თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით და მე-17 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

2021 წლის 30 დეკემბერს, საქართველოს პარლამენტმა მხარი დაუჭირა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანას.[1] საქართველოს პარლამენტმა დაჩქარებულად, სამოქალაქო საზოგადოებასთან ყოველგვარი წინასწარი კონსულტაციისა და საკმარისი დისკუსიის გარეშე განიხილა სასამართლო სისტემასთან დაკავშირებულ უკიდურესად საშიში ცვლილებები.[2] ჩვენი შეფასებით, კანონში განხორციელებული ცვლილებები საფრთხეს უქმნის მოსამართლეთა დამოუკიდებლობას და მართლმსაჯულების განხორციელებას.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში განხორციელებული ცვლილებები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ ადამიანის უფლებებს და წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელით იმ საკითხების არაკონსტიტუციურად ცნობას ვითხოვთ, რომლებიც უაღრესად სახიფათოა მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისთვის და მიმართულია სასამართლო სისტემაში არსებული ვითარების გაუარესებისაკენ, კერძოდ:

1. გაუარესდა და არაგამჭვირვალე გახდა მოსამართლეთა პირველ და მეორე ინსტანციაში დანიშვნის სისტემა, იქმნება ნიადაგი ინტერესთა კონფლიქტებისათვის, კიდევ მეტად სუსტდება მოსამართლეთა შერჩევა დამსახურების მიხედვით.

2. ოთხჯერ გაიზარდა მოსამართლეთა არანებაყოფლობითი მივლინების ვადები და დაემატა ზოგადი და ბუნდოვანი შინაარსის საფუძველი. ასევე, გაუქმდა სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის ქვედა ინსტანციაში არანებაყოფლობით მივლინების აკრძალვა, რითაც იქმნება ახალი სადამსჯელო ბერკეტების გამოყენების შესაძლებლობას მოსამართლეთა მიმართ;

3. უკიდურესად გამარტივდა საქმის განხილვისაგან მოსამართლეთა ჩამოცილება და ჩნდება სივრცე მანიპულაციებისათვის, რაც ინდივიდუალურ მოსამართლეზე გავლენის შესაძლებლობას აჩენს;

4. მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგელობის საკითხებზე გადაწყვეტილებების მისაღებად საჭირო ხმების რაოდენობა მცირდება და ამისათვის საკმარისი იქნება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხოლოდ მოსამართლე წევრების ხმა, რაც ხელისუფლების დანაწილების პრინციპთან მოდის წინააღმდეგობაში და ადამიანის უფლებების შელახვის რისკებს ზრდის;

5. შეიზღუდა მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლება დისციპლინური პასუხისმგებლობის ახალი საფუძვლით, რომლის განმარტებაც მისი ბუნდოვანების გამო, პრაქტიკაში არამართლზომიერად გამოყენების რისკებს შეიცავს;

წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებულია „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის შესაბამისი დებულებები, რომლებიც მიღებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის მიერ 2021 წლის 30 დეკემბერს.

1. მიმდინარე კონკურსის ფარგლებში კანდიდატისთვის ხელახლა კენჭის ყრის პროცედურა

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლს დაემატა მე-13¹ პუნქტი, რომელის თანახმად: „თუ მოსამართლეობის კანდიდატი ამ მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებულ მოსამართლის ვაკანტურ თანამდებობაზე ვერ გამწესდება, კენჭისყრის დასრულების შემდეგ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს არანაკლებ 3 წევრს უფლება აქვს, კანდიდატის თანხმობით მიმართოს აღნიშნულ საბჭოს, რათა ამ კანდიდატს მიმდინარე კონკურსის ფარგლებში დარჩენილ რომელიმე ვაკანტურ თანამდებობაზე ხელახლა ეყაროს კენჭი. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ხელახალი კენჭისყრის ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს მის სხდომაზე დამსწრეთა უმრავლესობით. ხელახალი კენჭისყრა ტარდება საერთო წესით.“

მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული ცვლილებით უარესდება და არაგამჭვირვალე ხდება მოსამართლეთა პირველ და მეორე ინსტანციაში დანიშვნის სისტემა, იქმნება ნიადაგი ინტერესთა კონფლიქტებისათვის, სუსტდება მოსამართლეთა შერჩევა დამსახურების მიხედვით.

· სადავო ნორმით დადგენილი წესი ვერ უზრუნველყოფს მოსამართლეთა შერჩევას დამსახურების მიხედვით, ვინაიდან არ არის დადგენილი პირობა, რომ მეორედ კენჭისყრაზე წარდგენილ კანდიდატს, იმ კანდიდატებზე უკეთესი შეფასება ექნება, რომლებსაც პირველად კენჭისყრაზე ეთქვათ უარი;

· ასევე არ არის გათვალისწინებული კანდიდატის სპეციალიზაციის პირობა, დარჩენილ ვაკანტურ თანამდებობაზე ხელახალი წარდგენისას. შესაძლებელია, რომ კანდიდატს თავდაპირველად სისხლის სამართლის სპეციალიზაციით გათვალისწინებულ თანამდებობაზე ჰქონდეს შეტანილი განაცხადი, თუმცა ხელახალი კენჭისყრით სამოქალაქო და ადმინისტრაციული სამართლის სპეციალიზაციით გათვალისწინებულ ვაკანტურ თანამდებობაზე იქნეს წარდგენილი;

· სადავო ნორმა არ გამორიცხავს კანდიდატისთვის იმავე ვაკანტურ თანამდებობაზე ხელახალ კენჭისყრას;

· სადავო ნორმით დადგენილი წესი, არ გამორიცხავს ინტერესთა კონფლიქტის არსებობის შემთხვევაში კანდიდატის თანამდებობაზე გამწესებას. კერძოდ, შესაძლებელია, რომ ინტერესთა შეუთავსებლობის არსებობის გამო,[3] საბჭოს წევრმა არ მიიღოს მონაწილეობა იმ ვაკანტური თანამდებობის პირველად კონკურსში სადაც მონაწილეობას იღებს მაგალითად მისი ნათესავი, თუმცა ამავე საბჭოს წევრმა მონაწილეობა მიიღოს სხვა ვაკანტური თანამდებობების პირველად კონკურსში. ასეთ შემთხვევაში, დასახელებულ საბჭოს წევრს შეუძლია ამ ვაკანტური თანამდებობების კონკურსში მონაწილეების წინააღმდეგ მისცეს ხმა, რის შედეგად ვაკანტურ თანამდებობებზე ვერ შეირჩევა კანდიდატი და წარმოიშვება ხელახალი წარდგენის შესაძლებლობა. შესაბამისად, ინტერესთა შეუთავსებლობის მქონე კანდიდატს მიმდინარე კონკურსის ფარგლებში ვაკანტურ თანამდებობაზე შეიძლება ხელახლა ეყაროს კენჭი და გამწესდეს თანამდებობაზე.

ზემოაღნიშნული თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, რომ, მაგალითად, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში სახალხო დამცველის მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების შერჩევაზე დაკვირვებამ მრავალი პრობლემა გამოავლინა, რომლებმაც არსებითი გავლენა მოახდინეს პროცესის სამართლიანად, მაღალი სტანდარტებით წარმართვაზე. შეიძლება ითქვას, რომ იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში წარმართულმა პროცესმა ვერ შეძლო ობიექტური დამკვირვებლის დარწმუნება იმაში, რომ საბოლოოდ ყველაზე კომპეტენტური და კეთილსინდისიერი კანდიდატები წარედგინა საქართველოს პარლამენტს საქართველოს უზენაეს სასამართლოში მოსამართლის 20 ვაკანსიაზე უვადოდ ასარჩევად. პარლამენტის მიერ მიღებულმა საკანონმდებლო ცვლილებებმა არსებითად ვერ შეცვალა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში გადაწყვეტილებების მიღების პრაქტიკა და ვერ უზრუნველყო პროცესის სამართლიანად წარმართვა. ამ ცვლილებების მოშველიებითა და მათზე დაყრდნობით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო პროცესის ფორმალურ კანონიერებაზე საუბრობს, თუმცა აშკარაა სამართლიანობის ნაკლებობა მის მიერ გადაწყვეტილებათა მიღებისას. სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველსაყოფად და ამ უფლების მეშვეობით ადამიანის სხვა უფლებათა რეალიზაციისათვის მნიშნელოვანია საქართველოს პარლამენტმა შეიმუშავოს და მიიღოს ისეთი ცვლილებები, რომელიც გამორიცხავს თვითნებობას იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში გადაწყვეტილებების მიღებისას, უზრუნველყოფს ინტერესთა კონფლიქტის აცილების მაღალ სტანდარტს, გამჭვირვალობას და პროცესის სრულ საჯაროობას მათ შორის საბჭოში ღია კენჭისყრისა და გადაწყვეტილებების დასაბუთების ვალდებულების შემოღების გზით და ასევე, შექმნის მიღებული გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შესაძლებლობას. მხოლოდ ასეთი საკანონმდებლო ჩარჩოს ფარგლებში გახდება შესაძლებელი შეირჩნენ კეთილსინდისიერებითა და კომპეტენტურობით საუკეთესო კანდიდატები საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებად უვადოდ გასამწესებლად.[4] ანალოგიური დასკვნებია გაკეთებული ეუთო-ოდირის შესაბამის ანგარიშებში[5]

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-13¹ პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

სახელმწიფოს თანამდებობების თავისებურებების გათვალისწინებით უფლების დაცვის სხვადასხვა მასშტაბებისა და სტანდარტების გამო, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიზანშეწონილად მიიჩნია ერთმანეთისაგან გაემიჯნა, ერთი მხრივ, თანამდებობები, რომელთა დაკავება სრულად პოლიტიკური პროცესის ნაწილს წარმოადგენს (მაგალითად, მთავრობის წევრების შერჩევა) და, მეორე მხრივ, თანამდებობები, რომლებზეც შერჩევა მხოლოდ პროფესიულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით ხდება და მათი არჩევისას უფლებამოსილი ორგანო არ ხელმძღვანელობს კონკრეტული პირის შერჩევის პოლიტიკური მიზანშეწონილობით. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის არსის საწინააღმდეგო იქნებოდა, რიგ პოლიტიკურ თანამდებობებზე პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გარეშე ამა თუ იმ პირის განწესების მოთხოვნა და პირიქით, ცალკეულ თანამდებობებზე პოლიტიკური მიზანშეწონილობით პირის განწესების დაშვება.[6]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს. რაიმე ზემოქმედება მოსამართლეზე, ან ჩარევა მის საქმიანობაში გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით აკრძალულია და ისჯება კანონით. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, უდავოა, რომ საქალაქო და სააპელაციო მოსამართლის თანამდებობა, თავისი არსით არ არის პოლიტიკური, ვინაიდან, მოსამართლეები იღებენ სამართლებრივ გადაწყვეტილებებს, კონსტიტუციისა და კანონის შესაბამისად ახორციელებენ მართლმსაჯულებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, საქალაქო და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების პროცესი არც კანონმდებლობით და არც კონსტიტუციით არ არის დაკავშირებული პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებასთან. მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების უზრუნველსაყოფად საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე იქმნება კონსტიტუციური ორგანო - საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭო, რომელმაც უნდა შეარჩიოს და თანამდებობაზე განამწესოს მოსამართლეობის ის კანდიდატი, რომელიც ყველაზე მეტად შეესაბამება მოსამართლის თანამდებობის სტატუსს.[7] ამრიგად, რაიონული და სააპელაციო სასამართლოების მოსამართლეთა განწესების პროცესის პოლიტიკური ზეგავლენისაგან დაცვასა და კანდიდატების მხოლოდ პროფესიულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით შერჩევას, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, სწორედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უზრუნველყოფს. სასამართლოს განმარტებით, სწორედ ის არის გარანტი იმისა, რომ ამ პროცესის შედეგად მოსამართლის თანამდებობრივ სტატუსთან ყველაზე უფრო მეტად შესაბამისი კანდიდატი შეირჩევა.

კანდიდატების შერჩევის პროცესში შესაბამისი პირის მონაწილეობის კონსტიტუციური უფლების თვალსაზრისით, ასევე უნდა ითქვას, რომ „კონსტიტუციური დემოკრატიისთვის და, ზოგადად, ადამიანის უფლებების დაცვაზე ორიენტირებული სახელმწიფოსთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, არსებობდეს მოქალაქეთა თანაბარი და რეალური წვდომა სახელმწიფო თანამდებობების დაკავებაზე, იმისათვის, რომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეას პრაქტიკული განხორციელების შესაძლებლობა მიეცეს.“[8]

გარდა ამისა, „სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობა, თავისი შინაარსით, წარმოადგენს შრომითი ურთიერთობის განსაკუთრებულ, სპეციფიკურ სეგმენტს. მისი სპეციფიკურობა უპირველესად განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ ამ შემთხვევაში დამსაქმებელს წარმოადგენს სახელმწიფო. დასაქმებულ პირთა შრომის ანაზღაურება ხდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და, როგორც სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული შრომითი ურთიერთობების ერთობლიობა, გარკვეულწილად წარმოადგენს სახელმწიფო რესურსს, რომელზე წვდომაც თითოეულ მოქალაქეს თანაბრად უნდა გააჩნდეს.“[9]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, ზემოაღნიშნული იდეების პრაქტიკული რეალიზაციისა და ეფექტურად დაცვის გარანტიას სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი წარმოადგენს. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტზე მსჯელობისას არაერთხელ განმარტა, რომ ის „იცავს მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე.“[10] გარდა ამისა, კონსტიტუციის 25-ე მუხლი „სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია.“[11]

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, უნდა ითქვას, რომ ისევე როგორც ბევრი სხვა კონსტიტუციური უფლება, 25-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებაც არ არის აბსოლუტური. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ საფუძველს ითვალისწინებს თავად საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. ამდენად, კონსტიტუცია აღნიშნული უფლების რეალიზებას გარკვეულ წინაპირობებს უდგენს, რომელთა განსაზღვრის უფლებამოსილებას კანონმდებელს ანიჭებს.[12]

მიუხედავად ამისა, შეიძლება ხაზგასმით აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მიერ პირის ძირითად უფლებასთან დაკავშირებით სამართლებრივი მოწესრიგების კანონმდებლისთვის მინდობა არ გულისხმობს მისთვის უპირობო თავისუფლების მინიჭებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, კანონმდებლის უფლებამოსილების ფარგლების ამგვარი გაგება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის უზენაესობის, დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებს.[13]

იმისთვის, რომ განვსაზღვროთ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ სად გადის კანონმდებლის თავისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ზღვარი, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო ღრმად გავაანალიზოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი პრაქტიკა. კერძოდ, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლო, ... გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხს არ წყვეტს საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავს მიღმა არსებულ კონსტიტუციურ დებულებებთან მიმართებით, თუმცა კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელებისას იგი კონსტიტუციას განიხილავს როგორც ერთიან ორგანიზმს. შეუძლებელია, სადავო საკითხის კონსტიტუციურობის სრულფასოვანი გადაწყვეტა, თუ სასამართლო კონსტიტუციის ნორმებს ერთმანეთთან კავშირში არ წაიკითხავს/განმარტავს.“[14]

ამიტომ, მოსამართლის თანამდებობასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი გაანალიზა მოსამართლის უვადოდ განწესების კონსტიტუციური წესის ჭრილში და აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, მართალია, არ ადგენს პირის ძირითად უფლებას, თუმცა ის წარმოადგენს სახელმწიფო თანამდებობის პირის - მოსამართლისა და ზოგადად სასამართლოს ინსტიტუციურ გარანტიას. ... მოსამართლის ... განწესების კონსტიტუციურ დონეზე გადაწყვეტა პირდაპირ კავშირშია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლში გარანტირებულ მოქალაქის უფლებასთან, დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, ვინაიდან სადავო ნორმა განსაზღვრავს მოსამართლის თანამდებობის დაკავების წესს, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის განმარტება უნდა მოხდეს სისტემურად, საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან კავშირში, რათა შესაძლებელი გახდეს ძირითადი უფლებების დამდგენი და ინსტიტუციური კონსტიტუციური დებულებების საერთო სულისკვეთების აღქმა.“[15]

შესაბამისად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმები გავაანალიზოთ, არა მხოლოდ კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის, არამედ, ასევე 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტის ჭრილში. ამ ნორმის თანახმად, საერთო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 30 წლის ასაკიდან, თუ მას აქვს შესაბამისი უმაღლეს იურიდიული განათლება და სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ 5 წლის გამოცდილება. საერთო სასამართლოს მოსამართლის დამატებითი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები განსაზღვრულია ორგანული კანონით. საერთო სასამართლოს მოსამართლე თანამდებობაზე განწესდება უვადოდ, ორგანული კანონით დადგენილი ასაკის მიღწევამდე. მოსამართლე შეირჩევა კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით.

ამდენად, ზემოაღნიშნული კონსტიტუციური ნორმები, ერთი მხრივ, განსაზღვრავენ კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული, მოქალაქის - მათ შორის, მოსამართლედ განწესების - უფლების რეალიზების პირობებს, ხოლო, მეორე მხრივ კი, კანონმდებლის მიერ ამ უფლების შეზღუდვის, მაშასადამე, მისი რეალიზაციისთვის გარკვეული წინაპირობების დადგენის უფლებამოსილების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ფარგლებს. შესაბამისად, ნებისმიერი ცვლილება, რომელიც გააფართოებს კანონმდებლის ამ კომპეტენციას და შეზღუდავს პირის კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა, უნდა დაექვემდებაროს თანაზომიერების კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობის თვალსაზრისით შემოწმებას.

უნდა ითქვას, რომ „კანონმდებელი ხელისუფლების განხორციელებისას შებოჭილია ადამიანის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით, რაც მას არ აძლევს შესაძლებლობას, თვითმიზნური, არაგონივრული და არაპროპორციული საშუალებების გამოყენებით შეზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით განმტკიცებული ადამიანის ძირითადი უფლებები.“[16]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“[17] შესაბამისად, სასამართლომ, მოცემულ შემთხვევაში, უნდა შეაფასოს, დაცული იყო თუ არა თანაზომიერების პრინციპი სადავო ნორმით სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების საკანონმდებლო რეგულირებისას.

ამ მხრივ, უპირველეს ყოვლისა, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, განვსაზღვროთ ის ლეგიტიმური მიზნები, რომლებიც ამ უფლების რეალიზებისათვის დადგენილ პირობებს გააჩნია, სწორედ საქართველოს საქალაქო (რაიონულ) და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლედ განწესების თვალსაზრისით. როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების შესაბამისად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს.

ამრიგად, გასაჩივრებული საკანონმდებლო რეგულირების მიზანს უნდა წარმოადგენდეს მოსამართლის თანამდებობაზე ისეთი კანდიდატების შერჩევა, რომლებიც გამოირჩევიან მაღალი კვალიფიკაციითა და კეთილსინდისიერებით და ყველაზე მეტად შეესაბამებიან მოსამართლის მაღალ სტატუსს. გარდა ამისა, კანონმდებლის ნება იყო, რომ იმ შემთხვევაში თუ კონკრეტული კანდიდატი მაღალი კონკურენციის გამო ვერ გამწესდება მისთვის სასურველ თანამდებობაზე (მაგალითად, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლედ), თუმცა მის მიერ მოპოვებულმა შეფასებებმა ცხადყო, რომ სავსებით შესაძლებელია მისი გამწესება სხვა სასამართლოს მოსამართლის ვაკანტურ თანამდებობაზე, შესაძლებელი იყოს მისი კვალიფიკაციისა და კეთილსინდისიერებისგათვალისწინებით მოხდეს მისი თანამდებობაზე გამწესება. კანონმდებლის განმარტებით, არსებული წესი ამის შესაძლებლობას არ იძლეოდა და საბჭოსაც და კანდიდატსაც ზღუდავდა კონკურსის საწყის ეტაპზე კანდიდატის მიერ მითითებული ვაკანტური თანამდებობების ჩამონათვალით.[18]

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ სწორედ ამ ლეგიტიმური მიზნების ჭრილში უნდა იქნეს გაანალიზებული სადავო ნორმა, როგორც მათი მიღწევის გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალებები.

სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელების კონსტიტუციური მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცესის კონსტიტუციური და საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად განხორციელებამ, ყველა კვალიფიციური კანდიდატი უნდა უზრუნველყოს იმგვარი სამართლიანი პროცედურით, რომელიც მაქსიმალურად გამორიცხავს შერჩევის პროცესიდან მათ თვითნებურ გამორიცხვას. შეიძლება ითქვას, რომ ამ „პროცესმა მაქსიმალურად უნდა უზრუნველყოს კვალიფიციური, თანამდებობის შესაბამისი პირების დაუსაბუთებლად არდანიშვნის გამორიცხვა.“[19]

უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების აბსტრაქტული გარანტიების შექმნა არ არის საკმარისი უფლების სრულყოფილად დასაცავად. სამართლებრივი წესრიგი უნდა ქმნიდეს უფლების პრაქტიკული რეალიზების შესაძლებლობას, რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს კანონმდებლის ვალდებულებას, შექმნას ისეთი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს, შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, მისცემს თანაბარ შესაძლებლობას, დაიკავოს ესა თუ ის სახელმწიფო თანამდებობა. კანონი, რომელიც განსაზღვრავს მოსამართლის თანამდებობის დაკავებას და საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას თანამდებობაზე დანიშნოს მოსამართლე - ფორმალური და მატერიალური შინაარსით უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის 29-ე მუხლის მოთხოვნებს.[20]

ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ სახელმწიფო თანამდებობაზე, მათ შორის, მოსამართლის თანამდებობაზე განწესება განხორციელდეს ობიექტურად. მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესი უნდა აჩენდეს რაც შეიძლება ნაკლებ კითხვის ნიშნებს განწესებული პირის კვალიფიციურობასთან და მიღებული გადაწყვეტილების სისწორესთან დაკავშირებით. პროცესმა მაქსიმალურად უნდა უზრუნველყოს კვალიფიციური, თანამდებობის შესაბამისი პირების არდანიშვნის გამორიცხვა. მოსამართლის თანამდებობაზე კვალიფიციური პირების განწესების მოთხოვნა უკავშირდება არა მხოლოდ პირის უფლებას, დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა, არამედ - საზოგადოებრივ ინტერესს - მართლმსაჯულება განახორციელონ მხოლოდ მოსამართლის თანამდებობასთან შესაფერისმა პირებმა, რომლებიც საკუთარი პროფესიული და პიროვნული მახასიათებლებით აკმაყოფილებენ ამ საპატიო თანამდებობის დასაკავებლად აუცილებელ სტანდარტებს. ამასთანავე, მოსამართლეთა თანამდებობაზე გამწესების პროცესის გამჭვირვალობა და კვალიფიციური მოსამართლეების გამწესების მყარი გარანტიები ემსახურება საზოგადოებაში მართლმსაჯულებისადმი ნდობის განმტკიცებას. ცხადია, ნდობა მართლმსაჯულების სისტემისადმი გაიზრდება, თუ საზოგადოებამ იცის, რომ მოსამართლეთა თანამდებობაზე გამწესების პროცესი იმგვარად არის ჩამოყალიბებული, რომ მაქსიმალურად უზრუნველყოფს კვალიფიციური, პიროვნული და პროფესიული ნიშნით შესაბამისი კანდიდატების მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებას.[21]

საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, კანდიდატების შერჩევისა და დანიშვნის პროცესის გამჭვირვალობა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ისეთ სახელმწიფო თანამდებობებზე განწესებასთან დაკავშირებით, როგორიცაა მოსამართლე.[22] კანდიდატების შერჩევის პროცესის გამჭვირვალობის მიღწევა შეუძლებელი იქნება, თუ არ იქნება გამორიცხული ინტერესთა კონფლიქტის შემთხვევები და იძლევა კონკურსის მიკერძოებულად წარმართვის შესაძლებლობას.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-12 პუნქტის შესაბამისად, როდესაც ხდება რაიონული (საქალაქო) და სააპელაციო სასამართლოების მოსამართლეთა შერჩევა, შერჩევის ბოლო - კენჭისყრის ეტაპზე გადის მოსამართლეობის მხოლოდ ის კანდიდატი, რომლის კეთილსინდისიერების კრიტერიუმით შეფასებისას საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი მიიჩნევს, რომ მოსამართლეობის კანდიდატი აკმაყოფილებს ან სრულად აკმაყოფილებს კეთილსინდისიერების კრიტერიუმს, ხოლო კომპეტენტურობის კრიტერიუმით შეფასებისას ამ კრიტერიუმის მახასიათებლების მიხედვით მოსამართლეობის კანდიდატის მიერ მოპოვებულ ქულათა ჯამი ქულების მაქსიმალური რაოდენობის არანაკლებ 70 პროცენტია. მაშასადამე, საბოლოო კენჭისყრა ხდება მხოლოდ იმ კანდიდატებს შორის, რომლებიც როგორც კეთილსინდისიერების, ისე, კომპეტენტურობის კრიტერიუმებით შეფასების საფუძველზე, შეესაბამებიან მოსამართლის თანამდებობისთვის დადგენილ საკმაოდ მაღალ მოთხოვნებს. აღნიშნული გარემოება, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების იმგვარ ფორმად, რომელიც შესაბამისობაში იყო საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან.

ზემოაღნიშნულისგან განსხვავებით, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-13¹ პუნქტის შესაბამისად, მოსამართლის კანდიდატის ხელახალი კენჭისყრის წესი არ ითვალისწინებს იმგვარ სამართლებრივ მექანიზმს, რომელიც საბჭოს წევრებს დაავალდებულებდა კომპეტენტურობის კრიტერიუმის შესაბამისად წარადგინოს ხელახალ კენჭისყრაზე კანდიდატი. ვინიდან შესაძლებელია, რომ თავდაპირველ კონკურსზე კანდიდატის კომპეტენცია შეფასდეს ერთი კონკრეტული სპეციალიზაციის ფარგლებში, ხოლო ამავე კანდიდატის ხელახალი წარდგენა მოხდეს სხვა სპეციალიზაციისთვის განკუთვნილ ვაკანტურ თანამდებობაზე, რომელშიც კანდიდატმა შესაძლოა ვერ დააკმაყოფილოს კომპეტენტურობის კრიტერიუმი.

ასევე არ არსებობს მექანიზმი, რომელიც დაავალდებულებდა საბჭოს, კანონმდებლობით გათვალისწინებული კრიტერიუმებით შეფასების შედეგების საფუძველზე, ხელახლა წარდგენილ კანდიდატს ჰქონდეს იმ კანდიდატებზე უკეთესი შედეგი, რომლებსაც უარი ეთქვათ მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებაზე.

სადავო ნორმა ვერ გამორიცხავს, ინტერესთა შეუთავსებლობის არსებობის შემთხვევაში კონკურსის სამართლიან პირობებში მიუკერძოებლად წარმართვას.

ამგვარი პროცესი კი, არ გამორიცხავს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გარანტირებული უფლების რეალიზაციის დაქვემდებარებას არა კანონიერი, არამედ, თვითმიზნური, არაგონივრული და არაპროპორციული პირობებისადმი, რაც წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებასთან, ვინაიდან, მოქალაქეს ართმევს შესაძლებლობას სრულყოფილად ისარგებლოს ზემოაღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით გათვალისწინებული უფლებით.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-13¹ პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან

მოსამართლის ვაკანტურ თანამდებობაზე ხელახალი წარდგენის წესი ასევე არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, კონსტიტუციის დასახელებული ნორმა ადგენს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე. იმისათვის, რომ შედგეს კონკრეტული დავის სამართლიანი სასამართლო განხილვა და საქმეზე ობიექტური გადაწყვეტილება იქნეს მიღებული, ეს უფლება, საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, უნდა შეიცავდეს შემდეგ მინიმალურ პირობებს, „პირის უფლებას მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ.“^[23]

ამდენად, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის პრინციპი, ობიექტურ კრიტერიუმთან ერთად, რომლთა თანახმად, დამოუკიდებლობა განიხილება როგორც სასამართლოს თანმდევი ღირებულება, მოიცავს უმნიშვნელოვანეს სუბიექტურ კომპონენტს - ინდივიდის უფლებას, მისი უფლებები და თავისუფლებები განსაზღვროს დამოუკიდებელმა მოსამართლემ. უნდა ითქვას, რომ ვენეციის კომისიის აზრით, დამოუკიდებელი მოსამართლეების გარეშე შეუძლებელია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სათანადოდ უზრუნველყოფა. ამიტომ, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა არის არა თვითმიზანი ან კონკრეტული მოსამართლის პრივილეგია, არამედ, იგი წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს საჯარო ინტერესს - მოსამართლეებს მიეცეთ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების განსაზღვრისა და დაცვის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციის ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობა.^[24]

უნდა ითქვას, რომ ვენეციის კომისიის თანახმად, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა და - შედეგად - საზოგადოებაში სასამართლოს რეპუტაცია დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე, თუმცა, სასამართლოს დამოუკიდებლობის უზრუნველმყოფელ ინსტიტუციურ წესებთან ერთად, უმნიშვნელოვანესია საქმის განმხილველი კონკრეტული მოსამართლის პროფესიული და პირადი მახასიათებლები.^[25] ამიტომ, ინსტიტუციური წესები იმდაგვარად უნდა იქნენ ჩამოყალიბებული, რომ უზრუნველყონ მაღალი კვალიფიკაციისა და მაღალი პიროვნული სანდოობის მქონე მოსამართლეების არჩევა და იმგვარი პირობების შექმნა, რომელშიც მოსამართლეები შეძლებენ ზედმეტი ზეგავლენისგან თავისუფალ გარემოში მუშაობას.^[26] უნდა ითქვას, რომ მხოლოდ კეთილსინდისიერებითა და კომპეტენტურობით გამორჩეულ სპეციალისტს შესწევს უნარი დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად განახორციელოს მოსამართლის ურთულესი და უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია.

ამ მხრივ, მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაც, რომლის თანახმად, „მოსამართლის თანამდებობაზე კვალიფიციური პირების განწესების მოთხოვნა უკავშირდება … საზოგადოებრივ ინტერესს - მართლმსაჯულება განახორციელონ მხოლოდ მოსამართლის თანამდებობასთან შესაფერისმა პირებმა, რომლებიც საკუთარი პროფესიული და პიროვნული მახასიათებლებით აკმაყოფილებენ ამ საპატიო თანამდებობის დასაკავებლად აუცილებელ სტანდარტებს. ამასთანავე, მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესის გამჭვირვალობა და კვალიფიციური მოსამართლეების განწესების მყარი გარანტიები ემსახურება საზოგადოებაში მართლმსაჯულებისადმი ნდობის განმტკიცებას. ცხადია, ნდობა მართლმსაჯულების სისტემისადმი გაიზრდება, თუ საზოგადოებამ იცის, რომ მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესი იმგვარად არის ჩამოყალიბებული, რომ მაქსიმალურად უზრუნველყოფს კვალიფიციური, პიროვნული და პროფესიული ნიშნით შესაბამისი კანდიდატების მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებას.“^[27]

ამიტომ, ვენეციის კომისიის განცხადებით, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის გარანტიები, კონვენციის ნორმებისა და კონსტიტუციური პრინციპებიდან გამომდინარე, განსაზღვრული უნდა იქნენ კონსტიტუციით და შესაბამისი საკანონმდებლო აქტებით.^[28] შეიძლება ითქვას, რომ ვენეციის კომისია მტკიცედ ემხრობა მიდგომას, რომლის თანახმად, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის უზრუნველმყოფელი პრინციპები უნდა აისახონ კონსტიტუციაში ან იგივე დონის, სხვა სამართლებრივ ნორმებში.^[29]

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, სწორედ საქართველოს კონსტიტუცია „წარმოადგენს სახელმწიფო თანამდებობის პირის - მოსამართლისა და ზოგადად სასამართლოს ინსტიტუციურ გარანტიას.“^[30] ამდენად, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლოს შემადგენლობის კომპოზიცია, უპირველესყოვლისა, განხორციელდეს კონსტიტუციის მოთხოვნათა შესაბამისად. ასე, მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „მოსამართლე შეირჩევა კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით“, ამიტომ, კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებში, მოსამართლის თანამდებობასთან მიმართებით, ძირითადად, ზუსტად კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ეს კრიტერიუმები უნდა მოვიაზროთ.

ამგვარად, კონსტიტუციის უზენაესობის პრინციპი მოითხოვს, რომ, მოსამართლე შეირჩეს სწორედ ზემოაღნიშნული კრიტერიუმებით. ამიტომ, მხოლოდ კონსტიტუციის შესაბამისი პროცედურების საფუძველზე შექმნილ და დაკომპლექტებულ სასამართლოს გააჩნია კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ლეგიტიმაცია. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, ევროკონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სასამართლო იქმნება მხოლოდ კანონის საფუძველზე. ევროპული სასამართლოს აღნიშნული განცხადება კი, თავის მხრივ, წარმოადგენს სამართლის უზენაესობის პრინციპის გამოვლინებას, რომელიც უნდა ახასიათებდეს კონვენციითა და მისი დამატებითი ოქმებით ნაგულისხმევ სამართლებრივი დაცვის სისტემებს. შესაბამისად, სამართლის უზენაესობის პრინციპის დარღვევით შექმნილ სასამართლოს არ გააჩნია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სამართლებრივი დავების განხილვის ლეგიტიმაცია.^[31]

უნდა ითქვას, რომ „კანონის“ ცნება, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის მნიშვნელობით, მოიცავს როგორც კანონმდებლობას, რომელიც განსაზღვრავს სასამართლოს ორგანიზებისა და კომპეტენციის საკითხებს, ისე ნებისმიერ სხვა შიდა სამართლებრივ აქტს, რომელთა დარღვევაც, უკანონოს ხდის ერთი ან მეტი მოსამართლის მონაწილეობას შესაბამისი საქმის განხილვაში. მეტიც, როგორც ევროსასამართლოს ზემოთ მოყვანილ გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული კანონის საფუძველზე „შექმნილი“ სასამართლოს კონცეფცია, თავისი არსით, გულისხმობს იმას, რომ ეროვნული სასამართლო სისტემის ფარგლებში მოსამართლეთა შერჩევის პროცესი, სამართლის უზენაესობის პრინციპიდან გამომდინარე, განხორციელდეს მოქმედი სამართლის ნორმების შესაბამისად.^[32] ამდენად, ტერმინი „კანონის საფუძველზე შექმნილი“, მოიცავს არა მხოლოდ თავად „სასამართლოს“ არსებობის სამართლებრივ საფუძველს, არამედ, ასევე, მისი შემადგენლობის ფორმირებას.^[33]

ევროპული სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ მისი პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში არსებული ცნების - „კანონის საფუძველზე შექმნილი“ - ობიექტს წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ „დემოკრატიულ საზოგადოებაში სასამართლო სისტემის ორგანიზაცია იყოს დამოკიდებული არა აღმასრულებელი ხელისუფლების მიხედულებაზე, არამედ, წესრიგდებოდეს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონით.“ გარდა ამისა, სახელმწიფოებში, სადაც კანონმდებლობა კოდიფიცირებულია, სასამართლო სისტემის ორგანიზაცია, ასევე, არ უნდა იქნეს დამოკიდებული სასამართლო ორგანოთა მიხედულებაზეც, თუმცა, ევროპული სასამართლოს აზრით, ეს არ გამორიცხავ იმას, რომ სასამართლოებს გააჩნდეთ შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობის განმარტების გარკვეული თავისუფლება.[34]

გარდა ამისა, ევროპულმა სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ გარემოება, რომ სასამართლოს მხოლოდ კანონის საფუძველზე შექმნის მოთხოვნა მჭიდრო კავშირშია მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის სხვა ისეთ მოთხოვნებთან, როგორებიცაა სასამართლოს დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა, რომლებიც, თავის მხრივ, ასევე წარმოადგენენ დემოკრატიულ საზოგადოებაში სამართლის უზენაესობის ფუნდამენტური პრინციპის განუყოფელ ნაწილებს.[35]

სტრასბურგის სასამართლომ ასევე დაასკვნა, რომ სასამართლო სისტემის ორგანიზებისა და მისი კომპეტენციების მხოლოდ კანონის საფუძველზე განსაზღვრის მოთხოვნის უგულვებელყოფა დამოუკიდებლად განაპირობებს კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას. აქედან გამომდინარე კი, ამ პრინციპის, ისევე, როგორც კონვენციის იგივე ნორმით გათვალისწინებული დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის მოთხოვნების დარღვევა, უკვე აღარ საჭიროებს იმის დამატებით შეფასებას, თუ რა ზეგავლენა იქონია ამგვარმა დარღვევამ უშუალოდ საქმის სამართლიან განხილვაზე.[36]

მხედველობაშია მისაღები, რომ ზემოაღნიშნულ საქმეში „Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland“, სასამართლომ შეაფასა თუ რა ზეგავლენას ახდენს სამართლიანი სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლებაზე, მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურის არალეგიტიმურად წარმართვა. ECHR-მა განხილულ შემთხვევაში, აპლიკანტის მიმართ კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების დარღვევა, სწორედ მისი საქმის კანონდარღვევით დანიშნული სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიერ განხილვას დაუკავშირა. ხოლო, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის, როგორც კანონდარღვევით დანიშნულად მიჩნევის საფუძვლად კი, თავად ისლანდიის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება მიიჩნია, რომლითაც, თავის დროზე, დადგენილ იქნა მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურაში არსებული კანონდარღვევები.

უნდა ითქვას, რომ სასამართლოს ეროვნული კანონმდებლობის საფუძველზე შექმნის მოთხოვნის თვალსაზრისით, ევროსასამართლო, პირველ რიგში, ამოწმებს იქნა თუ არა დაცული ეს კანონმდებლობა. ამიტომ, ამ საკითხთან დაკავშირებით ეროვნული სასამართლოების მიერ მიღებული დასკვნებიც ექვემდებარება ევროპული სასამართლოს ზედამხედველობას. მიუხედავად ამისა, იმის გათვალისწინებით, რომ შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის განმარტებას, პირველ რიგში, ეროვნული სასამართლოები ახდენენ, ადმიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, როგორც წესი, არ აყენებს მათ განმარტებას ეჭქვეშ, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც ადგილი ჰქონდა შიდა კანონმდებლობის უხეშ დარღვევას.[37]

სასამართლოს განცხადებით, მისი პრეცედენტული სამართალით განვითარებული კრიტერიუმებიდან გამომდინარე, ეროვნული კანონმდებლობის უხეშ დარღვევას წარმოადგენს ეროვნული ნორმების იმგვარი შეუსრულებლობა, რომლებსაც სასამართლოს შექმნის თვალსაზრისით გააჩნიათ ფუნდამენტური მნიშვნელობა და რომლებიც სასამართლო სისტემის შექმნისა და ფუნქციონირების არსებით ნაწილს წარმოადგენენ. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლოს თანახმად, ეროვნული კანონმდებლობის ე.წ. „უხეში“ დარღვევის კონცეფცია დაკავშირებულია სავარაუდო დარღვევის როგორც ბუნებასთან, ისე მის ინტენსივობასთან. ამასთან ერთად, ეფუძნებოდა თუ არა ტრიბუნალის (სასამართლოს) შექმნა ეროვნული კანონმდებლობის უხეშ დარღვევას, ევროპულმა სასამართლომ, განხილულ საქმეში, ასევე გაითვალისწინა - არსებული ფაქტები რამდენად იძლეოდნენ იმ დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას, რომ მოსამართლეთა განწესების თაობაზე ეროვნული ნორმების დარღვევა უკავშირდებოდა შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობის განზრახ, ან, მინიმუმ, აშკარა შეუსრულებლობას.^[38]

დასკვნის სახით, სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ „მის პრეცედენტულ სამართალში, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებას შორის ძალაუფლების გამიჯვნის ცნებას გააჩნია მზარდი მნიშვნელობა“. იგივე შეეხება „სასამართლოს დამოუკიდებლობის დაცვასა და მნიშვნელობას“. ზემოაღნიშნული პრინციპებიდან გამომდინარე, ისლანდიის წინააღდეგ განხილულ საქმეში, ევროსასამართლომ შეაფასა, მოსამართლეთა დანიშვნა, ხომ არ განხორციელდა კანონის მოთხოვნათა იმგვარი დარღვევით, რომელიც ეჭვქვეშ დააყენებდა მოსამართლეთა დამნიშნავი ორგანოს შესაბამისი უფლებამოსილების მართლზომიერ გამოყენებას და პროცესის სამართლიანობას.^[39]

მაშასადამე, იმისთვის, რომ მოსამართლის დანიშვნა, ევროკონვენციის თვალსაზრისით, არალეგიტიმურად ჩაითვალოს, მნიშვნელოვანია, რომ ეროვნული ნორმების დარღვევამ არსებითი ზეგავლენა იქონიოს სასამართლოს შემადგენლობაზე. ისე, როგორც ეს ისლანდიის წინააღმდეგ მიღებულ, ზემოაღნიშნულ გადაწყვეტილებაში მოხდა, როდესაც უფლებამოსილი ორგანოს მიერ შერჩეული, საუკეთესო ქულების მქონე, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების ნაწილი, იუსტიციის მინისტრმა, თვითნებურად ჩაანაცვლა ნაკლები ქულების მქონე კანდიდატებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ისლანდიის იუსტიციის მინისტრი, როგორც ეს უზენაესი სასამართლოს მიერ იქნა დადგენილი, მოქმედებდა პროცედურული ნორმების აშკარა უგულვებელყოფით, როდესაც, უფლებამოსილი კომიტეტის მიერ შერჩეული, ყველაზე უფრო მეტად კვალიფიციური 15 წევრიდან 4 ჩაანაცვლა დაბალი შეფასებების მქონე კანდიდატებით, მათ შორის, განმცხადებლის საქმის განმხილველი მოსამართლით. ამიტომ, სასამართლოს განცხადებით, მოსამართლეთა განწესების ზემოაღნიშნულმა პროცესმა, ერთი მხრივ, დააზიანა რწმენა, რომლის თანახმად, სასამართლო სისტემა დემოკრატიულ საზოგადოებაში უნდა შთააგონებდეს ხალხს, ხოლო, მეორე მხრივ, იგი წინააღმდეგობაში მოდიოდა სამართლის უზენაესობის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპთან, რომლის შესაბამისად, სასამართლო უნდა შეიქმნას კანონის საფუძველზე. ევროპულმა სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ განხილულ საქმეში წარმოდგენილი ფაქტების შეფასების საფუძველზე, ზემოაღნიშნულისაგან განსხვავებული დასკვნის გაკეთება, კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უმნიშვნელოვანეს გარანტიას აზრს დაუკარგავდა. ამიტომ, სასამართლო მივიდა დასკვნამდე, რომ მოცემულ საქმეში ადგილი ჰქონდა მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას.^[40]

განსაკუთრებით მხედველობაშია მისაღები, ზემოაღნიშნულ საქმეზე მიღებული დიდი პალატის გადაწყვეტილება, რომელშიც სასამართლომ განსაზღვრა ის სახელმძღვანელო კრიტერიუმები, რომლებითაც უნდა შეფასდეს მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესში არსებული ხარვეზების სერიოზულობა იმისთვის, რომ დადგინდეს „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპის დარღვევა.[41]

ამ კრიტერიუმების შესაბამისად, ევროპული სასამართლოს აზრით, პირველ რიგში, ადგილი უნდა ჰქონდეს შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის აშკარა დარღვევას. სასამართლოს განცხადებით, ზოგადად, იგი დაეთანხმება შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლოების შეფასებას იმის თაობაზე, ჰქონდა თუ არა ადგილი აღნიშნულ დარღვევას, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ამგვარი დარღვევა იყო „უხეში“. მაშასადამე, როდესაც ნაციონალური სასამართლოების დასკვნები თვითნებური და დაუსაბუთებელია.[42]

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, ევროპულმა სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ მოსამართლეთა დანიშვნისას ეროვნული კანონმდებლობის აშკარა დარღვევის არარსებობა თავისთავად არ გამორიცხავს „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპთან წინააღმდეგობას. სასამართლოს აზრით, შესაძლებელია არსებობდეს გარემოებები, როდესაც მოსამართლეთა დანიშვნის პროცედურა, რომელიც, მართალია ფორმალურად არ ეწინააღმდეგება ეროვნული კანონმდებლობის ნორმებს, თუმცა მაინც შეუსაბამოა კონვენციური სამართლის მიზნებთან. ასეთ შემთხვევაში, სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს მეორე და მესამე კრიტერიუმებით, რათა შეაფასოს ეროვნული კანონმდებლობის ნორმების გამოყენების შედეგის შესაბამისობა კონვენციით გათვალისწინებულ „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპთან.[43]

მეორე კრიტერიუმის შესაბამისად, დარღვევა უნდა შეფასდეს „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპის ობიექტისა და მიზნის გათვალისწინებით, მაშასადამე, იმის გათვალისწინებით, რომ სასამართლოებმა არასათანადო ზეგავლენისაგან თავისუფლად შეძლონ თავიანთი ფუნქციების განხორციელება, სამართლის უზენაესობისა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების შესაბამისად. მაშასადამე, ხომ არ აქვს ადგილი ისეთ დარღვევებს, როდესაც სრულადაა იგნორირებული მოსამართლეთა დანიშვნის სახელმძღვანელო პრინციპები, მაგალითად, როდესაც მოსამართლედ ისეთი პირის განწესება ხდება, რომელიც ვერ აკმაყოფილებს საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს, ან, ისეთ დარღვევებს, რომლებიც სხვაგვარად ეწინააღმდეგებიან „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპის ობიექტსა და მიზანს.[44]

ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეროვნული სასამართლოების კონტროლი, რომელიც შეეხება მოსამართლეთა დანიშვნის შესახებ შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის ნორმების დარღვევის სამართლებრივ შედეგებს და მათ გავლენას კონვენციით განმტკიცებულ ადამიანის უფლებებზე, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს იმის განსასაზღვრად, თუ რამდენად ეწინააღმდეგება ამგვარი დარღვევა „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ პრინციპს და წარმოადგენს მესამე კრიტერიუმის გამოყენების საფუძველს.[45]

კერძოდ, სასამართლოს განცხადებით, თუ იგი დაეთანხმებოდა მოპასუხე სახელმწიფოს განცხადებას იმის თაობაზე, რომ ეროვნული სასამართლოების დასკვნები მოიცავს „კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს“ მიერ საქმის განხილვის უფლების ყველა ასპექტს, ამ სასამართლოების მიერ განხორციელებული კონტროლის ხასიათის, მოცულობისა და ხარისხის მიუხედავად, მაშასადამე, თუ ევროპულ სასამართლოს არ მიეცემა შესაძლებლობა დამოუკიდებლად განსაზღვროს, გამოიწვია თუ არა მოსამართლეთა დანიშვნის თაობაზე ეროვნული კანონმდებლობის დაუცველობამ კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა, მაშინ ავტონომიური კონვენციური სამართალი, ამ თვალსაზრისით, რეალური დაცვის გარეშე აღმოჩნდება.[46]

ამასთან, დიდი პალატის განცხადებით, ევროპული სასამართლო აცნობიერებს კონვენციის კონტროლის მექანიზმში მის დამხმარე როლს, რომლის თანახმად, კონვენციითა და მისი ოქმებით განსაზღვრული უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფა, უპირველეს ყოვლისა, უნდა განახორციელონ ხელშემკვრელმა მხარეებმა. თუმცა, სასამართლომ ასევე აღნიშნავს, რომ სუბსიდიურობის პრინციპი გულისხმობს კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებისა და ევროპული სასამართლოს ერთობლივ პასუხისმგებლობას, ხოლო ხელისუფლების ორგანოებმა და ეროვნულმა სასამართლოებმა კი შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა უნდა განმარტონ და გამოიყენონ იმგვარად, რომ უზრუნველყონ კონვენციის დებულებათა ეფექტური რეალიზაცია. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ევროპულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ მართალია ეროვნული კანონმდებლობის განმარტება და გამოყენება პირველ რიგში უნდა ხდებოდეს კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოების ხელისუფლების ორგანოების, განსაკუთრებით სასამართლოების მიერ, თუმცა, საბოლოო ჯამში, სწორედ ევროპული სასამართლო განსაზღვრავს, შეესაბამება თუ არა, ამ კანონმდებლობის განმარტება და გამოყენება კონვენციის პრინციპებს.[47]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ევროპული სასამართლოს დიდმა პალატამ დაასკვნა, რომ კონკრეტულ საქმეში შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის დარღვევის საკითხის გადაწყვეტისას, ევროპული სასამართლო პრინციპში გაითვალისწინებს მოპასუხე სახელმწიფოს სასამართლოების განმარტებას, თუ ეს განმარტებები არ არის თვითნებური და აშკარად დაუსაბუთებელი.[48]

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ხელახალ კენჭისყრაზე წარდგენილი კანდიდატს შეიძლება ჰქონდეს იმაზე დაბალი შეფასება, ვიდრე პირველად კენჭისყრაზე წარდგენილ კანდიდატებს, რომელთაც უარი ეთქვათ მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებაზე. მეტიც შესაძლოა, რომ ხელახლა წარდგენილი კანდიდატი საერთოდ არ იყოს იმ სპეციალიზაციის ფარგლებში შეფასებული, რომელსაც ვაკანსია ითვალისწინებს. ასევე შესაძლებელია, ერთი კონკურსის ფარგლებში, კანდიდატი იმავე ვაკანსიაზე იქნას წარდგენილი, რომელზეც თავდაპირველად უარი ეთქვა, ეს და ინტერესთა კომფლიქტის შემთხვევები ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებენ შერჩევის პროცესის უსამართლობაზე.

სადავო ნორმით დადგენილი ხელახალი წარდგენის წესი ვერ უზრუნველყოფს კანდიდატის შერჩევას აუცილებლად, მხოლოდ კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით. აღნიშნული კი ნიშნავს, რომ მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად კანდიდატების ხელახლა შერჩევის მომწესრიგებელი ნორმა და მთლიანად პროცესი არ ეფუძნება საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, რომლის თანახმად, მოსამართლის თანამდებობაზე უნდა გამწესდეს კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის მახასიათებლების თვალსაზრისით, ყველაზე უფრო მეტად შესაბამისი კანდიდატი და ამიტომ, ამგვარი გზით დანიშნული მოსამართლე ვერ იქნება მიჩნეული კონსტიტუციის, როგორც უზენაესი კანონის საფუძველზე თანამდებობაზე გამწესებულად.

ამგვარი პროცესი არ გამორიცხავს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესის დაქვემდებარებას არა კანონიერი, არამედ, თვითმიზნური, არაგონივრული და არაპროპორციული პირობებისადმი, რაც, თავის მხრივ, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ვინაიდან, შესაბამის პირს ართმევს შესაძლებლობას საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების, ან მისთვის წარდგენილი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების განსაზღვრისას ისარგებლოს მხოლოდ კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით შერჩეული მოსამართლეებისაგან შემდგარი, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოთი.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-13¹ პუნქტი ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

2. მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების წესი

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹-ე მუხლი განსაზღვრავს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების საფუძვლებს და პროცედურას, მათ შორის, საბჭოს უფლებამოსილებას სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე მიავლინოს საქალაქო სასამართლოში.

კერძოდ, 37¹-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიმართავს სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს. თუ წინადადების წარდგენიდან 5 დღის ვადაში რომელიმე მოსამართლე გამოთქვამს თანხმობას, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მიიღებს გადაწყვეტილებას მისი სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში) საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ განსაზღვრული ვადით მივლინების შესახებ.“

ამდენად, კანონში განხორციელებული ცვლილების შედეგად, მოსამართლის მივლინების დამოუკიდებელი საფუძველი, გარდა მოსამართლეთა ნაკლებობისა და საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდისა, შეიძლება უკვე გახდეს ნებისმიერი „სხვა ობიექტური გარემოება“, რაც შეიძლება მართლმსაჯულების ინტერესის ზოგად ცნებაში მოიაზრებოდეს. ამგვარ ზოგად საფუძველზე მითითება ქმნის შესაძლებლობას მოსამართლე სხვა სასამართლოში (მათ შორის სააპელაციო სასამართლოდან საქალაქო/რაიონულ სასამართლოში) მიავლინონ არა რეალური საჭიროებების არსებობის შემთხვევაში (როგორიც არის კონკრეტულ სასამართლოში მოსამართლეთა არ ყოფნა/ნაკლებობა ან საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა) არამედ ნებისმიერ ჰიპოთეტურ და ზოგად საჭიროებებზე მითითების შემთხვევაში.

37¹-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: „თუ ამ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით ვერ შეირჩა მოსამართლე, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში, მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში მივლინების შესახებ, მაგრამ არაუმეტეს 2 წლის ვადით მივლინებისა. მივლინების ვადის მოსამართლის თანხმობის გარეშე გაგრძელება შესაძლებელია არაუმეტეს 2 წლით.“

ამგვარად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია მოსამართლე, მისი თანხმობის გარეშე გადაიყვანოს სხვა სასამართლოში (მათ შორის სააპელაციო სასამართლოდან საქალაქო/რაიონულ სასამართლოში) ჯამში 4 წლის ვადით. ამასთანავე, საბჭოს აღნიშნული გადაწყვეტილების დასაბუთება და კონკრეტულ გარემოებებზე მითითება არ მოეთხოვება.

მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების მექანიზმი, რომლისთვისაც არ არის ცხადი და გასაგები საფუძვლები ამომწურავად განსაზღვრული, ქმნის მოსამართლეზე ზემოქმედების ბერკეტს და აჩენს ამ უფლების არასათანადო მოტივებით გამოყენების შესაძლებლობას. გარდა ამისა მოსამართლის მივლინების მექანიზმის გამოყენება ხდება, მოსამართლეზე ზემოქმედებისგან დაცვის ყოველგვარი გარანტიების გარეშე.

საქართველოში მოსამართლეთა მივლინების მანკიერი პრაქტიკა არსებობდა წლების განმავლობაში, რის საპასუხოდაც „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონში 2017 წელს[49] განხორციელდა ცვლილებები და გაიწერა სხვადასხვა გარანტია, მათ შორის, 2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებებამდე არსებული ნორმა ითვალისწინებდა, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხოლოდ ორი საფუძვლის 1) სასამართლოში მოსამართლის არყოფნის ან 2) განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის შემთხვევაში, თავდაპირველად რეზერვში ჩარიცხულ მოსამართლისთვის/მოსამართლეებისთვის მიმართავდა სხვა სასამართლოში მივლინების წინადადებით. ხოლო, რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლეთაგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში, საბჭო აღნიშნული წინადადებით მიმართავდა იმავე ინსტანციის ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოების მოსამართლეებს, ხოლო მათგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში – იმავე ინსტანციის სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს.[50]

მოსამართლე სხვა სასამართლოში შეიძლება მივლენილიყო იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დასაბუთებული გადაწყვეტილებით, მოსამართლის თანხმობით, 1 წლამდე ვადით, რომლის გაგრძელება შესაძლებელი იყო მოსამართლის თანხმობით არაუმეტეს 1 წლით.[51] დაუშვებელი იყო მოსამართლის მივლინება მისი თანხმობის გარეშე 1 წელზე მეტი ვადით.[52]

თუ აღნიშნული ეტაპების გავლის შემდეგ ვერ შეირჩეოდა მოსამართლე, აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვდა მართლმსაჯულების ინტერესები, საბჭო უფლებამოსილი იყო მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიეღო დასაბუთებული გადაწყვეტილება სასამართლოში, პირველ რიგში, იმ მოსამართლის მივლინების თაობაზე, რომელიც თავის უფლებამოსილებას ახორციელებდა ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოში.[53]

მოსამართლეს, რომელიც უნდა მივლენილიყო სხვა სასამართლოში, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წილისყრის შედეგად ავლენდა. წილისყრის შედეგად გამოვლენილ მოსამართლეს ეძლეოდა სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენის შესაძლებლობა. საბჭო ვალდებული იყო განეხილა მივლინების შესახებ მოსამართლის მოსაზრება და, თუ მიიჩნევდა, რომ არსებობდა ისეთი გარემოებები, რომელთა გამოც მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება მიზანშეუწონელი იყო, ატარებდა ხელახალ წილისყრას.[54]

იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ვალდებული იყო გადაწყვეტილებაში მიეთითებინა მართლმსაჯულების ინტერესების არსებობის დამადასტურებელი კონკრეტული გარემოებები.[55] გარდა ამისა, დაუშვებელი იყო სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება.[56]

დასახელებული საფუძვლების (სასამართლოში მოსამართლის არყოფნის ან განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის) არსებობისას, შესაბამის სასამართლოში ვაკანსიის არსებობის შემთხვევაში საბჭო ვალდებული იყო იმავდროულად, გონივრულ ვადაში, გამოეცხადებინა მოსამართლის ვაკანტური თანამდებობის დასაკავებელი კონკურსი.[57]

ამდენად ცვლილებებამდე არსებული მივლინების წესი შეიცავდა მნიშვნელოვან გარანტიებს, რომ მივლინების უფლებამოსილება არ გამოყენებულიყო როგორც კონკრეტულ მოსამართლეზე ზემოქმედების მექანიზმი. კერძოდ, საბჭო ვალდებული იყო სასამართლოში მოსამართლის არყოფნის ან განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის შემთხევაში, თავდაპირველად რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლეთათვის შეეთავაზებინა სასამართლოში მივლენა, თუ მათგან მიიღებდა წერილობით უარს, შემდგე ტერიტორიულად ყველაზე ახლოს მდებარე სასამართლოს მოსამართლისთვის. ამ მხრივ, ყველაზე მნიშვნელოვანი დაცვის მექანიზმი იყო მოსამართლის წილისყრით გამოვლენა, რაც მინიმუმამდე ამცირებდა გამიზნულად, კონკრეტულ მოსამართლეზე ზეგავლენის მოხდენის მოტივით მივლინების მექანიზმის გამოყენებას.

მოსამართლის მივლინების მართლზომიერად გამოყენების საკითხი ერთ-ერთ მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფისთვის. მიიჩნევა, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე მივლინება იმდენად ინტენსიურ ჩარევას წარმოადგენს მოსამართლის საქმიანობის განხორციელებაში, რომ მას მხოლოდ დისციპლინური სანქციის სახე უნდა ჰქონდეს ან განპირობებული იყოს სასამართლო სისტემის სტრუქტურის რეფორმით. ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის CM/Rec (2010)12 რეკომენდაციის 52-ე პუნქტის შესაბამისად, „[მოსამართლე] არ შეიძლება დანიშნოს ან გადაიყვანონ სხვა სასამართლო თანამდებობაზე მისი თანხმობის გარეშე, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ეს გამოიყენება როგორც დისციპლინური სანქცია, ან გარდა მართლმსაჯულების სისტემის სტრუქტურული რეფორმის შემთხვევისა.“[58]

ევროპული ქარტია მოსამართლეთა სტატუსის შესახებ 3.4 პუნქტში ადასტურებს ამავე მიდგომას და ადგენს, რომ გადაყვანა შესაძლებელია მხოლოდ დისციპლინური სანქციის სახით, სასამართლო სისტემის სტრუქტურის კანონიერი ცვლილების, ან მეზობელი სასამართლოს გაძლიერების მიზნით დროებითი მივლინების შემთხვევაში. ამგვარი მივლინების მაქსიმალური ხანგრძლივობა კანონით მკაცრად უნდა იყოს განსაზღვრული.

ვენეციის კომისია და დირექტორატი მიიჩნევენ, რომ სხვა სასამართლოში ამგვარი გამწესება/მივლინება შესაძლებელი უნდა იყოს მხოლოდ კანონში ნათლად გაწერილი, მკაცრი კრიტერიუმების საფუძველზე, როგორიცაა მაგალითად, მიმღებ და წარმგზავნ სასამართლოებში საქმეთა რაოდენობა, გასამწესებელი მოსამართლის მიერ განხილული საქმეების რაოდენობა.

აღსანიშნავია, რომ 2014 წლის 14 ოქტომბრის N°773/2014 ერთობლივი დასკვნაში, რომელიც „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების კანონპროექტზე მომზადდა, ვენეციის კომისია და დირექტორატი მიუთითებდნენ, რომ ისეთი საფუძველი, როგორიც არის „მართლმსაჯულების ინტერესები“ არის ბუნდოვანი და არა ცხადი. ვენეციის კომისიის განმარტებით „37¹ მუხლის მე-3 პუნქტის პროექტში მოცემული ბუნდოვანი კრიტერიუმი, როგორიცაა „მართლმსაჯულების ინტერესები“, არ შეიძლება ჩაითვალოს „მკაცრ კრიტერიუმად“, როგორც ამას ზემოხსენებული სტანდარტები მოითხოვს.“[59]

ვენეციის კომისია და დირექტორატის განმარტებით „მოსამართლეთა შეუცვლელობის პრინციპის დარღვევის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია გაიწეროს კონკრეტული საფუძვლები და ცხადი და ობიექტური რეგულაციები. აღნიშნულთან დაკავშირებით, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტით შემოთავაზებული პროცედურა, რომ მოსამართლე, რომელიც მივლინებულ უნდა იქნას სხვა სასამართლოში, შეირჩეს წილისყრით - უჩვეულოა, თუმცა აქვს დისკრეციის თავიდან აცილების უნარი.“[60]

ამდენად, მოსამართლეთა შეუცვლელობის პრინციპის გათვალისწინებით მკაცრი კრიტერიუმისა და ცხადი და ობიექტური რეგულაციების საჭიროებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ამ სფეროში.[61]

ვენეციის კომისია და დირექტორატმა დასკვნაში ყურადღება გაამახვილა ასევე, რომ პრაქტიკაში არ ხდება მოსამართლეთა სპეციალიზაციის გათვალისწინება მათი მივლინების პროცესში და სამოქალაქო სამართლის მოსამართლეები ხშირად იგზავნებიან სისხლის სამართლის ან ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიებში და პირიქით. ამასთან, არსებობდა დისციპლინური სასჯელების გამოყენების პრაქტიკა სხვა კოლეგიაში წარგზავნილი მოსამართლეების მიმართ მოვალეობების არაჯეროვნად შესრულების გამო. ზემოაღნიშნულით გამოწვეული შეშფოთების გათვალისწინებით, ვენეციის კომისია და დირექტორატი ხაზს უსვამს მოსამართლეთა მივლინების პროცესში მათი სპეციალიზაციის პატივისცემის მნიშვნელობას და კანონმდებლობაში ამ მოთხოვნის ცხადად გაწერის რეკომენდაციას იძლევა.[62] მოსამართლეთა მივლინებების მანკიერ ხასიათზე მეტყველებს შესაბამისი არასამთავრობო ორგანიზაციების კვლევებიც, ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის შესაბამისი კვლევა.[63]

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონის 37¹-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან მიმართებით

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით.“ კონსტიტუციის ეს ნორმები განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს. ამასთან, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება მოიცავს არა მხოლოდ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების, არამედ ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს. ამდენად, კონსტიტუციის 25-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია.^[64]

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის დანაწესის მნიშვნელობა ბევრად უფრო ფართოა, ვიდრე მხოლოდ კონკრეტული ინდივიდის შრომითი უფლების დადგენა. ის ქმნის მნიშვნელოვან საფუძველს და გარანტიას დემოკრატიული მმართველობის განმტკიცებისა და დემოკრატიული სახელმწიფოს რეალურად ჩამოყალიბების პროცესში. „დემოკრატია, უშუალო გაგებით, გულისხმობს რა ხალხის მმართველობას, შესაბამისად, ის, თავისთავად, გულისხმობს მოქალაქეთა უფლებას, მიიღონ მონაწილეობა ხელისუფლების როგორც ფორმირებაში, ისე განხორციელებაში.“[65]

დასახელებული კონსტიტუციური დებულება, ასევე, იცავს „მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე, ამასთან, გულისხმობს საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის თანამდებობასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს - არ იქნეს დაუსაბუთებლად გათავისუფლებული სამსახურიდან, იყოს დაცული ყოველგვარი გარე ჩარევისგან.“[66]

ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი არ გულისხმობს მხოლოდ თანამდებობაზე არჩევის ან დანიშვნის უფლებას, არამედ, იგი თანაბრად იცავს თანამდებობრივი უფლებამოსილების, მაშასადამე, საჯარო მნიშვნელობის ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას.^[67]

სახელმწიფო თანამდებობის პირები ახორციელებენ და ხელს უწყობენ საჯარო ხასიათის საქმიანობას. ისინი საჯარო მმართველობის განხორციელების პროცესში, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში ამზადებენ, იღებენ გადაწყვეტილებებს ან/და ზედამხედველობას უწევენ მათ აღსრულებას და, ამგვარად, ემსახურებიან საჯარო ინტერესებს. საჯარო მიზნების განხორციელებაზე ორიენტირებული, საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი პირები, საჯარო ფუნქციის ეფექტურად და სრულყოფილად განხორციელებისთვის აუცილებელია სარგებლობდნენ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული კონსტიტუციური გარანტიებით.^[68]

სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვით, საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის, ერთი მხრივ, უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო, მეორე მხრივ, დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი, მით უფრო, თვითნებური ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება.^[69]

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მიზნებისთვის სახელმწიფო სამსახური არის პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში.[70] ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით უკვე დადგენილია, რომ მოსამართლის თანამდებობა კონსტიტუციის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნეს იმ სახელმწიფო თანამდებობად, რომლის დაკავებისა და საქმიანობის განხორციელების კანონით განსაზღვრული პირობები უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მოთხოვნებს.[71] შესაბამისად, მოსამართლის სახელმწიფო თანამდებობის კონსტიტუციური სტატუსისა და სპეციფიკის გათვალისწინებით, მოსამართლის საქმიანობის განხორციელების მარეგულირებელ კანონმდებლობაზე ვრცელდება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სტანდარტები.

საკონსტიტუციო სასამართლო ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტების დადგენისას აფასებს როგორც მის (თანამდებობის) ბუნებას, ასევე ყველა სათანადო მახასიათებელს, რომელიც ამ თანამდებობის კონსტიტუციურ სტატუსს განსაზღვრავს.

ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის სტატუსს განაპირობებს შესაბამისი საქმიანობის ბუნება, მისი არსი. კერძოდ, მნიშვნელოვანია, დადგინდეს მოცემული თანამდებობა განეკუთვნება საკანონმდებლო, აღმასრულებელ, სასამართლო ხელისუფლებას, წარმოადგენს სხვა კონსტიტუციურ ორგანოს, თუ არ გააჩნია პირდაპირ განსაზღვრული კონსტიტუციური სტატუსი. სახელმწიფო თანამდებობების სტატუსის განსაზღვრისას მხედველობაშია მისაღები ასევე განსახორციელებელი ფუნქციების ხასიათი. ბუნებრივია, განსხვავებულია სხვადასხვა სტატუსის მქონე სახელმწიფო თანამდებობის პირთა მიმართ წარდგენილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები და მათ საქმიანობაში ჩაურევლობის კონსტიტუციური გარანტიები.^[72]

საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს. რაიმე ზემოქმედება მოსამართლეზე ან ჩარევა მის საქმიანობაში გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით აკრძალულია და ისჯება კანონით. არავის აქვს უფლება მოსთხოვოს მოსამართლეს ანგარიში კონკრეტულ საქმეზე. ბათილია ყველა აქტი, რომელიც ზღუდავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას.“ მოსამართლეები იღებენ სამართლებრივ გადაწყვეტილებებს, კონსტიტუციისა და კანონის შესაბამისად ახორციელებენ მართლმსაჯულებას. სწორედ ამიტომ კონსტიტუცია საგანგებოდ მიუთითებს მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობისა და მისი დამოუკიდებლობის გარდაუვალ საჭიროებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებაში მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლების და მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობის საკითხთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ ამ მუხლის მიზანია არა მხოლოდ შრომითი უფლებების დაცვა, არამედ, ის ფუნქციური დატვირთვა, რომელიც კონკრეტულ თანამდებობის პირს აქვს: „შრომითი უფლებების დაცვის მიღმა, რიგ თანამდებობებთან მიმართებით კონსტიტუცია ქმნის სპეციალურ გარანტიებს. მაგალითად, საქართველოს პარლამენტის წევრის თანამდებობიდან გათავისუფლება ხდება მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი საფუძვლებით. რიგ თანამდებობის პირებთან მიმართებით თანამდებობიდან გათავისუფლებისათვის დადგენილია იმპიჩმენტის პროცედურა და ა.შ. ამ შემთხვევაში წინა ხაზზე გამოდის თანამდებობის პირთა ფუნქციური დატვირთვა და მათი მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. კონსტიტუცია უშვებს, რომ მათ შეიძლება მოუწიოთ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებიც არასასურველია სხვადასხვა დაინტერესებული პირებისათვის. შესაბამისად, მათ მიერ უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფა მოითხოვს ნებისმიერი დაინტერესებული მხარისაგან დაცვის სპეციალურ გარანტიებს. პირობითად, პარლამენტის წევრი მისთვის კონსტიტუციით განსაზღვრულ საკანონმდებლო და მაკონტროლებელ ფუნქციებს ახორციელებს ხალხის მიერ მინიჭებული მანდატის ფარგლებში. ამ ფუნქციათა დაუბრკოლებლად განხორციელება დემოკრატიის უპირობო მოთხოვნაა, რათა საფრთხე არ შეექმნას მმართველობის ღირებულებით სისტემას. შესაბამისად, ამ ტიპის თანამდებობებთან მიმართებით დადგენილი რეგულაციების კონსტიტუციურობის შეფასებისას აქცენტი როგორც წესი იმაზეა გადატანილი, თუ რა გავლენას ახდენს შეზღუდვა პირის მიერ მისი თანამდებობრივი უფლებამოსილებების განხორციელებაზე. ... რა თქმა უნდა,რიგ თანამდებობებთან მიმართებით, შეიძლება არსებობდეს როგორც თანამდებობის პირის შრომითი უფლებების დაცვის, ისე მისი უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფის მომეტებული კონსტიტუციური ინტერესი. ზოგიერთი თანამდებობის პირების მიერ საქმიანობის განხორციელება, ერთი მხრივ, უკავშირდება მნიშვნელოვან პროფესიულ ცოდნასა და გამოცდილებას, მეორე მხრივ კი, მათი საქმიანობის განხორციელება გულისხმობს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებას, რომლის ეფექტურად განხორციელებისათვის მათ ესაჭიროებათ საქმიანობაში ჩაურევლობის გარანტიები. მაგალითად, მოსამართლის საქმიანობა, ერთი მხრივ, უკავშირდება კვალიფიკაციას, გამოცდილებას, პროფესიულ ცოდნას, მეორე მხრივ კი, საჭიროებს საქმიანობაში ჩაურევლობის მყარ გარანტიებს. ამდენად, სხვადასხვა საჯარო თანამდებობასთან მიმართებით შესაძლოა, მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს თანამდებობის პირის უფლებათა დაცვის გარანტიები.“^[73]

როგორც ზემოთ განვიხილეთ, ორგანული კანონი მინიმალურ გარანტიებსაც კი არ შეიცავს მივლინების მექანიზმის უსაფუძვლოდ და გაუმართლებლად გამოყენებისგან დაცვისთვის. 37¹-ე მუხლი შესაძლებლობას იძლევა, საბჭომ დაარღვიოს მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობის პრინციპი, ზოგად და ბუნდოვან „ობიექტურ გარემოებაზე“ მითითებით, დასაბუთების გარეშე კონკრეტული მოსამართლე, მისი თანხმობის გარეშე გადაიყვანოს სხვა ნებისმიერ სასამართლოში. გარდა ამისა, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე, მისი ნების საწინააღმდეგოდ გადაიყვანოს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოში.

სადავო ნორმა, მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობის მხრივ უნდა ადგენდეს გარანტიებს, რომელიც მინიმუმ გამორიცხავს მივლინების მექანიზმის გამოყენებას გამიზნულად, კონკრეტული მოსამართლის მიმართ, რათა თავიდან ავიცილოთ მივლინების, როგორც მოსამართლეზე ზეგავლენის მოხდენის მანკიერი პრაქტიკა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია არსებობდეს:

· მივლინების ცხადი და კონკრეტული საფუძვლები;

· მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების დასაბუთების, კონკრეტულ გარემოებებზე მითითების ვალდებულება;

· მექანიზმი, რომელიც გამორიცხავს წინაწარ განსაზღვრული მოსამართლის მივლინებას (მაგ. მოსამართლის წილისყრით გამოვლენა);

· მოსამართლის ქვემდგომ ინსტანციაში მივლინების აკრძალვა, მისი თანხმობის გარეშე;

· მოსამართლის მივლინება სხვა სპეციალიზაციის საქმეებზე, მისი თანხმობის გარეშე;

· მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების ეფექტური მექანიზმი.

აღსანიშნავია, რომ 37¹-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ითვალისწინებს მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას, კერძოდ „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ამ მუხლით დადგენილი წესით მიღებული გადაწყვეტილება მივლინებული მოსამართლის მიერ შეიძლება ერთჯერადად გასაჩივრდეს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში, ამ გადაწყვეტილების ჩაბარებიდან 7 დღის ვადაში. საკვალიფიკაციო პალატაში სამართალწარმოება მიმდინარეობს ამ კანონის 36^​5 და 36​⁶ მუხლებით დადგენილი წესით.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „დასაბუთებულობის მოთხოვნის გარეშე უკიდურესად გართულებულია თვითნებური და არაზუსტი გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შესაძლებლობა. იმ პირობებში, როდესაც უფლებამოსილ სუბიექტს არ ევალება გადაწყვეტილების დასაბუთება, რთულია მიღებული გადაწყვეტილების კანონმდებლობის მოთხოვნებთან შესაბამისობის შემოწმება და შესაძლო დარღვევებისა და გადაცდომების გამოსწორება, არსებობს უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების საფრთხე.“[74]

„საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დასაბუთება აუცილებელია საბჭოს წევრების მიერ უკანონო, თვითნებური ან/და მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების პრევენციისათვის. (...) გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა ქმნის უფლებამოსილების არაჯეროვნად განხორციელების საფრთხეს, (...) სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტიანად სარგებლობის შესაძლებლობას, ართულებს და ცალკეულ შემთხვევებში შეუძლებელს ხდის მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმებას სასამართლოს მიერ. გადაწყვეტილების მიღების ფაქტობრივი წინაპირობის ცოდნის გარეშე კანდიდატისათვის რთულია შეარჩიოს სათანადო სტრატეგია საკუთარი უფლების დასაცავად.“[75]

მოსამართლის მივლინების საკითხის გადაწყვეტა მთლიანად ობიექტურ გარემოებებს უნდა ეფუძნებოდეს. თუმცა კანონი ამომწურავად არ განსაზღვრავს ამ ობიექტურ გარემოებებს, შესაბამისად, ობიექტურ კრიტერიუმთან შესაბამისობის დადგენა, ამ გადაწყვეტილების დასაბუთება და გადაწყვეტილების მართებულობის გადამოწმება შეუძლებელი ხდება. მაგალითად, საბჭო უფლებამოსილია მიუთითოს მოსამართლის მივლინების საჭიროების ნებისმიერი გარემოებაზე, თუმცა გასაჩივრების შემთხვევაში სასამართლოს არ აქვს შესაძლებლობა კონკრეტულ კრიტერიუმების შესაბამისად შეამოწმოს საბჭოს გადაწყვეტილების კანონიერება.

ამდენად, მოსამართლის მივლინების კრიტერიუმები არ არის მკაფიო და იძლევა თვითნებობის შესაძლებლობას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, გადამოწმებადი არ არის, მივლინების მართლზომიერად გამოყენების საკითხიც.

ამდენად, დასახელებული მინიმალური გარანტიების არ არსებობა და მთლიანი პროცედურა, მიუხედავად ფორმალურად გასაჩივრების უფლების შესაძლებლობისა, აჩენს მოსამართლის საქმიანობაში ჩარევის შესაძლებლობას და არღვევს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობის გარანტიას.

შესაბამისად, მოსამართლის კონსტიტუციური მნიშვნელობის და მისი სტატუსის გათვალისწინებით, როდესაც რაიმე ზემოქმედებას მოსამართლეზე ან ჩარევას მის საქმიანობაში განსაკუთრებული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დატვირთვა გააჩნია, - თვითნებობისაგან დაცვის ყოველგვარი საშუალებების გარეშე, მისი მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების სადავო ნორმით დადგენილი წესი კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნების საწინააღმდეგოა.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონის 37¹-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

სადავო ნორმები ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ვინაიდან სადავო ნორმები ვერ უზრუნველყოფს მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობისა და მისი დამოუკიდებლობის გარანტიას საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონის 37¹-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებისსაფუძველზე იქმნება შესაძლებლობა, მივლინების საფუძვლით, კონკრეტული საქმის განხილვას ჩამოაცილონ მოსამართლე, ან კონკრეტული საქმის შედეგების გამო, მის მიმართ მივლინება გამოიყენონ როგორც არაფორმალური სადამსჯელო ღონისძიება. მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობისა და დამოუკიდებლობის პრინციპების დარღვევა, თავის მხრივ, არღვევს ნებისმიერი პირის უფლებას, საკუთარი უფლებები და თავისუფლებები დაიცვას დამოუკიდებელი სასამართლოს წინაშე.

საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია. ხოლო, 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია“. აღნიშნულ ნორმას დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. ის ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. მის ასეთ ღირებულებაზე არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშვნით, „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს.“[76] „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას.“[77]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ხელისუფლება უპირობოდ არის შებოჭილი ვალდებულებით, უზრუნველყოს როგორც დამოუკიდებელი, ისე კვალიფიციური და კომპეტენტური სასამართლო.“[78] ამასთან, „სამართლიანი მართლმსაჯულება მოითხოვს არა მხოლოდ ყველა საჭირო, საკმარისი და ადეკვატური პროცედურითა თუ გარანტიით სასამართლოს აღჭურვას, არამედ, იმავდროულად, გულისხმობს მის ასეთად აღქმადობას საზოგადოების და დავის მონაწილეთა მხრიდან. სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას, ცხადია, პირველ რიგში, განაპირობებს და უზრუნველყოფს სასამართლოს (მოსამართლეთა) ინსტიტუციური და პერსონალური დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობის, ამასთან, გადაწყვეტილებათა დასაბუთებულობის დამაჯერებელი ხარისხი. ამ თვალსაზრისით, ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს სასამართლო ინსტიტუტისადმი მხარეთა და, ზოგადად, საზოგადოების ნდობას, რომელიც ზემოაღნიშნულის გარდა სხვა ფაქტორებზე დამოკიდებულებითაც იქმნება.“[79]

უდავოა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ვერ ისარგებლებს ადამიანი თუ არ იქნება მოსამართლის დამოუკიდებლობა უზრუნველყოფილი და საქმის გადაწყვეტისას იქნება რისკი რომ მოსამართლის საქმიანობაში შესაძლებელია ჩარევა. „საზოგადოებას ვერ ექნება სასამართლო ხელისუფლებისადმი ნდობა, თუ თავად მოსამართლეებს არ შესწევთ უნარი, სათანადოდ აღასრულონ და ემსახურონ მართლმსაჯულებას.“[80] ამდენად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზების ერთ-ერთი ფუნდამენტური პირობაა, მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობის მყარი გარანტიების შექმნა.

სადავო ნორმის 25-ე მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას დადასტურდა, რომ სადავო ნორმა ვერ უზრუნველყოფს კონსტიტუციით დადგენილ მინიმალურ გარანტიებს და შესაძლებელია მოსამართლის საქმიანობაში ჩარევა, რაც ასევე არღვევს მოსამართლის დამოუკიდებლობის პრინციპს. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქმის სამართლიანი სასამართლოს მიერ განხილვის უფლება ირღვევა ყველა იმ პირის მიმართ, ვინც საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად მიმართავს სასამართლოს და რომელთა უფლებების დაცვა სხვა ინტერესთა ჯგუფთან გადაკვეთის გამო შესაძლებელია გახდეს მოსამართლის საქმიანობაზე ზეგავლენის მოხდენის და მის მიმართ მივლინების არამართლზომიერად გამოყენების მიზეზი.[81] აღნიშნულიდან გამომდინარე, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტს.

3. საქმეთა განხილვისგან მოსამართლეთა ჩამოცილების წესი

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლი განსაზღვრავს საქმეთა განხილვისგან მოსამართლეთა ჩამოცილების წესს.

აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დამოუკიდებელი ინსპექტორის დასაბუთებული შუამდგომლობის საფუძველზე, სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერის შემთხვევაში წარდგინებით მიმართოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად, თუ არსებობს შემდეგი საფუძვლებიდან რომელიმე:

ა) მოსამართლის მიმართ დაწყებულია სისხლისსამართლებრივი დევნა;

ბ) რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიმართ დაიწყო დისციპლინური დევნა ამ კანონის 75^​8 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.“

45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგია საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებას იხილავს მისი მიღებიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში, ამ კანონით განსაზღვრული საერთო წესით. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინების განხილვაზე დისციპლინური საქმის მხარეთა გამოუცხადებლობა არ დააბრკოლებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინების განხილვას და გადაწყვეტილების მიღებას.“

45-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, „თუ საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგია გაიზიარებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებაში ასახულ დასკვნებს ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძვლის არსებობის შესახებ, იგი მიიღებს გადაწყვეტილებას შესაბამისი სამართალწარმოების საბოლოოდ დასრულებამდე მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ. წინააღმდეგ შემთხვევაში საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგია მიიღებს გადაწყვეტილებას საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შესახებ.“

45-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებასთან დაკავშირებით საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დისციპლინური საქმის მხარეებმა შეიძლება მისი ჩაბარებიდან 3 სამუშაო დღის ვადაში გაასაჩივრონ უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატაში. ამ ვადის აღდგენა ან გაგრძელება არ დაიშვება. საჩივარი უნდა წარედგინოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას. საჩივრის მიღებიდან 2 სამუშაო დღის ვადაში საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის თავმჯდომარე დისციპლინურ საქმეს საჩივართან ერთად გადასცემს უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატას და ამის შესახებ ატყობინებს დისციპლინური საქმის მხარეებს.“

45-ე მუხლის მე-6 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატა საჩივარს იხილავს მისი წარმოებაში მიღებიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში. საჩივარი შესაძლებელია განხილულ იქნეს ზეპირი მოსმენით, თუ, უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატის მოსაზრებით, ეს ხელს შეუწყობს კანონიერი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას. ამასთანავე, საჩივრის ზეპირი მოსმენით განხილვაზე დისციპლინური საქმის მხარეთა გამოუცხადებლობა არ დააბრკოლებს დისციპლინური საქმის განხილვას და გადაწყვეტილების მიღებას.“

45-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, „მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მოქმედების ვადაში მოსამართლეს უჩერდება უფლებამოსილება, რის გამოც ასევე ჩერდება მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა. მოსამართლის გამართლების შემთხვევაში მას მიუღებელი ხელფასი და სხვა მატერიალური შეღავათები სრულად აუნაზღაურდება. ამასთანავე, მოსამართლეს აღნიშნულ ვადაში უნარჩუნდება ამ კანონის მე-40 მუხლით გათვალისწინებული უფლებები.“

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის, მე-4 და მე-7 პუნქტების შესაბამისობა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტსა და კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტთან

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის N1346-VIIრს-Xმპ ორგანული კანონით, განისაზღვრა რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილებისახალი საფუძველი, რომლის თანახმადაც დისციპლინური დევნის დასრულებამდე თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას, იგი ჩამოცილებული იქნება საქმეთა განხილვისაგან.

თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს, რომ არ არის ცხადი თუ რა იგულისხმება ორგანული კანონის 45-ე მუხლის პირველ პუნქტით განსაზღვრულ „დასაბუთებულ ვარაუდის“ სტანდარტში. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონის პირველი პრიმა მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, დასაბუთებული ვარაუდი განმარტებულია, როგორც - „ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული დისციპლინური საქმის წარმოების მასალების მიხედვით დააკმაყოფილებდა ნეიტრალურ მეთვალყურეს, რათა დაესკვნა მოსამართლის მიერ დისციპლინური გადაცდომის შესაძლო ჩადენა.“ ამდენად ორგანული კანონით განმარტებული „დასაბუთებული ვარაუდის“ სტანდარტი მიემართება დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის დადასტურებას. სადავო ნორმა კი აღნიშნული „დასაბუთებული სტანდარტის“ გამოყენებას ადგენს იმ შემთხვევაში, თუ მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას, იგი ჩამოცილებული იქნება საქმეთა განხილვისაგან. შესაბამისად ბუნდოვანია, თუ რა კრიტერიუმებით უნდა იხელმძღვანელოს მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიამ და სადისციპლინო პალატამ მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების გადაწყვეტილების მიღებისას.

გარდა ამისა, 45-ე მუხლის პირველ პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული შემთხვევები ზოგადი, არაცხადია და მიმართულია მომავალში შესაძლო დაშვებას, რომ 1) შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და 2) დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და 3) განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.

გარდა აღნიშნულისა, მოსამართლის ჩამოცილება ხდება არა კონკრეტული საქმიდან, რომელსაც შესაძლოა უკავშირდებოდეს დისციპლინური დევნა, არამედ მის წარმოებაში არსებული ყველა საქმიდან.

როგორც წინა თავებში საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლსა და 31-ე მუხლზე მსჯელობისას მივუთითეთ, დასახელებული კონსტიტუციური ნორმებით გარანტირებულია, ერთის მხრივ მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობა, მისი საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელება, ხოლო მეორეს მხრივ, მოქალაქის უფლება საკუთარი უფლებები თუ ინტერესები დაიცვას თავისუფალი და სამართლიანი სასამართლოს წინაშე.

აღნიშნული წესი შესაძლებელს ხდის, მოსამართლე დაუსაბუთებლად, თვითმიზნურად, არა არსებულ, არამედ მომავალში შესაძლო ჰიპოთეტურ შემთხვევებზე მითითებით, ჩამოცილებულ იქნას საქმეთა განხილვისგან, შეუჩერდეს მოსამართლის უფლებამოსილება, ხელფასი და სხვა მატერიალური შეღავათები. ყოველივე აღნიშნული კი იმ პირობებში, როდესაც მოსამართლის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენა არ არის დადასტურებული.

მოსამართლის უფლებამოსილების შეჩერება წარმოადგენს მძიმე ჩარევას მის საქმიანობაში. მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და შეუცვლელობის პრინციპებს გათვალისწინებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესი, თავისი სიმძიმით უთანაბრდება მის თანამდებობიდან გათავისუფლებას, ვინაიდან ხდება არამხოლოდ მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილება, არამედ მისი უფლებამოსილების შეჩერება, წყდება ხელფასის და მატერიალური შეღავათების გაცემა. სასამართლო ხელისუფლების და კონკრეტული მოსამართლის დამოუკიდებლობის ერთ-ერთ უმთავრეს გარანტიას, სამოსამართლო ვადის ფარგლებში, მისი ხელშეუხებლობა წარმოადგენს.[82] შესაბამისად, მოსამართლის უფლებამოსილების შეჩერება საგამონაკლისო ხასიათს უნდა ატარებდეს და გამოიყენებოდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში. კერძოდ, როცა მოსამართლეს აღარ შეუძლია (ფიზიკურად ან მენტალურად შეუძლებლობა - incapacity) უფლებამოსილების განხორციელება ან ჩაიდინა ისეთი ქმედება, რაც მას შეუსაბამოს ხდის მოსამართლის სტატუსთან, როგორიცაა სისხლისსამართლებრივი დანაშაულის ჩადენა ან დისციპლინური ქცევის წესის სერიოზული დარღვევა.[83] ამდენად იმისთვის, რომ მოსამართლეს უფლებამოსილება შეუწყდეს, აუცილებელია რომ მის მიმართ დადასტურებული იყოს დისციპლინური დარღვევა.

დანიშნული ვადით უფლებამოსილების განხორციელების უზრუნველყოფისა და მოსამართლეთა გადაყენების შეუძლებლობის პრინციპები, სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის კარგად დამკვიდრებული ძირითადი ელემენტებია და საჭიროა მათი პატივისცემა.[84] შესაბამისად, დაუშვებელია უვადოდ დანიშნული მოსამართლის უფლებამოსილების შეჩერება მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ მის მიმართ დაწყებულია დისციპლინური საქმის წარმოება. უფლებამოსილების შეჩერება დასაშვები უნდა იყოს მხოლოდ დისციპლინური კანონის უხეში დარღვევის შემთხვევაში, რაც მხოლოდ დისციპლინური საქმის განხილვის დასრულების შემდგომ შეიძლება დადასტურდეს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები არღვევს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ და 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-3, მე-5 და მე-6 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

გარდა ზემოთქმულისა, იმ მოსამართლეს, ვის მიმართაც გამოიყენება საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების მექანიზმი, ხელი უნდა მიუწვდებოდეს სათანადო საპროცესო გარანტიებზე და ისინი მკაცრად უნდა იყოს დაცული.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგია უფლებამოსილი დისციპლინური საქმე განიხილოს და გადაწყვიტოს იმ შემთხვევაშიც, თუ მოსამართლე საპატიო მიზეზით ვერ გამოცხადდება განხილვაზე.

45-ე მუხლის მე-6 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კი უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატამ საჩივარი შესაძლებელია განხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამასთანავე, საჩივრის ზეპირი მოსმენით განხილვაზე მოსამართლის გამოუცხადებლობა არ დააბრკოლებს დისციპლინური საქმის განხილვას და გადაწყვეტილების მიღებას.

45-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, კი მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება დისციპლინური საქმის მხარეებმა შეიძლება მისი ჩაბარებიდან 3 სამუშაო დღის ვადაში გაასაჩივრონ უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატაში. ამ ვადის აღდგენა ან გაგრძელება არ დაიშვება საპატიო მიზეზის არსებობის შემთხვევაშიც კი.

ამდენად, დასახელებული ნორმები შესაძლებლობას იძლევა მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების, მისთვის უფლებამოსილების შეჩერებისა და მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემის შესახებ გადაწყვეტილება მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიამ და უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატამ მიიღოს ზეპირი განხილვის გარეშე, ისე რომ მოსამართლეს არ მიეცეს საკუთარი პოზიციის წარდგენისა და დაცვის შესაძლებლობა. ამასთანავე, თუ ის 3 დღის ვადაში საპატიო მიზეზით ვერ გაასაჩივრებს სადისციპლინო კოლეგიის გადაწყვეტილებას, მას წაერთმევა გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა.

45-ე მუხლის მე-3, მე-5 და მე-6 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენისთვის, უნდა შეფასდეს სადისციპლინო კოლეგიისა და სადისციპლინო პალატის მიერ საკითხის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტა და გადაწყვეტილების გასაჩივრების შეზღუდვა არღვევს თუ არა სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა. სამართლიანი სასამართლოს უფლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები უნდა უჩენდნენ ადამიანებს იმის განცდას, რომ ისინი შეძლებენ საკუთარი უფლებების/კანონიერი ინტერესების სასამართლოში დაცვას, ამასთან, უნდა იწვევდნენ სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას საზოგადების მხრიდან. გამჭვირვალე, სრულყოფილი, ადეკვატური და საკმარისი პროცედურები უზრუნველყოფს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ლეგიტიმურობას, მათ საზოგადოებრივ აღიარებას, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია სასამართლოსადმი და, საბოლოო ჯამში, მთლიანად ხელისუფლებისადმი საზოგადოების ნდობის ამაღლებისა და განმტკიცებისათვის.“[85]

საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად: „პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა... დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. შესაბამისად, ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც ახდენს პირის აღნიშნული შესაძლებლობების შეზღუდვას, წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში“.[86]

„საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს რა მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში, რაც ნიშნავს მათ შესაძლებლობას, წარადგინონ მტკიცებულებები, გამოთქვან მოსაზრებები, დაიცვან თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სწორედ ამ გზით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლებით ადეკვატურად სარგებლობისთვის, ამასთან, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას.“[87] მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას“.[88]

გარდა ამისა, საქმის საჯარო, ზეპირი მოსმენა გამორიცხავს რა „საიდუმლო მართლმსაჯულებას“, როდესაც კანონზომიერია ეჭვები როგორც მატერიალური, ისე საპროცესო ნორმების არასწორი, თვითნებური გამოყენებისა, აფერმკრთალებს როგორც ცდუნებას სახელმწიფოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა, ისე ეჭვებს ასეთი თვითნებობისა. შესაბამისად, საქმის ზეპირი მოსმენა აძლიერებს როგორც მხარეთა, ისე საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულებისადმი, საბოლოო ჯამში კი, განაპირობებს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა მეტ გამჭვირვალობას და ლეგიტიმურობას, ამცირებს შეცდომის დაშვების ალბათობას.[89]

გარდა აღნიშნულისა, სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს სასამართლოსადმი მიმართვის კონსტიტუციური უფლების მნიშვნელობის თაობაზე. „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს“.[90]

„პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა, ასევე, გაასაჩივროს მის უფლებასთან შემხებლობაში მყოფი აქტი, დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით.“[91] ამდენად, სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტური რეალიზებას.

უფლების დაცვის მიზნით, სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობის არსებობის გარეშე, თავად უფლებით სარგებლობა დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ.[92] „შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს თავად იმ უფლების უგულებელყოფის საფრთხეს, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)”[93]

„გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და, ერთი მხრივ, წარმოადგენს მოსამართლის მხრიდან თვითნებობის თავიდან აცილების მექანიზმს და მოსამართლეს უბიძგებს, თავიდან აიცილოს შესაძლო შეცდომები, ხოლო, მეორე მხრივ, ქმნის დაშვებული შეცდომების გამოსწორების შესაძლებლობას. ამასთანავე, გასაჩივრების უფლების სრულყოფილი რეალიზაცია ხელს უწყობს ერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებას და მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში.“[94]

მიუხედავად სამართლიანი სასამართლოს უფლების უდავოდ დიდი მნიშვნელობისა, ის არ არის აბსოლუტური უფლება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“.

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მხოლოდ იმ სავალდებულო პირობის დაცვით, რომ ამგვარი შეზღუდვა ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს და დაცულია თანაზომიერი ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. მიუხედავად იმისა, რომ საქმის ზეპირი განხილვა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის განხილვა/გადაწყვეტა თავისთავად და ყოველთვის არ ნიშნავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას, რაზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა საკუთარ გადაწყვეტილებებში.“[95]

სადავო ნორმის თანახმად, მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების, მისთვის უფლებამოსილების შეჩერებისა და მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემის შესახებ გადაწყვეტილება მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიამ და უზენაესი სასამართლოს სადისციპლინო პალატამ შესაძლოა მიიღოს ზეპირი განხილვის გარეშე, ისე რომ მოსამართლეს არ მიეცეს საკუთარი პოზიციის წარდგენისა და დაცვის შესაძლებლობა. ამასთანავე, თუ ის 3 დღის ვადაში საპატიო მიზეზით ვერ გაასაჩივრებს სადისციპლინო კოლეგიის გადაწყვეტილებას, მას წაერთმევა გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა.

სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვები - საკითხის გადაწყვეტა ზეპირი მოსმენის გარეშე და ასეთი გადაწყვეტილების გასაჩივრების შეზღუდვა, ემსახურება სწრაფი მართლმსაჯულების განხორციელების ლეგიტიმურ მიზნებს, პროცესის ეკონომიურობის უზრუნველყოფას.

„სწრაფი მართლმსაჯულება – საქმის განხილვა გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი კომპონენტია. ამასთან, პროცესის ეკონომიურობა და სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილება უმნიშვნელოვანესია მართლმსაჯულების ხარისხის უზრუნველყოფისთვის. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით. თუმცა ჩარევის თანაზომიერების შეფასებისთვის მხედველობაშია მისაღები როგორც ჩარევის ინტენსივობა, ისე იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული.“[96]

მოცემულ შემთხვევაში დასაცავი სიკეთე არის საქართველოს კონსტიტუციით დაცული მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობა, მოსამართლის დამოუკიდებლობის უსაფუძვლო და არათანაზომიერი შეზღუდვის თავიდან აცილება. სწორედ ამ სიკეთის ეფექტური დაცვისთვის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის ინტერესი უპირისპირდება სწრაფი მართლმსაჯულებისა და პროცესის ეკონომიურობის ლეგიტიმურ მიზნებს.

არის თუ არა დასახელებულ ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსი, ამის გარკვევისთვის სადავო ნორმა უნდა შევაფასოთ თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით.

„ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“.[97]

· საკითხის ზეპირი განხილვის გარეშე გადაწყვეტა

განსახილველ შემთხვევაში სადისციპლინო კოლეგიამ და სადისციპლინო პალატამ უნდა დაადგინოს არსებობს თუ არა დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.“

აღნიშნული რა თქმა უნდა მოითხოვს ფაქტების, გარემოებებისა და ინფორმაციის ერთობლივ შეფასებას. სადისციპლინო კოლეგიამ და სადისციპლინო პალატამ ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების შედეგად უნდა დაადგინოს რამდენად არის დასახელებული საფრთხეები რეალური, ობიექტური და საჭიროებს თუ არა მოსამართლის უფლებამოსილების შეჩერებას. შესაბამისად, სადისციპლინო კოლეგია და სადისციპლინო პალატა საკითხის გადაწყვეტისას სწორედ ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საჭიროების წინაშე დგას.

ამდენად, მოსამართლისთვის არ არის უზრუნველყოფილი ფაქტობრივი გარემოებების წარდგენის და გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობა.

როგორც უკვე აღინიშნა, სწრაფი მართლმსაჯულება და პროცესის ეკონომიურობა, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნებია, ვინაიდან თითოეული მათგანის დაცვა ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტურად სარგებლობას ემსახურება. თუმცა „ამ ინტერესების დაცვის აუცილებლობა ვერ გაამართლებს ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმეთა განხილვას, თუ ამის შედეგი იქნება კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევა, უფლებების დაცვის შეუძლებლობა. სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნების დაცვა ალოგიკურია, თუ ამის შედეგი ისევ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შეუძლებლობაა.“[98] ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა იწვევს უფლებაში არაპროპორციულ ჩარევას და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას.

· გადაწყვეტილების გასაჩივრების აკრძალვა

ამასთან, სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულაცია მკაცრად ზღუდავს მოსამართლის მიერ სადისციპლინო კოლეგიის გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებით სარგებლობას. გასაჩივრებისთვის არის მცირე პერიოდი დადგენილი, რომელის აღდგენაც შეუძლებელია საპატიო მიზეზის არსებობის შემთხვევაშიც კი. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების სასამართლო წესით ეფექტური დაცვა უზრუნველყოფილი უნდა იყო ს მოსამართლისთვის, როდესაც ხდება მის საქმიანობასა და უფლებამოსილებაში ასეთი ინტენსივობით ჩარევა - მოსამართლეს უჩერდება უფლებამოსილება, რის გამოც ასევე ჩერდება მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა. მოსამართლეს, რომელის უფლებამოსილების განხორციელებაში ჩარევა ხდება მისთვის უფლებამოსილების სრულად შეჩერებით, უნდა ჰქონდეს გასაჩივრების უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა.

რეგულაცია, რომელიც მოსამართლის საქმეთა ჩამოცილების, მისთვის უფლებამოსილების შეჩერების (რის გამოც ასევე ისეთი დამოუკიდებლობის გარანტიები, როგორიც არის ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა) შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების საშუალებას შეუძლებელს ხდის, მიუხედავად ამგვარი შესაძლებლობის ფორმალური გარანტირებისა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების არსს და ვერ იქნება გამართლებული ლეგიტიმური საჯარო მიზნით.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე სამართალწარმოება, რომელიც ითვალისწინებს სადისციპლინო კოლეგიისა და სადიციპლინო პალატის უფლებამოსილებას, მოსამართლეს შეუჩეროს უფლებამოსილება, ზეპირი მოსმენის და გადაწყვეტილების გასაჩივრების სათანადო გარანტირების გარეშე, არათანაზომიერად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

4. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღება

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის N1346-VIIრს-Xმპ ორგანული კანონით ცვლილებების შედეგად, ორგანული კანონის 50-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, სადისციპლინო საკითხზე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმების რაოდენობა შემცირდა. ცვლილებებამდე არსებული რედაქციით საჭირო იყოს საბჭოს წევრთა 2/3-ის თანხმობა. ცვლილებებით კი, საკმარისია თუ მას ფარული კენჭისყრისას მხარს დაუჭერს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა.

ცვლილება ასევე შეეხო მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების, მოსამართლისუფლებამოსილების, ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემის შეჩერების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წესს. ორგანული კანონის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დამოუკიდებელი ინსპექტორის დასაბუთებული შუამდგომლობის საფუძველზე, სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერის შემთხვევაში წარდგინებით მიმართოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად, თუ არსებობს შემდეგი საფუძვლებიდან რომელიმე: ა) მოსამართლის მიმართ დაწყებულია სისხლისსამართლებრივი დევნა; ბ) რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიმართ დაიწყო დისციპლინური დევნა ამ კანონის 75​⁸ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.

თუ სადისციპლინო კოლეგია გაიზიარებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებაში ასახულ დასკვნებს ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძვლის არსებობის შესახებ, იგი მიიღებს გადაწყვეტილებას შესაბამისი სამართალწარმოების საბოლოოდ დასრულებამდე მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ.[99] მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მოქმედების ვადაში მოსამართლეს უჩერდება უფლებამოსილება, რის გამოც ასევე ჩერდება მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა.[100]

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობა

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო არის კონსტიტუციური კოლეგიური ორგანო, რომელის დაკომპლექტების წესი განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციით. კონსტიტუციის 64-ე მეხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობაში შედიან 4 წლის ვადით განწესებული 14 წევრი და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა ნახევარზე მეტს შეადგენენ საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ მოსამართლეთაგან არჩეული წევრები. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობაში, გარდა საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ არჩეული წევრებისა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარისა, შედიან საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული წევრი და პარლამენტის მიერ სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის უმრავლესობით არჩეული წევრები.“ კონსტიტუციის 52-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ერთ წევრს ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი.

ამდენად კონსტიტუციის შესაბამისად იუსტიციის საბჭო შედგება 15 წევრისგან, საიდანაც ერთი წევრი არის პრეზიდენტის მიერ დანიშნული. კონსტიტუცია პარლამენტის მიერ არჩეული წევრების რაოდენობას სახელდებით არ მიუთითებს, თუმცა განსაზღვრავს, რომ პარლამენტი ირჩევს საბჭოს წევრებს („საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად საქართველოს პარლამენტი ირჩევს 5 წევრს). ამდენად საბჭოს დაკომპლექტებაში, გარდა სასამართლო ხელისუფლებისა, სავალდებულოა პრეზიდენტის და პარლამენტის მონაწილეობა, რათა საბჭოს გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობდნენ ხელისუფლების სხვა შტოები. ამდენად კონსტიტუციის ნებაა, რომ მხოლოდ სასამართლო ხელისუფლებამ, ერთპიროვნულად არ მიიღოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებები და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უფლებამოსილების ძირითად საკითხებზე გადაწყვეტილებების შედეგებზე გავლენაუნარიანი იყოს ხელისუფლების სხვა შტოს წარმომადგენელთა ნება.

აღნიშნული პრინციპის გამოხატულებაა კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, რომლის შესაბამისად, გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით. ორი მესამედი უმრავლესობით გადაწყვეტილებების მიღების კონსტიტუციით განსაზღვრა ემსახურება სწორედ იმ მიზანს, რომ მხოლოდ სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენელთა ხმები (საერთო სასამართლოებს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში წარმოადგენენ უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე და საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის მიერ არჩეული 8 წევრი) არ იყოს საკმარისი საბჭოს სახელით გადაწყვეტილებების მიღებისას. კერძოდ საბჭოს 2/3-ს შეადგენს საბჭოს 10 წევრი, ხოლო საბჭოში სასამართლო ხელისუფლების წარმოდგენილთა რაოდენობა 9 წევრია. იმისთვის რომ საბჭომ მიიღოს გადაწყვეტილება აუცილებელია საერთო სასამართლოების წარმომდგენლების და + 1 ხმის მხარდაჭერა მაინც.

კონსტიტუციით საბჭოს დაკომპლექტების ამგვარი წესის განსაზღვრას, მის დაკომპლექტებაში პრეზიდენტისა და პარლამენტის წარმომადგენლობის სავალდებულო ხასიათს და ორი მესამდის უმრავლესობის კვორუმის დადგენას, აქვს სწორედ ერთი სახელისუფლებო შტოს მიერ თვითნებური გადაწყვეტილებების მიღებისაგან დაზღვევის მიზანი.

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით მიღების კონსტიტუციით დადგენილი პირობა

კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით. მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებისა და თანამდებობიდან გათავისუფლების წესი განისაზღვრება ორგანული კანონით.

მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისთვის კონსტიტუციით დადგენილი ხმათა საჭირო რაოდენობა მიანიშნებს მოსამართლის თანამდებობაზე პირის დანიშვნისა და მისთვის მოსამართლის უფლებამოსილების დაკისრების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე. „მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ“ გადაწყვეტილების მაღალი კვორუმის დადგენაში იმავდროულად იგულისხმება რომ მოსამართლის ამ თანამდებობაზე ყოფნა, მისი უფლებამოსილების შეწყვეტა/შეჩერება და დისციპლინური საქმის წარმოების განხორციელება, არ შეიძლება დადგენილ კვორუმზე ნაკლები წევრების მხარდაჭერით იყოს შესაძლებელი.მითუმეტეს როდესაც, თანამდებობაზე განწესების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭიროასაერთო სასამართლოების წარმომდგენლებისა და + 1 ხმის მხარდაჭერა, ხოლო განწესებული მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნის, საქმის განხილვისგან ჩამოცილებისა და უფლებამოსილების შეჩერებისთვის საკმარისი იყოს მხოლოდ საერთო სასამართლოების წარმომდგენლების მხარდაჭერა, და გამოირიცხოს ხელისუფლების სხვა შტოების წარმომადგენელთა ნება.

კონსტიტუცია მიუთითებს მოსამართლის შეუცვლელობის პრინციპის დაცვაზე და განსაზღვრავს, რომ საერთო სასამართლოს მოსამართლის ჩამოცილება საქმის განხილვისაგან, თანამდებობიდან მისი გათავისუფლება დასაშვებია მხოლოდ ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში.[101]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ, გადაწყვეტილებების 2/3-ის უმრავლესობით მიღების წესს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა და საბჭოს მიერ თვითნებური გადაწყვეტილებების მიღების დაზღვევის მექანიზმად შეაფასა. სასამართლოს განმარტებით „განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესი, რაც უშუალოდ კონსტიტუციითაა განსაზღვრული. კერძოდ, გადაწყვეტილებას, მათ შორის, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევისას, საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ 2/3-ის უმრავლესობით, რაც გამორიცხავს მარტოოდენ საბჭოს მოსამართლე ან არამოსამართლე წევრების მხრიდან გადაწყვეტილების მიღებას და მოითხოვს სხვადასხვა სუბიექტის მიერ არჩეული წევრების მხრიდან ფართო კონსენსუსს. ამგვარად, თვითნებობის ყოველგვარი რისკი მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში უფლებამოსილების განხორციელებისას იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში სათანადოდ არის დაზღვეული მაღალი კვორუმის აუცილებლობითაც.“[102]

სასამართლოს განმარტებით, „იუსტიციის საბჭოს ფორმირების არსებული კონსტიტუციური მოდელი, მისი შემადგენლობა, გადაწყვეტილების მიღების წესი, ასევე უზრუნველყოფს იმას, რომ საბჭო არ გადაიქცეს დახურულ, ვიწროდ კორპორატიულ ინტერესებზე ორიენტირებულ სტრუქტურად.“[103]

აღნიშნული ფაქტორები გახდა განმსაზღვრელი, სასამართლოსთვის საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო შეეფასებინა, როგორც „შესაბამისი კომპეტენციით აღჭურვილ პოლიტიკურად ნეიტრალურ ორგანო, რომელიც სარგებლობს დამოუკიდებლობის მაღალი კონსტიტუციური გარანტიებით და შესწევს უნარი, კანდიდატთა შერჩევის პროცესში იხელმძღვანელოს მარტოოდენ კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად და სრულფასოვნად შეასრულოს კონსტიტუციითვე განსაზღვრული მისი მთავარი ფუნქცია.[104]

სასამართლომ საკითხის კვალიფიციური უმრავლესობით გადაწყვეტის წესი თანამდებობიდან გაუმართლებელი გადაყენებისაგან დაცვის გარანტიად სხვა გადაწყვეტილებაშიც შეაფასა. კერძოდ, მიუთითა, რომ მერისათვის უნდობლობის გამოცხადების საკითხზე გადაწყვეტილების მისაღებად 2/3-ის უმრავლესობის კვორუმის არსებობა მნიშვნელოვნად ამცირებს დასახელებული მექანიზმის თვითნებურად ან ზედაპირულად გამოყენების რისკებს, ვინაიდან საკრებულოს წევრთა შორის ფართო კონსენსუსი და დიდი უმრავლესობის მხარდაჭერას საჭიროებს.[105]

როგორც წინა თავებშიც მივუთითეთ, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულია როგორც საჯარო თანამდებობის დაკავების, ისე საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების უფლება და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ/დაუსაბუთებლად გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით მოსამართლის თანამდებობასთან მიმართებით, კონსტიტუციის 25-ე მუხლით უზრუნველყოფილი მისი უფლებათა დაცვის გარანტიები, გულისხმობს როგორც მოსამართლის შრომითი უფლებების დაცვის, ისე მისი უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფის მომეტებულ კონსტიტუციურ ინტერესის გამო საქმიანობაში ჩაურევლობის მყარ გარანტიებს.[106] ამდენად, 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროს ზღუდავს, მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნა, მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილება და მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მოქმედების ვადაში მოსამართლისთვის უფლებამოსილების შეჩერება, რის გამოც ასევე ჩერდება მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა. განსახილველს შემთხვევაში, ნორმა რომელიც მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნის და საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად (რაშიც ასევე იგულისხმება, მოსამართლის უფლებამოსილების, ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემის შეჩერება) მხოლოდ სასამართლო ხელისუფლების მონაწილეობით (საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა) მიიჩნევს დასაშვებად, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დადგენილ გარანტიებს, ვინაიდან, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომაც მიუთითა, ამგვარი წესი აჩენს თვითნებური გადაწყვეტილებების მიღების და საბჭოს დახურულ, ვიწროდ კორპორატიულ ინტერესებზე ორიენტირებულ სტრუქტურად ჩამოყალიბების რისკს.

ამასთანავე, კონსტიტუციურ მოთხოვნას წარმოადგენს მოსამართლის უფლებამოსილების დაკისრებისა და მისი თანამდებობაზე განწესების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება მოხდეს ხმათა 2/3-ის უმრავლესობით, სხვა შტოს მონაწილეობის გზით. მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებაში არ მოიაზრება მხოლოდ თანამდებობაზე დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, კონსტიტუციის აღნიშნული მოთხოვნა, ასევე გულისხმობს მოსამართლის თანამდებობაზე ყოფნის პერიოდში, მისი უფლებამოსილების შეწყვეტისა თუ შეჩერების (განსაკუთრებით, მაშინ როდესაც შეჩერება ფაქტობრივად უტოლდება შეწყვეტას) შესახებ გადაწყვეტილებების მიღების საჭირო კვორუმს. ამდენად, კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, ასევე ქმნის მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტისა თუ შეჩერების, მისი საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისთვის იმავე კვორუმის არსებობის ვალდებულებას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ვინაიდან მათ საფუძველზე შესაძლებელია საბჭოს მხოლოდ მოსამართლე წევრებმა მიიღონ გადაწყვეტილება, მოსამართლის უფლებამოსილებასა და საქმიანობაში თვითნებური ჩარევის გზით, რაც ამცირებს მოსამართლის ინდივიდუალურ დამოუკიდებლობას და ზრდის კორპორატიული გადაწყვეტილების მიღების რისკს.

5. მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვით

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹-ე მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75​¹-ე მუხლი განსაზღრავს მოსამართლის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძვლებს და დისციპლინური გადაცდომის სახეებს. აღნიშნული მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, დისციპლინურ გადაცდომად ჩაითვლება ქმედება, რომელიც არღვევს მიუკერძოებლობის პრინციპს, კერძოდ: „მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა.“

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის N1346-VIIრს-Xმპ ორგანული კანონით აღნიშნულ მუხლს დაემატა „ბ.ზ“ ქვეპუნქტი, რომლის თანახმად, დისციპლინურ გადაცდომად ჩაითვლება ქმედება, რომელიც არღვევს მიუკერძოებლობის პრინციპს, კერძოდ: „მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით.“

კანონპროექტის განმარტებით ბარათში მითითებულია, რომ „მოსამართლის დისციპლინურ გადაცდომებს ემატება დისციპლინური გადაცდომების ისეთი სახეები, რომლებიც ევროპული ქვეყნების კანონმდებლობაშიც გვხვდება (მაგალითად, იტალია, ესპანეთი, საფრანგეთი); კერძოდ, ცვლილების მიხედვით, გადაცდომად ჩაითვალება აგრეთვე მოსამართლის მიერ აზრის გამოთქმის პროცესში ზომიერებისა და გაწონასწორებულობის კრიტერიუმის ან პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა, რადგან მოსამართლის მიერ ასეთი ქმედების ჩადენა ლახავს მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობას, მიუკერძოებლობასა და ავტორიტეტს, ეწინააღმდეგება საქართველოს სამოსამართლო ქცევის ბანგალორის პრინციპებს.“[107]

განმარტებით ბარათში და კანონპროექტის განხილვისას, კანონპროექტის ავტორებმა ვერ მიუთითეს, აღნიშნული ცვლილების მიღების საჭიროებაზე, იმ პირობებში როდესაც მოსამართლის პოლიტიკური მიუკერძოებლობის საკითხი უკვე რეგულირებული იყო ორგანული კანონის 75​¹-ე მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტით. ბუნდოვანი დარჩა, თუ რა შეიძლება მოიაზრებოდეს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით აზრის საჯაროდ გამოთქმაში, რაც იმავდროულად „პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვის“ ფარგლებში არ მოექცეოდა და ორგანულ კანონში ცალკე საფუძვლის განსაზღვრა გახდებოდა საჭირო. ბუნდოვანებას კიდევ უფრო ამძაფრებს ის ფაქტი, რომ თავად ცვლილებების ინიციატორებიც ვერ მიუთითებენ საკითხის დამატებითი რეგულირების საჭიროებაზე და მოსამართლის დისციპლინური გადაცდომისთვის დამატებითი საფუძვლის დამოუკიდებლად განსაზღვრის საჭიროებაზე.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლად მიღებისა და გავრცელების უფლება ინფორმაციის შინაარსობრივი ფილტრაციის გარეშე“.[108] კონსტიტუციის ამავე მუხლის მე-5 პუნქტით, განსაზღვრულია უფლების შეზღუდვის წინაპირობები, კერძოდ „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი, გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობას, როგორც დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, ისე თითოეული ადამიანის პიროვნული ავტონომიისა და თვითრეალიზაციისათვის. სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ და ფუნქციურ ელემენტს წარმოადგენს, ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელ საფუძველს ქმნის. [...] ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს.“[109] „დემოკრატიის პრინციპს უკავშირდება ინფორმაციისა და აზრის თავისუფლება, რადგანაც ინფორმაციული ვაკუუმისა და აზრის შეზღუდვის პირობებში, წარმოუდგენელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და დემოკრატიული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგის სიცოცხლისუნარიანობა.“[110]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებით „დაცულია ადამიანის შეხედულებები, მისი რწმენა, ინფორმაცია, ასევე ის საშუალებები, რომლებიც მათი გამოთქმისა და გავრცელებისათვის არის შერჩეული, მათ შორის არის პრესა, ტელევიზია, ინფორმაციის და აზრის გავრცელების სხვა საშუალებები.“[111]

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და იგი შესაძლებელია დაექვემდებაროს შეზღუდვას კონსტიტუციაში მოცემული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, მიზნის მიღწევის თანაზომიერი საშუალებების გამოყენებით. „კანონმდებელი ვალდებულია, უფლებაშემზღუდველი ნორმების დადგენისას, დაიცვას გონივრული ბალანსი მისაღწევ მიზანსა და შეზღუდულ უფლებას შორის, რათა ადამიანის უფლება იმაზე მეტად არ შეიზღუდოს, ვიდრე ეს აუცილებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის.“[112]

განსახილველ შემთხვევაში, მოსამართლის მიერ, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა წარმოადგენს მოსამართლის აზრის გამოხატვის შინაარსობრივ კლასიფიკატორს. კერძოდ, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის საკითხი შესაძლოა გაირკვეს, მხოლოდ მოსამართლის მიერ გამოხატული აზრის შინაარსობრივი ანალიზის და შეფასების შედეგად. კერძოდ, შინაარსობრივ შეფასებას საჭიროებს იმის დადგენა, განეკუთვნება თუ არა ესა თუ ის მოსაზრება პოლიტიკურ შინაარსს და არღვევს თუ არა მოსამართლის პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს.

შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილია გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირება, რაც გულისხმობს აზრის/ინფორმაციის გამოხატვის შეზღუდვას მისი პოლიტიკური შინაარსის გამო. „გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, შინაარსობრივი რეგულირების შემოღების გზით, ამ უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა. იმის სავალდებულოდ განსაზღვრა, თუ რა შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელება არის დაუშვებელი, გულისხმობს პირთა გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას. დემოკრატიული სახელმწიფო უდავოდ გულისხმობს თავისუფალ საზოგადოებას, თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეს, გარემოს, სადაც ყველასთვის უზრუნველყოფილია აზრთა თავისუფალი გაცვლა-გამოცვლა, თავისუფალი პაექრობა. იქ, სადაც თავისუფალი სიტყვა უზრუნველყოფილი არ არის, არ არის სივრცე განვითარებისთვის, თავისუფლებისთვის. ამგვარად, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, კერძოდ კი, მისი შინაარსობრივი რეგულირება, იმგვარი საკითხია, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია.“[113]

აღნიშნულის გამო, „გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება პარლამენტის უმნიშვნელოვანესი უფლებამოსილებაა და ამავე დროს, არ მიეკუთვნება საკითხს, რომელიც, თავისი ბუნებით მარტივი საკანონმდებლო მექანიზმის ფარგლებში მოწესრიგების პრაქტიკულ საჭიროებას განაპირობებს. უფრო მეტიც, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი მხარე, ანუ იმის განსაზღვრა, რა ტიპის აზრის გამოთქმა და ინფორმაციის გავრცელებაა დასაშვები, ისეთი საკითხია, რომელიც სტაბილურ საკანონმდებლო გარანტიებს საჭიროებს.“[114]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, იმისათვის, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას, იგი უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმური მიზანს და უნდა იყოს პროპორციული.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლოს განმარტებით, კონვენციის 10.2 მუხლი მცირე შესაძლებლობებს იძლევა პოლიტიკური განცხადებების ან საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხებზე დებატების შეზღუდვისათვის (იხ. სურეკი თურქეთის წინააღმდეგ (N 1) [დიდი პალატა], N 26682/95, § 61, ECHR, 1999-IV; ლინდონი, ოტჩაკოვსკი-ლაურენსი და ჯული საფრანგეთის წინააღმდეგ [დიდი პალატა], N21279/02 და 36448/02, § 46, ECHR, 2007-IV და აქსელ სპრინგერი აგ გერმანიის წინააღმდეგ [დიდი პალატა], N. 39954/08, §90, 2012 წლის 7 თებერვალი). შესაბამისად, გამოხატვის თავისუფლების დაცვის მაღალი დონე, როდესაც ხელისუფლების ორგანოების დისკრეციული უფლებამოსილება შეზღუდულია, ჩვეულებრივ ვრცელდება ისეთ შემთხვევაზე, როდესაც კომენტარები ეხება საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხს, განსაკუთრებით, სასამართლოს ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული კომენტარების შემთხვევაში (იხ. როლანდ დუმასი საფრანგეთის წინააღმდეგ, N34875/07, § 43, 2010 წლის 15 ივლისი და მორისი, § 125).

სასამართლო განმარტა, რომ ჩარევის პროპორციულობის შეფასებისას გასათვალისწინებელია ასევე დაკისრებული სანქციების ხასიათი და სიმკაცრე. როგორც სასამართლომ მანამდე აღნიშნა, გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევამ შეიძლება უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს ამ თავისუფლებით სარგებლობაზე (იხ. გუჯა, § 95 და მორისი, § 127).

გასაჩივრებული ზომის საფუძვლიანობის შესაფასებლად, გასათვალისწინებელია, რომ მე-10 მუხლით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის პროპორციულობის შეფასებისას უნდა მოხდეს სამართალწარმოების სამართლიანობისა და განმცხადებლისათვის მინიჭებული პროცესუალური გარანტიების მხედველობაში მიღება (იხ. mutatis mutandis, კასტელსი ესპანეთის წინააღმდეგ, 23 აპრილი 1992, §§ 47-48, სერია A, N 236; ასოციაცია ეკინი საფრანგეთის წინააღმდეგ, N39288/98, § 61, ECHR, 2001‑VIII; კოლომბანი და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ, N51279/99, § 66, ECHR, 2002‑V; სტილი და მორისი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, N68416/01, § 95, ECHR, 2005-II; კიპრიანოუ კვიპროსის წინააღმდეგ [დიდი პალატა], N73797/01, §§ 171 და 181, ECHR, 2005‑XIII; მამერი საფრანგეთის წინააღმდეგ, N. 12697/03, §§ 23-24, ECHR, 2006‑XIII; კუდეშკინა, § 83 და მორისი, § 155). სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ეფექტური სასამართლო განხილვის არარსებობით შეიძლება დასაბუთდეს მე-10 მუხლის დარღვევა (იხ.ლომბარდი ვალაური იტალიის წინააღმდეგ, N39128/05, §§45-56, 20 ოქტომბერი, 2009 წ.).

მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლების ზოგადი პრინციპები

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადასტურა, რომ სახელმწიფოს მიერ საჯარო მოსამსახურეებისათვის, მათი სტატუსის საფუძველზე, დისკრეციის ვალდებულების დაკისრება ლეგიტიმური ქმედებაა, საჯარო მოსამსახურეები არიან პიროვნებები და გააჩნიათ კონვენციის მე-10 მუხლის საფუძველზე დაცვით სარგებლობის უფლება (იხ. ვოგტი, §53 და გუჯა, § 70) ამდენად, სასამართლომ, თითოეული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, უნდა განსაზღვროს, მიღწეული იყო თუ არა სათანადო ბალანსი პიროვნების გამოხატვის თავისუფლების ფუნდამენტურ უფლებასა და დემოკრატიული სახელმწიფოს კანონიერ ინტერესს შორის, რომელიც საჯარო სამსახურის მიერ კონვენციის 10.2 მუხლში მითითებული მიზნების სათანადოდ ხელშეწყობას გულისხმობს. ამგვარი განხილვის პროცესში, სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს, რომ საჯარო მოხელის გამოხატვის თავისუფლების საკითხზე მსჯელობისას, 10.2 მუხლში აღნიშნული „მოვალეობები და პასუხისმგებლობები“ იძენს განსაკუთრებულ მნიშვნელობას, რაც ასაბუთებს ეროვნული ხელისუფლების ორგანოებისათვის გარკვეული დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭებას გასაჩივრებული ჩარევის ზემოაღნიშნული მიზნის თანაზომიერების დადგენისას (იხ. ვოგტი, § 53, და ალბაირაკი თურქეთის წინააღმდეგ, N38406/97, § 41, 2008 წლის 31 იანვარი).

დემოკრატიულ საზოგადოებაში სასამართლოს მნიშვნელოვანი ადგილის გათვალისწინებით, სასამართლო კვლავ იმეორებს, რომ ეს მიდგომა ეხება აგრეთვე მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შემთხვევას, მისი ფუნქციების განხორციელებასთან დაკავშირებით, იმის მიუხედავად, რომ სასამართლო არ წარმოადგენს ჩვეულებრივი საჯარო სამსახურის ნაწილს (იხ. ალბაირაკი, § 42 და პიტკევიჩი).

სასამართლო სისტემაში მოღვაწე საჯარო თანამდებობის პირებისაგან მოსალოდნელია გამოხატვის თავისუფლების მხრივ თავშეკავების გამოჩენა ყველა შემთხვევაში, როდესაც შესაძლოა ეჭვქვეშ დადგეს სასამართლოს ავტორიტეტი და მიუკერძოებლობა (იხ. ვილი, §64; კაიასუ, § 92; კუდეშკინა, § 86 და დი ჯიოვანი, § 71). ზუსტი ინფორმაციის გავრცელებაც კი უნდა მოხდეს ზომიერად და მართებულად (იხ. კუდეშკინა, § 93). სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს ხაზგასმით საზოგადოებაში სასამართლო ხელისუფლების განსაკუთრებული როლის შესახებ; სასამართლო წარმოადგენს მართლმსაჯულების, კანონის უზენაესობის პრინციპით მართულ ქვეყანაში ფუნდამენტური ღირებულების გარანტს; შესაბამისად, საკუთარი მოვალეობების წარმატების განხორციელებისათვის იგი უნდა სარგებლობდეს საზოგადოების ნდობით (იხ. კუდეშკინა, §86 და მორისი, §128). სწორედ ამ მიზეზის გამო, სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებს, მაქსიმალური წინდახედულება მოეთხოვებათ, რათა მიუკერძოებელი მოსამართლეების რეპუტაცია შეინარჩუნონ (იხ. ოლუჯიკი, § 59).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სულ უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭება ხელისუფლების დანაწილებასა და სასამართლოს დამოუკიდებლობის დაცვის მნიშვნელობას, ამიტომ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაში ნებისმიერი ჩარევა მოითხოვს სასამართლოს მხრიდან დიდი ყურადღებით განხილვას (იხ. ჰარაბინი (განჩინება); აგრეთვე ვილი, § 64). გარდა ამისა, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული საკითხები ექცევა საზოგადოებრივი ინტერესის სფეროში და მის გარშემო მსჯელობაზე, მე-10 მუხლის საფუძველზე, ვრცელდება დაცვის მაღალი დონე (იხ. კუდეშკინა, §86 და მორისი, §128). იმ შემთხვევაშიც კი, თუ განსახილველ საკითხს პოლიტიკური მნიშვნელობა აქვს, მხოლოდ ეს არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ მოსამართლემ ვერ შეძლოს ასეთ საკითხთან დაკავშირებით განცხადების გაკეთება (იხ. ვილი, § 67). დემოკრატიულ საზოგადოებაში ხელისუფლების დანაწილებასთან დაკავშირებული საკითხები შეიძლება მოიცავდეს ძალიან მნიშვნელოვან თემებს და საზოგადოებას გააჩნია ლეგიტიმური ინტერესი, ინფორმირებული იყოს ისეთი თემების შესახებ, რომლებიც ექცევა პოლიტიკური მსჯელობის ფარგლებში (იხ. გუჯა, § 88).

კონვენციის მე-10 მუხლის კონტექსტში, სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს გარემოებები და ზოგადი კონტექსტი, რომლის პირობებშიც გაკეთდა შესაბამისი განცხადებები (იხ. mutatis mutandis, მორისი, §162). მან უნდა განიხილოს გასაჩივრებული ჩარევა მთლიანი საქმის გათვალისწინებით (იხ. ვილი, § 63 და ალბაირაკი, § 40), განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა მიენიჭოს განმცხადებლის მიერ დაკავებულ თანამდებობას, მის განცხადებებს და კონტექსტს, რომელშიც ეს განცხადებები გაკეთდა.

სანქციის შიშს „მსუსხავი ეფექტი“, ანუ უარყოფითი ზეგავლენა აქვს გამოხატვის თავისუფლებაზე, განსაკუთრებით სხვა მოსამართლეებზე, რომლებსაც აქვთ მართლმსაჯულების აღსრულებისა და სასამართლოსთან დაკავშირებულ საკითხებზე საჯარო განხილვებში მონაწილეობის სურვილი (იხ. კუდეშკინა, §§ 99-100). ეს ეფექტი, რომელიც არასახარბიელოდ აისახება მთლიანად საზოგადოებაზე, წარმოადგენს ისეთ ფაქტორს, რომელიც სანქციის ან დაკისრებული სასჯელის პროპორციულობას ეხება (იხ. კუდეშკინა, § 99).

ზემოთ აღნიშნული პრინციპები ადამიანის უფლებათა სასამართლომ გამოიყენა საქმეზე „ბაკა უნგრეთის წინააღმდეგ.“[115] აღნიშნულ საქმეში, სასამართლო განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს განმცხადებლის თანამდებობას, რომლის ფუნქციები და მოვალეობები ითვალისწინებდა შეხედულების გამოხატვას საკანონმდებლო რეფორმების შესახებ, რომლებიც სავარაუდოდ ზეგავლენას მოახდენდნენ სასამართლო სისტემასა და მის დამოუკიდებლობაზე. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო მოიშველიებს ევროპის საბჭოს ინსტრუმენტებს, რომელთა თანახმად, თითოეული მოსამართლე პასუხისმგებელია სასამართლოს დამოუკიდებლობის ხელშეწყობასა და დაცვაზე (იხ. მოსამართლეთა თავისუფლების ქარტიის მე-3 პუნქტი), სასამართლოსა და სასამართლო სისტემის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის მომზადებაში აუცილებელია მოსამართლეებსა და სასამართლო ორგანოებთან კონსულტაციის გავლა და მათი ჩართვა (იხ. CCJE-ს 34-ე პარაგრაფი, მოსაზრება N3 და მოსამართლეთა დიდი ქარტიის მე-9 და 81-ე პარაგრაფები ).

განმცხადებელმა გამოხატა საკუთარი მოსაზრებები და კრიტიკა სასამართლოზე გავლენის მქონე კონსტიტუციური და საკანონმდებლო რეფორმების, სასამართლო სისტემის ფუნქციონირების, რეფორმის, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის, შეუცვლელობისა და მოსამართლეთათვის საპენსიო ასაკის შემცირების საკითხებზე - ყველა მათგანი საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს წარმოადგენს (იხ. mutatis mutandis, კუდეშკინა, §§ 86 და 94). მისი განცხადებები მკაცრად პროფესიული თვალსაზრისით უბრალო კრიტიკას არ გასცილებია. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ განმცხადებლის პოზიცია და განცხადებები, რომლებიც აშკარად ექცეოდა მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხების გარშემო მსჯელობის კონტექსტში, მოითხოვდა მისი გამოხატვის თავისუფლების მაღალ დონეზე დაცვას და ნებისმიერი ჩარევის მკაცრად შეფასებას, შესაბამისად, მოპასუხე სახელმწიფოს ხელისუფლების ორგანოებისათვის განსაზღვრული უნდა ყოფილიყო შეზღუდული დისკრეციული უფლებამოსილება.[116]

განმცხადებლის უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მანდატის ვადაზე ადრე შეწყვეტას უდავოდ ჰქონდა „მსუსხავი ეფექტი“ ანუ უარყოფითი ზეგავლენა, ვინაიდან იგი გამოიწვევდა არა მხოლოდ მის დემოტივაციას, არამედ სხვა მოსამართლეებსა და სასამართლოების თავმჯდომარეებს დაუკარგავდა სასამართლოსა და უფრო ზოგადად მოსამართლეთა დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებულ საკითხებზე საკანონმდებლო რეფორმების გარშემო საჯარო დებატებში მონაწილეობის სურვილს.[117]

ამდენად, შეჯამების სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მოსამართლის ვალდებულებადაც კი მიიჩნევს სასამართლოს ფუნქციონირებასთან დაკავშირებით არსებულ საკითხებზე, მათ შორის სასამართლო რეფორმასთან დაკავშირებით, საკუთარი მოსაზრებისა თუ კრიტიკის გამოთქმას. სასამართლო ხაზგასმით მიუთითებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარ საკითხებს შეიძლება გააჩნდეს პოლიტიკური მნიშვნელობა, ეს არ შეიძლება გახდეს ამ საკითხებზე მოსამართლის აზრის საჯაროდ გამოხატვის შემზღუდველი ფაქტორი.

როგორც განვმარტეთ, დღეს მოქმედი კანონმდებლობა ზღუდავს არამარტო მოსამართლის მიერ პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვას, არამედ კანონმდებელმა დამატებითი საჭიროება დაინახა მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვისთვის და აკრძალვის სახით ცალკე დაადგინა „მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით.“ კანონმდებლობაში არსებული ამგვარი ჩანაწერი აჩენს ბუნდოვანებას და კითხვას, იქნება თუ არა მოაზრებული მასში სასამართლოსთან დაკავშირებულ საკითხზე, რომელსაც თავის მხრივ პოლიტიკური მნიშვნელობა გააჩნია, მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა და კრიტიკა.

უფლების შემზღუდველი ნორმა, მისი ზოგადი ხასიათის გამო არ უნდა ქმნიდეს ინდივიდუალურ შემთხვევებში უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის საფრთხეს. მნიშვნელოვანია, შემზღუდველი ნორმა ჩამოყალიბდეს საკმარისი სიცხადით და შესაძლებლობას იძლეოდეს, გათვალისწინებული იქნეს ინდივიდუალური გარემოებები, რათა არ მოხდეს უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა. მიგვაჩნია, რომ კანონმდებლობა არ შეიცავს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვისათვის ქმედითი და სათანადო ზომებს.

როგორც უკვე აღინიშნა, გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და იგი შესაძლებელია დაექვემდებაროს შეზღუდვას კონსტიტუციაში მოცემული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, მიზნის მიღწევის თანაზომიერი საშუალებების გამოყენებით. კანონმდებელი ვალდებულია, უფლებაშემზღუდველი ნორმების დადგენისას, დაიცვას გონივრული ბალანსი მისაღწევ მიზანსა და შეზღუდულ უფლებას შორის, რათა ადამიანის უფლება იმაზე მეტად არ შეიზღუდოს, ვიდრე ეს აუცილებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური უფლებების არსებობა მხოლოდ ფორმალურ, დეკლარაციულ ხასიათს შეიძენდა. დემოკრატიული სახელმწიფო პატივისცემით უნდა მოეკიდოს ადამიანის გამოხატვის თავისუფლებას, მისი შეზღუდვა უნდა იყოს დასაბუთებული, საჭირო და აუცილებელი თავად დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის, ადამიანთა თანაცხოვრებისათვის. უდავოა, რომ გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის უფლებამოსილება არსებობს, თუმცა მხოლოდ და მხოლოდ თანაზომიერების პრინციპის მკაცრი დაცვის პირობით.[118]

ამავდროულად, გამოხატვის თავისუფლების რეგულირებისას კანონმდებელი ვალდებულია, გაითვალისწინოს პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმის გავლენა პირის უფლებაზე. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული უფლება „მსუსხავ ეფექტს „განიცდის, თუ პირი, მოსალოდნელი სანქციის შიშით, იძულებულია თავი შეიკავოს უფლების სრულყოფილად განხორციელებისაგან და თვითშეზღუდვა აისახება გამოხატვის თავისუფლების ნორმატიულად შეუზღუდავ ნაწილზეც. „მსუსხავი ეფექტის“ გავლენით ნორმის ზემოქმედება გამოხატვის თავისუფლების რეალიზებაზე შესაძლებელია გასცდეს მისი რეგულირების სფეროს და ფაქტობრივად შეზღუდოს ის ურთიერთობები, რომელთა მოწესრიგებაც კანონმდებლის მიზანს არც კი წარმოადგენდა. გამოხატვის თავისუფლების სფეროს ამგვარად რეგულირებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს საზოგადოების გაუმართლებელი ჩაკეტვა, მისი მოქმედების თავისუფლების თვითშეზღუდვა, აიძულოს ადამიანები, მოახდინონ თვითცენზურა გამოხატვის თავისუფლებით დაცული სფეროს იმ ნაწილში, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც არ არსებობს, რაც, თავისთავად, ამ უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის ტოლფასია.[119]

განსახილველ შემთხვევაში უნდა განისაზღვროს, სადავო ნორმის საფუძველზე რა შემთხვევებში და რა წინაპირობის არსებობისას შეიძლება დადგეს მოსამართლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლების უფლების ხასიათიდან გამომდინარე, უნდა შემოწმდეს, მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმის სადავო ნორმით განსაზღვრული ფორმით აკრძალვას ხომ არ აქვს „მსუსხავი ეფექტი“ გამოხატვის თავისუფლების იმ ნაწილის მიმართ, რომელიც არ ექცევა სადავო ნორმის რეგულირების სფეროში. სადავო ნორმის აღნიშნული ეფექტი შესაძლოა გამოწვეული იყოს მისი ბუნდოვანი ხასიათით ან სხვა გარემოებით.

მოსამართლის მიერ პოლიტიკური შეხედულების გამოთქმის გზით პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა და აღნიშნულის დისციპლინურ გადაცდომად მიჩნევა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის შესაბამისად შეიძლება ჩაითვალოს, თუმცა ორგანული კანონი სხვადასხვა ნორმაში ადგენს განსხვავებულ საფუძვლებს, რისი მიზანიც ლოგიკურია რომ სხვადასხვა შინაარსობრივი სფეროს დარეგულირებაა. სადავო ნორმაში „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ შინაარსის განსაზღვრისთვის კანონმდებელი არ ასახელებს კონკრეტულ კრიტერიუმებს, რომელთა საფუძველზეც სამართალშემფარდებლისთვის ცხადი იქნება სადავო ნორმით დადგენილი საფუძვლისა და „ბ.ე“ ქვეპუნქტით დადგენილი საფუძვლის ერთმანეთისგან გამიჯვნა. სადავო ნორმის მიღებით, კანონმდებელი ფაქტობრივად სამართალშემფარდებლისა და გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების სფეროში მოქმედი პირების განმარტების საგნად ხდის იმას, თუ რა პირობებში და რა შინაარსის აზრის გამოხატვა არის დისციპლინურ გადაცდომად გამოცხადებული.

შესაძლებელია, რომ მოსამართლის მიმართ დისციპლინური სანქციის დაკისრება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, კონსტიტუციის შესაბამისად მოხდეს. თუმცა ეს არ არის საკმარისი სადავო ნორმის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის. როგორც აღინიშნა, „გამოხატვის თავისუფლების სფეროში პასუხისმგებლობის დაწესებისას, იგი აუცილებლად უნდა პასუხობდეს განსაზღვრულობის ისეთ სტანდარტს, რომელიც გამორიცხავს „მსუსხავ ეფექტს“ პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი რეგულირების გარეთ მოქცეული გამოხატვის თავისუფლების მიმართ.“[120] სადავო ნორმა მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმისთვის აწესებს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას. თუმცა საკითხს, თუ რა შინაარსის გამოხატვა შეიძლება მოიაზრებოდეს სადავო ნორმაში, კანონმდებელი, ერთი მხრივ, სამართალშემფარდებლის, მეორე მხრივ კი, ნორმის სუბიექტთა განმარტების ამარა ტოვებს. გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში მოქმედი მოსამართლე შესაძლებელია პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევად აღიქვამდეს პოლიტიკური მნიშვნელობის საკითხზე აზრის გამოთქმას თუ კრიტიკას, რის გამოც შესაძლებელია მოსამართლემ უარი თქვას საკუთარი აზრის საჯაროდ გამოთქმაზე იმის შიშით, რომ ეს შეიძლება პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევად იქნეს მიჩნეული. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმას გააჩნია „მსუსხავი ეფექტი“ გამოხატვის თავისუფლებაზე, რადგან რეალურად აქვს უფლების შეზღუდვის იმაზე გაცილებით ფართო ეფექტი, ვიდრე ეს შეიძლება სადავო ნორმითაა გათვალისწინებული.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა არის არაპროპორციული, შესაბამისად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75​¹-ე მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს.

[1] „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის N1346-VIIრს-Xმპ ორგანული კანონი;

[2] საქართველოს სახალხო დამცველის 2021 წლის 30 დეკემბრის განცხადება, ხელმისაწვდომია: < https://bit.ly/3Glb7vu >;

[3] „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35³-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები;

[4] საქართველოს სახალხო დამცველის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ შერჩევის მონიტორინგის ანგარიში. გვ. 46. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2019100811095425887.pdf ;

[5] იხ.:https://www.osce.org/files/f/documents/d/9/429491.pdf; ასევე https://www.osce.org/files/f/documents/c/3/492196.pdf;

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17;

[7] იქვე, II-18;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვალის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/2/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2;

[12] იქვე, II-24;

[13] იქვე, II-25;

[14] იქვე, II-20;

[15] იქვე, II-21;

[16] იქვე, II-29;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[18] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს ორგანულ კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ცვლილების შეტანის შესახებ“, გვ. 2, ხელმისაწვდომია: < https://cutt.ly/FOFXqfQ >

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის № 3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30;

[20] იქვე, II-29;

[21] იქვე, II-30;

[22] იქვე, II-33;

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[24] REPORT ON THE INDEPENDENCE OF THE JUDICIAL SYSTEM PART I: THE INDEPENDENCE OF JUDGES, EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION),CDL-AD(2010)004 (Study No. 494 / 2008),Strasbourg, 16 March 2010, § 6;

[25] იქვე,§ 7;

[26] იქვე, § 8;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30;

[28] REPORT ON THE INDEPENDENCE OF THE JUDICIAL SYSTEM PART I: THE INDEPENDENCE OF JUDGES, EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION),CDL-AD(2010)004 (Study No. 494 / 2008),Strasbourg, 16 March 2010, § 20;

[29] იქვე, § 22;

[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21;

[31] Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland,§ 97;

[32] იქვე, § 98;

[33] Buscarini c. Saint-Marin (déc.), no 31657/96, 4 mai 2000 ; Posokhov c. Russie,

[34] იქვე, § 99;

[35] იქვე;

[36] იქვე, § 100;

[37] იქვე;

[38] იქვე, § 102;

[39] იქვე, § 103;

[40] იქვე, § 123;

[41] დიდი პალატის 2020 წლის 1 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland“,§ 243;

[42] იქვე, § 244;

[43] იქვე, § 245;

[44] იქვე, § 246;

[45] იქვე, § 248;

[46] იქვე, § 249;

[47] იქვე, § 250;

[48] იქვე, § 251;

[49] 2017 წლის 8 თებერვლის N255-IIს საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე;

[50] „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის პირველი პუნქტი (2021 წლის 30 დეკემბრის N1346-VIIრს-Xმპ ცვლილებებამდე არსებული რედაქცია);

[51] იქვე, 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტი;

[52] იქვე, 37¹ მუხლის მე-4 პუნქტი;

[53] იქვე, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტი;

[54] იქვე, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტი;

[55] იქვე, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტი;

[56] იქვე, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტი;

[57] იქვე, 37¹ მუხლის მე-6 პუნქტი;

[58] ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 2010 წლის 17 ნოემბრის CM/Rec (2010)12 რეკომენდაციის 52-ე პუნქტი, ხელმისაწვდომია: < https://bit.ly/3oiilu0 >;

[59] ვენეციის კომისიისა და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და კანონის უზენაესობის გენერალური დირექტორატის (DGI) ადამიანის უფლებათა დირექტორატის (DHR) 2014 წლის 14 ოქტომბრის N°773/2014 ერთობლივი დასკვნის 27-ე პუნქტი;

[60] იქვე, 28-ე პუნქტი;

[61] იქვე, 32-ე პუნქტი;

[62] იქვე, 33-ე პუნქტი;

[63] ხელმისაწვდომია: https://gyla.ge/ge/mod/publications/8 ;

[64] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18;

[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/3/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9

[66] იქვე, II-19; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/5/595 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნათია იმნაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

[67] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1,2;

[68] იქვე, II-6;

[69] იქვე, II-7;

[70] იქვე, II-3;

[71] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15

[72] იქვე, II-9;

[73] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 10-11;

[74] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-20;

[75] იქვე, II-21;

[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[77] იქვე;

[78] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-93;

[79] იქვე, II-101;

[80] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-66;

[81] იხ.: ევროპული სასამართლოს დიდი პალატის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF GUÐMUNDUR ANDRI ÁSTRÁÐSSON v. ICELAND, § 217;

[82] CCJE Opinion No1(2001) on standards concerning the independence of the judiciary and the irremovability of judges, paras 52 and 57;

[83] Recommendation No.R(94)12; Commonwealth (Latimer House) Principles on the Tree Branches of Government (2003);

[84] რეკომენდაცია CM/Rec(2010)12, 55-ე პუნქტი; იხ. აგრეთვე მოსამართლეთა საერთაშორისო ასოციაციის (IAJ) ძირითადი ანგარიში (2006 წ.) მე-12 პუნქტი;

[85] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-59;

[86] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5;

[87] იქვე. II-61;

[88] იქვე. II-41;

[89] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-63;

[90] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1;

[91] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5;

[92] იქვე, II-54;

[93] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14;

[94] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55;

[95] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-65;

[96] იქვე, II-69;

[97] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-42;

[98] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-90;

[99] „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-4 პუნქტი;

[100] იქვე, 45-ე მუხლის მე-7 პუნქტი;

[101] საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-5 პუნქტი;

[102] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32;

[103] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33;

[104] იქვე, II-34;

[105] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-35;

[106] იქვე, II-11;

[107] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს ორგანულ კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ცვლილების შეტანის შესახებ“, გვ. 5, ხელმისაწვდომია: < https://cutt.ly/FOFXqfQ >

[108] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-19;

[109] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25;

[110] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-4;

[111] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3;

[112] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7;

[113] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-36;

[114] იქვე, II-38;

[115] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2016 წლის 23 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Baka v. Hungary. აღნიშნული საქმეზე განმცხადებელი წარმოადგენდა უზენაესი სასამართლოს პრეზიდენტს და იუსტიციის ეროვნული საბჭოს პრეზიდენტს. განმცხადებლი, სასამართლოსთან დაკავშირებულ გარკვეულ საკანონმდებლო რეფორმებთან დაკავშირებით, საჯაროდ გამოთქმული კრიტიკის გამო გაათავისუფლეს თანამდებობიდან;

[116] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2016 წლის 23 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Baka v. Hungary, §171;

[117] იქვე, §173;

[118] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7;

[119] იქვე, II-8;

[120] იქვე, II-26;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა