ა) წარდგინება შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტისა და „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს უზენაესი სასამართლო უფლებამოსილია, წარდგინებით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, თუ საერთო სასამართლოში კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო დაასკვნის, რომ არსებობს საკმარისი საფუძველი, რათა ესა თუ ის კანონი ან სხვა ნორმატიული აქტი, რომელიც უნდა გამოიყენოს სასამართლომ ამ საქმის გადაწყვეტისას, შეიძლება მთლიანად ან ნაწილობრივ მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის შეუსაბამოდ;

გ) სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (2009 წლის 9 ოქტომბრის კანონი) 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილი შეიძლება მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან და 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადებასთან შეუსაბამოდ, ხოლო ამავე კოდექსის 269-ე მუხლის მე-5 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი შეიძლება მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადებასთან შეუსაბამოდ. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას კონსტიტუციასთან, ... კანონის, ... შესაბამისობის საკითხზე;

დ) წარდგინებაში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) წარდგინებაში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) არ არის დარღვეული წარდგინების შეტანის კანონით დადგენილი ვადა;

ზ) სადავო ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტ(ებ)ის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე.

2.12. გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილი ერთგვარი გამოვლინებაა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპებისა, რომლებზეც მთლიანად აგებულია ზემოაღნიშნული კოდექსი, რაც მოსამართლეს საქმის საკასაციო განხილვის სტადიაზე არბიტრის როლს უტოვებს. თუმცა ზემოაღნიშნულ მუხლთან მიმართებით შეჯიბრებითობის პრინციპის აბსოლუტური მოცულობით რეალიზებამ შესაძლებელია, კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენოს ისეთი ფუნდამენტური გარანტიები, როგორიც, მაგალითად, არის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადება - კანონს, თუ ის [...] არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს და საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი - [...] გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს [...]. ამიტომ შესაძლებელია, ამ მუხლის კონსტიტუციურობა ეჭვქვეშ დადგეს იმ რედაქციით, როგორითაც იგი არსებობს დღეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში. ამასთან, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ თუნდაც დადგინდეს ამ ნორმიდან გადახვევის საგამონაკლისო კრიტერიუმები, საჭირო იქნება მათი მკაცრად ჩამოყალიბება, რათა დაცულ იქნეს ბალანსი შეჯიბრებითობის პრინციპის რეალიზაციასა და ადამიანის (ბრალდებულის) ფუნდამენტური, კონსტიტუციური და საერთაშორისოდ აღიარებული უფლებების დაცვას შორის.

2.13. საინტერესოა ასევე საერთაშორისო პრაქტიკა საჩივრის განხილვის ფარგლებთან მიმართებით, სადაც გარკვეული სახის გამონაკლისები იკვეთება, კერძოდ:

აშშ-ს სამართლებრივ სისტემაში ცენტრალური ადგილი უკავია შეჯიბრებით პროცესს. შესაბამისად, საგამონაკლისოა მოსამართლის ინიციატივით, მხარეთა არგუმენტაციისა და მოთხოვნის გარეშე, sua sponte ქმედების განხორციელება. აშშ-ს აკადემიურ წყაროებში არაერთგვაროვანი მიდგომა შეინიშნება ამგვარ ქმედებასთან მიმართებით[3]. რაც შეეხება აშშ-ს სასამართლო პრეცედენტებს, შეჯიბრებითი პროცესის შენარჩუნების პირობებში ამ პრინციპის განხორციელება, ისევ და ისევ ბრალდებულის უფლებრივი მდგომარეობის უზრუნველსაყოფად, შემდეგი კომპრომისული გზით ხერხდება: მთავარია, საკითხის sua sponte წამოჭრისას სასამართლომ მხარეებს საშუალება მისცეს, იდაონ ახლად წამოჭრილ საკითხზე. შესაბამისად, ამერიკული შეჯიბრებითი პროცესი თვალს ხუჭავს საკითხის sua sponte წამოჭრაზე, თუმცა არალეგიტიმურად მიიჩნევს მის sua sponte გადაწყვეტას. ამის ნათელი დასტურია საქმეები Erie R.R. Co. v. Tompkins და Mapp v. Ohio[4]. ამ საქმეებში გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა იმ საკითხზე, რომელზეც მხარეები საერთოდ არ დაობდნენ. განსხვავებული აზრები Erie და Mapp-თან დაკავშირებით კითხვის ნიშანს არ სვამდნენ იმის შესახებ, უნდა დაეყენებინა თუ არა სასამართლოს პრეცედენტის შეცვლის საკითხი sua sponte, არამედ დაობდნენ იმაზე, რომ სასამართლოს არ უნდა გადაეწყვიტა საკითხი მხარეთა მიერ წინასწარ შესაბამისი ჩანაწერის ან არგუმენტების წარდგენის გარეშე[5]. გარდა ამისა, საქმეში Snider v. Melindez სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რაიონული სასამართლოს პრობლემა მდგომარეობდა არა იმაში, რომ მან საკუთარი ინიციატივით იმოქმედა, არამედ იმაში, რომ ეს მოხდა ბრალდებულისათვის შეტყობინების გარეშე, რის გამოც მას არ მიეცა შესაძლებლობა, გამოეხატა თავისი აზრი“[6]. ამ საკითხზე არსებობს აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსაზრებაც, რომელმაც საქმეზე United States National Bank of Oregon v. Independent Insurance Agents of America, Inc. აღნიშნა, რომ რადგან სააპელაციო სასამართლომ, სასარჩელო მოთხოვნის მიღმა მსჯელობის მიუხედავად გადაწყვეტილების მიღებამდე, მხარეებს შესაძლებლობა მისცა დაყენებულ საკითხზე თავიანთი პოზიცია წარედგინათ, ადგილი არ ჰქონია დისკრეციის ბოროტად გამოყენებას.[7]

2.14. ამ მხრივ საინტერესოა კანზასის შტატის ფედერალური სასამართლოების მიერ ჩამოყალიბებული წესიც, რომლის მიხედვითაც, სააპელაციო სასამართლოებმა შესაძლოა განიხილონ საკითხი, რომელიც მხარეებს არ ჰქონდათ წარდგენილი, როდესაც: 1) ახლად დადგენილი მოთხოვნა მოიცავს მხოლოდ სამართლის საკითხს, რომელიც გამომდინარეობს დამტკიცებული ან აღიარებული ფაქტებიდან და საბოლოოდ გადამწყვეტია საქმისათვის; 2) მოთხოვნის განხილვა აუცილებელია მართლმსაჯულების აღსრულებისა და ფუნდამენტური უფლებების დაცვისათვის; და 3) რაიონული სასამართლო მართალია არასწორი მიზეზის საფუძველზე („right for the wrong reason“).“[8] ეს მიდგომა გამოყენებულ იქნა საქმეში State v. Minor (1966), რომელიც ეხებოდა პირველი ხარისხის მკვლელობას. აპელაციაზე მომჩივანმა წარმოაჩინა მთელი რიგი დარღვევები, რომლებიც დაუშვა პირველი ინსტანციის სასამართლომ, მაგრამ არ გაუსაჩივრებია ის, იყო თუ არა სასამართლოს მიერ გამოყენებული მტკიცებულებები საკმარისი, რათა მას მსჯავრი დასდებოდა პირველი ხარისხის მკვლელობისთვის. ამის მიუხედავად, უზენაესმა სასამართლომ წამოჭრა ახალი საკითხი და საკუთარი ინიციატივით შეცვალა გადაწყვეტილება. თავის მოსაზრებაში მოსამართლე შროდერმა აღნიშნა, რომ მსჯავრდება არასრული ინფორმაციის საფუძველზე არღვევდა ჯეროვან სამართლებრივ პროცესს აშშ-ს კონსტიტუციის მე-14 ცვლილების თანახმად. შესაბამისად, კონსტიტუციური პრინციპი დადგა საპროცესო ჩარჩოებზე მაღლა.

მსგავსი მიდგომა ასევე შეინიშნება გერმანიის ფედერაციაში შეჯიბრებითი პროცესის რეალიზებისას. გერმანიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 327-ე მუხლი, ქართულის მსგავსად, სააპელაციო ეტაპს სასარჩელო მოთხოვნით ზღუდავს. თუმცა, როდესაც საჭირო ხდება ამ პრინციპის შეზღუდვით უფრო მაღლა მდგომი კონსტიტუციური პრინციპის დაცვა, ამ მუხლის დანაწესი შედარებით მოქნილი ხდება:

“ნაწილობრივი გასაჩივრების დროს პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გაუსაჩივრებელი ნაწილი აპელაციამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება შეავსოს ან განიხილოს/გამოასწოროს, თუ ადგილი აქვს აშკარა შეცდომას და არა შემდგომ ობიექტურ ცვლილებას.’’[9] 

შესაბამისად, გერმანული სისტემა უშვებს საგამონაკლისო სახით მოსამართლის გააქტიურებას სააპელაციო ეტაპზეც, მაგრამ ერთი გამონაკლისით-ბრალდებულის მდგომარეობის დამძიმების გარეშე.

ზემოთ განხილული მაგალითებიდან ცხადი გახდა, რომ აშშ-სა და გერმანიის ერთი შეხედვით „დახურული“ შეჯიბრებითი პროცესი რიგ გამონაკლისებს ითვალისწინებს, რომლებიც პრაქტიკით მოწესრიგდა. ამასვე მიუთითებს შეჯიბრებითობაზე დაფუძნებული სხვა ქვეყნების კანონმდებლობაც, კერძოდ: ევროპის საბჭოს წევრ სახელმწიფოებში ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვა სხვადასხვანაირად წესრიგდება. ზოგ ქვეყანაში გადასინჯვა შემოიფარგლება სამართლებრივი საკითხების შემოწმებით, ზოგ ქვეყანაში კი შესაძლებელია, გასაჩივრდეს და, შესაბამისად, გადაისინჯოს როგორც სამართლებრივი, ისე ფაქტობრივი გარემოებები. უფრო კონკრეტულად, ლატვიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (თავი 54, სექცია 584 –საკასაციო სასამართლოში - „1. სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერების განხილვა უნდა განხორციელდეს საკასაციო საჩივარში მითითებული მოთხოვნების ოდენობით და მათ ფარგლებში; 2. საკასაციო სასამართლოს უნდა მიეცეს ნებართვა, გასცდეს საკასაციო საჩივარში მიითებული მოთხოვნების ფარგლებს იმ შემთხვევებში, როდესაც სასამართლო დაადგენს ამ კანონის 574-ე (სისხლის სამართლის დარღვევა) და 575-ე (სისხლის საპროცესო სამართლის არსებითი დარღვევა) სექციების დარღვევას და ამგვარი დარღვევები არ იქნა მითითებული საჩივარში“.), პოლონეთის (მუხლი 536 - ,,საკასაციო სასამართლომ უნდა განიხილოს საკასაციო საჩივარი საჩივრისა და წაყენებული ბრალდებების ფარგლებში და უნდა განიხილოს საკასაციო საჩივარი ამ ფარგლებს მიღმა მხოლოდ იმ შემთხვევებში, რომლებიც აღწერილია 435-ე, 439-ე და 455-ე მუხლებში. (435-ე და 439-ე მუხლები ეხება საპროცესო დარღვევებს, ხოლო 455-ე მუხლი - საკასაციო სასამართლოს უფლებამოსილებას, იმსჯელოს არასწორი სამართლებრივი კვალიფიკაციის თაობაზე, მიუხედავად საჩივრის შინაარსისა, გარდა საუარესოდ შებრუნებისა)) და დიდი ბრიტანეთის (სააპელაციო გასაჩივრების აქტი, მუხლი 2 – „თუ სამეფო სასამართლომ (ქვემდგომი ინსტანცია) ერთ პროცესზე ბრალდებულს მიუსაჯა ორი ან მეტი სასჯელი, სააპელაციო საჩივრის უფლება და სააპელაციო საჩივარი ერთი სასჯელის წინააღმდეგ, ავტომატურად მოიცავს სააპელაციო საჩივრის უფლებასა და სააპელაციო საჩივარს სხვა სასჯელებზე“. მართლმსაჯულების ადმინისტრირების აქტი (1960), მუხლი 1, სუბსექცია 4 - ,,უზენაეს სასამართლოს შეუძლია, განახორციელოს ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს ნებისმიერი უფლებამოსილება“, შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს ზემოთ მოყვანილი უფლებამოსილება ვრცელდება უზენაეს სასამართლოზეც.) სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა.

გარდა ამისა, საინტერესოა შეჯიბრებითი სისხლის სამართლის პროცესის დებულებები კანადაში, კერძოდ, მტკიცებულებათა აქტის 37.3 მუხლის შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს უფლება აქვს, მიიღოს ნებისმიერი ტიპის გადაწყვეტილება ბრალდებულის უფლებათა დაცვისა და სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფის მიზნით. ეს რეგულაცია ვრცელდება კანადის უზენაეს სასამართლოზეც[10].

შესაბამისად, რთულია მოიძებნოს ისეთი სამართლებრივი სისტემა, სადაც მკაცრად გამიჯნული შეჯიბრებითობის პირობებში, ასევე მკაცრად ხდება სააპელაციო ან საკასაციო სტადიაზე მოსამართლის, როგორც არბიტრის, როლის შენარჩუნება. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ სახელმწიფოს ახასიათებს გამონაკლისი -სისხლის სამართლის პროცესის ფუნდამენტური პრინციპების დაცვის თვალსაზრისით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო per se კონვენციის დარღვევად არ მიიჩნევს საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი ჩარჩოებიდან გამოსვლას. თუმცა, ბრალის გადაკვალიფიცირებისა თუ სასჯელის შეცვლის შემთხვევაში აუცილებელ წინაპირობად ადგენს მხარეთა ჩართულობას. საქმეში დალოსი უნგრეთის წინააღმდეგ, რომელიც შეეხებოდა სწორედ ბრალის გადაკვალიფიცირებას სააპელაციო სასამართლოს მიერ, სტრასბურგის სასამართლომ გადამწყვეტი როლი მიანიჭა უზენაეს სასამართლოში შემდგომ გაგრძელებულ სამართალწარმოებას. ევროპულმა სასამართლომ არ დაადგინა კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა, მიიჩნია რა, რომ უნგრეთის უზენაესმა სასამართლომ მხარეებს მისცა პოზიციების სრულყოფილად წარმოდგენის საშუალება, მათ შორის ზეპირი მოსმენის გამართვით.[11] იგივე პოზიცია დააფიქსირა სასამართლომ საქმეში სიპავიჩიუსი ლიტვის წინააღმდეგ, როცა აღნიშნა, რომ მიუხედავად ლიტვის საპროცესო კანონმდებლობით დაწესებული შეზღუდვებისა, სასამართლოს ინიციატივით განხორციელებული გადაკვალიფიცირება ჩაჯდებოდა კონვენციის ფარგლებში, თუ უზრუნველყოფილი იქნებოდა მხარეთა პოზიციების სათანადო წარდგენა.[12]

შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ვეროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ სასამართლო პროცესის სამართლიანობა უნდა შეფასდეს მთლიანი საქმის წარმოების კონტექსტში, სამართლიანი სასამართლოს ზოგადი, ძირეული პრინციპების დაცვიდან გამომდინარე.[13]

2.15. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემომითითებული ჩანაწერი იმდენად მკაცრ ჩარჩოებს აწესებს, რომ მისგან გადახვევა წარმოუდგენელია. რაც მთავარია, აღნიშნული შეზღუდვა პროცედურული ხასიათისაა, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ მოსამართლე კონკრეტულ საქმეში აღმოაჩენს, რომ ბრალდებულის მიერ განხორციელებული ქმედება განაჩენის გამოტანის დროს აღარ წარმოადგენს დანაშაულს და მიიღებს შესაბამის გადაწყვეტილებას, დაისმება კითხვა: რამ უბიძგა მას ამისაკენ, მოსამართლეს ხომ ამ კუთხით განაჩენის გადასინჯვის უფლებამოსილება არ ჰქონია?!

2.16. სწორედ ამიტომ საკასაციო პალატა სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული გასაჩივრებული გადაწყვეტილების მატერიალური მხარის შეფასებამდე ვალდებულია, იხელმძღვანელოს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილით, რა დროსაც დღის წესრიგში დგება სწორედ ამ ნორმის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი.

2.17. ამ შეზღუდვის კონსტიტუციურობის საკითხი მოცემულ საქმეში მძაფრად არის გამოხატული, ვინაიდან იმ კატეგორიის დანაშაულებზე, რომელშიც ლაშა აღნიაშვილის მიმართ გამოტანილ იქნა გამამტყუნებელი განაჩენი, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ 2014 წლის 13 ივნისს მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა, საქართველოს სსკ-ის 238¹–ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის სუბიექტთან მიმართებით[14].

2.18. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატა გამოთქვამს საკუთარ მოსაზრებას (იმ შემთხვევაში, თუ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მივა იმ აზრამდე, რომ სადავოდ გამხდარ ნორმას კონფლიქტი შეიძლება ჰქონდეს საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლთან), კერძოდ: ბალანსი შეჯიბრებით პროცესსა და ბრალდებულის ფუნდამენტური პრინციპების დაცვას შორის შესაძლებელია, განისაზღვროს დაახლოებით იმდაგვარად, როგორც ეს აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს წესებშია მოცემული. კერძოდ, საჩივრის განხილვის ფარგლები გაფართოვდეს საკასაციო მოთხოვნის საქმესთან მიმართებით შემოწმების კვალდაკვალ, მხოლოდ დანაშაულის დეკრიმინალიზაციის შემთხვევაში სასამართლომ იმსჯელოს პირის დამნაშავეობასთან მიმართებით.

სხვა გარემოებები:

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მსგავსი ნორმა სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოსთვისაც არსებობს (მუხლი 297, ქვეპუნქტი ,,ზ“).