თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 ნაწილის ა) ქვეპუნქტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის 1-ლი ნაწილის ე) ქვეპუნქტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-3 პუნქტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის ა) ქვეპუნქტი

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

სადაო ნორმატიული აქტი არღვევს მოსარჩელის საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დაცულ უფლებას კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს - სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებას. შესაბამისად მას აქვს უფლება აღნიშნული სარჩელის წარმოდგენის საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ა) ქვეპუნქტის, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის 1-ლი პუნქტის ე) ქვეპუნქტის, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-3 პუნქტის და საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის ა) ქვეპუნქტის საფუძველზე.

2020 წელს გიორგი ციბაძის მიმართ წარდგენილ იქნა ბრალდება, რომ მან ჩაიდინა განზრახ მკვლელობის მცდელობა, დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 19, 108-ე მუხლით. ბრალდების მხარის მიერ საქმე სასამართლოში წარგზავნილ იქნა განზრახ მკვლელობის მცდელობის ბრალდებით. შესაბამისად, არც გამოძიების ეტაპზე, როდესაც დაცვას აქვს უფლება მოიპოვოს, ბრალდებას გაუცვალოს და საბოლოოდ სასამართლოში წარადგინოს მტკიცებულებები, არც წინასასამართლო სხდომაზე და არც სასამართლო განხილვისას სხვა ბრალი არ ფიგურირებდა და დაცვაც კონცენტრირებული იყო იმ ბრალდებაზე, რომელიც წარდგენილი ჰქონდა გიორგი ციბაძეს. შესაბამისად სასამართლოს მთელი განხილვა მიმდინარეობდა და მტკიცებულებათა კვლევა მიეძღვნა სსსკ 19, 108-ე მუხლით წარდგენილ ბრალდებას როგორც ბრალდების, ასევე დაცვის მხრიდან. თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2021 წლის პირველი თებერვლის განაჩენით დადგინდა შემდეგი: გიორგი ციბაძის მიმართ სსსკ-ის 19, 108-ე მუხლით წარდგენილი ბრალდება გადაკვალიფიცირდა სსსკ-ის 117-ე მუხლის პირველ ნაწილზე. გიორგი ციბაძე ცნობილ იქნა დამნაშავედ ამავე მუხლის საფუძველზე და სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 4 წლის ვადით.

დაცვის მხარის მიერ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2021 წლის პირველი თებერვლის განაჩენი გასაჩივრებულ იქნა თბილისის სააპელაციო სასამართლოში სააპელაციო წესით იმ მოთხოვნით, რომ გაუქმებულიყო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გამამტყუნებელი განაჩენი. ამავდრულად, დაცვის მხარე სააპელაციო სასამართლოს მიუთითებდა არამხოლოდ იმაზე, რომ ზოგადად უნდა გამოტანილიყო გამამართლებელი განაჩენი, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 273-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსით გამოყენების არაკონსტიტუციურ ბუნებაზე, რომელიც წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში არის მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2021 წლის 15 სექტემბრის განაჩენით მსჯავრდებულ გიორგი ციბაძის სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა და უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2021 წლის პირველი თებერვლის განაჩენი. ამასთან, სადაო ნორმა მანაც იმ ნორმატიული შინაარსით გამოიყენა, რაც პირველი ინსტანციის სასამართლომ.

მიუხედავად ამისა, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ ბრალდების მხარის სააპელაციო საჩივრის საფუძველზე გიორგი ციბაძის ქმედება ისევ გადააკვალიფიცირა სსსკ-ის 19, 108-ე მუხლზე, თუმცა აქ უკვე უზენაესმა სასამართლომ გამოიყენა არაკონსტიტუციურად ფორმულირებული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 303-ე მუხლის მე-6 ნაწილი და საქმე განიხილა ზეპირი მოსმენის გარეშე. აღნიშნული, ნორმა ქმნის საფუძველს, რომ უზენაესმა სასამართლომ საკასაციო საჩივრის საფუძველზე საქმე განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე, იმგვარად რომ არ მისცეს პროცესის მონაწილე მხარეებს შესაძლებლობა დააფიქსირონ საკუთარი პოზიცია სასამართლოს წინაშე. სადავო ნორმას, რომ ხსენებული ნორმატიული შინაარსი გააჩნია ეს დადასტურებულია, მათ შორის წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის მიერ შეტანილ საკასაციო საჩივარზე მიღებული გადაწყვეტილებით, რომლითაც გიორგი ციბაძე ითხოვდა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული უკანონო და არაკონსტიტუციური გადაწყვეტილების გაუქმებას და გამამართლებელი განაჩენის დადგენას. უზენაესი სასამართლოს მიერ 2022 წლის 24 მარტს მიღებული განჩინებიდან კი ცალსახად იკვეთება, რომ სასამართლომ ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა მსჯავრდებულ გიორგი ციბაძის ინტერესების დამცველის და თბილისის დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონული პროკურატურის პროკურორის ანჟელა გეთიას საკასაციო საჩივრები თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2021 წლის 15 სექტემბრის განაჩენზე (იხ. უზენაესი სასამართლოს განაჩენი, გვ.1) ამავადროულად, აქვე, გვსურს დავაკონკრეტოთ, რომ სადავო ნორმა ეხება უზენაეს სასამართლოში, სააპელაციო სასამართლოს განაჩენის გასაჩივრების შედეგად საქმის არსებითი განხილვის ზეპირად ჩატარების არაკონსტიტუციურობის მტკიცებას და არა ზოგადად საკუთრივ ზეპირი მოსმენის გარეშე ყველა სახის სამართლებრივი საკითხის გადაწყვეტას. ამ მხრივ ჩვენი ყურადღება გვსურს მივაპყროთ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 303-ე მუხლის 3² ნაწილით განმტკიცებულ ჩანაწერს, რომლის ფარგლებშიც - „საკასაციო სასამართლო უფლებამოსილია ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილოს საკასაციო საჩივრის დასაშვებობა“. მოცემულ შემთხვევაში სრულიად გასაგებია ხსენებული ჩანაწერის საკანონმდებლო რაციონალი, ვინაიდან დასაშვებობის ეტაპზე უზენაეს სასამართლოს ჯერ კიდევ არ უწევს შინაარსობრივად იმსჯელოს ცალკეულ სამართლებრივ საკითხებზე, რომელიც რელევანტური არის დასაბუთებული, სამართლიანი და კანონიერი განაჩენის მისაღებად. ამ შემთხვევაში უზენაესი სასამართლოს როლი შემოიფარგლება მხოლოდ ფორმალური საკითხების შემოწმებით, რომელიც არ მოითხოვს იმის აუცილებელ საჭიროებას, რომ დასაშვებობის ეტაპი ზეპირი მოსმენით, მხარეთა მონაწილეობით იქნეს ჩატარებული. ასეთ დროს მოქმედებს in camera პრინციპი, შესაბამისად სასამართლოს შეუძლია იმსჯელოს საჩივრის დასაშვებობაზე, იმგვარად რომ მხარეთა პოზიციების მოსმენა, მისი შეფასება არ არის აუცილებელი. თუმცა სხვაგვარი ვითარება იკვეთება, საქმის არსებითად განხილვის დროს. ამ შემთხვევაში კონსტიტუციური, ისევე როგორც კონვენციური სტანდარტი მოითხოვს, რომ მომჩივანს ჰქონდეს იმის შესაძლებლობა, რომ სასამართლოს წინაშე დააფიქსიროს საკუთარი პოზიცია სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით პირისპირ. მართალია, საკასაციო საჩივრის ავტორი წერილობით საჩივარშიც წარადგენს ამ პოზიციებს, თუმცა ეს არ არის საკმარისი, აუცილებელია რომ მას ჰქონდეს სასამართლოსთან უშუალო კომუნიკაციის შესაძლებლობა.

კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი, გიორგი ციბაძეს სადავო ნორმის საფუძველზე არ მიეცა შესაძლებლობა, რომ ესარგებლა ზეპირი მოსმენის უფლებით, შესაბამისად სადავო ნორმამ პირდაპირ და უშუალოდ დაარღვია მისი კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლო განხილვისა და დაცვის უფლება. იგი აქტუალური დროითაც არის მსჯავრდებული რაც ადასტურებს იმას, რომ მის უფლებებში ჩარევა დღემდე გრძელდება. შესაბამისად ის ფორმალურად უფლებამოსილია მიმართოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს. ამავდროულად კიდევ ერთხელ ხაზს ვუსვამთ საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე, რომ გიორგი ციბაძე საერთო სასამართლოებში დაექვემდებარა არაკონსტიტუციურ სისხლისსამართლებრივ პროცედურებს. პირველ და სააპელაციო ინსტანციაში ბრალის გადალვალიფიცირებით, ისე რომ მას არ გამოუთქვამს ახალ ბრალდებაზე რაიმე პოზიცია, ასევე კოლიზიაში მოდის დაცვის უფლებასთან. თუმცა, უზენაესმა სასამართლომ განაჩენში მიუთითა ის ბრალდება, რაზედაც გიორგი ციბაძეს ჰქონდა პოზიციები გამოთქმული, თუმცა ამ ეტაპზე, თავის მხრივ, დაირღვა სამართლიანი განხილვის კონსტიტუციური უფლება, ვინაიდან სადავო ნორმის საფუძველზე უზენაესმა სასამართლომ ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა საქმე არსებითად. სწორედ ამიტომაც, ვასაჩივრებთ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 303² მუხლის მე-6 პუნქტს, რომელიც იძლევა შესაძლებლობას საქმე ზეპირი მოსმენის გარეშე იყოს განხილული და ვშუამდგომლობთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ გააუქმოს, შესაბამისად ამორიცხოს ეს სადავო ნორმა კონსტიტუციური მართლწესრიგის კატალოგიდან.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების არსი საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვის ჭრილში და ამ მხრივ არსებული სტანდარტები ქართული, კონვენციური და გერმანული სამართლის ჭრილში.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება ინსტრუმენტული ხასიათისაა, მისი მიზანია ადამიანის უფლებების და კანონიერი ინტერესების სასამართლოს გზით ეფექტური დაცვის შესაძლებლობის უზრუნველყოფა. „სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №3/1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

საქართველოს კონსტიტუციით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება „არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59).

ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვის უფლება მის მიერ დამკვიდრებული იურსპრუდენციის ფარგლებში სამართლიანი სასამართლო განხილვის კონსტიტუციური უფლების პრიზმაში განიხილა და მისით დაცულ სფეროში მოაქცია. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანეს უფლებრივ კომპონენტს წარმოადგენს. „საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს რა მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში, რაც ნიშნავს მათ შესაძლებლობას, წარადგინონ მტკიცებულებები, გამოთქვან მოსაზრებები, დაიცვან თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სწორედ ამ გზით წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლებით ადეკვატურად სარგებლობისთვის, ამასთან, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-61). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41). სამართლიანი განხილვა ძნელად მიიღწევა საქმის საიდუმლო, ცალმხრივი გამოკვლევით. ზეპირი მოსმენა ხელს უწყობს სასამართლოს ყოველმხრივ ინფორმირებას. ამასთან, დაცვის მხარესთან უშუალო ურთიერთობა უფრო მოსახერხებელია თავად სასამართლოსთვისაც, რადგან მას აქვს შესაძლებლობა, პასუხი მიიღოს ყველა კითხვაზე და ამით ნათელი მოჰფინოს საქმის ბუნდოვან გარემოებებს. ამიტომ, საქმის ზეპირი მოსმენის უფლება, ცხადია, მნიშვნელოვანი ბერკეტია სამართლიანი სამართალწარმოებით სარგებლობისთვის და, შესაბამისად, უფლების უკეთ დაცვისათვის. „გარდა ამისა, საქმის საჯარო, ზეპირი მოსმენა გამორიცხავს რა „საიდუმლო მართლმსაჯულებას”, როდესაც კანონზომიერია ეჭვები როგორც მატერიალური, ისე საპროცესო ნორმების არასწორი, თვითნებური გამოყენებისა, აფერმკრთალებს როგორც ცდუნებას სახელმწიფოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა, ისე ეჭვებს ასეთი თვითნებობისა. შესაბამისად, საქმის ზეპირი მოსმენა აძლიერებს როგორც მხარეთა, ისე საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულებისადმი, საბოლოო ჯამში კი, განაპირობებს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა მეტ გამჭვირვალობას და ლეგიტიმურობას, ამცირებს შეცდომის დაშვების ალბათობას. სასამართლოს უპირველესი დანიშნულებაა მართლმსაჯულების განხორციელება და სადავო საკითხების სწორად გადაწყვეტა. ბუნებრივია, არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ საქმის ზეპირი, განხილვა არის რა შესაძლებლობა პოზიციების დაპირისპირებისა, ერთმანეთის მოსაზრებების საკუთარი მოსაზრებებით უარყოფისა, ის საზოგადოებისთვის კონკრეტული საქმის გარემოებებთან დაკავშირებით გამოთქმული პოზიციების ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობაცაა. თუმცა სწორედ ასეთ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფს საზოგადოების მხრიდან მართლმსაჯულების ეფექტურ კონტროლს, ამასთან, შეჯიბრებითი და საჯარო პროცესი დაპირისპირებული მოსაზრებებისა და მტკიცებულებების შეჯერების საფუძველზე უზრუნველყოფს სწორი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. შედეგად, საქმის ზეპირი მოსმენა და შეჯიბრებითობა, როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტი, წარმოადგენს ეფექტურ ინსტრუმენტს სწორი და სამართლიანი მართლმსაჯულების მიღწევისთვის/განხორციელებისთვის.“

ამდენად, საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელი უფლებრივი კომპონენტია. იგი ხელს უწყობს საქმეზე დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას და, ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვნად უზრუნველყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურად განხორციელებას.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, სასამართლო პროცესის საჯაროობა იცავს დავის მხარეებს მართლმსაჯულების ფარული აღსრულებისგან ისე, რომ მასზე საზოგადოების კონტროლი არ არსებობდეს. გარდა ამისა, ეს სასამართლოებისადმი ნდობის ხელშეწყობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საშუალებაა. მართლმსაჯულების საჯაროობის უზრუნველყოფა ხელს უწყობს 6 §1 მუხლით დასახული მიზნის მიღწევას, კერძოდ კი სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების რეალიზაციას, რაც ნებისმიერი დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ ფუძემდებლურ პრინციპს წარმოადგენს (Sutter v. Switzerland,§ 26; Riepan v. Austria, § 27; Krestovskiy v. Russia, § 24). 161. საჯარო სასამართლო განხილვის პრინციპი ორ ასპექტს მოიცავს: ღია სასამართლო განხილვა და გადაწყვეტილების საქვეყნოდ გამოცხადება (Tierce and Others v. San Marino, § 93; Sutter v. Switzerland, § 27). თავის მხრივ, 6 § 1 მუხლით გათვალისწინებული „საჯარო სასამართლო განხილვა“ გულისხმობს „ზეპირი სასამართლო განხილვის“ უფლებას (Döry v. Sweden, § 37). 163. ზეპირი და საჯარო სასამართლო განხილვის პრინციპი უაღრესად მნიშვნელოვანია სისხლის სამართალწარმოების კონტექსტში, და პირს, რომელსაც სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ედება ბრალი, სასამართლოზე დასწრება უნდა შეეძლოს (Tierce and Others v. San Marino, § 94; Jussila v. Finland [GC], § 40). თუ პირი თავად არ ესწრება სასამართლო პროცესს, რთულია იმის მტკიცება, რომ პირს შეუძლია ისარგებლოს მე-6 მუხლის მე-3 პარაგრაფის (c), (d) და (e) ქვეპარაგრაფებით გათვალისწინებული უფლებებით. ამგვარად ზეპირი მოსმენა საშუალებას აძლევს განმცხადებელს, რომ წარმოადგინოს არგუმენტები და მოისმინოს კონტრარგუმენტები, ასევე მოწინააღმდეგე მხარის პოზიცია და პირისპირ ედავოს მას კანონით დადგენილი ფორმით. ამგვარად, პროცესზე ხდება სასამართლო დავის ერთგვარი ,,გაცოცხლება”, რის შედეგადაც სასამართლო ხშირ შემთხვევაში საქმის გარემოებებს უკეთ და უფრო სწრაფად არკვევს, ვიდრე წერილობითი მასალის გაცნობისას.

ზეპირი მოსმენის უფლების მნიშვნელობასთან დაკავშირებით გასათვალისწინებელია ისეთი ავტორიტეტული სასამართლოს მიდგომები, როგორიც გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოა. სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, გერმანიის ძირითადი კანონის 103-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული პირის სასამართლო მოსმენის პრინციპი, რომელიც ძირითადი, უფლების ტოლფასია, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარეობს. სასამართლოების ამოცანა, რომელიც გულისხმობს კონკრეტულ საქმეზე ამომწურავი სამართლებრივი გადაწყვეტილების მიღებას, ძირითადად, პროცესის მონაწილეთა მოსმენის გარეშე ვერ განხორციელდება. ამას გარდა, ადამიანის ღირსება მოითხოვს, რომ პირის უფლება დაუფიქრებლად არ განკარგოს ხელისუფლებამ; ცალკეული ადამიანი არ უნდა იყოს სასამართლო გადაწყვეტილების მხოლოდ ობიექტი, არამედ მას გადაწყვეტილების მიღებამდე უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გამოთქვას თავისი აზრი, რათა გავლენა მოახდინოს წარმოებასა და მის შედეგზე (იხ: BVerfGE 7, 53). სასამართლო იქვე დასძენს, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებისათვის დამახასიათებელი საბოლოობა და შეუცვლელობა მოითხოვს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პროცესის მონაწილეთა მოსმენას.

გარდა აღნიშნულისა, სადავო ნორმა ქმნის სასამართლოს მხრიდან თვითნებური მიდგომების დამკვიდრების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა ფორმულირებულია იმგვარად, რომ იგი უფლებამოსილია საქმე განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე. სადავო ნორმა, ტოვებს სივრცეს იმისთვის, რომ საქმე უზენაეს სასამართლოში განიხილებოდეს ზეპირი მოსმენის გარეშე, რაც ვერ იქნება შეთავსებადი კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან - სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებასთან. მხედველობაშია მისაღები, რომ ვინაიდან კანონმდებელმა სადავო ნორმა ჩამოაყალიბა იმგვარად, რომ უზენაეს სასამართლოს მიანდო საკითხი - ცალკეულ შემთხვევაში მან ზეპირი მოსმენით განიხილოს თუ არა საქმე და ისიც არ გამოირიცხება, რომ სასამართლო კონკრეტულ საქმეზე ზეპირი განხილვაც ჩაატაროს, თუმცა საკუთრივ ამ შესაძლებლობის მინიჭება არ არის საკმარისი. სასამართლო კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის ძალით ვალდებული უნდა იყოს (და არა უფლებამოსილი) რომ საქმის არსებითი განხილვა ზეპირ ფორმატში, მხარეთა თანდასწრებით წარმართოს.

ბუნებრივია ჩვენთვის ცნობილია საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება, მისი უდაოდ იდი მნიშვნელობისა ვერ იქნება აბსოლუტური ხასიათის. „სასამართლოსადმი მიმართვისა და საქმის სამართლიანი განხილვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, შეზღუდვას ექვემდებარება სამართლიანი სასამართლოს უფლების ისეთი უფლებრივი კომპონენტიც, როგორიცაა საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით. „მიუხედავად იმისა, რომ საქმის ზეპირი განხილვა ... სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის განხილვა/გადაწყვეტა თავისთავად და ყოველთვის არ ნიშნავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-65). მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც. ამასთან, უფლების შეზღუდვის დროს აუცილებელია, დაცული იყოს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნები. „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

შესაბამისად კონსტიტუციური სარჩელის შემდეგ ნაწილში შევეცდებით სასამართლოს დავანახოთ თუ რა შეიძლება იყოს სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი, რამდენად არის ის ამ მიზნის მიღწევის გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალება და ბოლოს იმას, რომ იგი ეწინააღმდეგება თანაზომიერების კონსტიტუციურ პრინციპს (ვიწრო გაგებით პროპორციულობის ეტაპზე)

2. ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, იმისათვის, რათა გასაჩივრებული საკანონმდებლო ღონისძიება შეესაბამებოდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს, აუცილებელია, იგი ემსახურებოდეს ღირებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ , II-15). შესაბამისად, წინამდებარე კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტისას, უპირველეს ყოვლისა, უნდა დადგინდეს, რა ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევას ემსახურება სადავო ნორმებით განსაზღვრული რეგულირება.

მიგვაჩნია, რომ საქმეზე ზეპირი მოსმენის გამართვა, როგორც მინიმუმ, თავის თავში გულისხმობს სასამართლოში სხდომის ჩატარებას და სასამართლო პროცესზე მხარის/მხარეების მოწვევას. აღნიშნული, თავის მხრივ, დაკავშირებულია მოსამართლის საქმის განხილვის პროცესში უშუალო მონაწილეობასთან, აგრეთვე, ორგანიზაციული თვალსაზრისით, სასამართლოში სხდომის დარბაზის გამოყოფასთან და როგორც უშუალოდ პროცესის მონაწილეების, ისე ამ პროცესის კანონით განსაზღვრულ მიმდინარეობაზე პასუხისმგებელი შესაბამისი პირების მობილიზებასთან. ეს ყოველივე, ერთი მხრივ, ზრდის სასამართლოს/მოსამართლის დატვირთვას, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მხრიდან მოითხოვს, დამატებითი ორგანიზაციული, ადამიანური და მატერიალური რესურსის გამოყოფას, შესაბამისად, სადავო ნორმა, რომელიც უშვებს შესაძლებლობას საკასაციო საჩივარზე საქმის არსებითი განხილვა ზეპირი მოსმენისა და უშუალოდ მხარეთა ჩართულობის გარეშე განხორციელდეს, ემსახურება, ერთი მხრივ, სასამართლო სისტემის განტვირთვას/გადატვირთვისგან დაცვას, ხოლო, მეორე მხრივ, ზეპირი მოსმენის გამართვისთვის საჭირო ორგანიზაციული, ადამიანური თუ მატერიალური რესურსის დაზოგვას. შესაბამისად, წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმა შეიძლება ემსახურებოდეს ისეთ ლეგიტიმურ მიზანს როგორიცაა სასამართლოს გადატვირთვის პრევენცია.

3. გამოსადეგობა და აუცილებლობა

აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, საკასაციო საჩივრის განხილვის შერჩეული მოდელი წარმოადგენს სასამართლოებში საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვების რაოდენობის შემცირების და სასამართლოს განტვირთვის ეფექტურ მექანიზმს. ამდენად, საკასაციო საჩივარზე არსებითი განხილვის ზეპირი მოსმენის გარეშე ჩატარება ერთი მხრივ, გულისხმობს ნაკლები ადამიანური თუ მატერიალური რესურსის გამოყენების გზით საკითხის გადაწყვეტას, ხოლო, მეორე მხრივ, სრულად აზღვევს ზეპირი მოსმენების გამართვის გზით გამოწვეულ სასამართლოს გადატვირთვის შესაძლო რისკებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა წარმოადგენს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის (სასამართლოს გადატვირთვის პრევენცია) მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას. ამასთანავე, არ იკვეთება უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი სხვა სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფდა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, როგორც ეს სადავო ნორმის მოქმედების პირობებშია დადგენილი. ამდენად, სადავო რეგულირება, გამოსადეგობასთან ერთად, ასევე აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის აუცილებლობის კრიტერიუმსაც.

4. ვიწრო პროპორციულობა

საქართველოს სკაონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა უნდა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43). ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეცედენტული იურისპრუდენციით დადგენილია, რომ „პროცესის ეკონომიურობა, ისევე, როგორც არდაშვება სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვისა, რაც, საბოლოო ჯამში, ნეგატიურ გავლენას ახდენს მართლმსაჯულების ხარისხზე, უმნიშვნელოვანესი ლეგიტიმური მიზნებია, ვინაიდან თითოეული მათგანის დაცვა ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტურად სარგებლობას ემსახურება. თუმცა, ამ ინტერესების დაცვის აუცილებლობა ვერ გაამართლებს ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმეთა განხილვას, თუ ამის შედეგი იქნება კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევა, უფლებების დაცვის შეუძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-90).

განსახილველი საქმის ფარგლებში, საკითხი ეხება მომჩივანის მნიშვნელოვან კონსტიტუციურ უფლებას - ფიზიკურ თავისუფლებას, რომელიც იმავდროულად სხვა უფლებების ეფექტიანად სარგებლობის აუცილებელი წინაპირობაა. მოცემულ შემთხვევაში, მომჩივანს სასჯელის სახით შეფარდებული აქვს თავისუფლების აღკვეთა. შესაბამისად, ასეთ დროს საკასაციო საჩივარი უნდა განიხილებოდეს ზეპირად, მხარეთა უშუალო ჩართულობით. აღნიშნული საკითხის გადაწყვეტა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს პირის უფლებრივ მდგომარეობაზე, რის გამოც განსაკუთრებით დიდია ამ პირის მხრიდან საკითხის ზეპირი მოსმენის გზით განხილვის ინტერესი, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნაა, რომ კანონმდებლობა ასეთ ვითარებაში უზრუნველყოფდეს საკითხის განხილვას ზეპირი მოსმენის გამართვის გზით. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე მიუთითა „გარდა ამისა, სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევის შეფასებისას, მხედველობაშია მისაღები იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული. ცხადია, შეფასების სტანდარტები განსხვავებული იქნება განსხვავებული მნიშვნელობის მქონე სამართლებრივი ინტერესების შემთხვევაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). შესაბამისად, საკითხის იმგვარად მოწესრიგება, რომელსაც მსგავს შემთხვევაში გასაჩივრებული რეგულაცია უშვებს, საქმის განხილვას ზეპირი მოსმენის გარეშე, მათ შორის, მოსამართლისთვის დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭების გზით, არის კონსტიტუციასთან შეუსაბამო და წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას. სადავო რეგულაციის მისაღწევი ლეგიტიმური მიზანი არ იმყოფება თანაფარდ მდგომარეობაში ვიწრო პროპორციულობის კონსტიტუციურ მოთხოვნებთან. შესაბამისად, სასამართლო სისტემის გადატვირთვის ლეგიტიმური მიზანი ვერ გადაწონის პირის ინტერესს მისი საკასაციო საჩივარი უზენაესმა სასამართლომ განიხილოს ზეპირი მოსმენით.

ამავდროულად, გვსურს საკონსტიტუციო სასამართლოს ყურადღება მივაპყროთ შემდეგ გარემოებას: სადავო ნორმით დადგენილი მოწესრიგება (სასამართლოს დისკრეცია საკასაციო საქმის არსებითი განხილვა ჩაატაროს ზეპირი მოსმენის გარეშე) მიემართება უზენაეს სასამართლოს, ანუ საერთო სასამართლოების სისტემაში უმაღლესი ინსტანციის მართლმსაჯულების ორგანოს. ვინაიდან, ის წარმოადგენს საბოლოო რგოლს ეროვნული მართლმსაჯულების სისტემაში, განსაკუთრებით არსებობს იმის ინტერესი, რომ მან საკასაციო საჩივარი განიხილოს ზეპირი მოსმენით, ვინაიდან მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება შიდაეროვნულ დონეზე უკვე საბოლოოა და გასაჩივრებას არც ექვემდებარება. ამიტომაც, ამ ინსტანციაში ყველაზე მეტად არსებობს იმის მომეტებული ინტერესი, რომ საქმის განხილვა წარიმართოს ზეპირი მოსმენით და არსებობდეს პოზიციების, მათ შორის, სამართლებრივი განმარტებების სასამართლოს წინაშე დაფიქსირების შესაძლებლობა. მართალია, საკასაციო სასამართლო მოცემულ შემთხვევაში არ იკვლევს ფაქტობრივ გარემოებებს, არამედ სამართლებრივად აფასებს ქვემდგომი ინსტანციების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს, თუმცა ვერ გავიზიარებთ პრინციპის “jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) მოქმედების ბლანკეტურობას. ასეთ დროს, მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია კი არ აქვს, არამედ იგი უმნიშვნელოვანესია საკუთარი უფლებების ეფექტიანად დასაცავად. ეს სამართლებრივი პოზიციები შეუძლებელია მხოლოდ წერილობით საჩივარში იქნეს სრულყოფილად გადმოცემული, არამედ აუცილებელია, რომ მხარემ სასამართლოს წინაშე ზეპირსიტყვიერად დააფიქსიროს იგი, ხოლო სასამართლოს მხრიდან კითხვების გაჩენის შემთხვევაში ასევე განავრცოს ის და დაანახოს მართლმსაჯულებას მის მიერ დანახული ხედვა კონკრეტული სამართლებრივი საკითხისადმი. ეს ხელს უწყობს საქმეზე სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებას.

ყოველივე ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, მივიჩნევთ, რომ სადავო ნორმა, რომელიც უზენაეს სასამართლოს დისკრეციას მიანდობს საკასაციო საჩივარზე არსებითი განხილვის ზეპირი მოსმენით ჩატარებას და არ ავალდებულებს მას ყველა შემთხვევაში ასეთი განხილვა გაიმართოს ზეპირი მოსმენითა და მხარეების უშუალო თანდასწრებით ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, რომელიც რეგლამენტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით. შესაბამისად, ვთხოვთ საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციურ სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმა ცნოს არაკონსტიტუციურად ზემოხსენებულ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა