თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის N1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი; საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 31 პრიმა მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31 პრიმა მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმებით საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების, აგრეთვე ხმის გამაძლიერებელი და ხმოვანი სიგნალის მოწყობილობების საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია. ამასთან, სადავო ნორმებით პარლამენტის სასახლეში ვიზიტორს ეკრძალება ტრანსპარანტის გამოფენა და საინფორმაციო მასალის დარიგება, აგრეთვე სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის(პლაკატის, ბანერის, წარწერისა და სხვა) გაკვრა ან სხვაგვარად განთავსება. ამდენად, სადავო ნორმები ამკრძალავი შინაარისაა და პარლამენტში შესვლის მქონე ყველა პირს, მათ შორის მოსარჩელეს უკრძალავს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ტრანსპარანტის გამოფენას, საინფორმაციო მასალის დარიგებას. მოსარჩელებს სურთ პარლამენტის სასახლეში გამოფინონ ფურცელზე დაწერილი წარწერა: „საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 1/259/23 ბრძანება(გასაჩივრებული ბრძანება) არაკონსტიტუციურია“. თუკი მოსარჩელეები საკუთარ აზრს ამგვარი ფორმით გამოხატავენ, გასაჩივრებულ ნორმებზე დაყრდნობით, საქართველოს პარლამენტის აპარატის მანდატურის სამსახურის მანდატური მათ მოსთხოვს წარწერის შენახვას, აღნიშნული მოთხოვნის დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში კი დაატოვებინებენ საქართველოს პარლამენტის სასახლის ტერიტორიას. ამის შემდგომ კი საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე უფლებამოსილია მოსარჩელეებს მაქსიმუმ 1 წლის ვადით აუკრძალოს პარლამენტის სასახლეში შესვლა. ამდენად, მოსარჩელეები წარმოადგენენ უფლებამოსილ პირებს იდავონ გასაჩივრებული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შესახებ, ვინაიდან სადავო ნორმებით დაწესებული აკრძალვის საფუძველზე მათ უწევთ გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებისგან თავის შეკავება, რაც გაუმართლებლად ზღუდავს კონსტიტუციით დაცულ გამოხატვის თავისუფლების უფლებას.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე.

წინამდებარე სარჩელით გასაჩივრებულია საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის N1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესი. N1/259/23 ბრძანების გამოცემის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის „კ“, „ს“ და „შ“ ქვეპუნქტები, ასევე 219-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 61-ე მუხლის პირველი და მე-3 ნაწილები.

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-18 მუხლით განისაზღვრება პარლამენტის თავმჯდომარის უფლებამოსილებები და უფლებამოსილების ფარგლები. მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის „კ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პარლამენტის თავმჯდომარე თავისი კომპეტენციის ფარგლებში გამოსცემს ბრძანებებს, „ს“ ქვეპუნქტის მიხედვით კი პარლამენტის თავმჯდომარე ამტკიცებს პარლამენტის სასახლეში და მიმდებარე ტერიტორიაზე უსაფრთხოების დაცვის რეჟიმს. ამავე მუხლის „შ“ ქვეპუნქტით პარლამენტის თავმჯფომარე ახორციელებს რეგლამენტითა და საკანონმდებლო აქტებით მისთვის მინიჭებულ სხვა უფლებამოსილებებს.

პარლამენტის რეგლამენტის 219-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, მსგავსად მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის „ს“ ქვეპუნქტისა პარლამენტის თავმჯდომარეზე ახდენს პარლამენტის სასახლის უსაფრთხოების დაცვის შესახებ რეჟიმის დადგენის უფლებამოსილების დელეგირებას. კერძოდ, პარლამენტის აპარატი პარლამენტის დაცვის სამსახურთან ერთად შეიმუშავებს პარლამენტის სასახლეში და მიმდებარე ტერიტორიაზე უსაფრთხოების დაცვის რეჟიმს, რომელსაც ამტკიცებს პარლამენტის თავმჯდომარე.

ამდენად, გასაჩივრებული ბრძანების ზემდგომი საკანონმდებლო აქტები უშუალოდ არ განსაზღვრავს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესს. მათით დადგენილია აღნიშნული წესის მიღების უფლებამოსილების დელეგირება. ამდენად, გასაჩივრებული წესის მსგავსი/იდენტური შინაარსი არ გვხვდება მის ზემდგომ საკანონმდებლო აქტებში, რის გამოც სარჩელში გასაჩივრებულია მხოლოდ ბრძანება და არა მისი ზემდგომი საკანონმდებლო აქტი.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. დავის საგანი და სასარჩელო მოთხოვნა

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-18 მუხლი განსაზღვრავს საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის უფლებამოსილებებს. აღნიშნული ბრძანების მე-2 მუხლის „ს“ ქვეპუნქტის თანახმად პარლამენტის თავმჯდომარე ამტკიცებს პარლამენტის სასახლეში და მიმდებარე ტერიტორიაზე უსაფრთხოების დაცვის რეჟიმს. პარლამენტის რეგლამენტის მიტითებული ნორმის საფუძველზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ შალვა პაპუაშვილმა 2023 წლის 4 სექტემბერს გამოსცვა საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესი.

საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის N1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტით ვიზიტორს ეკრძალება საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ტრანსპარანტის გამოფენა და საინფორმაციო მასალის დარიგება, აგრეთვე სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის(პლაკატის, ბანერის, წარწერისა და სხვა) გაკვრა ან სხვაგვარად განთავსება. ამასთან, ბრძანების მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების(ბანერის, პოსტერისა და სხვა), აგრეთვე ხმის გამაძლიერებელი და ხმოვანი სიგნალის მოწყობილობების საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანა დაუშვებელია. ბრძანების მიხედვით, ვიზიტორად მიიჩნევა საქართველოს პარლამენტის სასახლეში მყოფი პირი, რომელიც არ არის საქართველოს პარლამენტის წევრი ან საქართველოს პარლამენტის აპარატის თანამშრომელი. ხოლო, პარლამენტის სასახლე არის ქალაქ თბილისში, შოთა რუსთაველის გამზირის N8-ში მდებარე შენობა და მისი შიდა ეზო.

ამდენად, გასაჩივრებული ნორმები პარლამენტის სასახლეში შესვლის მსურველ ყველა ინდივიდს უზღუდავს სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შტანას, ხოლო შეტანის შემთხვევაში, უკრძალავს ტრანსპარენტის გამოფენას, საინფორმაციო მასალის დარიგებას, აგრეთვე სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის გაკვრას ან სხვაგვარად განთავსებას, რაც მოსარჩელის პოზიციით ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცულ გამოხატვის თავისუფლებას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის პირველ, მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად მიაჩნია საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის N1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტიები.

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებს აზრის და მისი გამოხატვის თავისუფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, გამოხატვის თავისუფლება ადამიანის არსებობის თანმდევი, განუყოფელი ელემენტია[1]. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი გამოხატვის თავისუფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას: „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის, მისი სრულფასოვანი განვითარების ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა. აზრისა და ინფორმაციის შეუფერხებელი გავრცელება უზრუნველყოფს შეხედულებათა მრავალფეროვნებას, ხელს უწყობს საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე საჯარო და ინფორმირებულ მსჯელობას, შესაძლებელს ხდის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში საზოგადოების თითოეული წევრის ჩართულობას“[2]

გამოხატვის თავისუფლება იცავს „ადამიანის უფლებას, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, გამოთქვას და გაავრცელოს საკუთარი აზრი, საგანგებოდ იცავს აზრისა და ინფორმაციის სხვადასხვა საშუალებით გავრცელების შესაძლებლობას, …მათ შორის არის პრესა, ტელევიზია, ინფორმაციის და აზრის გავრცელების სხვა საშუალებები“[3]. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გარანტირებული უფლების ერთ-ერთი უმთავრესი დანიშნულებაა, უზრუნველყოს ინფორმაციის თავისუფალი გავრცელება საჯაროდ ხელმისაწვდომი წყაროების მეშვეობით, რაც უმთავრესად, სწორედ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით ხორციელდება. ამდენად, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები საზოგადოებისა და ინდივიდების მიერ ინფორმაციის თავისუფლად მიღებისა და გავრცელების, აზრის ფორმირების ერთ-ერთი ცენტრალური, ფართომასშტაბიანი და ეფექტიანი პლატფორმაა. სწორედ მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების შეუფერხებელი, ავტონომიური, ჯეროვანი და დამოუკიდებელი საქმიანობა განაპირობებს საზოგადოებისა და თითოეული ინდივიდის მიერ აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლების პრაქტიკულ და ეფექტიან რეალიზაციას[4].

გაიმეორა რა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ცნობილი განმარტება გამოხატვის თავისუფლების ფარგლების თაობაზე (Handyside v. The United Kingdom) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ გამოხატვის თავისუფლება „...მოიცავს ისეთ იდეებს, აზრებს თუ გამონათქვამებსაც, რომლებიც მიუღებელია ხელისუფლებისთვის, საზოგადოების ნაწილისთვის თუ ცალკეული ადამიანებისთვის, შოკის მომგვრელია, რომელმაც შეიძლება აღაშფოთოს საზოგადოება, ადამიანები, წყენაც კი მიაყენოს მათ, გამოიწვიოს საზოგადოებაში ვნებათა ღელვა, ასევე იგი მოიცავს კრიტიკას და სარკაზმსაც“[5]. გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებები გამოხატავს საერთო დამოკიდებულებასა და სულისკვეთებას და მიანიშნებს გამოხატვის თავისუფლების დაცულობის ყველაზე უფრო შორეულ ფარგლებზე. ისინი ხაზს უსვამს, რომ საზოგადოებაში თავისუფლად უნდა ცირკულირებდეს განსხვავებული იდეები და შეხედულებები, მათ შორის, ისეთებიც, რომლებიც შესაძლოა შემაწუხებელი, გამაოგნებელი და შეურაცხმყოფელი აღმოჩნდეს საზოგადოების გარკვეული ჯგუფებისათვის, რადგან ამას მოითხოვს დემოკრატიული საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი ტოლერანტობა. ამავე დროს, კონსტიტუციით დაცულია ინდივიდის უფლება, შეარჩიოს ამა თუ იმ მოსაზრების ან კრიტიკის ადრესატი.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სახელმწიფო ვალდებულია შქმნას სამართლებრივი წესრიგი, სადაც ინდივიდებს ექნებათ შესაძლებლობა თავისუფლად გამოხათონ მათთვის სასურველი პოზიცია, მათ შორის იმგვარი შინაარსის მოსაზრებები, რომელიც შესაძლოა გამაღიზიანებელიც კი იყოს საზოგადოებისთვის და ამავდროულად შეარჩიოს ამა თუ იმ მოსაზრების ან კრიტიკის ადრესატი.

3. უფლებაში ჩარევა.

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით დაცულია გამოხატვის თავისუფლებისა და ინფორმაციის თავისუფლების მიღებისა და გავრცელების უფლებრივი ასპექტები, ხოლო კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტი განსაზღვრავს აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვისთვის აუცილებელ კონსტიტუციურ სამართლებრივ გარანტიებს.

მოცემულ შემთხვევაში გასაჩივრებული ნორმები კრძალავს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების(ბანერის, პოსტერისა და სხვა), აგრეთვე ხმის გამაძლიერებელი და ხმოვანი სიგნალის მოწყობილობების საქართველოს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე შეტანას. ხოლო, შეტანის შემთხვევაში ვიზიტორს ეკრძალება ტრანსპარანტის გამოფენა და საინფორმაციო მასალის დარიგება, აგრეთვე სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის(პლაკატის, ბანერის, წარწერისა და სხვა) გაკვნრა ან სხვაგვარად განთავსება.

თავდაპირველად უნდა აღინიშნოს, რომ გამოხატვის თავისუფლებით დაცულია არა მხოლოდ აზრის ვერბალური კომუნიკაციის ფორმით გამოხატვა, არამედ ექსპრესიული ქმედებებიც, როგორიცაა ტრანსპარენტის გამოფენა, საინფორმაციო მასალის დარიგება და სხვა. ამავე პოზიციას იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც. კერძოდ, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე FÁBER v. HUNGARY, ეხებოდაუნგრელი მემარჯვენე კონტრ-დემონსტრანტის დაკავებას. ეს აქტივისტიი დააკავეს იმის გამო, რომ მემარცხენეების მიერ გამართული ანტირასისტული პროტესტის საწინააღმდეგოდ აფრიალებდა არპადების დინასტიის დროშას, რომელის მსგავს დროშას იყენებდა უნგრეთში მოქმედი ფაშისტური რეჟიმი. „ფაშისტური“ დროშის საჯარო ადგილას გამოფენის გამო მომჩივანი დააკავეს. მომჩივანს პოლიციის მოთხოვნის დაუმორჩილებლობის გამო დაეკისრა 200 ევრო.[6] ამ ექსპრესიული ქმედების აღკვეთისათვის ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა (გამოხატვის თავისუფლება) მე-11 მუხლთან (შეკრების თავისუფლება) კავშირში. ამდენად, გამოხატვის თავისუფლებაში ასევე მოიაზრება ექსპრესიული გამოხატვაც, რომელიც აუცილებლად არ გულისხმობს ვერბალურ კომუნიკაციას. იგივე მიდგომას იზიარებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოც: „საქართველოს კონსტიტუციით დაცული გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები მოიცავს არავერბალურ კომუნიკაციას, მათ შორის, აზრის და ინფორმაციის წერილობით, ტექნიკური საშუალებებით ან ვიზუალური გამოსახულების ფორმით გავრცელებას. ამ თვალსაზრისით, ლოზუნგების, ბანერების და პლაკატების მეშვეობით აზრის გამოხატვა, კომუნიკაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და გავრცელებული ფორმაა. თითოეული მათგანი, შესაძლოა, ატარებდეს კონკრეტულ იდეას, ემსახურებოდეს საზოგადოების ინფორმირებას პოლიტიკური, კულტურული, სოციალური ან სხვა ინტერესის სფეროსთან დაკავშირებით მისი განმთავსებლის პოზიციის შესახებ[7].

გასაჩივრებული ნორმებით ვიზიტორს ეკრძალება პარლამენტის სასახლეში ტრანსპარანტის გამოფენა და საინფორმაციო მასალის დარიგება, აგრეთვე სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი მასალის(პლაკატის, ბანერის, წარწერისა და სხვა) გაკვრა ან სხვაგვარად განთავსება. აღნიშნული ამკრძალავი რეგულაციით ცალსახაა, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ დაადგინა გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულირება, რომელიც მიმართულია გამოხატვის თავისუფლების ადგილის, დროისა და მანერის შეზღუდვისკენ. კერძოდ, გასაჩივრებული ნორმა პარლამენტის სასახლეში უკრძალავს საკუთარი აზრის ტრანსპარანტის გამოფენით, საინფორმაციო მასალის დარიგებით და სადავო ნორმაში მითითებული სხვა საკომუნიკაციო მეთოდების გამოყენებით საკუთარი პოზიციის გამოხატვას.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, ასევე სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ საქართველოს კანონი იცნობს გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი და შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულირების ფორმებს. გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, შინაარსობრივი რეგულირების შემოღების გზით, ამ უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა. იმის სავალდებულოდ განსაზღვრა, თუ რა შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელება არის დაუშვებელი, გულისხმობს პირთა გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას[8]. ამისგან განსხვავებით, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულირება გულისხმობს გამოხატვის ადგილის, დროსა და ფორმის მიხედვით ისეთ არადისკრიმინაციულ შეზღუდვას, რომელიც გავლენას არ ახდენს ინფორმაციის ან იდეების შინაარსზე ან გამომხატველობით ეფექტზე ან ტოვებს მათი სხვა გზებით გამოხატვის ეფექტიან შესაძლებლობას[9]. შესაბამისად, გასაჩივრებული ბრძანების მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილია გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულირება, რომელიც ზღუდავს ინდივიდის გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას ადგილისა და ფორმის/მანერის მიხედვით. ვიზიტორს ეკრძალება გამოხატვის თავისუფლება საქართველოს პარლამენტში, რომელიც გამოხატულია ტრანსპარანტის გამოფენით, საინფორმაციო მასალის დაგიგებით, პლაკატის დაჭერით და სხვა.

გარდა ამისა, გასაჩივრებული ბრძანების მე-3 მუხლის მე-2 მუხლის თანახმად, ვიზიტორს პარლამენტის აპარატის ნებართვის გარეშე არ შეუძლია პარლამენტის სასახლეში სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთებისა და ხმის გამაძლიერებელი მოწყობილობების შეტანა. როგორც თავად ნორმიდან იკითხება, ნებართვის გარეშე აკრძალულია ისეთი ნივთების შემოტანა, რომელიც განკუთვნილის დემონსტრაციისთვის, რაც თავის მხრივ გულისხმობს ამ ნივთების ისეთი მიზნით გამოყენებას, როდესაც ვიზიტორს სურს საკუთარი პოზიციის გამოხატვა - პლაკატის, ბანერის და სხვა ნივთის საშუალებით. ამდენად, აღნიშნული ნორმაც აწესებს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას, რადგან პარლამენტის ვიზიტორს ნებართვის გარეშე არ აძლევს შესაძლებლობას პალრმაენტის სასახლეში საკუთარი პოზიციის გამოხატვის მიზნით გამოხატვის თავისუფლების რეალიზებისთვის საჭირო ატრიბუტების - სადემონსტრაციო ნივთების შეტანის შესაძლებლობას. მართალია აღნიშნული ნორმა, ერთი შეხედვით შინაარსობრივად ნეიტრალურია, თუმცა იმის გათვალისიწნებით, რომ სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთებისა და სხვა მოწყობილობების შეტანა პარლამენტის აპარატის ნებართვაზეა დამოკიდებული, შესაძლოა აღნიშნული უფლებამოსილება გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი კონტროლის მექანიზმად იქნეს გამოყენებული. კერძოდ, არსებობს აღნიშნული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკი, რის მიხედვითაც პარლამენტის აპარატის მიერ შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს მათთვის არასასურველი შინაარსის მქონე სადემონსტრაციო ნივთებისა და სხვა მოწყობილობების პარლამენტის სასახლეში შეტანის შეზღუდვას. ამასთან, პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანება არ ითვალისწინებს მითითებული უფლებამოსილების ფარგლებში, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების დამზღვევ მექანიზმს, რაც უფრო მეტად ზრდის ასეთი პრაქტიკის გაჩენის შესაძლებლობას. ამასთან, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება, იმგვარი საკითხია, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია[10], მითითებული ნორმიდან მომდინარე გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირების საფრთხეები საკონსტიტუიცო სასამართლომ მკაცრად უნდა შეაფასოს.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დაწესებულია შეზღუდვა გამოხატვის თავისუფლებაზე, რის გამოც ხდება კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევა

4. ლეგიტიმური მიზანი

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და შეიძლება დაექვემდებაროს ცალკეულ შეზღუდვებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით დამკვიდრებული მიდგომების თანახმად, შეზღუდვის კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“.[11]

გასაჩივრებული ნორმების ლეგიტიმურ მიზნად შესაძლოა დასახელდეს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სიმშვიდისა და წესრიგის დაცვა და საქართველოს პარლამენტის ნორმალური ფუნქციონირების ურუნველყოფა. ცხადია, საჯარო დაწესებულებებში სიმშვიდისა და წესრიგის დაცვა, აგრეთვე მათი ნომაrლური ფუნქციონირების უზრუნველყოფა მნიშვნელოვანი საჯარო სიკეთეა, რის გამოც შესაძლებელია გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტში მითითებული „სხვათა უფლებების“ დაცვის ფარგლებში. თუმცა, მნიშვნელოვანია შეზღუდვა ასევე იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება.

5. გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი საქართველოს პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“[12]. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“[13]. თანაზომიერების პრინციპის საწინააღმდეგოა ნებისმიერი ღონისძიება, რომელიც იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არის აუცილებელი.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვა არის მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება. მართალია, გასაჩივრებული ნორმები პარლამენტის სასახლეში გამოხატვის თავისუფლების რეალიზება სადემონსტრაციო ნივთების, პლაკატების, ბანერების გამოყენებით a priori არ გულისხმობს პარლამენტის სასახლეში წესრიგისა და სიმშვიდის დარღვევას, თუმცა გასაჩივრებული წესის ფარგლებში რეგულირებულია ისეთი გამოხატვაც, რომელსაც შესაძლოა თან ახლდეს წესრიგის დარღვევა. ამდენად, გასაჩივრებულ ნორმებს აქვთ უშუალო მიმართება სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზანთან და იგი აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის გამოსადეგობის ელემენტს.

6. აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურობის შეფასებისთვის აუცილებელია, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის აუცილებელ და პირის უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას. კერძოდ, „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“[14]. სწორედ თანაზომიერების კონსტიტუციური პრინციპის მოთხოვნაა, რომ არ არსებობდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად სხვა უფრო ნაკლებადმზღუდველი საშუალება. წინააღმდეგ შემთხვევაში მიიჩნევა, რომ სადავო რეგულირება იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის, რაც თანაზომიერების პრინციპის საწინააღმდეგოა[15].

იმის დასადგენად აკმაყოფილებს თუ არა გასაჩივრებული ნორმები აუცილებლობის კრიტერიუმს, საჭროა გაანალიზდეს როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ასევე ადმაიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა.

2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილების სამიტოვაციო ნაწილის 57-ე და 58-ე პარაგრაფში საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს: „შეკრების (მანიფესტაციის) ჩატარებაზე დადგენილი ტერიტორიული შეზღუდვის კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, კონკრეტული ვითარების და დაწესებულების ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით, მისი ფუნქციური დანიშნულებისა და მის სიახლოვეს შეკრების (მანიფესტაციის) ჩატარებით გამოწვეული საფრთხის შეფასების საფუძველზე განისაზღვრება. მოცემულ შემთხვევაში, დავის და შესაბამისად, შეფასების საგანს აკრძალვის ბლანკეტური ხასიათი წარმოადგენს, ვინაიდან კანონით გათვალისწინებული დაწესებულებების განსხვავებულობის მიუხედავად, კანონმდებელმა ერთგვაროვანი მიდგომა, ყველა დაწესებულებასთან მიმართებით იდენტური შეზღუდვა დაადგინა. სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის მოსაზრებას, რომ სადავო ნორმის მიზანი დაწესებულებების ბლოკირების, მათი პარალიზების საფრთხის თავიდან აცილებაა. შენობის ბლოკირების აკრძალვა, „შეკრებების და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–2 პუნქტის რეგულირების საგანს წარმოადგენს, მაშინ როდესაც სადავო ნორმა შენობების შესასვლელებიდან 20 მეტრის რადიუსში შეკრების ჩატარებას ზოგადად, კონკრეტულ გარემოებებზე მითითების გარეშე კრძალავს. სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა იმ შემთხვევაშიც მოქმედებს, როდესაც შეკრება (მანიფესტაცია) ადმინისტრაციული ორგანოების და საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი დაწესებულებების გამართულ ფუნქციონირებას საფრთხეს არ უქმნის“.

მნიშვნელოვანია ასევე აღნიშნული გადაწყვეტილების 59-ე პარაგრაფი: „ზემოაღნიშნული არ გამორიცხავს კანონმდებლის უფლებამოსილებას, დაწესებულების გამართული ფუნქციონირების უზრუნველყოფის მიზნით, მისი ფუნქციური დანიშნულების, სპეციფიკის ან/და ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით განსაზღვროს შეკრების (მანიფესტაციის) ჩატარების შესაფერისი ადგილი ისე, რომ კონსტიტუციური უფლების არსი არ იყოს უგულებელყოფილი. კანონმდებელი ასევე უფლებამოსილია, დააწესოს შეზღუდვები გამოხატვის თავისუფლების, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების განხორციელებაზე ისეთ შენობებთან ან ტერიტორიაზე, რომელიც დაცვის და უსაფრთხოების განსაკუთრებულ ზომებს საჭიროებს. გამონაკლის შემთხვევაში, შეზღუდვის არსებობა შეიძლება გამართლებული იყოს მაშინაც, თუ შეზღუდვა მანიფესტაციისა და შეკრების ჩატარებას კონკრეტულ ტერიტორიაზე პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის. „... კომპეტენტურ სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, შეკრება გარკვეული პირობების შესრულებას დაუკავშიროს, თუ შესამჩნევი გარემოების გამო, შეკრების ან მსვლელობის მიმდინარეობისას უშუალო საფრთხე ემუქრება საჯარო უსაფრთხოებას ან წესრიგს...''.ხელისუფლების დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლები განსაკუთრებულად ფართოა, როდესაც უფლებაში ჩარევა უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ერთადერთი საშუალებაა. ამ მიზნით ზოგიერთი ტიპის დაწესებულების სიახლოვეს ბლანკეტური აკრძალვის დადგენა გამართლებული შეიძლება იყოს. ასე მაგალითად, გარკვეული რადიუსით შეკრებებისა და მანიფესტაციის ჩატარებაზე შეზღუდვის დაწესება სადავო ნორმაში ჩამოთვლილ ზოგიერთ ისეთ დაწესებულებასთან, როგორიცაა სამხედრო ნაწილი, პოლიციის წინასწარი დაკავების საკნები ან პენიტენციალური დაწესებულება, შესაძლოა გამართლებული იყოს, მიუხედავად იმისა, რომ ის შეკრებისა და მანიფესტაციის ჩატარებას პროტესტის ადრესატთან ფაქტობრივად შეუძლებელს გახდის.

ასევე, გადაწყვეტილების 61-ე პარაგრაფი: „შეუძლებელია წინასწარ იმის განსაზღვრა, თუ რა დისტანცია უნდა იყოს დაცული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. სხვადასხვა დროს, შეკრებისა თუ მანიფესტაციის ხასიათის, მისი რიცხოვნობისა და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, ეს მანძილი განსხვავებული შეიძლება იყოს. შეკრება (მანიფესტაცია) შეიძლება შეზღუდვას დაექვემდებაროს, თუ ის არსებითად აფერხებს სასამართლო პროცესს, ხელს უშლის სასამართლოს (ან სხვა დაწესებულების) საქმიანობას, მიუხედავად იმისა, იმართება ის 20 მეტრის რადიუსის ფარგლებში თუ არა. ამავე დროს, ტერიტორიული შეზღუდვის დაწესება არ არის გამართლებული, თუ უფლების რეალიზების შესაძლებლობა იმ შემთხვევაშიც გამოირიცხება, როდესაც შეკრება (მანიფესტაცია) საზოგადოებრივი წესრიგის ან სხვათა უფლებების დარღვევის საფრთხეს არ წარმოშობს“.

მართალია, 2011 წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილებაში სადავნო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი შეფასდა შეკრების თავისუფლებასთან მიმართებით, თუმცა, ვინაიდან შეკრების თავისუფლება გამოხატვის თავისუფლების ერთ ერთი ფორმაა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებული მსჯელობები წინამდებარე საქმისთვისაც რელევანტურია. როგორც ვხედავთ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიუღებლად მიაჩნია გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებაში ხელის შეშლა ისეთი შინაარსობრივად ნეიტრალური ნორმებით, რომელიც ბლანკეტური ხასიათისაა და გამოხატვის თავისუფლებას აბსტრაქტურლი, რეალური საფრთხის არსებობის მიუხედავად ზღუდავს. კონსტიტუციის მიხედვით, საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს, კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში კონტროლს უწევს მთავრობის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს. ასევე საქართველოს კონსტიტუციით და საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით გარანტირებულია საქართველოს მოქალაქეების უფლება მონაწილეობა მიიღონ საკანონმდებლო ხელისუფლების განროხრიცლეების პროცესში, დაესწრონ საკომიტეტო განხილვებს, შეხვდნენ საქართველოს პარლამენტის წევრებს და სხვა. ამის ფონზე, საქართველოს პარლამენტი არის საჯარო ფორუმი, რომელის გამოყენებითაც არა მხოლოდ პარლამენტის წევრებს და აპარატის თანამშრომლებს, არამედ საქართველოს მოქალაქეებსაც შეუძლიათ გამოხატონ საკუთარი პოზიცია. ამის გათვალისწინებით, საქართველოს პარლამენტის შენობა მისი ფუნქციური დატვირთვიდან გამომდინარე არ განეკუთვნება ისეთ დაწესებულებას, რომელშიც ხელისუფლების დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში გამართლებული იქნებოდა სპეციალური, განსაკუთრებული უსაფრთხოების რეჟიმის დაწესება. მეტიც, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, არა მხოლოდ საჯარო დაწესებულებების სივრცეში, არემდ მათ ფასადებზე ბანერების, ლოზუნგებისა და პლაკატების განთავსებაც კი ექცევა გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ ფარგლებში[16] შესაბამისად, პარლამენტის შენობა განეკუთვნება ისეთ დაწესებულებას რომელის შიგნითაც შესაძლებელია გამოხატვის თავისუფლების განხორციელება და აუცილებელია საქართველოს პარლამენტის შენობაში გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა წარმოადგენდეს აუცილებელ საშუალებას.

რელევანტურია ასევე ამერიკის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე McCULLEN v. COAKLEY(https://www.oyez.org/cases/2013/12-1168). საქმეში სადავოდ იყო გამხდარი მასაჩუსეტის კანონი, რომელიც აბორტისთვის განკუთვნილი კლინიკებიდან 35 მეტრის რადიუსით საჯარო გზებსა და ტრორუარებზე კრძალავდა შეკრებას. მოსარჩელეები იყვნენ აბორტის მოწინააღმდეგე აქტივისტები, რომელთა საქმიანობაც უკავშირდებოდა აბორტის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას და აბორტის მსურველი ქალების გადარწმუნებას გაეკეთებინათ აბორტი. სასამართლომ აღნიშნული კანონი გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალურ შეზღუდვად მიიჩნია და განმარტა: „მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობას შეუძლია დააწესოს შინაარსობრივად ნეიტრალური შეზღუდვები გამოხატვის დროის, ადგილისა და მანერის შესაზღუდად, მსგავს შეზღუდვებს უნდა გააჩნდეს მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესი და ტოვებდეს ალტერნატიულ გზებს ეფექტური კომუნიკაციისთვის“.

მოპასუხის მხრიდან გასაჩივრებული კანონის ლეგიტიმურ მიზნად დასახელდა აბორტის კლინიკების მიმდებარე ტერიტორიაზე უსაფრთხოების დაცვა, აბორტის მსურველი ქალების შევიწროებისა და თავდასხმისგან დაცვის ინტერესი. სასამართლოს შეფასებით, აღნიშნული ინტერესის გათვალისწინებით გამართლებული იყო გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულაციის დაწესება, თუმცა მიიჩნია, რომ შეზღუდვა არ წარმოადგენდა საჯარო ინტერესის დაცვისთვის აუცილებელ საშუალებას. სასამართლოს განმარტებით, ხელისუფლებას ჰქონდა შესაძლებლობა 35 მეტრიანი შეზღუდვის დაწესების ნაცვლად უშუალოდ აეკრძალა ის ქმედებები, რომელის თავიდან არიდებისთვისაც იქნა შემოღებული რეგულაცია. კერძოდ, სასამართლომ მიუთითა, რომ ხელისუფლებას შეეძლო აეკრძალა აბორტის კლინიკების მიმდებარე ტერიტორიაზე წესრიგის დარღვევა, აბორტის მსურველ ქალთა შევიწროება და მათზე თავდასხმა, რაც მიზნის მიღწევის უფრე ეფექტური და აუცილებელი საშუალება იქნებოდა.

უზენაესი სასამართლოს დასკვნით, მოქალაქეებისთვის, რომელსაც სურთ საჯარო დებატის წამოწყება აბორტის თემასთან დაკავშირებით და ცდულობენ აბორტის მსურველი ქალების გადარწმუნებას, ისეთი შეზღუდვის დაწესება, რომელიც ეფექტური კომუნიკაციის შესაძლებლობას ართმევს, თუმცა, ამავდროულად ხელისუფლებას აქვს სხვა ალტერნატივა საჯარო ინტერესის დასაცავად, წინააღმდეგობაში მოდიოდა ამერიკის კონსტიტუციის პირველი შესწორებით დაცულ გამოხატვის თავისუფლებასთან.

რელევანტურია ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე LASHMANKIN AND OTHERS V. RUSSIA(LASHMANKIN AND OTHERS v. RUSSIA (coe.int)). გადაწყვეტილების 426-ე პარაგრაფში ევროსასამართლო მიუთითებს, რომ პრაქტიკა, რომლის ფარგლებშიც ადმინისტრაციული ორგანოები შეკრების ინიციატორებს მიუთითებენ მანიფესტაციის გამართვის ადგილსა და დროზე, თუმცა არა იმ ლოკაციაზე, საიდანაც შესაძლებელი იქნებოდა მათი მოსაზრებების სამიზნე აუდიტორიისთვის მიწოდება და მათი მესიჯები არ იქნება სათანადოდ მოსმენილი, წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლთან. სასამართლო განმარტავს, რომ კონვენციის მე-10-ე და მე-11 მუხლებიდან გამომდინარე გამოხატვის თავისუფლებისა და მანიფესტაციის კონტექსტში დროისა და ადგილის შეზღუდვის შემთხვევაში სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას წარმოადგენს ინდივიდებისთვის ისეთი ალტერნატიული ადგილისა და დროის შეთავაზებას, რომლითაც გამოხატვის შინაარსი სამიზნე აუდიტორიასთან ეფექტურად იქნება მიწოდებული.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და ამერიკის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ შინაარსობრივად ნეიტრალური ნორმების საფუძველზე გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, უნდა წარმოადგენდეს უკიდურესად აუცილებელ საშუალებას, სახელმწიფოს არ უნდა გააჩნდეს სხვა, ნაკლებად შემზღუდავი ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობა. წინააღდეგ შემთხვევაში, ბლანკეტური შეზღუდვები განხილულია გამოხატვის თავისუფლების იმაზე მეტად შეზღუდვის შემთხვევად, რომელიც სცდება კანონმდებლის მიერ დასახულ საჯარო მიზნებს. ამასთან, შინაარსობრივად ნეიტრალური ნორმებით გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შემთხვევაში, უნდა არსებობდეს ალტერნატიული კომუნიკაციის ფორუმი, რომლითაც შესაძლებელი იქნება სამიზნე აუდიტორიისთვის გამოხატვის შინაარსის ეფექტურად მიწოდება.

როგორც უკვე აღინიშნა, გასაჩივრებული ბრძანების ლეგიტიმურ მიზნებად შესაძლოა დასახელდეს საქართველოს პარლამენტის შენობაში წესრიგისა და სიმშვიდის დაცვა, ასევე პარლამენტის ნორმალური ფუნქციონირების უზრუნველყოფის ინტერესი. შესაბამისად, უნდა შეფასდეს გასაჩივრებული ბრძანებით დადგენილი საქართველოს პარლამენტის სასახლის უსაფრთხოების დაცვის წესები ითვალისწინებს თუ არა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ნაკლებად მზღუდავ, ალტერნატიულ საშუალებას ამისთვის კი უნდა შეფასდეს ბრძანებით დადგენილი უსაფრთხოების რეჟიმის არქიტექტურა.

ბრძანების პირველი მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხო გარემოს შენარჩუნება ეფუძნება უსაფრთხოებასა და ხელმისაწვდომობას შორის სათანადო ბალანსის დაცვის პრინციპს. ბრძანების საფუძველზე, საქართველოს პარლამენტის სასახლეში პირი შეიძლება შევიდეს შესაბამისი მოწმობისა წარდგენისა და ლითონის დეტექტორით შემოწმების შემდეგ. ბრძანებით საქართველოს პარლამენტის შენობაში აკრძალულია ცეცხლსასრროლი იარაღის, ასაფეთქებელი საშუალების, აფეთქებასაშიში ნივთიერებების, სხვა ისეთი ნივთების ან ნივთიერების შეტანა, რომლითაც შეიძლება დაირღვევს პარლამენტის სასახლეში არსებული წესრიგი და სამუშაო გარემო ან საფრთხე შეექმნას სასახლეში მყოფ პირებს. რაც შეეხება საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ვიზიტორთა ქცევის წესს, ბრძანების თანახმად, ვიზიტორი ვალდებულია საქართველოს პარლამენტის სასახლეში დაიცვას სიმშვიდე და წესრიგი, თავი შეიკავოს ისეთი ქმედებებისგან, რომელმაც შეიძლება ხელი შეუშალოს საქართველოს პარლამენტის საქმიანობას და საქართველოს პარლამენტში მიმდინარე ღონისძიებების მსვლელობას. დამატებით, ვიზიტორს ეკრძალება საქართველოს პარლამენტის წევრებისთვის ბრიფინგის ჩასატარებლად განსაზღვრულ სივრცეში ჟურნალისტებთან კომუნიკაცია საქართველოს პარლამენტის აპარატის საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და ინფორმაციის დეპარტამენტის თანხმობის გარეშე. ამასთან, ბრძანება ადგენს, რომ ვიზიტორი ვალდებულია საქართველოს პარლამენტის სასახლეში ყოფნის პერიოდში დაემორჩილოს სახლემწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის თანამშრომლისა და საქართველოს პარლამენტის აპარატის მანდატურის სამსახურის მანდატურის მითითებებს. ხოლო, წინააღმდეგ შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტის აპარატის მანდატურის სამსახურის მანდატური უფლებამოსილია ბრძანებით დადგენილი წესების დარღვევიას მოსთხოვოს პირს მისი დარღვევის შეწყვეტა, ხოლო აღნიშნული მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში - საქართველოს პარლამენტის სასახლის დატოვება.

გარდა ამისა, ბრძანებით დადგენილია საქართველოს პარლამენტის უსაფრთხოების 3 დონე:

1. წითელი დონე - ბუნებრივი კატასტროფის, საქართველოს პარლამენტის სასახლეზე თავდასხმის ან სხვა მყისიერი საფრთხის წარმოშობის შემთხვევაში, რომელიც საშიშროებას უქმნის პარლამენტის სასახლეში მყოფი პირების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას, შეიძლება გამოცხადდეს უსაფრთხოების წითელი დონე. უსაფრთხოების წითელი დონის გამოცხადების შემთხვევაში ხორციელდება საქართველოს პარლამენტის სასახლეში მყოფი პირების ევაკუაცია. ევაკუაციის დროს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში მყოფი ყველა პირი, გარდა საქართველოს პარლამენტის აპარატის უფროსის მიერ საფრთხის სპეციფიკისა და მისი თავიდან აცილების საჭიროების შესაბამისად განსაზღვრული პირებისა, ვალდებულია დატოვოს პარლამენტის სასახლე.

2. ყვითელი დონე - ყვითელი დონე − თუ არსებობს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში სამუშაო გარემოს ან/და უსაფრთხო გარემოს დარღვევის რისკი, შეიძლება გამოცხადდეს უსაფრთხოების ყვითელი დონე. უსაფრთხოების ყვითელი დონის მოქმედების პერიოდში საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანებით მათ შორის შესაძლოა შეიზღუდოს ვიზიტორების საქართველოს პარლამენტის შენობაში შესვლა, ან შიგნით მყოფი ვიზიტორების მიერ საქართველოს პარლამენტის სასახლის დატოვება.

3. მწვანე დონე - თუ არ არის გამოცხადებული უსაფრთხოების წითელი ან ყვითელი დონე, საქართველოს პარლამენტის სასახლეში მოქმედებს უსაფრთხოების მწვანე დონე, როდესაც სპეციალური შეზღუდვები დაწესებული არ არის.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანება ითვალისწინებს საქართველოს პარლამენტის შენობაში ნივთების შეტანის შემოწმების ვალდებულებას და კრძალავს ისეთი ნივთების შეტანას, რომელსაც შეუძლია გამოიწვიოს წესრიგის დარღვევა. ამავდროულად, აწესებს წესრიგის დაცვის ვალდებულებას და მისი დარღვევის შემთხვევაში ითვალისწინებს აღკვეთის შესაბამის ზომებს. ეს კი ნიშნავს, რომ საქართველოს პარლამენტის სასახლეში წესრიგის დაცვის უზრუნველსაყოფად დამატებით სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვების დაწესება არ წარმოადგენს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებელ საშუალებას. აღნიშნული დასკვნის საშუალებას იძლევა ის გარემოება, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე ვიზიტორს ეზღუდება საქართველოს პარლამენტის შენობაში ტრასპარენტისა თუ სხვა სადემონსტრაციოდ განკუთვნილი ნივთების შეტანა პარლამენტის აპარატის თანხმობის გარეშე და შემდგომში მათი დემონსტრირება, გამოფენა იმის მიუხედავად აღნიშნულ ქმედებას თან ახლავს თუ არა წესრიგის დარღვევა. აქედან გამომდინარე, პარლამენტის ბრძანებით დადგენილი შეზღუდვის რეალურ მიზანს წარმოადგენს არა წესრიგის დაცვა, არამედ გამხოატვის თავისუფლების შეზღუდვა, მათ შორის ისეთი გამოხატვის თავისფულების შეზღუდვა, რომელის ფარგლებშიც ვიზიტორი საკუთარ პოზიციას გამოხატავს მშვიდობიანად, ბრძანებით დადგენილი უსაფრთხოების წესების დაცვით და ხელს არ უშლის პარლამენტში მიმდინარე ღონისძიებების ნორმალურ ფუნქციონირებას. მაგალითად, პარლამენტის ბრძანების საფუძველზე შესაძლებელია პარლამენტის აპარატმა ვიზიტორი არ დაუშვას პარლამენტის სასახლეში თუ მას აცვია მაისური, რომელზეც დატანილი იქნება პოლიტიკური გამოხატვის შემცველი წარწერა, ან დაშვების შემთხვევაში აღნიშნულ პირს მანდატურმა მოსთხოვოს მაისურის შენახვა, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი დაატოვებინონ პარლამენტის სასახლე. ცხადია, ასეთ შემთხვევაში მხოლოდ მაისურზე გაკეთებული წარწერისთვის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, თუ მას თან არ ახლავს ვიზიტორის მხრიდან წესრიგის დარღვევა წარომოადგენს გამოხატვის თავისუფლების არააუცილებელ შეზღუდვას.

გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა განსაკუთრებით საგანგაშოა იმ პირობებში, როდესაც ბრძანებით დადგენილი წესების დარღვევის შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე უფლებამოსილია დარღვევის სიმძიმისა და მისი გამეორების რისკის შეფასების საფუძველზე განახორციელოს პრევენციული ღონისძიება, კერძოდ, ვიზიტორს შეუზღუდოს საქართველსო პარლამენტის სასახლეში შესვლა 1 წლამდე ვადით. შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე თუკი პირმა წესრიგის დარღვევის გარეშე პარლამენტში წარწერის, ბანერის ან ტრანსპარანტის მეშვეობით გამოხატა საკუთარი პოზიცია, შესაძლოა პარლამენტის თავმჯდომარემ მის მიმართ გამოიყენოს სანქცია და პირი 1 წლის განმავლობაში ვეღარ შევიდეს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში. ცხადია, ასეთ რეგულაციას არ გააჩნია რაიმე ტიპის გამართლება და არ აქვს კავშირი პარლამენტში წესრიგის დაცვის აუცილებლობასთან. სადავო ნორმების რეალური მიზანია პარლამენტში ისეთი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, რომელიც არ იწვევს წესრიგის დარღვევას. ამის გათვალისწინებით, სადავო ნორმები ვერ გამოდგება მიზნის მიღწვის აუცილებელ საშუალებად და ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნებს.

დამატებით, როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პარლამენტი წარმოადგენს საკანონმდებლო ორგანოს, სადაც ხშირია ისეთი სკაითხების განხილვის პრაქტიკა, რომელზეც მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილს შესაძლოა ნეგატიური ან კრიტიკული დამოკიდებულება გააჩნდეს. ამასთან, ამ პირებს აქვთ შესაძლებლობა ამგვარი საკანონმდებლო ნიციატივების განხილვისას მონაწილეობა მიიღონ კანონპროექტის საკომიტეტო განხილვებში და ზეპირად გამოხატონ საკუთარი კრიტიკული მოსაზრებები. საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი ასევე ითვალისწინებს მოქალაქეთა შესაძლებლობას წერილობითი მოსაზრებებით მიმართონ საქართველოს პარლამენტს ამა თუ იმ საკითხზე საკუთარი პოზიციის დასაფიქსირებლად. ასეთ პირობებში, განსაკუთრებით აბსურდულია სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვები, ვინაიდან ვიზიტორებს შეუძლიათ საკუთარი მოსაზრება გამოხატონ ზეპირად, თუმცა მათ ეკრძალებათ მისი წერილობითი ფორმით, ტრანსპარანტის, ბანერის ან სხვა საშუალებით გამოხატვა, რომელსაც თან არ ახლავს წესრიგის დარღვევა.

2017 წლის კონსტიტუციური რეფორმის მთავარ მიზანს კონსტიტუციის საპარლამენტო რესპუბლიკისათვის სრული შესაბამისობის უზრუნველყოფა წარმოადგენდა. საპარლამენტო რესპუბლიკისთვის დამახასიათებელი კონსტიტუციური სამართლის ფუნდამენტური პრინციპი კი გულისხმობს ინდივიდებისა და მათ წარმომადგენლებს შორის ანგარიშვალდებულების მექანიზმების შექმნასა და პარლამენტის მოსახლეობისთვის უფრო მეტად ხელმისაწვდომ ორგანოდ გადაქცევას. საპარლამენტო რესპუბლიკაში პოლიტიკური პროცესების მთავარი განმსაძღვრელი ორგანო სწორედ პარლამენტის შენობაა, შესაბამისად, მოქალაქეებს უნდა მიუწვდებოდეთ ხელი პარლამენტის სასახლის, როგორც საჯარო ფორუმის გამოყენების შესაძლებლობაზე, სადაც გამოხატავენ საკუთარ მოსაზრებებს, გავლენას მოახდენენ პარლამენტარებზე თუ საზოგადოების სხვა წევრებზე. ამდენად, გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე შექმნილი მოწესრიგება, წინააღმდეგობრივია საპარლამენტო რესპუბლიკის ღირებულებებთანაც, ვინაიდან ძირს უთხრის პარლამენტის ანგარიშვალდებულებას მოქალაქეების წინაშე და პოლიტიკური პროცესებით დაინტერესებულ მოქალაქეებს შესაძლებლობას ართმევს პარლამენტის სასახლის საჯარო ფორუმად გამოყენებისთვის, რათა გამოხატონ საკუთარი მოსაზრებები.

შესაბამისად, სადავო ნორმებით დადგენილი შინაარსობრივად ნეიტრალური ნორმები, ზოგიერთ შემთხვევაში ვიზიტორებს შესაძლოა ართმევდეს ეფექტური კომუნიკაციისთვის ალტერნატიული ფორუმით სარგებლობის შესაძლებლობას, რომლითაც მათ შესაძლებლობა ექნებოდათ გამოხატვის შინაარსი მათთვის სათანადო ფორმით მიეწოდებინათ პარლამენტის წევრებისთვის ან საქართველოს პარლამენტიდან სხვა მოქალაქეებისთვის. სხვა სიტყვებით, გასაჩივრებული ნორმები ვერ უზრუნველყოფს საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხო გარემოს შენარჩუნებასა და ხელმისაწვდომობას შორის სათანადო ბალანსის დაცვას.

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისიწნებით, ვინაიდან პარლამენტის ბრძანება ისედაც კრძალავს პარლამენტში ისეთი ნივთების შეტანას და ისეთ ქცევას, რომელსაც შეუძლია დაარღვიოს წესრიგი და ხელი შეუშალოს პარლამენტის ნორმალურ საქმიანობას, სადავო ნორმებით დადგენილი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა წარმოადგენს მიზნის მიღწევის არააუცილებელ საშუალებას, რის გამოც არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი. ამდენად, ვითხოვთ საქართველოს კონსტიტუციის პირველ, მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის დამტკიცების თაობაზე საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 4 სექტემბრის N1/259/23 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს პარლამენტის სასახლეში უსაფრთხოების დაცვის წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტიები.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის №1/1/468 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის №1/1/468 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/5/675,681 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-71,72

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40.

[6] FÁBER v. HUNGARY მე-5 პუნქტი

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 4 ივლისის N1/5/1271 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბესიკ ქათამაძე, დავით მჟავანაძე და ილია მალაზონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-7.

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ, II-36.

[9] სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი.

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ, II-36.

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60.

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48.

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26.

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26.

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 12 ნოემბრის №1/2/1475 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს ბექანასი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20.

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 4 ივლისის N1/5/1271 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბესიკ ქათამაძე, დავით მჟავანაძე და ილია მალაზონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-7.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა