კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი თევდორაშვილი – წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების“ მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელი – ლევან ჯგერენაია; მოპასუხის, საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლები – ნინო გუგუშვილი, ქეთევან კრაწაშვილი, ლალი თევდორაშვილი და გელა ჩიღოშვილი; სპეციალისტი – საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ლ. საყვარელიძის სახელობის დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის გენერალური დირექტორის მოადგილე მეცნიერების დარგში – პაატა იმნაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 23 აპრილს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1499) მომართა მიხეილ სამნიძემ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2020 წლის 30 აპრილის №1/6/1499 საოქმო ჩანაწერით, კონსტიტუციური სარჩელი მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად. საქმის არსებითი განხილვა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2020 წლის 20 მაისს.

2. კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებით დამტკიცებული გასატარებელი ღონისძიებების მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, აქვს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის, საცხოვრებელი ადგილის არჩევისა და საქართველოდან გასვლის უფლება. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით კი, „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით“.

5. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმა ზღუდავს პირთა თავისუფალი გადაადგილების უფლებას ისე, რომ დაცული არ არის ამ უფლებაში ჩარევის საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ფორმალური მოთხოვნები. მოსარჩელის განმარტებით, ორდინარულ შემთხვევაში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ კანონის საფუძველზე, ხოლო საგანგებო მდგომარეობის დროს კი საქართველოს პრეზიდენტის მიერ გამოცემული დეკრეტით, რომელიც მტკიცდება საქართველოს პარლამენტის მიერ და ორგანული კანონის ძალის მქონე აქტია. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ საქართველოს პრეზიდენტის მიერ გამოცემული ბრძანება საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ, ისევე როგორც საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, არ განსაზღვრავს კონკრეტულ რეგულაციებს და კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის სრულ უფლებამოსილებას გადასცემს საქართველოს მთავრობას, რაც იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევას. მოსარჩელის პოზიციით, საქართველოს კონსტიტუციით, საქართველოს მთავრობა არ არის უფლებამოსილი, საკუთარი მიხედულებით დაადგინოს, გააფართოოს ან შეავიწროვოს ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვის არეალი, არამედ იგი ვალდებულია, მხოლოდ აღასრულოს საგანგებო მდგომარეობის შესახებ გამოცემული და პარლამენტის მიერ დაკანონებული აქტები.

6. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში მიღებული სამართლებრივი აქტები შეიცავს ადამიანის უფლებათა მომეტებული შეზღუდვის რისკებს, ამიტომაც, მათი დამტკიცება საქართველოს პარლამენტის მიერ წარმოადგენს ამ რისკის შემცირების კონსტიტუციურსამართლებრივ გადაწყვეტას. საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებითა და დეკრეტით სხვა კომპეტენტური ორგანოსთვის უფლებამოსილების დელეგირების შემთხვევაში, ზუსტად უნდა იყოს განსაზღვრული ის ორგანო, რომელსაც დელეგირებით ენიჭება გარკვეული უფლებამოსილება, ასევე ამ უფლებამოსილების ფარგლები, რათა არალეგიტიმურად და თვითნებურად არ მოხდეს ადამიანის უფლებათა შეზღუდვა. მოცემულ შემთხვევაში კი, პარლამენტის მიერ დამტკიცდა პრეზიდენტის ისეთი ბრძანება და დეკრეტი, რომლებიც მოკლებულია კონკრეტიკას და კონსტიტუციურ უფლებათა შეზღუდვის მანდატს სრულად გადასცემს საქართველოს მთავრობას. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ ამგვარი პროცედურა ნიშნავს პარლამენტის მიერ საკუთარ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებაზე - საგანგებო მდგომარეობის დროს მიღებულ აქტებზე კონტროლის განხორციელებაზე - უარის თქმას.

7. მოსარჩელის პოზიციით, საქართველოს მთავრობის მიერ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით თავისუფალი გადაადგილების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა იმგვარ პირობებში, როდესაც მასზე არ ხორციელდება საპარლამენტო კონტროლი, ვერ ჩაითვლება კანონით გათვალისწინებულ შეზღუდვად და, შესაბამისად, დარღვეულია ამ უფლებაში ჩარევის საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური მოთხოვნები.

8. გარდა აღნიშნულისა, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმა არც მატერიალური თვალსაზრისით შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციას. მისი პოზიციით, გარკვეულ პერიოდში პირთა ნებისმიერი ფორმით გადაადგილების აკრძალვის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა, წარმოადგენდეს ახალი კორონავირუსის გავრცელების შემცირება და საზოგადოების ჯანმრთელობის დაცვა, თუმცა სადავო ნორმა ამ მიზნის მიღწევის აშკარად არათანაზომიერი საშუალებაა. მოსარჩელის განმარტებით, გადაადგილების უფლების სრულად აკრძალვის ნაცვლად, შესაძლებელი იყო შემუშავებულიყო უსაფრთხო გადაადგილების სპეციალური წესები და პირებს გამოეყენებინათ ხსენებული ვირუსის გავრცელების პრევენციისათვის აუცილებელი დამცავი საშუალებები. აგრეთვე, მისი აზრით, დღის იმ მონაკვეთის შემცირება, რომლის განმავლობაშიც პირებს გარეთ გასვლა შეუძლიათ, ავტომატურად ზრდის რისკს იმისა, რომ ერთსა და იმავე დროს გარეთ უფრო მეტმა ადამიანმა მოიყაროს თავი, რაც გაზრდის კონტაქტის ალბათობას.

9. მოსარჩელის განმარტებით, სადავო შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანია ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვა, თუმცა საკითხის შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული თავად ამ შეზღუდვით გამოწვეული უარყოფითი შედეგები დასახულ ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებით. კერძოდ, შესაძლოა, სადავო ნორმას დაავადების გავრცელების შემაკავებელი ეფექტი მართლაც გააჩნია, მაგრამ იგი ასევე განსაკუთრებით უარყოფით გავლენას ახდენს ადამიანების ეკონომიკურ მდგომარებასა თუ ფსიქოლოგიურ ჯანმრთელობაზე. არსებობს არაერთი კვლევა, რომელიც ადასტურებს, რომ ასეთი ტიპის შეზღუდვები საზოგადოებაში მნიშვნელოვნად ზრდის თვითმკვლელობის მაჩვენებლებს და იწვევს სერიოზულ ფსიქიკურ პრობლემებს. ეკონომიკური სიდუხჭირე ასევე პირდაპირ აისახება მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე. ამრიგად, იმისათვის, რომ სადავო შეზღუდვა გამართლებულად ჩაითვალოს, სახელმწიფო ვალდებულია, შესაბამისი კვლევების საფუძველზე, გამოარკვიოს, ერთი მხრივ, გადაადგილების შეზღუდვის გზით პანდემიასთან ბრძოლის ეფექტიანობა, მეორე მხრივ, ადამიანების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობაზე ასახული უარყოფითი შედეგები, რაც თან ახლავს ამ ტიპის შეზღუდვის შემოღებას. სახელმწიფომ სადავო შეზღუდვა დააწესა ზემოაღნიშნული საკითხების სრულფასოვანი გამოკვლევის გარეშე. შესაბამისად, სრულიად შესაძლებელია, რომ სადავო ღონისძიება უფრო მეტად აზიანებდეს ადამიანების ჯანმრთელობას, ვიდრე თავად პანდემია.

10. საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს კონსტიტუციით განსაზღვრული მოთხოვნები უფლებამოსილების დელეგირებასთან დაკავშირებით, ერთი მხრივ, ორდინარულ ვითარებაში და, მეორე მხრივ, საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების დროს. კერძოდ, ორდინარულ ვითარებაში მოქმედი კანონმდებლობა შესაძლოა დამაბრკოლებელი აღმოჩნდეს იმ გამოწვევების საპასუხოდ, რაც საფუძვლად დაედო საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებას. სწორედ ამიტომ, პრეზიდენტის მიერ გამოცემული დეკრეტის საფუძველზე, დასაშვებია გარკვეული უფლებების შეზღუდვა/შეჩერება. მოცემულ შემთხვევაში ადგილი ჰქონდა არა კონსტიტუციური უფლებების შეჩერებას, არამედ მათ შეზღუდვას. საგანგებო მდგომარეობის დროს კი დასაშვებია აღნიშნული უფლებების იმაზე მეტი ინტენსივობით შეზღუდვა, ვიდრე ეს ორდინარულ ვითარებაში არის ნებადართული.

11. მოპასუხის მითითებით, საქართველოს კონსტიტუცია, პრეზიდენტის დეკრეტი და „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი ერთობლივად ქმნის იმის საფუძველს, რომ სადავო საკითხის დელეგირება განხორციელებულიყო საქართველოს მთავრობაზე და სახეზე არ არის კონსტიტუციის ფორმალური მოთხოვნების უგულებელყოფა. ზოგადად, უფლებამოსილების დელეგირება ხორციელდება ისეთ შემთხვევაში, როდესაც აუცილებელია წესების სწრაფი ცვლილება შესაბამისი გამოწვევების საპასუხოდ. საგანგებო მდგომარეობის მოქმედებისას კი ასეთი საჭიროება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია. საგანგებო მდგომარეობის დროს აღმასრულებელ ხელისუფლებას ყველაზე უშუალო და პირდაპირი შემხებლობა აქვს იმ საჭიროებებთან, რაც გამოწვეულია პანდემიის გავრცელებით. ამავე დროს, მხედველობაშია მისაღები თავად პანდემიის ბუნება, კერძოდ, ის, რომ მის გავრცელებასთან ბრძოლა მოითხოვს მყისიერ რეაგირებას მრავალფეროვანი ღონისძიებების შერჩევითა და გამოყენებით, რომელთა რელევანტურობა მუდმივად იცვლება პანდემიის სხვადასხვა ეტაპზე მისი არაპროგნოზირებადი ბუნებიდან გამომდინარე.

12. მოპასუხის პოზიციით, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა სრულად შესაბამისობაშია მიმოსვლის თავისუფლებასთან მატერიალური თვალსაზრისითაც. კერძოდ, ღამის საათებში გადაადგილების შეზღუდვის საფუძველზე, მიღწეულ იქნა სოციალური დისტანცია ისეთ შემთხვევაში, როდესაც საზოგადოების წევრთა გადაადგილება არ იყო გამოწვეული გადაუდებელი აუცილებლობით. ღამის საათებში მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი ერთმანეთთან კონტაქტს ინარჩუნებს სოციალური ურთიერთობებიდან გამომდინარე და უმეტესად დახურულ სივრცეში. სწორედ ასეთი შეკრებების პრევენციისკენ არის მიმართული ღამის საათებში გადაადგილების შეზღუდვა. ამასთან, დაავადების გავრცელების დინამიკა ცალსახად მეტყველებს, რომ დაწესებულმა შეზღუდვებმა დადებითად იმოქმედა პანდემიასთან ბრძოლის კუთხით.

13. მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებმა ასევე განმარტეს, რომ შეზღუდვების შემოღებამდე შეუძლებელი იყო წინასწარი დეტალური კვლევების ჩატარება ცალკეული ღონისძიებების ეფექტიანობასთან დაკავშირებით, ვინაიდან დრო არ ითმენდა და აუცილებელი იყო მყისიერი ზომების მიღება, რათა ვირუსის გავრცელება არ მომხდარიყო ისეთ დონეზე, როდესაც აზრი დაეკარგებოდა შესაბამისი ღონისძიებების შემოღებას. თავისთავად ის გარემოება, რომ გადაადგილების შეზღუდვის საფუძველზე მნიშვნელოვნად შემცირდებოდა მოსახლეობის მობილობა და დაცული იქნებოდა სოციალური დისტანცია, რაც სტატისტიკურადაც დასტურდებოდა, საკმარისი იყო ამ ტიპის შეზღუდვის შემოღების გამართლებისათვის.

14. საქმის განხილვაზე მოწვეული სპეციალისტის განმარტებით, იქიდან გამომდინარე, რომ ახალი კორონავირუსი (COVID-19) იყო ახალი დაავადება და მის წინააღმდეგ საბრძოლველად არ არსებობდა სამედიცინო საშუალებები ან ვაქცინა, ერთადერთი გამოსავალი იყო მის წინააღმდეგ ტრადიციული მეთოდებით ბრძოლა, რასაც კაცობრიობა ადრეულ პერიოდებში იყენებდა. ასეთ მეთოდებად მიიჩნევა პირბადის გამოყენება და სოციალური დისტანციის დაცვა, რასაც ემსახურება გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა. გასათვალისწინებელი იყო ისიც, რომ ევროპის კავშირის წევრ არაერთ ქვეყანაში გაცილებით მკაცრი ზომები იქნა მიღებული გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით. ზოგიერთ ქვეყნაში ამგვარი ღონისძიებების დაგვიანებით ამოქმედებამ კი მძიმე შედეგები გამოიწვია. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ საკვები ობიექტებისა და მსგავსი ტიპის საქმიანობის აკრძალვა წარმოადგენდა ადამიანების ერთმანეთთან სტუმრობის წამახალისებელ ფაქტორს, რაც ვირუსის გავრცელების თვალსაზრისით სერიოზულ საფრთხეს შეიცავდა. სწორედ ამ ფაქტორის გამოსარიცხად იყო აუცილებელი სადავოდ გამხდარი შეზღუდვის დაწესება მოსახლეობის მობილობის შემცირების მიზნით.

15. სპეციალისტის განცხადებით, შეზღუდვების შემუშავებისას გაუმართლებელია რომელიმე ცალკეული სახელმწიფოს გამოცდილების გადმოღება და იდენტური ღონისძიებების გატარება საქართველოში, ვინაიდან ამ საკითხის გადაწყვეტისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული სპეციფიკური ფაქტორები, რომლებიც ამ კონკრეტულ საზოგადოებას ახასიათებს. მაგალითისთვის, ზოგიერთ სახელმწიფოში შესაძლებელი იყო ნაკლებად მკაცრი შეზღუდვების შემოღება მათ საზოგადოებაში დამკვიდრებული კულტურული და სოციალური ფაქტორებიდან გამომდინარე. კერძოდ, ზოგიერთ ქვეყანაში საზოგადოება მეტად ემორჩილება სახელმწიფოს მიერ გაცემულ რეკომენდაციებს, ნაკლებად არის გავრცელებული მასობრივი თავყრილობების ტრადიცია სხვა ქვეყნებთან შედარებით. იქიდან გამომდინარე, რომ საქართველოში მეტად იყო მოსალოდნელი საზოგადოების ნაწილის მხრიდან რეკომენდაციების დაუმორჩილებლობა, უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო შედარებით მკაცრი შეზღუდვების ამოქმედება.

16. სპეციალისტის პოზიციით, პრინციპულად არასწორია პანდემიასთან ბრძოლის მეთოდების კუთხით, შვედეთის გამოცდილების შედარება იტალიასთან ან ესპანეთთან, რადგან სწორი დასკვნების გამოსატანად აუცილებელია, ერთმანეთთან შედარებულ იქნეს სოციოლოგიური თვალსაზრისით ერთმანეთის მსგავსი ქვეყნები. მაგალითისთვის, შვედეთის გამოცდილების შედარება მიზანშეწონილია დანიის სამეფოსთან, რადგან ამ ორი სახელმწიფოს საზოგადოება, კულტურული და სოციოლოგიური ფაქტორების გათვალისწინებით, მეტ-ნაკლებად ერთგვაროვანია. მათი შედარება კი ცხადყოფს, რომ შვედეთში, სადაც საკმაოდ მსუბუქი ხასიათის შეზღუდვები მოქმედებდა, ეპიდემიოლოგიური თვალსაზრისით. ბევრად მძიმე ვითარება იყო, ვიდრე დანიაში, სადაც უფრო მკაცრი შეზღუდვები იყო შემოღებული. შესაბამისად, სრულიად ლოგიკურია ვარაუდი, რომ საქართველოს მიერ შვედეთის გამოცდილების გადმოღება კატასტროფულ შედეგებს გამოიწვევდა.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებამდე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის დასრულების შემდგომ „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებამ ძალა დაკარგა. კერძოდ, სადავო აქტის მოქმედების დროითი ფარგლები შემოსაზღვრული იყო საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით. „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 აპრილის №2 ბრძანებით, საგანგებო მდგომარეობა გაგრძელდა 2020 წლის 22 მაისის ჩათვლით და მეტად მისი მოქმედების ვადა აღარ გაგრძელებულა.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის ახალი რედაქციით ჩამოყალიბებამ, შესაძლოა, განსხვავებული სამართლებრივი მოცემულობები წარმოშვას, მისი გასაჩივრებული შინაარსი შეიძლება მნიშვნელოვნად, უმნიშვნელოდ ან საერთოდ არ შეიცვალოს. თუმცა, ნორმის ძველი, კონსტიტუციური სარჩელის რეგისტრაციის დროისთვის მოქმედი რედაქცია, ყველა შემთხვევაში ძალადაკარგულად ითვლება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/559 განჩინება საქმეზე „შპს „გამომცემლობა ინტელექტი“, შპს „გამომცემლობა არტანუჯი“, შპს „გამომცემლობა დიოგენე“, შპს „ლოგოს პრესი“, შპს „ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა“, შპს „საგამომცემლო სახლი ტრიასი“ და საქართველოს მოქალაქე ირინა რუხაძე საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის წინააღმდეგ“; II-5). შესაბამისად, საქმის არსებითი განხილვის შემდგომ სადავო ნორმამ ძალა დაკარგა.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, იმ შემთხვევაში, „როდესაც სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობა/გაუქმება ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვის დასრულების შემდეგ (როდესაც სასამართლო იმყოფება სათათბირო ოთახში), არ არსებობს საკანონმდებლო საფუძველი საქმის შეწყვეტისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს ძალადაკარგული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობას.

4. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების“ მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. სადავო ნორმის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით. მოსარჩელე განმარტავს, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს გადაადგილების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის ფორმალურ და მატერიალურ მოთხოვნებს. მისი პოზიციით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით, მოცემულ შემთხვევაში კი, დასახელებული უფლება შეიზღუდა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით - საქართველოს მთავრობის დადგენილებით. ამასთან, მოსარჩელე მხარის მოსაზრებით, მართალია, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით საქართველოს მთავრობას მიენიჭა გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვის უფლებამოსილება, თუმცა დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლები მეტისმეტად ფართოა და არ შეიცავს გადაცემული უფლებამოსილების განხორციელებისათვის საკმარის და აუცილებელ კრიტერიუმებს. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფორმალური მოთხოვნა გადაადგილების თავისუფლების კანონით შეზღუდვასთან მიმართებით.

5. მოსარჩელე მხარე ასევე მიუთითებს, რომ 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილების შეზღუდვა არათანაზომიერი საშუალებაა და საჭიროზე მეტად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ უფლებას. მისი პოზიციით, დღის იმ მონაკვეთის შემცირება, რომლის განმავლობაშიც პირებს გარეთ გასვლა შეუძლიათ, ავტომატურად ზრდის რისკს, რომ ერთსა და იმავე დროს გარეთ უფრო მეტი ადამიანი მოიყრის თავს და გაიზრდება მათი კონტაქტის ალბათობა. მოსარჩელეთა მოსაზრებით, კომენდანტის საათის შემოღების მიზნები საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვა და ვირუსის გავრცელების პრევენცია მიღწევადი იქნებოდა უფრო ნაკლები ინტენსივობის შეზღუდვების შემოღებისასაც, მაგალითად, პირბადის ტარებისა და სოციალური დისტანციის დაცვის სავალდებულოობით.

6. მოპასუხე მხარის, საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელთა განმარტებით, საქართველოს მთავრობის მიერ კომენდანტის საათის შემოღების საკანონმდებლო საფუძველი იყო, ერთი მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, ხოლო, მეორე მხრივ, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მე-4 მუხლი პირდაპირ ითვალისწინებს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოთა მიერ კომენდანტის საათის შემოღების უფლებამოსილებას. ამასთან, მოპასუხე მხარის პოზიციით, კომენდანტის საათი წარმოადგენს არასაჭირო მობილობის შემცირების ყველაზე ეფექტურ საშუალებას და მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ვირუსის გავრცელების პრევენციას. შესაბამისად, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებს და არ არსებობს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი.

7. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, აქვს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის, საცხოვრებელი ადგილის არჩევისა და საქართველოდან გასვლის უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული თავისუფალი გადაადგილების უფლება პიროვნული ავტონომიისა და თვითგამორკვევის მნიშვნელოვანი კომპონენტია (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/10/1212 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოსა და კანადის მოქალაქე გიორგი სპარტაკ ნიკოლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). შესაბამისად, კონსტიტუციის დასახელებული დებულებით დაცულია პირის შესაძლებლობა, საკუთარი სურვილისამებრ, ნებისმიერ დროს გადაადგილდეს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, დატოვოს ქვეყნის საზღვრები და თავისუფალი ნების შესაბამისად აირჩიოს საცხოვრებელი ადგილი. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი ჩამოთვლის იმ ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა და ასევე განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის ფორმას, კერძოდ, გადაადგილების თავისუფლებაში ჩარევა უნდა მოხდეს კანონის საფუძველზე.

8. საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, მთელი ქვეყნის მასშტაბით, 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე იზღუდება პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით. დასახელებული რეგულაციის ფარგლებში პირებს კონკრეტულ საათებში ეკრძალებათ გადაადგილება, რაც ცალსახად წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას. ამასთანავე, ხსენებული შეზღუდვა დაწესდა საქართველოს მთავრობის დადგენილების, კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის საფუძველზე. აქედან გამომდინარე, დასახელებული საქმის ფარგლებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რამდენად აკმაყოფილებს სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დადგენილ ფორმალურ და მატერიალურ მოთხოვნებს.

1. სადავო ნორმის ფორმალური შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებთან

9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციითა და მისი ძირითადი პრინციპებით სახელმწიფო ხელისუფლების ბოჭვა, მათ შორის, მოიცავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისობას როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27).

10. საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციური პრინციპი „... როგორც წესი, გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად, რაც თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირების ქვაკუთხედს წარმოადგენს. მოცემული ჩანაწერი არ არის დეკლარაციული ხასიათის და იგი მჭიდრო კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან, რომელიც გაცხადებული და განმტკიცებულია კონსტიტუციის პრეამბულით. ... აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების დანიშნულებას არ წარმოადგენს ხელისუფლების მხოლოდ ფორმალური დაყოფა სხვადასხვა შტოებად, არამედ მისი მიზანია, აღნიშნულ შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების რეალური და ქმედითი კონსტიტუციურსამართლებრივი მექანიზმების უზრუნველყოფა, რაც გამოხატულია კიდეც კონსტიტუციის შესაბამის თავებში მოცემული რეგულირებებით, რომლებიც განსაზღვრავს ხელისუფლების თითოეული შტოს კომპეტენციას და მის ურთიერთმიმართებას სხვა შტოებთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6, 7).

11. საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, „საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, კანონშემოქმედებითი კომპეტენციით ხალხის მიერ უშუალოდ არჩეული ორგანო - საქართველოს პარლამენტია აღჭურვილი, ხოლო საქართველოს მთავრობას - აღმასრულებელი ფუნქცია ენიჭება. საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს (გარდა საგანგებო და საომარი მდგომარეობისა) პარლამენტის მიღმა სხვა რომელიმე ორგანოს უფლებამოსილებას, განახორციელოს კანონშემოქმედებითი საქმიანობა. სწორედ პარლამენტის პრეროგატივა და უპირობო ვალდებულებაა, შეასრულოს სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქცია – კანონშემოქმედება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-34).

12. ამასთანავე, „საქართველოს პარლამენტი არის ის კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც საკითხს წყვეტს გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, პოლიტიკური დებატების შედეგად, რაც საფუძველშივე ქმნის დამატებით ფილტრს უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევის რისკების შესამცირებლად. დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-28).

13. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები, რომ განვითარებად საზოგადოებაში მუდმივად არსებობს საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში მოქმედი რეგულაციების ადაპტაციის, შეცვლის, ახალ რეალობასა თუ ღირებულებებზე მორგების საჭიროება. შესაბამისად, საკანონმდებლო საქმიანობა - საზოგადოებრივი ურთიერთობის სხვადასხვა ასპექტების ნორმატიულ სივრცეში გადატანა და მათი რეგულირება - დაუსრულებელი პროცესია, რომელიც ძალიან დიდ დროს, ძალისხმევასა და ადამიანურ/მატერიალურ რესურსებს მოითხოვს. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ გარდა საკანონმდებლო საქმიანობისა, საქართველოს პარლამენტს ასევე გააჩნია სხვა კონსტიტუციური უფლებამოსილებებიც, რომელთა ეფექტურად განხორციელებაც მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს ქვეყნის დემოკრატიულობის ხარისხს. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, საქართველოს პარლამენტი თანამდებობაზე ირჩევს სხვადასხვა პირებს (მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს, გენერალურ პროკურორს, სახალხო დამცველს და სხვა), ნდობას ან უნდობლობას უცხადებს საქართველოს მთავრობას, ზედამხედველობს მის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს პარლამენტმა ეფექტურად განახორციელოს, ერთი მხრივ, საკანონმდებლო საქმიანობა და მოწესრიგების გარეშე არ დატოვოს საზოგადოებრივი ცხოვრების რომელიმე სფერო, ხოლო, მეორე მხრივ, შეძლოს სხვა არანაკლებ მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური კომპეტენციების განხორციელება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-37).

14. გადაადგილების თავისუფლება, ისევე როგორც სხვა ძირითადი უფლებები, მრავალი განსხვავებული ასპექტისგან შედგება, რომელთა რეგლამენტაცია სხვადასხვა დოზით დეტალიზებული ქცევის წესების შემუშავებასა და პროცესუალურ-ტექნიკური საკითხების გადაწყვეტას მოითხოვს, რაც, თავის მხრივ, დაკავშირებულია მთელი რიგი სპეციფიკური საკითხებისა და საჭიროებების ანალიზთან, პროფესიული ცოდნისა და გამოცდილების გამოყენებასთან. აღნიშნულის გათვალისწინებით, დასახელებულ კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით ყოველგვარი რეგულაციის შემუშავება, ისევე როგორც სხვადასხვა ტექნიკური ასპექტების განსაზღვრა და მათი კანონით დარეგულირება საქართველოს პარლამენტის მიერ, მნიშვნელოვნად გადატვირთავდა საკანონმდებლო ორგანოს საქმიანობას და არათუ ხელს შეუწყობდა უფლების უკეთ დაცვას, არამედ, რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა, გაეუარესებინა ამ კონსტიტუციური გარანტიით სარგებლობის ხარისხი. საკანონმდებლო ხელისუფლების ფუნქციონირების სპეციფიკიდან გამომდინარე, თითქმის შეუძლებელია, უფლების რეგულირებასთან დაკავშირებული ყველა, მათ შორის, პროცედურული/ტექნიკური საკითხის კანონით მოწესრიგება მოხდეს პარლამენტში დადგენილი პროცედურული წესების საფუძველზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-30). ამავე დროს, რიგ შემთხვევებში, როდესაც საკითხის მოწესრიგება მოქნილ საკანონმდებლო ბაზას საჭიროებს და გადაწყვეტილების სწრაფად მიღებას მოითხოვს, პარლამენტის მიერ კანონით მოსაწესრიგებელი საკითხის დელეგირება არის შესაძლებელი, ლეგიტიმური და, მეტიც, ზოგ შემთხვევაში აუცილებელიც კი. ცვალებადი საკითხების მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება, ხშირ შემთხვევებში, მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს საკითხის ეფექტურად რეგულირებას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-40).

15. იმ პირობებშიც კი, როდესაც კონსტიტუცია პირდაპირ არ კრძალავს პარლამენტის მიერ გარკვეულ საკითხთა მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე გადაცემას, ამგვარი დელეგირება თავად კონსტიტუციითვეა ლიმიტირებული და ექვემდებარება მკაცრ კონსტიტუციურსამართლებრივ კონტროლს. იმისათვის, რომ გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვის დელეგირება გამართლებული იყოს, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს ორ პირობას: 1. აუცილებელია, დელეგირების მიზნები, შინაარსი და დელეგირებული უფლებამოსილების განხორციელების დასაშვები ფარგლები თავად უფლებამოსილების მიმნიჭებელი აქტით იყოს განსაზღვრული; 2. საქართველოს პარლამენტმა არ უნდა მოახდინოს უფლებისათვის სისტემური მნიშვნელობის საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-41-43).

16. ამრიგად, იმისათვის, რომ სადავო რეგულაცია შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფორმალურ მოთხოვნებს, აუცილებელია, სახეზე იყოს საკანონმდებლო აქტი, რომელიც მთავრობას ანიჭებს სადავო ნორმით დადგენილი ფორმით მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის უფლებამოსილებას და ეს აქტი აკმაყოფილებდეს უფლებამოსილების დელეგირებისათვის დადგენილ კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

17. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, პირველ რიგში, უნდა იმსჯელოს საქართველოს მთავრობისათვის კომენდანტის საათის შემოღების უფლებამოსილების დელეგირების სამართლებრივ საფუძველზე. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ საქართველოს მთავრობის მიერ კომენდატის საათის შემოღების საფუძველს ქმნის საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტი და „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი. „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „რ“ ქვეპუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს მთავრობას ენიჭება კომენდანტის საათის შემოღების უფლებამოსილება. როგორც უკვე აღინიშნა, საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონები კვლავინდებურად ინარჩუნებს იურიდიულ ძალას, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ესა თუ ის საკითხი სხვაგვარად არ მოწესრიგდა. ამ მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტი არ შეიცავს რაიმე ისეთ რეგულაციას, რომელიც გამორიცხავდა საქართველოს მთავრობის მიერ კომენდანტის საათის შემოღების უფლებას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ, მართალია, „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების პირველი მუხლის დადგენილების დამტკიცების საფუძველად უთითებს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტს, თუმცა კანონქვემდებარე აქტის მიღების საფუძვლის განსაზღვრა არ გულისხმობს, რომ ესა თუ ის აქტი ექსკლუზიურად მხოლოდ მითითებულ კანონს ან კანონის ნორმას ეფუძნება. კანონქვემდებარე აქტში მიღების საფუძვლების განსაზღვრა, იურიდიული ტექნიკის თვალსაზრისით, ამარტივებს დელეგირების მიმნიჭებელი აქტის მოძიებასა და გადამოწმებას, თუმცა აქტის მიღების საფუძვლების განსაზღვრა ან არგანსაზღვრა ვერ გამორიცხავს მოცემული საკითხის რეგულირების უფლებამოსილების გადაცემას სხვა საკანონმდებლო აქტით. ამრიგად, აშკარაა, რომ საქართველოს მთავრობისათვის საგანგებო მდგომარეობის დროს კომენდანტის საათის შემოღების უფლებამოსილების გადაცემის საფუძველია „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „რ“ ქვეპუნქტი.

18. მომდევნო ეტაპზე უნდა დადგინდეს, სადავო ნორმის საფუძველზე კომენდანტის საათის შემოღება რამდენად წარმოადგენს უფლების იმგვარი სისტემური მნიშვნელობის შეზღუდვას, რომელიც ექსკლუზიურად პარლამენტმა უნდა განახორციელოს. ის, თუ რომელ საკითხებს გააჩნია კონსტიტუციის მიზნებისათვის სისტემური მნიშვნელობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ზოგად კრიტერიუმებზე დაყრდნობით, ინდივიდუალურად უნდა გადაწყდეს და ამ საკითხთა ამომწურავად ჩამოთვლა ფაქტობრივად შეუძლებელია. პარლამენტის მიერ სუვერენი ხალხის პოლიტიკური სურვილების კანონად ქცევა და ამომრჩევლის ნების აღსრულება ხორციელდება სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფის წევრების ჩართულობით და საზოგადოების მრავალფეროვანი შეხედულებების მოსმენის შედეგად, გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, რაც მნიშვნელოვნად უზრუნველყოფს დაბალანსებული და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. საქართველოს პარლამენტის წევრთათვის ხალხის მიერ მანდატის პირდაპირი გზით მინიჭება გულისხმობს, რომ სწორედ მათ მიერ და კონსტიტუციით განსაზღვრული პროცედურით უნდა მოხდეს გადაწყვეტილებების მიღება ქვეყნის სოციალური, ეკონომიკური, კულტურული, სამართლებრივი თუ პოლიტიკური განვითარების ფუძემდებლური პრინციპების, ძირითადი არსის შესახებ. მათი ვალდებულებაა, იმსჯელონ ისეთ საკითხებზე, რომელთა რეგულირებაც მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია. მათვე უნდა განსაზღვრონ იმ საკითხთა გადაწყვეტის გზები, რომლებიც გავლენას ახდენს ქვეყნის გრძელვადიანი განვითარების პერსპექტივებზე ან/და ინდივიდის ძირითადი უფლების ინტენსიურ შეზღუდვას შეეხება. მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ამგვარი სისტემური მნიშვნელობის საკითხს განეკუთვნება გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“). სწორედ ასეთი საკითხების რეგულირება მოითხოვს, ერთი მხრივ, პარლამენტის წევრთა ლეგიტიმაციის უმაღლეს ხარისხს, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ პროცედურულ გარანტიებს, რომლებიც მნიშვნელოვნად ამცირებს გაუმჭვირვალე პროცედურის გზით ერთპიროვნული გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას.

19. განსახილველ შემთხვევაში, საქმე შეეხება დღის გარკვეულ მონაკვეთში გადაადგილების შეზღუდვას. როგორც უკვე აღინიშნა, ამ უფლებამოსილების დელეგირების საფუძველი იყო „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მოქმედების დროითი ფარგლებიც შეზღუდულია საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისა და დასრულების ვადით. საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 ბრძანებით, საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა 2020 წლის 21 მარტს 1 თვის ვადით, ხოლო შემდგომში მისი მოქმედების ვადა გაგრძელდა 2020 წლის 23 მაისამდე. შესაბამისად, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონით, აღმასრულებელი ხელისუფლებისათვის კომენდანტის საათის გამოცხადების უფლებამოსილება იყო დროებითი ღონისძიება და იგი ამ შემზღუდველი ღონისძიების არსისა და მისი დროებითი ხასიათის გათვალისწინებით, გავლენას ვერ მოახდენდა ქვეყნის სოციალური, ეკონომიკური, კულტურული, სამართლებრივი თუ პოლიტიკური განვითარების გრძელვადიან პერსპექტივებზე. კომენდანტის საათის შემოღება უფრო მეტად დაკავშირებულია შეცვლილ გარემოებებთან, გართულებულ ეპიდემიურ თუ სხვა სახის კრიზისულ ვითარებასთან ადაპტირებული გადაწყვეტილების მიღების აუცილებლობასთან, რომელიც მუდმივად საჭიროებს დაზუსტებასა თუ მოდიფიცირებას. კერძოდ, ქვეყანაში ვირუსის გავრცელებით გამოწვეული ეპიდემიური ვითარება მუდმივად იცვლება, სხვადასხვა დინამიკით ხასიათდება, მათ შორის, გეოგრაფიული არეალების მიხედვით და შესაძლოა, პანდემიის მართვის განსხვავებული საშუალებების გამოყენება იყოს აუცილებელი ამა თუ იმ ტერიტორიულ ერთეულთან მიმართებით. ასეთ მუდმივად ცვალებად ვითარებაში, ვირუსის გავრცელების შესაჩერებლად იმგვარი ეფექტიანი მექანიზმი, როგორიც კომენდანტის საათის დაწესებაა, დაკარგავდა ქმედითობას, თუ მის დასაწესებლად ორდინარული საპარლამენტო პროცედურები იქნებოდა საჭირო, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სწრაფი და გადაუდებელი გადაწყვეტილებების მიღება იქნებოდა აუცილებელი.

20. თავის მხრივ, უდავოა, რომ სწორედ აღმასრულებელი ხელისუფლებაა აღჭურვილი მუდმივად ცვლად გამოწვევებზე საპასუხოდ ეფექტიანი ზომების მისაღებად აუცილებელი უფლებამოსილებებით. „უფლებამოსილების დელეგირება აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე ხელს უწყობს მარტივ ნორმატიულ ცვლილებებს იმ სფეროებში, რომლებიც მოითხოვს ხშირ მოდიფიკაციას, რეგულირების შეცვლილ გარემოებებზე მორგებას გამარტივებული პროცედურების მეშვეობით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-40). ამასთანავე, პანდემიის გავრცელების წინააღმდეგ ეფექტიანად ბრძოლის შედეგებზე პოლიტიკური პასუხისმგებლობა, უპირველესად, აღმასრულებელ ხელისუფლებას ეკისრება. სწორედ იგია ვალდებული და, ამავე დროს, ქმედუნარიანი, რომ დარგის სპეციალისტების რეკომენდაციების მხედველობაში მიღებით, მუდმივად აკონტროლოს ვირუსის გავრცელების დინამიკა და, განუწყვეტელი სტატისტიკური ანალიზის საფუძველზე, მიიღოს გადაუდებელი გადაწყვეტილებები ცალკეული შეზღუდვების მასშტაბთან, მათი მოქმედების დროით თუ გეოგრაფიულ ფარგლებთან დაკავშირებით. ამრიგად, აუცილებელია, აღმასრულებელი ხელისუფლება ფლობდეს ყველა საჭირო ბერკეტს, რათა სრულფასოვნად შეასრულოს კონსტიტუციით მასზე დაკისრებული მოვალეობები.

21. ამასთანავე, კომენდანტის საათის დაწესება მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მართალია, რაოდენობრივი მახასიათებლით უამრავი ინდივიდის უფლების შეზღუდვას გულისხმობს, თუმცა ხარისხობრივი თვალსაზრისით, იგი არ წარმოადგენს უფლებაში იმგვარ ინტენსიურ ჩარევას, რომელიც აუცილებლად მოითხოვს სხვადასხვა პოლიტიკური აქტორებისა თუ პირთა ფართო წრის ჩართულობით გადაწვეტილების მიღებას. მოცემულ შემთხვევაში მიმოსვლის თავისუფლება იზღუდება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ქმედებების განხორციელებისათვის დღე–ღამის ყველაზე ნაკლებად აქტიურ მონაკვეთში. ამავე დროს, ღონისძიება არ არის პირთა დასჯის ანდა მათი თავისუფლების აღკვეთისკენ მიმართული, შესაბამისად, კონკრეტულ პირთა მიმართ ამ შეზღუდვის არასათანადოდ გამოყენების რისკი დაბალია. დასახელებული ღონისძიება არ გულისხმობს საკუთარი საცხოვრებელი გარემოდან პირის მოწყვეტას და სადმე დარჩენის ვალდებულებას ანდა მხოლოდ სპეციალური ნებართვით ბინიდან გასვლის შესაძლებლობას. გამოყენებული ღონისძიება შეეხება მხოლოდ ღამის საათებში – 21 საათიდან 6 საათამდე მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვას, თანაც შეზღუდვიდან გამონაკლისების დაშვებით, უკიდურესი აუცილებლობის შემთხვევაში. ამდენად, მიუხედავად მასობრივი ხასიათისა, ხსენებული ღონისძიება თავისი ბუნებით არ ახდენს პირის თავისუფალი მოქმედების ფარგლებზე იმ ტიპის ინტენსიურ გავლენას, რომლის დასაშვებობის შესახებ გადაწყვეტილება აუცილებლად უშუალოდ კანონმდებელმა უნდა მიიღოს.

22. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, კომენდანტის საათის დაწესება, ერთი მხრივ, არ განეკუთვნება სისტემური მნიშვნელობის საკითხს, რომელზეც აუცილებელია პარლამენტის მიერ გადაწყვეტილების მიღება, ხოლო, მეორე მხრივ, წარმოადგენს იმგვარ მექანიზმს, რომელიც გამოიყენება სწრაფად ცვალებად ვითარებაში სიტუაციასთან ადეკვატური ადაპტაციის, ექსტრაორდინარული გარემოებების ნორმალიზაციის მიზნით და ამ უფლებამოსილების საქართველოს მთავრობისათვის დელეგირება გამართლებულია გადაწყვეტილების სწრაფად და ეფექტურად მიღების საჭიროებით.

23. ამავე დროს, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს როგორც თავად საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების, ისე ამ ვითარებაში შემოღებული უფლებაშემზღუდველი ღონისძიებების მიზნებს. კერძოდ, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების მიზანია ვითარების უსწრაფესი ნორმალიზაცია, კანონიერებისა და მართლწესრიგის აღდგენა. ამავე დროს, დასახელებული კანონის მე-4 მუხლის თანახმად, აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოები უფლებამოსილი არიან, ამ მუხლით გათვალისწინებული მექანიზმები გამოიყენონ მხოლოდ იმ კონკრეტული გარემოებების არსებობისას, რომელზე რეაგირების აუცილებლობაც ამართლებს ამა თუ იმ უფლებაშემზღუდველი საშუალების გამოყენებას. რაც შეეხება კომენდანტის საათის არსს, იგი განსაზღვრულია „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტით, რომლის თანახმადაც, კომენდანტის საათის დროს პირებს ეკრძალებათ საკუთარი ბინის ფარგლებს გარეთ, ქუჩებში ან საზოგადოებრივი თავშეყრის სხვა ადგილებში ყოფნა ოფიციალურად გაცემული საშვებისა და პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების გარეშე. ამრიგად, საქართველოს მთავრობისათვის კომენდანტის საათის დაწესების უფლებამოსილების მადელეგირებელი აქტით - „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულია, თუ რას გულისხმობს კომენდანტის საათი, რა მიზნით ხდება მისი შემოღება და როგორია მისი ფარგლები. უფლებამოსილების დელეგირების ამ ფორმით გადაცემა საკმარისად განჭვრეტადს ხდის, თუ კონკრეტულად რა უფლება მიენიჭა აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოს და რა მიზნების მისაღწევად უნდა მოხდეს მისი გამოყენება. შესაბამისად, ერთი მხრივ, დელეგირებული უფლებამოსილების განმახორციელებელ პირს აქვს შესაძლებლობა, აღიქვას თუ რა მიზნითა და ფარგლებით მიენიჭა ესა თუ ის უფლება, ხოლო, მეორე მხრივ, მაკონტროლებელ ორგანოებს შესწევთ უნარი, შეაფასონ, რამდენად სწორად გამოიყენა უფლებამოსილმა პირმა/ორგანომ დელეგირებული უფლებამოსილება და ხომ არ გასცდა მის ფარგლებს.

24. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 მუხლის ფორმალურ კრიტერიუმს და დარღვეული არ არის საქართველოს პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირების კონსტიტუციური მოთხოვნები.

2. სადავო ნორმის მატერიალური შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებთან

25. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული გადაადგილების თავისუფლება, მიუხედავად მისი მნიშვნელობისა, არ არის აბსოლუტური ხასიათის უფლება და მისი შეზღუდვა დასაშვებია კონსტიტუციის ამავე მუხლით განსაზღვრული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, თუ დაცულია თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნები. კერძოდ, კანონით გათვალისწინებული უფლების შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას, ხოლო უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული უნდა იყოს.

2.1 ლეგიტიმური მიზანი

26. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, უფლების შემზღუდველი ღონისძიება უნდა ემსახურებოდეს ღირებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი ექსპლიციტურად განსაზღვრავს იმ მიზანთა ჩამონათვალს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა. კერძოდ, დასახელებული უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, თუ ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების ინტერესებისათვის.

27. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა, ისევე როგორც მოწმემ - ლევან საყვარელიძის სახელობის დაავადებათა კონტროლის და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის გენერალური დირექტორის მოადგილემ, მეცნიერების დარგში, პაატა იმნაძემ განმარტეს, რომ საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების და რიგი შემზღუდველი ღონისძიებების, მათ შორის, კომენდანტის საათის შემოღების მიზანს წარმოადგენდა ახალი კორონავირუსის (COVID-19) მასობრივი გავრცელების შეჩერება, რათა უზრუნველყოფილიყო საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა და მომხდარიყო მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი სერიოზული საფრთხის შემცირება.

28. საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა, ისევე როგორც მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი ზიანის რისკის შემცირება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას.

2.2 გამოსადეგობა და აუცილებლობა

29. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავადად არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნასაც. იმისათვის, რათა აღნიშნული კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვა უზრუნველყოფდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და, იმავდროულად, წარმოადგენდეს ამ უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს ძირითად უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის.

30. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, კომენდანტის საათის შემოღება იწვევს დღის იმ მონაკვეთის შემცირებას, რომლის განმავლობაშიც პირებს გარეთ გასვლა შეუძლიათ, რაც ავტომატურად ზრდის ერთსა და იმავე დროს გარეთ უფრო მეტი ადამიანის თავმოყრის ალბათობას, რაც, თავის მხრივ, ზრდის ადამიანთა კონტაქტისა და ვირუსის გავრცელების რისკს. ამასთანავე, მათი პოზიციით, კომენდანტის საათის შემოღების მიზნები - საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვა და ვირუსის გავრცელების პრევენცია - მიღწევადი იქნებოდა უფრო ნაკლებად ინტენსიური შეზღუდვების შემოღებითაც, მაგალითად, პირბადის ტარებისა და სოციალური დისტანციის დაცვის ვალდებულების დაწესებით. ამრიგად, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო რეგულაცია ვერ აკმაყოფილებს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის კონსტიტუციურ კრიტერიუმებს.

31. საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების“ მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობის ვადით აიკრძალა 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით. ამ მოთხოვნის დარღვევა კი გამოიწვევდა საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ პასუხისმგებლობას. კომენდანტის საათის ძირითადი არსი – ეს არის დღის გარკვეული მონაკვეთის განსაზღვრა, რომლის განმავლობაშიც პირებს ეკრძალებათ ქუჩასა და საზოგადოებრივი თავშეყრის სხვა ადგილებში გადაადგილება სპეციალური ნებართვის გარეშე. აღნიშნული მექანიზმი მკვეთრად ამცირებს მობილობას კომენდანტის საათის მოქმედების პერიოდში, რაც მინიმუმამდე ამცირებს პირთა თავშეყრის, ხალხმრავალი შეკრებების გამართვისა და დიდი რაოდენობის პირთა ახლო კონტაქტის ალბათობას. გამომდინარე იქიდან, რომ კორონა ვირუსის გავრცელების ძირითადი წყარო ადამიანთა ახლო ფიზიკური კონტაქტია, კომენდანტის საათი, რომელიც უზრუნველყოფს ადამიანთა მობილობისა და ნაკლებად აუცილებელი სოციალური აქტივობების შემცირებას, წარმოადგენს ვირუსის სწრაფი გავრცელების შეკავების მექანიზმს და, შესაბამისად, ადამიანთა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

32. რაც შეეხება მოსარჩელე მხარის არგუმენტს იმასთან დაკავშირებით, რომ კომენდანტის საათი ავტომატურად ზრდის ერთსა და იმავე დროს გარეთ უფრო მეტი ადამიანის თავმოყრისა და მათი კონტაქტის ალბათობას, უნდა აღინიშნოს, რომ კომენდანტის საათის მოქმედების პერიოდი (21:00 საათიდან 06:00 საათამდე), როგორც წესი, უფრო მეტად ეთმობა ისეთ სოციალურ შეკრებებს, როგორებიცაა განტვირთვისა თუ დღესასწაულის აღნიშვნის მიზნით ადამიანთა თავყრილობები, ქორწილისა თუ დაბადების დღის აღნიშნვა და სხვა ნაკლებად აუცილებელი აქტივობები. კომენდანტის საათმა ნაკლები გავლენა მოახდინა დროის იმ მონაკვეთზე, რომელიც ეთმობა შედარებით აუცილებელ თუ რუტინულ ქმედებებს (სურსათის თუ მედიკამენტების შეძენა, სამსახურში წასვლა, საწარმოო თუ სამუშაო პროცესის განხორციელება). რიგ შემთხვევებში, შესაძლებელია, დღის გარკვეულ მონაკვეთში მართლაც მოხდეს ერთსა და იმავე დროს პირთა იმაზე მეტი რაოდენობის თავმოყრა გარკვეულ სივრცეში, ვიდრე ეს მოხდებოდა კომენდანტის საათის არარსებობის პირობებში, თუმცაღა ამის საპირისპიროდ, 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე, დროის ისეთ კრიტიკულ პერიოდში, რომელიც ყველაზე მეტად ეთმობა ვირუსის გავრცელების რისკის შემცველი სოციალური ქცევების და თავყრილობების განხორციელებას, კომენდანტის საათის პირობებში, მობილობა თითქმის ნულამდეა დაყვანილი და, ამ გზით, მნიშვნელოვნად მცირდება პირთა ახლო კონტაქტის და, შესაბამისად, ვირუსის გავრცელების ალბათობა.

33. სადავო რეგულაციის აუცილებლობის შეფასებასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ ვირუსის გავრცელების ძირითადი წყაროა დაინფიცირებულ პირთან ფიზიკური კონტაქტი. ვირუსით დაინფიცირების რისკი კი, თავისთავად, იმატებს გაზრდილი მობილობის პირობებში, როდესაც პირები აქტიურად გადაადგილდებიან სხვადასხვა ლოკაციაზე, ხვდებიან სხვადასხვა ადამიანებს და ახორციელებენ სოციალურ აქტივობებს. აქედან გამომდინარე, ვირუსის გავრცელების შეჩერების ყველაზე ეფექტურ საშუალებად მიიჩნევა ადამიანთა შორის ფიზიკური კონტაქტის შეზღუდვა და მობილობის შემცირება, რისი მიღწევის ერთ-ერთი საშუალებაც კომენდანტის საათის შემოღებაა.

34. ბუნებრივია, რომ, რაც უფრო მკაცრად შეიზღუდება ადამიანთა თავშეყრა და მათი უშუალო კონტაქტი, მით უფრო ნაკლებად მოხდება ვირუსის გავრცელება. რაც შეეხება პირბადითა და დისტანციის დაცვით გადაადგილებას, ამგვარი ფორმები ვერ ჩაითვლება ვირუსის გავრცელების შეჩერების ისეთივე ეფექტურ საშუალებად, როგორიცაა კომენდანტის საათის შემოღებით გადაადგილების მაქსიმალური შეზღუდვა. 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე მობილობის აკრძალვით შეიზღუდა არა მხოლოდ ერთი პუნქტიდან მეორე პუნქტამდე გადაადგილება, არამედ მნიშვნელოვნად შემცირდა პირთა კერძო საკუთრებაში სოციალური აქტივობები, იქნება ეს ქორწილი, დღესასწაულის აღნიშვნა, მეგობრების შეკრება თუ სხვა რაიმე თავშეყრა. ამგვარი სოციალური აქტივობების დროს, როდესაც ეს ხდება არა საჯარო, არამედ კერძო სივრცეში, თითქმის შეუძლებელია იმის გაკონტროლება, თუ რამდენად ხდება სოციალური დისტანციისა თუ პირბადის ტარების წესის დაცვა. აქედან გამომდინარე, ვერ იქნება მიჩნეული, რომ პირბადითა და სოციალური დისტანციით გადაადგილება ისეთივე ეფექტურობით ამცირებს ვირუსის გავრცელებას, როგორც კომენდანტის საათის შემოღებით მობილობის უკიდურესად შემცირება და ადამიანთა ახლო კონტაქტის შეზღუდვა.

35. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით დადგენილი რეგულაცია წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას და, ამ მხრივ, აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებს.

2.3 პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

36. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თანაზომიერების პრინციპი აგრეთვე მოითხოვს, რომ უფლების შეზღუდვისას დაცულ იქნეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის. აღნიშნული კი გულისხმობს, რომ სიკეთე, რომლის მიღწევასაც ემსახურება სადავო რეგულაცია, აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.

37. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო რეგულაციის მიღების მიზანს წარმოადგენს ახალი კორონავირუსის (COVID-19) მასობრივი გავრცელების შეჩერება, საგანგებო მდგომარეობაზე დროული და ეფექტიანი რეაგირება, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი საფრთხის შემცირება. აღნიშნულის საპირწონედ, გასაჩივრებული რეგულაციით იზღუდება დღის კონკრეტულ მონაკვეთში პირთა თავისუფალი გადაადგილების შესაძლებლობა. რამდენადაც ადამიანის ძირითად უფლებებს ერთმანეთთან მიმართებით ავტომატური უპირატესობა არ გააჩნიათ და მათი ურთიერთმიმართების, კონკურენციის საკითხი ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების ინდივიდუალური შეფასების გზით უნდა გადაწყდეს, სახელმწიფოს უპირობო ვალდებულებაა, რომ ორ დაპირისპირებულ ინტერესს შორის დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი.

38. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული თავისუფალი მიმოსვლის უფლება ორგანულ კავშირშია მთელ რიგ ძირითად უფლებებთან და აქტიურ გავლენას ახდენს მათ სრულყოფილ რეალიზაციაზე. გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვით, შეიძლება, პირდაპირ თუ ირიბად, მნიშვნელოვნად შეიზღუდოს ოჯახური თუ სოციალური ურთიერთობების რეალიზაციის, ამა თუ იმ აქტივობებში ჩაბმისა და რიგი საქმიანობის განხორციელების შესაძლებლობა და ა.შ. გადაადგილების თავისუფლება, ერთი მხრივ, დამოუკიდებელი უფლებაა, რომლის დაცვის ინტერესიც კონსტიტუციით აღიარებულია, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი მნიშვნელობა კიდევ უფრო იზრდება, რამდენადაც იგი წარმოადგენს სხვა უამრავი უფლების სრულყოფილად რეალიზაციის წინაპირობას. მაგალითად, გადაადგილების თავისუფლების სრულად აკრძალვით, პირები მოკლებული იქნებიან შრომის უფლების, განათლების სრულყოფილად მიღების, გარემოთი სრულყოფილი სარგებლობის, პიროვნების თავისუფალი განვითარებისა და სხვა მრავალი ძირითადი უფლებით სრულად სარგებლობის შესაძლებლობას. პირის თავისუფლების ერთი კონკრეტული ლოკაციით შემოფარგვლა ავტომატურად ამცირებს მისი თავისუფლების ხარისხს, სხვადასხვა სერვისებზე ხელმისაწვდომობას და მნიშვნელოვნად აუარესებს ცხოვრების ზოგად ხარისხს. ამდენად, გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვისას, სახელმწიფო ვალდებულია, გაითვალისწინოს ყველა ის უარყოფითი ასპექტი, რაც შედეგად მოსდევს ამ უფლებაში ჩარევას.

39. ამასთანავე, მიუხედავად ამ უფლების უდიდესი მნიშვნელობისა, იმ პირობებში, როდესაც ადამიანთა ახლო კონტაქტი ქმნის საშიში ვირუსის გავრცელების მაღალ რისკებს, ხოლო გადაადგილების თავისუფლებით სრულყოფილად სარგებლობა, თავისთავად, გულისხმობს მობილობის ზრდასა და პირთა ახლო კონტაქტის ალბათობის მატებას, დასაშვებია, რომ ამ უფლების რეალიზაცია გარკვეული ფარგლებით შეიზღუდოს. საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების ეტაპზე სპეციალისტთა მთავარ რეკომენდაციას წარმოადგენდა პირთა მობილობის მაქსიმალურად შეზღუდვა, ადამიანთა შორის ახლო ფიზიკური კონტაქტის პრევენცია, განსაკუთრებით კი, პირთა დიდი რაოდენობის ერთ სივრცეში თავმოყრის თავიდან აცილება. სწორედ ამ მიზნებით იქნა შემოღებული მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის კონკრეტული ფორმა - კომენდანტის საათი. იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად არის დაცული პროპორციულობის პრინციპი გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვასა და ამ რეგულაციით მისაღწევ მიზნებს შორის, მრავალ ფაქტორს უნდა მიექცეს ყურადღება, მათ შორის, რამდენად ინტენსიური და ხანგრძლივი იყო უფლების შეზღუდვა და რამდენად არსებით გავლენას ახდენდა ის სხვა უფლებებით სარგებლობაზე.

40. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმით კომენდანტის საათის შემოღების სამართლებრივ საფუძველს წარმოადგენდა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მოქმედების დროითი ფარგლებიც შეზღუდულია საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისა და დასრულების ვადით (მოცემულ შემთხვევაში, საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა 2020 წლის 21 მარტიდან 2020 წლის 23 მაისამდე). შესაბამისად, აღნიშნული ღონისძიება იყო დროებითი გამოყენების მექანიზმი, რათა სახელმწიფოს ჰქონოდა ეფექტიანი შესაძლებლობა, მობილობის შემცირების გზით ვირუსის სწრაფი და ფართომასშტაბიანი გავრცელების შესაჩერებლად.

41. გარდა სადავო რეგულაციის დროებითობისა, კომენდანტის საათი დადგინდა დროის იმ მონაკვეთში, რომელიც ნაკლებად ეთმობა სასიცოცხლოდ აუცილებელ თუ რუტინულ ქმედებებს, იქნება ეს სურსათის თუ მედიკამენტების შეძენა, სამსახურში წასვლა თუ საწარმოო და სამუშაო პროცესის განხორციელება. 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე დღის მონაკვეთი შედარებით ნაკლებადაა დატვირთული სასიცოცხლო მნიშვნელობის აქტივობებით და ამ დროს ადამიანები ძირითადად უთმობენ პირადი თუ სოციალური ურთიერთობების განვითარებას, განტვირთვასა და დასვენებას. შესაბამისად, ასეთ დროს იზრდება ვირუსის გავრცელების მომეტებული რისკის შემცველი სოციალური ქცევების და თავყრილობების (ქორწილის, დაბადების დღის აღნიშვნის თუ რაიმე სხვა ტიპის ხალხმრავალი შეკრების) გამართვის ალბათობა. აქვე აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ, როდესაც პირთა შეკრება და სოციალური აქტივობა იმართება პირთა კერძო საკუთრებაში, სახელმწიფოს არ გააჩნია ეფექტიანი მექანიზმი იმისა, რომ გააკონტროლოს, თუ რამდენადაა დაცული სოციალური დისტანციისა თუ პირბადის ტარების წესი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, დროის დასახელებულ მონაკვეთში მობილობის მკაცრად შემცირება ვიწროდაა მიმართული ნაკლებად აუცილებელი აქტივობებისა და თავყრილობების პრევენციისაკენ, რათა არ მოხდეს, პირთა ახლო კონტაქტის გზით, ვირუსის გავრცელება. მართალია, 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე გადაადგილების უფლების შეზღუდვით სრულად არ გამოირიცხება ამგვარი აქტივობების დღის სხვა მონაკვეთში განხორციელების ალბათობა, თუმცა ის ფაქტი, რომ ესა თუ ის რეგულაცია სრულად ვერ უზრუნველყოფს საფრთხის განეიტრალებას, თუმცა მნიშვნელოვნად ამცირებს შესაძლო რისკებს, ვერ გამოდგება შეზღუდვის არაკონსტიტუციურობის საგულისხმო და, მით უფრო, თვითკმარ არგუმენტად.

42. ამასთან, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“, საქართველოს კანონით, „კომენდანტის საათი“ განიმარტება როგორც დროის მონაკვეთი, რომლის განმავლობაშიც პირებს ეკრძალებათ საკუთარი ბინის ფარგლებს გარეთ, ქუჩებში ან საზოგადოებრივი თავშეყრის სხვა ადგილებში ყოფნა ოფიციალურად გაცემული საშვებისა და პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების გარეშე. აღნიშნული მიუთითებს, რომ კომენდანტის საათის მოქმედების ფარგლებში პირთა გადაადგილების შეზღუდვა არ არის ბლანკეტური ხასიათის და ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით, იძლევა გამონაკლისების დაშვების შესაძლებლობას, როდესაც საქმე შეეხება სასიცოცხლოდ აუცილებელი ან გადაუდებელი სერვისით სარგებლობას ან რაიმე ღირებული ინტერესის რეალიზაციას.

43. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ გადაადგილების თავისუფლების მოცემული ფორმით შეზღუდვა მიმართულია დაპირისპირებულ ინტერესთა შორის სწორი და სამართლიანი ბალანსის დადგენისაკენ. ერთი მხრივ, გადაადგილების თავისუფლება შეიზღუდა დროის იმ მონაკვეთში, რომელიც ყველაზე ნაკლებად ეთმობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი აქტივობების განხორციელებას, ვიწროდაა მიმართული ვირუსის გავრცელების მომეტებული რისკის შემცველი და, ამავე დროს, ნაკლებად მნიშვნელოვანი სოციალური ქცევების და თავყრილობების შეზღუდვისაკენ. ამასთანავე, სადავო რეგულაციას გააჩნია დროებითი ხასიათი და იძლევა, ინდივიდუალური შემთხვევის გათვალისწინებით, გამონაკლისების დაშვების შესაძლებლობას, რათა უფლების შეზღუდვა არ იყოს ბლანკეტური. შესაბამისად, „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების“ მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და მე-5 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2, მე-5, მე-8 და მე-11 პუნქტების, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-6 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, 1¹, 1², 1³, 1⁴, 1⁵, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, 8¹, 8², მე-11, 12¹, მე-13, მე-15, მე-16 პუნქტების და 45-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს №1499 კონსტიტუციური სარჩელი („მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს პარლამენტს და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის წევრები:

ვასილ როინიშვილი

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე