კოლეგიის შემადგენლობა:

1. იაკობ ფუტკარაძე – კოლეგიის თავმჯდომარე, სხდომის თავმჯდომარე;

2. ოთარ ბენიძე – წევრი;

3. ნიკოლოზ შაშკინი – წევრი, (მომხსენებელი მოსამართლე);

4. ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი – წევრი.

სხდომის მდივანი – დარეჯან ჩალიგავა

საქმის დასახელება: – მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძის „სასარჩელო განცხადება“ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს წინააღმდეგ.

დავის საგანი: – „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე – მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძე.

მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძის „სასარჩელო განცხადების“ არსებითად განსახილველად მიღების საკითხთან დაკავშირებით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის 21-ე მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოარკვია შემდეგი გარემოებანი:

I. „სასარჩელო განცხადება“ შემოტანილია 1996 წლის 17 დეკემბერს. მისი შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი.

სარჩელი შემოტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ.

მოსარჩელე – საქართველოს მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძე არის სახელმწიფო ლიცენზიის მქონე „პირადი ადვოკატი“ (საადვოკატო საქმიანობის კერძო ფირმა).

საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანა გამოიწვია იმან, რომ „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილების მე-3 პუნქტი, მოსარჩელის სიტყვით, „სასამართლოებს და საგამოძიებო ორგანოებს აძლევს სავალდებულო მითითებას“: გამოძიების სტადიაზე დამცველის მოვალეობის შესრულების უფლება აქვთ მხოლოდ ადვოკატებს, მათ შორის – უცხოელებსაც; პროფკავშირებისა და სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების, მათ შორის – კოოპერატივების წარმომადგენლები, აგრეთვე განსასჯელის ახლო ნათესავები, კანონიერი წარმომადგენლები საქმეში დაიშვებიან სასამართლოს განჩინებით ან მოსამართლის დადგენილებით სამართალში მიცემის სტადიიდან.

მოსარჩელის აზრით, პლენუმის დადგენილება პირდაპირ წინააღმდეგობაშია კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტთან, რომელიც აწესებს ადამიანის უფლებას – დაკავებისთანავე მოითხოვოს დამცველის დახმარება. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ „პლენუმი არსებითად ცვლის და ახალ შინაარსს აძლევს სიტყვას, „დამცველი“, რომელიც ბევრად დიდი მცნებაა, ვიდრე ადვოკატი... არავის არა აქვს უფლება აიძულოს ეჭვმიტანილი ან დაზარალებული, რომ მან დამცველად მხოლოდ ადვოკატი აიყვანოს. უზენაესი სასამართლოს პლენუმის აღნიშნული დადგენილება საფუძველშივე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის პრინციპებს“.

II. მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძის სარჩელში დაცული არ არის კანონმდებლობით დადგენილი ცალკეული წესები.

კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის ძალით, კონსტიტუციური სამართალწარმოების, საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის დაწყების საფუძველია კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების შეტანა. “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” კანონის ზემოაღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, სადავო საკითხზე შეტანილი უნდა იყოს კონსტიტუციური სარჩელი, მოსარჩელეს კი წარმოდგენილი აქვს „სასარჩელო განცხადება“.

დარღვეულია აგრეთვე „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტის მოთხოვნები. კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს კონსტიტუციის სათანადო მუხლებთან ერთად მითითებული უნდა იყოს აგრეთვე აღნიშნული კანონისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის ნორმები, რომლებიც მოსარჩელეს საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლებას აძლევს. ორგანული კანონის სათანადო ნორმები საერთოდ არაა ნახსენები სარჩელში. მითითებულია „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის 39-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტები, მაშინ როდესაც ამ კანონში სულ 35 მუხლია.

სარჩელში გვხვდება ტექნიკური ხასიათის სხვა უზუსტობანიც, რაც აძნელებს შინაარსის გაგებას.

III. „სასარჩელო განცხადების“ მიხედვით, მოსარჩელე მიმართავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თხოვნით:

1. მიიღოს გადაწყვეტილება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილების გაუქმებაზე;

2. „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის მიღებამდე“ შეაჩეროს „დღემდე მიღებული ყველა იმ ნორმატიული აქტის მოქმედება, რომელიც მიღებულია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის დადგენილების ფორმით“.

ამასთან ერთად, სარჩელში აღნიშნულია, რომ უზენაესი სასამართლოს პლენუმი ფაქტობრივად ახორციელებს საკანონმდებლო ფუნქციებს (საკანონმდებლო ფუნქციასაც „ითავსებს“); მოსარჩელის სიტყვით „პლენუმი პირდაპირ აღიარებს საერთაშორისო სამართლის ნორმების პრიმატს საქართველოს კანონებისა და მისი უზენაესი კანონის, კონსტიტუციის წინაშე“, ხოლო „საერთაშორისო სამართლის ნორმების ჩვენი მართლმსაჯულების ფუძემდებლურ პრინციპად აღიარების უფლება უმაღლეს სასამართლოს პლენუმს არ აქვს“; „უზენაესი სასამართლო არ არის უფლებამოსილი თავისი პლენუმის დადგენილების ფორმით გასცდეს მართლმსაჯულების ზედამხედველობის ფუნქციებს და კანონმდებლის როლში მოგვევლინოს, განმარტოს საქართველოს საპროცესო თუ მატერიალური ნორმები“...

ამ უკანასკნელ შემთხვევაში წარმოჭრილია სახელმწიფო ორგანოს კომპეტენციის ფარგლების საკითხი და ამის შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება მოქალაქეს არ გააჩნია.

რაც შეეხება „სასარჩელო განცხადებაში“ წამოყენებულ მე-2 მოთხოვნას საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის ყველა ნორმატიული დადგენილების შეჩერების შესახებ, მასზე თვითონ მოსარჩელემ თქვა უარი განმსწესრიგებელი სხდომის დროს იმის გამო, რომ იგი სრულიად დაუსაბუთებელია, კონკრეტულად არაა დასახელებული სადავო აქტები და არც სათანადო ტექსტები არ არის წარმოდგენილი.

ამგვარად, განსახილველი რჩება მოსარჩელის მხოლოდ ერთი მოთხოვნა, რომელიც ეხება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილების კონსტიტუციურობას.

4. სადავო ნორმატიულ აქტთან მიმართებით მოსარჩელე მიუთითებს, რომ უზენაესი სასამართლო (მისი პლენუმი) არ არის უფლებამოსილი „სავალდებულო მითითებები მისცეს საერთო სასამართლოებს იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა გამოიყენონ მათ კანონის ესა თუ ის ნორმა კონკრეტული საქმეების გადაწყვეტისას“. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმატიული აქტი, რომელიც სწორედ „ასეთ ინსტრუქციებს და მეთოდურ მითითებებს“ შეიცავს, „უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ პრინციპს მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის შესახებ“.

ამასთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლო განსაზღვრულ დრომდე უფლებამოსილი იყო თავისი პლენუმის დადგენილების ფორმით სასამართლოებისათვის მიეცა სახელმძღანელო განმარტებები კანონის გამოყენების თაობაზე. აქედან გამომდინარე, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ მაშინ კანონის შესაბამისად და შესასრულებლად მიღებულ ნორმატიულ აქტს წარმოადგენდა. ამას ადასტურებს 1990 წლის 28 დეკემბრის კანონი „საქართველოს რესპუბლიკაში სასამართლო წყობილების შესახებ“. ამ კანონის 57-ე მუხლით დადგენილია, რომ „საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლო... შეისწავლის და განაზოგადებს სასამართლო პრაქტიკას, აანალიზებს სასამართლო სტატისტიკას და სასამართლოებს აძლევს სახელმძღვანელო განმარტებებს სასამართლო საქმეთა განხილვისას წამოჭრილ საქართველოს რესპუბლიკის კანონმდებლობის გამოყენების საკითხებზე. საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის „სახელმძღვანელო განმარტებანი სავალდებულოა სასამართლოებისათვის, სხვა ორგანოებისა და თანამდებობის პირთათვის, რომლებიც იყენებენ ამ კანონს“. ასევე, ხსენებული კანონის 59-ე მუხლის ძალით, „საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმი... განიხილავს სასამართლო პრაქტიკისა და სასამართლო სტატისტიკის შესწავლისა და განზოგადების მასალებს, სასამართლოებს აძლევს სახელმძღვანელო განმარტებებს საქართველოს რესპუბლიკის კანონმდებლობის გამოყენების საკითხებზე“.

მაშასადამე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება ნორმატიული აქტის სახით სავსებით კანონიერ საფუძველზე მოქმედებდა იმ დროისათვის და შემდგომაც გარკვეული პერიოდის განმავლობაში.

მდგომარეობა არსებითად შეიცვალა მას შემდეგ, რაც მიღებული იქნა საქართველოს ახალი კონსტიტუცია და 1997 წლის 1 თებერვლიდან ამოქმედდა 1996 წლის 29 ოქტომბრის კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ“.

V. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს 1996 წლის 29 ოქტომბრის კანონის 14 დადგენილება „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ უკვე აღარ ითვლება ნორმატიულ აქტად და ახლა იგი ძალადაკარგულია.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ 56-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ამ კანონის ძალაში შესვლამდე მიღებული (გამოცემული) სამართლებრივი აქტების (მიუხედავად მათი დასახელებისა) ნორმატიული აქტებისათვის მიკუთვნების საკითხს, სამართლებრივი აქტის შინააარსიდან გამომდინარე, წყვეტს საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო“.

იუსტიციის სამინისტრომ, სათანადო მიმართვის პასუხად, აცნობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს: „შეიძლება ერთმნიშვნელოვნად დავასკვნათ, რომ საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება (მიუხედავად მისი შინაარსისა) არ წარმოადგენს ნორმატიულ აქტს, ვინაიდან, ჯერ ერთი, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის დადგენილება, როგორც ნორმატიული აქტი არ არის „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის ჩამონათვალში და მეორეც, საქათველოს უზენაესი სასამართლო არ არის მოხსენიებული ამავე კანონის II თავში, როგორც ნორმატიული აქტების მიღების (გამოცემის) უფლებამოსილების მქონე ორგანო“.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის მე-4 მუხლს, რომლის ჩამონათვალში არ არის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის დადგენილება, როგორც ნორმატიული აქტი, უნდა დაემატოს აგრეთვე ამავე კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელშიც მოცემულია საქართველოს კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების ნუსხა. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პლენუმის დადგენილება არც ამ ჩამონათვალში არ იხსენიება.

ამგვარად, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს 1996 წლის 29 ოქტომბრის კანონის მე-4, მე-5 მუხლებისა და II თავის ძალით, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ 1997 წლის 1 თებერვლიდან ნორმატიული აქტების კატეგორიას აღარ მიეკუთვნება. აქედან გამომდინარე, დღეისათვის მისი კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა არ შედის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში – მოქალაქის სარჩელის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლო იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავი საკითხებთან მიმართებით.

იმასთან დაკაშვირებით, რომ საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება 1997 წლის 1 თებერვლამდე ნორმატიული აქტის სახით მოქმედება, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის 50-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებზე – ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი ძალას კარგავს იმ შემთხვევებში, თუ: მიღებულია ნორმატიული აქტი, რომელიც მას ძალადაკარგულად აცხადებს; უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს მიერ მიღებულია ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციისა და სხვა საკანონმდებლო აქტის მიხედვით იწვევს მისი იურიდიული ძალის დაკარგვას.

ამასთან მიმართებით გასათვალისწინებელია „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის 62-ე მუხლის პირველი პუნქტი: „ამ კანონის ძალაში შესვლის მომენტიდან ძალადაკარგულად ჩაითვალოს ყველა ნორმატიული აქტი ან ნორმატიული აქტის ცალკეული ნაწილი, რომლებიც არ შეესაბამება ამ კანონს“.

უზენაესი სასამართლოს პლენუმის სადავო დადგენილების შეუსაბამობას „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონთან (მის მე-4; მე-5 მუხლებსა და II თავთან) ადასტურებს მათი ურთიერთმიმართება – სახელდობრ კი ის, რომ აღნიშნული კანონით განსაზღვრული კრიტერიუმების მიხედვით, პლენუმის დადგენილება ამიერიდან ნორმატიულ აქტად აღარ მიიჩნევა.

ამგვარად, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს 1996 წლის 29 ოქტომბრის კანონის 50-ე და 62-ე მუხლების შესაბამისად, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილება „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ 1997 წლის 1 თებერვლიდან ძალადაკარგულია. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 51-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით კი, „საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას“.

ზემოაღნიშნულ გარემოებათა გათვალისწინებით, იხელმძღვანელა რა „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტით, მე-18 მუხლის „ა“ და „გ“ პუნქტებითა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 51-ე მუხლის მე-2 პუნქტით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად მოქალაქე ნოდარ ნებიერიძის „სასარჩელო განცხადება“ „უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და ეჭვმიტანილის, ბრალდებულის, განსასჯელის დაცვის უფლების შესახებ“ საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი სასამართლოს პლენუმის 1992 წლის 29 აპრილის №14 დადგენილების კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით და შეწყდეს სამართალწარმოება ამ საქმეზე;

2. ეს განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასიჯვას არ ექვემდებარება;

3. განჩინება გამოქვეყნდება პრესაში.

იაკობ ფუტკარაძე – კოლეგიის თავმჯდომარე, სხდომის თავმჯდომარე

ოთარ ბენიძე – წევრი

ნიკოლოზ შაშკინი – წევრი (მომხსენებელი მოსამართლე)

ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი – წევრი