კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: ბექა ქებაძე და გიორგი ბეჟანიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების, 125-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 126-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით; ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 119-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილების და 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელი ილია ოთარაშვილი; მოპასუხე მხარის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - ქრისტინე კუპრავა, ბაჩანა სურმავა, ლევან ღავთაძე და ნინო შარმანაშვილი; საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლები - საქართველოს გენერალური პროკურატურის სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურში გამოძიების საპროცესო ხელმძღვანელობის დეპარტამენტის უფროსი ამირან გულუაშვილი, საპროკურორო საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და სტრატეგიული განვითარების დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე მირანდა მელქაძე, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის დირექტორი ლანა ცანავა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ადამიანის უფლებათა დაცვისა და გამოძიების ხარისხის მონიტორინგის დეპარტამენტის დირექტორი გიორგი ოსაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1582) მომართეს ბექა ქებაძემ და გიორგი ბეჟანიშვილმა. №1582 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას გადმოეცა 2021 წლის 25 მარტს. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2022 წლის 15 აპრილს და ამავე წლის 11 მაისს.

2. №1582 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტი, 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტი, მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების შესაბამისად, გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ ერთმანეთთან შეთანხმებულ, აშკარა და დამაჯერებელ მტკიცებულებათა ერთობლიობას, რომელიც გონივრულ ეჭვს მიღმა ადასტურებს პირის ბრალეულობას. ამავე კოდექსის 119-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილები განსაზღვრავს ამოღებისა და ჩხრეკის მიზნებსა და საფუძვლებს, ხოლო 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, რეგლამენტირებულია, დასაბუთებული ვარაუდის არსებობისას, პირადი ჩხრეკის ჩატარების წესი. დასახელებული კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს მხარის უფლებამოსილებას, დაათვალიეროს შემთხვევის ადგილი, საცავი, სადგომი, სათავსი, გვამი, საგანი, დოკუმენტი ან ინფორმაციის შემცველი სხვა დოკუმენტი დანაშაულის კვალის, ნივთიერი მტკიცებულების აღმოჩენის, შემთხვევის ვითარებისა და სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა გარემოების გარკვევის მიზნით. თავის მხრივ, ხსენებული კოდექსის 126-ე მუხლით დადგენილია დათვალიერების ჩატარების ზოგადი წესი.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტი ითვალისწინებს ადამიანის პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტის შესაბამისად, „დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ უნდა ემყარებოდეს დასაბუთებულ ვარაუდს, ხოლო გამამტყუნებელი განაჩენი − უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ“.

5. №1582 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელეები მსჯავრდებულები არიან წინასწარი შეთანხმებით ჯგუფის მიერ, სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების უკანონო შეძენა-შენახვისათვის. მოსარჩელეების განმარტებით, მათი მსჯავრდება განაპირობა ინკრიმინირებულ ქმედებასთან დაკავშირებული სხვა პირის მიმართ სათანადო საფუძვლების გარეშე ჩატარებულმა პირადმა ჩხრეკამ. კერძოდ, ჩატარებულ ჩხრეკას საფუძვლად დაედო დაუდგენელი წარმომავლობის გადაუმოწმებელი ინფორმაცია და ამ ინფორმაციის ირგვლივ დაკითხული მოწმის ჩვენება. მოსარჩელე მხარე თვლის, რომ სადავო ნორმები არ ქმნიან სათანადო სამართლებრივ გარანტიას, რათა თავიდან იქნეს აცილებული სამართალდამცავი ორგანოების უკანონო ჩარევა ადამიანის პირად სივრცეში.

6. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ მათი მსჯავრდების საქმეში გამოყენებული ერთადერთი ნივთიერი მტკიცებულება ამოღებულ იქნა დათვალიერების გზით. მოსარჩელეთა განმარტებით, დათვალიერებას არ ესწრებოდა ნეიტრალური მოწმე. ამასთან, დათვალიერების პროცესი არ ყოფილა გამყარებული რაიმე სხვა ნეიტრალური მტკიცებულებით, გარდა თავად საგამოძიებო მოქმედებაში მონაწილე გამომძიებელთა ჩვენებებისა. ამავდროულად, მიუხედავად იმისა, რომ დათვალიერებაში მონაწილე გამომძიებლებს ჰქონდათ სატელეფონო საშუალებები, დათვალიერება არ გადაღებულა.

7. მოსარჩელეების არგუმენტაციით, სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, შექმნას დათვალიერება/ამოღების შედეგად მტკიცებულებების მოპოვების იმგვარი სისტემა, რომელიც, ერთი მხრივ, სამართალდამცავებს აღჭურავს დათვალიერება/ამოღების სანდოობის უზრუნველყოფისათვის ნეიტრალური მტკიცებულებების მოპოვების შესაძლებლობით, მეორე მხრივ კი, შეამცირებს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს.

8. მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელმა საქმის განმწესრიგებელ სხდომაზე დამატებით აღნიშნა, რომ ჩხრეკისა და დათვალიერების შედეგს წარმოადგენს ამოღება - სამართლებრივი შინაარსით, ერთი საგამოძიებო მოქმედება. ამასთან, პირად ჩხრეკასა და დათვალიერებას შორის არსებული განსხვავების მიუხედავად, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების თვითნებობის რისკების თვალსაზრისით, არსებითი მნიშვნელობა არ აქვს იმას, თუ კონკრეტულად რომელი საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოხდება ნივთიერი მტკიცებულების ამოღება.

9. მოსარჩელეების წარმომადგენლის არგუმენტაციით, მოსარჩელეთა საქმეზე დათვალიერების ჩატარების გზით, სამართალდამცავმა ორგანომ თავიდან აიცილა ex post სასამართლო კონტროლი. წარმომადგენელი აღნიშნავს იმასაც, რომ ნივთიერი მტკიცებულების საჯარო სივრცეში ამოღების მოცემულობის არსებობისასაც, იმ შემთხვევაში, თუ საქმეში ფიგურირებს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი მისი კონკრეტული პიროვნებისადმი კუთვნილების თაობაზე, მნიშვნელოვანია, რომ ნივთის ამოღებასთან დაკავშირებით, არსებობდეს სასამართლო კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობა.

10. მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელი აპელირებს იმ გარემოებაზეც, რომ რიგ შემთხვევებში, დათვალიერების შესახებ დაცვის მხარისათვის ცნობილი ხდება ხანგრძლივი დროის შემდგომ. ამავდროულად, მხარეს რაიმე უკანონობაზე ან/და საეჭვოობაზე აპელირება შეუძლია მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების შემდეგ, წინასასამართლო სხდომაზე, როდესაც საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებიდან ხანგრძლივი დროა გასული. აღნიშნული, მოსარჩელის პოზიციით, დამატებით, ხაზს უსვამს დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის ნეიტრალური მტკიცებულებებით გამყარების საჭიროებას.

11. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტსა და 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტს. ამავდროულად, იმ გარემოებაზე დაყრდნობით, რომ მის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმები წარმოადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილების დამძლევ ნორმებს, მოსარჩელე მხარე თვლის, რომ ისინი, არსებითი განხილვის გარეშე, განმწესრიგებელი სხდომის ფორმატში ძალადაკარგულად უნდა იქნეს ცნობილი.

12. საქმის განმწესრიგებელ სხდომაზე, მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა მიუთითა, რომ ჩხრეკა/ამოღება და დათვალიერება შინაარსობრივად მსგავს საგამოძიებო მოქმედებებს არ წარმოადგენს. მოპასუხე მხარის წარმომადგენლის არგუმენტაციით, მათ შორის, უპირველესი განსხვავება დაკავშირებულია საგამოძიებო მოქმედების მიზანთან - ჩხრეკა/ამოღებისას იძებნება კონკრეტული ნივთი კონკრეტულ პირთან, ხოლო დათვალიერება ტარდება სისხლის სამართლის საქმისთვის მნიშვნელობის მქონე სხვადასხვა გარემოების გარკვევის მიზნით. ამდენად, მოპასუხე მხარის განმარტებით, საჯარო სივრცეში შემთხვევის ადგილის დათვალიერებისას მტკიცებულების მოპოვება არ იძლევა პრეზუმფციას ნივთის კონკრეტული პირის მფლობელობაში ყოფნის შესახებ. აღნიშნულისათვის საჭიროა დამატებითი, ნეიტრალური მტკიცებულების არსებობა. ამ თვალსაზრისით, მოპასუხე მხარე თვლის, რომ მოსარჩელეების წინააღმდეგ საჯარო სივრცის დათვალიერების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულება, ცალკე აღებული, არ წარმოადგენს ამოღებული ნარკოტიკული საშუალების მათდამი კუთვნილების თვითკმარ ინდიკატორს.

13. მოპასუხე მხარის წარმომადგენლის პოზიციით, მოსარჩელეები, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით დაყენებულ სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებით, წარმოადგენენ არაუფლებამოსილ სუბიექტებს, რამდენადაც გასაჩივრებული ნორმით გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედება - პირადი ჩხრეკა - მოსარჩელეების მიერ წარმოდგენილი ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, მათ მიმართ არ განხორციელებულა.

14. სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით არსებულ სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით, მოპასუხის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ სადავოდ გამხდარი შემთხვევა და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილების ფაქტობრივი გარემოებები არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. კერძოდ, მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ, თუკი პირადი ჩხრეკა №1276 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის - გიორგი ქებურიას მიმართ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარდა, წინამდებარე საქმეში მოსარჩელეების - ბექა ქებაძისა და გიორგი ბეჟანიშვილის მიმართ პირადი ჩხრეკა საერთოდ არ ჩატარებულა. ამასთან, მოცემულ შემთხვევაში ფიგურირებს განსხვავებული საგამოძიებო მოქმედება, დათვალიერების სახით, რომელსაც საფუძვლად დაედო ორი იდენტიფიცირებადი მოწმის მიერ მიწოდებული ინფორმაცია და არა ოპერატიული ან ანონიმური წყაროს მიერ მიწოდებული ინფორმაცია. შესაბამისად, მოპასუხე მხარის წარმომადგენლის პოზიციით, დათვალიერების ოქმი და მის შედეგად ამოღებული ნარკოტიკული ნივთიერება არ იყო მოსარჩელეების მსჯავრდების ერთადერთი და გადამწყვეტი მტკიცებულება.

15. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა ასევე მიუთითა გარემოებაზე, რომლის თანახმადაც, კერძო სივრცეში დათვალიერება შესაძლებელია ჩატარდეს მხოლოდ სასამართლოს განჩინების საფუძველზე. თავის მხრივ, აღნიშნული საჭიროებს სასამართლოსადმი შუამდგომლობით მიმართვას, რომელიც სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის შესაბამისად უნდა იყოს დასაბუთებული. აღნიშნულ გარემოებაზე დაყრდნობით, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ კერძო სივრცეში დათვალიერების ჩატარება მოითხოვს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტთან შინაარსობრივად გაიგივებულ დასაბუთებას, მიუხედავად იმისა, რომ expressis verbis ასეთი სტანდარტი რეგლამენტირებული არ არის.

16. განმწესრიგებელ სხდომაზე საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენელმა, ამირან გულუაშვილმა განმარტა, რომ მოსარჩელეების სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში დათვალიერება ჩატარდა საჯარო სივრცეში (ტყეში), ხოლო საჯარო სივრცეში ჩატარებული დათვალიერება, ვინაიდან იგი არ ტარდება კონკრეტული პირის უფლებრივი მდგომარეობის შეზღუდვის ხარჯზე, არ საჭიროებს სასამართლოს წინასწარ ან შემდგომ ნებართვას და, ამდენად, საჯარო სივრცეში მის ჩასატარებლად კანონმდებლის მიერ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი არ მოითხოვება. ამასთან, მისი პოზიციით, ნივთიერი მტკიცებულების პირადი ჩხრეკის საფუძველზე მოპოვებისაგან განსხვავებით, რომელიც იძლევა კონკრეტული ნივთის ამა თუ იმ პირისადმი კუთვნილების პრეზუმფცირების შესაძლებლობას, დათვალიერება, სხვა მტკიცებულებების გარეშე, ავტონომიურად ვერ შეფასდება, როგორც საკმარისი გარემოება კონკრეტულ პირებთან მიმართებით სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებისა ან/და კონკრეტული ნივთის კონკრეტულ პირთან დაკავშირების თვალსაზრისით. ამდენად, გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლის არგუმენტაციით, ჩხრეკა/ამოღებისაგან განსხვავებით, დათვალიერება შედარებით ნეიტრალური საგამოძიებო მოქმედებაა.

17. ამავდროულად, საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ შემთხვევის ადგილის დათვალიერებამდე მისასვლელად საჭირო ინფორმაციის ფლობა და მტკიცებულებითი მნიშვნელობის ინფორმაცია, რომელსაც გამომძიებელი იღებს შემთხვევის ადგილის დათვალიერების შედეგად, ერთობლიობაში ქმნის დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში მტკიცებულების ამოღების სტანდარტს.

18. გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლის მითითებით, კერძო საკუთრებაში დათვალიერება ტარდება მესაკუთრის ან მისი შემცვლელი პირის მონაწილეობით, ხოლო საჯარო სივრცესთან მიმართებით, ამგვარი სტანდარტი კანონმდებლობით გათვალისწინებული არ არის. ამავდროულად, წარმომადგენელმა საგამოძიებო მოქმედების ფოტო-ვიდეო გადაღებასთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმეში არსებობს სხვა მტკიცებულებები, რომლითაც შესაძლებელია იმის შეფასება, თუ რამდენად კანონიერად განხორციელდა სხვადასხვა პროცედურა, კონკრეტულად ფოტო-ვიდეო გადაღების მოთხოვნა რელევანტური არ არის.

19. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლის პოზიციით, მოსარჩელეების სისხლის სამართლის საქმის შემთხვევაში, სახეზე იყო მტკიცებულებების უწყვეტი ჯაჭვი, მათ შორის, იდენტიფიცირებადი მოწმეები, რაც გამორიცხავს ფოტო/ვიდეო გადაღების გამოყენების საჭიროებას.

20. ამავდროულად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლის არგუმენტაციით, საჯარო სივრცეში დათვალიერების ჩატარება არ საჭიროებს რაიმე მტკიცებულებით სტანდარტს, ამასთან, მის ჩასატარებლად სასამართლოს წინასწარი ან შემდგომი ნებართვა არ მოითხოვება, განსხვავებით კერძო საკუთრებაში დათვალიერების ჩატარებისგან, რომლის ფარგლებშიც, საჭიროა სასამართლოს წინასწარი ან შემდგომი კონტროლი. ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული კანონმდებლობით ექსპლიციტურად რეგლამენტირებული არ არის, კერძო საკუთრებაში ჩარევის ზოგადი სტანდარტის გათვალისწინებით, მოცემულ შემთხვევაშიც, სახეზე უნდა იყოს ფაქტებისა და ინფორმაციის ერთობლიობა. შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელმა აღნიშნა ისიც, რომ საჯარო თუ კერძო სივრცეში დათვალიერების შედეგად აღმოჩენილი ნივთის ამოღება არ საჭიროებს დამატებით პროცედურებს, მათ შორის, არ დგება ცალკე ოქმი, იგი ექცევა დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 119-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილების და 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). იმავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციური სარჩელი ჩაითვლება დაუსაბუთებლად და არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

2. №1582 კონსტიტუციურ სარჩელში, მათ შორის, სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 119-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილების და 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმებით რეგლამენტირებულია ამოღებისა და ჩხრეკის მიზნები და საფუძვლები, ასევე, პირადი ჩხრეკის ჩატარების წესი. თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულია პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის ძირითადი უფლება. მოსარჩელე მხარე ხსენებული ძირითადი უფლების დარღვევის წარმოსაჩენად მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ ინკრიმინირებულ ქმედებასთან დაკავშირებული სხვა პირის მიმართ სათანადო საფუძვლების გარეშე ჩატარებული პირადი ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული ნივთიერი მტკიცებულებები გამოყენებულ იქნა მოსარჩელეთა სისხლის სამართლის საქმეში.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს ფარგლების სწორად იდენტიფიცირებისა და ერთმანეთისაგან გამიჯვნის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე (იხ., mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 ივლისის №2/11/663 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-15-19). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის სულისკვეთება მოითხოვს, რომ თითოეული უფლების დაცული სფერო შესაბამის კონსტიტუციურ დებულებებში იქნეს ამოკითხული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). „კონსტიტუციის განსხვავებული ნორმებით დაცული უფლებების ფარგლების ხელოვნური გაფართოება, უფლებებს შორის კონსტიტუციით გავლებული ზღვრის წაშლა, ვერც უფლების დაცვას მოემსახურება და ვერც კონსტიტუციით დადგენილ წესრიგს უზრუნველყოფს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 20 დეკემბრის №1/7/561,568 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

4. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტი იცავს პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის ძირითად უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, მოცემული კონსტიტუციური დებულების მიზანია „პირის პირადი სივრცის და კომუნიკაციის ანონიმურობის/პრივატულობის უზრუნველყოფა. ანუ ადამიანის პირადი ცხოვრების იმ სფეროების გამჟღავნებისგან დაცვა, სადაც ან/და რომლის მიმართაც ამ უკანასკნელს პრივატულობის ობიექტური მოლოდინი გააჩნია“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/3/1444 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ნიკოლოზ აკოფოვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14 ). ამ თვალსაზრისით, ხსენებული უფლება „გარეშე პირებისგან უფლების სუბიექტის პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობას/პრივატულობას, მათ შორის, ადამიანის, მისი სხეულის, ტანსაცმლის, პირადი ნივთებისა და პირადი სივრცის ხელშეუხებლობას უზრუნველყოფს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

5. თავის მხრივ, განსახილველ შემთხვევაში, საქმის მასალებიდან იკვეთება, რომ უშუალოდ მოსარჩელეთა მიმართ პირადი ჩხრეკა არ ჩატარებულა, შესაბამისად, მათ მიმართ ადგილი არ ჰქონია იმგვარი ღონისძიების განხორციელებას, რომელიც გამოიწვევდა მათი პირადი სივრცის ანონიმურობის/პრივატულობის გარანტიის რაიმე ფორმით შელახვას. სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი და განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელე მხარის წარმომადგენლის მიერ გაჟღერებული არგუმენტაცია მთლიანად მიემართება სხვა პირის მიმართ, მოსარჩელეების მოსაზრებით, არაკონსტიტუციურად ჩატარებული პირადი ჩხრეკის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულებების, მათ მიმართ დამდგარ გამამტყუნებელ განაჩენში გამოყენების არაკონსტიტუციურობის მტკიცებას.

6. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის არქიტექტურაში, გამამტყუნებელი განაჩენის მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებზე დაფუძნების მოთხოვნა ექცევა არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის, არამედ 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტის დაცულ სფეროში. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, „დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ უნდა ემყარებოდეს დასაბუთებულ ვარაუდს, ხოლო გამამტყუნებელი განაჩენი − უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სწორედ ნახსენები კონსტიტუციური დებულება „განამტკიცებს უდანაშაულო პირის მსჯავრდების თავიდან აცილების მნიშვნელოვან, საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპს - „in dubio pro reo“, რომლის თანახმად, დაუშვებელია პირის მსჯავრდება საეჭვო ხასიათის ბრალდებების საფუძველზე და, ამდენად, სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესში ადამიანის უფლებების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას ქმნის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

7. შესაბამისად, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო გაიზიარებდა მოსარჩელეების არგუმენტაციას ინკრიმინირებულ ქმედებასთან დაკავშირებული სხვა პირის მიმართ პირადი ჩხრეკის სათანადო საფუძვლების გარეშე ჩატარების თაობაზე, ამგვარ პირად ჩხრეკას შეეძლო, მხოლოდ იმ პირის პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის კონსტიტუციურ გარანტიაზე ზემოქმედება, ვის მიმართაც უშუალოდ განხორციელდა იგი. იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელეთა მიმართ ადგილი არ ჰქონია ჩხრეკის/პირადი ჩხრეკის განხორციელებას, რასაც, მათ შორის, არ უარყოფს არც მოსარჩელე მხარე, იმავდროულად კი, მოსარჩელე მხარის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაცია მიმართულია არა უშუალოდ მათი პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის პრივატულობის ასპექტის რაიმე ფორმით შელახვისაკენ, არამედ, მათი პოზიციით, სათანადო საფუძვლების გარეშე ჩატარებული პირადი ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების გამამტყუნებელ განაჩენში გამოყენების არაკონსტიტუციურობისკენ, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებს არ გააჩნიათ შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან.

8. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1582 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 119-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-4 ნაწილების და 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 126-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით

9. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 126-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით. მოსარჩელე მხარისათვის პრობლემურია სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს, დათვალიერების შედეგად უკანონო ნივთის ამოღების და მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას იმ პირობებში, როდესაც საგამოძიებო მოქმედების სანდოობა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და, ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები დათვალიერების/ამოღების სანდოობის ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად.

10. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, იმისათვის, რათა გასაჩივრებულ ნორმაში ამოკითხულ იქნეს მოსარჩელის მიერ მითითებული სადავო ნორმატიული შინაარსი, იგი „ან ცხადად უნდა გამომდინარეობდეს სადავო ნორმის ტექსტიდან ან/და ამას უნდა ადასტურებდეს სამართალშემფარდებლის ავტორიტეტული განმარტება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №3/4/858 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლაშა ჩალაძე, გივი კაპანაძე და მარიკა თოდუა საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-4).

11. განსახილველ შემთხვევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს მხარის უფლებამოსილებას, დანაშაულის კვალის, ნივთიერი მტკიცებულების აღმოჩენის, შემთხვევის ვითარებისა და სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა გარემოების გარკვევის მიზნით, დაათვალიეროს შემთხვევის ადგილი, საცავი, სადგომი, სათავსი, გვამი, საგანი, დოკუმენტი ან ინფორმაციის შემცველი სხვა ობიექტი. თავის მხრივ, ამავე კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრულია დათვალიერების ჩატარების ზოგადი წესი. სადავო ნორმების შინაარსის ანალიზიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ მათი რეგულირების სფერო ამოიწურება დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების ისეთი ნიუანსების რეგლამენტირებით, როგორებიცაა – დათვალიერების მიზანი, დათვალიერებას დაქვემდებარებული ობიექტები, ასევე დათვალიერების შედეგად აღმოჩენილი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერებისა თუ ინფორმაციის შემცველი სხვა ობიექტის ამოღებამდე შესასრულებელი პროცედურები, მის დალუქვასთან და შეფუთვასთან დაკავშირებული საკითხები და დათვალიერების მონაწილის უფლება, მხარის ყურადღება მიაპყროს ყველაფერს, რამაც, მისი აზრით, შეიძლება ხელი შეუწყოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოების გამოვლენას.

12. თავის მხრივ, მოსარჩელე მხარის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ იგი სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურ ხასიათს უკავშირებს დათვალიერების შედეგად უკანონო ნივთის ამოღებასა და მის მტკიცებულებად გამოყენებას იმ პირობებში, როდესაც იგი გამყარებული არ არის ნეიტრალური მტკიცებულებებით. ამ კონტექსტში, სადავო ნორმების რეგულირების სფეროს ანალიზიდან იკვეთება, რომ ისინი საერთოდ არ არეგულირებენ დათვალიერების შედეგად ამოღებული ობიექტების მტკიცებულებად გამოყენების საკითხთან დაკავშირებულ პროცესუალურ-სამართლებრივ ნიუანსებს. მათი რეგულირების სფერო შემოიფარგლება დათვალიერების როგორც საგამოძიებო მოქმედების კონცეპტუალური საკითხების მოწესრიგებით, ხოლო დათვალიერების შედეგების მტკიცებულებად გამოყენების საკითხები, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის არქიტექტურაში, განსახილველი სადავო ნორმების ნორმატიულ რესურსს მიღმაა და მოცემულ საქმეში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების რელევანტური ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის ფარგლებში დამოუკიდებლად შეფასდება. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმების ტექსტიდან მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული ნორმატიული შინაარსი არ გამომდინარეობს. იმავდროულად, მოსარჩელე მხარეს არც სამართალშემფარდებლის ავტორიტეტული განმარტება წარმოუდგენია, რომელიც სადავოდ გამხდარი ნორმების მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებული ნორმატიული შინაარსით გამოყენებას დაადასტურებდა.

13. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, №1582 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 126-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით

14. კონსტიტუციური სარჩელით ასევე სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმას აქვს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის იდენტური შინაარსი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის საფუძველზე, მოსარჩელე მხარე შუამდგომლობს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და განმწესრიგებელი სხდომის აქტით მისი ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე.

15. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის თანახმად: „თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, ... მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ“. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დასახელებული ნორმა „წარმოადგენს სასამართლო პროცესის ეკონომიურობისა და მართლმსაჯულების ეფექტურობის პრინციპის გამოხატულებას. აღნიშნული ნორმა სასამართლოს ანიჭებს შესაძლებლობას, მის მიერ ერთხელ უკვე შეფასებული და არაკონსტიტუციურად ცნობილი ქცევის წესი გააუქმოს არსებითად განხილვის გარეშე. სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მიზნად ისახავს მასში ასახული მოწესრიგების რეალურ აღსრულებას. მოცემული ნორმით, საკონსტიტუციო სასამართლო, ერთი მხრივ, კონტროლს უწევს საკუთარი გადაწყვეტილებების აღსრულების პროცესს, ხოლო, მეორე მხრივ, ქმნის ადამიანის უფლებათა დარღვევისაგან დაცვის პრევენციულ მექანიზმს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

16. იმისათვის, რათა სადავო ნორმა ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი არსებითად განსახილველად მიღების გარეშე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის მიხედვით, აუცილებელია, სახეზე იყოს ორი წინაპირობა: (ა) სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად და (ბ) საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა იზიარებდეს სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ადრე გამოხატულ პოზიციას.

17. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტში არსებული ტერმინი „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს სიტყვასიტყვით იგივე ფორმულირების შემცველი წესის მიღებას/არსებობას. „ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, არის თუ არა სადავო ნორმა არსებითად იმავე შინაარსის, რაც ერთხელ უკვე იქნა არაკონსტიტუციურად ცნობილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით და რამდენად შეიძლება იგი მიჩნეულ იქნეს დასახელებული გადაწყვეტილების დამძლევ ნორმად. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის მიზნებისათვის ნორმებს შორის შინაარსობრივი მსგავსების დადგენისას საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს „სადავო ნორმა იწვევს თუ არა იმავე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, რომელსაც არღვევდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს … გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმა. ამასთან, რამდენად ხდება უფლების შეზღუდვა მსგავსი სამართლებრივი საშუალების გამოყენებით და დგება თუ არა არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/855 განჩინება საქმეზე „ბოლნისის რაიონული სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის პირველი ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის თაობაზე, რომელიც ითვალისწინებს სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების შესაძლებლობას ნარკოტიკული საშუალება „ნედლი მარიხუანის“ პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შეძენისა და შენახვის გამო“, II-5). გარდა აღნიშნულისა, შინაარსობრივი მსგავსების პირობებშიც კი, აუცილებელია, გამოირკვეს, ხომ არ არსებობს რაიმე ახალი ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოება, რომელიც არსებითი განხილვის ფორმატში სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის ხელახალი შეფასების საჭიროებას/საფუძველს შექმნიდა.

18. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით, მათ შორის, არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებდა ჩხრეკის შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას, იმ პირობებში, როდესაც ამოღებული ნივთის ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და, ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად. ხსენებულ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასა, რამდენად აძლევდა კანონმდებლობა სათანადო ინსტრუქციას სისხლის სამართლის საქმის განმხილველ სასამართლოს, შეეფასებინა ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულებების სანდოობა და გამოერიცხა ისეთი მტკიცებულებების გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძვლად გამოყენება, რომლის უტყუარობასთან დაკავშირებითაც ეჭვები არსებობდა. ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში, მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა განპირობებული იყო არაკეთილსინდისიერი პოლიციელის მიერ ფაქტებით შესაძლო მანიპულირებითა და ფაბრიკაციით, რის წინააღმდეგაც სადავო ნორმა იყო არაეფექტიანი და უშვებდა განაჩენის გამოტანას არასათანადო მტკიცებულებებზე დაყრდნობით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-101).

19. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ „სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ჩხრეკის შედეგად მტკიცებულების მოპოვების იმგვარი სისტემა, რომელიც, ერთი მხრივ, სამართალდამცავებს აღჭურავს ჩხრეკის სანდოობის უზრუნველყოფისათვის ნეიტრალური მტკიცებულებების მოპოვების შესაძლებლობით, მეორე მხრივ კი, შეამცირებს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს. ბუნებრივია, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკების სრული პრევენცია ვერ განხორციელდება, თუმცა კანონმდებლობა მიმართული უნდა იყოს რისკების არსებითად შემცირებისკენ. აღნიშნულის უზრუნველსაყოფად, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს სამართალდამცავთა ცალსახა ვალდებულება, მოიპოვონ ჩხრეკის სანდოობის უზრუნველმყოფი მტკიცებულებები, როდესაც ამის შესაძლებლობა არსებობს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-105). ამ თვალსაზრისით, 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო ნორმით ვერ ხერხდებოდა არასანდო მტკიცებულების გამოყენებით პირის მსჯავრდების რისკების დაზღვევა, რამდენადაც კანონმდებლობა არ ადგენდა სამართალდამცავის ვალდებულებას, მოეპოვებინა ჩხრეკის სანდოობის უზრუნველმყოფი ნეიტრალური მტკიცებულებები მაშინაც კი, როდესაც ეს პოლიციელის უსაფრთხოების ან/და მტკიცებულების განადგურების/გადამალვის საფრთხის შექმნის გარეშე, გონივრულ ფარგლებში მოქმედების შედეგად იყო შესაძლებელი (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-109).

20. თავის მხრივ, №1582 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს დათვალიერების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას იმ პირობებში, როდესაც ამოღებული ნივთის ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები დათვალიერების/ამოღების სანდოობის ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად. საქმეში წარმოდგენილი მასალებით, მათ შორის, დათვალიერების ოქმით, დასტურდება, რომ მოსარჩელეების სისხლის სამართლის საქმეში მტკიცებულებად გამოყენებული ნარკოტიკული საშუალება ამოღებულ იქნა საჯარო სივრცეში დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში, რომელში მონაწილე ყველა პირი, დათვალიერების ჩატარების დროისათვის, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომელს წარმოადგენდა. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებისაგან განსხვავებით, რომელშიც მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა მიემართებოდა ჩხრეკა/ამოღებას, განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელეების პრობლემა დაკავშირებულია დათვალიერებასთან და მისი შედეგების ნეიტრალური მტკიცებულებებით გამყარების საჭიროებასთან. მაშასადამე, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს ჩხრეკისა და დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედებების არსი, მიზანმიმართულება და მათ შორის არსებული განმასხვავებელი ნიშნები, რათა დაადგინოს, მოცემულ შემთხვევასთან რამდენად რელევანტურია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით დადგენილი სტანდარტები.

21. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილის ნორმატიული ჩარჩოს შესაბამისად, დათვალიერების, როგორც საგამოძიებო მოქმედების, მიზნები კომპლექსური და მრავალფეროვანია. განსაკუთრებით ხაზგასასმელია ის გარემოება, რომ ხსენებულ საგამოძიებო მოქმედებას სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის არქიტექტურაში, დანაშაულის კვალის, შემთხვევის ვითარებისა და სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე სხვა გარემოების გარკვევის გარდა, ნივთიერი მტკიცებულების აღმოჩენის მიზანიც განესაზღვრება. ამასთანავე, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „დათვალიერების დროს აღმოჩენილი საგანი, დოკუმენტი, ნივთიერება თუ ინფორმაციის შემცველი სხვა ობიექტი, თუ შესაძლებელია, ამოღებამდე უნდა წარედგინოს ამ საგამოძიებო მოქმედებაში მონაწილე პირებს, შემდეგ ამოღებულ იქნეს, დაწვრილებით აღიწეროს, დაილუქოს და შესაძლებლობის შემთხვევაში შეიფუთოს. შეფუთულ ნივთზე ლუქის გარდა აღინიშნება თარიღი და იმ პირთა ხელმოწერები, რომლებიც მონაწილეობდნენ საგამოძიებო მოქმედებაში. დათვალიერებაში მონაწილე პირს უფლება აქვს, მხარის ყურადღება მიაპყროს ყველაფერს, რამაც, მისი აზრით, შეიძლება ხელი შეუწყოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე გარემოების გამოვლენას“. შესაბამისად, დათვალიერების ფარგლებში შესაძლებელია, აღმოჩენილი და ამოღებული იქნეს უკანონო ნივთი, რომელიც შემდგომში გამოყენებული იქნება კონკრეტული პირის მსჯავრდებისათვის.

22. საგულისხმოა ის გარემოება, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 125-ე მუხლის პირველი ნაწილი მხარეს უფლებას ანიჭებს, დაათვალიეროს ისეთი ობიექტები, როგორებიცაა შემთხვევის ადგილი, საცავი, სადგომი, სათავსი, გვამი, საგანი, დოკუმენტი ან ინფორმაციის შემცველი სხვა ობიექტი. ამდენად, ნათელია, რომ დათვალიერება შეიძლება განხორციელდეს, როგორც კერძო მფლობელობაში/კერძო საკუთრების შეზღუდვის ხარჯზე (მაგ. შემთხვევის ადგილი, თუ ის კერძო საკუთრებას მიეკუთვნება, საცავი, სადგომი), ისე საჯარო სივრცეში. განსახილველი დავის ფარგლებში მოსარჩელე მხარე აპელირებს საჯარო სივრცეში დათვალიერების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების საკითხზე. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს მათ მიმართ წარმოებულ სისხლის სამართლის საქმეზე და მათი არგუმენტაცია, პრობლემა მთლიანად მიმართულია საჯარო სივრცეში დათვალიერების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის ნეიტრალური მტკიცებულებებით გამყარების საჭიროებისკენ. მოსარჩელე მხარეს არ მოჰყავს არგუმენტაცია, რომელიც დაასაბუთებდა კერძო საკუთრებიდან/მფლობელობიდან უკანონო ნივთის ამოღების მიზნით დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების შესაძლებლობას და ამოღებული უკანონო ნივთის პირისადმი მიკუთვნებას მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებების საფუძველზე, მით უფრო, არ წარმოუდგენია აღნიშნულის დამადასტურებელი მტკიცებულებები. მაშასადამე, განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში მოსარჩელე მხარე არ ასაბუთებს კერძო საკუთრებიდან/მფლობელობიდან უკანონო ნივთის ამოღებისა და მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას მის მიერ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით, კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც ამოღებული ნივთის ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და, ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები დათვალიერების სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს, რამდენად წარმოადგენს საჯარო სივრცეში დათვალიერების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილებით დადგენილი სტანდარტების დამძლევ ნორმას. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომავალში შესაბამისი არგუმენტაციის, მტკიცებულებების საფუძველზე კონსტიტუციური სარჩელის წარმოდგენის შემთხვევაში, სასამართლო, კერძო საკუთრების/მფლობელობის დათვალიერების შედეგად, უკანონო ნივთის ამოღებისას აღნიშნული ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების საკითხს დამოუკიდებლად შეაფასებს.

23. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილების შესაბამისად, ჩხრეკის შედეგად უკანონო ნივთის ამოღება ქმნიდა ამ ნივთის პირისადმი კუთვნილების პრეზუმფციას. ამავდროულად, უკანონო ნივთის ფლობის მოტივით პირის მსჯავრდებისას, სისხლის სამართლის საქმეზე დავის საგანი სწორედ ამოღებული ნივთის ქონა არქონაა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სწორედ ეს გარემოება განაპირობებდა ჩხრეკის საგამოძიებო მოქმედების ნეიტრალური მტკიცებულებებით გამყარების აუცილებლობას. ამდენად, განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, წარმოშობს თუ არა საჯარო სივრცეში დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების შედეგად უკანონო ნივთის ამოღება ამ ნივთის პირის მფლობელობაში ყოფნის პრეზუმფციას და, შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით, არის თუ არა იმგვარი სახის მტკიცებულებითი ძალის, როგორსაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილების თანახმად, ჩხრეკის საგამოძიებო მოქმედების შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთი წარმოადგენს.

24. ამ მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლო, უპირველესად, მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ საჯარო სივრცეში ჩატარებული დათვალიერება, როგორც წესი, ხასიათდება პირის უფლებრივი შეზღუდვის გარეშე წარმართვის ასპექტით, რის გამოც, მათ შორის, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ ითხოვს ამგვარი დათვალიერების ჩატარებისათვის წინასწარ ან შემდგომ სასამართლო კონტროლს. აღნიშნულზე მეტყველებს საერთო სასამართლოების პრაქტიკაც. მაგალითად, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, ტყეში, მინდორში, საჯარო თავშეყრის ადგილებში ან სხვა თავისუფალ სივრცეში, სადაც მოქალაქეები თავისუფლად, სხვისი საკუთრების ხელყოფის გარეშე გადაადგილდებიან, დათვალიერების ჩატარებისას სასამართლო კონტროლი გათვალისწინებული არ არის, რამდენადაც ხსენებული ადგილები არ ითვლება საცხოვრებელ, სამსახურებრივ სადგომად ან დახურულ ტერიტორიად და ვერ იქნება მიჩნეული კერძო საკუთრების (მფლობელობის) ხელყოფად (იხ. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2016 წლის 04 აგვისტოს განჩინება საქმეზე №1გ/1319).

25. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია იმაზე ხაზგასმაც, რომ კერძო მფლობელობაში აღმოჩენილი უკანონო ნივთის მფლობელისათვის მიკუთვნების პრეზუმფციისაგან განსხვავებით, საჯარო სივრცეში აღმოჩენილი ნივთი per se ვერ გახდება მისი ამა თუ იმ პირისადმი დაკავშირების საფუძველი/ვერ მოხდება მისი მიკუთვნება ამა თუ იმ პირისადმი. შესაბამისად, ამგვარი დათვალიერების ფარგლებში ამოღებული ნივთიერი მტკიცებულება a priori საჭიროებს სხვა ნეიტრალური მტკიცებულებების მოპოვებას, რათა ის ამა თუ იმ პირის წინააღმდეგ იქნეს გამოყენებული. შესაბამისად, ერთი მხრივ, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკები, ისევე, როგორც არასანდო მტკიცებულებით პირის მსჯავრდების რისკი, მოცემულ შემთხვევაში, თვისობრივად განსხვავებულია. აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმა ამგვარი ნორმატიული შინაარსით არც მოსარჩელეების მიმართ გამოყენებულა და, ამავდროულად, არ წარმოუდგენიათ რაიმე მტკიცებულება, რომელშიც წარმოჩინდებოდა, რომ საერთო სასამართლოები საჯარო სივრცეში დათვალიერების საგამოძიებო მოქმედების შედეგად ამოღებულ ნივთს, რაიმე ნეიტრალური მტკიცებულებების გარეშე, კონკრეტულ პირს აკუთვნებენ. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედების ნეიტრალური მტკიცებულებებით გამყარება თვითმიზანი არ არის და პირის არასათანადო მტკიცებულებებზე დაყრდნობით მსჯავრდების პრევენციას ემსახურება. იმ პირობებში, როდესაც საჯარო სივრცეში ჩატარებული დათვალიერების შედეგი, ავტონომიურად, სხვა მტკიცებულებებით გამყარების გარეშე, ვერ იქნება თვითკმარი პირის მსჯავრდებისათვის, მოსარჩელე მხარეს უნდა წარმოედგინა იმგვარი არგუმენტაცია, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს დაანახვებდა, რომ ამ პირობებშიც, საჯარო სივრცეში ჩატარებული დათვალიერებისას უკანონო ნივთის ამოღების პროცესის ნეიტრალური მტკიცებულებით გამყარების ავტონომიური საჭიროება არსებობს ან/და ხსენებულის გარეშე, ვერ ხდება პირის უკანონო მსჯავრდების/უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკების პრევენცია. აღნიშნულის საპირისპიროდ, არც კონსტიტუციურ სარჩელში და არც განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელე მხარეს ამგვარი არგუმენტაცია არ წარმოუდგენია.

26. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1582 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1582 კონსტიტუციური სარჩელი („ბექა ქებაძე და გიორგი ბეჟანიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე

ირინე იმერლიშვილი

ხვიჩა კიკილაშვილი

თეიმურაზ ტუღუში