესაბამისად, ადმინისტრაციული ორრგანო არ არის უფლებამოსილი უარი განაცხადოს ამ ვალდებულების შესრულებაზე და საკითხი განიხილოს იმ ჭრილში, რომელიც გამორიცხავს და ხელს უშლის დამნაშავის რესოციალიზაციას, შედეგად, ეწინააღმდეგება სასჯელით მისივე მიზნების, ფუნქციების განხორციელლების, მიღწევის შესაძლებლობას.

9. მაშასადამე, ადგილობრივ საბჭოებში სადავო ნორმების საფუძველზე დამკვიდრებული პრაქტიკა, რომელიც ფაქტობრივად გამორიცხავს საშეღავათო ვადებში ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენებას - ვინაიდან ჩადენილი დანაშაულის ხასიათი, სიმძიმე და კატეგორია სასჯელის მოხდის ბოლომდე ვერ შეიცვლება და შესაბამისად, მიდმივად იარსებებს მისგან გამომდინარე ნეგატიური მოსაზრებები - წინააღმდეგობაში მოდის რესოციალიზაციის მიზნებთან და მსჯავრდებულს აქცევს ძალაუფლების ობიექტად, რადგან ამგვარუ სასჯელი ლეგიტიმაციას არ იძენს ამ კანონისმიერ მიზნებიდან, რომლის მისაღწევადაც იგი გამოიყენება.

10. შესაბამისად, ადგილობრივი საბჭოების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებში ასახული არგუმენტაცია და სადავო ნორმების საფუძველზე დაწესებული პრაქტიკა, ცალსახად მიუთითებს მათ არაკონსტიტუციურობაზე, ვინაიდან იმ სახის მიდგომა, რომელიც იმთავითვე გამორიცხავს სასჯელის მიზნის მიღწევასა და კანონმდებლობით გათვალისწინებულ საშეღავათო პერიოდში რესოციალიზაციის მიზნებისთვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე ალტერნატიული მექანიზმების ეფექტურ რეალიზებას, სასტიკი და არაადამიანურია და ადამიანი სახელმწიფოს ხელით ხდება დანაშაულთან ბრძოლის ინსტრუმენტი და არა დაცვის ობიექტი.

11. ამრიგად, სადავო ნორმების საფუძველზე, რომელიც ერთ-ერთი შეფასების კრიტერიუმად ითვალისწინრბს ჩადენილი დანაშაულის ხასიათსა და სიმძიმეს, რაც ადმინისტრაციულ ორგანოს საფუძველს აძლევს მკაცრი სასჯელის ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენების მიზანშეუწონლობა დააფუძნოს მხოლოდ წლების წინ ჩადენილი ქმედების ხასიათიდან და სიმძიმიდან მომდინარე ნეგატიურ მოსაზრებებს, ხოლო სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას, მხოლოდ ფორმალური შემოწმების შედეგად კანონიერად მიიჩნიოს მიღებული გადაწყვეტილებები, არ შეესამაბემა საპატიმრო სასჯელების იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევისთვისაც სსხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში გამოიყენება ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვა, რაც აბსოლუტურ წინააღმდეგობაში მოდის როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დაცულ ღირებულებასთან, ასევე იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 ნაწილით აღიარებული უფლებების დარღვევას. აღნიშნული ნორმით დადგენილი აკრძალვა კი ადამიანის აბსოლუტური უფლებებია, რაც უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ჩარევას და არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამათლება.

12. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად, სახელმწიფო აღიარებს ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობას და თავადვე ზრუნავს მის დაცვაზე. ამ ნორმის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ მის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ხოლო ადამიანის ღირებსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსგან. სახელმწიფოსთვის ადამიანი არის და უნდა იყოს უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება. ადამიანის ღირსებასა და ფუნდამენტურ უფლებებს შორის მჭიდრო ურთუერთკავშირზე არაერთხელ უმსჯელია საკონსტიტუციო სასამართლოს ცალკეული კონსტიტუციური უფლებების განმარტებისას მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებში (2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N2/2-389; 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება 1/1/477; 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება N3/1/512; 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N1/4/592. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე: საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) თავის გადაწყვეტილებაში მოიუთითებს „ადამიანის თირსება და პიროვნული თავისუფლება მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ, ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც“.

ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დაცული ღირებულებებისა და მე-9 მუხლის მე-2 ნაწილით აღიარებული აბსოლუტური უფლებების დარღვევა გარდაუვლად იწვევს ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპის ხელყოფას.

13. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „ყველას აქვს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მასთან დაკავშირებული საქმის გონივრულ ვადაში სამართლიანად განხილვის უფლება“, სამართლიანობა კი უკავშირდება არამარტო განხილვის ფორმალურ პროცედურებს, არამედ მიღებულ გადაწყვეტილებასაც და მიუხედავად იმისა, თუ რა ფორმით (ზეპირი მოსმენით თუ ზეპირი მოსმენის გარეშე) ჩატარდება ადმინისტრაციულ ორგანოში საქმის განხილვა, აღნიშნულმა პროცედურამ უნდა უზრუნველყოს ადამიანის უფლებებათა და თავისუფლებათა კონსტიტუციური გარანტიების დაცვა.

როგორც უკვე არაერთხელ აღვნიშნეთ, ადგილობრივი საბჭოს დისკრეციული უფლებამოსილება შემოიფარგლება რესოციალიზაციის მიზნის მიღწევის ხელშეწყობითა და საზოგადოების დაცვის მიზნებით, შესაბამისად, აღნიშნული უფლებამოსილება არ გულისხმობს, რომ ადმიმნისტრაციულმა ორგანომ (ადგილობრივმა საბჭომ) მხოლოდ საჯარო ინტერესის გათვალისწინებით (დამნაშავის უმკაცრესი დასჯა), თავისი შინაგანი რწმენითა და შეხედულებისამებრ რამდენიმე გადაწყვეტილებიდან შეარჩიოს მისთვის სუბიექტურად მისაღები გადაწყვეტილება, არამედ დისკრეციული უფლებამოსილება განხორციელებული უნდა იყოს მხოლოდ იმ მიზნის მისაღწევად, რომლის მისაღწევადაც ამ ორგანოს მინიჭებული აქვს ეს უფლება. ვინაიდან არ არსებობს აბსოლუტური დისკრეციული უფლებამოსილება, ისევე როგორც აბსოლუტური საკანონმდებლო განსაზღვრულობა, უფლებამოსილება ყოველვთვის უკავშირდება კანონმდებლობით განსაზღვრული კომპეტენციის ფარგლებს, იმ ფაქტობრივი გარემოებების დადგენას, რომლებიც საფუძვლად დაედო ამა თუ იმ გადაწყვეტილებას, თანასწორობის, დასაბუთებულობის, საკარო და კერძო ინტერესების პროპორიულობას, თანაფარდობის პრინციპების მოთხოვნას. მხოლლოდ მითითებული გარემოებების გამოკვლევა უზრუნველყოფს იმის შესაძლებლობას, რომ გაირკვეს მიიღება თუ არა დოსკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში უშეცდომო და სამართლიანი გადაწყვეტილება.

როგორც ზემოთ განვითარებული მსჯელობა ცხადყოფს, „პატიმრობის კოდექსის“ 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილი და საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული მსჯავრდებულის პირობით ვადამდე გათავისუფლების წესის მე-13 მუხლის „ა“ პუნქტში მოცემული კრიტერიუმი - „დანაშაულის ხასიათი“, იძლევა საფუძველს, ადგილობრივმა საბჭომ საკითხი განიხილოს სისხლის სამართლის პოლიტიკის ერთ-ერთი მიზნის - „სამართლიანობის აღდგენის“ - პრაქტიკული შინაარსით და სწორედ, მხოლოდ მას დააფუძნოს საშეღავათო ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენების მიზანშეუწონლობა, რაც იწვევს მისი ზღვარდადებული დისკრეციული უფლებამოსილების დარღვევას და ეჭვქვეშ აყენებს სასჯელის დარჩენილი მიზნების - რესოციალიზაციისა და დანაშაულის სპეციალური პრევენციის - მიღწევას. ცხადია, რომ მსგავს შემთხვევაში დარჩენილი მკაცრი სასჯელი ლეგიტიმაციას ვერ იღებს იმ მიზნებიდან, რის მისაღწევადაც იგი გამოიყენება. მითითებულ პრობლემას ემატება ადგილობრივ საბჭოებში დამკვიდრებული საქმეების განხილვის პრაქტიკა, რა დროსაც, მიუხედავად სასამართლოების მიერ მიღებული არაერთი გადაწყვეტილების განჭვრეტადობისა, საბჭო ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენებაზე უარის თქმის საფუძვლად, სადავო ნორმებზე დაყრდნობით, კვლავ ჯიუტად უთითებს დანაშაულის ხასიათიდან გამომდინარე გამოწვეულ ნეგატიურ მოსაზრებაზე და ნაცვლად სასამართლო გადაწყვეტილების აღსრულებისა და ადმინისტრაციულ ორგანოში საქმის სამართლიანი განხილვისა, იღებს იდენტური შინაარსის გადაწყვეტილებებს, რაც გონივრულ ეჭვს ბადებს, რომ საბჭო სწორედ სადავო ნორმების მექანიზმის გამოყენებით თავის დისკრეციულ უფლებამოსილებას იყენებს არა იმ მიზნებისთვის, რისთვისაც მას მინიჭებული აქვს ეს უფლება, არამედ ცდილობს გააჭინაუროს და სამართლებრივად შეფუთოს ის გაუმართლებელი მკაცრი სასჯელები, რომლებსაც ვღებულობთ ყოველ ჯერზე, რაც თავისთავად კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ადმინისტრაციულ ორგანოში საქმის განხილვის სამართლიანობასაც და იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის 1-ლი ნაწილით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვას.

14. ადგილობრივ საბჭოებში საქმის სამართლიანად განხილვასთან დაკავშირებულ პრობლემებზე ვრცლად არის წარმოდგენილი დასკვნები სახალხო დამცველის 2019 წლის სპეციიალურ ანგარიშში - „პირობით ვადამდე გათავისუფლებისა და სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფრო მსუბუქი სახის სასჯელით შეცვლის პრაქტიკა საქართველოში“. თუმცა წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში გამოვყოფთ სადავოდ გამხდარი ნორმების გამოყენებით ადგილობრივ საბჭოებში დამკვიდრებულ პრაქტიკას, როგორც ნახსენებ ანგარიშშია მითითებული: „საბჭოს უარყოფითი გადაწყვეტილებები, როგორც წესი, გამომდინარეობს მსჯავრდებულის მიერ ჩადენილი ხასიათიდან და სიმძიმიდან“, ხოლო გამოვლენილ ხარვეზთაგან მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია დაგაწყვეტილებების დაუსაბუთებლობას, რაც „განსაკუთრებით ბუნდოვანს ხდის პირობით ვადამდე გათავისუფლებაზე უარის თქმის შესახებ ისეთ გადაწყვეტილებებს, სადაც მსჯავრდებულის პიროვნება დადებითად ხასიათდება და იკვეთება სხვა არაერთი დადებითი მნიშვნელობის მქონე ფაქტორი. ასეთ შემთხვევაში შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის მოტივირება მხოლოდ დანაშაულის სიმძიმეზე და ხასიათხზე მითითებით, ქმნის შთაბედილებას, რომ ადგილობრივი საბჭო არ ამოწმებს და ყურადღებას არ აქცევს მსჯავრდებულის რესოციალიზაციის პროცესსა და შედეგებს, რაც მისი არაპირდაპირი ბალდებულებაა. მიუხედავად საბჭოს ვალდებულებისა, იმსჯელოს და მხედველობაში მიიღოს ხუთი კრიტერიუმი, გადამწონი ყველაზე ხშირად მხოლოდ ერთი კრიტერიუმია - დანააშაულის ხასიათი. „მსგავსი გადაწყვეტილებები ტოვებს პასუხგაუცემელ კითხვებს თითოეული მსჯავრდებულისთვის, თუ რა შეიძლება მან გააკეთოს დამატებითი სასჯელის მოხდის პერიოდში, კიდევ როგორ შეიძლება იმოქმედოს, რომ გარემოებები საკმარისად იქნეს მიჩნეული მისი პირობითი ვადამდე გათავისუფლებისა თუ სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფფრო მსუბუქი სახის სასჯელით შეცვლის პროცესში. ამგვარმა პროცესმა კი შესალძლოა, საბოლოოდ გამოიწვიოს ადგილობრივი საბჭოს მიზნის რეალიზების შეუძლლებობა დაპირიქითაც, ინდიფერენტული გახადოს მსჯავრდებული რესოციალიზაციის პროცესისადმი“.

ამდენად,იმ ვითარებაში, როდესაც საბჭოს მიერ საკითხის განხილვისას, სავარაუდოდ, მთავარი ფაქტორი არის დანაშაულის ხასიათი და არა პირის რესოციალიზაციის პროგრესი და საკითხს განიხილავს სამართლიანობის პრაქტიკული შინაარსით, რითაც შემდგომ ასაბუთებს დარჩენილი მკაცრი სასჯელის მიზნობრიობას და რაც ეჭვქვეშ აყენებს სასჯელის დარჩენილი მიზნების მიღწევასაც, ცხადია, რომ მსგავსი მკაცრი სასჯელი ლეგიტიმაციას ვერ იღებს იმ მიზნებიდან, რის მიღწევასაც იი ემსახურება და იმ ფონზე, როდესაც სახეზე ვღებულობთ საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის დარღვეევას, თავისთავად კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება საკითხის განხილვის სამართლიანობაც.

15. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით გარანტირებულია სამართლიანი სასამართლოს განხილვის უფლება, როგორც ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული ხელშეუვალი უფლება და წარმოადგენს მთავარ გარანტიას სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზებისთვის. აღნიშნული მოიაზრებს არა მხოლოდ სასამართლოზე ფორმალურად მართვის უფლებას, არამედ ასევე სამართლიანობის მოთხოვნასთან შესაბამისობაში დარღვეული ულებების ეფექტურ აღდგენას უშუალოდ სამართლის რესურსით. შესაბამისად, წინამდებარე სარჩელში აღწერილ სამართალწარმოების ფარგლებში, მითითებული მიზნის მისაღწევად მოსამართლეები აღჭურვილნი არიან ისეთი უფლებამოსილებით, როგორიცაა ამინისტრაციული ორგანოს - ადგილობრივი საბჭოს - მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების ძალაში დატოვება (საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 27’-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „ა“ პუნქტი), გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა და საბჭოს დავალდებულება საკითხისთვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების ხელახალი გამოკვლევის შემდეგ გამოსცეს ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი (სასკ-ის 27’-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „ბ“ პუნქტი) და გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა და საბჭოს დავალდებულება გამოსცეს ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი პატიმრის პირობით ვადამდე გათავისუფლების თაობაზე (სასკ-ის 27’-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი). აღნიშნული უფლებამოსიილების გამოყენება , მათ შორის შესაბამისი სასამართლო გადაწყვეტილების მიღება უნდა ეფუძნებოდეს იმ მოთხოვნებს, რომლებსაც კონსტიტუცია და სხვა კანონები აწესებეენ სამართალწარმოების შედეგად მიღებულ აქტებთან მიმართებაში, ანუ მიღებული გადაწყვეტილებები უნდა იყოს კანონიერი, დასაბუთებული და სამართლიანი.

წარმოდგენილი სარჩელის ფარგლებში მიმოვიხილავთ იმ ორ შემთხვევას, ა) როდესაც სასამართლო ძალაში ტოვებს სადავო ნორმებიზე დაყრდნობით საბჭოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას და ბ) როდესაც ბათილად ცნობს ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებას და ავალებს მხარეს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოებების გამოკვლევით ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემას.

თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს, რომ „პატიმრობის კანონის“ მე-40; 41-ე; 42-ე მუხლები და საქართველოს იუსტიციის მოინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული ადგილობრვ საბჭოებში საქმის გგანხილვის წესის ანალიზი იძლევა საფუძველს დასკვნისთვის, რომ მსჯავრდებულის სასჯელის მოხდისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის გადაწყვეტა წრმოადგენს სპეციალურ პენიტენციური სამსახურის ადგილობრივი საბჭოს დისკრეციულ უფლებამოსილებას, ვინაიდან მან საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვსტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-13 მუხლით ადდგენილი კრიტერიუმებისა და „პატიმრობის კოდექსის“ 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული გარემოებების შედეგად უნდა მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება, რომელიც საბჭოს წევრთა შინაგანი რწმენით იქნება ნაკარნახევი და სადავო ასკითხის ობიექტურ თუ სუბიექტურ გარემოებათა კვალიფიციურ შეფასებაზე იქნება დაფუძნებული. მართალია, დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილების სრული სასამართლო კონტროლი გამოიწვევდა ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის არაეფექტურობას, თუმცა სასამართლო კონტროლის მოცულობა მოიცავს სწორედ იმ გარემოებების შემოწმებას, რომლებიც საფუძვლად დაედო ამა თუ იმ გადაწყვეტილებას, თანასწორობის, დასაბუთებულობის, საჯარო და კერძო ინრერესების პროპორციულობას, თანაფარდობის პრინციპის მოთხოვნას და იმის გარკვევას, არსებობდა თუ არა დაშვებული შეცდომა დისკრეციულო უფლებასმოსილების განხორციელებაში და ამგვარი შეცდომის თავიდან აცილების შემთხვევაში მიღებული იქნებოდა თუ არა გადაწყვეტილება.

ა)როგორც წინამდებარე სარჩელზე მტკიცებულების სახით დართული 2021 წლის 24 მაისის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საააქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილებითაც დასტუუურდება, რიგ შემთხვევებშუ სასამართლო უარს აცხადებს მსჯავრდებულის პირობით ვადამდე გათავისუფლების მიზანშეწონილობის შეფასებაზე, ამოწმებს მხოლოდ ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ფორმალურ კანონიერებას და მიუხედავად იმისა, რომ უმეტეს შემტხვევაში საბჭოს გადაწყვეტიილებები არ შეიცავს არანაირ დასაბუთებას დარჩენილი მკაცრი სასჯელების მიზნობრიობასთან დაკაშირებით და მათში მითითებული არგუუმენტაციაც (წლების წინ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათი) ეჭვქვეშ აყენებს სისხლის სამართლის პოლიტიკის ფარგლებში გამოყენებული სასჯელის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, სასამართლოები სწორედ წინამდებარე სარჩელით სადავოდ გამხდარ ნორმებზე მითითებით კანონიერად ცნობენ და ძალაში ტოვებენ საბჭოს უარყოფით გადაწყვეტილებებს. იქვე უთითებენ, რომ „დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში გამოცემულ ინდივიდუალურ ადინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტთან დაკავშირებით სასამართლოს შეუძლია იქონიოს მსჯელობა მხოლოდ სადავო აქტის კანონმდებლობის მოთხოვნებთან შესაბამისობის საკითხზე ანუ მის კანონიერებაზე, დავის გადაწყვეტისას სასამართლო ხელმძღვანელობს კანონმდებლობის მოთხოვნებით და არა მიზანშეწონილობის მოსაზრებით“ (თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2021 წლის 24 მაისის გადაწყვეტილება , საქმე N3/1036-21) და გადაწყვეტილების მიზანშეწონილობის საკითხზე მსჯელობა აღემატება მათ კომპეტენციას. „რეალურად, ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდესში 27’-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ პუნქტის დამატება თავისს თავში გულისხმობს სწორედ იმას, რომ სასამართლოს კომპეტენციას ნამდვილად განეკუთვნება მსჯავრდებულის პირობით ვადამდე გათავსუფლებისა თუ სასჯელის მოუხდელი ნაწილის უფრო მსუბუქი სახის სასჯელით შეცვლის მიზნობრიობის შემოწმება. ეს რეგულაცია სასამართლოს ანიჭებს მსჯავრდებულის რესოციალიზაციის ხარისხის შემოწმების, დადგენის უფლებამოსილებას და საკმაირსი საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში პატიმარის მიმართ დადებითი გადაწყვეტილების გამოტანის შესაძლებლობას“ (საქართველოს სახალხო დამცველის 2019 წლის სპეციალური ანგარიში).

ამდენად, სასამართლოს გადაწყვეტილებების ბუნდოვანება და შაბლონურობა მიუთითებს, რომ ადგილობრივი საბჭოს გადაწყვეტილებების სასამართლოში გასაჩივრების შემთხვევაში, მთელი პროცესი დამოკიდებულია მხოლოდ მოსამართლის კეთილსინდისიერებასა, მიუკერძოებლობასა და პროფესიონალიზმზე, რაც გაუმართლებლად ზრდის გადაწყვეტილების მიმღებთა მხრიდან შეცდომებისა და უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკს, ვინაიდან წარმოდგენილი სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმები სასამართლოს უტოვებს შესაძლებლობას, მხოლოდ ფორმალურ კანონიერების შემოწმების შემდეგ ძალაში დატოვოს საბჭოს უარყოფითი გადაწყვეტილება და კანონიერად მიიჩნიოს ადამიანისს უფლებების იმ სახის მკაცრი შეზღუდვა, რომელიც ლეგიტიმააციას არ იღებს იმ მიზნებიდან, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება.

ბ) რაც შეეხება შემთხვევებს, როდესაც სასამართლო ბათილად ცნობს ადგილობრივი საბჭოს გადაწყვეტილებას და ავალებს მხარეს საქმისათვის მნისვნელობის მქონე გარემოებების გამოკვლევით გამოსცეს ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. ასეთ საქმეებში სასამართლო არ მიიჩნევს საბჭოს პოზიციას დასაბუთებულად და მიუთითებს მას, დაიცვას სწორი ბალანსი პატიმრის რესოციალიზაციის ხელშეწყობასა და საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას შორის. თუმცა ამ შემთხვევებში ადგილობრივ საბჭოებს რჩებათ თავისუფლება მიიღონ ისევ უარყოფითი გადაწყვეტილება, რასაც, როგორც პრაქტიკა ადასტურებს, აფუძნებენ არა დამატებით დასაბუთებას, არამედ იდენტურ გარემოებებს და როგორც წესი, კვლავ მიუთითებენ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათზე. აღნიშნული პაქტიკა კარგად არის ცნობილი სასამართლოებისთვისაც და მიუხედავად იმისა, რომ ადვილად განჭვრეტადია ის სამართლებრივი შედეგები, რაც მოყვება მსგავსი სასამართლო გადაწყვეტილების მიღებას, სასამართლოები (ძალიან მცირე გამონაკლისის გარდა), მიუხედავად იმისა, რომ ეჭვი შეაქცვთ მსჯავრდებულის შემდგომი იზოლაციის მიზანშეწონილობაში, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 32-ე მუხლის მე-4 ნაწილის საფუძველზე სადავო საკითხს განუხილველად ღებულობენ ბათილობის შესახებ გადაწყვეტილებას და უარს აცხაედბენ ადმინისტრაციული ორგანოს, კონკრეტულად ამა თუ იმ გადაწყვეტილების მიღების დავალდებულებაზე.

ამრიგად, მსჯავრდებულებისათვის ,იმის გარდა, რომ არსებობს სასამათლო გადაწყვეტილება, რომელიც ეჭვქვეშ აყენებს მათ შემდგომ იზოლაციაში ყოფნის მიზანშეწონილებას, რეალურად არანაირი სამართლებრივი მოცემულობა არ იცვლება და შესაბამისად, ეჭვქვეშ დგება იუშუალოდ სამართლებრივი რესურსებით დარღვეული უფლების ქმედითად აღდგენის შესაძლებლობა.

16. ამდენად, ზემოაღნიშნული ანალიზი ცხადყოფს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი კრიტერიუმი - დანაშაულის ხასიათი, რომელზე დაყრდნობითაც ადგილობრივი საბჭოები იღებენ გადაწყვეტილებებს მკაცრი სასჯელის ალტერნატიული მექანიზმებით შეცვლის მიზანშეწონილობაზე, ვერ აკმაყოფილებს დარჩენილი სასჯელებით თავისუფლების ააღკვეთის იმ ლეგიტიმურ მიზნებს, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურებოდა და არ არის შესაბამისი მსჯავრდებულის რესოციალიზაციასთან და სპეციალურ პრევენციასთან და მსგავსი სასჯელები რჩება მხოლოდ ზოგადი პრევენციის დომინანტად. შეასბამისად, მისი აღსრულება წარმოადგენს გაუმართლებელ დასჯას, პირის მიმართ არაადამუანური და დამამცირებელი სასჯელის გამოყენებას, რაც შედეგად ადამიანის ღისებასაც ხელჰყოფს.

17. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან ცალსახად სახეზე გვაქვს „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების - სპეციალური პენიტენციური სმსახურის ადგილობრივი საბჭოს მიერ სასჯელის მოხდისგან პირობით ვადამდე გათავისუფლების საკითხის განხილვისა და გადაწყვეტილების მიღების წესის დამტკიცებს შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2018 წლის 7 აგვისტოს N320-ე ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-13 მუხლის „ა“ პუნქტით გათვალისწინებული კრიტერიუმის - „დანაშაულის ხასიათი - ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე, რა გარემოებებში და რა ვითარებაში იქნა ჩადენილი დანაშაული“ და „პატიმრობის კოდექსის“ 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილი შუამდგომლობის განხილვისას საბჭოს მიერ გასათვალისწინებელი გარემოებების -„მსჯავრდებულის მიერ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათი“-ს შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის 1-ლ და მე-2 ნაწილებთან, 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილთან და ასევე მათზე დაყრდნობით ადმინისტრაციული ორგნოს მიერ საქმის განილვა და გადაწყვეტილების მიღება კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილით გარანტირებულ უფლებასთან მიმართებაში, ისევე, როგორც სასამართლოების მიერ ამ ნორმებზე მითითებით ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებების კანონიერად მიჩნევა ეჭვქვეშ აყენებს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით გაარნტირებული უფლების ქმედითად რეალიზების შესაძლებლობას, გთხოვთ, დააკმაყოფილოთ ჩვენი სასარჩელო მოთხოვნა და ანტიკონსტიტუციურად ცნოთ სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საშუალებას იძლევა მხოლოდ წლების წინ ჩადენილი დანაშაულის ხასიათისა და სიმძიმეზე მითითებით რესოციალიზაციის მიზნებისთვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე კანონმდებლობით დადგენილ საშეღავათო პერიოდში მკაცრი სასჯელის ალტერნატიული მექანიზმების გამოყენებაზე უარის სათქმელად.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა