თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. N2/6/1367 “კონსტანტინე ჩაჩანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

სასამართლო მეგობრის მოსაზრება მომზადებულია თავისუფალი უნივერსიტეტის საკონსტიტუციო სამართლის კლინიკის მიერ.

კვლევაზე მუშაობდნენ სტუდენტები: სალომე გომართელი, ლიანა დარისპანაშვილი, თათია ვარსიმაშვილი, ნიკა ვალიაური, სოსო კაჭარავა, ლაშა ტურაშვილი, ვასილ ჟიჟიაშვილი, ნანუკი ზაზაშვილი, გიორგი მატუა, ანა მირიანაშვილი, თამარ ერემაძე, გიორგი ხარებავა, ლიკა ბიწაძე, ალექსანდრე გაბრიჩიძე, გიორგი ბოლქვაძე, ჯუბა თავხელიძე, დავით გამხარაშვილი, ალექსანდრე ბოჭორიშვილი.

თავისუფალი უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი - გვანცა კვარაცხელია

Washburn University School of Law: Lance Smith, Will Naeger.

Supervising Professor: Jeffrey Jackson.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრება შეეხება საკონსტიტუციო სასამართლოში მიმდინარე საქმეს N2/6/1367 “კონსტანტინე ჩაჩანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“ სასამართლო მეგობრის ავტორები წარმოადგენენ კვლევას და მოსაზრებას საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის სიტყვების: „წვრილმანი ხულიგნობა − საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს, –“ კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია“[1]. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ უმსჯელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობაზე, რომლის გარეშეც ვერ განვითარდება როგორც ინდივიდი, ისე საზოგადოება[2]. გამოხატვის თავისუფლება „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს საფუძველია“[3]. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის 1-ლი პუნქტი „იცავს აზრის გამოხატვისა და გავრცელების პროცესს, მის შინაარსსა და ფორმებს“[4]. მოცემულ შემთხვევაში/სარჩელში დასადგენია, არის თუ არა ამ კონსტიტუციური უფლებით დაცული სფეროს ნაწილი პროფანაციული (საზოგადოებრივი ეთიკის, მორალის დამრღვები) გამოხატვა. კერძოდ, მოსარჩელე კონსტანტინე ჩაჩანიძეს თბილისის საკრებულოს წინ საპროტესტო აქციაზე („არა პანორამას“) ეკავა უცენზურო სიტყვების შემცველი ქაღალდი („პანორამა არა ყ*** “)[5]. შესაფასებელია, ეს ქმედება გამოატვის თავისუფლებით დაცულია თუ მისი პროფანაციული, შეურაცხმყოფელი ხასიათის გამო მასზე კონსტიტუციური გარანტია არ ვრცელდება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, გამოხატვის თავისუფლება „მოიცავს არა მხოლოდ ისეთ მოსაზრებებს თუ გამონათქვამებს, რომლებიც ყველასათვის მისაღებია, დადებითად აღიქმება, მთლიანად საზოგადოების ან თუნდაც მისი დიდი ნაწილის, უმრავლესობის აზრს და გემოვნებას ეხმიანება, არ ითვლება საჩოთიროდ, არამედ მოიცავს ისეთ იდეებს, აზრებს თუ გამონათქვამებსაც, რომლებიც მიუღებელია ხელისუფლებისთვის, საზოგადოების ნაწილისთვის თუ ცალკეული ადამიანებისთვის, შოკის მომგვრელია, რომელმაც შეიძლება აღაშფოთოს საზოგადოება, ადამიანები, წყენაც კი მიაყენოს მათ, გამოიწვიოს საზოგადოებაში ვნებათა ღელვა, ასევე იგი მოიცავს კრიტიკას და სარკაზმსაც“[6]. აქედან გამომდინარე, ქმედებისა თუ სიტყვის მხოლოდ და მხოლოდ შეურაცხმყოფელი ხასიათი არ არის საკმარისი, რათა მასზე აღარ გავრცელდეს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედვით, „სიტყვას ან ქმედებას, თუ მას არ გააჩნია პოლიტიკური, სოციალური, მხატვრული ან სხვა ღირებულება, კონსტიტუციით დაცული სფეროდან გამოდის, როდესაც ის საზოგადოებრივ წესრიგს, უსაფრთხოებას, სხვათა უფლებებსა და თავისუფლებებს უპირისპირდება“[7]. აქედან გამომდინარე, უნდა შეფასდეს, აქვს თუ არა მოსარჩელის პროფანაციულ გამოხატვას ღირებულება. ამ შეფასების თვალსაზრისით, საინტერესოა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა.

1.1. პროფანაციული გამოხატვა - ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

ევროსასამართლოს განმარტებით, პროფანაციული, შეურაცხმყოფელი გამოხატვა არაა თავისთავად გამორიცხული ევროკონვენიის მე-10 მუხლით დაცვიდან, არამედ „შეურაცხმყოფელი გამოხატვა შეიძლება მოექცეს გამოხატვის თავისუფლების დაცული სფეროს გარეთ, თუ იგი უთანაბრდება ბოროტგანზრახულ დამდაბლებას, მაგალითად, როდესაც შეურაცხმყოფელი განცხადების ერთადერთი მიზანია შეურაცხმყოფის მიყენება, მაგრამ ვულგალური ფრაზების გამოყენება თავისთავად არ არის გადამწყვეტი შეურაცხმყოფელი გამოხატვის შეფასებისას“[8]. ევროსასამართლოს თანახმად, ევროკონვენციის მე-10 მუხლით დაცულია მოსაზრებებიც, რომლებიც გამოხატულია ქმედებით[9], მათ შორის საპროტესტო ქმედებით.[10] მაგალითად, ათა თურქის ქანდაკებაზე საღებავის გადასხმა ქემალისტური პოლიტიკის გასაპროტესტებლად და პარლამენტის წინ ბინძური ტანსაცმლის გამოფენა, რაც წარმოადგენდა ქვეყანაში არსებული ბინძური პოლიტიკის სიმბოლოს[11]. ზოგადად, ევროსასამართლოს თანახმად, „იმის შეფასება, ხვდება თუ არა სადავო ქმედება კონვენციის მე-10 მუხლის ფარგლებში, უნდა მოხდეს არა შემზღუდველად, არამედ ინკლუზიურად“[12]. ამ შეფასების განხორციელებისას ევროსასამართლო მხედველობაში იღებს ქმედების გამომხატველობით ხასიათს, მისი ავტორის განზრახვასა და მიზანს[13]. რაც მთავარია, ევროსასამართლო აფასებს გამოხატვის შინაარსის კონტექსტს, რომელშიც იგი განხორციელდა, რათა დაადგინოს, დაცულია თუ არა იგი გამოხატვის თავისუფლებით[14].

ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ სასამართლოში MĂTĂSARU საქმეში, მოსარჩელემ გენერალური პროკურორის ოფისის წინ გააპროტესტა გენერალურ პროკურატურაზე პოლიტიკოსების კონტროლი და კორუფცია[15]. მან პროტესტის საჩვენებლად ხის ორი ცალი ქანდაკება აღმართა, დააყენა, პირველ მათგანს წარმოადგენდა ერეგირებული პენისის ფორმის მქონე ქანდაკება მის თავზე მიმაგრებული პოლიტიკოსების სახეების სურათებით, ხოლო მეორე ქანდაკება იყო ვულვა, რომლის სასქესო ბაგეებს შორის დამაგრებული იყო პროკურორთა სურათები[16]. მოსარჩელის პროტესტი ეროვნული ორგანოების მიერ მიჩნეული იქნა ამორალურად, უხამსად[17], მაგრამ ევროსასამართლომ მაინც დაადგინა, რომ მოსარჩელის გამოხატვა დაცული იყო კონვენციის მე-10 მუხლით[18]. ამდენად, ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნული პროფანაციული ხასიათის გამოხატვა, რომელიც მიემართება საჯარო საკითხების გაპროტესტებას მიიჩნია, რომ დაცული გამოხატვის თავისუფლებით.

ასევე რელევანტურია საქმე, რომელშიც პანკ ფემინისტრუი ჯგუფის წევრმა მოსარჩელეებმა მოსკოვის იესო ქრისტეს სახელობის კათედრალში სცადეს თავიანთი სიმღერის “Punk Prayer – Virgin Mary, Drive Putin Away“ შესრულება[19]. ეროვნულმა სასამართლოებმა დაადგინეს, რომ უხამსი სიტყვების შემცველი წარმოდგენით მოსარჩელეებმა შეურაცხყვეს ხალხის დიდი ნაწილი, მორწმუნეები, არამორწმუნეები და მართლმადიდებლური რელიგია[20]. ამის საწინააღმდეგოდ, ევროსასამართლომ, მოსარჩელეთა გამოხატვის შეურაცხმყოფელი ხასიათის მიუხედავად, განმარტა, რომ მოსარჩელეებმა კათედრალში სიმღერის შესრულებით წარმოაჩინეს რეაქცია, პოზიცია რუსეთში მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებზე და ამიტომ მათი ქმედება იყო პოლიტიკური (ასევე არტისტული) გამოხატვა, რომელიც დაცული იყო კონვენციის მე-10 მუხლით[21].

ჩაჩანიძის სარჩელის შემთხვევაში ევროსასამართლოს მიდგომის გამოყენებით ცხადი გახდება, რომ მოსარჩელის გამოხატვა გაააზრებული უნდა იქნას თბილისის ურბანული პოლიტიკის კოტექსტში. კერძოდ, მოსარჩელემ პროფანაციული გამოხატვა განახორციელა საპროტესტო აქციის „არა პანორამას“ ფარგლებში, რომელშიც იგი დანარჩენ მონაწილეებთან ერთად აპროტესტებდა სსიპ ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტოს მიერ მშენებლობის გაცემას „პანორამა თბილისის“ პროექტზე[22]. სწორედ ამ მშენებლობის გასაპროტესტებლად ეკავა მოსარჩელეს ქაღალდი უცენზურო წარწერით „პანორამა არა ყ** “. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელის გამოხატვა აკრიტიკებდა სახელმწიფოს პოლიტიკას და გადაწყვეტილებას კონკრეტულ სფეროში, თბილისის ურბანულ განვითარებაში და შეეხებოდა საჯარო ინტერესის საკითხს. შესაბამისად, მოსარჩელის გამოხატვას ჰქონდა მნიშვნელოვანი საჯარო-პოლიტიკური, საზოგადოებრივი ღირებულება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ევროსასამართლოს პრაქტიკის საფუძველზე, პროფანაციული გამოხატვა დაცულია გამოხატვის თავისუფლებით.

1.1.1. დიდი ბრიტანეთის პრაქტიკა

საქმეში Harvey v Director of Public Prosecutions^[23] განხილული იყო 2009 წელს ლონდონში პოლიციამ გააჩერა პიროვნებები, რომლებიც მათი ვარაუდით მარიხუანას ატარებდნენ. ჰარვიმ, რომელიც ამ ოთხი პიროვნებიდან ერთ-ერთი იყო, პოლიციელების თანდასწრებით, საცხოვრებელი კორპუსების ეზოში რამდენჯერმე გამოიყენა სიტყვა F..k^[24], რის საპასუხოდაც პოლიციამ იგი საზოგადოებრივი წესრიგის აქტის მე-5 პარაგრაფის დარღვევისთვის დააკავა. მოცემულ საქმეში სასამართლოსთვის საყურადღებო იყო აღნიშნულ უშვერ სიტყვასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება საქმეზე Southard v DPP^[25], რომელშიც გაერთიანებული სამეფოს უზენაესმა სასამართლომ განმარტა : „მიუხედავად იმისა, თუ ვინაა მისი ადრესატი სიტყვა „F..k“ ატარებს პოტენციურად ძალადობრივ, შემაწუხებელ ხასიათს. გასათვალისინწბელია, რომ ეს სიტყვა რეალობაში ხშირად გამოიყენება, თუმცა ამის მიუხედავად სასამართლოს არ შეუძლია უგულებელყოს მისი შეურაცხმყოფელი ხასიათი მხოლოდ ხშირი გამოყენების გამო. სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე კონკრეტული საკითხის შეფასებისას გავლენა კონტექსტმა და გარემოებებმა უნდა მოახდინოს, რომელშიც ეს სიტყვებია გამოყენებული.[26]

Harvey v Director of Public Prosecutions საქმეში სასამართლო მართალია აღნიშნულ სიტყვებს უნარჩუნებს ნახსენებ უხამს მნიშვნელობას, თუმცა ამბობს, რომ შეუძლებელია ამ სიტყვების გამოყენება ჩაითვალოს მე-5 პარაგრაფის დარღვევად თუ არ დადასტურდება რომ პირები რომლებიც მათ ისმენდნენ ობიექტურად იგრძნობდნენ თავს შაურაცხყოფილად. მოცემულ საქმეში ხსენებული ფრაზები წარმოთქმული არ იყო კონკრეტული პირის მისამართით, თუმცა პოლიციელებთან დიალოგში იყო გამოყენებული, ხოლო სასამართლომ მხოლოდ ეს ვერ ჩათვალა იმის საკმარის მტკიცებულებად, რომ პოლიციელების მიმართ შეურაცხმყოფელი სიტყვების გამოყენების საფუძვლით დაედგინა მე-5 მუხლის დარღვევა. ამასთან, ამ სიტყვების მოსმენა შეეძლოთ, იქვე არსებული საცხოვრებელი სახლების მაცხოვრებლებსაც, და დიდი ალბათობით ასეც მოხდა, თუმცა სასამართლომ ამ ნაწილშიც არ დაადგინა დარღვევა, ვინაიდან სიტყვებს არ ჰყავდა კონკრეტული ადრესატი და კონტექსტის გათვალისწინებით, იყო საუბარში გამოყენებული, პოლიციელებისთვის ნაკლები ემოციური გრძნობის გამომწვევი სიტყვები, რაც არ მიუთითებს მე-5 პარაგრაფის დარღვევაზე.[27]

ამ და ბრიტანული სასამართლოს სხვა საქმეების შესწავლისას იკვეთება ორი ძირითადი ასპექტი საზოგადოებრივ სივრცეში უხამსი, ძალადობის მაპროვოცირებელი სიტყვების გამოყენების მიმართ. პირველი, ნებისმიერი უხამსი სიტყვის გამოყენებისას შესაფასებელია კონტექსტი, რომელშიც იგია გამოყენებული. შექმნილი მდგომარეობის, სიტყვების გამოყენების მანერისა და მიმართვის შეფასება სასამართლოს მიანიშნებს იმ პირის სუბიექტურ დამოკიდებულებაზე, რომელმაც აღნიშნული სიტყვები გამოიყენა. მეორე და ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია დანამდვილებით დადგენა იმისა, წარმოადგენდა თუ არა ეს სიტყვები ვინმესთვის ძალადობის მაპროვოცირებელ, მორალურად მიუღებელ და შეურაცხმყოფელ სიტყვებს და დადგა თუ არა ეს შედეგი. საქმეში Taylor v DPP [2006] პირის მიერ გამოყენებული იყო სიტყვები F…ing ni..er, რაც სასამართლომ ჩათვალა იმდენად მიუღებელ უშვერ გამოთქმად, რომ ნებისმიერი პირი რომელიც მას მოისმენდა ემოციურად განეწყობოდა ისე, რომ გამოთქმას შეურაცხმყოფელ და ძალადობის მაპროვოცირებელ ხასიათს მიანიჭებდა. ნაკლებად აგრესიული სიტყვების შემთხვევაში მხოლოდ დანახვება იმისა, რომ ეს სიტყვები მართლაც გამოიყენეს საკმარისი არაა მე-5 პარარაფის დარღვევის დასადგენად, არამედ უნდა დადგინდეს ეს სიტყვები ქმნიდა თუ არა მისი მსმენელი ობიექტური პირის მიმართ იმგვარ ემოციურ გრძნობებს, რაც მე-5 პარაგრაფის შემადგენლობაშია მითითებული.[28]

1.2. გამოხატვის თავისუფლების დაცული სფერო - ამერიკის შეერთებულ შტატებში

ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუციის პირველი შესწორება გამოხატვის თავისუფლებას იცავს. იგი იცავს, როგორც აზრის სიტყვიერ გამოხატვას, ისე მის წერილობით თუ ქმედების საშუალებით გამოხატვასაც.[29] მიუხედავად ამისა, გამოხატვა არაა აბსოლუტური უფლება და პრაქტიკიდან გამომდინარე, კონკრეტული გამოხატვა შეიძლება ვერ მოექცეს პირველი შესწორებით დაცულ სფეროში.

გამოხატვის თავისუფლებაზე მსჯელობისას მნიშვნელოვანია აღვნიშნოთ ორი ტიპის გამოხატვა. High value ( მაღალი ღირებულება ) და low value ( დაბალი ღირებულება ) speech. High value-ს მიეკუთვნება ისეთი მოსაზრებების გავრცელება, რომელთაც საზოგადოებისთვის გარკვეული ღირებულების მოტანა შეუძლია. Low value speech-ასეთ გამოხატვას ხშირ შემთხვევაში შესაძლოა ჰქონდეს ანტისოციალური და მიუღებელი აზრის გავრცელების მიზანი. ასეთი სახის გამოხატვას განეკუთვნება მაგალითად, ,,fighting words” და პროფანაცია.

ამერიკის უზენაესი სასამართლოს საქმე „Chaplinsky v. New Hampshire“[30] შეეხებოდა ჩაპლინსკის მიერ, საფეხმავალო ბილიკზე იმგვარი ლიტერატურის გავრცელებას, რომელიც მხარს უჭერდა მის რწმენას და ამავდროულად, სხვა რელიგიებს შეურაცხყოფდა. ჩაპლინსკიმ პოლიციელს „ღვთისგან დაწყევლილი ფაშისტი“ უწოდა, რის საფუძველზეც იგი დააპატიმრეს. სასამართლოს განმარტებით, სიტყვები, რომლებიც რაიმე ზიანის გამომწვევისკენ ან მშვიდობის დარღვევის წაქეზებისკენაა მიმართული, ვერ იქნება პირველი შესწორებით დაცული. ამ მიზნის მატარებელი სიტყვის გამოთქმა, ვერ მოექცევა სიტყვის თავისუფლებით დაცულ სფეროში ვინაიდან, ისინი არ ემსახურებიან იდეების რაიმე ექსპოზიციის არსებით ნაწილს და ისეთი უმნიშვნელო სოციალური ღირებულებაა, რომ ის სარგებელი, რაც შეიძლება მათგან გამომდინარეობდეს არ აღემატება წესრიგისა და ზნეობის დაცვის სოციალურ ინტერესს. ამდენად, ამ საქმეში ჩამოყალიბდა დაპირისპირების წარმომშობის სიტყვების ე.წ. „fighting words“ დოქტრინა.[31]

Terminiello v. Chicago[32] საქმეში განვითარდა „fighting words” დოქტრინა, რომლის მიხედვითაც, მოხდა გამიჯვნა თუ როგორი გამოხატვა შეიძლება ატარებდეს ამგვარ შინაარსს და გამოირიცხებოდეს შესაბამისად, პირველი შესწორებით დაცული სფეროდან. ტერმინიელო სიტყვით გამოდიოდა ხალხის წინაშე დახურულ აუდიტორიაში, რომლის გარეთაც ხალხის დიდი ჯგუფი მის გამოსვლას აპროტესტებდა. გამოსვლა, ზოგიერთი რასობრივი ჯგუფების კრიტიკას და რიგ პროვოკაციულ კომენტარებს მოიცავდა. იმის მიუხედავად, რომ იგი გმობდა პროტესტანტების დარბევას, მას ბრალი მაინც წაუყენეს არაკეთილსინდისიერი ქმედებისთვის და დააჯარიმეს. აღნიშნულ საქმეში უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ სიტყვები, რომლებიც აშკარა და რეალურ საფრთხეს გამოხატავენ არ არის დაცული კონსტიტუციით, ხოლო ის სიტყვები, რომლებიც, იწვევს საზოგადოებაში დავას და განსჯას დაცულია პირველი შესწორებით. შესაბამისად, უზენაესმა სასამართლომ, ქვედა ინსტანციების გადაწყვეტილება ჯარიმასთან დაკავშირებით შეცვალა, რადგან აღნიშნული დოქტრინით ტერმინიელოს გამოსვლა პირველი შესწორებით დაცულ სფეროს მიაკუთვნა.[33]

Feiner v. New York[34] საქმეში, უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ გამოხატვის თავისუფლებით დაუცველი ის შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, აჯანყების გამომწვევი სიტყვები, რომლებიც აშკარა და მყისიერი საფრთხის შემცველია, ასევე დასჯად ქმედებად კვალიფიცირდება. მოსარჩელე ნიუ-იორკის ერთერთ ქუჩაზე შეერთებული დინამიკით აკრიტიკებდა პრეზიდენტს და სხვა სახელმწიფო პოლიტიკურ მოხელეებს. ფეინერის სიტყვით გამოსვლა მიიჩნიეს, როგორც შავკანიანების თეთრკანიანებთან დაპირისპირების ერთგვარი მაპროვოცირებელი. ამასთან, მისი მხრიდან ქუჩის გადაკეტვა გამვლელ ადამიანების ნაწილს აწუხებდა. გაფრთხილებების გაუთვალისწინებლობის შემდეგ კი იგი პოლიციამ დააკავა. უზენაესმა სასამართლომ არ ჩათვალა, რომ ფეინერის გამოხატვის თავისუფლება შეილახა, რადგან იგი დააკავეს მისი იმ ქმედებებიდან გამომდინარე, რომლიდანაც აშკარა და მყისიერი საფრთხე მომდინარეობდა. სასამართლომ დაადასტურა, რომ სპიკერი არ შეიძლება დაპატიმრებული იყოს მისი სიტყვის შინაარსის გამო. თუმცა, მოცემულ საქმეში, ხალხის აჯანყების საფრთხე რეალურად მიიჩნია.[35]

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ Texas v. Johnson საქმეში განმარტების მიხედვით სიტყვები, რომლებიც პირდაპირ იწვევს ადამიანის პირად და ფიზიკურ შეუწარცხყოფას, ვერ მოექცეოდა პირველი შესწორებით დაცულ სფეროში. ამასთან, აუდიტორიის მიერ გარკვეული იდეების შეურაცხყოფად მიღება ვერ იქნებოდა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი.[36]

R.A.V. v. St. Paul[37] საქმეში, რამდენიმე თინეიჯერმა ჯვარი დაწვა ერთერთი შავკანიანი ოჯახის ეზოში. პოლიციამ დააკავა ერთი მოზარდი, რადგან მისი ქმედება მიიჩნიეს, რომ აღძრავდა სიბრაზეს, უკმაყოფილებას სხვებში რასის, ფერის, რელიგიის ან სქესის საფუძველზე. სასამართლომ ხსენებული საქმეებისგან სრულიად განსხვავებული მიდგომა გამოიყენა და განმარტა, რომ პირველი შესწორება იმ შემთხვევაშიც დაიცავს გამოხატვას, როდესაც იგი დისკრიმინაციულ ხედვას ემყარება. აქედან გამომდინარე, მოსამართლემ აღნიშნა, რომ ხელისუფლებას ამერიკის კონსტიტუცია ზღუდავს იმგვარი სადამსჯელო და შემზღუდავი ნორმების შემოღებისგან, რომელიც სიტყვისა და ქმედების გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევისკენაა მიმართული. არ შეიძლება გამოხატულ იდეასთან წინააღმდეგობის გამო ადამიანის ფუნდამენტური უფლების შეზღუდვა. ის ფაქტი, რომ ხელისუფლებამ შეიძლება შეზღუდოს გამოხატვა ისეთი ფარგლებით როგორიცაა უხამსობა, ცილისწამება ან „fighting words” არ ნიშნავს შეზღუდვის არეალის იმდენად გაფართოვებას, რომ მთავრობამ მხოლოდ ის კონტენტი შეზღუდოს, რომელიც მისთვისაა მიუღებელი პოლიტიკური თუ სხვა გადმოსახედიდან.[38]

Cohen v. California საქმეში სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია ის აქტი, რომლითაც კოენი დამნაშავედ ცნეს საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევაში იმის გამო, რომ მას ეცვა მოსაცმელი შემდეგი წარწერით- ,,fuck that draft”. მოსამართლე მარშალმა განმარტა, რომ სახელმწიფოს არ აქვს უფლება, რომ დაიყვანოს საჯარო დებატები, დისკუსია იმ დონემდე, რომ მაქსიმალურად გრამატიკულად გამართული, ზრდილობიანი და საზოგადოებისთვის მოსაწონი გახდეს. ამასთან, მან დააზუსტა, რომ სახელმწიფომ ამით შესაძლოა დააწესოს ცენზურა იგივე თვითკონტროლი გარკვეულ სიტყვებზე, რომლებსაც არ აქვთ საზოგადოებაში ,,პოპულარობა“. აგრეთვე, მისი აზრით, ,,one man's vulgarity is another's lyric."-ერთი ადამინისთვის ვულგარულობა, მეორესთვის უბრალოდ ლირიკაა. კითხვაზე, არის თუ არა კალიფორნიის სტატუტი კონსტიტუციური პირველ შესწორებასთან მიმართებით - უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ კოენის ქმედება არ იყო პროვოკაციული შინაარსის მატარებელი და არ იყო მიმართული კონკრეტული პირების შეურაცხყოფისკენ. ამასთან, არ არსებობდა იმის მტკიცებულებები, რომლებიც დაადასტურებდა, რომ საზოგადოების გარკვეული ნაწილი გააღიზიანა ან გარკვეული ქმედებისკენ უბიძგა კოენის მოსასხამზე დაწერილმა წარწერამ. სასამართლომ გამოყო გამოხატვის ორი ელემენტი: 1. the emotive (the expression of emotion)- ემოციური გამოხატვა; 2. the cognitive (the expression of ideas) - კოგნიტური გამოხატვა.

პროფანაციული ენის გამოყენება პროტესტის დროს არ ნიშნავს უხამსობას. კოენის საქმეში სასამართლომ ასევე შეაფასა ამ მოსასხამზე არსებული წარწერა, რომელიც არც უხამსობას, არც ეროტიკას და არც fighting words წარმოადგენდა. ამავე საქმეში სასამართლომ იმსჯელა, რომ შეურაცხმყოფელი გამოხატვის რეგულირების დაწესებას არ აქვს არანაირი გამართლება იმ თვალსაზრისით, რომ თუკი სახელმწიფო შეძლებდა მის რეგულირებას, მას ექნებოდა ძალაუფლება აეკრძალა ნებისმიერი სახის გამოხატვა. ეს ყოველივე კი ეჭვქვეშ დააყენებდა პირველი შესწორების მთავარ მიზანს, რომ არაპოპულარული და საზოგადოებისთვის მიუღებელი გამოხატვა იყოს დაცული.

საბოლოოდ, ამერიკის პრაქტიკის საფუძველზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ვულგარული ან პროფანაციული სიტყვები არ შეიძლება დაისაჯოს მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი მოსასმენად შეურაცხმყოფელია სხვისთვის. ამგვარი გამოხატვა ამერიკის პირველი შესწორების დაცვის ქვეშ მოექცევა. თუმცა, თუ სიტყვები ატარებენ დაპირისპირების წარმომშობი სიტყვების („fighting words”) მნიშვნელობას, რომლებიც პირდაპირაა მიმართული ძალადობის აქტების გამოწვევისკენ, ხელისუფლების მხრიდან ჩარევა გამართლებულია და ამ შემთხვევაში ადამიანის გამოხატვის თავისუფლება იზღუდება.

1.3. გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის ლეგიტიმური მიზნები - მორალის დაცვა

ჩაჩანიძის საქმეში სასამართლომ მიიჩნია, რომ პროფანაციული სიტყვა უხამსობაა იმ არგუმენტით, რომ მას არ ჰქონდა პოლიტიკური, კულტურული საგანმანათლებლო ან სამეცნიერო ღირებულება. ამდენად, საჭიროდ მივიჩნევთ, სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტება უხამსობასთან დაკავშირებით განვიხილოთ შედარებითი კვლევის საფუძველზე.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად. მოცემულ საქმეში კი საერთო სასამართლოებმა გამოხატვის თავისუფლებლის შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელეს მორალის დაცვა. საქალაქო სასამართლს დადგენილებაში ვკითხულობთ: „აღნიშნული უცენზურო სიტყვა საზოგადოების მხრიდან აღიქმება შეურაცხმყოფლად და მისი აღკვეთით დაცულია საზოგადოებრივი მორალი.“

მორალის დაცვა არ გვხვდება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტში, აქედან გამომდინარე, ის ვერ იქნება უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური საფუძველი. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს: „არ შეიძლება გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მართლმსაჯულების გზით მხოლოდ იმის გამო, რომ არ ვეთანხმებით, გვეშინია, გვძულს, მიგვაჩნია, რომ საზოგადოების მორალისა თუ ტრადიციების შეუსაბამოა“^[39]. დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპებთან შეუსაბამოა კონსტიტუციაში მითითებული შეზღუდვების ჩამონათვალის გაფართოება.

1.3.1. ამერიკის შეერთებული შტატების მიდგომა უხამსობასთან დაკავშირებით

უხამსობა, განსხვავებით პროფანაციისგან, არ არის დაცული პირველი შესწორებით. უხამსობის რეგულირება მიმართულია ზნეობისა და საჯარო მორალის, საზოგადოებრივი მოხმარებისთვის ხელმისაწვდომი ლიტერატურისა თუ ხელოვნების, საკომუნიკაციო საშუალებების (ტელევიზორი, მედია, სოციალური ქსელი თუ სხვა.) კონტროლით. თანამედროვე სამყაროში უხამსობის რეგულირება თითქმის ექსკლუზიურად შეეხება ისეთ ლიტერატურასა და ფილმებს მაგალითად, რომლებიც სექსუალური ხასიათის მატარებელია.[40]

ტესტების ფორმირება უხამსობის კონტენტის შესაფასებლად, სოციალური წესრიგის და ზნეობის დაცვაზე დაყრდნობით ხდებოდა დროთა განმავლობაში. Regina v. Hicklin-ის საქმეში, ჩამოყალიბდა ჰიკლინის ტესტი (მე-19 საუკუნე), რომლითაც განისაზღვრა, რომ უხამსად იმგვარი მასალა ითვლებოდა, რომელთაც გააჩნდათ იმის ტენდენცია, რომ მოეხდინათ ამორალური ან კორუმპირებული შინაარსის ზეგავლენა განსაკუთრებით იმ მგრძნობიარე და მოწყვლად საზოგადოებაზე, ვისაც ექნებოდათ წვდომა ამგვარ მასალასთან.[41]

საქმეში, Roth v. United States[42], როტი მართავდა ნიუ-იორკში წიგნის გაყიდვის ბიზნესს. იგი გაასამართლეს უცენზურო მასალის მეილით გაგზავნისთვის. საკითხი მდგომარეობდა შემდეგში, ახდენდა თუ არა გამოხატვის თავისუფლებაზე გავლენას ფედერალური შეზღუდვები უხამსობის ნაწილში. სასამართლომ აღნიშნა, რომ უხამსობა არ ექცეოდა პირველი შესწორებით დაცულ გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში. უხამსობას გააჩნია მინიმალური სოციალური ღირებულება და იგი უნდა ემორჩილებოდეს საზოგადოების ინტერესისა და სოციალური წესრიგის შენარჩუნებისთვის მიღებულ შეზღუდვებს. სასამართლოს თქმით, უხამსად ჩაითვლება ისეთი მასალა, რომელიც თანამედროვე საზოგადოების სტანდარტების გამოყენებისას საშუალო, გონიერ ადამიანზე პრიორიტეტულ ინტერესს იწვევს მისი დომინანტური თმენის მნიშვნელობიდან გამომდინარე. მოგვიანებით ეს შეფასების სტანდარტი შეიცვალა მილერის ტესტით.

ჩაჩანიძის საქმეში სასამართლომ ბლანკეტურად მიიჩნია პროფანაციული სიტყვა უხამსობად იმ არგუმენტით, რომ მას არ ჰქონდა პოლიტიკური, კულტურული საგანმანათლებლო ან სამეცნიერო ღირებულება. მილერის ტესტის[43] მიხედვით კონტენტის უხამსობად მიჩნევისთვის, სამი კრიტერიუმის დაკმაყოფილებაა საჭირო: (1)საშუალო ადამიანი უნდა თვლიდეს, რომ ნამუშევარი მთლიანობაში ავხორც ინტერესებს მიემართება; (2) ნამუშევარი აშკარად და შეურაცხმყოფელად უნდა გამოხატავდეს ან აღწერდეს სექსუალურ ქცევას, რომელიც განსაზღვრულია სპეციალურად მოქმედი კანონით; (3) ამავე ნაუშევარს, ერთობლივად შეფასებისას არ უნდა გააჩნდეს ლიტერატურული, მხატვრული, პოლიტიკური ან სამეცნიერო ღირებულება.

ქმედება, რომლის გამოც, ჩაჩანიძეს ადმინისტრაციული სახდელი დაეკისრა აშკარაა, რომ ვერ აკმაყოფილებს მილერის ტესტის სამივე კრიტერიუმს რის გამოც, მისი როგორც უხამსი შინაარსის მატარებელი კონტენტის განსაზღვრა დაუშვებელია. ამდენად, პრობლემურია ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საქალაქო სასამართლომ უხამსობასთან დაკავშირებით ამოიკითხა.

ზემოაღნიშნულის მიუხედავად, მთავრობას შეუძლია დაარეგულიროს სექსუალური ხასიათის, მაგრამ არა ბუნდოვანი ხასიათის გამოხატვა სხვადასხვა გზით. საქმეში City of Erie v. Pap's A.M.[44] განიხილებოდა პენსილვანიის საზოგადოებრივი უხამსობის ამკრძალავი განკარგულების მიმართება პირველ შესწორებასთან, რომელიც გამოიყენეს ამ შემთხვევაში, ქუჩაში შიშველი ქალის ცეკვის აღსაკვეთად. უზენაესმა სასამართლომ, არ მიიჩნია, რომ განკარგულება არღვევდა პირველი შესწორებით დაცულ გამოხატვას. მისი განმარტებით, საზოგადოებრივი სიშიშვლის აკრძალვა არეგულირებს ქცევას და ნებისმიერი შემთხვევითი ზეგავლენა შიშველი ცეკვის ექსპრესიულ ელემენტზე, მინიმალურია.[45]

Cohen v. California[46] საქმეში, უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ კოჰენის მაისურზე გამოსახული წარწერა „FUCK THE DRAFT“ არ იყო უხამსობის კატეგორია. აღნიშნული კატეგორიის მიმართ სახელმწიფოს აქვს ფართო დისკრეცია შეზღუდოს, მაშინ როდესაც იგი არის მნიშვნელოვნად ეროტიული ხასიათის და აკმაყოფილებს უხამსობის ტესტს.[47] აღნიშნული გამოხატვა შეიძლება იყოს უგემოვნო, მაგრამ გემოვნება და სტილი არის ის საკითხები რომელსაც კონსტიტუცია ინდივიდს ანიჭებს გამოხატვის დროს.[48]

1.4. გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის ლეგიტიმური მიზნები - საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა

ჩაჩანიძის საქმეში სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტებების მიხედვით, სადავო მუხლის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და ძალადობის თავიდან აცილება. სახელმწიფოს აქვს უფლება, საზოგადოებრივი წესრიგის დასაცავად აკრძალოს უცენზურო ტერმინების გამოყენება, მათ შორის წვრილმანი ხულიგნობის მუხლით. ამის მიუხედავად, მნიშვნელოვანია ამ მუხლის შინაარსი იყოს ვიწროდ მიზანმიმართული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. წვრილმანი ხულიგნობის შემოღების მიზანს წარმოადგენს საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და ძალადობის თავიდან აცილება. საზოგადოებრივ წესრიგს განსაკუთრებული საფრთხე მაშინ ემუქრება, როცა თუნდაც საჯარო ადგილას ერთი ადამიანი იყენებს უცენზურო გამონათქვამს მეორე ადამიანის მისამართით.

პროფანაციის საკითხის გარდა, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფეროს განხილვისას საჭიროა დადგინდეს, შექმნა თუ არა მოსარჩელის გამოხატვამ ძალადობის რეალური საფრთხე. ამ საკითხის განსაზღვრა მნიშვნელოვანია, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, „გამოხატვის თავისუფლების ზღვარი გაივლის იქ, სადაც გამოხატვა კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს, კონსტიტუციით გაცხადებულ პრინციპებსა და ღირებულებებს შეუქმნის საფრთხეს“[49]. ამასთავე, საფრთხე უნდა იყოს რეალური, რის დასადგენადაც უნდა შეფასდეს გამოხატვის ვითარება და კონტექსტი[50]. მაგალითად, ჩაჩანიძის გამოხატვის ადრესატი იყო სახელმწიფოს პოლიტიკა და არა კონკრეტული პირი. მოსარჩელის უცენზურო წარწერა არ ასახელებდა და არ მიემართებოდა კონკრეტულ პირს. შესაბამისად, მისი მიზანი არ ყოფილა კონკრტული პირის ან პირების შეურაცხყოფა. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელის გამოხატვას არ შეეძლო გამოეწვია ძალადობის რეალური საფრთხე კონკრეტული ადრესატის ან ადრესატების გაღიზიანებითა და პროვოკაციით.

1.4.1. Fighting words doctrine - მტრული სიტყვების დოქტრინა

ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაეს სასამრთლოს განმარტებით, სახელმწიფოს შეუძლია შეზღუდოს პერსონალურად შეურაცხმყოფელი გამონათქვამები, (ე.წ „fighting words“), რომლებსაც შეუძლიათ საშუალო გონიერი ინდივიდის პროვოცირება და ამ ინდივიდისგან ძალადობრივი რეაქციის გამოწვევა[51].

Fighting words- მტრული სიტყვები პირველად გამოყენებულ იქნა ამერიკის უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში- Chaplinsky v. New Hampshire-ის საქმეში. აღნიშნული ტერმინი მოიაზრებს ისეთი სიტყვების წარმოთქმას, რომლებიც მიემართება კონკრეტულ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს და მიზნად ისახავს შეურაცხყოფის, ზიანის მიყენებასა და საზოგადოებაში დაპირისპირების გამოწვევის მყისიერ საფრთხეს. უნდა აღნიშნოს, რომ ასეთი გამოხატვა არ არის გამოხატვის თავისუფლების, იდეათა გაცვლის ან რაიმე სოციალური ღირებულების მატარებელი. ასეთი ქმედება მოკლებულია სოციალურ ინტერესსა და ფასეულობას.

დაპირისპირების გამომწვევი სიტყვები (Fighting words) არის გამოხატვის თავისუფლების ისეთი კატეგორია, რომელიც არ არის დაცული პირველი შესწორებით. იმის განსაზღვრა რამდენად არის კონკრეტული სიტყვები შეურაცხმყოფელი არ არის დამოკიდებული ინდივიდის მიერ ამ სიტყვების აღქმაზე. მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია ობიექტური ტესტის გამოყენება, ანუ სასამართლოს შესაფასებელია ის გარემოება თუ როგორ გაიგებდა ამ სიტყვებს საშუალო, საღად მოაზროვნე, გონიერი ადამიანი და რამდენად გამოიწვევდა აღნიშნული სიტყვები, როგორც მის გაღიზიანებას, ისე ჩხუბის დაწყებას მისი მხრიდან.

Chaplinsky v. New Hampshire-ის საქმეში უზენაესმა სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ შემდეგი ეპითეტები: ,,damned racketeer” ( წყეული რეკეტირი ) და ,,damned fascist” ( წყეული ფაშისტი ) წარმოადგენდა პროვოკაციულ სიტყვებს, რომლებსაც შეეძლო გონიერი ადამიანის გაღიზიანება და ჩხუბის გამოწვევა. მაშასადამე, ასეთი სიტყვები სასამართლოს აზრით, ითვლება მტრულ სიტყვებად, რომლებსაც მოჰყვება კონკრეტული ჯგუფის მხრიდან ძალადობრივი რეაქცია. ბუნებრივია, ასეთი გამოხატვა არ არის დაცული პირველი შესწორებით.

აქვე უნდა გამოვყოთ გამოხატვის ორი ელემენტი ემოციური და კოგნიტური გამოხატვა. ემოციები და ემოციური გამოხატვა მოიცავს კოგნიტურ და არაკოგნიტურ ელემენტებსაც, როგორც გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელოვანი ნაწილი. სწორედ ამ ელემენტების წყალობით მიიღწევა გამოხატვის თავისუფლების მიზანი. ემოციური გამოხატვა თავის მხრივ მოიაზრებს ინდივიდის მიერ გამოხატვისას გამოყენებულ ეპითეტებს, ემოციებს. კლასიკური საქმე, რომელიც ემოციურ გამოხატვასთან შეგვიძლია მოვიხსენიოთ, ეს არის სწორედ Cohen-ის საქმე. უზენაესი სასამართლო ამ შემთხვევაში დააკვირდა ეპითეტებსა და ინდივიდუალური ლანძღვის ფორმას, რაც როგორც წესი გამოხატულია ემოციების სახით. კოენის საქმეში სასამართლო უფრო მეტად დააკვირდა არა მსმენლის, არამედ მოლაპარაკის ემოციებს. ამ საქმეში მოსამართლე ჰარლანმა განაცხადა, რომ ფაქტობრივად სიტყვები არის ხშირად შერჩეული ემოციებიდან და კოგნიტური ძალიდან გამომდინარე. ემოციები, ლაპარაკი, საუბარი გამოხატვის დროს შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვან ელემენტს წარმოადგენდეს მთლიანი მესიჯის გადაცემისას.[52]

საქმეში, Terminiello v. Chicago, ჩიკაგოში ამერიკის ქრისტიანთა ვეტერანების შეხვედრაზე მღვდელმა მამა არტურმა აუდიტორიის წინაშე ებრალების, პრეზიდენტ ფრანკლინის, პირველი ლედის, კომუნისტებისა და სხვათა მიმართ ნეგატიური განცხადება გააკეთა. მის განცხადებას ისმენდა გარეთ მყოფი საზოგადოება, რომლებიც ამ შეხვედრას აპროტესტებდნენ. მამა არტურის საპასუხოდ მათ ჩაამტვრიეს ფანჯრები, გაისტყორცნეს ლოდები კარების მიმართულებით. პოლიციამ ამის გამო დააკავა მამა არტური საზოგადოებრივი წესრგის დარღვევისთვის, რამაც ხალხის გაღიზიანება, გაბრაზება, კამათი, არეულობა გამოიწვია. უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა ილიონისის შტატის სასამართლოს გადაწყვეტილება. მოსამართლე დუგლასმა ყურადღება გაამახვილა არა მღვდლის გამოხატვის შინაარსზე, არამედ ჩიკაგოს ბრძანებულებაზე. სასამართლოს აზრით, აღნიშნული კანონი იჭრებოდა პირველ შესწორებაში, რომელიც იცავს გამოხატვის თავისუფლებას. გამოხატვის თავისუფლების ფუნქცია არის სწორედ კამათის გაღვივება, დისკუსიის წამოწყება. მისი მოსაზრებით, გამოხატვამ შესაძლოა მართლაც გამოიწვიოს ხალხის გაღიზიანება, გაბრაზება.

სასამართლომ ტერმინიელოს საქმისგან განსხვავებული გადაწყვეტილება მიიღო საქმეში Feiner v. New York. მოცემულ საქმეში სტუდენტმა ხალხით გადაჭედილ ქუჩაში მოუწოდა მსმნელებს, რომ დასწრებოდნენ შეხვედრას. მან ფერადკანიანებს მოუწოდა იარაღის აღზევება და თანაბარი უფლებებისთვის ბრძოლა, რის შემდეგაც მან გამოთქვა შეურაცხმყოფელი სიტყვები პრეზიდენტი ტრუმენისა და სხვა პოლიტიკოსების მიმართ. სასამართლომ 30 დღიანი პატიმრობა შეუფარდა სტუდენტს, აღნიშნა, რომ პოლიციის ოფიცრებს ევალდებოდათ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა. რაც შეეხება უზენაეს სასამართლოს, მან თქვა, რომ ბრალდებული იყო დაკავებული არა მის მიერ გამოხატული შინაარსის, არამედ მისი ქმედების გამო, რაც შეფასდა, როგორც ამბოხისკენ, აჟიოტაჟისკენ მოწოდებად და პოლიციისადმი დაუმორჩილებლობად.

Texas v. Johnson-ის საქმეში, ჯონსონმა დაწვა ამერიკის დროშა საჯაროდ 1984 წელს ტეხასში, დალასში. ჯონსონმა დროშის დაწვით გააპროტესტა პრეზოდენტ რონალდ რეიგანის პოლიტიკა. იგი დააკავეს იმის გამო, რომ დაარღვია ტეხასის სტატუტის ის დებულება, რომლითაც დაუშვებელია ამერიკის დროშის შებღალვა, შელახვა თუ ეს ქმედება იწვევს სხვებში ზიზღსა, გაბრაზებას, გაღიზიანებას. ჯონსონის ქმედება იყო ,,სიმბოლური გამოხატვა“ და დაცული იყო ამერიკის კონსტიტუციის პირველი შესწორებით. სასამართლომ შეაფასა ერთის მხრივ, საზოგადოებრივი წესრიგის, მყისიერი საფრთხისკენ მოწოდების საფრთხე და მეორე მხრივ, სიმბოლური გამოხატვის თავისუფლება. ამასთან, უზენაესმა სასამართლომ განმარტა ,,fighting words”-ის მნიშვნელობა და მიიჩნია, რომ აღნიშნულ საქმეში ,,fighting words” ადგილი არ ჰქონია. მისი აზრით, არც ერთი გონიერი ადამიანი არ მიიჩნევდა ჯონსონის უკმაყოფილების სიმბოლურ გამოხატვას ფედერალური მთავრობის პოლიტიკის მიმართ, როგორც უშუალო პირად შეურაცხყოფად.

რაც შეეხება ჩაჩანიძის ქმედებას fighting words-თან, ანუ მტრულ სიტყვებთან, დაკავშირებით, მოცემულ შემთხვევაში ნებისმიერი გონიერი ადამიანი მიიჩნევდა, რომ მისი სიტყვები მიმართული იყო არა კონკრეტული ჯგუფისკენ ან ინდივიდისკენ, არამედ სახელმწიფოსკენ, რაც ემსახურებოდა აქციაზე მისი პოზიციის დაფიქსირებას. თუკი მტრული სიტყვები მიმართულია განზრახ საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევისკენ და მიემართება კონკრეტულ ჯგუფს შეურაცხმყოფელი სახით და აღნიშნულ სიტყვებს/ ეპითეტებს არ გააჩნიათ სოციალური, მორალური ღირებულება, განსახილველ საქმეში ეს შემთხვევა სახეზე არ გვაქვს. ამდენად, სადავო ნორმა არის ფართო შინაარსის და სჯის მათ შორის ის გამოხატვასაც, რომელიც დაცულია გამოხატვის თავისუფლებით - პროფანაციული ენით გამოხატვა, რომელიც მიმართული არ არის კონკრეტული ადრესატისკენ, არ შეუძლია დაპირისპირების გამოწვევა, არამედ მიზნად ისახავს საჯარო საკითხების გაპროტესტებას.

1.5. გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი შეზღუდვა

სახელმწიფოს მიერ დაწესებული გამოხატვის შეზღუდვა შინაარსობრივია თუ იგი პირდაპირ აწესებს შეზღუდვას იმ გზავნილის საფუძველზე, რომელსაც სპიკერი გამოხატავს. არ შეიძლება მთავრობამ საზოგადოება დაყოს მათი შეხედულებების მიხედვით, თუ რომელი გამოხატვაა მისთვის მისაღები და რომელი მიუღებელი.[53] ზოგიერთ შემთხვევაში სამთავრობო რეგულაცია მოიცავს როგორც ნეიტრალურ, ისე შინაარსობრივ შეზღუდვას. აღნიშნულთან დაკავშირებით აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს არაერთი გადაწყვეტილების ფარგლებში აქვს ნამსჯელი, სადაც თითოეულ მათგანში ცდილობს მათ უერთიერთგამიჯვნასა და შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოტანას.

საქმეში, Madsen v. Women’s Health Center,[54] უზენაესმა სასამართლომ სადავო ნორმაში განასხვავა ხსენებული შეზღუდვის ნაწილები და საბოლოოდ სარჩელიც ნაწილობრივ დააკმაყოფილა. მისი განმარტებით, შინაარსობრივი შეზღუდვა მოიცავდა მკაცრი ტესტით განმარტების საჭიროებას რა დროსაც დაადგინა, რომ ქუჩაში ჩატარებული აქციის დროს სურათებისა და პლაკატების გამოფენა აქციის მონაწილეების მიერ, არ მოითხოვდა სამთავრობო შეზღუდვას და ამით პროტესტანთა პირველი შესწორებით დაცული სფერო ირღვეოდა. რაც შეეხება ნეიტრალურ შეზღუდვას, აღნიშნულთან დაკავშირებით განმარტა, რომ კონკრეტულ შენობასთან 36 მეტრის მანძილზე აქციის გამართვის დაუშვებლობა მთავრობის მხრიდან ეფუძნებოდა ნეიტრალურ რეგულაციას, რაც სხვათა უფლებების დაცვის ლეგიტიმური მიზნით გაამართლა. მაშინ, როდესაც აქციის მონაწილეების ამგვარი პროტესტი შენობასთან სიახლოვის შემთხვევაში, გამოიწვევდა მათ დაშინებას და სამსახურეობრივი ვალდებულებების შეუსრულებლობას, დასაშვებად მიიჩნია გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა სადავო ნორმის მხოლოდ ნეიტრალური შინაარსის ფარგლებში.

Texas v. Johnson[55] საქმეშიც უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ჯონსონის მიერ დროშის დაწვა მკაცრი ტესტით უნდა შეფასებულიყო. სასამართლომ განმარტებისას აღნიშნა, რომ მთავრობას არ აქვს უფლება გამოხატვა მხოლოდ იმიტომ შეზღუდოს, რომ იგი საზოგადოების უმეტესი ნაწილისთვის შეურაცხმყოფელი და მიუღებელია. აღნიშნულ საქმეში აშკარაა, რომ სასამართლომ უმცირესობათა აზრის გამოხატვა დაუშვა ისეთ შემთხვევაშიც კი, როდესაც უმეტესობა მას, როგორც შეურაცხმყოფელ კონტენტის მატარებლად აღიქვამს. საქმის განმარტებისას იკვეთება, რომ სასამართლოსთვის მნიშვნელოვანია რეგულირება წარმოადგენდეს ვიწროდ მიზანმიმართულ ქმედებას.

როგორც უკვე განვიხილეთ, სადავო ნორმის შემთხვევაში, სახელმწიფოს მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაში მდგომარეობს. მნიშვნელოვანია განვსაზღვროთ აქციის მონაწილეთა მიერ წარწერის, როგორც პროტესტისა და უკმაყოფილების გამოხატვის შეზღუდვის ბუნება. აშშ-ს პრაქტიკიდან გამომდინარე, როდესაც რეგულირება შეეხება საზოგადოებრივ ადგილებში უხამს და შეურაცხმყოფელ ქმედებას (თუნდაც პლაკატის მაგალითი, Madsen v. Women’s Health Center საქმეში), იგი ახდენს გამოხატვის თავისუფლებაში არა ნეიტრალურ, არამედ შინაარსობრივ ჩარევას. ნეიტრალური შეზღუდვა ხდება გამოხატვის დროის, ადგილისა და ფორმის მიხედვით შეზღუდვისას და არ მისი კონკრეტული შინაარსის გამო. ნეიტრალური შეზღუდვა ფასდება (intermediate) ტესტით, რომელიც უფრო ნაკლებად მკაცრია შინაარსობრივის შეფასების კრიტერიუმებთან შედარებით.

1.6. გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის გამართლება - გამოსადეგობა და აუცილებელი საშუალება

საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვისთვის გამოხატვის შეზღუდვა არის მიზნის მიღწევის საშუალება, მაგრამ თანაზომიერების ტესტის შემდეგი ეტაპი ითხოვს მის შემოწმებას გამოსადეგობის და აუცილებლობის მხრივ. სახელმწიფოს მიერ დასახელებული საშუალება უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალება.

სახელმწიფოს მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვაში მდგომარეობს, არ შეიძლება მივიჩნიოთ მიზნის მიღწევის ვიწროდ მიზანმიმართულ საშუალებად. ამის საილუსტრაციოდ, შეგვიძლია განვიხილოთ ისეთი მაგალითი, როდესაც ორი პირი საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას საუბრობს და იყენებს ისეთ სიტყვებს, რომლებიც საზოგადოების უმეტესობამ შეიძლება აღიქვას, როგორც ლანძღვა-გინება ანდა შეურაცხყოფა. ამ დროს სადავო ნორმით კერძო მაგრამ ხმამაღალი უცენზურო საუბრის დასჯა სადავო ნორმის საფუძველზე არ ხდება. აღნიშნული კი იძლევა შესაძლებლობას, რომ სადავო ნორმა გამოყენებულ იქნას არა ყველა შემთხვევაში, როდესაც პროფანაციული ენის გამოყენებას აქვს ადგილი საჯარო სივრცეში, არამედ შერჩევითად მაშინ როდესაც პოლიტიკურ გამოხატვას აქვს ადგილი.

1.6.1. დატყვევებული მსმენელის დოქტრინა

დატყვევებული მსმენელის დოქტრინა გულისხმობს ადამიანის უფლებას არ მოისმინოს მისთვის არასასურველი ინფორმაცია, რომელსაც ის მიიჩნევს როგორც შეურაცხმყოფელს/მავნებელს/პროფანაციულს. აღნიშნული დოქტრინა სახელმწიფოს აღჭურავს უფლებამოსილებით დაარეგულიროს გამოხატვის თავისუფლება იმ ფარგლებში, რომ დატყვევებულ მსმენელამდე არ მივიდეს მისთვის არარასურველი გამოხატვა. აღნიშნული უფლება დაცულია ამერიკის შეერთებული შტატების კონსტიტუციით და ზღუდავს პირველი შესწორებით დაცულ გამოხატვის თავისუფლებას იმ შემთხვევაში, როცა არსებითი მნიშვნელობის მქონე პირადი ინტერესი ილახება.

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და მისი შეზღუდვის ერთ-ერთი ლეგიტიმური მიზანი უნებლიე მსმენელის, აუდიტორიის დაცვაა. პირს, რომელიც ავრცელებს თავის აზრებს, იდეებს არ შეუძლია ყოველთვის მოახვიოს ისინი თავს მას, ვისაც ამის სურვილი არ აქვს.

იმისათვის, რომ დოქტრინამ დაიწყოს მოქმედება, უნდა გვქონდეს რამდენიმე ფაქტორი:

Ø კომუნიკაციის მეთოდი არასასურველი მესიჯის გამოხატვისა არის იმგვარი, რომ მსმენელი ვერ ირიდებს მას. ამიტომ, მსმენელზე, რომელსაც შეუძლია გადადგას გონივრული ნაბიჯები, რათა თავიდან აირიდოს არასასურველი გამოხატვა, არ შეიძლება ითქვას, რომ დაზიანდა კონკრეტული გამოხატვით და ვერ მოითხოვს სამართლებრივ დაცვას.[56] „ეს არის იმპერიული ნიშანი, პირველი შესწორება ნებას არ რთავს სახელმწიფოს შეზღუდოს გამოხატვა, როგორც ინვაზიური, მანამ, სანამ უნებლიე მსმენელი ობიექტურად ვერ შეძლებს აირიდოს გამოხატვა“.[57]

Ø არასსასურველი გამოხატვა მსმენელმა უნდა მოისმინოს ისეთ ადგილას, სადაც მას აქვს პირადი სივრცის მოლოდინი. დააძალო არასასურველი მესიჯის მოსმენა იქ, სადაც პირს აქვს დასვენებისა და პირადი სივრცის აღქმა, არის მისი ინტერესების შელახვა, არატოლერანტული მანერით.[58] მეორე ნიშანი არის ნორმატიული და ეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც პირს არ უწევს სივრცის დატოვება, რათა აარიდოს თავი გამოხატვას. მაგალითად, სახლი არის ადგილი, სადაც პირი არ უნდა იყოს არასასურველი გამოხატვის უნებლიე მსმენელი.[59]

ინფორმაციის მიმღებს შეუძლია, რომ თვალი აარიდოს პლაკატზე დატანილ წარწერას, ბილბორდს, ნიშანს ან პამფლეტს, უბრალოდ შეტრიალებით და სხვაგან ყურებით. „ვიზუალური გამოხატვა, როგორც ყოველთვის, ითვლება, რომ მარტივად ასარიდებელია პირისთვის, მაგრამ იმავეს ვერ ვიტყვით აუდიო გამოხატვაზე. გამოხატვა ასევე რთულად ასარიდებელია, როდესაც გამომსვლელი მიყვება უნებლიე მსმენელს“.[60]

ამერიკის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაზე დაკვირვებით, პირი უფრო დიდი ალბათობით შეიძლება იქნეს დაცული დატყვევებული მსმენელის დოქტრინით მაშინ როცა გამოხატვა ხდება ვერბალური ფორმით, ვიდრე როდესაც გამოხატვა არის ვიზუალური. მსმენელს თითქმის ყოველთვის შეუძლია თავიდან აირიდოს არასასიამოვნო გამოხატვა მაშინ როცა მისი აფიშირება ხდება ვიზუალური ფორმით, რადგან მარტივად, სხვა მხარეს გახედვისას წყდება არასასურველი გამოხატვის ზემოქმედების ეფექტი. ამისგან განსხვავებით, ვერბალური გამოხატვის ზემოქმედებისგან თავის არიდება შესაძლოა ზოგიერთ შემთხვევაში შეუძლებელიც კი იყოს.

მაგალითად, შეგვიძლია განვიხილოთ ამერიკის უზენაესი სასამართლოს საქმე Kovacs v Cooper , სადაც სასამართლომ კონსტიტუციურად ცნო რეგულაცია, რომლითაც აბსოლუტურად იკრძალებოდა ხმის გამაძლიერებლების გამოყენება ხმამაღალი და არაბუნებრივი(ხრინწიანი) ხმების გასაჟღერებლად ქუჩებში. Kovacs v. Cooper საქმეში სასამართლომ აღნიშნა: პირველი შესწორება იცავს ყოველი მოქალაქის უფლებას „[გამოხატვამ] მიაღწიოს ისეთი ადამიანების გონებასთან, ვისაც ამის სურვილი აქვს და ამგვარად, უნდა არსებობდეს მათი ყურადღების მიქცევის შესაძლებლობა.“[61] სასამართლოს განმარტებით, ხმის გამაძლიერებლების გამოყენებისას გადმოცემული მესიჯისგან დატყვევებული საზოგადოება პრაქტიკულად უმწეო მდგომარეობაში იყო თავი აერიდებინა გამოხატვისთვის. ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას სასამართლომ გამოიკვლია თუ რა შემხვედრი ინტერესი ამართლებდა სადავო ნორმის არსებობას. საჯარო ინტერესს წარმოადგენდა ის, რომ მინიმუმამდე დაეყვანათ ხმაური ქუჩებში, რითაც დაცული იქნებოდა ერთი მხრივ იმ ადამიანების ინტერესები, რომლებსაც ხმაური შემაწუხებლად მიაჩნდათ, ხოლო მეორე მხრივ შენარჩუნებული იქნებოდა ეკონომიკური და სოციალური აქტივობებისთვის შესაფერისი გარემო. სასამართლომ აღნიშნა, რომ გამაძლიერებელი მოწყობილობის საშუალებით გახმოვანებული რეკლამა მის ადრესატებს აქცევდა დატყვევებულად, რადგან განსხვავებით პამფლეტებისგან, რომლის მიღებაზეც შესაძლოა უარის თქმა, გამაძლიერებელი ხმის მოსმენისგან თავის დაღწევა გარშემო მყოფებისთვის შეუძლებლობას წარმოადგენდა. ერთადერთი გამოსავალი კი იყო თავად ხმის ჩახშობა/შეწყვეტა. სასამართლომ დაადგინა შემაწუხებელი ხმებისგან სახლებისა და ბიზნეს ცენტრების დაცვა ემსახურებოდა ღირებულ საჯარო ინტერესს, რაც ამართლებდა სადავო ნორმით დაწესებულ შეზღუდვას. აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს ამ განმარტებას მოჰყვა კრიტიკა, გამოხატვის თავისუფლება იცავს იმ უფლებასაც, რომ მოსაუბრემ, აქტორმა მიაღწიოს იმ ადამიანებთანაც, რომლებსაც ამისი სურვილი არ აქვთ. მათ შორის არიან ისინიც, ვინც ამ გამოხატვას ჩათვლიან სასტიკად.[62] გამოდის, რომ დაცულია როგორც სამიზნე ჯგუფის მიმართ გაკეთებული, ისე უნებლიე მსმენელების მიმართაც, მაგრამ მოქმედებს გარკვეული შეზღუდვები ორივე შემთხვევაში. Cohen-ის საქმეში სასამართლომ დაადგინა, რომ, „როდესაც გვაქვს გამოხატვა, რომელიც ნაკლებად შეურაცხმყოფელია, აუდიტორიამ უნდა სცადოს მისთვის თავის არიდება“.[63] „უნებლიე მსმენელის“ დოქტრინა არ იცავს ყველას, ვინც ვერ არიდებს თავს არასასურველ მესიჯს. უნებლიე მსმენელად რომ გადაიქცეს პირი, არასასურველი გამოხატვა უნდა შეიჭრას მის პირად სივრცეში „აუცილებლად არატოლერანტული მანერით/ფორმით“. ეს სტანდარტი დაადგინა უზენაესმა სასამართლომ Cohen-ის საქმეში. არღვევს თუ არა გამოხატვა პირად სივრცეს ამ ხარისხით, დამოკიდებულია იმის ნორმატიულ განსაზღვრაზე, ჰქონდა თუ არა აუდიტორიას პირადი სივრცის გონივრული მოლოდინი.

დატყვევებული აუდიტორიის სივრცითი ფარგლები კი გაიზარდა საქმეში Young v. American Mini Theaters, სადაც სასამართლომ მთელი სამეზობლო მიიჩნია დატყვევებულ აუდიტორიად. სადავო ნორმა კრძალავდა სექსუალური ხასიათის ფილმებისთვის განკუთვნილი კინოთეატრის განთავსებას დასახლებული პუნქტიდან 500 ფეხის ნაბიჯზე. სასამართლომ აღნიშნა, რომ შეზღუდვას ჰქონდა შინაარსობრივად ნეიტრალური ხასიათი. ამასთან, სახელმწიფოს ჰქონდა ინტერესი დაერეგულირებინა ქალაქის ურბანული იერსახე და შეეზღუდა სექსუალური ხასიათის კინოჩვენებები ქალაქის ცენტრში. თანმხვედრ აზრში მოსამართლე პოუელმა აღნიშნა, რომ სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენდა დატყვევებული მსმენელისა და უფრო კონკრეტულად არასრულწლოვანი დატყვევებული მსმენელის დაცვა(juvenile audience). სექსუალური ხასიათის კინოჩვენებები არასრულწლოვნების ფსიქიკაზე ნეგატიურად იმოქმედებდა, შესაბამისად საჭირო იყო მსგავსი შეზღუდვის დაწესება.

საქმეში Frisby v. Schultz სადავო ნორმა კრძალავდა საცხოვრებელის სახლისს წინ შეკრებას. მოსარჩელეები წარმოადგენდნენ აბორტის მოწინააღმდეგეთა ჯგუფს, რომლებიც საკუთარ პოზიციას გამოხატავდნენ ექიმის სახლის წინ, რომელსაც ჰქონდა ორი აბორტის კლინიკა სამეზობლოში. პიკეტირება იყო მშვიდობიანი და მანიფესტანტები იცავდნენ საჯარო წესრიგს. სასამართლომ პირველ რიგში ყურადღება გაამახვილა იმაზე თუ რომელ ფორუმზე ხდებოდა გამოხატვა. სასამართლოს განამრტებით, არსებობს სამი გამოხატვის ფორუმი: ტრადიციული საჯარო ფორუმი, საჯარო ფორუმი რომელიც შექმნილია მთავრობის მიერ და კერძო ფორუმი(nonpublic forum). ის თუ რომელ ფორუმზე ხდება გამოხატვა შესაძლოა გავლენას ახდენდეს შეფასების ტესტზე. ვინაიდან სადავო ნორმა შეკრებას კრძალავდა ექიმის სახლთან, ხოლო მანიფესტანტები იკრიბებოდნენ ქუჩაში, სასამართლომ მიიჩნია, რომ გამოხატვა ხდებოდა საჯარო ფორუმზე. ამასთან, სასამართლომ დაადგინა, რომ აკრძალვა იყო შინაარსობრივად ნეიტრალური, რადგან შეზღუდვა ეხებოდა გამოხატვის მანერას - ადგილს და არა მის შინაარსს. სასამართლოს უნდა შეემოწმებინა სახელმწიფოს გააჩნდა თუ არა მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესი და ამასთან, რეგულაცია უტოვებდა თუ არა მანიფესტანტებს ალტერნატიული კომუნიკაციის სივრცეს. სასამართლომ სადავო ნორმის განმარტების შედეგად დაადგინა, რომ პიკეტი იზღუდებოდა მხოლოდ საცხოვრებელი სახლის წინ. შესაბამისად, რეგულაცია ტოვებდა ალტერნატიული კომუნიკაციის არხებს, რისი გამოყენებითაც მოსარჩელეებს შეეძლოთ საკუთარი მესიჯები მიეწვდინათ ადრესატისთვის. რაც შეეხება მნიშვნელოვან სახელმწიფო ინტერესს, აღნიშნულს განეკუთვნებოდა პირადი ცხოვრების დაცვა, საცხოვრებელი სახლის გარშემო სიმშვიდისა და წესრიგის უზრუნველყოფა. საცხოვრებელ სახლთან დაკავშირებული კერძო ავტონომია კი იცავდა დატყვევებულ მსმენელს, არ მოესმინა მისთვის არასასურველი გამოხატვა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ინდივიდს არ აქვს ვალდებულება საკუთარ სახლში მოისმინოს მისთვის არასასურველი ინფორმაცია. შესაბამისად, არ არსებობდა გამოხატვის თავისუფლების აღსრულების მოთხოვნის უფლება დატყვევებულ აუდიტორიის საცხოვრებელ სახლში. მოცემულ შემთხვევაში პიკეტი მიმართული იყო სახლისკენ და არა ქუჩისკენ. პიკეტით მანიფესტანტები ცდილობდნენ დოქტორზე და მის ოჯახზე ზემოქმედება მოეხდინათ რათა მას აღარ ჩაეტარებინა აბორტის ოპერაციები. სასამართლომ აღნიშნა, რომ თუკი დავუშვებთ მსგავს გამოხატვას, მაშინ საცხოვრებელი სახლი გახდება საჯარო გამოხატვის ფორუმი, და უგულვებელყოფილი იქნება კერძო პირთა პირადი ცხოვრების ინტერესი - საცხოვრებელ სახლში თავიდან აირიდონ ფსიქოლოგიური და ფსიქიკური ზემოქმედება. როდესაც გამოხატვის ადრესატს წარმოადგენს საცხოვრებელი სახლი, სახლში მყოფ აუდიტორიას არ აქვს შესაძლებლობა თავიდან აირიდონ არასასურველი გამოხატვა, შესაბამისად ისინი წარმოადგენენ დატყვევებულ აუდიტორიას და სახელმწიფოს აქვს უფლებამოსილება შეზღუდოს მსგავსი გამოხატვა.

აშშ-ს უზენესმა სასამართლომ Madsen v Women’s Health Centre საქმეში აღნიშნა, „უფრო ადვილია კლინიკისთვის ჩამოწიოს ფარდები, ვიდრე პაციენტისთვის შეწყვიტოს სმენა“.[64] ამ საქმეში კარგად გამოჩნდა სასამართლოს დამოკიდებულება და სტანდარტი გამოხატვის სხვადასხვა საშუალების - ხმა და წარწერები. გამომსვლელები აპროტესტებდნენ აბორტის დასაშვებობას ფლორიდის ერთ-ერთი კლინიკის წინ. სასამართლომ გამოსცა ბრძანება, რომლის მიხედვითაც, მათ აეკრძალათ კლინიკასთან დასაკავშირებელი გზის გათავისუფლება და იმ პირებისთვის ფიზიკური შეურაცხყოფის მიყენება, ვინც შედიოდნენ ან გამოდიოდნენ კლინიკიდან. ამის შემდეგ, კლინიკამ მოითხოვა აკრძალვის გავრცობა, რადგან დემონსტრატები ხელს უშლიდნენ, წარმოადგენენ ერთგვარ წინაღობას მათთვის, ვისაც კლინიკაში შესვლა უნდოდა. სასამართლომ გაითვალისწინა კლინიკის მოთხოვნები და შექმნა ე.წ. ბუფერული ზონა მის გარშემო. ასევე, შეიზღუდა გადაჭარბებული ხმაურის შექმნა და შესამჩნევი ფოტოები, რომელსაც ხედავდნენ კლინიკის შიგნით პაციენტები. უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ხმაურზე დაწესებული შეზღუდვა იყო არა იმდენად გამოხატვის შეზღუდვა, რამდენადაც საჭირო იყო მისი განხორციელება პაციენტების ჯანმრთელობისა და კარგად ყოფნისთვის. „პირველი შესწორება არ მოითხოვს, რომ პაციენტებმა სამედიცინო დაწესებულებაში გამოიჩინონ ჰერკულესის ძალისხმევა, იმისათვის, რომ არ მოისმინონ პოლიტიკური პროტესტი“.[65] ხმის, ვერბალურად გამოთქმული პროტესტის ნაწილში, უზენაესმა სასამართლომ ბრძანება სწორ საშუალებად მიიჩნია. თუმცა, იმავეს ვერ ვიტყვით ფოტოებთან, გამოსახულებებთან დაკავშირებით. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა: ნაცვლად იმისა, რომ აიკრძალოს ისეთი ნიშნები, რომელთა ინტერპრეტირება შეიძლება, როგორც საფრთხე ან დაფარული საფრთხე, სასამართლომ ბლანკეტური აკრძალვა დააწესა ყველა გამოსახულებაზე, რომელიც შესამჩნევია („images observable“). მსგავსი სახის მითითება გამოხატვას ზღუდავს იმაზე მეტად, ვიდრე ეს საჭიროა კლინის პაციენტებისა და მათი ოჯახის წევრებისთვის საფრთხეების შესამცირებლად. მაშინაც კი, თუ ეს ბლანკეტური აკრძალვა მიმართული იყო კლინიკის შიგნით მოთავსებული პაციენტების მღელვარების შესამცირებლად, ვერ იქნებოდა მიზანი მიღწეული. უზენაესმა მიუთითა, რომ კლინიკის თანამშრომლებს მარტივად შეეძლოთ ფარდების გადაწევა და ეს სხვა მდგომარეობაა, ვიდრე სმენის დახშობა. ფარდების გადაწევა არის საკმარისი ღონისძიება, გამოხატვის მესიჯების თავიდან ასაცილებლად.[66]

საქმეში Lehman v. City of Shaker Heights სასამართლომ გააფართოვა დატყვევებული მსმენელის შესაძლო ადგილები. სასამართლომ აღნიშნა, რეგულაცია რომელიც კრძალავდა პოლიტიკური რეკლამის გაშვებას სპიკერის სისტემის გამოყენებით საჯარო ტრანზიტულ სატრანსპორტო საშუალებების მეშვეობით გამართლებული იყო, რადგან მძღოლები წარმოადგენდნენ დატყვევებულ მსმენელს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ავტომობილის მართვისას მძღოლებს არ ჰქონდათ შესაძლებლობა თავი დაეღწიათ რეკლამის ზემოქმედებისგან.

მნიშვნელოვანია განვიხილოთ ამერიკის უზენაესი სასამართლოს საქმე „SNYDER v. PHELPS“.[67] ფელფი იყო ბაფთისტური ეკლესიის დამაარსებელი. მათ ღრმად სწამდათ, რომ ღმერთს სძულს ამერიკა მისი შემწყნარებელი დამოკიდებულების გამო ჰომოსექსუალების მიმართ, განსაკუთრებით კი შეიარაღებულ ძალებში. ეკლესია ხშირად გამოხატავდა თავის აზრს პიკეტირების გზით და ეს ხშირად ხდებოდა სამხედრო დაკრძალვებზე. შნაიდერი იყო სამხედრო, რომელიც გარდაიცვალა ერაყში სამხედრო მისიის შესრულების დროს. ლოკალურმა გაზეთებმა გაავრცელეს მისი დაკრძალვის ადგილმდებარეობის და დროის შესახებ ინფორმაცია. ეკლესიის წევრებმა მოაწყვეს პიკეტირება საზღვაო აკადემიასთან, სახელმწიფო დაწესებულებასა და შნაიდერის დაკრძალვის ადგილთან. მათ ჰქონდა ნიშნები, სხვადასხვა წარწერებით („არ ილოცოთ ამერიკისთვის“, „მადლობა ღმერთს გარდაცვლილი ჯარისკაცისთვის“, „ჯოჯოხეთში მიდიხარ“, „ღმერთს სძულხარ“ და სხვა). მნიშვნელოვანი ფაქტია, რომ არც ერთი დემონსტრატი არ შესულა ეკლესიის საკუთრებაში არსებულ მიწებზე და არც სასაფლაოზე. შნაიდერის მამა დაობდა, რომ ის იყო უნებლიე მსმენელი აღნიშნული დემონსტრაციის. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ გამოხატვა, რომელიც უკავშირდება საჯარო საკითხებს, არის პირველი შესწორებით დაცული უფლების არსი. სასამართლომ ქუჩა ჩათვალა ტრადიციული საჯარო ფორუმად. ქუჩები გამოიყენება საჯარო შეკრებებისა და დებატებისთვის. უზენაესი სასამართლო არ დაეთანხმა შნაიდერს და არ ჩათვალა ის უნებლიე მსმენელად. უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა: „კონსტიტუცია არ აძლევს სახელმწიფოს ნებას, რომ გადაწყვიტოს, რომელი ტიპის გამოხატვა არის საკმარისად შეურაცხმყოფელი უნებლიე მსმენელებისა თუ მაყურებლებისთვის, რაც გამოიწვევს მათი უფლებების დაცვას. მნახველს შეუძლია თვალის არიდებით თავიდან აიცილოს მისი მგრძნობელობის შემდგომი დაბომბვა.“

როგორც ზემოთ აღინიშნა, აუდიტორიის დატყვევებულ მსმენელად მისაჩნევად ყურადღება ექცევა იმას თუ როგორი ფორმით ხდება გამოხატვა(ვიზუალური/ვერბალური). ვერბალური გამოხატვის შემთხვევებში აუდიტორია უფრო მეტად მოწყვლადია თავი დააღწიოს არასასიამოვნო გამოხატვის მიღებას, ხოლო ვიზუალური გამოხატვის შემთხევაში პირიქით, უბრალოდ სხვა მხარეს გახედვა შესაძლოა გახდეს არარასიამოვნო გამოხატვის ზემოქმედების აღმოფხვრის საშუალება. მოცემულ შემთხვევაში გამოხატვა ხდებოდა ვიზუალურად - ფურცელზე დატანილი წარწერით, აქედან გამომდინარე, უნდა დავადგინოთ, მსმენელს შეეძლო თუ არა გონივრული ძალისხმევის გაწევით თავი დაეღწია არასასიამოვნო და არასასურველი გამოხატვისგან.

საქალაქო სასამართლოს განმარტებით, ჩაჩანიძის გამოხატვაში ყურადღებას იპყრობდა მისი უცენზურო შინაარსი, რითაც უხეშად ლახავდა საზოგადოებაში საყოველთაოდ დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს. აღნიშნული უცენზურო სიტყვა საზოგადოების მხრიდან აღიქმება შეურაცხმყოფლად და მისი აღკვეთით დაცულია საზოგადოებრივი მორალი და არასრულწლოვანთა ზნეობრივი განვითარება. როგორც ზემოთ აღნიშნული კვლევიდან იკვეთება მოსარჩელის მიერ გამოთქმული გამოხატვა შესაძლოა საზოგადოების ზოგიერთ ნაწილს შეურაცხყოფად მიაჩნდეს, თუმცა მხოლოდ ეს არ კმარა იმისთვის რომ მსმენელი აუდიტორია მიჩნეული იყოს დატყვევებულ მსმენელად. ჩვენ შეიძლება მოვიაზრებოდეთ დატყვევებულ მსმენელად კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით, მაგრამ მნიშვნელოვანია გვესმოდეს, რომ დატყვევებული მსმენელის დოქტრინა არის გამოხატვის უფლების შეზღუდვის საგამონაკლისო შემთხვევა და მხოლოდ ჩვენი სუბიექტური დამოკიდებულება გამოხატვის შინაარსთან მიმართებით ჩვენ ვერ გვაქცევს დატყვევებულ მსმენელად. საჭიროა არსებობდეს ობიექტური გარემოება - არასასურველი გამოხატვის მსმენელს არ უნდა შეეძლოს გონივრული ზომების მიღებით გამოხატვის ზემოქმედებისგან თავის არიდება.

ამდენად, სადავო ნორმა (საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის სიტყვების: „წვრილმანი ხულიგნობა − საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს) იმ ნორმატიული შინაარსის მიხედვით, რომელსაც საერთო სასამართლოს განმარტებაში ვკითხულობთ მოიცავს რამდენიმე კონსტიტუციურ-სამართლებრივ პრობლემას: ნორმა მოიცავს შინაარსობრივ შეზღუდვას - გემოვნების მიხედვით ადამიანის გამოხატვის ლექსიკონის რეგულირებას; სადავო ნორმა მოიცავს შერჩევით მიდგომას - შესაძლებელია საჯარო სივრცეში გამოყენებული ზოგიერთი პროფანაციული გამოხატვა არ იქნეს დასჯილი სადავო ნორმის საფუძველზე და იგი გამოყენებულ იქნას პოლიტიკური გამოხატვის დასასჯელად; პროფანაციული სიტყვებით გამოხატვას შესაძლებელია ქონდეს პოლიტიკური გამოხატვის ღირებულება და იგი დაცულია გამოხატვის თავისუფლებით, ხოლო სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი გამორიცხავს მის დაცვას; სადავო ნორმა ასევე მოიაზრებს ისეთ გამოხატვასაც, რომელიც არ არის საშიში საზოგადოებრივი წესრიგისთვის და არ იწვევს სიმშვიდის დარღვევას. პროფანაციული გამოხატვა ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ იგი საზოგადოებრივი წესრიგისთვის საშიშია. მაგალითად, როდესაც იგი არ მიემართება პერსონალურად რომელიმე პირის შეურაცხყოფას, ამგვარი პროფანაციული ენით გამოხატვის აკრძალვა ეწინააღმდეგება გამოხატვის თავისუფლების არსს. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ საჯარო სივრცე არის გამოხატვის ძირითადი და მნიშვნელოვანი ფორუმი, სადაც ადამიანს მეტად აქვს მოლოდინი, რომ შეხვდეს მისთვის მიუღებელ, შოკისმომგვრელ ან არასასურველ გამოხატვას. ასეთ, შემთხვევაში მნახველს შეუძლია თავი აარიდოს პროფანაციულ ენას, რა დროსაც იგი ვერ ჩაითვლება დატყვევებულ აუდიტორიად. ამდენად, თუკი ადამიანისთვის უგემოვნოა კონკრეტული გამოხატვა კონსტიტუცია აძლევს მას იმდენ გარანტიას, რამდენადაც შეუძლია აღნიშნული გამოხატვის თავიდან არიდება. სადავო ნორმა პრობლემურია იმდენად რამდენადაც მისი ნორმატიული შინაარსი არ ითვალისწინებს ადამიანის პროფანაციული გზით გამოხატვის თავისუფლების დაცვას იმ შემთხვევაში, როდესაც აუდიტორიას (ასეთი სურვილის შემთხვევაში) შეუძლია თავი აარიდოს ამგვარ გამოხატვას.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

[1] საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 39.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 39.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 3.

[5] მოსარჩელე კონსტანტინე ჩაჩანიძის სარჩელი, გვ. 5.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 40.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 31.

[8] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2016 წლის 2 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MAGYAR TARTALOMSZOLGÁLTATÓK EGYESÜLETE AND INDEX.HU ZRT v. HUNGARY § 76; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 28 აგვისტოს გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF SAVVA TERENTYEV v. RUSSIA § 68

[9] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 29; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MARIYA ALEKHINA AND OTHERS v. RUSSIA § 204; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 21 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MURAT VURAL v. TURKEY § 47.

[10] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 21 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MURAT VURAL v. TURKEY § 49.

[11] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 29.

[12] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 21 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MURAT VURAL v. TURKEY § 52

[13] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 21 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MURAT VURAL v. TURKEY § 54.

[14] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 28 აგვისტოს გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF SAVVA TERENTYEV v. RUSSIA § 69; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MARIYA ALEKHINA AND OTHERS v. RUSSIA § 221; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2012 წლის 12 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF TATÁR AND FÁBER v. HUNGARY § 34; ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის 30 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF SHVYDKA v. UKRAINE § 38.

[15] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 6.

[16] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 7.

[17] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 10.

[18] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2019 წლის 15 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MĂTĂSARU v. THE REPUBLIC OF MOLDOVA § 35.

[19] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MARIYA ALEKHINA AND OTHERS v. RUSSIA § 13.

[20] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MARIYA ALEKHINA AND OTHERS v. RUSSIA § 216.

[21] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2018 წლის 17 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF MARIYA ALEKHINA AND OTHERS v. RUSSIA §§ 205, 206.

[22] მოსარჩელე კონსტანტინე ჩაჩანიძის სარჩელი, გვ. 5.

[23]Harvey v Director of Public Prosecutions [2011] All ER (D) 143 (Nov)

[24] ფრაზები ჟღერდა ასე : Told you you won’t find F..k all./ No, I’ve already f…ing told you so.

[25]Southard v DPP [2006] EWHC 3449

[26] https://www.mondaq.com/uk/public-order/175956/section-5-of-the-public-order-act-1986-the-impact-of-harvey-v-dpp#:~:text=The%20recent%20case%20of%20Harvey,swearing%20at%20a%20police%20officer.

[27] Ibid.

[28] https://www.casemine.com/judgement/uk/5a8ff70f60d03e7f57ea6f29

[29] First amendment of the United States Constitution

[30]ხელმისაწვდომია: https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/315/568

[31] Chaplinsky v. New Hampshire, 315 U.S. 568

[32]ხელმისაწვდომია: https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/337/1

[33] Terminiello v. Chicago, 337 U.S. 1

[34] https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/340/315

[35] Feiner v. People of State of New York, 340 U.S. 315

[36] ხელმისაწვდომია: https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/491/397

[37] https://www.oyez.org/cases/1991/90-7675

[38] ხელმისაწვდომია: https://www.law.cornell.edu/supct/html/90-7675.ZS.html

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ.საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 50.

[40] https://openscholarship.wustl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1613&context=law_lawreview

[41] https://www.mtsu.edu/first-amendment/article/969/hicklin-test

[42] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/354/476/

[43] https://www.oyez.org/cases/1971/70-73

[44] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/529/277/

[45] City of Erie v. Pap's A.M, 529 U.S. 277 (2000)

[46] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/403/15/

[47] Cohen v. California, 403 U.S. 15, 20 (1971)

[48] Cohen v. California, 403 U.S. 15, 25 (1971)

[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 90.

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II პ. 96.

[51]აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს 1971 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Paul Robert COHEN, Appellant, v. State of CALIFORNIA, 403 U.S. 15, გთხოვთ იხილეთ: https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/403/15#writing-USSC_CR_0403_0015_ZO [ბოლო ნახვა 18.06.2020].

[52] Cohen v. California, 403 U.S. 15, 26 (1971)

[53] Renton v. Playtime Theatres, Inc., 475 U.S. 41, 48 (1986)

[54] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/512/753/

[55] https://www.thefire.org/first-amendment-library/decision/texas-v-johnson/

[56] Ola Malik, The Captive Audience Doctrine: Protecting the Unwilling Listener’s Right to Privacy from Unwanted Speech, 2013. ხელმისაწვდომია: <https://ablawg.ca/wp-content/uploads/2013/12/Blog_OM_TY_Captive-Audience-Doctrine_December-2013.pdf>.

[57] CORBIN C., THE FIRST AMENDMENT RIGHT AGAINST COMPELLED LISTENING, 2009, Vol. 89:939, გვ. 943.

[58] Ibid.

[59] ibid. 944.

[60] ibid. 944.

[61] Lederman A., Free Choice and the First Amendment or Would You Read This If I Held it in Your Face and Refused to Leave? The Case Western Reserve Law Review , 1995, გვ. 1287.

[62] იქვე, გვ.1287.

[63] Cohen v. California, 403 U.S. 15, 21 (1971).

[64] Corbin, at 945, citing from Madsen v Women’s Health Centre Inc., 512 U.S. 753 (1994), 773.

[65] Madsen v. Women's Health Center, Inc., 512 U.S. 753 (1994), 772.

[66] Madsen v Women’s Health Centre Inc., 512 U.S. 753 (1994)

[67] Snyder v. Phelps, 562 U.S. 443 (2011)