„ერთიანი ნაციონალურ მოძრაობა“, „სამოქალაქო პლატფორმა - ახალი საქართველო“, „საქართველოს რესპუბლიკურ პარტია“, „თავისუფლება - ზვიად გამსახურდიას გზა“, „საქართველოს ევროპელი დემოკრატები“, „ქრისტიან-დემოკრატიულ მოძრაობა“, „ეროვნულ-დემოკრატიულ მოძრაობა“, „აპრიორი“ და „სამართალდამცავთა რეფორმირების ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
| დოკუმენტის ტიპი | კონსტიტუციური სარჩელი |
| ნომერი | N1323 |
| ავტორ(ებ)ი | „ერთიანი ნაციონალურ მოძრაობა“, „სამოქალაქო პლატფორმა - ახალი საქართველო“, „საქართველოს რესპუბლიკურ პარტია“, „თავისუფლება - ზვიად გამსახურდიას გზა“, „საქართველოს ევროპელი დემოკრატები“, „ქრისტი |
| თარიღი | 31 მაისი 2018 |
თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი
1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი
ა. საქართველოს ორგანული კანონი საქართველოს საარჩევნო კოდექსი
2. სასარჩელო მოთხოვნა
| სადავო ნორმა | კონსტიტუციის დებულება |
|---|---|
|
საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის: ა) 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის - „დამკვირვებელს უფლება აქვს კენჭისყრის დღეს ნებისმიერ დროს იმყოფებოდეს კენჭისყრის შენობაში, შეუზღუდავად გადაადგილდეს საარჩევნო უბნის ტერიტორიაზე და თავისუფლად, დაუბრკოლებლად დააკვირდეს კენჭისყრის პროცესის ყველა ეტაპს ნებისმიერი ადგილიდან“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კენჭისყრის შენობაში ყოფნის უფლების მქონე პირს (გარდა საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრისა) აძლევს შესაძლებლობას წვდომა ჰქონდეს საუბნო საარჩევნო კომისიის ამომრჩევლთა რეგისტრატორი კომისიის წევრისათვის გადაცემულ ამომრჩეველთა ერთიან სამაგიდო სიასთან და მიიღოს სიაში ამომრჩევლის შესახებ განხორციელებულ და განუხორციელებელ ჩანაწერებზე ინფორმაცია, მოახდინოს ამომრჩეველეთა სამაგიდო სიიდან ინფორმაციის ამოღება, ამოწერა, კოპირება და სხვა წესით ფიქსაცია. ბ) 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის - „დამკვირვებელს უფლება აქვს დააკვირდეს ამომორჩეველთა სიებში ამომრჩეველთა რეგისტრაციას, საარჩევნო ბიულეტენებისა და სპეციალური კონვერტების გაცემას და მათ დამოწმებას კენჭისყრის პროცესისათვის ხელის შეუშლელად“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კენჭისყრის შენობაში ყოფნის უფლების მქონე პირს (გარდა საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრისა) აძლევს შესაძლებლობას წვდომა ჰქონდეს საუბნო საარჩევნო კომისიის ამომრჩევლთა რეგისტრატორი კომისიის წევრისათვის გადაცემულ ამომრჩეველთა ერთიან სამაგიდო სიასთან და მიიღოს სიაში ამომრჩევლის შესახებ განხორციელებულ და განუხორციელებელ ჩანაწერებზე ინფორმაცია, მოახდინოს ამომრჩეველეთა სამაგიდო სიიდან ინფორმაციის ამოღება, ამოწერა, კოპირება და სხვა წესით ფიქსაცია. გ) მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების - „რეგისტრაციაში გატარების მიზნით ადგილობრივმა სადამკვირვებლო ორგანიზაციამ განცხადებით უნდა მიმართოს შესაბამის საარჩევნო კომისიას არჩევნების დღემდე არაუგვიანეს მე-10 დღისა და უნდა წარუდგინოს საქართველოს კანონდემბლობით დადგენილი წესით დამოწმებული სადამფუძნებლო დოკუმენტი/წესდება“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არჩევნების/რეფერენდუმის/პლებისციტის დანიშვნამდე, არასაარჩევნო პერიოდში კრძალავს არაკომერციული (არასამეწარმეო) იურიდიული პირის დამკვირვებელ ორგანიზაციად რეგისტრაციის მიზნით განცხადებით მიმართვის, დამკვირვებელ ორგანიზაციად რეგისტრაციის და საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის ნებისმიერი რგოლის საქმიანობაზე დაკვირვების შესაძლებლობას; დ) 78-ე მუხლის მე-6 პუნქტის - „საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის/ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო ან საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრს“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კრძალავს საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის კომისიის წევრთა შესარჩევ კონკურსში მონაწილე წარუმატებელი კანდიდატისათვის, მის შესახებ მიღებული უარმყოფელი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ხელმისაწვდომობის უფლებას. |
ა) საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“; ბ) საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“; გ) საქართველოს კონსტიტუციის: - 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“; - 39-ე მუხლი, „საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან“; - 45-ე მუხლი, „კონსტიტუციაში მითითებული ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე“; - საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. დ) საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. |
3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები
საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 45-ე მუხლი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი;
„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;
„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.
4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით
წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს.
არ არსებობს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის არ მიღების საფუძვლები, კერძოდ:
ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბემება ამ კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;
ბ) მოსარჩელე უფლებამოსილია წარმოადგინოს სარჩელი, შესაბამისად, სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის (სუბიექტის) მიერ;
გ) სარჩელში მითითიებული სადავო საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;
დ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;
ე) სარჩელში მითითიებული სადავო საკითხი არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით.
ვ) არ არის დარღვეული მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა;
ზ) არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობის უზრუნველყოფის მიზნით.
კონსტიტუციური სარცელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2011 წლის 18 აპრილის N81/3 დადგენილებით დამტკიცებული სარჩელის სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელეების მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს.
არსებობს აშკარა მიმართება სადავო ნორმებსა და ამ სარჩელის დასაბუთებით ნაწილში მითითებულ საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის ნორმებს შორის.
შესაბამისად, სარჩელი აკმაყოფილებს აქ განხილული კანონის მოთხოვნებს და არ არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის კანონმდებლობით დადგენილი საფუძვლები.
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი.
5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება
საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ და „ე“ ქვეპუნქტების სადავო ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან:
საყოველთაოდ ცნობილია, რომ 2017 წლის 21 ოქტომბერს ჩატარებული მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს და თვითმმართველი ქალაქის/თვითმმართველი თემის მერის მორიგი არჩევნები ჩატარდა ამომრჩეველზე ტოტალური კონტროლის პირობებში. ამომრჩევლის ნებაზე კონტროლი გამოიხატებოდა სისტემურად, ყველა საარჩევნო უბანზე, კენჭისყრის ოთახში რეგისტრატორი კომისიის წევრის გვერდით, უკან ან ნაკადის მომწესრიგებელთან საარჩევნო სუბიექტის - „ქართული ოცნება - დემოკრატიული საქართველოს“ წარმომადგენლების დგომით, რომლებიც რეგისტრატორის სამაგიდო სიიდან ახორციელებდნენ უბანზე მოსული და არმისული ამომრჩევლის მონაცემების ამოღებას, მათ ვინაობას და ამომრჩევლის სიაში რეგისტრაციის ნომერს და სურვილის შემთხვევაში მათ პირად ნომერსაც. აღნიშნულზე არ რეაგირებდნენ საუბნო საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარეები, პირიქით ხელს უწყობდნენ მათ რადგან ისინი ერთ „ორგანიზმად“ განიხილებოდნენ.
ხსენებულზე რეაგირირებისა და აღკვეთის ნაცვლად, ამ პროცესს ხელი შეუწყო კენჭისყრის მიმდინარეობის პერიოდში ცესკოს თავმჯდომარის თამარ ჟვანიას საჯარო, სატელევიზიო განცხადებამ, რამაც წაახალისა გამოცხადებული და არგამოცხადებული ამომრჩეველთა კონტროლი მმართველი პარტიის მხრიდან. ცესკოს თავმჯდომარის ჟვანიას სატელევიზიო განცხადების ტექსტი მმართველმა პარტიამ მოკლე ტექსტური შერტობინებების სახით დაუგზავნა საუბნო საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარეებს და სახელმძღვანელო მითითებად დაუდგინა ის.
შედეგად, კენჭისყრის მთელი დღის განმავლობაში ვერ აღიკვეთა და ვერ შეეშალა ხელი ამგვარი უკანონო კონტროლს ამომრჩეველზე.
ამომრჩევლის ნებაა ის, რომ გამოცხადდეს არჩევნებზე და მისივე ნებაა ასევე ის, რომ არ გამოცხადეს არჩევნებზე, შესაბამისად, მათი იდენტიფიცირება და არგამოცხადებული ამომრჩევლების დადგენა, მათი იძულებითი გამოცხადების მიზნით წარმოადგენს ამომრჩევლის ნებაზე კონტროლს. ამომრჩევლის ნებაზე კონტროლი არ უნდა იქნას გაგებული გაღარიბებული მნიშვნელობით და არ უნდა იქნას დაყვანილი მხოლოდ საარჩევნო კაბინაში კონტროლზე.
სამწუხაროა, რომ საარჩევნო ადმინისტრაცია მსგავს ფაქტებში ვერ ხედავს საარჩევნო კანონმდებლობის დარღვევას და ამით ხელს უწყობს ამომრჩევლის ნებაზე ზეგავლენის მოხდენის ფაქტებს.
საქართველოს კანონმდებლობა იმპერატიულად განმარტავს, რომ ერთიანი სიის სამაგიდო ვერსია არ არის საჯარო ინფორმაცია და შესაბამისად, არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი მესამე პირისთვის. კერძოდ, საარჩევნო კოდექსის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტი ერთმანეთისგან განასხვავებს ამომრჩეველთა ერთიანი სიის ორ ვერსიას: საარჩევნო კომისიისთვის განკუთვნილ სიას (ე.წ. სამაგიდო სიას) და სიის საჯარო ინფორმაციისთვის მიკუთვნებულ ვერსიას. სამაგიდო სიაში, სიის საჯარო ვერსიისგან განსხვავებით, ამორჩევლის სხვა მონაცემებთან ერთად აღნიშნულია ამომრჩევლის პირადი ნომერი, რაც წარმოადგენს ამომრჩევლის პერსონალურ ინფორმაციას. სამაგიდო სიებში ასევე ფიქსირდება უბანზე მისული ამომრჩევლის ხელმოწერა.
უფრო მეტიც, ნორმატიულ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის - „ზოგიერთი საარჩევნო პროცედურის განსაზღვრის შესახებ“ ცესკოს 2012 წლის N42/2012 დადგენილების 1.3 მუხლის თანახმად, „კენჭისყრის შენობაში დაუშვებელია ნებისმიერი ფორმით ისეთი ინფორმაციისა თუ მასალის გადაღება [მოპოვება], რომელიც საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობით საჯარო ინფორმაციას არ განეკუთვნება, მათ შორის ამომრჩეველთა სიების საარჩევნო კომისიისთვის განკუთვნილი (სამაგიდო) ვერსია“.
ამგვარად, ვინაიდან სიის სამაგიდო ვერსია არ არის საჯარო ინფორმაცია, შესაბამისად არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი მესამე პირისთვის, განურჩევლად იმისა, მესამე პირის ინტერესი ამ სიიდან პერსონალური ინფორმაციის ამოწერაა თუ არა. ამასთან, ამომრჩევლის მხოლოდ რეგისტრაციის ნომრის საფუძველზეც მარტივადაა შესაძლებელი, სიის საჯარო ვერსიის მეშვეობით, სიაში რიგითი ნომრის მფლობელი ამომრჩევლის ვინაობის იდენტიფიცირება, მისი კენჭისყრის დღეს არჩევნებში გამოცხადებულად თუ გამოუცხადებლად მიჩნევა.
ზემოთ აღნიშნულით მმართველი პოლიტიკური სუბიექტის ინტერესი გახლდათ როგორც უბანზე მისული ამომრჩევლის რაოდენობის, ასევე (უფრო მეტად) უბანზე მოსული ამომრჩევლების ვინაობის დადგენა და ამ ინფორმაციაზე დაყრდნობით ამომრჩევლის ნებაზე კონტროლი, რაც გამოიხატა უბნებზე გამოცხადებული ამომრჩევლის აღრიცხვაში და არმისული ამომრჩევლის იდენტიფიცირებაში, რომლის შედეგადაც სახელისუფლო პარტიამ გააკეთა მათი მობილიზება და არჩევნებზე იძულებით მიყვანა, კონკრეტული პირებისათვის სხვადასხვა მნიშვნელოვან ფაქტორებზე პედალირებით - ამომრჩევლის ან მისი ოჯახის წევრის სამსახურიდან გათავისუფლების, სოციალური შემწეობის მოხსნის, პრობაციონერი პირის დაშინების და სხვ.
ყოველივე ზემოაღნიშნული კი წარმოადგენს საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევას, კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის თანახმად, „უზრუნველყოფილია ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლინება“, საქართველს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-3 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, არჩევნების ჩატარების ერთ-ერთი პრინციპია კენჭისყრის ფარულობა და ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლენა, ამავე პუნქტის „დ.ბ“
ამასთან, ვენეციის კომისიის საარჩევნო ნორმათა კოდექსი (2002წ.), რომელშიც თავმოყრილია დემოკრატიული არჩევნების კარგი პრაქტიკის მაგალითები, ამბობს შემდეგს: ამომრჩეველთა სიები უნდა ქვეყნდებოდეს, თუმცა არჩევნებზე მოსულ ამომრჩეველთა სია არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი. აღნიშნული სწორედ იმას გულისხმობს, რომ არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი ინფორმაცია იმის თაობაზე, ვინ მიიღო და ვინ არა მონაწილეობა არჩევნებში.
ამდენად, არჩევნები ჩატარდა ამომრჩეველზე ტოტალური კონტროლის, შიშის გარემოში, რაც არ დგას თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების სტანდარტებთან.
მნიშვნელოვანია, რომ ხსენებული პროცესი როგორც მმართველი პარტიის, ასევე ცესკოს და ბოლოს ყველა ინსტანციის სასამართლოს მხრიდან მხარდაჭერილი და გამართლებული იქნა საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 41-ე მუხლის „ბ“ და „ე“ ქვეპუნქტზე მითითებით. დასახელებეული მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „დამკვირვებელს უფლება აქვს კენჭისყრის დღეს ნებისმიერ დროს იმყოფებოდეს კენჭისყრის შენობაში, შეუზღუდავად გადაადგილდეს საარჩევნო უბნის ტერიტორიაზე და თავისუფლად, დაუბრკოლებლად დააკვირდეს კენჭისყრის პროცესის ყველა ეტაპს ნებისმიერი ადგილიდან“, ხოლო „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, „დამკვირვებელს უფლება აქვს დააკვირდეს ამომორჩეველთა სიებში ამომრჩეველთა რეგისტრაციას, საარჩევნო ბიულეტენებისა და სპეციალური კონვერტების გაცემას და მათ დამოწმებას კენჭისყრის პროცესისათვის ხელის შეუშლელად“.
ამავე კოდექსის 42-ე მუხლის მე-5 ნაწილით კი „წარმომადგენელი კენჭისყრის დღეს შეუზღუდავად სარგებლობს ამ კანონის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტითა და 67-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებებით“, რომლითაც გამართლდა პარტიული კოორდინატორების სახით საარჩევნო უბნებზე დანიშნული პარტიის წარმომადგენლების მხრიდან ამომრჩეველზე კონტროლი.
ხსენებული საკითხზე წარიმართა დავები საქართველოს საერთო სასამართლოებში, თუმცა ყველა ინსტანციამ ყოველგვარი განმარტების გარეშე, ხსენებულ ნორმაზე მშრალი მითითებით გაამართლა პარტიული წარმომადგენლის მხრიდან ამომრჩევლის პერსონალური მონაცემების სამაგიდო სიიდან ამოღების, საუბნო კომისიაში არმისული და მისული ამომრჩევლების კონტროლი (იხ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N3/7101-17 საქმეზე, რაც ძალაში დარჩა სააპელაციო პალატის 2017 წლის 27 ოქტომბრის N3ბ/2496-17 განჩინებით, ასევე იხილეთ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 29 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N3/7219-17 საქმეზე, რაც ძალაში დარჩა სააპელაციო პალატის 2017 წლის 31 ოქტომბრის N3ბ/2511-17 განჩინებით).
საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 77-ე მუხლის მე-2, მე-4 და მე-5 პუნქტების თანახმად, საარჩევნო დავებზე „სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება“.
სადავო ნორმების არაკეთილსინდისიერი განმარტებით შიდაეროვნულ დონეზე წართმეული იქნა თავისუფალი არჩევნების უფლება, ადგილი ჰქონდა ამომრჩეველთა ტოტალურ კონტროლს, ვერ იქნა რეალიზებული საკუთარი ქვეყნის მართვა-გამგეობაში მონაწილეობა პასიური საარჩევნო უფლების განხორციელებით, მაშინ როდესაც ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის დამატებითი ოქმის (20.03.1952წ.) მე-3 მუხლის თანახმად, „მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ, გონივრული ხანგამოშვებით ჩაატარონ თავისუფალი არჩევნები ფარული კენჭისყრით ისეთ პირობებში, რომლებიც საკანონმდებლო ორგანოს არჩევისას უზრუნველყოფს ხალხის ნება-სურვილის თავისუფალ გამოხატვას“.
ხსენებული ნორმების ბუნება იძლევა მისი არაკეთილსინდისიერი მნიშვნელობით გამოყენების შესაძლებლობას, რაც კიდევ დადასტურდა სასამართლო პრაქტიკით. ამდენად, დასახელებული ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც იძლევა ამომრჩეველზე კონტროლის შესაძლებლობას, საუბნო საარჩევნო კომისიაში რეგისტრატორი კომისიის წევრის სამაგიდო სიაზე პარტიის წარმომადგენლისა და დამკვირვებლის მხრიდან წვდომისა და მისგან ინფორმაციის ამოღების შესაძლებლობას არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი, ამომრჩევლის ნებაზე კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობისა და ამ პრაქტიკაში ნორმების არაკეთილსიდისიერად გამოყენების გამო.
საგულისხმოა, რომ ამ უკანონო შესაძლებლობას 2017 წლის არჩევნებზე უარყოფითი შეფასება მისცა საქართველოს სახალხო დამცველმა, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსთან შექმნილმა თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უწყებათაშორისმა კომისიამაც, ხოლო სხვა ქმედითი ნაბიჯები აღარ გადადგმულა. აღნიშნულის წინაშე კვლავ დადგება ქვეყნა 2018 წლის არჩევნების დროსაც, რაც საფრთხეს შეუქმნის ამომრჩეველთა საარჩევნო ნების თავისუფალ გამოვლინებას.
საგულისხმოა, რომ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროსთან შექმნილმა თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უწყებათაშორისმა კომისიამ დაადასტურა 2017 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისას ის დარღვევები, რაც აღწერილია ამ სარჩელში. კერძოდ, კომისიამ 2017 წლის 6 ნოემბრის რეკომენდაციაში აღნიშნა, რომ კომისიებმა „უნდა უზრუნველყონ ე.წ. სამაგიდო სიების არასათანადო გამოყენებისგან დაცულობა. კერძოდ, უზრუნველყონ, არ მოხდეს ამ სიებიდან ამომრჩევლის შესახებ ინფორმაციის, მათ შორის, პირადი ინფორმაციის გამოთხოვა იმის გამოსარკვევად, მიიღო თუ არა მოცემულმა ამომრჩეველმა არჩევნებში მონაწილეობა. სამაგიდო სიების ამგვარი გამოყენება საფრთხეს უქმნის კენჭისყრის ფარულობის პრინციპის დაცულობას და ამომრჩეველთა უბანზე მოყვანის მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს“ (სტილი დაცულია), ხოლო საერთო სასამართლომ გზა გახსნა სამომავლოდ აღნიშნული მეთოდის კიდევ უფრო გაღრმავებისაკენ და ფაქტობრივად ამომრჩეველზე კონტროლი მომავლისათვის კიდევ უფრო დააკანონა.
საქართველოს სახალხო დამცველმა თავის 2017 წლის 13 დეკემბრის N04-11/17064 წერილში აღნიშნა, რომ „განსაკუთრებით პრობლემური იყო საარჩევნო უბანზე გარკვეული პირების - საარჩევნო სუბიექტის წარმომადგენლების მიერ არჩევნებზე გამოცხადებული ამომრჩევლების შესახებ მონაცემების შეგროვების საკითხი. საქართველოს სახალხო დამცველი არ იზიარებს საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ამომრჩევლის მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაცია პერსონალური მონაცემები არ არის. აღნიშნული მონაცემები პერონალურია იმისდა მიუხედავად, თუ რა რეჟიმია დადგენილი მათი ხელმისაწვდომობისათვის. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია მათი შეგროვება ხორციელდებოდეს კანონით დადგენილი პრინციპების შესაბამისად - სამართალიანად და კანონიერად, მონაცემთა სუბიექტის ღირსების შეულახავად, მხოლოდ კონკრეტული, მკაფიოდ განსაზღვრული, კანონიერი მიზნის მისაღწევად. ამომრჩევლის პერსონალური მონაცემების შეგროვება შესაძლოა არღვევდეს საქართველოში არჩევნების ძირითად პრინციპსაც - ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლენის შეზღუდვასა და გამოვლენაზე კონტროლის აკრძალვას. აღნიშნული პრინციპის რეალიზებას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ასევე ბოლო პერიოდში და მიმდინარე არჩევნებზეც მკვეთრად გამოხატული პრაქტიკა“.
ანალოგიური განცხადებით, ნორმის გამოყენების არასწორი პრაქტიკა აგრეთვე დაასტურა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა, საჯარო განცხადებით (იხ. ვებ-ბმული: https://personaldata.ge/ge/personalur-monatsemta-datsvis-inspeqtoris-gantskhadeba-saarchevno-ubnebze-amomrchevlis-personaluri-monatsemebis-damushavebis-taobaze/816).
პრაქტიკულად, სახელმწიფო უწყებებმა სრულად დაადასტურეს ის დარღვევები რაც წარმოდგენილი იქნა სარჩელში და აღიარეს საკითხის მწვავედ პრობლემურობა და აქტუალობა.
OSCE/ODIHR-ის არჩევნებზე სადამკვირვებლო (ეუთოს) მისიამ 2017 წლის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებს ნეგატიური შეფასება მისცა ამომრჩეველთა ნების კონტროლის საკითხთან მიმართებაში, რაც ასახა წინასწარი მიგნებების და დასკვნების შესახებ მოხსენებაში (იხ.https://www.osce.org/ka/odihr/elections/georgia/351621?download=true)
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით „ბ“ და „ე“ ქვეპუნქტების საკანონმდებლო ჩანაწერები არ მოიაზრებს იმგვარი დაკვირვების განხორციელებას, რომელიც გააკონტროლებს ამომრჩეველთა ნების თავიუფალ გამოვლინებას, ნორმის არასწორმა გამოყენებამ ამ განმარტებამდე მიიყვანა სასამართლო პრაქტიკა.
მოცემულ შემთხვევაში არათუ არსებობს სადავო ნორმების კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ განმარტების საფრთხე, არამედ, სამართალშემფარდებელმა - მოსამართლემ ეს უკვე განახორციელა.
საქართველოს საკოსნსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს «ხალხის მმართველობა», ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია.“[1]„არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს.“[2]
საამისოდ, განსაზღვრულობის პრინციპი მოითხოვს იმგვარი საკანონმდებლო სისტემის შექმნას, რომელიც პირს იცავს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან. ბუნდოვანი და გაუგებარი კანონმდებლობა ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისათვის, შესაბამისად, კანონმდებელმა მაქსიმალურად მკაფიო, განსაზღვრული ნორმატიული რეგულირებით უნდა შეამციროს თვითნებობის რისკები სამართალშეფარდების პროცესში (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება N3/7/679 საქმეზე - მოსარჩელე „შპს სამაუწყებლო კომპაინია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“, საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).
„განსაზღვრულობის მასშტაბი ზოგად დადგენას არ ექვემდებარება, არამედ დამოკიდებულია კონკრეტული შემთხვევის თავისებურებაზე. საკანონმდებლო რეგულირებისას, რა თქმა უნდა, იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის N2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37). კონკრეტული შემთხვევის თავისებურების ანალიზისას მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული იმ ურთიერთობის სპეციფიკა, რომელსაც არეგულირებს შესაფასებელი ნორმატიული აქტი. შესაძლებელია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განსხვავებული იყოს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნები, იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის ურთიერთობას აწესრიგებს ეს კანონი.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში არის შემთხვევები, როდესაც სასამართლომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნო, ვინაიდან მისი რამდენიმე შესაძლო ინტერპრეტაციიდან ერთ-ერთი კონსტიტუციის საწინააღმდეგო იყო (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-30). ამდენად, ხსენებული პრაქტიკის ფარგლებში, ბუნდოვანების გამო, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობას განაპირობებდა არა ცალკე აღებული ნორმის განუსაზღვრელი შინაარსი, არამედ ის ფაქტი, რომ მისი რომელიმე არაკეთილსინდისიერი ინტერპრეტაცია კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შედეგებს აყენებდა.
ასევე აღსანიშნავია, რომ 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მნიშვნელოვნად განვითარდა. მოქმედი მიდგომის ფარგლებში, იმ შემთხვევაში, თუ სადავო ნორმაში რამდენიმე წესი, ინტერპრეტაცია იკითხება, რომელთაგან ერთ-ერთი არაკონსტიტუციურია, სასამართლო სადავო ნორმას მთლიანად არაკონსტიტუციურად აღარ ცნობს, არამედ აფასებს და საჭიროების შემთხვევაში ძალადაკარგულად ცნობს კონკრეტულ ნორმატიულ შინაარსს. ამდენად, 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილებით დადგენილი სტანდარტის მოქმედ პრაქტიკაზე მორგების შემთხვევაში, სასამართლომ უნდა შეაფასოს იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც მოსარჩელე მხარისათვის არის პრობლემატური.
საკანონმდებლო ნორმა იმგვარად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული, რომ სამართალშემფარდებელს საშუალება არ მიეცეს სამოსამართლო პრაქტიკის საფუძველზე თავად შექმნას ნორმა ან მას განსხვავებული და კონსტიტუციის საწინააღმდეგო მნიშვნელობა მიანიჭოს, რამეთუ განსაზღვრულობის პრინციპი, ერთი მხრივ, იცავს პირს ბუნდოვანი კანონმდებლობისაგან, რათა მას შესაძლებლობა ჰქონდეს, წინასწარ განჭვრიტოს საკუთარი ქმედებების სამართლებრივი შედეგები. მეორე მხრივ, განსაზღვრულობის პრინციპის მოთხოვნა უკავშირდება პირის უფლებას, რომ დაცული იყოს ბუნდოვანი კანონმდებლობის თვითნებური გამოყენება.
როდესაც, ნორმა იძლევა შემფარდებლის პირადი შეხედულებებით გამოყენების საშუალებას, სხვა სიტყვებით, თუ სადავო ნორმების შინაარსის განსაზღვრა მოსამართლის პირადი შეხედულების საგანი ხდება, მას განუსაზღვრელი, უკონტროლო დისკრეცია ენიჭება, რაც მოხდა კიდეც მოცემულ შემთხვევაში, როდესაც სადავო ნორმების გამოყენებისას, სასამართლომ ის დააცილა კონსტიტუციურ წესრიგს და პრაქტიკაში გამოყენებისას ის არაკეთილსინდისიერად განმარტა.
უდავოა, რომ ამ განმარტებას საერთო სასამართლო არ შეცვლის არცერთ შემდგომ არჩევნებზე არსებული საარჩევნო დავების განხილვის დროს, იმ პირობებში, როდესაც ის გაზიარებული იქნა ზემდგომი და ამასთან, საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს მხრიდანაც კი.
საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16). აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის განმარტებისას, საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს საქართველოს საერთო სასამართლოების პრაქტიკა.
მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსის გამოყენების მყარი პრაქტიკა არაერთ დავაზე და საარჩევნო დავებისათვის საბოლოო ინსტანციის - სააპელაციო სასამართლოს მიერ მხარდაჭერილი განმარტებით.
საზოგადოდ, ნორმა შესაძლოა ქვეყანაში ჩამოყალიბებული სწორი სასამართლო პრაქტიკის წყალობით არ ქმნიდეს პრობლემას, მაგრამ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო განმარტებისას შესაძლებელია იგი უფლების დარღვევის წყაროდ იქცეს. მოცემულ შემთხვევაში, სადავოდ გამხდარი ნორმები არასწორი სასამართლო პრაქტიკის საფუძველზე კონსტიტუციური უფლების მომეტებულ საფრთხედ გვევლინება.
თუ ნორმა იმდენად „მოქნილია“, რომ მოსამართლეს ან ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირს უტოვებს მოქმედების ან განმარტების განუსაზღვრელ დისკრეციულ უფლებამოსილებას, იზრდება საფრთხე იმისა, რომ ნორმით გამოწვეული შედეგი წინააღმდეგობაში მოვიდეს სამართლებრივი უსაფრთხოების სტანდარტებთან, რომელიც სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპებიდან მომდინარეობს.
კეთილსინდისიერი მნიშვნელობით, სასამართლოს ეკისრება ვალდებულება კანონის განმარტებისას იხელმძღვანელოს კონსტიტუციური ნორმებით და პრინციპებით, ხოლო იმ შემთხვევაში, როდესაც კანონის არსი, მისი ერთმნიშვნელოვანი განმატება სამართალშემფარდებელს გამოსაყენებელი წესის კონსტიტუციასთან შეუსაბამობის ეჭვს აღუძრავს, ის ვალდებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებით მიმართოს. ამ მხრივ საყურადღებოა, რომ საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“, ისევე როგორც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს მოსამართლის ვალდებულებას შეაჩეროს საქმის განხილვა და კონსტიტუციური წარდგინებით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, „თუ საქმის განმხილველი სასამართლოს აზრით, კანონი, რომელიც ამ საქმისათვის უნდა იქნეს გამოყენებული, არ შეესაბამება ან ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას“. შესაბამისად, მართლმსაჯულების განხორციელებისას სამართალშემფარდებელი ვალდებულია კონსტიტუციის შესაბამისად განმარტოს კანონი, რაც კონსტიტუციის უზენაესობის პრინციპს, კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის ვალდებულებას უკავშირდება.
მართლმსაჯულების განხორციელებისას საერთო სასამართლოები სარგებლობენ კანონის განმარტების უფლებამოსილებით. ზოგადი საკანონმდებლო ნორმების შინაარსი სწორედ მათ მიერ კონკრეტული საქმეების გადაწყვეტისას განმარტებით ზუსტდება და ვითარდება. ამავე დროს, საერთო სასამართლოები შეზღუდულნი არიან როგორც კონსტიტუციური ფარგლებით, ასევე საკანონმდებლო ორგანოს მიერ კანონით დადგენილი ფარგლებით. კონსტიტუცია ავალდებულებს სამართალშემფარდებელს საკანონმდებლო ნორმების გამოყენებისას, დავების გადაწყვეტისას იხელმძღვანელოს კონსტიტუციური პრინიცპებით, არ დაუშვას კონსტიტუციური უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვა, მხედველობაში მიიღოს ის სამართლებრივი შედეგი, რომელიც დადგება საკანონმდებლო ნორმების გამოყენების, მათი ინტერპრეტირების შედეგად, თუმცა ამ გზას და ხერხს ნაკლებად მიმართავენ საერთო სასამართლოები, რაც პრაქტიკამაც დაადასტურა.
ნორმა, შესაძლოა, გარეგნულად სრულიად „უწყინარი“ იყოს, თუმცა, ასევე შესაძლოა, სწორედ პრაქტიკაში გამოყენების შედეგი ქმნიდეს მისი არაკონსტიტუციურად მიჩნევის საფუძვლებს. ამდენად, საერთო სასამართლოს პრაქტიკა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს იმ კუთხით, თუ რამდენად შეიცავს ნორმა თავის თავში იმგვარ რესურსს, რომ ნორმაშემფარდებლის მხრიდან პრაქტიკაში მოხდეს მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ გამოყენება. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უფლებამოსილია, არ მიიღოს საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება, თუ ის აშკარად არაგონივრულია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).
მაშინაც კი, როდესაც როდესაც სადავო ნორმა იძლევა მისი შინაარსის გამოუცნობი გამოყენების შესაძლებლობას, საკონსტიტუციო სასამართლო მაშინაც კი აუქმებს მას, ხოლო მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა სასამართლოების მიერ არასწორი განმარტებით, იმდენად არაკეთილსინდისიერის განმარტებით გამოყენებული ნორმები, რომლებიც დაცილდნენ საქართველოს კონსტიტუციის უძირითადეს პრინციპს - ამომრჩევლის ნების თავისუფალ გამოვლენაზე. მხარე მხოლოდ სასამართლოს სამართლებრივი შეფასების ამარა არ უნდა იქნას დატოვებული.
„კანონად“ შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).
სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს განსაზღვრულობის პრინციპს, რომელიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. „საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სამართლებრივი უსაფრთხოების კონსტიტუციური პრინციპები ადგენენ კანონის ხარისხობრივ მოთხოვნებს. აღნიშნული პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის განჭვრეტადობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II-22) „...კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). „კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის, მისი თვითნებობის გამორიცხვის უზრუნველსაყოფად. აქედან გამომდინარე, კანონმდებელი ვალდებულია, საჯარო ხელისუფლებას მაქსიმალურად ნათელი, მკაფიო სამოქმედო ფარგლები დაუდგინოს. აღნიშნული ვალდებულება, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონი დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განსაზღვრავდეს კონკრეტულ სფეროში საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II-22).
„...[სასამართლო] პრაქტიკა შეიძლება იყოს სამართალშემფარდებელთა კვალიფიციურობისა და კეთილი ნების შედეგი, რაც ვერ გამორიცხავს თუნდაც ერთეულ შემთხვევებს ნორმის კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ წაკითხვისა და გამოყენებისა. ამიტომ, ასეთ დროს მაინც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს თავად ნორმის შინაარსს, რამდენად ერთმნიშვნელოვნად იკითხება ის კონსტიტუციის შესაბამისი შინაარსით. თუ ნორმა ისეთივე ან მეტი წარმატებით იკითხება კონსტიტუციის საწინააღმდეგო ფორმულირებით, ბუნებრივია, ცდუნება და ალბათობა კონსტიტუციის საწინააღმდეგო პრაქტიკის განვითარებისა მაღალია, მით უფრო, რომ სამართალშემფარდებლის ეს ქმედება არ იქნება კანონის კონკრეტული ნორმის დარღვევა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28).
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ნორმა „...შეიძლება ჩაითვალოს განუსაზღვრელად, როცა განმარტების ყველა მეთოდი მოსინჯულია, მაგრამ მაინც გაურკვეველია მისი ნამდვილი შინაარსი, ანდა არსი გასაგებია, მაგრამ გაუგებარია მისი მოქმედების ფარგლები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილება №1/1/428,447,459 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19).
როდესაც ნორმის განჭვრეტადობის შეფასებისთვის საჭირო და აუცილებელია სასამართლო პრაქტიკის შეფასება, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ იმავდროულად თვით სასამართლო პრაქტიკაც განჭვრეტადი და ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. ამის საშუალებას, კი, ბუნებრივია, კონკრეტული ნორმა უნდა ქმნიდეს, იგი არ უნდა იძლეოდეს მისი თვითნებური და დისკრიმინაციული გამოყენების შესაძლებლობას.
გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ კანონის ენის განჭვრეტადობა იზომება როგორც ყველას მხრიდან მისი შინაარსის გაგებით, ასევე პრაქტიკაში გამოყენების გზით. თავისთავად სადავო ნორმების არსებობა კი არ არის ნორმის არაკონსტიტუციურობის დადასტურება, არამედ ამ ნორმებით დადგენილი ქცევის წესებისადმი არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება, იმ სტანდარტების არაერთგვაროვნად გაგების შესაძლებლობა, რომლებიც იმდენად ბუნდოვანია, რომ ფაქტობრივად არავითარ სტანდარტს არ ქმნის. ბუნდოვანი ნორმა ქმნის შერჩევითი მართლმსაჯულების რისკს. საკანონმდებლო ორგანო მინიმალურ სახელმძღვანელო მითითებებს უნდა იძლეოდეს იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა გამოიყენოს ნორმათშემფარდებელმა კანონი.
მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა საკანონმდებლო ორგანოს მიერიმგვარად ჩამოყალიბებული სადავო ნორმები, რომ ისინი მინიმალურ სახელმძღვანელო მითითებებს არ იძლევიან იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა გამოიყენოს ნორმათშემფარდებელმა კანონი, რაც საფუძველს ქმნის იმისას, რომ იგი არაკეთილსინდისიერი სამართალშემფარდებლის მხრიდან ისე იქნას გამოყენებული, რომ ის დასცილდეს ნორმის ნამდვილ კონსტიტუციურ შინაარსს.
ხსენებულიდან გამომდინარე არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის და - „დამკვირვებელს უფლება აქვს კენჭისყრის დღეს ნებისმიერ დროს იმყოფებოდეს კენჭისყრის შენობაში, შეუზღუდავად გადაადგილდეს საარჩევნო უბნის ტერიტორიაზე და თავისუფლად, დაუბრკოლებლად დააკვირდეს კენჭისყრის პროცესის ყველა ეტაპს ნებისმიერი ადგილიდან“ და ამავე მუხლი 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის - „დამკვირვებელს უფლება აქვს დააკვირდეს ამომორჩეველთა სიებში ამომრჩეველთა რეგისტრაციას, საარჩევნო ბიულეტენებისა და სპეციალური კონვერტების გაცემას და მათ დამოწმებას კენჭისყრის პროცესისათვის ხელის შეუშლალეად“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კენჭისყრის შენობაში ყოფნის უფლების მქონე პირს (გარდა საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრისა) აძლევს შესაძლებლობას წვდომა ჰქონდეს საუბნო საარჩევნო კომისიის ამომრჩევლთა რეგისტრატორი კომისიის წევრისათვის გადაცემულ ამომრჩეველთა ერთიან სამაგიდო სიასთან და მიიღოს სიაში ამომრჩევლის შესახებ განხორციელებულ და განუხორციელებელ ჩანაწერებზე ინფორმაცია, მოახდინოს ამომრჩეველეთა სამაგიდო სიიდან ინფორმაციის ამოღება, ამოწერა, კოპირება და სხვა წესით ფიქსაცია.
2. საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების სადავო ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 39-ე მუხლთან, 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და 45-ე მუხლთან:
საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საოლქო საარჩევნო კომისია არის საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის მუდმივმოქმედი ტერიტორიული ორგანო“, შესაბამისად, ეს კომისია ცესკოს მსგავსად საქმიანობს ყოველდღიურად და კომისიის სხდომებს მართავს, საკითხს წყვეტს და სამართლებრივ აქტებს გამოსცემს კომისიის სხდომაზე მუშაობის რეჟიმში.
საგულისხმოა, რომ კომისიის სხდომაზე ყველას დასწრების უფლება არ აქვს და მის სხდომაზე დასასწრებად არ ვრცელდება საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით კოლეგიური ადმინისტრაციული ორგანოს სხდომაზე დასწრებისათვის დადგენილი გამჭვირვალობის წესები.
კერძოდ, საქართველოს ორგანული კანონი საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-8 მუხლის მე-15 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „საარჩევნო კომისიის სხდომა ღიაა. მასზე დასწრების უფლება აქვთ მხოლოდ ზემდგომი საარჩევნო კომისიის წევრებსა და კომისიის წარმომადგენლებს, შესაბამისი და ზემდგომი საარჩევნო კომისიების აპარატების თანამშრომლებს, შესაბამის კომისიაში აკრედიტებულ მედიის წარმომადგენლებს, საარჩევნო სუბიექტების თითო წარმომადგენელს შესაბამის კომისიაში, შესაბამის კომისიაში რეგისტრირებულ ადგილობრივი დამკვირვებელი ორგანიზაციის თითო დამკვირვებელს, ცესკოში რეგისტრირებულ საერთაშორისო ორგანიზაციის არაუმეტეს 2 დამკვირვებელს თარჯიმანთან ერთად“
ეს წესი ვრცელდება, როგორც საარჩევნო, ისე არასაარჩევნო პერიოდში, რამეთუ ამ საკითხების გამიჯვნას ნორმა არ ითვალისწინებს, თუმცა არასაარჩევნო პერიოდთან მიმართებაში დასახელებული ნორმა პრაქტიკულად ფიქციაა, რამეთუ ობიექტურად, მასზე დასწრება არ ძალუძს საარჩევნო სუბიექტების წარმომადგენელს და არც ადგილობრივი დამკვირვებელი ორგანიზაციის დამკვირვებელს.
შესაბამისად, არასაარჩევნო პერიოდში ცესკოსა და საოლქო საარჩევნო კომისიის ყველა სხდომა რეალურად ტარდება ფარულად, დახურულად და მასზე დასწრების უფლება კომისიის წევრებისა და საარჩევნო ადმინისტრაციის თანამშრომლების გარდა არავის არ აქვს.
შესაბამისად, საჯარო დაწესებულების სხდომის საქმიანობაზე ვერ ხერხდება კომისიის საქმიანობაზე დაკვირვება, მისი გამჭვირვალობა და ტრანსფარენტულობა, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ საერთო სასამართლოების მიერ არაკეთილსიდისიერად და უშინაარსოდ განმარტებული საკანონმდებლო ნორმის თანახმად, არასაარჩევნო პერიოდში, ან საარჩევნო წელს არჩევნების საჯაროდ გამოცხადებამდე სადამკვირვებლო ორგანიზაციას უფლება არ აქვს დაკვირვებაზე აკრედიტაციის მოთხოვნით მიმართოს შესაბამის - ცესკოს ან საოლქო საარჩევნო კომისიას, განახორციელოს მათი საქმიანობის მონიტორინგი და კომისიების სხდომა გახადოს გამჭვირვალე. ანალოგიურად, საარჩევნო სუბიექტის წარმომადგენელს, არა აქვს უფლება დაესწროს და დააკვირდეს ცესკოსა და საოლქო საარჩევნო კომისიაში კომისიის სხდომებს.
აღნიშნული დადასტურებულია თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილებით N3/4829-17 საქმეზე. სასამართლოს შეხედულებით, „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 39-ე, მე-40 მუხლების ანალიზის საფუძველზე, განმარტავს, დამკვირვებელი ორგანიზაცია რეგისტრაციის გზით მოიპოვებს კონკრეტული არჩევნების მონიტორინგის უფლებას. შესაბამისად, რეგისტრაცია, როგორც დამკვირვებელი ორგანიზაციის მიერ არჩევნების მონიტორინგის უფლების მოპოვების საშუალება, ვერ იარსებებს საარჩევნო პროცესისგან განყენებულად, ვინაიდან რეგისტრაციის გზით მოპოვებული უფლების რეალიზება დამკვირვებელი ორგანიზაციის მიერ უნდა მოხდეს სწორედ კონკრეტული არჩევნების ფარგლებში. ამდენად, იმისათვის, რომ ორგანიზაციამ რეგისტრაციის გზით მოიპოვოს დამკვირვებლის სტატუსი და განახორციელოს არჩევნების დაკვირვება, საარჩევნო პროცესი უნდა იყოს დაწყებული“.
„შესაბამის საარჩევნო კომისიას (ცესკო ან/და საოლქო საარჩევნო კომისია) ადგილობრივი დამკვირვებელი ორგანიზაციის არჩევნებზე დაკვირვების მიზნით რეგისტრაციაში გატარების ვალდებულება წარმოეშვება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა არჩევნების დანიშვნის შესახებ შესაბამისი სამართლებრივი აქტის გამოცემიდან. განსახილველ შემთხვევაში სადავო არ არის, რომ საქართველოს პრეზიდენტის მიერ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა 2017 წლის არჩევნების თარიღი არ განსაზღვრულა. შესაბამისად, არ დაწყებულა საარჩევნო პროცესი, რაც, ზემოაღნიშნული მსჯელობის გათვალისწინებით, გამორიცხავს დამკვირვებელი ორგანიზაციის რეგისტრაციას ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა 2017 წლის არჩევნების დანიშვნამდე“ (თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილებით N3/4829-17 საქმეზე, მოსამართლე თამარ მეშველიანი).
ამდენად, არასაარჩევნო პერიოდში ყველა სადამკვირვებლო ორგანიზაციას დაკეტილი აქვს როგორც ცესკოს, ასევე საოლქო საარჩევნო კომისიის სხდომის კარი და ეს ორგანოები მუშაობენ საზოგადოებრივი მეთვალყურეობის გარეშე ფარულად, რაც გარდაუვლად ქმნის ამ ნორმების კონსტიტუციურობის შესამოწმებლად სარჩელის წარდგენის აუცილებლობას.
სასამართლომ არ გაიზიარა, მოსაზრება მასზე, რომ საარჩევნო კოდექსით განისაზღვრა დამკვირვებელი ორგანიზაციის რგისტრაციის საკითხზე შესაბამისი კომისიისთვის მიმართვის ბოლო ვადა, მაგრამ არ არის განსაზღვრული საწყისი ვადა, შესაბამისად, დამკვირვებელ ორგანიზაციას რეგისტრაციის მოთხოვნის უფლება წარმოეშვება თუნდაც საარჩევნო წელს, კალენდარული წლის პირველი დღიდანვე (იხილეთ იგივე გადაწყვეტილება).
მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ არჩევნებზე დაკვირვების უფლება არჩევნებში მოქალაქეთა მონაწილეობისა და ნების თავისუფალი გამოვლენის რეალიზების უზრუნველმყოფელი ნორმაა, რამეთუ დაკვირვების მიზანი სხვა არაა. ამდენად, ეს უფლება კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაცულ უფლებაში მოიაზრება.
ამასთან, დაკვირვების მიზანი საარჩევნო შედეგებზე, პროცედურებსა და გადაწყვეტილებებზე გადაწყვეტილების მოხდენაზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობაა.
ამ უფლების სარგებლობისათვის, არამარტო დამკვირვებელი ორგანიზაციაა დაინტერესებული, არამედ მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება, რამეთუ პარტიის ინტერესშია საარჩევნო ადმინისტრაციის საქმიანობას ჰყავდეს ობიექტური, ნეიტრალური, გარეშე, აპოლიტიკური სხვა პირი, რომელსაც კანონმდებლობა დაკვირვების შესაძლებლობას მისცემს, შეეძლება გავლენის მოხდენა არსებულ გარემოზე და კომისიების საქმიანობაზე, ამდენად, მოცემული საკითხისადმი დაინტერესებულ პირად, მარტოოდენ სადამკვირვებლო ორგანიზაცია ვერ იქნება განხილული, რის გამოც სადავო ნორმის მოქმედების მსხვერპლი სადამკვირვებლო ორგანიზაციასტან ერთად მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებაცაა.
უმრავლესი და უმნიშვნელოვანესი საარჩევნო პროცედურები სწორედ არჩევნების საჯაროდ გამოცხადების დღემდე ხდება, რაზედაც გავლენის მოხდენის არანაირი საშუალება არც სადამკვირვებლო ორგანიზაციას და არც საარჩევნო სუბიექტის წარმომადგენელს არ გააჩნიათ.
თვალსაჩინოებისათვის გამოდგება თუნდაც ერთი მაგალითი, ცნობილია, რომ ყველა ორგანოს არჩევნებისათვის დადგენილის შესაბამისი წლის ოქტომბრის თვე, ხოლო არჩევნები ცხადდება კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს 60 დღისა. საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 23-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, „საარჩევნო უბნებს ქმნის, მათ საზღვრებსა და ნომრებს ადგენს შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისია არაუგვიანეს არჩევნების წლის 1 ივლისისა და 2 დღის ვადაში აქვეყნებს სათანადო ინფორმაციას საარჩევნო უბნების საზღვრების მითითებით“, ეს პერიოდი სწოედ არასაარჩევნო პერიოდ ემთხვევა, ხოლო ამავე კოდექსის 78-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მოხმობით, „საარჩევნო უბნების შექმნის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრს“.
მოცემული პერიოდისათვის არც არჩევნების თარიღია საჯაროდ გამოცხადებული, არც კონკრეტული არჩევნებისათვის პარტიაა რეგისტრირებული ცესკოში, საუბარი ზედმეტია ბლოკზე და საერთო სასამართლოს მიერ განმარტებული ნორმის მიხედვით ვერც დამკვირვებლის სტატუსის მქონე პირი ვერ იარსებებს მოცემული პერიოდისათვის. შესაბამისად, გაუგებარია, თუ ვინაა წარმოდგენილი გასაჩივრების სუბიექტად საარჩევნო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-4 ნაწილში, როგორ უნდა ისარგებლოს გასაჩივრების უფლებამოსილებით პარტიამ, ბლოკმა და სადამკვირვებლო ორგანიზაციამ, თუ არასაარჩევნო პერიოდში არ შეიძლება მოიპოვონ დამკვირვებელი ორგანიზაციის სტატუსი და პარტიამ დანიშნოს წარმომადგენელი (საარჩევნო ბლოკი ბუნებრივადაც ვერ დანიშნავს). საგულისხმოა, რომ ამ საკითხზე კომისიების მიერ გამართულ სხდომებეზე დასწრების უფლებასაც უსტატუსობის გამო ჩამორთმეული აქვთ დასახელებულ პირებს.
გარდა ამისა, უმეტესწილად, არასაარჩევნო პერიოდში ცესკო ირჩევს და უფლებამოსილებას უწყვეტს ქვემდგომი საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრებს, აღნიშნულზე გამოცემული სამართლებრივი აქტების გასაჩივრების უფლებამოსილება საარჩევნო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-7 ნაწილის გათვალისწინებით მათ შორის საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, სადაც იგივე პრობლემა დგება. მსგავსად წინა შემთხვევისა, ამ საკითხზე კომისიების მიერ გამართულ სხდომებეზე დასწრების უფლებაც უსტატუსობის გამო ჩამორთმეული აქვთ დასახელებულ პირებს.
იგივე ითქმის ოლქების შექმნის შესახებ ცესკოს მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებებზე და მაგალითების მოყვანა შორს წაგვიყვანს, რამეთუ იგივე პრობლემები წარმოჩინდება სხვა არაერთ ნორმაში.
მოცემულმა საკითხმა ნათლად წარმოაჩინა, თუ როგორ დააცილა საერთო სასამართლომ ნორმები ორგანულად კავშირში მყოფ სხვა ნორმებს და როგორ დააპირისპირა ისინი კონსტიტუციის უძირითადეს პრინციპიპებს.
ამ მიმართებით, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი კვლავ აღნიშნავს, რომ კანონის განსაზღვრულობის პრინციპი მოითხოვს იმგვარი საკანონმდებლო სისტემის შექმნას, რომელიც პირს იცავს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან. ბუნდოვანი და გაუგებარი კანონმდებლობა ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისათვის, შესაბამისად, კანონმდებელმა მაქსიმალურად მკაფიო, განსაზღვრული ნორმატიული რეგულირებით უნდა შეამციროს თვითნებობის რისკები სამართალშეფარდების პროცესში (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება N3/7/679 საქმეზე - მოსარჩელე „შპს სამაუწყებლო კომპაინია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“, საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).
კვლავ მივუთითებთ რომ როდესაც, ნორმა იძლევა შემფარდებლის პირადი შეხედულებებით გამოყენების საშუალებას, სხვა სიტყვებით, თუ სადავო ნორმების შინაარსის განსაზღვრა მოსამართლის პირადი შეხედულების საგანი ხდება, მას განუსაზღვრელი, უკონტროლო დისკრეცია ენიჭება, რაც მოხდა კიდეც მოცემულ შემთხვევაში, როდესაც სადავო ნორმების გამოყენებისას, სასამართლომ ის დააცილა კონსტიტუციურ წესრიგს და პრაქტიკაში გამოყენებისას ის არაკეთილსინდისიერად განმარტა - ნორმა ცალსახად არაკონსტიტუციურ თვისებას იძენს.
ნორმა, შესაძლოა, გარეგნულად სრულიად „უწყინარი“ იყოს, თუმცა, ასევე შესაძლოა, სწორედ პრაქტიკაში გამოყენების შედეგი ქმნიდეს მისი არაკონსტიტუციურად მიჩნევის საფუძვლებს. ამდენად, საერთო სასამართლოს პრაქტიკა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს იმ კუთხით, თუ რამდენად შეიცავს ნორმა თავის თავში იმგვარ რესურსს, რომ ნორმაშემფარდებლის მხრიდან პრაქტიკაში მოხდეს მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ გამოყენება. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უფლებამოსილია, არ მიიღოს საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება, თუ ის აშკარად არაგონივრულია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).
ხსენებულიდან გამომდინარე, მსგავსად წინა დასაბუთებისა, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტის პირველი წინადადების - „რეგისტრაციაში გატარების მიზნით ადგილობრივმა სადამკვირვებლო ორგანიზაციამ განცხადებით უნდა მიმართოს შესაბამის საარჩევნო კომისიას არჩევნების დღემდე არაუგვიანეს მე-10 დღისა და უნდა წარუდგინოს საქართველოს კანონდემბლობით დადგენილი წესით დამოწმებული სადამფუძნებლო დოკუმენტი/წესდება“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არჩევნების/რეფერენდუმის/პლებისციტის დანიშვნამდე, არასაარჩევნო პერიოდში კრძალავს არაკომერციული (არასამეწარმეო) იურიდიული პირის დამკვირვებელ ორგანიზაციად რეგისტრაციის მიზნით განცხადებით მიმართვის, დამკვირვებელ ორგანიზაციად რეგისტრაციის და საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის ნებისმიერი რგოლის საქმიანობაზე დაკვირვების შესაძლებლობას.
მოსარჩელე აღნიშნავს, გარდა იმისა რომ არჩევნებზე დაკვირვების უფლება არჩევნებში მოქალაქეთა მონაწილეობისა და ნების თავისუფალი გამოვლენის რეალიზების უზრუნველმყოფელი ნორმაა, და ეს უფლება კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაცულ უფლებაში უნდა იქნას მოაზრებული. ის ასევე თავსდება კონსტიტუციის 39-ე მუხლშიც, რომლის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან“, რამეთუ დაკვირვება არჩევნებში ქვეყნის მართვის უფრო მეტი განცდაა, მისით საარჩევნო შედეგებზე, პროცედურებსა და გადაწყვეტილებებზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობაა, რაც თავისთავად გამომდინარეობს კონსტიტუციის პრინციპებიდან, ხოლო იურიდიული პირის ეს უფლება დაცვადია კონსტიტუციის 45-ე მუხლით, რამეთუ „კონსტიტუციაში მითითებული ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე“.
იმავდროულად, ამ უფლების წართმევა სადამკვირვებლო ორგანიზაციისათვის სასამართლოსათვის მიმართვისა და გასაჩივრების უფლების წართმევაცაა, რაც ააშკარავებს სადავო ნორმის წინააღმდეგობას, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.
3. საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-78 მუხლის მე-6 პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან:
საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 25-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საოლქო საარჩევნო კომისია საუბნო საარჩევნო კომისიის 6 წევრს ირჩევს არჩევნების დღემდე არა უადრეს 50-ე და არა უგვიანეს 46-ე დღისა“.
იმავე მუხლის მე-11 პუნქტის თანახმად, „საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრებს საოლქო საარჩევნო კომისია და ცესკო ირჩევენ სახელობითი კენჭისყრით. თითოეულ კანდიდატს ცალკე ეყრება კენჭი. არჩეულად ჩაითვლება პირი, რომელსაც მხარს დაუჭერს კომისიის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა. თუ ამ პირთა რაოდენობა ასარჩევ რაოდენობაზე მეტი აღმოჩნდა, არჩეულად ჩაითვლებიან მათ შორის უკეთესი შედეგის მქონე კანდიდატები. თუ კანდიდატების მიერ მიღებულ ხმათა თანაბრობის გამო გამარჯვებული ვერ გამოვლინდა, ამ კანდიდატებს დაუყოვნებლივ ეყრებათ კენჭი მათ შორის გამარჯვებულის გამოსავლენად. თუ გამარჯვებული კვლავ ვერ გამოვლინდა, იგი წილისყრით განისაზღვრება. თუ კენჭისყრის შედეგად არ შეივსო ყველა ვაკანსია, გადაწყვეტილებას იღებს ცესკო“, ხოლო მე-12 პუნქტის მოხმობით, საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის არჩევის/დანიშვნის შესახებ გადაწყვეტილებაში მიეთითება კომისიის წევრად არჩეული/დანიშნული პირის სახელი და გვარი, აგრეთვე საუბნო საარჩევნო კომისიის ნომერი, რომლის წევრადაც აირჩა/დაინიშნა იგი“.
იმავე კოდექსის 78-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის/ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო ან საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრს“ (ანუ მოქმედს).
საგულისხმოა, რომ საუბნო საარჩევნო კომისის წევრთა ასარჩევ კონკურსში მონაწილე პირთათვის კანონონმდებლობა არ ადგენს არანაირ ასარჩევ კრიტერიუმებს, რომელითაც არჩევის პროცესში უნდა იხელმძღვანელოს საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის ამრჩევმა ორგანომ - საოლქო საარჩევნო კომისიამ, გაურკვეველია რა ობიექტური განსხვავებებით უნდა მოახდინოს კონკურსში მონაწილე პირთა შერჩევა და რომელიმე მათგანისათვის რაიმე უპირატესობის მინიჭება. წინასწარ დადგენილი კრიტერიუმების არარსებობა კი საფუძველს ქმნის იმისას, რომ საოლქო საარჩევნო კომისიამ პოლიტიკური მოსაზრებებით შეარჩიოს სახელისუფლო პარტიის მიერ მათთვის წინასწარ გადაცემულ იმ პირთა სიიდან, რომლებიც აფილირებულნი არიან ხელისულებასთან და არაპარტიული, ე.წ. „ნეიტრალური“ კვოტით ასარჩევ კომისიის წევრთა ვაკანსიები შეივსოს პარტიული კანდიდატურებით. ეს მეთოდი უკვე აპრობირებული აქვს ხელისუფლებას, რაც ბოლო პერიოდში ჩატარებულმა არჩევნებმა დაადასტურა.
უფრო მეტიც, კონკურსში მონაწილე პირთა არჩევაზე უარის თქმის შესახებ კონკრეტული კანდიდატის შესახებ არ მიიღება სამართლებრივი აქტი მათი არჩევაზე უარის თქმის შესახებ და არჩევაზე უარი არ ექვემდებარება დასაბუთებას, ხოლო მონაწილე კანდიდატებს საერთოდ არც კი ეცნობებათ მათ მიმართ კომისიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების - დაწუნების შესახებ.
გაუგონარ უკანონობას აქვს ადგილი, მაშინ როდესაც დაწუნებულ კანდიდატს არ აქვს უფლება, მისი არჩევაზე უართან დაკავშირებით მიღებული საოლქო საარჩევნო კომისიის უარმყოფელი გადაწყვეტილება გაასაჩივროს ზემდგომ ორაგანოსა და შემდგომში სასამართლოში, რამეთუ მისი კანდიდატურის არჩევაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით არ გამოიცემა სამართლებრივი აქტი და არც კანონმდებლობა ხსნის გზას ამ საკითხზე დავის დაწყებისათვის კანდიდატის მხრიდან.
კერძოდ, საარჩევნო კოდექსის 78-ე მუხლით სპეციალური ნორმებით მოწესრიგებულია მოსარჩელეთა წრე, რომლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის/ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო ან საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრს“ (ანუ მოქმედს).
ნორმის შინაარსით, დავა შესაძლებელია მხოლოდ საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო, ხოლო არჩევაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით დავას ხსენებული ნორმა ზღუდავს. უფრო მეტიც, თუ ამ ნორმაში მოაზრებულია არჩევაზე უარის აქტის გასაჩივრება, მაშინ კონკურსში მონაწილე კანდიდატს არ გააჩნია უფლება იდავოს უშუალოდ მის შესახებ რამეთუ ამ სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის/ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო ან საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრს“ (ანუ მოქმედს).
შეჯამებისათვის, დასახელებული ნორმები კრძალავენ ზემდგომ ორგანოში და სასამართლოში გასაჩივრების უფლების ხელმისაწვდომობას კომისიის წევრობის დაწუნებული კანდიდატისათვის და გაუმართლებელ შეზღუდვებს აწესებს არჩევის პროცესში, გზას ხსნის ობიქტური გამართლების გარეშე დისკრიმინაციისათვის და ნოყიერ ნიადაგს ქმნის საამისოდ.
საგულისხმოა, რომ ანალოგიური წესებია ასევე დადგენილი საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრის ცესკოს მხრიდან არჩევის დროსაც და ამ საკითხებზე ზემოთ არსებული მსჯელობა ასევე ეკუთვნის ცეკოს მიერ საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრთა არჩევის პროცესს. შესამჩნევია ისიც, რომ საოლქო საარჩევნო კომისიის მუდმივმოქმედ წევრთა არჩევის პროცესი მეტწილად წარიმართება დამკვირვების შესაძლებლობის გარეშე ზემოთ მოყვანილი მსჯელობებისა და არსებული უსამართლო ნორმების გამო (იხ. ამ წერილის მე-2 პუნქტი).
შესამჩნევია ერთ-ერთი საინტერესო დეტალი, მასზე რომ განსხვავებული რეულირებებია შემოთავაზებული ერთი მხრივ ცესკოსა და საოლქო საარცევნო კომისიის წევრების, ხოლო მეორე მხრივ - საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის არჩევნასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას.
თუ საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-5 პუნქტით, ცესკოს/საოლქო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ პირს“, რაშიც მოიაზრება ის დაინტერესებული პირი, რომლის უფლებებზე უშუალო გავლენას ახდენს გამოცემული სამართლებრივი აქტი, საუბნო საარჩევნო კომიისის წევრად პირის არ არჩევის გამო, კანონმდებელმა იგივე დანაწესი არ შემოგვთავაზა და დაწუნებლ პირს გზა არ გაუხსნა გასაჩივრების უფლების სარგებლობისათვის წინა შემთხვევის მსგავსად, ხოლო მის არ არჩევაზე გასაჩივრების უფლება, მის გარდა სხვა პირებს მიანიჭა, რომლებმაც შესაძლოა არ ისარგებლონ ამ უფლებით.
საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: „ყველა ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლება მოიცავს სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობასა და ასევე ადამიანის უფლებების სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. სრულყოფილი დაცვა კი გულისხმობს კანონმდებლის ვალდებულებას, შექმნას ისეთი ნორმატიული წესრიგი, რომელიც უზრუნველყოფს პირის უფლებას დროულად, სამართლიანად ისარგებლოს სასამართლოს მომსახურებით, რათა პირმა სრულყოფილად შეძლოს მისი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა სასამართლოსადმი მიმართვის გზით (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბერის გადაწყვეტილება ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. II-4).
შესაბამისად, აქედან გამომდინარეობს ის აზრი, რომ ნორმატიული აქტების დებულებები არ უნდა იყოს იმგვარად ჩამოყალიბებული და არ უნდა აწესებდნენ ისეთ მოთხოვნებს, რომლებითაც ამ უფლების რელიზაციის პროცესში წარმოიქმნება ბარიერები, როდესაც ასეთი დაბრკოლება გამოწვეულია არაგონივრული და ლეგიტიმური მიზნის შეუსაბამო ნორმის დაწესებით.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ,,უფლება სამართლიან სასამართლოზე არ არის აბსოლუტური. ეს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. ამასთანავე, სამართლიან სასამართლოზე უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა უნდა დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და კანონიერ მიზანს შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის N2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).
„უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოდ 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).
მოცემულ შემთხვევაში კი საერთოდ არ იკვეთება სასამართლოს სერვისით სარგებლობის შეზღუდვის თანაზომიერი, საჭირო და გამართლებული საშუალება, არ ჩანს კანონმდებლის ის დაუძლეველი და აუცილებელი მიზანი, რის გამოც პირმა არ უნდა მიმართოს მის შესახებ მიღებული უარმყოფელი აქტის შესახებ სასამართლოს, მაშინ როდესაც ყველასათვის გარანტირბული უნდა იყოს უფლების სასამართლო წესით დაცვა.
ყოველივე ზემოაღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი არაკონსტიტუციურია და ალოგიკურობამდე მიდის კონსტიტუციის პრინციპებთან მათი შესაბამისობის ახსნა თუ დასაბუთების მცდელობა.
ხსენებულიდან გამომდინარე, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს ორგანული კანონის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-6 პუნქტის - „საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის დანიშვნის/არჩევის გამო სარჩელის სასამართლოში შეტანის უფლება ამ კანონით დადგენილ ვადაში აქვს საარჩევნო რეგისტრაციის მქონე პარტიის/საარჩევნო ბლოკის/ამომრჩეველთა საინიციატივო ჯგუფის წარმომადგენელს შესაბამის საოლქო საარჩევნო კომისიაში, დამკვირვებლის სტატუსის მქონე ორგანიზაციას, შესაბამისი საოლქო ან საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრს“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კრძალავს საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრის კომისიის წევრთა შესარჩევ კონკურსში მონაწილე წარუმატებელი კანდიდატისათვის, მის შესახებ მიღებული უარმყოფელი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ხელმისაწვდომობის უფლებას.
[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8.
[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2.
6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები
შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა
შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა
შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა
შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა
კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა