თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონი (№3461-XIIრს-Xმპ

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის 2018 წლის 1 ნოემბრის №77-უ.ს.რ.ს. დადგენილების ასლი, საიდანაც ირკვევა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს მიერ არჩეული იქნა ფრაქცია „ქართული ოცნების“ მიერ წარდგენილი კანდიდატი, გიგა ჩხარტიშვილი საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს წევრად - მრჩევლად 6 წლის ვადით.

სარჩელს ასევე თან ერთვის აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის 2020 წლის 8 იანვრის №106-უ.ს.რ.ს. დადგენილება, საიდანაც ირკვევა, რომ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესმა საბჭომ აირჩია ფრაქცია „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ წარდგენილი კანდიდატი, გია ქარცივაძე საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს წევრად - მრჩევლად 6 წლის ვადით.

2023 წლის 21 ივლისს გამოქვეყნდა „მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილი ცვლილებების თაობაზე“ 2023 წლის 3 ივლისის №3461-XIIრს-Xმპ კანონი, რომლის მიხედვითაც, მოსარჩელეებს ვადაზე ადრე შეუწყდათ საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს წევრის - მრჩევლის უფლებამოსილება. აღნიშნულმა კანონმა გააუქმა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭო და ამ უკანასკნელის ფუნქცია, მათ შორის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის არჩევის უფლებამოსილება, საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს გადასცა. ამგვარად, მოსარჩელეებს ვადაზე ადრე შეუწყდათ აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩევლის უფლებამოსილება.

„მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონში შეტანილი ცვლილებების თაობაზე“ 2023 წლის 3 ივლისის №3461-XIIრს-Xმპ კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ეს კანონი, გარდა ამ კანონის პირველი მუხლის მე-11 პუნქტით გათვალისწინებული კანონის 35^​12 მუხლის პირველი პუნქტისა, ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე.“ შესაბამისად, სადავო ნორმა ძალაში შევიდა 2023 წლის 21 ივლისს, როდესაც „საკანონმდებლო მაცნეში“ გამოქვეყნდა საკანონმდებლო ცვლილებები. 2023 წლის 21 ივლისიდან მოსარჩელეებს შეუწყდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩევლის უფლებამოსილება. ამგვარად, სადავო ნორმის მოქმედება უკვე გავრცელდა მოსარჩელეებზე.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად: „საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ: საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვესსაქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;

ამგვარად, მოსარჩელეები უფლებამოსილნი არიან იდავონ გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობა გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილებით საქმეზე დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. შესაბამისად, არსებობს საფუძველი ამ სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების და გამწესრიგებელ სხდომაზე სადავო ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2012 წლის 14 დეკემბერს საქმეზე მოლდოვას მოქალაქე მარიანა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-4 პუნქტში განაცხადა: ,,კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელება, სადავოდ მიჩნეული ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენა კონსტიტუციური ნორმებისა და პრინციპების განმარტებას უკავშირდება. სადავო საკითხისადმი საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოკიდებულება აისახება როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში, რომლითაც სადავო ნორმა კონსტიტუციასთან შესაბამისად ან მასთან შეუსაბამოდ ცხადდება, ასევე სამოტივაციო ნაწილში, რომელშიც სარეზოლუციო ნაწილში ასახული სასამართლოს გადაწყვეტილების დასაბუთება არის მოცემული. შესაბამისად, სადავო ურთიერთობების ახლებურად მოწესრიგებისას კანონმდებელი უნდა ითვალისწინებდეს როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო, ასევე სამოტივაციო ნაწილს.“^[1]

აღნიშნულ საქმეზე მიღებული განჩინების მე-6 პარაგრაფში ასევე აღნიშნულია: ,,მიუხედავად იმისა, თუ რა მიზეზით მოახდენს კანონმდებელი არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების აღდგენას, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის გადაწყვეტა საკონსტიტუციო სასამართლოს ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების უზენაესობის პრაქტიკაში რეალიზებას ემსახურება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტი, რომლის მიხედვით, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.”^[2]

მარიანა კიკუს საქმეში მიღებული განჩინების მე-7 პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,კანონის აღნიშნული დანაწესი, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პროცესის ეკონომიურობის პრინციპის დაცვას, კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც გასაჩივრებული საკითხი მატერიალური თვალსაზრისით სასამართლოს უკვე გადაწყვეტილი აქვს, საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უწევს ნორმის კონსტიტუციურობაზე საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში განმეორებით მსჯელობა. მეორე მხრივ, ხსენებული ნორმა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკუთარი გადაწყვეტილების შესრულების ზედამხედველობისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევის პრევენციის ეფექტურ მექანიზმს. ასეთი დავების ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად საკმარისია დადგინდეს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმა შინაარსობრივად იდენტურია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით წარსულში ცნობილ იქნა არაკონსტიტუციურად და იწვევს იმავე სამართლებრივ შედეგს. ასეთ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმას არსებითი განხილვის გარეშე კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობს.“^[3]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წლის 24 ივნისს მიღებული განჩინების მე-10 პარაგრაფში საქმეზე ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორებად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია.”^[4]

2016 წლის 22 დეკემბერს საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-8 პარაგრაფში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტში არსებული ტერმინი „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს ფორმალურ, სიტყვიერ მსგავსებას“. „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს სიტყვასიტყვით იგივე ფორმულირების შემცველი წესის მიღებას/არსებობას და არც მაინცა და მაინც იგივე კანონში ასეთი წესის გამეორებას. საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს არა კონკრეტულ სიტყვებს, ფრაზებს, წინადადებებს, არამედ ის აფასებს ნორმაში ასახულ პრობლემას, საკითხს, რომელიც გამოიხატება ამ სიტყვებში, ფრაზაში თუ წინადადებაში. სასამართლო ამ დროს სწავლობს უფლებაში ამა თუ იმ ფორმით, შინაარსით თუ ინტენსივობით ჩარევა ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას. შესაბამისად, თუ უფლებაში ჩარევის შედეგის მიხედვით, ახალი/ან კანონმდებლობაში არსებული სხვა რეგულაციით კონკრეტულ უფლებას დარღვევის არსებითად ან თვისობრივად იგივე საფრთხე ემუქრება, დამოუკიდებლად იმისგან, ასეთი რეგულაცია რომელ ნორმატიულ აქტში გაჩნდება/არსებობს ან იქნება თუ არა ის ტექსტუალურად არაკონსტიტუციურად ცნობილი რეგულაციის იდენტური, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის დასახელებული ნორმა ავალდებულებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ის ძალადაკარგულად ცნოს განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზევე.“^[5]

მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-12 პარაგრაფში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა კრიტერიუმები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც, ნორმა მიიჩნევა დამძლევად: ,,სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა.

ამგვარად, უნდა დავადგინოთ, სადავო ნორმით ხდება თუ არა იმავე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა, ხდება თუ არა ჩარევა მსგავსი სამართლებრივი საშუალებით, დგება თუ არა იგივე სამართლებრივი შედეგი, რაც იყო საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეების საქმეში (დავით კანდელაკის საქმე); სადავო ნორმით რამდენად განსხვავებულ ფაქტობრივ და სამართლებრივ გარემოებასთან გვაქვს საქმე, რაც აუცილებელს ხდის აღნიშნული სარჩელის არსებითი განხილვის ფორმატში გადატანას.

1) იმავე უფლებაში ჩარევა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილებით დაადგინა კონსტიტუციის იმ დროს მოქმედი 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა, ვინაიდან საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეებს ვადაზე ადრე შეუწყვიტეს უფლებამოსილება. კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი იმ დროისათვის შემდეგნაირად გამოიყურებოდა: „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს.“ დღეისათვის საქართველოს კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტს შეესაბამება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადება, რომლის მიხედვითაც „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს.“ საკონსტიტუციო სასამართლოს იმდროინდელი პრაქტიკით, საჯარო სამსახურიდან მოქალაქის უსაფუძვლოდ გათავისუფლებას საკონსტიტუციო სასამართლო ამოწმებდა მათ შორის კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა ეს მიდგომა შეცვალა 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილებაში საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, როდესაც ერთმანეთისგან გამიჯნა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით დაცული სფეროები. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით:

„საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი (საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება) განსაზღვრავს საქართველოს ყველა მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. ამასთან, „კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მიზნებისთვის სახელმწიფო სამსახური არის პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3). საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი (საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება) მიუთითებს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებაზე, შესაბამისად, აღნიშნული დანაწესით გარანტირებულია ყველა მოქალაქის უფლება, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო თანამდებობებზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებისათვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული ნებისმიერი შეზღუდვის კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით) (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ თავი II-12).

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-13 პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის (25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების) მიხედვით, სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით. აღნიშნული დანაწესი მოიცავს სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების სხვადასხვა უფლებრივ კომპონენტს, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტიას.“

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებას იცავს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება, ხოლო სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის განხორციელების უფლებას - საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ თავი II-12). შესაბამისად, დამძლეობის საკითხი შფასებული უნდა იქნას განსხვავებული კონსტიტუციურ დებულებასთან - კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან.

ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, 2023 წლის 25 ივლისის საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/15/1453 განჩინება საქმეზე შოთა ქობალია და ვასილ ჟიჟიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან (დისკრიმინაციის აკრძალვა) მიმართებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 30 ივლისის №1/3/1282 გადაწყვეტილების დამძლევად მიიჩნია მარიხუანას მოხმარებისათვის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაწესება 21 წელს მიუღწეველი პირისათვის. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 30 ივლისის №1/3/1282 გადაწყვეტილებით, მარიხუანას მოხმარებისათვის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრება მიიჩნია კონსტიტუციის მე-12 მუხლის (თავისუფლალი განვითარება) და არა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის (დისკრიმინაციის აკრძალვა) დარღვევად. მოსარჩელე ვასილ ჟიჟიაშვილი იმაზე დავობდა, რომ მას როგორც 21 წელს მიუღწეველ პირს სადავო ნორმა კვლავ ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას აკისრებდა იმის მიუხედავად, 21 წელს მიღწეულ პირებს ამგვარი პასუხისმგებლობა არ ეკისრებოდათ. საკონსტიტუციო სასამართლომ იმის მიუხედავად, რომ 2018 წლის 30 ივლისის №1/3/1282 გადაწყვეტილებით არ მომხდარა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუქნტის დარღვევა, ჟიჟაშვილის საქმეზე გასაჩივრებული ნორმა მაინც ზემოხსენებული გადაწყვეტილების დამძლევ ნორმად მიიჩნია და დაადგინა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ ჟიჟაშვილისა და ქობალიას საქმეზე მიღებულ განჩინების მეორე თავის 22-ე პუნქტში განაცხადა:

„კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებული რეგულაციით გათვალისწინებული სპეციალურ სუბიექტთა წრე არ ქმნის ისეთ სხვაობას სადავო ნორმასა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილ ნორმას შორის, რომ საჭირო იყოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში. შესაბამისად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ მუხლის მიზნებისთვის, სადავო აქტი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმას, რომელიც არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.”

მოცემულ შემთხვევაში, მართალია დოთიაშვილის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთმანეთისაგან გამიჯნა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი და მეორე წინადადებით დაცული სფეროები, თუმცა არც აღნიშნული და არც შემდგომში მიღებული სხვა გადაწყვეტილებებით საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უარყვია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეების დაცვის ის სტანდარტები, რაც დავით კანდელაკის და სხვათა საქმეში იქნა დადგენილი. შესაბამისად, თუკი სხვა მხრივ, სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებები არის დავით კანდელაკის საქმის იდენტური, ის გარემოება, რომ დავით კანდელაკის საქმეში სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, ხოლო ამ საქმეში სადავოდ არის ქცეული კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებასთან მიმართებაში, არ უნდა იქნეს მიჩნეული იმ ფაქტორად, რაც გამორიცხავს იმას, რომ გასაჩივრებული ნორმა დავით კანდელაკის საქმეში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსის შემცველია.

დავით კანდელაკის საქმეში მიღებულ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი უკავშირდება პირის კონსტიტუციურ უფლებას, განახორციელოს საქმიანობა საჯარო სფეროში, დაიკავოს სახელმწიფო თანამდებობა, განახორციელოს სახელმწიფო ინსტიტუტების მიერ დელეგირებული ესა თუ ის უფლებამოსილება. ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუციის 25-ე მუხლი, 26-ე მუხლისგან განსხვავებულ, განსაკუთრებულ მოთხოვნებს აწესებს და მისი მოქმედების არეალი შემოიფარგლება სახელმწიფო სამსახურით, საჯარო სფეროთი, იგი არ უკავშირდება კერძო სექტორს. ამის საპირისპიროდ, კონსტიტუციის 26-ე მუხლი ადგენს კერძო სექტორში წარმოშობილი შრომითი ურთიერთობების დაცვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს. შესაბამისად, იმისთვის რომ განისაზღვროს, მეურვის უფლებები კონსტიტუციის რომელი მუხლით არის დაცული, აუცილებელია გაირკვეს, როგორი ხასიათის ფუნქციის (საჯარო თუ კერძო) განხორციელებას ემსახურება სამეურვეო საბჭო და რა როლი აკისრიათ მეურვეებს ამ ამოცანების შესრულების პროცესში.“

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-15 მუხლის მიხედვით, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, საზოგადოებრივი მაუწყებელი არის სახელმწიფო ქონების საფუძველზე ტელერადიომაუწყებლობისათვის შექმნილი, საჯარო დაფინანსებით მოქმედი, ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. იგი არ ექვემდებარება რომელიმე სახელმწიფო უწყებას.“ „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე იქმნება საჯარო სამართლის იურიდიული პირი -საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზია და რადიო. ეს უკანასკნელი ასევე მოქმედებს საჯარო ფინანსებით. საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზია და რადიო ფინანსდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტიდან, საზოგადოებრივი მაუწყებელი თავის მხრივ, ამგვარ დაფინანსებას იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. აჭარის ტელევიზია და რადიო საზოგადოებრივი მაწუყებლის მსგავსად დამოუკიდებელი და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულია.

დავით კანდელაკის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტის შესაბამისად, „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ძირითადი ფუნქციაა პოლიტიკური და კომერციული გავლენისაგან თავისუფალი, მრავალფეროვანი პროგრამების საზოგადოებისთვის მიწოდება საზოგადოებაში არსებულ მოსაზრებათა პლურალიზმის, ეთნიკური, კულტურული, ენობრივი, რელიგიური, ასაკობრივი და გენდერული მრავალფეროვნების გათვალისწინებით, აუდიტორიის დროული და ყოველმხრივი ინფორმირება საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებთან დაკავშირებული მოვლენების შესახებ.“ „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიასა და რადიოზე ვრცელდება ამ კანონის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებები.

„მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლის მიხედვით, კი აჭარის ტელევიზიას და რადიოს ეკისრება შემდეგი ვალდებულებები: უზრუნველყოს პროგრამების სარედაქციო დამოუკიდებლობა, სამართლიანობა და მიუკერძოებლობა; სახელისუფლებო, პოლიტიკური, რელიგიური და კომერციული გავლენისაგან თავისუფლება; უზრუნველყოს საზოგადოებრივი ინტერესის შესაბამისი თანასწორობა ახალი ამბების, საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ, საგანმანათლებლო-შემეცნებით, კულტურულ და სპორტულ პროგრამებს შორის; უზრუნველყოს აუდიტორიის დროული და ყოველმხრივი ინფორმირება საქართველოში, მის რეგიონებსა და მსოფლიოში მიმდინარე მნიშვნელოვანი მოვლენების შესახებ; პროგრამებში ასახოს საზოგადოებაში არსებული ეთნიკური, კულტურული, ენობრივი, რელიგიური, ასაკობრივი და გენდერული მრავალფეროვნება; უზრუნველყოს აუდიტორიის დროული და ყოველმხრივი ინფორმირება საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებთან დაკავშირებული მოვლენების შესახებ; ამგვარად, აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს ზუსტად ისეთივე ფუნქციები აქვს, რის გამოც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელში საქმიანობა საჯარო სამსახურად მიიჩნია და დაადგინა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა.

გარდა ამისა, დავით კანდელაკის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-17 პუნქტში ნათქვამია: „საზოგადოებრივი მაუწყებელი წარმოადგენს საჯარო დაფინანსებით ფუნქციონირებად ორგანიზაციას, ამავე დროს, იგი არის როგორც კერძო პირებისგან, ისე სახელმწიფოსგან დამოუკიდებელი, საზოგადოების ინტერესებზე ორიენტირებული და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. სახელმწიფოს მონაწილეობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის შექმნასა და ფუნქციონირებაში მხოლოდ ამ მიზნებს ემსახურება და მათი მიღწევის ამოცანით შემოიფარგლება.“ იმის გათვალისწინებით, რომ აჭარის ტელევიზია და რადიოს საჯარო ფინანსებით მოქმედი ორგანიზაციაა; „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-16 მუხლის მიხედვით, აჭარის ტელევიზია და რადიო ვალდებულია, უზრუნველყოს თავისი პროგრამების დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა სახელისუფლო, პოლიტიკური, რელიგიური და კომერციული გავლენისაგან; ამასთან ამავე დებულებების საფუძველზე აჭარის ტელევიზია და რადიო ვალდებულია ასახოს საზოგადოებაში არსებულ მოსაზრებათა პლურალიზმი; აჭარის ტელევიზიაც საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მსგავსად, არის როგორც კერძო პირებისგან, ისე სახელმწიფოსგან დამოუკიდებელი, საზოგადოების ინტერესებზე ორიენტირებული და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. სახელმწიფოს მონაწილეობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის შექმნასა და ფუნქციონირებაში მხოლოდ ამ მიზნებს ემსახურება და მათი მიღწევის ამოცანით შემოიფარგლება.

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-18 პუნქტში აღნიშნულია: „სამეურვეო საბჭოს წევრი არის საზოგადოების ნდობით აღჭურვილი პირი, მისი ამოცანაა უზრუნველყოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის კანონით განსაზღვრული ვალდებულებების შესრულება. სამეურვეო საბჭოს ერთ-ერთ მთავარ ფუნქციას საჯარო დაფინანსებით მოქმედი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ხელისუფლებისაგან, პოლიტიკური და კომერციული გავლენისაგან თავისუფალი, საზოგადოებრივი ინტერესების შესაბამისი და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებული მაუწყებლობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს. მეურვეები აღნიშნული საქმიანობის განხორციელებისას აღასრულებენ კანონმდებლობას, ახორციელებენ კანონმდებლობის აღსრულების კონტროლს, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში იღებენ გადაწყვეტილებებს და, ამგვარად, მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის დაცვას ემსახურებიან.“

სადავო ნორმების მიღებამდე მოქმედი „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 35⁵ მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, მრჩეველობის კანდიდატი უნდა იყოს საზოგადოებრივი აღიარებისა და ნდობის მქონე პირი, ზუსტად ისევე, როგორც საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვე, კანდელაკის საქმეში. „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 35⁹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს ფუნქციას წარმოადგენდა ისეთი დებულების დამტკიცება, რაც უზრუნველყოფდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს რედაქციული დამოუკიდებლობას. ეს გულისხმობს იმას, რომ აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველს ისევე ეკისრებოდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სახელისუფლებო, პოლიტიკური და კომერციული გავლენისაგან დაცვა, როგორც ამას კანდელაკის საქმეში საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეები აკეთებდნენ.

დამატებით მნიშვნელოვანია დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 19-ე პუნქტი, სადაც ჩამოთვლილია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვის ფუნქციები: „სამეურვეო საბჭოს კანონით დადგენილი ფუნქციების ანალიზი ცხადყოფს, რომ მეურვეები კანონმდებლობის შესაბამისად ახორციელებენ კანონის საფუძველზე შექმნილი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ხელმძღვანელობასა და ადმინისტრირებას. კანონმდებლობის თანახმად, სამეურვეო საბჭო განსაზღვრავს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროგრამულ პრიორიტეტებს; გენერალური დირექტორის წარდგინებით ამტკიცებს მაუწყებლის დებულებას; სტრუქტურული ერთეულების სარედაქციო დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის გათვალისწინებით, უფლებამოსილია გენერალური დირექტორის წარდგინებით შეიტანოს ცვლილებები საზოგადოებრივი მაუწყებლის დებულებაში და ბიუჯეტში; ამტკიცებს მაუწყებლის ბიუჯეტსა და მისი შესრულების ანგარიშს; ისმენს მაუწყებლის საქმიანობის ყოველკვარტალურ ანგარიშს; გენერალურ დირექტორს თანხმობას აძლევს ისეთი გარიგების დადებაზე, რომლის ღირებულებაც აღემატება მაუწყებლის ბიუჯეტის 1% და განსაზღვრავს გენერალური დირექტორის შრომის ანაზღაურების პირობებსა და ოდენობას; გენერალური დირექტორის წარდგინებით ამტკიცებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის საშტატო განრიგს და თანამშრომელთა თანამდებობრივ სარგოებს, სახელფასო ფონდს, მათ შორის, საპრემიო ფონდს და ადგენს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშრომლების შრომითი ხელშეკრულებების ძირითად პირობებს.“

მრჩეველთა საბჭოს იმის იდენტური ფუნქციები გააჩნდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მიმართ, რაც სამეურვეო საბჭოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიმართ. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის ძალადაკარგული 35⁹ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად მრჩეველთა საბჭო:

ა) მაუწყებლობის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებებისა და პრიორიტეტების შესაბამისად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ინტერესების გათვალისწინებით, განსაზღვრავდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს პროგრამულ პრიორიტეტებს;

ბ) დირექტორის წარდგინებით, სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედით იღებდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დებულებას, რომელიც ითვალისწინებდა შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულების რედაქციული დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფას; უფლებამოსილი იყო, საკუთარი ინიციატივით ან დირექტორის წინადადებით, ცვლილებები შეეტანა დებულებაში;

გ) დირექტორის წარდგინებით მსჯელობდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის პროექტზე

დ) ისმენდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს და მას დასამტკიცებლად წარუდგენდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს. უფლებამოსილი იყო, საკუთარი ინიციატივით ან დირექტორის წინადადებით, შეემუშავებინა პროექტი ბიუჯეტში ცვლილების შეტანის შესახებ და ის დასამტკიცებლად წარედგინა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოსათვის;

ვ) თანხმობას აძლევდა დირექტორს ისეთი გარიგების დადებაზე, რომლის ღირებულება აღემატებოდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის 1%-ს;

ეს შედარება მეტყველებს იმაზე, რომ მრჩეველსა და მეურვეს შორის არის ერთადერთი განსხვავება, მრჩეველთა საბჭო არ იღებდა საბოლოო გადაწყვეტილებას აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცებასთან დაკავშირებით, ეს მაშინ, როცა სამეურვეო საბჭო იღებდა საბოლოო გადაწყვეტილებას ბიუჯეტის დამტკციებასთან დაკავშირებით. ეს არ არის იმდენად მნიშვნელოვანი განსხვავება, სიამისოდ, რომ კანდელაკის საქმისაგან განსხვავებული დასკვნა იქნეს გაკეთებული. მრჩეველთა საბჭო ისეთივე ხელმძღვანელობას და ადმინისტრირებას უკეთებდა აჭარის ტელევიზიას, როგორც სამეურვეო საბჭო საქართველოს საზოგადოებრივ მაუწყებელს კანდელაკის საქმეში.

დავით კანდელაკის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-20 პუნქტის თანხმად, „ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ სამეურვეო საბჭოს წევრს, მეურვეს ირჩევს საქართველოს პარლამენტი (უკანასკნელი ცვლილებების განხორციელებამდე, მეურვის არჩევა ხდებოდა პარლამენტის მიერ საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით). საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილებით ხდება სამეურვეო საბჭოს წევრებისათვის საჯარო ხასიათის ფუნქციების დაკისრება. შესაბამისად, აღნიშნული საქმიანობის განხორციელების პროცესში, საქართველოს პარლამენტი არ შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც კერძო დამსაქმებელი საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მიზნებისათვის.“ მოცემულ შემთხვევაში, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს ირჩევს „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის კონსტიტუციური კანონის (ეს უკანასკნელი წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის არსებით შემადგენელ ნაწილს და იგივე იურიდიული ძალა გააჩნია, რაც კონსტიტუციის ნებისმიერ დებულებას, იმის მიუხედავად, რომ არ არის კოდიფიცირებული კონსტიტუციის ძირითად ტექსტში) მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო არის აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უფლებამოსილებების ფარგლებში ახორციელებს საკანონმდებლო საქმიანობას, აკონტროლებს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობას და ახორციელებს კანონმდებლობით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს. როგორც კანდელაკის საქმეში, პარლამენტის ვერ იქნებოდა მეურვის კერძო დამსაქმებელი, ისე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო არ შეიძლება ჩაითვალოს მრჩეველთა საბჭოს კერძო დამსაქმებლად. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესმა საბჭომ მრჩეველთა საბჭოს დაავალა კონკრეტული საჯარო სამართლებრივი ფუნქციის განხორციელება, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ინტერესების გათვალისწინებით. განსაზღვროს აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტები.

შესაბამისად, ისევე როგორც კანდელაკის საქმეში, მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებაში გათვალისწინებულ საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლებაში ჩარევა. აღნიშნულის საწინააღმდეგო არგუმენტი ვერ იქნება ის, რომ კანდელაკის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ მხოლოდ 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების მსგავსი დებულების დარღვევა დაადგინა. აჭარის ტელევიზიის მრჩეველთა საბჭოს წევრის უფლებამოსილება მსგავსია საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვის ფუნქციისა; მოცემულ შემთხვევაშიც, სახეზეა საზოგადოებრივი მაუწყებელი, რომლის ხელმძღვანელისათვის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა პირდაპირ კავშირშია გამოხატვის თავისუფლების თავისუფლებასთან, მაუწყებლის ობიექტურობასა და მიუკერძოებლობასთან, სახელისუფლებო, პოლიტიკური, კომერციული გავლენისაგან დაცვასთან. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, სადავო ნორმის დამძლევობაზე გავლენას ვერ მოახდენს ის გარემოება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ შეცვალა პრაქტიკა და მსგავსი ტიპის ჩარევას კონსტიტუციის სხვა დებულებასთან მიმართებაში განიხილავს და არა იმასთან, რაც დაძლეულ გადაწყვეტილებაში იქნა გამოყენებული. საკონსტიტუციო სასამართლოს ბოლოდროინდელი განჩინება, საქმეზე შოთა ქობალია და ვასილ ჟიჟიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, ამგვარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.

2) ჩარევა იმავე სამართლებრივი საშუალების გამოყენებით

დავით კანდელაკის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის 23-ე პუნქტში აღნიშნულია: „სადავო ნორმა განსაზღვრავს, რომ ახლადრჩეული სამეურვეო საბჭოს წევრთა უფლებამოსილება იწყება 7 წევრის არჩევისთანავე. მოქმედი სამეურვეო საბჭოს წევრების ნაწილის კანონით დადგენილი უფლებამოსილების ვადა გადის 2015 წელს, ნაწილის – 2017 წელს. ამდენად, სადავო ნორმით, უნდა მოხდეს ახლადარჩეული საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს უფლებამოსილების ცნობა და, შესაბამისად, სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების ახალი წესის იმპლემენტაცია მოქმედი სამეურვეო საბჭოს უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე.

ამავე საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტის შესაბამისად, „სადავო ნორმა წარმოადგენს მოსარჩელეთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის სამართლებრივ საფუძველს. სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, სამეურვეო საბჭოს მოქმედი წევრები ვერ შეძლებენ სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებას. ამგვარად, სადავო ნორმა წარმოადგენს ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით დაცულ მოსარჩელეთა უფლებაში და საჭიროებს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას.“

დავით კანდელაკის საქმისგან განსხვავებით აღნიშნულ საქმეში არ ხდება ერთი თანამდებობის პირის სხვა თანამდებობის პირით ჩანაცვლება. კანდელაკის საქმეში დამოუკიდებელი ორგანო -სამეურვეო საბჭო არსებობას განაგრძობდა, უბრალოდ იცვლებოდნენ მისი წევრები. საბჭოს მოქმედ წევრებს ვადაზე ადრე უწყდებოდათ უფლებამოსილება. სადავო ნორმის შემთხვევაში, მომჩივანებს უფლებამოსილება ვადაზე ადრე უწყდებათ, თუმცა არ ხდება მათი ჩანაცვლება მათი უფლებამონაცვლით. მოცემულ შემთხვევაში, ახალი მრჩევლების დანიშვნა კი არ ხდება ან მრჩეველთა საბჭოს ნაცვლად სხვა სახელმწიფო ორგანო კი არ იქმნება, არამედ მრჩეველთა საბჭოს გაუქმების შედეგად მისი ფუნქციები უკვე არსებულ ორგანოს - საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს გადაეცემა.

დავით კანდელაკის საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაკეთებული დასკვნისათვის გადამწყვეტი არ ყოფილა ის ფაქტორი, რომ დამოუკიდებელი თანამდებობის პირის ვადამდე თანამდებობიდან გადაყენების შემთხვევაში მისი ფუნქიებს უფლებამონაცვლე განახორციელებდა თუ უკვე არსებული სახელმწიფო ორგანო. დასკვნა, რომელიც დავით კანდელაკის საქმიდან გამომდინარეობს, არის ის, რომ ვადაზე ადრე მეურვისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტა უარყოფით გავლენას ახდენს საზოგადოებრივი მაუწყებლის დამოუკიდებლობაზე.

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 29-ე პუნქტში აღნიშნულია: „მიუხედავად იმისა, საქართველოს კონსტიტუციით პირდაპირ არის თუ არა განსაზღვრული პირის მიერ სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის განხორციელების კონკრეტული ვადა, უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში, კანონმდებელმა უნდა დაასაბუთოს ის საჯარო ინტერესი, რომელიც უფლების შეზღუდვის აუცილებლობას განაპირობებს. განსახილველ საქმეზე უფლებამოსილების ვადის შეზღუდვა, მეურვის დამოუკიდებლობის კონსტიტუციური გარანტიის ჭრილში უნდა შეფასდეს, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მეორე პუნქტის პირველი წინადადებიდან გამომდინარეობს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმა განამტკიცებს მედიის თავისუფლებას, მის დამოუკიდებლობას, კრძალავს ნებისმიერ ქმედებას, რომელიც მედიის საქმიანობას გაუმართლებლად შეზღუდავს. ამდენად, კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს წარმოადგენს არა მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის გამოხატვის თავისუფლების უფლება, არამედ მისი მმართველობითი ორგანოს დამოუკიდებლობა. ამდენად, სამეურვეო საბჭოს დანიშნულების განმსაზღვრელი ფაქტორი სწორედ მისი წევრების დამოუკიდებლობაა.“

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 30-ე პუნქტში აღნიშნულია: „საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭო, კანონმდებლობით დადგენილი წესით ახორციელებს ხელმძღვანელობით და ადმინისტრაციულ ფუნქციებს. ამასთან, სამეურვეო საბჭოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სარედაქციო, მმართველობითი და ფინანსური დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის პირდაპირი ვალდებულება აკისრია. ამგვარად, სამეურვეო საბჭოს წევრთა განსაკუთრებული სტატუსი და დაცვის გარანტიები საზოგადოებრივი მაუწყებლის დამოუკიდებლობის დაცვას ემსახურება. მეურვეთა დამოუკიდებლობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს არსის განმსაზღვრელი ერთ-ერთი ელემენტია. აქედან გამომდინარე, მეურვეების საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა, მკაცრი კონსტიტუციური სტანდარტების გამოყენებით შეფასდება.“

ამის მსგავსად, მრჩეველი ახორციელებს აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ხელმძღვანელობით და ადმინისტრაციულ ფუნქციებს. მართალია, მრჩევლის უფლებამოსილების ვადა არ არის კონსტიტუციით გათვალისწინებული, თუმცა მრჩევლის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა აზიანებს იმავდროულად აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დამოუკიდებლობასაც. აჭარის ტელევიზია და რადიოს თავად არის საზოგადოებრივი მაუწყებელი. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით, „კანონი უზრუნველყოფს საზოგადოებრივი მაუწყებლის დამოუკიდებლობას სახელმწიფო უწყებებისაგან და თავისუფლებას პოლიტიკური და არსებითი კომერციული გავლენისაგან.“ კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-6 პუნქტით დადგენილი კონსტიტუციის გარანტიის ცხოვრებაში რეალიზაციისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა გააჩნია მიხი ხელმძღვანელობის და ადმინისტრაციული ფუნქციების განმახორციელებელი პირების დამოუკიდებლობას. ამგვარი გარანტიის გარეშე ვერ იქნება მიღწეული თავად საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დამოუკიდებლობა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის დამოუკიდებლობის უზრუნველსაყოფად გადამწყვეტი მნიშვნელობა გააჩნია იმას, რომ მის ხელმძღვანელს ჰქონდეს გარანტირებული უფლებამოსილების ვადა.

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 31-ე პუნქტის თანახმად: „სტაბილურობა, სახელმწიფო თანამდებობის პირების საქმიანობის დამოუკიდებლობის აუცილებელი პირობაა, ხოლო უფლებამოსილების განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით განხორციელება, საქმიანობის სტაბილურობისა და დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი არსებითი კომპონენტია. ამ თვალსაზრისით, განსხვავებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შეფასებას საჭიროებს კონსტიტუციითა და კანონით ამა თუ იმ თანამდებობისთვის განსაზღვრული უფლებამოსილების ვადა. მაგალითისთვის, საქართველოს კონსტიტუციით საქართველოს სახალხო დამცველის უფლებამოსილება განსაზღვრულია 5 წლის ვადით, ხოლო მოსამართლე, რომლის უფლებამოსილების ვადა შესაბამის კონსტიტუციურ ცვლილებებამდე 10 წლით განისაზღვრებოდა, უვადოდ ინიშნება. ასეთ შემთხვევაში უფლებამოსილების ვადის ბოლომდე თანამდებობაზე ყოფნას განსაკუთრებული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა ენიჭება. სახელმწიფო თანამდებობის პირის განთავისუფლება კონსტიტუციით დადგენილი უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე მკაცრი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტანდარტით უნდა შემოწმდეს კონსტიტუციის იმ ნორმებთან კავშირში, რომლებიც უფლებამოსილების ვადას და ფარგლებს განსაზღვრავს.“

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამა თუ იმ კონსტიტუციურ დებულებას ასევე განმარტავს კონსტიტუციური პრინციპების გამოყენებით. „მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს” (საქართველოს საკოსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-16). განსახილველ საქმეზე სასამართლო მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 29-ე მუხლის სტანდარტები ასევე უნდა განიმარტოს სამართლებრივი ნდობის კონსტიტუციურ პრინციპთან კავშირში“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილებით საქმეზე დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 32-ე პუნქტი)

განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესება მოქალაქეს უჩენს ლეგიტიმურ მოლოდინს, რომ იგი ამ თანამდებობაზე საქმიანობას განახორციელებს უფლებამოსილების ვადით - განსაზღვრული ვადით ან - უვადოდ. შესაბამისად, კანონით განსაზღვრული ვადის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის შემთხვევაში, იმგვარად, რომ გაუმართლებლად და დაუსაბუთებლად არ შეიზღუდოს სახელმწიფო თანამდებობის პირთა ლეგიტიმური მოლოდინები და არ შეირყეს მათი ნდობა არსებული კანონმდებლობის მიმართ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილებით საქმეზე დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 33-ე პუნქტი)

მოცემული ნორმით ადგილი ჰქონდა მოსარჩელეების კანონიერი ნდობის და თანამდებობაზე სტაბულური ყოფნის მოლოდინის დარღვევას. მოსარჩელე გიგა ჩხარტიშვილი საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩევლის პოზიციაზე არჩეული იქნა 2018 წლის 1 ნოემბერს. მას ჰქონდა კანონიერი მოლოდინი ამ თანამდებობაზე ემსახურა 2024 წლის 1 ნოემბრამდე. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმამ ეს მოლოდინი მას გაუცრუა და უფლებამოსილება შეუწყვიტა 2023 წლის 21 ივლისს, ერთი წლით, სამი თვით და 10 დღით ადრე. რაც შეეხება გია ქარცივაძეს, ეს უკანასკნელი საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩევლის თანამდებობაზე დაინიშნა 2020 წლის 8 იანვარს. გია ქარცივაძეს ამ თანამდებობაზე უნდა ემსახურა 6 წლის განმავლობაში. მას უფლებამოსილების ვადა ეწურებოდა 2026 წლის 8 იანვარს. სადავო ნორმამ გია ქარცივაძეს უფლებამოსილება შეუწყვიტა თანამდებობაზე დანიშვნიდან 3 წლის, 6 თვის და 23 დღის გასვლის შემდეგ. ამრიგად, სადავო ნორმამ ისევე დააღვია საჯარო სამსახურში თანამდებობაზე ყოფნის სტაბილურობა და ლეგიტიმური მოლოდინები მოსარჩელეებისათვის, როგორც ეს მოხდა დავით კანდელაკის საქმეში. გასარკვევი რჩება, რამდენად ემსახურებოდა ეს ჩარევა ლეგიტიმრუი მიზნების მიღევას.

3) ისეთივე სამართლებრივი შედეგი

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 54-ე პუნქტის თანახმად, „ზოგიერთი სახელმწიფო თანამდებობის არსის განმსაზღვრელი ელემენტი ხელისუფლების აღმასრულებელი ან/და საკანონმდებლო შტოსგან მისი დამოუკიდებლობის ხარისხია. მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ინტერესი კი შეიძლება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიზღუდოს საჯარო სამსახურის მართვის გაუმჯობესების ლეგიტიმური მიზანით. ასეთ განსაკუთრებულ შემთხვევას ექნება ადგილი, როდესაც მოქმედი ნორმები იმდენად ხარვეზიანია, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიზანს და დანიშნულებას ეწინააღმდეგება და მათი შეცვლა გადაუდებელ აუცილებლობას წარმოადგენს.“

დავით კანდელაკის საქმეზე მოპასუხე მხარის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზნებს წარმოადგენდა: „სამეურვეო საბჭოს წარმომადგენლობითობისა და ეფექტიანობის გაზრდა და სამეურვეო საბჭოს წევრების არჩევა უფრო მეტი სუბიექტის მონაწილეობით. მოპასუხე მიიჩნევს, რომ ახალი წესი ქმნის სამეურვეო საბჭოში განსხვავებული საზოგადოებრივი ინტერესების უფრო ფართო სპექტრის წარმოდგენის შესაძლებლობას და უზრუნველყოფს სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების პროცესში მეტ საზოგადოებრივ ჩართულობას. ამდენად, იზრდება სამეურვეო საბჭოს ლეგიტიმურობა და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულება, რაც ხელს შეუწყობს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მართვის გამჭვირვალობასა და ეფექტიანობას.“

პირველი მოსმენით, პარლამენტისათვის წარდგენილი განმარტებით ბარათი (https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/328838) არაფერს ამბობს აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს გაუქმების აუცილებლობის შესახებ იმის გამო, რომ პირველი მოსმენით წარდგენილი კანონპროექტი ამას არ ითვალისწინებდა (https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/329565). აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს გაუქმების შესახებ ჩანაწერი გაჩნდა მეორე მოსმენის დროს, შესაბამისად, გაუგებარია, რა მიიჩნია პარლამენტმა მრჩეველთა საბჭოს საქმიანობის იმგვარ ხარვეზეად, რის აღმსოაფხვრელადაც მრჩეველთა საბჭოს გაუქმება წარმოადგენდა გადაუდებელ აუცილებლობას.

ახლა განვიხილოთ ისეთი ლეგიტიმური მიზანი, როგორიცა არის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს წარმომადგენლობითობისა გაზრდა და სამეურვეო საბჭოს წევრების არჩევა უფრო მეტი სუბიექტის მონაწილეობით. გასათვალისწინებელია, რომ აჭარის ტელევიზია და რადიო ემსახურება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მაცხოვრებელთა ინტერესებს. აჭარას, სხვა რეგიონისაგან განსხვავებით, გააჩნია ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი, შესაბამისად, აღნიშნულ მაუწყებელთან მიმართებაში აქტუალურია არა მთელი ქვეყნის მასშტაბით მოქმედი ჯგუფების მაქსიმალური წარმომადგენლობითობის უზრუნველყოფა, არამედ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შიგნით არსებული ძალების წარმომადგენლობითობის უზრუნველყოფა. საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტებაში მონაწილეობს სახალხო დამცველი, საპარლამენტო პარტიები, კომუნიკაციების ეროვნული კომისია, აჭარის უმაღლესი საბჭო. საბოლოო გადაწყვეტილებას სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტებაზე იღებს საქართველოს პარლამენტი. ასეთი მრავალფეროვანი წარმომადგენლობა აჭარის ტელევიზიასა და რადიოსთან მიმართებაში არ არის აქტუალური ლეგიტიმური მიზანი. აჭარის ტელევიზიას და რადიოს ფუნქციას წარმოადგენს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის და არა მთელი საქართველოს მაქსიმალური წარმომადგენლობითობის უზრუნველყოფა. საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, აჭარის უმაღლესი საბჭო, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობის მიერ პირდაპირი წესით, არჩეული ორგანო, მოკლებული ხდება შესაძლებლობას, მისი ამომრჩევლების - აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში მაცხოვრებელი ადამიანების ინტერესების შესაბამისად, დააკოპლექტოს ის, ინსტიტუტი, რომელიც იქნება აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს მართვაზე პასუხისმგებლი, რომელიც იხელმძღვანელებს იმ მოსახლეობის ინტერესების დასაცავად, რისთვსიაც გამართლებულია ერთადერთი რეგიონული საზოგადოებრივი მაუწყებლის არსებობა.

ბუნებრივია, წარმომადგენლობითობის პრინციპის დაცვა აქტუალურია აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს შემთხვევაშიც, თუმცა ფართო წამომადგენლობაში უზრუნველყოფაში იგულისხმება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის შიგნით არსებული სხვადასხვა ჯგუფების მაქსიმალური ჩართულობა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მართვაში და არა მთელი ქვეყნის მასშტაბით არსებული განსხვავებული ჯგუფების თუ სუბიექტების წარმომადგენლობა. სადავო ნორმის მიღებამდე არსებული მოდელი უზრუნველყოფდა ამგვარ ფართო წარმომადგენლობას. აჭარის უმაღლესი საბჭოს ფრაქციებს ჰქონდათ მრჩევლების დასახელების უფლება, მოსარჩელიდან ერთი დასახელებულია „ქართული ოცნების“ მიერ, ხოლო მეორე -„ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას მიეკუთვნება: კავშირგაბმულობა; ეს უკანასკნელი ქოლგა, ყოვლისმომცველი ტერმინია და გულისხმობს საკომუნიკაციო საშუალებებს მათ შორის ტელევიზიას და რადიოსაც. კონსტიტუციის აღნიშნული დებულების შესაბამისად, მხოლოდ პარლამენტს და არა აჭარის უმაღლეს საბჭოს აქვს ტელევიზიასთან, რადიოსთან, ისევე როგორც ინტერნეტთან და სატელეფონო მომსახურებასთან დაკავშირებით საკითხების რეგულირების უფლებამოსილება. პარლამენტია ის უფლებამოსილი ორგანო, რომელმაც შექმნა საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზია და რადიო და ეს ყოველივე გამომდინაროებდა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტიდან. ამის მიუხედავად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტი არ გამორიცხავს იმას, რომ აჭარის მოსახლეობის და მათ მიერ არჩეული აჭარის უმაღლესი საბჭოს კვეთა ჰქონდეთ აჭარის ტელევიზიასა და რადიოსთან. უფრო მეტიც, ამ სახელწოდების, გეოფრაფიული მდებარეობის საჯარო ფინანსებით მოქმედი მაუწყებლის არსებობა უკვე გულისხმობს, პირველ რიგში აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობის ინტერესების შესაბამის საქმიანობას, სარედაქციო თავისუფლების უზრუნველყოფის ფარგლებში. ამასთან დაკავშირებით გსურს მოვიშველეოთ „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი შესახებ“ კონსტიტუციური კანონი, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის შემადგენელი ნაწილია და სავალდებულოა საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის. აღნიშნული კონსტიტუციური კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის თანახმად, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განსაკუთრებული უფლებამოსილებებია: „ავტონომიური რესპუბლიკის მნიშვნელობის საგანმანათლებლო, სამეცნიერო, შემოქმედებითი და სპორტული დაწესებულებების შექმნა, მართვა და მხარდაჭერა; “

პრაქტიკულად წარმოუდგენელია ისეთი შემოქმედებითი დაწესებულების მხარდაჭერა, როგორიცაა დრამატული თეატრი, თუკი ავტონომიურ რესპუბლიკას არ ექნება შესაძლებლობა, მისი პოპულარიზაცია მოახდინოს ისეთი გავლენიანი მედიასაშუალებით, როგორიც არის ტელევიზია. განათლებასა და კულტურასთან დაკავშირებული ცალკეული ასპექტები უინტერესოა კომერციული მაუწყლებლისათვის, რომლებიც მუშაობენ მაღალ რეიტინგზე და აქედან გამომდიანრე, სარეკლემო შეკვეთებზე. სწორედ ამ შემთხვევაშია მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი მაუწყებლის როლი, რომელმაც პოპულარიზაცია უნდა გაუწიოს განათლებასთან და კულტურასთან დაკავშირებულ ისეთ ასპექტებს, რაც უინტერესო შეიძლება იყოს კერძო მაუწყებლისათვის. აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს შემთხვევაში ეს არის ადგილობრივ განათლების და კულტურის თავისებურებების ასახვა და ფართო აუდიტორიამდე მათი მიტანა. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კულტურის ან განთლების გამოწვევების შესახებ უკეთ არის ინფორმირებული ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ არჩეული საკანონმდებლო ხელისუფლება, ვიდრე ცენტალური ხელისუფლება. ამის მიუხედავად, აჭარის უმაღლეს საბჭოს სადავოდ ქცეულმა ნორმამ მრჩევლის არჩევის შესაძლებლობა წაართვა და აჭარის ტელევიზია და რადიო მოაქცია ცენტრალური ხელისუფლების მიერ შექმნილი სამეურვეო საბჭოს მმართველობის ქვეშ, ეს უკანასკნელი, ნაკლებად შეიძლება იყოს ინფორმირებული, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სპეციფიკური საგანმანათლებლო და კულტურული საჭიროებებით, ვიდრე ის პირი, რომელსაც აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობის მიერ არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანო სათანადო ლეგიტიმაციას ანიჭებს.

მართალია, „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა ინარჩუნებს სამი მეურვის დასახელების უფლებამოსილებას, თუმცა ამ სამი მეურვის დამტკიცებაზე საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს პარლამენტი. ეს იმას ნიშნავს, რომ პარლამენტს აქვს შესაძლებლობა, უარყოს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს მიერ წარდგენილი კანდიდატები და ეს უკანასკნელი აიძულოს, წარადგინოს პარლამენტისათვის კანდიდატები. გარდა ამისა, ახალი მოდელით აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტებზე გადაწყვეტილებას იღებს ორგანო - სამეურვეო საბჭო - სადაც აჭარიდან არჩეული სამი წევრი არის უმცირესობაში. სადავო ნორმის მიღებამდე მოქმედი „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35⁹ მუხლის პირველი პუქნტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, მხოლოდ აჭარის უმაღლესი საბჭოს მიერ არჩეულ მრჩეველთა საბჭოს ჰქონდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტების განსაზღვრის უფლებამოსილება. ამგვარ პრიორიტეტებს მრჩეველთა საბჭო განსაზღვრავდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ინტერესების შესაბამისად. ამგვარი ჩანაწერი იყო ბუნებრივი, ვინაიდან მრჩევლებმა, რომელსაც ლეგიტიმაცია ჰქონდათ მიღებული აჭარის მოსახლეობის მიერ პირდაპირი წესით არჩეული უმაღლესი საბჭოსაგან - როგორც სახელისუფლებო ისე, ოპოზიციური პარტიებისაგან - ცენტრალური ხელისუფლების მიერ დაკომპლექტებულ სამეურვეო საბჭოზე უკეთ იციან აჭარის მოსახლეობის საჭიროებები, რაც აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს არსებობის განმსაზღვრელია. იმის გათვალისწინებით, რომ არსებობს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა, რომლის ორგანოების უფლებამოსილებას, შემოქმედებითი და სპორტული დაწესებულების მხარდაჭერა წარმოადგენს, ამ კონსტიტუციური უფლებამოსილების განსახორციელებლად აჭარის ხელისუფლებას უნდა ჰქონდეს ამ დაწესებულებების პოპულარიზაციის შესაძლებლობა საზოგადოებრივი მაუწყებლის ადგილობრივი მედიის მეშვეობით. ამისათვის უმაღლესი საბჭო, არჩევნებში აჭარის მოსახლეობის მიერ გამოვლენილი პოლიტიკური ნების პრორპორციულად, აკომპლექტებდა მრჩეველთა საბჭოს, რომელიც აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობის ინტერესების შესაბამისად, განსაზღვრავდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტებს, რის აღსასრულებლადაც თავად ნიშნავდა დირექტოს.

ამგვარად, სამაუწყებლო პრიორიტეტების ან სხვა უფლებამოსილების განხორციელების ნაწილში, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს ჩანაცვლება საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოთი, არათუ არ ემსახურება წარმომადგენლობის გაზრიდის ლეგიტიმურ მიზანს, რაც კანდელაკის საქმეზე იქნა დასახლებული, არამედ ამ მიზნის საწინააღმდეგოა, ვინაიდან აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობაზე გათვლილ მაუწყებელში მნიშვნელოვნად ამცირებს აჭარის მოსახლეობის წარმომადგენლობითი ორგანოს გავლენას. შესაბამისად, წარმომადგენლობითობის გაზრდა ამ შემთხვევაში შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად ვერ გამოდგება.

დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის კიდევ ერთ ლეგიტიმურ მიზნად დასახელებული იქნა შეცვლილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, კერძოდ ის, თუ რამდენად შესძლებდნენ სამეურვეო საბჭოს წევრები კანონმდებლის მიერ დადგენილი ახალი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების შესრულებას. კანდელაკის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 49-ე პუნქტში აღნიშნულია: „აღსანიშნავია, რომ მოპასუხე არ უკავშირებს სამეურვეო საბჭოს მოქმედი წევრების უფლებამოსილების შეწყვეტას სამეურვეო საბჭოს წევრების მიმართ ახალი წესით დადგენილ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს. მით უფრო, მოპასუხე კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს სამეურვეო საბჭოს მოქმედი წევრების კომპეტენტურობას, თავსებადობას განსხვავებულ, ახალ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებთან და მათ უნარს, განახორციელონ ახალი წესით განსაზღვრული მეურვის ფუნქციები.“ სადავო ნორმის მიღებამდე მოქმედი „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 35⁵-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, მრჩევლობის კანდიდატი უნდა იყოს საქართველოს მოქალაქე, საზოგადოებრივი აღიარებისა და ნდობის მქონე პირი. მას უნდა ჰქონდეს მაგისტრის ან მასთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხი და არანაკლებ 10 წლის მუშაობის გამოცდილება, მათ შორის, 5 წლისა – ჟურნალისტიკის, ადამიანის უფლებათა დაცვის, საფინანსო, ელექტრონული კომუნიკაციების, სახელოვნებო, სამწერლო ან/და სამეცნიერო-პედაგოგიურ სფეროში.“ იდენტური ხასიათის მოთხოვნები გაწერილია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვესთან მიმართებაში „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-3 პუნქტით. აქედან გამომდინარე, ვერ ვიტყვით, იმას, რომ სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენდა ის, რომ აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის დანიშვნის და გათავისუფლების, სამაუწყებლო პრიორიტეტების განსაზღვრის უფლებამოსილება მიეცა უფრო მაღალი კვალიფიკაციის მქონე პირთაგან დაკომპლექტებული სამეურვეო საბჭოსათვის.

ამგვარად, არ იკევთება რაიმე სტრუქტურული ხარვეზი, რაც დამახასიათებელი იყო მრჩეველთა საბჭოსათვის და რის გამოსასწორებლადაც გადაუდებელ აუცილებლობას წარმოადგენდა მრჩეველთა საბჭოს წევრებისათვის უფლებამოსილების ვადამზე ადრე შეწყვეტა. ამასთან სახეზე არა გვაქვს ის მიზნები, რაც დასახელდა დავით კანდელაკის საქმეზე. შესაბამისად, შედეგის თვალსაზრისით, სადავო ნორმის შემთხვევშიც იგივე სამართლებრივი შედეგი დგება, რაც დავით კანდელაკის საქმეში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმით დგებოდა.

4) განსხვავებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2022 წლის 17 ნოემბერს მიიღო გადაწყვეტილება N1/9/1673,1681 საქმეზე ლონდა თოლორაია და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 28-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ზოგიერთ თანამდებობასთან მიმართებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების მიზანი, უმთავრესად, შრომითი უფლებების დაცვაა, რაც მოიაზრებს შრომის სათანადო პირობების უზრუნველყოფას, თანამდებობრივი სარგოს მიღების შესაძლებლობას, უფლებამოსილების დაუსაბუთებლად შეწყვეტისაგან დაცვას და სხვა შრომით გარანტიებს. საქართველოს კონსტიტუციით შრომითი უფლებების დაცვის საჭიროება, უმთავრესად, მიმართულია პროფესიული თანამდებობის პირების ინტერესების დაცვისაკენ. ამ შემთხვევაში ამოსავალი წერტილია პირის ინდივიდუალური უფლება, საკუთარი კვალიფიკაციისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით, ეწეოდეს შრომით საქმიანობას საჯარო სამსახურში, იღებდეს შესაბამის ანაზღაურებას, ჰქონდეს კარიერული წინსვლის საშუალება და მისი თანამდებობიდან გათავისუფლება დამოკიდებული არ იყოს რომელიმე პირის სუბიექტურ შეხედულებაზე. ამდენად, როგორც წესი, პროფესიული საჯარო მოხელის თანამდებობიდან დაუსაბუთებლად გათავისუფლების აკრძალვის უმთავრესი მიზანი მისი შრომითი უფლების დაცვაა და არა საქმიანობის ფარგლებში დამოუკიდებლობის გარანტიების შექმნა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9).“

თოლორაიას საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების 29-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: „შრომითი უფლებების დაცვის მიღმა კი, რიგ თანამდებობებთან მიმართებით კონსტიტუცია ქმნის სპეციალურ გარანტიებს. მაგალითად, რიგ თანამდებობის პირებთან მიმართებით თანამდებობიდან გათავისუფლებისათვის დადგენილია იმპიჩმენტის პროცედურა და ა. შ.. ამ შემთხვევაში წინა ხაზზე გამოდის თანამდებობის პირთა ფუნქციური დატვირთვა და მათი მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. კონსტიტუცია უშვებს, რომ მათ შეიძლება მოუწიოთ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებიც არასასურველია სხვადასხვა დაინტერესებული პირებისათვის. შესაბამისად, მათ მიერ უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფა მოითხოვს ნებისმიერი დაინტერესებული მხარისაგან დაცვის სპეციალურ გარანტიებს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).“

როგორც აღინიშნა, ერთი მხრივ, მნიშვნელოვანია, რომ საჯარო თანამდებობის შეუფერხებლად განხორციელების უფლება მიმართულია პირის შრომითი უფლებების დაცვისკენ. თუმცა, მეორე მხრივ, როდესაც საქმე შეეხება პოლიტიკური ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელ საჯარო ინსტიტუტებში უფლებამოსილების გარანტირებული ვადით არჩეულ მოხელეებს, მათ მიერ თავიანთი საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელება უფლებამოსილების ვადის დასრულებამდე, იმავდროულად, უნდა ემსახურებოდეს ამ ინსტიტუტების ქმედითი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფას. შესაბამისად, მაშინ, როდესაც ხდება უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა უფლებამოსილების გარანტირებული ვადით არჩეული მოხელისათვის, რომელსაც საქმიანობის შეუფერხებლად და სტაბილურად განხორციელების თვალსაზრისით, შესაბამისი ლეგიტიმური მოლოდინი გააჩნია, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევა განსაკუთრებით ინტენსიური ხდება და მისი გამართლება ასეთივე განსაკუთრებული სიფრთხილით შემოწმებას მოითხოვს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ნოემბრის მიიღო გადაწყვეტილება N1/9/1673,1681 საქმეზე ლონდა თოლორაია და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-31).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებაში ყოველგვარი ჩარევა, რომლებიც დაკავშირებულია კონსტიტუციურ ინსტიტუტებსა და თანამდებობებთან, განსაკუთრებით მკაცრად უნდა შეფასდეს. თუმცა, აღნიშნული ავტომატურად არ ნიშნავს იმას, რომ სასამართლო მკვეთრად განსხვავებულ, შერბილებულ მიდგომებს გამოიყენებს კონსტიტუციით გაუთვალისწინებელი ინსტიტუტებისა და თანამდებობების მიმართ, როდესაც საქმე შეეხება უფლებამოსილების კონკრეტული, გარანტირებული ვადით არჩეულ მოხელეებს. სასამართლომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა შეაფასოს, იმოქმედა თუ არა რეფორმის განხორციელებისას საკანონმდებლო ორგანომ ზემოხსენებული მოთხოვნების შესაბამისად და გაატარა თუ არა ღონისძიებები იმ თანამდებობის პირთა უფლებების დაცვისა თუ ზიანის შემცირების მიმართულებით, რომელთა უფლებამოსილების გარანტირებული ვადაც, ინსტიტუციური რეფორმის განხორციელების გამო, საფრთხის ქვეშ დადგა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ნოემბრის მიიღო გადაწყვეტილება N1/9/1673,1681 საქმეზე ლონდა თოლორაია და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-32).

მოცემულ შემთხვევაში საქმე შეეხება სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურსა და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციით არ არის პირდაპირ სახელდებული, მაგრამ იმ მნიშვნელოვანი როლის გათვალისწინებით, რასაც სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ასრულებდა, ხოლო მის ბაზაზე შექმნილი ორი ახალი ინსტიტუტი მომავალში შეასრულებს, ადამიანის უფლებების დაცვისა და შესაძლო სამართალდარღვევების ეფექტიანი და მიუკერძოებელი გამოძიების თვალსაზრისით, აგრეთვე, დამოუკიდებლობის იმგვარი ხარისხის გათვალისწინებით, როგორიც საჭიროა საგამოძიებო თუ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სფეროში, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ იგი გამოიყენებს, მართალია, არა იმის ადეკვატურ მიდგომას, რასაც გამოიყენებდა კონსტიტუციური ინსტიტუტებისა და თანამდებობებთან მიმართებით, მაგრამ მასთან ძალიან დაახლოებულ მიდგომასა და სტანდარტებს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ნოემბრის მიიღო გადაწყვეტილება N1/9/1673,1681 საქმეზე ლონდა თოლორაია და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-60).

მოცემულ შემთხვევაში სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ბაზაზე შეიქმნა ორი ახალი დამოუკიდებელი ორგანო, რის შედეგადაც, სახელმწიფო ინსპექტორს, მოსარჩელე ლონდა თოლორაიას უფლებამოსილება შეუწყდა ვადამდე. არ მომხდარა მისთვის ორი ახალი ორგანოს ხელმძღვანელი თანამდებობიდან რომელიმეზე დანიშვნის შეთავაზება ანდა ერთ-ერთზე მისი ავტომატური გადანიშვნა (ცხადია, მისი თანხმობის მოპოვების შემთხვევაში, მათ შორის, თუნდაც ამ ახალ პოზიციებთან მიმართებით მისი შესაბამისი უნარების გადამოწმების პირობით). არ მომხდარა მისთვის არც სამართლიანი კომპენსაციის გადახდა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის გამო, რაც ძალიან მნიშვნელოვანი და დადებითი ნაბიჯი იქნებოდა უფლებაში ჩარევის ინტენსიურობის შემცირებისა და ზიანის მინიმალიზაციის თვალსაზრისით იმდენად, რამდენადაც უფლებამოსილების შეწყვეტა არ უკავშირდებოდა მისი მხრიდან რაიმე დარღვევებსა თუ სამსახურებრივ მოთხოვნებთან შეუსაბამობას. ამგვარად, სახელმწიფო ინსპექტორი სადავო ნორმების მოქმედების შედეგად უპირობოდ გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან ყოველგვარი კომპენსაციის მიუცემლად. ასევე, სახელმწიფო ინსპექტორის ორივე მოადგილის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა განხორციელდა კომპენსაციის გარეშე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ნოემბრის მიიღო გადაწყვეტილება N1/9/1673,1681 საქმეზე ლონდა თოლორაია და სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-61).“

კომპენსაციის მიუღებლობის გამო, საკონსტიტუციო სასამართლომ ლონდა თოლორაიას საქმეში დაადგინა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების დარღვევა. მოცემულ შემთხვევაში, „მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“03/07/2023 №3461-XIIრს-Xმპ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი ითვალისწინებს მოსარჩელეებისათვის და მრჩეველთა საბჭოს სხვა წევრებისათვის კომპენსაციის მიცემის შესაძლებლობა.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ გადაწყვეტილება ლონდა თოლორაიას და სახალხო დამცველის საქმეში მიიღო კოლეგიამ და არა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, შესაბამისად, იგულისხმება ის, რომ ლონდა თოლორაიას საქმით არ მომხდარა დავით კანდელაკის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების დაძლევა. დავით კანდელაკის საქმე კონსტიტუციურად არ მიიჩნევს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ხელმძღვანელი კოლეგიური ორგანოს წევრის გათავისუფლებას ჯეროვანი კომპენსაციი გადახდის გზით. სადავო ნორმით გათვალისწინებულ ურთიერთობასთან უფრო ახლოს დგას დავით კანდელაკის საქმე, ვიდრე ლონდა თოლორაიას საქმე. სადავო ნორმა უკავშირდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს წევრისათვის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას, რაც უარყოფით გავლენას მოახდენს შესაბამისი მაუწყებლის დამოუკდიებლობაზე. ამ კონკრეტულ სტანდარტს ადგენს კანდელაკის და არა თოლორაიას საქმე. თოლორაიას საქმე მოქმედებს კონსტიტუციით გაუთვალისწინებელ დამოუკიდებელ ინსტიტუტებზე, რომლებსაც შეხება არა აქვთ საზოგადოებრივ მაუწყებელთან. დამატებით აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ შესაძლოა მრჩეველთა საბჭო პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციით, მაგრამ კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-6 პუნქტით პირდაპირ გათვალისწინებულია საზოგადოებრივი მაუწყებელი, რაშიც უდავოდ იგულისხმება აჭარის ტელევიზია და რადიო. ეს კი დამატებითი გარანტიაა იმისათვის, რომ მრჩევლის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შესაფასებლად გამოყენებული არ იქნეს ლონდა თოლორაიას საქმეში დადგენილი სტანდარტი, როცა დამოუკიდებელი თანამდებობის პირის გათავისუფლება დასაშვებია სათანადო კომპენსაციის გადახდის გზით, არამედ სწორედაც დავით კანდელაკის საქმეზე დადგენილი სტანდარტი.

ამგვარად, ლონდა თოლორაიას საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტი არ უნდა ჩაითვალოს იმგვარ სამართლებრივ გარემოებად, რომელიც გამორიცხავს სადავო ნორმის კანდელაკის და სხვათა საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევად ცნობას.

ამგვარად, სადავო ნორმა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილებით საქმეზე დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევს, ვინაიდან ადგილი აქვს იმავე უფლებაში, იმავე სამართლებრივი ფორმით ჩარევას, იწვევს იმავე სამართლებრივ შედეგს და არ არსებობს რაიმე ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოება, რაც სარჩელის არსებითი განხილვის ფორმატში გადატანას გაამართლებდა. ამ გარემოების გათვალისწინებით, ვითხოვთ განმწესრიგებელ სხდომაზე აღნიშნული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმას და სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობას.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებით

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტი და შესაბამისად, ზემდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების აუცილებლობა არ წარმოიშობა

[1] მოლდოვას მოქალაქე მარინა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 14 დეკემბრის განჩინება N 1/5/525, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1798356

[2] იქვე

[3] იქვე

[4] ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუნტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის განჩინება N 1/2/563, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2383097

[5] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 22 დეკემბრის განჩნება N 1/16/770, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3504738

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ლეგიტიმური მიზნები და თანაზომიერების ტესტი

მოსარჩეელეებს მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმა წარმოადგენს დავით კანდელაკის და სხვათა საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების დამძლევს. ამის მიუხედავად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ გაიზიარებს მოსარჩელის პოზიციას, რომ სადავო ნორმა არის დამძლევი ხასიათის, ასეთ შემთხვევაში, სარჩელი არსებითად განსახილველად უნდა იქნეს მიღებული.

ზემოთ ვისაუბრეთ იმაზე, რატომ წარმოადგენს სადავო ნორმა ჩარევას კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებით დაცულ სფეროში. ამიტომ ამ საკითხებს აქ აღარ გავიმეორებთ. ამ ნაწილში ვისაუბრებთ ჩარევის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზნებზე, რომლის მიღწევასაც სავარაუდოდ სადავო ნორმა ესწრაფვის. კიდევ ერთხელ, ვინაიდან განმარტებით ბარათში საუბარი არ არის არც მრჩეველთა საბჭოს გაუქმებაზე, არც ამ ქმედების მიზანზე, ლეგიტრიმურ მიზანზე მითითება ეფუძნება ვარაუდებს, ვინაიდან ეს აუცილებელია სარჩელის დასაბუთებულად ცნობისა და მის არსებითად განსახილველად მისაღებად.

ერთ-ერთი ლეგიტიმური მიზანი შეიძლება იყოს სამეურვეო საბჭოს მრჩეველთა საბჭოსაგან განსხვავებული ფუნქცია, კერძოდ, „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის ძველი რედაქციის 35 ⁹ მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მრჩეველთა საბჭო: „დირექტორის წარდგინებით მსჯელობს საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის პროექტზე და, ამ კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ბიუჯეტს დასამტკიცებლად წარუდგენს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს;“ ამავე პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამსიად: მრჩეველთა საბჭო ისმენს საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს და მას დასამტკიცებლად წარუდგენს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს. მრჩეველთა საბჭო უფლებამოსილია, საკუთარი ინიციატივით ან დირექტორის წინადადებით, შეიმუშაოს პროექტი ბიუჯეტში ცვლილების შეტანის შესახებ და ის დასამტკიცებლად წარუდგინოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს;“ ამგვარად, მრჩეველთა საბჭო საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოსაგან დამოუკიდებლად ვერ ამტკიცებდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტს. აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცების პროცესი იყო სამ ეტაპიანი: მას ჯერ შეიმუშავებდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორი, შემდეგ განიხილავდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭო და შემდეგ ამტკიცებდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭო.

საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცების პროცესი გახდა ორეტაპიანი: „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედი რედაქციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, სამეურვეო საბჭო საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორის წარდგინებით იღებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტს, აგრეთვე საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტში ცვლილებას და ამტკიცებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს; ამგვარად, ახალი ცვლილებების შედეგად, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის მიღების პროცესში მონაწილეობს მხოლოდ ორი სუბიექტი: აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორი და საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი. მრჩეველთა საბჭოს შუალედური რგოლი ამ პროცესიდან გამოთიშულია. ერთი შეხევდვით, ორეტაპიანი სისტემა ემსახურება აჭარის ტელევიზისია და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცებასთან დაკავშირებით კრიზისების თავიდან აცილებას. კერძოდ, გამოირიცხება მრჩეველთა საბჭოს და სამეურვეო საბჭოს უთანხმოება აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტთან დაკავშირებით. დღეს მოქმედი საკანონმდებლო რედაქციით, ამგვარი კონფლიქტი აღმოფხვრილია, თუკი, ერთი მხრივ, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორს, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს შორის, წარმოიშობა უთანხმოება ბიუჯეტის პროექტთან დაკავშირებით, „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 35¹¹ მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს აქვს აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორისათვის უნდობლობის გამოცხადების შესაძლებლობა. კანონმდებელი იმედოვნებს, რომ ამ ბერკეტის წყალობით დირექტორს არ ექნება სამეურვეო საბჭოს მიმართ წინააღმდეგობის გაწევის მოტივაცია ბიუჯეტის პროექტთან დაკავშირებით. ეს მაშინ, როცა სამეურვეო საბჭოს არ ჰქონდა მსგავსი ბერკეტი მრჩეველთა საბჭოს მიმართ. ერთადერთი, რისი გაკეთებაც შეეძლო სამეურვეო საბჭოს მრჩეველთა საბჭოს მიმართ, იყო აჭარის უმაღლესი საბჭოსათვის მიმართვა, რათა უმაღლეს საბჭოს უნდობლობა გამოეცხადებინა მრჩეველთა საბჭოსათვის, თუკი მრჩეველთა საბჭო არ შეასრულებდა სამეურვეო საბჭოს მიერ დამტკიცებულ ბიუჯეტს („მაუწყებლობის შესახებ“ კანონის 26.062023 წლის რედაქციის 35⁶ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი და მე-9 პუნქტი).

აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცება უდავოდ წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს, თუმცა პარლამენტის მიერ გამოყენებული საშუალებები უნდა იყოს ნაკლებად მზღუდავი. მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ბიუჯეტის დამტკიცების მოტივით არა მხოლოდ მოსარჩელეს ართმევს თანამდებობიდან დაუსაბუთებლად გათავისუფლების უფლებას, არამედ აჭარის მოსახლეობას და მის მთავრობას ართმევს შესაძლებლობას, აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტების განსაზღვრის გზით მოახდინოს საგანმანათლებლო, შემოქმედებითი დაწესებულებების პოპულარიზაცია და ამით განახორციელოს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკისათვის კონსტიტუციური კანონით მინიჭებული უფლებამოსილება. აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დროული დამტკიცების მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავი საშუალება იქნებოდა სამეურვეო საბჭოს მიერ თავისი შეხედულებით, მრჩეველთა საბჭოს მიერ წარდგენილი ბიუჯეტის პროექტში იმგვარი ცვლილების შეტანა, რაც შესაბამისობაში იქნებოდა მრჩეველთა საბჭოს მიერ დამტკციებულ მაუწყებლობის პრიორიტეტებთან. ნაკლებად მზღუდავი საშუალება ასევე შესაძლოა ყოფილიყო აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცების უფლებამოსილების მრჩეველთა საბჭოსათვის დელეგირება. მრჩეველთა საბჭო, რომელიც აჭარის მოსახლეობის ინტერესებიდან გამომდინარე, დამოუკიდებლად განსაზღვრავდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს სამაუწყებლო პრიორიტეტებს, უნდა ჰქონოდა იმის შესაძლებლობაც, ამ პრიორიტეტების განსახორციელებლად თავად დაემტკიცებინა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტი. კანონით საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტიდან ისედაც განსაზღვრულია პროცენტული წილი, რაც აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს ეკუთვნის (2026 წლის 1 იანვრიდან ეს იქნება საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტის 17 პროცენტი). საზოგადოებრივი მაუწყებლის ფუნქცია ასეთ შემთხვევაში შესაძლოა ყოფილიყო ამ პროცენტული ოდენობის თანხის აჭარის მაუწყებლისათვის გადაცემის გაფორმება, ხოლო დამტკიცებული პრიორიტეტების მიხედვით ამ თანხის გადანაწილების საკითხი უნდა ყოფილიყო აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს მრჩეველთა საბჭოს გადასაწყვეტი.

დასახელებული ორი ალტერნატივა იქნებოდა ნაკლებად მზღუდავი საშუალება იმ შემთხვევაში, თუ მრჩეველთა საბჭოს გაუქმება მოხდა აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დამტკიცების პროცესში კრიზისის წარმოშობის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად (ამის თქმა მოსარჩელეს გადაჭრით არ შეუძლია, ვინაიდან უცნობია რა მიზეზით გააუქმა პარლამენტმა მრჩეველთა საბჭო).

მოსარჩელე ვერ ხედავს სხვა ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის მისაღწევადაც მოხდა მრჩეველთა საბჭოს გაუქმება და მისი წევრებისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა. ზემოთ მივუთითეთ, რომ მოცემულ შემთხვევაში არ უნდა იქნეს გამოყენებული ლონდა თოლორაიას საქმეში დადგენილი სტანდარტი, რომლის მიხედვითაც ჯეროვანი კომპენსაციით დასაშვებია დამოუკიდებელი თანამდებობის პირისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა. ამის მიზეზად ზემოთ მივუთითეთ ის, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური არ იყო კონსტიტუციით გათვალისწინებული ინსტიტუტი, მაშინ, როდესაც საზოგადოებრივი მაუწყებლი, თავისი ინსტიტუციებით, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ასეთ ორგანოს წარმოადგენს (კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-6 პუნქტი). ამასთან ლონდა თოლორაიას საქმის სტანდარტის გამოყენების წინაპირობას ვერ ვხედავთ იქიდან გამომდინარე, რომ აღნიშნულ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ლეგიტიმურ მიზნად მიიჩნია არასათანადო მოპყრობის გამოძიების და პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერების უფლებამოსილების მოქცევა ერთი სახელმწიფო ინსტიტუტის ხელში. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ სახელმწიფო ინსპექტორისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა ემსახურებოდა ინტერესთა კონფლიქტის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზანის მიღწევას. იმავდროულად, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებად საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია ინსპექტორის გადანიშვნა ერთ-ერთი ახლად შექმნილი სამსახურის უფროსად ან ყოფილი ინსპექტორის კომპენსაციით უზრუნველყოფა.

სადავო ნორმა ლონდა თოლორაიას საქმისგან იმითაც განსხვავდება, რომ ზემოთ ხსენებულ საქმეში იკვეთებოდა ლეგიტრიმური მიზანი, რომლის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებასაც კომეპნსაციის მიღება წარმოადგენდა. ამ საქმეში ერთ-ერთი ლეგიტიმური მიზნის - აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს ბიუჯეტის დროული დამტკიცების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლებელი იქნებოდა სხვა უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალებებებით -საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს მიერ მისთვის წარდგენილ პროექტში ცვლილებების შეტანის გზით ან ბიუჯეტის დამტკიცების უფლების მრჩეველთა საბჭოსათვის გადაცემის გზით და არა კომპენსაციის დანიშვნის პირობით მრჩევლებისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტით. ესეც მნიშვნელოვანი ფაქტორია იმისათვის, რომ მრჩევლებსიათვის გადახდილი კომპენსაცია არ იქნეს თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნის შესაბამისად მიჩნეული.

სარჩელის დაკმაყოფილება არ შელახავს მესამე პირების - საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეურვეების ინტერესებს. ისინი სარჩელის დაკმაყოფილების შემდეგ კვლავაც შეასრულებენ თავიანთ ფუნქციებს, რისთვისაც მოხდა მათი არჩევა საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოში, ხოლო მრჩევლები გააგრძელებენ იმ მოვალეობის შესრულებას, რაც მათ გააჩნდათ 2023 წლის 21 ივლისამდე. ამ სარჩელის დაკმაყოფილების შედეგად არც ერთი მოქალაქე არ რჩება საჯარო სამსახურს მიღმა.

ამგვარად, მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული შეზღუდვის ერთადერთი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად აუცილებლობას არ წარმოადგენდა მრჩევლების უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა. მოსარჩელე მხარე მოკლებულია შესაძლებლობას, მოახდინოს სხვა ლეგიტიმური მიზნის იდენტიფიცრება. ამის გამო სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს და ვითხოვთ გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად და შესაბამსიად, ძალადაკარგულად ცნობას,

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი