თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. ვასილ ჟიჟიაშვილი და მარინე კაპანაძე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი №1800

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21⁴-ე მუხლის შესაბამისად, წარმოგიდგენთ მოსაზრებას N1800 კონსტიტუციურ სარჩელთან (ვასილ ჟიჟიაშვილი და მარინა კაპანაძე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის წინააღმდეგ) დაკავშირებით:

„საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვების „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა), ... საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია“ და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის არაკონსტიტუციურობის შესახებ საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით

If I were king, I would not allow people to go about burning the American flag. However, we have a First Amendment which says that the right of free speech shall not be abridged. And it is addressed, in particular, to speech critical of the government.

Antonin Scalia, New York Times (July 19, 2012).

შესავალი

პარლამენტი წარმოადგენს „აგორას“ (ძვ. ბერძნ. ἀγορά — „მოედანი, ბაზარი“) განვითარებულ ვერსიას, რომელიც სახალხო კრებას მოიაზრებდა ძველ საბერძნეთში.

განსახილველ შემთხვევაში, ბევრ რამეც ცვლის ფაქტი, რომ პარლამენტის სასახლეში, სადაც პოლიტიკური ნების ფორმირება ხდება, გარკვეულწილად, მასზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით სადემონსტრაციო მასალის შეტანა ხდება. შესაბამისად, ადგილმდებარეობა განმსაზღვრელია.

გამოხატვის თავისუფლების განხორციელების ის ნორმატიული კონტექსტი, რომელიც დარღვეულია უნდა განიმარტოს დემოკრატიის, სამართლებრივი სახლმწიფოს, რესპუბლიკანიზმის პრინციპთან ურთიერთკავშირში. ეს უკანასკნელი უკავშირდება სუვერენიტეტის იდეასაც. და ხალხის ზოგადი ნების („ნებისყოფის“. ეროვნულ-დემოკრატი გიორგი გვაზავა) რეპრეზენტირების პროცესს, ასევე, მასში თანამონაწილეობის სტანდარტს.

განმანათლებლობის ეპოქის ის მონაპოვარი, რომელიც საზოგადოებრივი ხელშეკრულების (სოციალური კონტრაქტის) თეორიის (კონტრაქტუალიზმი) სახელით არის ცნობილი, მოიაზრებს რესპუბლიკანური მმართველობის ლეგიტიმაციის უზრუნველმყოფ კონტექტს, რაც თავის მხრივ, თავისუფალი და თანასწორი ინდივიდების მიერ საზოგადოებრივი ხელშეკრულების დადების შედეგად ე.წ. ბუნებრივი მდგომარეობის (State of Nature)[1] დაძლევას და ახალი პოლიტიკური წესრიგის დაფუძნებას მოასწავებს. განსხვავებით მონარქისტული დისკურსისა, ახალი პოლიტიკური წესრიგის ლეგიტიმატორული საფუძველი ინდივიდი და ზოგადად, ინდივიდთა პოლიტიკური ნების კრებსითი ერთობაა.

რუსო დემოკრატიის პრინციპის თეორიული გააზრებისას[2] ერთმანეთისაგან მიჯნავს ინდივიდუალურ ინტერესთა (volonté particulière), უბრალოდ, ჯამს (volonté de tous) და უმრავლესობის ნებას (volonté de la majorité). ხაზს უსვამს საერთო პოლიტიკური ნების (volonté générale) მნიშვნელობას,[3] რომელიც ლეგიტიმატორული საფუძველია სახელმწიფო მმართველობისა. საერთო პოლიტიკური ნება (volonté générale) გულისხმობს იმ საერთო იდეალზე (ღირებულებებზე) კონცენტრირებას, რომელსაც სახელმწიფო მმართველობა და თავად სახელმწიფო ემსახურება. თუ მმართველობა ამ იდეალებს ღალატობს, რევოლუციის უფლებაც გამართლებულად მიიჩნევა. რაც შეხება წარმომადგენლობით დემოკრატიას, კონსტიტუციის დამფუძნებელი ხელისუფლება იმ დროებითი წარმომადგენლობითი მანდატის მქონე დეპუტაციისაგან განსხვავდება, რომელიც საპარლამენტო არჩევნების შედეგად პერიოდულად აირჩევა. კონსტიტუცია მუდმივმოქმედი ინსტრუმენტია. ამიტომ, რუსო ხაზს უსვამს, რომ სუვერენიტეტის პრინციპი ირღვევა, თუკი კონსტიტუციის დამფუძნებელი ხელისუფლება იმ დროებით მანდატთან გაიგივდება, რომელიც აირჩია კონკრეტული ვადით.[4]

ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაციის (Déclaration des droits de l'Homme et du citoyen, 1789) მე-6 მუხლი ეყრდნობა ამ საერთო და ე.წ. ძირითადი ნების (volonté générale) ფენომენს:[5]

Art. 6. La Loi est l'expression de la volonté générale. Tous les Citoyens ont droit de concourir personnellement, ou par leurs Représentants, à sa formation. Elle doit être la même pour tous, soit qu'elle protège, soit qu'elle punisse. Tous les Citoyens étant égaux à ses yeux sont également admissibles à toutes dignités, places et emplois publics, selon leur capacité, et sans autre distinction que celle de leurs vertus et de leurs talents.

საერთო და ინდივიდუალური „ნებისყოფის“ (ნების) შესახებ საინტერესო ჩანაწერები აქვს საქართველოს პირველი რესპუბლიკის დროს მოღვაწე ეროვნულ-დემოკრატ გიორგი გვაზავას:[6]

“შეიძლება ითქვას, რომ ეხლანდელ დროში ხელმწიფობა არის ეროვნული ნებისყოფა, იგია წყარო და საფუძველი ყოველ სახელმწიფოებრივ ხელისუფლებისა და უმაღლესი მეთვალყურე იდეალისტური სკოლისა. […] ამნაირად, ხელმწიფობა არის განმტკიცება ეროვნულ პიროვნებისა საერთაშორისო განწყობილებაში. […] ამიტომ ჩვენ შეგვიძლიან შევაერთოთ ორივე განმარტება: ხელმწიფობა არის უმაღლესი ნებისყოფა სახელმწიფოსი, როგორც საერთაშორისო პიროვნებისა.”

შესაბამისად, თანამონაწილეობითი დემოკრატიის, სამართლის უზენაესობის, რესპუბლიკანიზმის და სუვერენიტეტის პრინციპების გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია ის კონტექსტიც, რომელიც გამოხატვის თავისუფლების იმ ფორმას მოიცავს, რაც პარლამენტის სასახლეში „სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა)“ შეტანას და გამოფენას გულისხმობს. თავისუფალი სიტყვა პარლამენტის სასახლეშიც თავისუფალი უნდა იყოს. განსაკუთრებით და მითუმეტეს, პარლამენტის სასახლეში, რომელიც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის (ხალხის მმართველობის) მთავარი და უპირველესი ატრიბუტია. აღარაფერი რომ ითქვას საპარლამენტო სუვერენიტეტის[7] დოქტრინაზე ზოგიერთ საპარლამენტო დემოკრატიაში, რომელიც სწორედ ამ კონტექსტს უსვამს ხაზს.

1. გამოხატვის თავისუფლება აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მართლმსაჯულების შესაბამისად (მოკლე მიმოხილვა)[8]

აშშ-ის კონსტიტუციის მემკვიდრე თანამედროვე პოზიტივიზირებულ კონსტიტუციებს ახასიათებთ ნორმატიულობის მაღალი ხარისხი. კონსტიტუციამ, რომელიც სამართლებრივად მბოჭავია და ამ იდეას პროკლამირებს, უნდა ჩასვას ჩარჩოში, განტვირთოს და დაასტაბილუროს დემოკრატიული პოლიტიკური პროცესები.[9] კონსტიტუციის განმარტებისას ეს წინაპირობა მხედველობაშია მისაღები. კონსტიტუციის განმარტებისას უნდა მოხდეს კონსტიტუირებული საკანონმდებლო ნების იდენტიფიცირება და დაუშვებელია მისი შევსება ნორმის განმარტებლის სუბიექტური თვალთახედვით. მაგრამ ხომ არ არის „კანონმდებლის ნება“ საერთოდ ქიმერა?[10] კონსტიტუციის დამფუძნებელი კანონმდებელი და მისი ნება სამართლებრივი თვალსაზრისით ხომ ფიქციაა:[11] თანამედროვე კონსტიტუციების უმრავლესობა, ზოგადად, საკუთარი მოქმედების ლეგიტიმაციას, ექსპლიციტურად ან იმპლიციტურად, აფუძნებს სახალხო სუვერენიტეტის იდეაზე.

გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველყოფის სტანდარტი აშშ-ში და ევროპაში, ზოგადად, რამდენიმე ფუნდამენტურ განსხვავებას მოიცავს:[12] პირველი, ეს არის ამ ძირითადი უფლების განსაკუთრებული ადგილი კონსტიტუციურ ღირებულებათა სისტემაში და კონსტიტუციის ტექსტში, როგორც ასეთი; მეორე, მაშინ როდესაც გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა ზოგ ევროულ ქვეყანაში სასამართლო გადაწყვეტილების ან აღმასრულებელი ხელისყფლების აქტის საფუძველზე შესაძლებელია, აშშ-ში უზენაესი სასამართლო გადაწყვეტილებებს, როგორც წესი, გამოხატვის თავისუფლების სასარგებლოდ იღებს; ამასთან, აშშ-ის კონსტიტუციით დაცულია პოლიტიკური გამოხატვის ფორმების ექსტრემალური ვერსიებიც, მაგ. „Skokie“-ის საქმეზე[13] აშშ-ში სასამართლომ დაადგინა, რომ ნაცისტური დემონსტრაციების აკრძალვა თუნდაც იმ სოფელში, სადაც ჰოლოკოსტს გადარჩენილი მოსახლეობა ცხოვრობდა, არღვევდა კონსტიტუციის პირველ შესწორებას.

საკონსტიტუციო კონტროლის დამკვიდრებამ აქტუალური გახადა კონსტიტუციის ინტერპრეტაციის იდეა, რომლის ფარგლებში დროთა განმავლობაში, ლოგიკურია, მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა შედარებით-სამართლებრივი ანალიზის საკითხი. ამ თვალსაზრისით, საინტერესოა რა განსხვავებები არსებობს აშშ-სა და ევროპულ გამოცდილებას შორის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში.

აშშ-ის უფლებათა ბილის პირველი შესწორება ხაზს უსვამს: „Congress shall make no law... [...] abridging the freedom of speech, or of the press; or the right of the people peaceably to assemble, and to petition the Government for a redress of grievances.“

გამოხატვის თავისუფლებას აღიარებს, აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებებით დადგენილი სტანდარტის შესაბამისად, „In this connection, the Court has to recall that freedom of expression, as secured in paragraph 1 of Article 10, constitutes one of the essential foundations of a democratic society and one of the basic conditions for its progress and for each individual’s self-fulfilment“.[14]

მსგავსი სტანდარტი განავითარა გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ 1958 წელს Lüth-ის საქმეზე:[15] „გამოხატვის თავისუფლება პიროვნების ინდივიდუალობის უშუალო გამოხატვაა საზოგადოებაში და წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე კეთილშობილურ ძირითად უფლებას (…). თანამედროვე თავისუფლებითი დემოკრატიული სახელმწიფო წესრიგისათვის კონსტიტუირებადია, რომ ეს უკანასკნელი შესაძლებელს ხდის მუდმივ დაპირისპირებას, ბრძოლას მოსაზრებებისა, რაც მისი სასიცოცხლო ელემენტია“.[16] ამ თვალსაზრისით, გამოხატვის თავისუფლოება, გარკვეული ხარისხით, ადამიანის ღირსების ცნებას უკავშირდება. ადამიანის ღირსების შესაბამისი პიროვნული თავისუფლების განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც „ცალკეულ ინდივიდს (...) მაქსიმალური მოცულობითა და პასუხისმგებლობით მონაწილეობა ძალუძს საერთო გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში. სახელმწიფომ მას საამისოდ გზა უნდა გაუხსნას; ეს პირველ რიგში ხორციელდება იმით, რომ სულიერი ბრძოლა და იდეათა დაპირისპირება თავისუფალია, სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, იმით, რომ სულიერი თავისუფლება უზრუნველყოფილია. სულიერი თავისუფლება თავისუფლებითი დემოკრატიის სისტემისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა, სწორედ ის არის წინაპირობა ამ წერიგის ფუნქციონირებისა; ის იცავს ამ უკანასკნელს გამოფიტვისაგან და წარმოაჩენს საგნობრივი პრობლემების მოგვარების შესაძლებლობების მთელ სპექტრს.“ [17] ამ კონტექსტში, „დაშვებულია თავისუფალი სიტყვა (...), რადგან გამოხატვის თავისუფლება, რომელიც ღია და თავისუფალი პოლიტიკური პროცესის წინაპირობაა, შეილახებოდა.“[18] შესაბამისად, „როგორც ინდივიდის პიროვნული განვითარების ინტერესის, რომელთანც ის მჭიდროდ დაკავშირებულია, ასევე, დემოკრატიული პროცესისათვის მას კონსტიტუირებადი მნიშვნელობა აქვს“ და ამ თვალსაზრისით, დაცულ სიკეთეს წარმოადგენს.[19]

რაც შეეხება აშშ-ის უზენაეს სასამართლოს, გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებით, ეს უკანასკნელი აღნიშნავს შემდეგს (ცალკეული პასაჟები გადაწყვეტილებებიდან):[20]

Times v Sullivan, 376 US 254, 275 (1963):

„The right of free public discussion of the stewardship of public officials was thus (…) a fundamental principle of the American form of government“.

Stromberg v California, 283 US 359, 369 (1931):

„The maintenance of the opportunity for free political discussion to the end that government may be responsive to the will of the people and that changes may be obtained by lawful means, an opportunity essential to the security of the Republic, is a fundamental principle of our constitutional system“.

Abood v Detroit Board of Education, 431 US 209, 231 (1977):

„But our cases have never suggested that expression about philosophical social, artistic, economic, literary, or ethical matters to take a nonexhaustive list of labels is not entitled to full First Amendment protection“.

First National Bank of Boston v Bellotti, 435 US 765, 783 (1978):

„Similarly, the Court's decisions involving corporations in the business of communication or entertainment are based not only on the role of the First Amendment in fostering individual self-expression, but also on its role in affording the public access to discussion, debate, and the dissemination of information and ideas“. „The individual's interest in self-expression is a concern of the First Amendment separate from the concern for open and informed discussion, although the two often converge“.

Red Lion Broadcasting Co., Inc. v FCC, 395 US 367, 390 (1969):

„It is the purpose of the First Amendment to preserve an uninhibited marketplace of ideas in which truth will ultimately prevail (…)“.

Chaplinsky v New Hampshire, 315 US 568, 571 f (1942):

„There are certain well defined and narrowly limited classes of speech, the prevention and punishment of which have never been thought to raise any Constitutional problem. These include the lewd and obscene, the profane, the libelous, and the insulting or ‘fighting’ words - those which, by their very utterance, inflict injury or tend to incite an immediate breach of the peace. It has been well observed that such utterances are no essential part of any exposition of ideas, and are of such slight social value as a step to truth that any benefit that may be derived from them is clearly outweighed by the social interest in order and morality“.

გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროში, აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მართლმსაჯულების შესაბამისად, მკაცრად განსაზღვრული წინაპირობების ფარგლებში, არ ექცევა წაქეზება დანაშაულის ჩასადენად, შეურაცხყოფები და უხამსობა.

გადაწყვეტილებით - Brandenburg v Ohio (1969), აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ განსაზღვრა, თუ როდის არ ექცევა წაქეზება დანაშაულის ჩასადენად აშშ-ის პირველი დამატებით განსაზღვრული ძირითადი უფლებით დაცულ სფეროში (ე.წ. ბრანდენბურგის ტესტი): „სიტყვისა და პრესის თავისუფლების კონსტიტუციური გარანტიები სახელმწიფოს ნებას არ რთავენ აკრძალოს მოწოდებები ძალადობისაკენ ან დანაშაულის ჩადენისაკენ, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ის მიზნად ისახავს უკანონო ქმედების მყისიერ გამოწვევას და არსებობს მაღალი ალბათობა, რომ ასეთი ქმედება შედგება (directed to inciting or producing imminent lawless action)“.[21] ამ კონტექსტში, ე.წ. „სიძულვილის ენა“ („Hate speech“), როგორც წესი, დაცულია აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი დამატებით განსაზღვრული ძირითადი უფლებით.

აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ ვიწროდ განსაზღვრული წინაპირობების შესაბამისად, ლანძღვა და შეურაცხყოფები („fighting words“) არ ექცევა გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროში. ეს დოქტრინა მომდინარეობს აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს 1942 წლის გადაწყვეტილებიდან,[22] რომლის ფარგლებში სწორად იქნა მიჩნეული იმ ადამიანის გასამართლება, რომელიც საჯაროდ რელიგიურად ინსპირირებულ სიტყვას წარმოთქვამდა და ამავდროულად, ერთ-ერთ მსმენელს „რეკეტიორი“ და „ფაშისტი“ უწოდა. სასამართლომ გაადგინა, რომ „ლანძღვა, რომელიც გამოხატვის ფორმით საჯარო წესრიგს უკვე არღვევს ან რომლის მიზანია საჯარო წესრიგის მყისიერი დარღვევა („breach of the peace“)“ არ არის დაცული კონსტიტუციით.[23] ამ ტესტმა აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს შემდგომი გადაწყვეტილებებით კიდევ უფრო მკაცრი ფორმა მიიღო და განისაზღვრა, რომ ისეთი სალანძღავი სიტყვები არ არის დაცული კონსტიტუციით, რომლის ფარგლებში „სავარაუდოა, რომ ის პირი, რომელსაც ეს სიტყვები ეხება, მყისიერად ძალადობით უპასუხებს“.[24] ამ თვალსაზრისით, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა იმ პირის პასუხისგებაში მიცემა, რომელმაც საჯაროდ დაწვა დროშა და თქვა - „ჩვენ არ გვჭირდება დაწყევლილი დროშა!“ სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეს გამონათქვამი „არ იყო თავისთავად გამომწვევი“ (internally inflammatory).[25]

რაც შეეხება უხამსობას (Obscenity), უხამსი შინაარსის სიტყვები და სურათები, მკაცრად განსაზღვრული წინაპირობების შესაბამისად, არ არის დაცული აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი შესწორებით. ამ თვალსაზრისით, უხამსობა განსხვავდება ჩვეულებრივი უპატივცემულობისაგან. სასამართლოს სიტყვებით: „პასუხისმგებლობა უნდა შემოისაზღვროს იმ ნაწარმოებებით, რომლებიც მთლიანობაში სექსუალურ ინტერესის (prurient) აღძვრას ისახავს მიზნად, სექსუალურ ქმედებას აშკარად მიუღებელი ფორმით გამოხატავს და როგორც ასეთი, მთლიანობაში არ აქვს სერიოზული ლიტერატურული, სახელოვნებო ან მეცნიერული ღირებულება“.[26] იმის დასადგენად, აკმაყოფილებს თუ არა ქმედება ამ წინაპირობებს, გათვალისწინებული უნდა იყოს „თანამედროვე მასშტაბები ადგილობრივი საზოგადოებისა“ (contemporary community standards). მხოლოდ და მხოლოდ სექსუალურობის და სიშიშვლის დემონსტირება არ მოასწავებს უხამსობას.[27] ამ კონტექსტში, ერთმანეთისაგან განსხვავდება სექსის მიმართ „ნორმალური“ ინტერესი და „სამარცხვინო“ (shameful) ან „ავადმყოფური“(morbid) ინტერესი.[28] შესაბამისად, კონსტიტუციით დაცულ და დაუცველ გამოხატვის თავისუფლებას შორის ზღვარი გადის ეროტიკასა და Hardcore-პორნოგრაფიას შორის.[29]

ამასთან, კონსტიტუციით დაუშვებელია უხამსი ნაწარმოებების ფლობის დასჯადობა, როგორც ასეთი. გარდა ამისა, კონსტიტუციასთან შესაბამისად ჩაითვალა უხამსი ფილმების ჩვენება მხოლოდ მოზრდილთათვის განკუთვნილ კინო-თეატრებში,[30] უხამსი შემადგენლობის საგნების ნივთების იმპორტი[31] და უხამსი შემადგენლობის საგნების ფოსტით გაგზავნის აკრძალვა.[32]

აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი შესწორებით არ არის დაცული, ლოგიკურია, აგრეთვე, ბავშვთა პორნოგრაფია. ბავშვთა პორნოგრაფიად მიიჩნევა სექსუალური ხასიათის ფილმები ან ფოტოები, რომლებშიც ბავშვების სექსუალური ქმედებები ჩანს, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა ეს ქცევები უხამსი.[33] კონსტიტუციასთან შესაბამისად მიიჩნევა ბავშვთა პორნოგრაფიის ფლობის აკრძალვა. გარდა ამისა, თუ ფილმში ან ფოტოზე ჩანან სრულწლოვანები, რომელბიც ბავშვებს ჰგვანან ან ფილმი/სურათი შედგენილია კომპიუტერული ტექნოლოგიით, ყოველივე ეს დაცულია კონსტიტუციით.[34]

კომუნიკაციის ეს სამი ფორმა: წაქეზება დანაშაულის ჩასადენად, შეურაცხყოფები და უხამსობა შესაძლოა დარეგულირდეს საკანონმდებლო ან აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ. სასამართლო ამ რეგულირებებს ამოწმებს რაციონალური საბაზისო ტესტის (rational basis test) მიხედვით: უნდა არსებობდეს საჯარო ინტერესი ამ ტიპის რეგულაციის მისამართით და ეს რეგულაცია გამოსადეგი უნდა იყოს, დაიცვას შესაბამისი საჯარო ინტერესი.[35]

აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მართლმსაჯულებით, ნებისმიერი კომუნიკაცია წარმოადგენს „სიტყვას“ (სიტყვის თავისუფლების კონტექსტში). მაგრამ ნებისმიერი შეზღუდვა სიტყვის/გამოხატვის თავისუფლებისა არ ექვემდებარება ერთი და იმავე საზომით გადამოწმებას: ზოგიერთ რეგულაციას სასამართლო ამოწმებს მკაცრი ტესტის მიხედვით (strict scrutiny), ზოგიერთს საშუალო ინტენსივობის ტესტის (intermediate scrutiny) შესაბამისად.

აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მართლმსაჯულებით, იშვიათ შემთხვევებში, უზრუნველყოფილია გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა სამოქალაქო და სისხლისსამართლებრივი პროცედურების ჩართვით, როდესაც ადგილი აქვს დეფამაციას (სახელის ან რეპუტაციის არასწორი ინფორმაციების გავრცელებით შელახვა). განსხვავებულია საჯარო ადმინისტრაციული ორგანოების (public officials) და კერძო პირთა დაცვის თავისებურებები. სახელმწიფო ორგანოებს მხოლოდ მაშინ აქვთ უფლება მოითხოვონ ზიანის ანაზღაურება დეფამაციისათვის, როდესაც ისინი დადასტურებენ, რომ შესაბამისი მტკიცება მცდარია, მოპასუხემ იცოდა სიმართლე ან უხეში გაუფრთხილებლობის შედეგად არ ფლობდა სწორ ინფორმაციას.[36]

„სახელმწიფო ორგანოდ“ მოიაზრება ყველა პირი, რომელიც საჯარო უფლებამოსილებას ახორციელებს, მიუხედავად იმისა, რომ მის მიერ განხორციელებული მოვალეობა შეიძლება იყოს კერძო-სამართლებრივი ხასიათის. პოლიტიკური თანამდებობების კანდიდატებიც ამ კატეგორიაში ექცევიან.

აშშ-ის ზოგიერთ შტატში აკრძალულია ნამდვილი ცნობების გავრცელება კერძო, პრივატულ საკითხებთან დაკავშირებით. მაგ. ერთ-ერთ ტელევიზიას უფლება ჰქონდა გაევრცელებინა დანაშაულის მსხვერპლის შესახებ ინფორმაცია, რადგან ეს ინფორმაცია გადაწყვეტილებაშიც საჯაროდ მოიპოვებოდა.[37] გარდა ამისა, არ არსებობს დამკვიდრებული პრაქტიკა იმ შემთხვევებისათვის, როდესაც მსგავსი ინფრომაცია კერძო პირებისაგან მომდინარეობს და არაკანონიერად იქნა მოპოვებული. ერთ-ერთ საქმეზე, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ ერთ-ერთ რადიოს გამოხატვის თავისუფლება დაიცვა, რომელმაც უკანონოდ მოპოვებული პირადი ინფორმაცია გაავრცელა, რადგან ეს ინფორმაცია საჯარო ინტერესის საგანი იყო.[38]

რაც შეეხება შინაარსობრივად ნეიტრალურ გამოხატვის ფორმებს, ეს ფორმები აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, ექვემდებარება საშუალო ინტენსივობის ტესტის მიხედვით გადამოწმებას. გამოხატვის ასეთი ფორმებია: ჩარჩო-განსაზღვრებები სიტყვის თავისუფლებისათვის (მითითებები დროის, ადგილის ან გამოხატვის ფორმის შესახებ), რომლებიც კონკრეტული შინაარსისაკენ არ არიან მიმართულნი; კომუნიკაციები, რომლებიც ხორციელდება არა სიტყვით ან წერილობით, არამედ სხვა სიმბოლოების (symbolic conduct) მეშვეობით. მაგ. პირველ შემთხვევაში, სასამართლომ დასაშვებად მიიჩნია ვაშინგტონის პარკების მასშტაბით კარვებში დაძინების აკრძალვა, რადგან მიუსაფარი პირების მდგომარეობის ხაზგასასმელად გამოხატვის სხვა ალტერნატიული საშუალებებიც არსებობდა.[39] გარდა ამისა, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ დასაშვებად მიიჩნია სიტყვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალური ფორმის შემდეგი შეზღუდვა - საპროტესტო აქციების აბორტის განმახორციელებელი საავადმყოფობის შესასვლელთან ოდნავ მოშორებით გამართვის დავალდებულების შესახებ.[40] ამისაგან განსხვავებით, სასამართლომ დაუშვებლად მიიჩნია გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა სასამართლოს მიმდებარე ტერიტორიაზე, რადგან ნაკლები იყო მოლოდინი, დემონსტრაციას გავლენა მოეხდინა სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე.[41]

რაც შეეხება სიმბოლურ გამოხატვის ფორმებს, აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ გამოხატვის ეს ფორმები იწოდება როგორც „symbolic speech“ ან „symbolic conduct“. მაგ. ეს არის შემთხვევა, როდესაც მოქალაქე რესპუბლიკელებით სავსე დარბაზში წვავს დროშას. ცხადია, რომ მას ამ სიმბოლური აქტით რაღაცის თქმა სურს.[42] მსგავს შემთხვევებში მოსარჩელემ უნდა დაასაბუთოს, რომ მას გამოხატვის ამ ფორმების მეშვეობით რაღაც კონკრეტულის შეტყობინება სურდა და ეს ინფორმაცია ამავე შინაარსით აღქმულ იქნა ადრესატების მიერ.[43] ამ ტიპის კომუნიკაციურ ელემენტებს, რომლებიც აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი დამატებით დაცულ სფეროში ექცევა შეიცავს სამხედრო პასპორტის დაწვა ვიეტნამის ომის საწინააღმდეგოდ, კამბოჯაში შეჭრისადმი წინააღმდეგობის გამოსახატავად აშშ-ის დროშაზე მშვოდობის სიმბოლიკის განთავსება, ღამის კლუბში შიშველი ცეკვა და სხვ.[44] მითითებულ შემთხვევებში ხდება გადამოწმება, არსებობს თუ არა კონკრეტული საჯარო ინტერესი ამ ტიპის გამოხატვის ფორმების შეზღუდვისათვის და შესაბამისია თუ არა ეს შეზღუდვა.[45] გარდა ამისა, მსგავსი სიმბოლური გამოხატვის ფორმების შეზღუდვისას დაიშვება ამ სიმბოლიკის (მოქმედების) შეზღუდვა, მაგრამ არა მათით გადმოცემული შინაარსის შეზღუდვა. მაგ. დროშის დაზიანების აკრძალვა სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია, რადგან „სახლმწიფოს არ შეუძლია იდეის გამოხატვის აკრძალვა მხოლოდ იმიტომ, რომ საზოგადობა ამ იდეას მიუღებლად მიიჩნევს“.[46]

სასჯელაღსრულებით დაწესებულებებში სიტყვის თავისუფლება აღიარებულია და ემორჩილება საგნობრივ აკრძალვას:[47] შეზღუდვები დასაშვებია, თუკი ისინი გონიერ კავშირშია პენოლოგიურ ინტერესებთან და ამ ინტერესების განსახორციელებლად სხვა საშუალებები არ მოიპოვება.[48] ამ თვალსაზრისით, რიგ შემთხვევაში, სასამართლომ დასაშვებად მიიჩნია კონკრეტულ პატიმრებს შორის წერილობითი კომუნიკაციის აკრძალვა,[49] აგრეთვე, კონკრეტული გაზეთების მიწოდების აკრძალვა. [50] მსგავს შემთხვევებში აშშ-ის უზენაესი სასამართლო იყენებს მაღალი ინტენსივობით შემდეგ სტანდარტს - rationality review.

გამოხატვის თავისუფლება ემორჩილება შეზღუდვის მკაცრ ფორმებს სკოლებშიც. აშშ-ის უზენაესი სასამართლო სახელმწიფო აღმზრდელობით დაწესებულებებზე აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი დამატებით დაცულ ძირითად უფლებას ავრცელებს, მაგრამ დისკრეციის მაღალ ხარიხის ანიჭებს სკოლის ადმინისტრაციას ამ უფლების შეზღუდვისას. ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია მოსწავლის დასჯა, რომელმაც 600 სხვა მოსწავლის ფონზე გადანცხადა, რომ ერთ-ერთი მოსწავლის სასკოლო წარმომადგენლად არჩევა ამ უკანასკნელის სექსუალურ პოტენციასთან უშუალო კავშირში იყო.[51] მეორე შემთხვევაში, როდესაც ერთ-ერთი სკოლის ადმინისტრაციამ მისი მოსაზრებით „ანტიქრისტიანული“ და „ანტისემიტური“ წიგნები აკრძალა, ამ სკოლის მოსწავლეთა სარჩელთან დაკავშირებით აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ დააბრუნა საქმის განხილვა ქვემდგომ ინსტანციებში იმის გამოსაკლვევად, თუ რა მოტივი ჰქონდა სკოლის ადმინისტრაციას წიგნების აკრძალვისას და განაცხადა, რომ თუკი სკოლის ადმინისტრაცია „წიგნების აკრძალვის გადაწყვეტილებით მიზნად ისახავდა სკოლის მოსწავლეთათვის იმ იდეებზე წვდომის აკრძალვას, რომელსაც სკოლის ადმინისტრაცია არ ეთანხმებოდა და თუ წიგნების აკრძალვის გადაწყვეტილების მიღებისას ეს მოტივი გადამწყვეტი მნიშვნელობისა იყო, ამ შემთხვევაში, სკოლა საკუთარ უფლებამოსილებას ახორციელებდა კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ“.[52]

2. სუვერენიტეტის ცნება ე.წ. თანამონაწილეობითი (პარტიციპატორული) დემოკრატიის კონტექსტში

რადგან განსახილველ შემთხვევაში პოლიტიკური ნების დემოკრატიული ფორმირებისას, გარკვეულწილად, მასზე ზეგავლენის პროცესს ეხება საკითხი, საინტერესოა უშუალოდ დემოკრატიის, სამართლებრივი სახელმწიფოს და რესპუბლიკანიზმის პრინციპების ფუძემდებლური დოქტრინის - სუვერენიტეტის იდეის და პრინციპის მნიშვნელობა განსახილველი საქმის ფარგლებში. სუვერენიტეტის პრინციპი ხალხის მმართველობის იდეას უსვამს ხაზს და სახელმწიფოს, აგრეთვე, ხელისუფლების ლეგიტიმატორული საფუძველია. არჩევნებიდან არჩევნებამდე საკანონმდებლო ორგანო ხალხის პოლიტიკურ ნებას წარმოადგენს. არჩევნების პერიოდულობაში ვლინდება სახალხო სუვერენიტეტის უწყვეტობის პრინციპი. არჩევნებს შორის პერიოდში საპარლამენტო ცხოვრებაში ისეთი მინიმალური დოზით მონაწილეობა, რომელიც უშუალოდ პარლამენტის (ყველაზე სახალხო კონსტიტუციური ორგანო) შენობაში ტრანსპარანტების, ბანერების და სხვ. გამოფენას გულიხსმობს, ელემენტარული სტანდარტია თანამონაწილეობითი (პარტიციპატორული) დემოკრატიის გათვალისწინებით. ეს უკანასკნელი სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპის ნაწილად აღიქმება და რეალურად, მისგან გამომდინარეობს.

შესაბამისად, ხალხი სუვერენია და ინდივიდი და მათი ერთობა თავად არის სახელმწიფო მმართველობის მიზანი (state reason) და საფუძველიც. განსაკუთრებით ნათელია ეს მიდგომა სუვერენიტეტის პრინციპის კონტექსტში.

რაც შეეხება ე.წ. თანამონაწილეობით დემოკრატიას, ის ეხება პირველ რიგში დემოკრატიულ მოძრაობას, რომელიც მოითხოვს რაც შეიძლება მეტი ადამიანის პოლიტიკურ მონაწილეობას რაც შეიძლება მეტ სფეროში. დემოკრატიის პრინციპის გავრცელება სხვადასხვა სოციალურ და ეკონომიკურ სფეროებზე და ნაწილობრივ - განსაკუთრებით ფემინისტურ დემოკრატიულ თეორიებში - კერძო სფეროზე, თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიების ცენტრალური თემაა. ამრიგად, დემოკრატიის ლეგიტიმურობა გარანტირებულია სხვადასხვა პოლიტიკურ დონეზე და სამოქალაქო საზოგადოებაში გადაწყვეტილებებში მონაწილეობისა და გავლენის გზით. შესაბამისად, თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიები შეიცავს ძლიერ აქცენტს მოქალაქეების პოლიტიკურ წვდომაზე.

თანამონაწილეობითი დემოკრატიისთვის ფუნდამენტურია არსებული ლიბერალური წარმომადგენლობითი დემოკრატიების ფარგლებში თანამონაწილეობის შესაძლებლობების ნაკლებობა, რაც პრობლემურად არის მიჩნეული თანამონაწილეობითი დემოკრატიის თეორიებით. აქედან გამომდინარე, არსებობს თანამონაწილეობით დემოკრატიულ თეორიათა და მიდგომათა მრავალფეროვანი სპექტრი, რომლებიც იზიარებენ სხვადასხვა ძირითად მახასიათებლებს:

· სოციალური გადაწყვეტილებები საზოგადოების ყველა წევრის ეფექტური და თანაბარი მონაწილეობით უნდა წარმოიშვას.

· თანამონაწილეობითი დემოკრატიული თეორიები ზოგადად უფრო მეტად აფასებენ მოქალაქეთა მონაწილეობას და პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიღებას, ვიდრე პოლიტიკური კონტროლის წარმომადგენლობას და ეფექტურობას.

· მოთხოვნა, რომ დემოკრატიული მონაწილეობა უნდა გაფართოვდეს ტრადიციული პოლიტიკური ინსტიტუტების სფეროს მიღმა, როგორიცაა მთავრობა და პოლიტიკური პარტიები, ისეთ სფეროებში, როგორიცაა ეკონომიკა, სამუშაო სამყარო, განათლების სისტემა და - განსაკუთრებით ფემინისტურ თეორიაში - ასევე კერძო სფეროში.

· მოქალაქეთა მონაწილეობის უშუალოობა თანამონაწილეობითი დემოკრატიის სხვადასხვა ვარიანტების ცენტრალური მახასიათებელია.

ამასთან, ე.წ. დელიბერატიული ანუ სათათბირო დემოკრატია (ლათინური deliberatio „განხილვა, განხილვა“) ხაზს უსვამს საჯარო დისკურსს, საჯარო განხილვას, მოქალაქეთა მონაწილეობას საჯარო კომუნიკაციაში და ურთიერთქმედებას განხილვასა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესს შორის. ტერმინი დელიბერატიული დემოკრატია ეხება როგორც დემოკრატიულ თეორიულ კონცეფციებს, რომლებშიც ცენტრალური ადგილი აქვს საჯარო განხილვას, ასევე მათ პრაქტიკულ განხორციელებას. მისი მთავარი მახასიათებელია საჯარო დისკურსი ყველა პოლიტიკურ საკითხზე, რომელსაც ასევე მოიხსენიებენ როგორც „განხილვას“. როგორც ინკლუზივზე ორიენტირებული დემოკრატიის მოდელი, რომელიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს მოქალაქეთა პოლიტიკურ გადაწყვეტილების მიღებას, დისკურსზე ორიენტირებული დელიბერატიული დემოკრატია მიეკუთვნება დემოკრატიის პარტიციპატორულ თეორიებს.[53]

ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ გამოხატვის თავისუფლების მითითებული ნაწილის დარღვევით ირღვევა დემოკრატიის, სამართლებრივი სახელმწიფოს და რესპუბლიკანიზმის პრინციპის ის ნორმატიული კონტექსტიც, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის და თანამონაწილეობითი დემოკრატიის განხორციელების წინაპირობებს მოიცავს. „ხალხი“ წარმოადგენს, აგრეთვე, იმ კატეგორიასაც ინდივიდებისა, რომელიც პარლამენტში სადემონსტრაციო ბანერების გამოფენით პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე ზეგავლენას ცდილობს.

თანამონაწილეობითი დემოკრატიის ერთ-ერთი თანამედროვე თეორეტიკოსი გერმანელი სოციოლოგი და ფილოსოფოსი იურგენ ჰაბერმასია. ჰაბერმასისთვის დემოკრატიის არსს, უპირველესად, პოლიტიკური თანამონაწილეობის კონცეფცია განსაზღვრავს. ის რეალიზდება მაშინ, როდესაც „პასუხისმგებლიანი მოქალაქეები ხელთ იპყრობენ თავიანთი სოციალური ცხოვრების ორგანიზების შესაძლებლობებს პოლიტიკურად მოქმედი საზოგადოების პირობებში, მათი ნების გონივრული დელეგირებისა და მისი შესრულების ეფექტური კონტროლის გზით“ და ამით „პიროვნული ავტორიტეტი რაციონალურ ავტორიტეტად გარდაიქმნება“. ეს ნიშნავს, რომ დემოკრატია არის საზოგადოების ის პოლიტიკური ფორმა, რომელსაც შეუძლია „გაზარდოს ხალხის თავისუფლება და, შესაძლოა, საბოლოოდ აღადგინოს იგი მთლიანად“. თავის მხრივ, რომელიც მხოლოდ მაშინ გახდება „ჭეშმარიტი“, როდესაც „კაცობრიობის თვითგამორკვევის“ პროცესი რეალურ ნიშნულებს მიაღწევს.[54]

თუმცა, ხალხის მმართველობის ეს იდეა მივიწყებულია თანამედროვე კონსტიტუციურ სახელმწიფოში. ჰაბერმასი აკრიტიკებს „პარლამენტიდან ადმინისტრაციაზე და პარტიებზე ყურადღების გადატანას“[55] რომელიც საზოგადოების ჩამორჩენას იწვევს. მოქალაქე ექვემდებარება ადმინისტრაციას „თითქმის ყველა სფეროში ყოველდღიურად“, მაგრამ ის ამ მოვლენას არ აღიქვამს, როგორც პოლიტიკურ თანამონაწილეობას, არამედ როგორც ერთგვარ გარე კონტროლს, რომლის მიმართაც აყალიბებს საკუთარ ინტერესებზე დაფუძნებულ დამოკიდებულებას. პარტიები დამოუკიდებლები გახდნენ პარლამენტისა და ამომრჩევლებისგან. პარლამენტი გახდა ადგილი, „სადაც იკრიბებიან ინსტრუქციებით შეკრული პარტიების წარმომადგენლები, რათა დაარეგისტრირონ უკვე მიღებული გადაწყვეტილებები“.[56] ჰაბერმასის მოსაზრებით, კლასობრივი პარტიების გაქრობით და თანამედროვე „ინტეგრაციული პარტიების“ გაჩენით, პარტიებს შორის უთანხმოებაც დაიკარგა, ხოლო პოლიტიკური განსხვავებები „ფორმალიზებული“ და პრაქტიკულად უსაგნო გახდა.

ჰაბერმასმა წარმოადგინა „საჯაროობის“ („Öffentlichkeit“) ცენტრალური მნიშვნელობა კონსტიტუციური სახელმწიფოსთვის თავის ჰაბილიტაციურ თეზისში (1962 წ.). ჰაბერმასი იყენებს ისტორიულ მაგალითებს იმის საჩვენებლად, თუ როგორ წარმოიშვა პოლიტიკური საჯაროობა ლიტერატურულიდან. მე-17 საუკუნის შუა ხანებში დაარსებულ ყავის სახლებში, სალონებსა და მაგიდის თავყრილებებში გაჩნდა საზოგადოებრივი ფოკუსირებები ცალკეულ საკითხებზე. მათი საუბრები თავდაპირველად ხელოვნებითა და ლიტერატურით ამოიწურებოდა, მაგრამ მალე გაფართოვდა ეკონომიკური და პოლიტიკური შინაარსის ჩართვით. ამ ტიპის თავყრილობების წევრებს შორის დაცული იყო თანასწორობის პრინციპი და მიმდინარეობდა კამათი.

მე-19 საუკუნის შუა პერიოდიდან ჰაბერმასი საზოგადოებრივ დისკურსს უფრო და უფრო რისკის ქვეშ აღიქვამს. მისი თქმით, გაზრდილი კაპიტალისტური კონკურენტული ზეწოლის გამო, საჯაროობა ექცევა კონკრეტული ინტერესების მორევში. მასობრივი პრესის გაჩენით და საკუთარი ტექნიკური და კომერციული გარემოებებით, დაიწყო „საზოგადოების ხელახალი ფეოდალიზაცია“:[57] კომუნიკაცია კვლავ შეიზღუდა და დაექვემდებარა ცალკეული მსხვილი ინვესტორების გავლენას.

საჯარო სფეროს კრიტიკული ფუნქციის აღდგენის მიზნით, „პოლიტიკურ საჯარო სივრცეში მოქმედი ძალაუფლება ეფექტურად უნდა დაექვემდებაროს დემოკრატიული საჯარო სივრცის მოთხოვნას“. გარდა ამისა, შესაძლებელი უნდა იყოს „ინტერესთა სტრუქტურული კონფლიქტის“ რელატივიზაცია „ამოცნობადი საერთო ინტერესების შესაბამისად“.[58]

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ხაზგასასმელია, რომ ტენდენცია თანამედროვე პოლიტიკური ცხოვრებისა მაქსიმალური ინკლუზიურობისაკენ, გამჭვირვალობისა და დემოკრატიული თანამონაწილეობისაკენ არის და უნდა იყოს წარმართული. გასაჩივრებული ნორმატივები სწორედ ამ ტენდენციას და დემოკრატიული ინკლუზიურობის (ჩართულობის) კონტექსტს ეწინააღმდეგება.

3. უშუალოდ გასაჩივრებული ნორმატივების არაკონსტიტუციურობის შესახებ

„საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვები „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა), ... საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია“ და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი გასაჩივრებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

ზოგადად, ამ მუხლების ლეგიტიმური მიზანი შეიძლება იყოს პარლამენტის ნორმალური ფუნქციონირების პროცესის უზრუნველყოფა. თუკი ძირითად უფლებაში ჩარევის მკაცრ ტესტს გამოვიყენებთ,[59] გასაჩივრებული ნორმატივები გამოსადეგია ანუ ვარგისია ამ მიზნის მისაღწევად, მაგრამ არ არის აუცილებელი (არ ამკმაყოფილებს აუცილებლობის კრიტერიუმს) შემდეგი მიზეზით:

როგორც მოსარჩელეები აღნიშნავენ „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში პირი შეიძლება შევიდეს შესაბამისი მოწმობისა წარდგენისა და ლითონის დეტექტორით შემოწმების შემდეგ. ბრძანებით საქართველოს პარლამენტის შენობაში აკრძალულია ცეცხლსასრროლი იარაღის, ასაფეთქებელი საშუალების, აფეთქებასაშიში ნივთიერებების, სხვა ისეთი ნივთების ან ნივთიერების შეტანა, რომლითაც შეიძლება დაირღვევს პარლამენტის სასახლეში არსებული წესრიგი და სამუშაო გარემო ან საფრთხე შეექმნას სასახლეში მყოფ პირებს. რაც შეეხება საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ვიზიტორთა ქცევის წესს, ბრძანების თანახმად, ვიზიტორი ვალდებულია საქართველოს პარლამენტის სასახლეში დაიცვას სიმშვიდე და წესრიგი, თავი შეიკავოს ისეთი ქმედებებისგან, რომელმაც შეიძლება ხელი შეუშალოს საქართველოს პარლამენტის საქმიანობას და საქართველოს პარლამენტში მიმდინარე ღონისძიებების მსვლელობას.“

შესაბამისად, დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებით უკვე არსებობს რეგულაციები, რომლებიც უსაფრთხოების მიზნებს ემსახურება. გასაჩივრებული ნორმები არ წარმოადგენს აუცილებელ ინსტრუმენტს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, რადგან არსებობს ნაკლებად მზღუდავი საშუალება იმავე მიზნის მისაღწევად (იხ. ვიზიტორთა ქცევის წესი).

განსაკუთრებით პრობლემატურია ჩარევა გამოხატვის თავისუფლებაში, როდესაც ბრძანებით დადგენილი წესების დარღვევის შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე უფლებამოსილია დარღვევის სიმძიმისა და მისი გამეორების რისკის შეფასების საფუძველზე განახორციელოს პრევენციული ღონისძიება, კერძოდ, ვიზიტორს შეუზღუდოს საქართველსო პარლამენტის სასახლეში შესვლა 1 წლამდე ვადით. შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე თუკი პირმა წესრიგის დარღვევის გარეშე პარლამენტში წარწერის, ბანერის ან ტრანსპარანტის მეშვეობით გამოხატა საკუთარი პოზიცია, შესაძლოა პარლამენტის თავმჯდომარემ მის მიმართ გამოიყენოს სანქცია და პირი 1 წლის განმავლობაში ვეღარ შევიდეს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში, რაც მიუღებელი პრაქტიკაა.

შესაბამისად, „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის №1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვები „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების (ბანერის, პოსტერისა და სხვა), ... საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია“ და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

ზოგადად, აშშ-ში გამოხატვის თავისუფლების სტანდარტი ბევრად მაღალია, ვიდრე კონტინენტური ევროპის სახელმწიფოებში და მათ შორის, საქართველოში. ამ თვალსაზრისით, ქართული საკონსიტუციო სასამართლოს მართლმსაჯულება განვითარების ფაზაშია და მიუხედავად ამისა, როგორც, ამ ეტაპზე, შეიმჩნევა, არც ისე იშვიათად აშშ-ის კონსტიტუციურ სტანდარტებს ითავისებს.

დასკვნა

გამოხატვის თავისუფლება სამართლებრივი სახელმწიფოს და დემოკრატიის პრინციპის მნიშვნელოვანი ატრიბუტია. თავად პარლამენტის, როგორც საკანონმდებლო ორგანოს (წარმომადგენლობითი დემოკრატია) არსებობა, სუვერენიტეტის იდეის რეალიზაციას ემსახურება. სუვერენი ხალხია, რომელიც ამ შემთხვევაში, რომელიც ყველაზე სახალხო ორგანოს ფარგლებში პოზიციის გამოხატვას ცდილობს. გამოხატვის თავისუფლების ეს კონტექსტიც ხალხის მმართველობის პრინციპის (სუვერენიტეტის დოქტრინის და რესპუბლიკანიზმის პრინციპის ურთიერთკავშირი) რეალიზაციას ემსახურება. და წარმოდგენილ შემთხვევაში, სწორედ ეს ნარატივი ირღვევა. რაც მიუღებელია დემოკრატიული და თავისუფალი საზოგადოებისათვის, რომელსაც ვაშენებთ.

„ჭეშმარიტება ყველაფერზე მაღლა დგას!“ ამბობდა მერაბ მამარდაშვილი და დაუშვებელია ნებისმიერი პოლიტიკური მოტივით განსხვავებული აზრის მიმართ დამამცირებელი მოპყრობა. გასაჩივრებული ნორმატივები ამ მიდგომასაც ეწინააღმდეგება. ამ ტიპის აკრძალვები, რეალურად, იდეების აკრძალვას უტოლდება.

თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში (Red Lion Broadcasting Co., Inc. v FCC, 395 US 367, 390, 1969 წ.) აშშ-ის უზენაესი სასამართლო ხაზს უსვამს:

„It is the purpose of the First Amendment to preserve an uninhibited marketplace of ideas in which truth will ultimately prevail (…)“.

შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმატივები უპირისპირდება თავისუფალი აზრის გამოხატვას ყველაზე სახალხო ორგანოს - საქართველოს პარლამენტის სასახლეში, რაც შეუსაბამოა საუკეთესო პრაქტიკასთან გამოხატვის თავისუფლების კონტექსტში და ცხადია, საქართველოს კონსტიტუციასთან (მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადება და მე-2 და მე-5 პუნქტები).

[1] ბუნებრივი მდგომარეობა აღიქმება აზრობრივ ექსპერიმენტად ან ისტორიულ რეალობად, რომელსაც მოსდევს სახელმწიფოს და შესაბამისად, სამართლის წარმოშობა.

[2] რუსო ავითარებს სუვერენიტეტის იდეას და ეწინააღმდეგება აზრს, რომ ხალხმა უნდა განახორციელოს სუვერენიტეტი წარმომადგენლობითი ასამბლეის მეშვეობით. ის არის დემოკრატიის (განსაკუთრებით პირდაპირი დემოკრატიის) მომხრე მოაზროვნე. განსასაზღვრად, თუ როგორ შეიძლება განხორციელდეს სუვერენიტეტი, არსებობს ორი გამოსავალი: პირდაპირი დემოკრატია ან წარმომადგენლობითი დემოკრატია. რუსო არ არის დიდი ენთუზიაზმით აღჭურვილი წარმომადგენლობითი დემოკრატიის მიმართ და უპირატესობას ანიჭებს პირდაპირი დემოკრატიის ფორმას ანტიკური მოდელის შესაბამისად. მას ნიჰილისტური დამოკიდებულება ჰქონდა ინგლისში მოქმედი საარჩევნო სისტემის მიმართ და ამტკიცებდა, რომ ხალხი თავისუფალი იყო მხოლოდ არჩევნების დღეს.

[3] Jean-Jacques Rousseau , Du Contrat Social III, 15, 1762.

[4] ამიტომ, მაგ. ყოველი ახალი კონსტიტუცია რეფერენდუმით უნდა მტკიცდებოდეს (წარმომადგენლობითი დემოკრატია გულისხმობს ინტერესთა რეპრეზენტირებას დამკვიდრებული პოლიტიკური წესრიგის ფარგლებში და არა ხალხის პოლიტიკური ნების ჩანაცვლებას, ამავე პოლიტიკური წესრიგის ფუნდამენტური ცვლილებების კონტექსტში). ეს საიმისოდ, რომ ის საერთო პოლიტიკური ნების (volonté générale) განხორციელებად იქნეს აღქმული.

[5] თარგმანი (თ. ერქვ.): „კანონი არის ზოგადი ნების გამოხატულება. ყველა მოქალაქეს უფლება აქვს პირადად ან თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით შეიტანოს წვლილი მის ჩამოყალიბებაში. ის ყველასთვის იგივე უნდა იყოს, რომელიც ხან იცავს, ხან სჯის. ყველა მოქალაქე, რომელიც თანასწორია მის თვალში, თანაბრად მისაღებია ყველა საზოგადოებრივი ღირსების, ადგილისა და სამუშაოს გათვალისწინებით, მათი შესაძლებლობების შესაბამისად და განურჩევლად მათივე სათნოებათა და ნიჭისა.“

[6] გიორგი გვაზავა, ძირითადი პრინციპები საკონსტიტუციო უფლებისა, 1920.

[7] იხ. Markus Ogorek, The Doctrine of Parliamentary Sovereignty in Comparative Perspective, in: German Law Journal, Volume 6, Issue 6, 01 June 2005 , გვ. 967 - 980.

[8] მიმოხილვა ეფუძნება შემდეგ სტატიას და შეიცავს ამონარიდებს მისგან: თინათინ ერქვანია, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა - აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მართლმსაჯულება (ცალკეული ასპექტები), სტატიათა კრებული, კ. კორკელია (რედ.), 2023 წ.

[9] Hillgruber, Christian, Verfassungsinterpretation, in: Depenhauer, Otto/Grabenwarter, Christoph (Hrsg.), Verfassungstheorie, S. 506 ff.

[10] იქვე.

[11] იქვე.

[12] Tushnet, Mark/Jackson, Vicki C. (Ed.), Comparative Constitutional Law, NY 2006, p. 1468 et seq.

[13] Collin v. Smith, 578 F. 2 d 1197 (7th Cir. 1978).

[14] ECtHR (დიდი პალატა), 8.7.1986, Lingens, პუნქტი 41. ციტირებულია იგივე ასევე: ECtHR (დიდი პალატა), 23.6.2016, Baka, პუნქტი 158; ECtHR , 7. 12. 1976, Handyside, პ.49. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ხშირად აღნიშნავს, რომ გამოხატვის თავისუფლება ყველა ადამიანის განვითარების საფუძველი და წინაპიროპაა („development of every man“).

[15] Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 13 ff.

[16] BVerfGE 7, 198/208 (1958).

[17] BVerfGE 5, 85/204 f (1956).

[18] BVerfGE 61, 1/11 (1982).

[19] BVerfGE 82, 272/281 (1990).

[20] აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებებიდან ეს ამონარიდები ციტირებულია შემდეგი პუბლიკაციიდან: Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 13 ff.

[21] Brandenburg v Ohio, 395 U.S. 444, 447 (1969).

[22] Chaplinsky v New Hampshire, 315 U.S. 568 (1942).

[23] Chaplinsky v New Hampshire, 315 U.S. 568, 572 (1942).

[24] Gooding v Wilson, 405 U.S. 518, 528 (1972).

[25] Street v New York, 394 U.S. 576, 592 (1969).

[26] Miller v California, 413 U.S. 15, 24 (1973).

[27] Jenkins v Georgia, 418 U.S. 153 (1974).

[28] Brockett v Spokane Arcades, 472 U.S. 491, 497 ff (1985).

[29] Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 170.

[30] Paris Adult Theatre I v Slaton, 413 U.S. 49 (1973).

[31] United States v 12 200-Ft. Reels of Film, 413 U.S. 123 (1973); United States v Thirty-Seven Photographs, 402 U.S. 363 (1971).

[32] United States v Reidel, 402 U.S. 351 (1971).

[33] New York v Ferber, 458 U.S. 747 (1982).

[34] Ashcroft v Free Speech Coalition, 535 U.S. 234 (2002).

[35] Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 171.

[36] იქვე. იხ. ასევე, New York Times Co. v Sullivan, 376 U.S. 254, 270 (1964).

[37] Cox Broadcasting Corp. v Cohn, 420 U.S. 469 (1975).

[38] Bartnicki v Vopper, 532 U.S. 514 (2001).

[39] Clark v Community for Creative Nonviolence, 468 U.S. 288 (1984).

[40] Madsen v Women's Health Center, Inc., 512 U.S. 753 (1994); Schenck v Pro-Choice Network of Western N. Y., 519 U.S. 357 (1997); Hill v Colorado, 530 U.S. 703 (2000).

[41] United States v Grace, 461 U.S. 171 (1983).

[42] Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 183.

[43] Spence v Washington, 418 U.S. 405, 410 f (1974): „An intent to convey a particularized message was present, and in the surrounding circumstances the likelihood was great that the message would be understood by those who viewed it“.

[44] United States v O'Brien, 391 U.S. 367, 376 (1968). Spence v Washington, 418 U.S. 405. Vgl a Texas v Johnson, 491 U.S. 397 (1989). Barnes v Glen Theatre, Inc., 501 U.S. 560 (1991); City of Erie, et al. v Pap's A. M., tdba „Kandyland“ 529 U.S. 277 (2000). იხ. Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 184.

[45] United States v O'Brien, 391 U.S. 367, 376 (1968). Barnes v Glen Theatre, Inc., 501 U.S. 560 (1991). City of Erie, et al. v Pap's A. M., tdba „Kandyland“ 529 U.S. 277 (2000).

[46] Texas v Johnson, 491 U.S. 397, 414 (1989). ციტირებულია შემდეგი პუბლიკაციიდან: Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 185.

[47] Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 189 ff.

[48] Turner v Safley, 482 U.S. 78, 87 (1987).

[49] Turner v Safley, 482 U.S. 78, 87 (1987). Shaw v Murphy, 532 U.S. 223 (2001).

[50] Thornburgh v Abbott, 490 U.S. 401 (1989). Bell v Wolfish, 441 U.S. 520 (1979).

[51] Bethel School District No. 403 v Fraser, 478 U.S. 675, 683 (1986).

[52] Board of Education, Island Trees Union Free School District No. 26 v Pico by Pico, 457 U.S. 853, 871 (1982). ციტირებულია პუბლიკაციიდან: Oppitz, Florian, Theorien der Meinungsfreiheit – eine rechtsvergleichende Untersuchung richterlicher Grundrechtsdogmatik, Nomos 2018, S. 192.

[53] ტერმინი დელიბერატიული დემოკრატია გამოიგონა ჯოზეფ მ. ბესეტმა 1980 წელს ნაშრომით - Deliberative Democracy: The Majority Principle in Republican Government და შემდგომ განავითარა 1994 წლის ნაშრომით - The Mild Voice of Reason. იურგენ ჰაბერმასი და ჯონ როულსი ასევე დელიბერატიული დემოკრატიის მნიშვნელოვანი თეორეტიკოსები არიან.

[54] Jürgen Habermas, Kultur und Kritik: Verstreute Aufsätze. 1. Auflage. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1973, გვ. 11-12.

[55] იქვე, გვ. 20-დან.

[56] იქვე, გვ. 28.

[57] Jürgen Habermas, Strukturwandel der Öffentlichkeit, Frankfurt am Main 1990, გვ. 292.

[58] იქვე, გვ. 339–342.

[59] ზოგადად, აშშ-ისეული რაციონალური საბაზისო ტესტი (rational basis test) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოიყენება მხოლოდ თანასწორობის ძირითადი უფლების ფარგლებში, შესაბამისი წინაპირობების გათვალისწინებით. მაგრამ პრაქტიკა ცხადჰყოფს, რომ ე.წ. საშუალო ინტენსივობის (intermediaty scrutiny) ტესტისა და ასევე, ე.წ. მკაცრი ტესტის (strict scrutiny) საფეხურებრივი ან სეგმენტური ინტეგრირება ქართული საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების სისტემაში აუცილებელია. არ არის მიზანშეწონილი ყველა ტიპის ძირითადი უფლების ფარგლებში ჩარევა, მხოლოდ და მხოლოდ, ე.წ. მკაცრი ტესტის (გერმანული კონსტიტუციური დოქტრინიდან აღებული ე.წ. თანაზომიერების/პროპორციულობის პრინციპი, რომელიც ესადაგება აშშ-ისეულ ე.წ. მკაცრი ტესტის სტანდარტს) მიხედვით ფასდებოდეს. ამ კონტექსტში, ადამიანის უფლებების თეორია ქართულ რეალობაში და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მართლმსაჯულების სისტემაში გადააზრებას მოითხოვს, მისი დოქტრინალური შემადგენლობის ხელახალი დეფინირებისათვის.