თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ორგანული კანონი - საქართველოს საარჩევნო კოდექსი

ბ. მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს, თვითმართველი ქალაქის/თვითმმართველი თემის მერის 2021 წლის არჩევნებისთვის თვითმმართველი ქალაქი რუსთავის მუნიციპალიტეტში ადგილობრივი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების შექმნისა და მათი საზღვრების, სახელწოდებებისა და ნომრების დადგენის შესახებ საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის N20 რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის 2021 წლის 16 ივლისის N04/2021 განკარგულებით დამტკიცებული N20 რუსთავის საარჩევნო ოლქის საზღვრები.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის და „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, ამავე ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ფიზიკურ პირებს შეუძლიათ საკონსტიტუციო სასამართლოში გაასაჩივრონ მხოლოდ ნორმატიული აქტი. ამ შემთხვევაში დავის საგანს წარმოადგენს რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულება, რაც ფორმალური თვალსაზრისით არ წარმოადგენს ნორმატიულ აქტს. ამის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, 2020 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილებაში საქმეზე საქართველოს პარლამენტი წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ (ჯერიმანდერინგის საქმე), ფიზიკურ პირებს უფლება მისცა, გაასაჩივრონ მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების შექმნის თაობაზე საარჩევნო ადმინისტრაციის განკარგულებები. ამ საქმეში მოსამართლეების ხმები გაიყო ოთხი ოთხზე, იმის გამო, რომ მოსამართლე მერაბ ტურავა არ მონაწილეობდა საქმის განხილვაში, ამის მიუხედავად, საქმის განხილვაში მონაწილე 8-ვე მოსამართლე შეთანხმდა იმაზე, რომ კონსტიტუციური კონტროლი ვრცელდება მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების შექმნის თაობაზე საარჩევნო ადმინისტრაციის განკარგულებებზე.

2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილებაზე მოსამართლეების გიორგი პაპუაშვილის, კონსტანტინე ვარძელაშვილის, ქეთევან ერემაძის და მაია კოპალეიშვილის აზრის 43-ე პუნქტში აღნიშნულია: „მოსარჩელის მიერ მოყვანილ აღნიშნულ არგუმენტაციაზე მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლების განსაზღვრას. აღსანიშნავია, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2016 წლის 31 მარტის N161/2016 განკარგულება, რომლითაც განსაზღვრულ იქნა მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების საზღვრები თბილისის, რუსთავის, ქუთაისის და ბათუმის მუნიციპალიტეტებში.“

ამავე აზრის 44-ე პუნქტში აღნიშნულია: „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისას გამოითქვა მოსაზრება, რომ საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის აღნიშნული განკარგულება არ იქნა გასაჩივრებული, ვინაიდან, იგი არ წარმოადგენს ნორმატიულ აქტს და მასზე მსჯელობა არ მიეკუთვნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას. აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის ნორმატიული აქტის შინაარსი არ ამოიწურება ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონით განსაზღვრული დეფინიციით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 9 ნოემბრის N1/7/436 განჩინებაში (საქმეზე „შპს „კავკასუს ონლაინი“ საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“) იმსჯელა ფორმით ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტის შესაძლო ნორმატიულ ბუნებასა და აღნიშნული საკითხის გამორკვევის კრიტერიუმებზე. აღსანიშნავია, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისიის განკარგულება რამდენჯერმე გამხდარა საკონსტიტუციო სასამარლოს მსჯელობის საგანი. მაგალითისთვის, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N3/2/670 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ მენაბდე საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინააღმდეგ“, აგრეთვე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის N1/3/676 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ მენაბდე საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის წინააღმდეგ“. მითითებულ საქმეებში სადავოდ იყო გამხდარი საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის განკარგულება. მართალია, აღნიშნული საქმეები არ იქნა მიღებული არსებითად განსახილველად, თუმცა შესაბამისი კონსტიტუციური სარჩელების არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი არ გამხდარა ის გარემოება რომ ცესკოს სადავო განკარგულება არ წარმოადგენდა ნორმატიულ აქტს.“

მოსამართლეების გიორგი პაპუაშვილის, კონსტანტინე ვარძელაშვილის, ქეთევან ერემაძის და მაია კოპალეიშვილის აზრის 45-ე პუნქტში აღნიშნულია: „ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების განსაზღვრის შესახებ, წარმოადგენს დამოუკიდებელი კონსტიტუციური სამართლებრივი მსჯელობის საგანს. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2016 წლის 31 მარტის N161/2016 განკარგულება, საკონსტიტუციო სასამართლო მოკლებულია შესაძლებლობას, იმსჯელოს აღნიშნული აქტით დადგენილი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების საზღვრების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.“ ვინაიდან ქალაქ რუსთავში მაჟორიტარული ოლქების განსაზღვრის ერთადერთი საფუძველი სწორედ რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულებაა, შესაბამისად, დავის საგანი ეს სამართლებრივი აქტი უნდა გახდეს და არა საარჩევნო კოდექსი, რომელიც თვითმმართველ ქალაქებში საოლქო საარჩევნო კომისიებს მაჟორიტარული ოლქების შექმნის უფლებამოსილებას აძლევს.

2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილებაზე მოსამართლეების ზაზა თავაძის, ოთარ სიჭინავას, ლალი ფაფიაშვილის და თამაზ ცაბუტაშვილის აზრის 83-ე პუნქტის თანახმად: „2016 წლის საპარლამენტო არჩევნებისათვის საარჩევნო ოლქების საზღვრები ცესკომ განსაზღვრა 2016 წლის 31 მარტის N161/2016 განკარგულებით. კანონის აღნიშნული დანაწესი გამორიცხავს ცესკოს მიერ არჩევნებამდე არსებული დროის მოკლე პერიოდში საარჩევნო ოლქების საზღვრების შეცვლის და ამ ფორმით მის განკარგულებაზე კონსტიტუციური კონტროლის თავიდან აცილების შესაძლებლობას. მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეებს, ისევე როგორც ნებისმიერ ამომრჩეველს, რომელსაც გააჩნია კითხვის ნიშნები ცესკოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებით და სურდათ „ობიექტური დამკვირვებლის თვალში“ მოეხდინათ საარჩევნო პროცესისადმი სანდოობის უზრუნველყოფა, ჰქონდათ სრული შესაძლებლობა, გაესაჩივრებინათ ცესკოს 2016 წლის 31 მარტის N161/2016 განკარგულების კონსტიტუციურობის საკითხი.“

ამგვარად, ჯერ ვახატნგ მენაბდის საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიამ, ხოლო შემდეგ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა „ჯერიმანდერინგის“ საქმეზე უკვე დაადგინა ის, რომ ნებისმიერ ამომრჩეველს უფლება აქვს საკონსტიტუციო სასამართლოში გაასაჩივროს საარჩევნო ადმინისტრაციის განკარგულება, რაც ეხება მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების კონსტიტუციურობას. ის გარემოება, რომ ეს აქტი, ფორმალური თვალსაზრისით, ინივიდუალურია და არა ნორმატიული, არ არის ამ სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

ვასილ ჟი;ჟიაშვილი დავობს საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-3 ნაწილის და საარჩევნო კოდექსის მეორე დანართის კონსტიტუციურობაზე. საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქები იქმნება საარჩევნო კოდექსის მეორე დანართის შესაბამისად. სარჩელს თან ერთვის ამომრჩეველთა ერთიანი სიის ელექტრონული ვერსიის ასლი (იხილეთ დანართი), საიდანაც ირკვევა, რომ ვასილ ჟიჟიაშვილი რეგისტრირებულია მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ წეროვანში. საარჩევნო კოდექსის მეორე დანართის თანახმად, მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფელი წეროვანის მაჟორიტარული ოლქის ნომერია 27.9. ამავე დანართის თანახმად, სოფელი წეროვანიდან მცხეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში აირჩევა ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი. ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მდივნის მოწოდებული ინფორმაციით (იხილეთ დანართი), სოფელ წეროვანის #27.9 მაჟორიტარულ ოლქში რეგისტრირებულია 7449 ამომრჩეველი. საარჩევნო კოდექსის №2 დანართის მიხედვით, მცხეთის მუნიციპალიტეტის სოფელი ლისი არის 27.3 ადგილობრივი მაჟორიტარული ოლქი, საიდანაც ასევე აირჩევა ერთი დეპუტატი. ცესკოს მდივნის მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, სოფელ ლისში რეგისტრირებულია 1579 ამომრჩეველი. სოფელ წეროვანში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა თითქმის 5-ჯერ აღემატება სოფელი ლისის ამომრჩეველთა რაოდენობას, ამის მიუხედავად, ორივე ოლქიდან ხდება, საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-3 პუნქტის და საარჩევნო კოდექსის მეორე დანართის საფუძველზე, ერთი და იმავე რაოდენობის - თითო-თითო მაჟორიტარი დეპუტატის არჩევა. სადავო ნორმებით არ ხდება სოფელ წეროვანსა და სოფელ ლისს შორის ამომრჩეველთა განსხვავებული რაოდენობის მხედველობაში მიღება. ამის გამო, ხდება მოსარჩელის, როგორც სოფელ წეროვანში მცხოვრები მოქალაქის საარჩევნო ხმის წონის 5-ჯერ შესუსტება, სოფელ ლისში რეგისტრირებულ ამომრჩეველთან შედარებით. ამით კი ირღვევა კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული საარჩევნო ხმის თანაბარი წონის უფლება.

მოსარჩელე ვახტანგ მენაბდე სადავოდ ხდის საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მეოთხე ნაწილის კონსტიტუციურობას. სარჩელს თან ერთვის ამომრჩეველთა ერთიანი სიის ელექტრონული ვერსიის ასლი, საიდანაც ირკვევა, რომ ვახტანგ მენაბდე რეგისტრირებულია №03 საარჩევნო ოლქში. ეს არის საბურთალოს საარჩევნო ოლქი. საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი იმპერატიულად ადგენს, რომ ქალაქ თბილისის საკრებულოს არჩევნებისათვის იქმნება 10 მაჟორიტარული ოლქი, რომლის საზღვრები ემთხვევა ქალაქ თბილისის 10 რაიონის ადმინისტრაციულ საზღვრებს. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საარჩევნო კოდექსი თავად ჰყოფს თბილისს 10 საარჩევნო ოლქად, რაც იმავდროულად არის თბილისის ადმინისტრაციული ერთეულები - რაიონები. საარჩევნო კოდექსის 156-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, თბილისი იყოფა 10 საარჩევნო ოლქად. ესენია: მთაწმინდის, ვაკის, საბურთალოს, კრწანისის, ისნის, სამგორის, ჩუღურეთის, დიდუბის, ნაძალადევისა და გლდანის საარჩევნო ოლქები. ზუსტად, ამ 10 ადმინისტრაციულ ერთეულად - რაიონად იყოფა ქალაქი თბილისი. საარჩევნო კოდექსის 155-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, თბილისის საკრებულო შედგება 50 წევრისგან, რომელთაგან 10 წევრი აირჩევა ადგილობრივი ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების ტერიტორიაზე. ამგვარად, მართალია, სადავო, საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, ცესკომ უნდა დაჰყოს თბილისი 10 მაჟორიტარულ ოლქად, თუმცა ამავე სადავო ნორმით, ცესკოს არა აქვს არავითარი დისკრეცია ეს დაყოფა მოახდინოს იმგვარად, რომ თითოეულ ოლქში მოსახლეობის შეძლებისდაგვარად თანაბარი ამომრჩეველი მოხვდეს. ამის ნაცვლად, სადავო ნორმა ცესკოსგან მოითხოვს იმას, რომ საარჩევნო ოლქები შექმნას თბილისის გამგეობების სამოქმედო ტერიტორიაზე, თბილისის 10 რაიონში. სადავო ნორმა ცესკოს უსპობს შესაძლებლობას, გაჰყოს გლდანის რაიონი ორ მაჟორიტარულ ოლქად და მთაწმინდა და კრწანისი ერთ მაჟორიტარულ ოლქად გააერთიანოს, რათა უზრუნველყოფილი იყოს ამომრჩეველთა თანაბარი ხმის წონის პრინციპი. ამის სანაცვლოდ, სადავო ნორმა ცესკოსგან ითხოვს იმას, რომ თბილისის თითო-თითო მაჟორიტარი დეპუტატის არჩევა მოხდეს თბილისის 10 რაიონიდან: მთაწმინდიდან, საბურთალოდან, ვაკიდან, კრწანისიდან, ისნიდან, სამგორიდან, ჩუღურეთიდან, დიდუბიდან, ნაძალადევიდან და გლდანიდან. თითოეულ ჩამოთვლილ რაიონს თბილისის საკრებულოში უნდა ჰყავდეს ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი.

ამგვარად, როგორც მთაწმინდიდან, ისე საბურთალოდან, მოსარჩელე ვახტანგ მენაბდის საარჩევნო ოლქიდან, ირჩევა თანაბარი რაოდენობის - ერთი დეპუტატი. ცესკოს მდივნის მოწოდებული ინფორმაციით, საბურთალოში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა შეადგენს 134582-ს, ხოლო მთაწმინდაზე - 53884-ს. ამგვარად, საბურთალოზე მაცხოვრებელი ამომრჩევლების რაოდენობა 2,5 ჯერ აღემატება მთაწმინდაზე რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობას, შესაბამისად, მოსარჩელის საარჩევნო ხმის წონა 2.5 ჯერ მცირდება მთაწმინდაზე რეგისტრირებულ ამომრჩეველთან შედარებით. საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, რომელიც ითვალისწინებს თითო მაჟორიტარის არჩევას თბილისის 10 რაიონიდან, ასუსტებს მოსარჩელე ვახტანგ მენაბდის ხმის წონას თბილისის საკრებულოში. ამით კი სადავო ნორმა ზღუდავს მოსარჩელის კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას.

მოსარჩელე ნონა ქურდოვანიძე სადავოდ ხდის საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-2 ნაწილს და საარჩევნო კოდექსის №2 დანართს. სარჩელს თან ერთვის ამომრჩეველთა ერთიანი სიის ასლი, საიდანაც ირკვევა, რომ ნონა ქურდოვანიძე რეგისტრირებულია ქალაქ დუშეთში თამარ მეფის ქუჩაზე. ეს არის დუშეთის მუნიციპალიტეტის (თვითმმართველი თემი) ადმინისტრაციული ცენტრი. რამდენი მაჟორიტარი დეპუტატი უნდა ჰყავდეს თვითმმართველი თემის ადმინისტრაციულ ცენტრს მუნიციპალიტეტის საკრებულოში, ამ საკითხს არეგულირებს საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, სადაც აღნიშნულია, რომ როცა თვითმმართველი თემის ადმინისტრაციულ ცენტრში ამომრჩეველთა რაოდენობა არის 7 000-მდე, აღნიშნული ადმინისტრაციული ცენტრიდან მუნიციპალიტეტის საკრებულოში აირჩევა 1 მაჟორიტარი დეპუტატი. ცესკოდან გამოთხოვილი ინფორმაციით, ქალაქ დუშეთში, 28.01 მაჟორიტარულ ოლქში, ცხოვრობს 5935 ამომრჩეველი. საარჩევნო კოდექსის მეორე დანართის მიხედვით, 28.01 ქალაქი დუშეთის მაჟორიტარული ოლქიდან აირჩევა ერთი მაჟორიტარი.

შეიძლება ითქვას, რომ ქალაქი დუშეთი, დუშეთის მუნიციპალიტეტის სხვა მაჟორიტარულ ოლქებთან შედარებით ყველაზე მრავალრიცხოვანი საარჩევნო ოლქია. 28.02 ჟინვალის მაჟორიტარულ ოლქში ამომრჩევლების რაოდენობა არის 3389, ანანურისა და ჭართალის 28.03 მაჟორიტარულ ოლქში -1964, შატილისა და ბარისახოს 28.04 მაჟორიტარულ ოლქში - 651, ბაზალეთის 28.05 მაჟორიტარულ ოლქში - 3086, ლაფანაათკარის 28.06 მაჟორიტარულ ოლქში - 975, გრემისხევისა და მჭადიჯვრის 28.07 მაჟორიტარულ ოლქში - 2848, ფასანაურის, გუდამაყრის და ქვეშეთის 28.08 მაჟორიტარულ ოლქში - 3580, მაღაროსკარი და უკანაფშავის 28.09 მაჟორიტარულ ოლქში - 735, ჭონქაძის 28.10 მაჟორიტარულ ოლქში - 1875, ჭოპორტის 28.11 მაჟორიტარულ ოლქში - 1649;

საარჩევნო კოდექსის #2 დანართის მიხედვით, ქალაქი დუშეთი დუშეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში ირჩევს იმდენივე მაჟორიტარ დეპუტატს, რამდენსაც მუნიციპალიტეტში შემავალი ყველა სხვა ტერიტორიული ერთეული და ეს არის ერთი მაჟორიტარი. ეს ხდება იმის მიუხედავად, რომ ქალაქი დუშეთის მოსახლეობა აღემატება ყველა სხვა დანარჩენი ტერიტორიული ერთეულის მოსახლეობის რაოდენობას. ქალაქ დუშეთის ამომრჩევლების ხმების წონა მნიშვნელოვნად შესუსტებულია შატილისა და ბარისახოს, ლაფანაათკარის, მაღაროსკარისა და უკანა ფშავის მაჟორიტარულ ოლქებში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებთან მიმართებაში. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმით, ქალაქი დუშეთი არ ირჩევის სხვა ტერიტორიულ ერთეულებთან შედარებით თუნდაც ერთით მეტ დეპუტატს, მხოლოდ იმის გამო, რომ სადავო ნორმით ქალაქი დუშეთის მაცხოვრებლების რაოდენობა 7000 არ აღემატება. ამგვარი ბარიერი არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან სხვა მაჟორიტარული ოლქების მოსახლეობა მნიშვნელოვნად ჩამორჩება ქალაქ დუშეთს. ქალაქი დუშეთის ამომრჩევლების რაოდენობა ორჯერ აღემატება სიდიდით მეორე, დაბა ჟინვალის ამომრჩევლების რაოდენობას, ჟინვალის ამომრჩევლების რაოდენობა მნიშვნელოვანად აღემატება სხვა დანარჩენს, ამის მიუხედავად, ყველა ტერიტორიული ერთეული დუშეთის საკრებულოში ირჩევს ერთ მაჟორიტარ დეპუტატს, რაც მთლიან სისტემას აქცევს უსამართლოდ.

ქალაქ დუშეთის მაგალითზე რომ არ არსებულიყო 7000 ამომრჩევლის ჩამკეტი, შესაძლებელი იყო ქალაქ დუშეთს ჰყოლოდა სხვა ტერიტორიულ ერთეულზე ერთით მეტი მაჟორიტარი დეპუტატი, რაც ხმის წონაში გარკვეულ ბალანსს შეიტანდა. ამის მიუხედავად, საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მეორე ნაწილის კონსტიტუციური დეფექტი არის ის, რომ არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, როგორი შეფარდება აქვს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრის მოსახლეობის რაოდენობას ამ მუნიციპალიტეტის სხვა ტერიტორიული ერთეულის მოსახლეობის რაოდენობასთან, ყველა შემთხვევაში მუნიციპალური ცენტრიდან აირჩევა 1 დეპუტატი, თუ ადმინისტრაციული ცენტრის ამომრჩევლების რაოდენობა 7000-ს არ აღემატება, ორი დეპუტატი, თუ ადმინისტრაციული ცენტრის ამომრჩევლების რაოდენობა 7000-ზე მეტია და 14 000-ზე ნაკლებია და სამი დეპუტატი, თუ ამომრჩევლების რაოდენობა 14 000-ზე მეტია. ასეთ პირობებში მნიშვნელოვნად სუსტდება მოსახლეობის უმრავლესობის მქონე ადმინისტრაციული ცენტრის ხმის წონა და მცირდება ამომრჩევლების უმრავლესობის გავლენა წარმომადგენლობით ორგანოზე.

მოსარჩელე გვანცა საკანელაშვილი სადავოდ ხდის რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულებას. საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, თვითმმართველ ქალაქებში (გარდა ქალაქ თბილისისა) და თვითმმართველი თემების ადმინისტრაციულ ცენტრებში ადგილობრივ მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებს ქმნიან და მათ საზღვრებს, სახელწოდებებსა და ნომრებს ადგენენ შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიები მუნიციპალიტეტის ორგანოთა არჩევნების წლის არაუგვიანეს 1 აგვისტოსი. ამ ნორმით საოლქო საარჩევნო კომისიებს თვითმმართველ ქალაქებში: ბათუმში, ქუთაისში, რუსთავსა და ფოთში მიენიჭათ უფლებამოსილება, საკუთარი შეხედულებით განსაზღვრონ მაჟორიტარული ოლქების საზღვრები. თბილისის შემთხვევაში, კანონმდებელმა შეზღუდა ცესკოს დისკრეცია, მაჟორიტარული ოლქები შეექმნა თბილისის 10 ადმინისტრაციულ ერთეულში. ამგვარ შეზღუდვას კანონმდებელი არ ადგენს 4 თვითმმართველ ქალაქთან მიმართებაში. თვითმმართველი ქალაქების საოლქო კომისიებს აქვთ შესაძლებლობა, საკუთარი შეხედულებით, გაავლონ საზღვრები მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებს შორის. კანონმდებლობა არ ზღუდავს საოლქო საარჩევნო კომისიებს საარჩევნო ოლქებს შორის საზღვრები გაავლოს ისე რომ საარჩევნო ოლქებში შეძლებისდაგვარად თანაბარი რაოდენობის ამომრჩეველი იყოს.

ის, რომ თვითმმართველი ქალაქების მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებში არათანაბარი რაოდენობის ამომრჩეველი მოხვდა, ეს განპირობებულია არა საარჩევნო კოდექსით, რომელიც თვითმმართველ ქალაქებთან მიმართებაში მაჟორიტარული ოლქის გეოგრაფიასთან დაკავშირებით დუმს, არამედ საარჩევნო კანონმდებლობის საფუძველზე, საოლქო საარჩევნო კომისიის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებული განკარგულებით. საარჩევნო კოდექსი მხოლოდ ამგვარი აქტის მიღების უფლებამოსილებას ანიჭებს საოლქო კომისიას, ისე რომ არ ადგენს იმ პირობებს ან შეზღუდვებს, რასაც ეს კანონქვემდებარე აქტი უნდა აკმაყოფილებდეს. საარჩევნო კოდექსი არ არეგულირებს საკითხს იმასთან დაკავშირებით, სად, რა ტერიტორიაზე, უნდა შექმნას თვითმმართველი ქალაქის საოლქო საარჩევნო კომისიამ მაჟორიტარული ოლქები. შესაბამისად, თუკი საოლქო კომისიების მიერ შექმნილი ასეთი ოლქები არ უპასუხებს ხმათა თანაბარი წონის პრინციპს, კონსტიტუციურობის პრობლემა განკარგულებაშია საძიებელი და არა საარჩევნო კოდექსში, განსხვავებით ქალაქი თბილისისაგან და თვითმმართველი თემებისაგან, როცა საარჩევნო კოდექსი კონკრეტულად ჩამოთვლის იმ დასახლებულ პუნქტებს, სადაც მაჟორიტარული ოლქები იქმნება.

რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულებით, ქალაქი რუსთავი იყოფა შვიდ მაჟორიტარულ ოლქად. გვანცა საკანელაშვილი რეგისტრირებულია 20.07 მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქში. რუსთავის 20.07 მაჟორიტარულ ოლქში რეგისტრირებულია 16315 ამომრჩეველი. ეს მაშინ, როცა რუსთავის 20.02 მაჟორიტარულ ოლქში 100037. შესაბამისად, გვანცა საკანელაშვილის ხმის წონა 16-ჯერ მცირდება რუსთავის 20.02 მაჟორიტარულ ოლქში მცხოვრებ ამომრჩეველთან შედარებით.

ამგვარად, სადავო ნორმები 2021 წლის 2 ოქტომბრის ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებზე გარდაუვლად შელახავს მოსარჩელეთა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული საარჩევნო ხმის თანაბარი წონის უფლებას. შესაბამისად, მოსარჩელეები „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, უფლებამოსილი არიან, იდავონ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე, იმ საფუძვლით, რომ შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს მოსარჩელეების საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე

ამ სარჩელით გასაჩივრებულია რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულება, რაც წარმოადგენს კანოქვემდებარე ნორმატიულ აქტს. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიამ აღნიშნული განკარგულება მიიღო საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 140-ე მუხლის მეოთხე ნაწილით, პარლამენტის მიერ განხორციელებული დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე. აღნიშნული ნორმის საფუძველზე საოლქო საარჩევნო კომისიამ მიიღო უფლებამოსილება, თვითმმართველ ქალაქ რუსთავში შეექმნა ადგილობრივი მაჟორიტარული ოლქები, დაეზუსტებინა მისი საზღვრები. კანონმდებელი არ უდგენს საოლქო საარჩევნო კომისიას, რა კრიტერიუმების დაცვით უნდა შექმნას ამგვარი ადგილობრივი მაჟორიტარული ოლქები. მაჟორიტარული ოლქების შექმნა, განსაკუთრებით თვითმმართველ ქალაქებში წარმოადგენს ტექნიკურ საკითხს. მოსახლეობის სწრაფი მიგრაციის გათვალისწინებით, ამომრჩევლების რაოდენობა ქალაქებში მუდმივად იცვლება, ჩნდება ახალი დასახლებები. შესაბამისად, ამ მუდმივად დინამიური საკითხის მოსაწესრიგებლად, აუცილებელია მოქნილი მარეგულირებელი ჩარჩო, აღმასრულებელი ხელისუფლების აქტის სახით და არა რთული საკანონმდებლო პროცედურები. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ მოხდეს ნორმატიული აქტების დროული ადაპტაცია მუდმივად ცვალებად რეალობასთან. საკანონმდებლო ცვლილებები ხასიათდება განსაზღვრული სიხისტით, რაც ართულებს საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელებას და შეცვლილ გარემოებებთან ნორმატიული ბაზის მისადაგებას. შესაბამისად, ეჭვგარეშეა, რომ კანონმდებელს ჰქონდა საოლქო საარჩევნო კომისიაზე ამგვარი უფლებამოსილების დელეგირების კონსტიტუციური უფლებამოსილება.

ამასთან საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილების მეორე თავის 45-ე პუნქტში უკვე დაადგინა, რომ საარჩევნო ადმინისტრაციის მიერ, დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების განსაზღვრა, წარმოადგენს დამოუკიდებელი კონსტიტუციურ სამართლებრივი მსჯელობის საგანს. შესაბამისად, ქალაქ რუსთავში ადგილობრივი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების განსაზღვრის შესახებ რუსთავის საოლქო საარჩევნო კომისიის განკარგულებაზე მსჯელობა შესაძლოა მოხდეს იმ საკანონმდებლო აქტის გასაჩივრების გარეშე, რომლითაც საოლქო საარჩევნო კომისიებზე განხორციელდა თვითმმართველ ქალაქებში ადგილობრივი მაჟორიტარული ოლქების შექმნის უფლებამოსილების დელეგირება.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

I
სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

1. უფლებაში ჩარევა

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილებაში, საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, განმარტა კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო. აღნიშნული გადაწყვეტილების პირველ პუნქტში კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან დაკავშირებით აღნიშნულია: „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს აქტიური საარჩევნო უფლება. მას, როგორც ამომრჩეველს, შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში – მისცეს ხმა და აირჩიოს სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოები” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 24 იანვრის N1/1/257,268 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გურამ სანაძე და ირაკლი კოტეტიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).“

„არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს «ხალხის მმართველობა», ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8). არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-2).

სახალხო სუვერენიტეტი მნიშვნელოვანწილად ხორციელდება წარმომადგენლობითი დემოკრატიის პრინციპის მეშვეობით. საქართველოს თითოეული მოქალაქე ირჩევს რა წარმომადგენელს, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემს მას და ამით აძლევს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების, სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციას (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-3). სამართლიანი, გამართული საარჩევნო პროცესი დემოკრატიული მმართველობის ფუნდამენტური ელემენტია. ცხადია, დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობისთვის მხოლოდ გამართული საარჩევნო სისტემა არ არის საკმარისი, თუმცა არჩევნები სასიცოცხლოდ აუცილებელია მისი ფუნქციონირებისათვის და წარმოადგენს დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის მნიშვნელოვან წინაპირობას. საარჩევნო პროცესის სამართლიან ბუნებას არაერთი ფაქტორი განაპირობებს, მათ შორის, საარჩევნო სისტემა. საარჩევნო სისტემის ფორმირება პოლიტიკური პროცესის ნაწილია, თუმცა ეს პროცესი, ცხადია, არ უნდა გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ შეზღუდვებს. „ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ ტარდება არჩევნები, პირველ რიგში, როგორია თავად საარჩევნო კანონმდებლობა, რამდენად შეიცავს ის საკმარის და საჭირო გარანტიებს იმისათვის, რომ არჩევნების შედეგად ქვეყანამ, მისმა მოქალაქეებმა მიიღონ «ხალხის მმართველობა». ეს შედეგი მიღწევადია, თუ არჩევნებში მონაწილეობა რეალურად თანაბრად არის ხელმისაწვდომი ყველა მოქალაქისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

უჩა ნანუაშვილისა და მიხეილ შარაშიძის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-4 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლი (ახალი რედაქციის 24-ე მუხლი) განამტკიცებს რა საარჩევნო უფლებას, ადგენს ამ უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს და მოითხოვს, რომ შეიქმნას საარჩევნო უფლების რეალიზებისთვის საჭირო გარანტიები. საარჩევნო უფლება, თავისთავად, არ მოითხოვს რომელიმე კონკრეტული საარჩევნო მოდელის ჩამოყალიბებას. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ არსებულმა საარჩევნო მოდელმა უზრუნველყოს ხალხის ნების თავისუფალი და თანასწორი ასახვა სახელმწიფო ხელისუფლების ფორმირების პროცესში.“ ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-5 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი (ახალი რედაქციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი) ქმნის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას, რომ საქართველოს ყოველმა მოქალაქემ თავისუფალი ნების გამოვლინების საწყისებზე მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში. საარჩევნო უფლების რეალიზაცია გულისხმობს, რომ მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, აქტიური საარჩევნო უფლება მნიშვნელოვნად იზღუდება ამომრჩევლის ხმის გავლენის დამცრობით.

უჩა ნანუაშვილისა და მიხეილ შარაშიძის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-6 პუნქტში აღნიშნულია: „საარჩევნო უფლება შინაარსს დაკარგავს მასზე თანაბარი ხელმისაწვდომობის არარსებობისას. არჩევნების მიზანი სწორედ მოქალაქეთა ნების შესაბამისი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აქედან გამომდინარე - არჩევნებმა უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეთა თავისუფალი, ნამდვილი ნების შესაბამისი წარმომადგენლობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირებისას. მოქალაქეთა ნამდვილი ნების შესაბამისი ფორმაციის მიღწევა შეუძლებელი იქნება, თუ საარჩევნო სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ნების ადეკვატურ ასახვას არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას შესაბამისი გარანტიები, რომ მოქალაქეებს ჰქონდეთ თანაბარი წვდომა არჩევნებზე და თანაბარი შესაძლებლობა, გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. მხოლოდ ასეთი სისტემის არსებობისას იქნება შესაძლებელი, რომ სრულყოფილად განხორციელდეს დემოკრატიული წარმომადგენლობა, რომელსაც ექნება მოქალაქეთა ნებით განმტკიცებული საზოგადოებრივი ლეგიტიმაცია.“

უჩა ნანუაშვილის საქმის ფაქტობრივ გარემოებას წარმოადგენდა ის, რომ 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე ვაკის N2 საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული იყო 99241 ამომრჩეველი, საბურთალოს N3 საარჩევნო ოლქში - 128 545 ამომრჩეველი, ხოლო ყაზბეგის N29 საარჩევნო ოლქში - 5810 ამომრჩეველი. ამგვარად, ყაზბეგის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა 17-ჯერ ნაკლებია ვაკის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობაზე და 22-ჯერ ნაკლები - საბურთალოს საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობაზე. ანალოგიურად, გლდანის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულია 154898 ამომრჩეველი, ხოლო კრწანისის საარჩევნო ოლქში - 47039, აბაშის საარჩევნო ოლქში კი - 22024. გლდანის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლები დაახლოებით 3-ჯერ აღემატება კრწანისის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებს და 7-ჯერ აბაშის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებს (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-10). უჩა ნანუაშვილის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ, გადაწყვეტილების მე-11 პუნქტში, ასევე დაადგინა, რომ „დასახელებულ საარჩევნო ოლქებზე გადანაწილებულია თითო-თითო მაჟორიტარული მანდატი და თითოეული ოლქის ამომრჩევლებს უფლება აქვთ, საქართველოს პარლამენტში აირჩიონ ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი. ამდენად, ვაკის, საბურთალოსა და გლდანის საარჩევნო ოლქების ამომრჩევლების შესაძლებლობა გავლენა მოახდინონ მაჟორიტარული დეპუტატების არჩევნების შედეგებზე, ბევრად ნაკლებია, ვიდრე ყაზბეგის, აბაშის, კრწანისისა და სხვა ისეთ საარჩევნო ოლქებში მცხოვრები ამომრჩევლებისა, სადაც რეგისტრირებულია ნაკლები რაოდენობის ამომრჩეველი.“

უჩა ნანუაშვილის საქმის მსგავსად ამ საქმეშიც, სოფელი წეროვანი და სოფელი ლისი მცხეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში ირჩევენ თანაბარი რაოდენობის თითო-თითო დეპუტატს, ეს მაშინ როცა სოფელ ლისში რეგისტრირებულია 1579 ამომრჩეველი, ხოლო წეროვანში 7449. წეროვანის ამომრჩეველს თითქმის ხუთჯერ ნაკლები შესაძლებლობა აქვს, გავლენა მოახდინოს მცხეთის საკრებულოს ფორმირებაზე, ვიდრე ლისის ამომრჩეველს. ამით ადგილი აქვს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტში დაცულ უფლებაში ჩარევას. ქალაქი დუშეთის ამომრჩევლის ხმის წონა, გასაჩივრებული ნორმების მიხედვით, მნიშვნელოვნად არის შემცირებული დუშეთის მუნიციპალიტეტის სხვა ტერიტორიულ ერთეულებთან შედარებით. საბურთალოს და გლდანის ამომრჩევლის ხმები მთაწმინდის რაიონში მცხოვრებ პირთა ხმებთან შედარებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ უჩა ნანუაშვილის საქმეში კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა დაადგინა იმის გამო, რომ როგორც ამ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-13 პუნქტშია აღნიშნული: „საარჩევნო სისტემა, რომელშიც ერთ ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლის ხმა რამდენჯერმე უფრო მეტად „ფასობს“, ვიდრე მეორეში, არ ქმნის თანაბარ შესაძლებლობებს იმისთვის, რომ ამომრჩევლებმა თანასწორად მოახდინონ გავლენა არჩევნების შედეგებზე და ამომრჩევლების ხმათა თანაბრობის პრინციპიდან მნიშვნელოვან გადახრას იწვევს.“

უჩა ნანუაშვილისა და მიხეილ შარაშიძის საქმე ეხებოდა მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებულ საპარლამენტო არჩევნებს, ხოლო სადავო ნორმები ეხება მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებულ საკრებულოს არჩევნებს, ეს განსხვავებული ფაქტობრივი გარემოება არ გამორიცხავს საპარლამენტო და საკრებულოს მაჟორიტარული არჩევნების მიმართ ხმის წონის თანაბრობის ერთნაირი სტანდარტების გამოყენების შესაძლებლობას. ამის მიზეზია ის, რომ კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი აქტიური საარჩევნო უფლების ერთნაირ სტანდარტს აწესებს სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისათვის. თუკი ხმის თანაბარი წონის დაცვის ვადლებულება ვრცელდება სახელმწიფო ანუ პარლამენტის არჩევნებზე, ასეთივე სტანდარტი უნდა იქნას გამოყენებული ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნების მიმართ. გარდა ამისა, ნანუაშვილის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-15 პუნქტში პარლამენტის არჩევნებში ამომრჩეველთა თანაბარი ხმის წონის უფლება საკონსტიტუციო სასამართლომ ამოიკითხა კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 52-ე პუნქტში, სადაც აღნიშნული იყო: „საქართველოს პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით, 4 წლის ვადით, პროპორციული სისტემით არჩეული 77 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 73 პარლამენტის წევრისაგან.“ მსგავსი ჩანაწერი გვხვდება ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით ორგანოს - საკრებულოსთან მიმართებაში კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველ პუნქტის მეორე წინადადებაში, სადაც აღნიშნულია: „წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2017 წლის 15 თებერვლის N3/1/659 გადაწყვეტილებაში მეორე თავის მე-20 პუნქტში განაცხადა: „კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელებისას საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციას განიხილავს როგორც ერთიან ორგანიზმს. შეუძლებელია, სადავო საკითხის კონსტიტუციურობის სრულფასოვანი გადაწყვეტა, თუ სასამართლო კონსტიტუციის ნორმებს ერთმანეთთან კავშირში არ წაიკითხავს/განმარტავს.“ თუკი საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი არჩევნები პარლამენტთან მიმართებაში ნიშნავს იმას, რომ დაცული უნდა იყოს ამომრჩეველთა ხმის თანაბარი წონა, შეუძლებელია საკრებულოს არჩევნებთან მიმართებაში ეს სიტყვები გამორიცხავდეს ხმის წონის თანაბრობის დაცვის აუცილებლობას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 17 მაისის საქმეში კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ N3/3/600 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-29 პუნქტში განაცხადა: საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცული სფერო მოიცავს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრულ სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობას. საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს სამი ორგანოს: სახელმწიფო ორგანოების - საქართველოს პარლამენტის, საქართველოს პრეზიდენტის და ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს არჩევითობას. ვინაიდან კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ამომრჩეველთა ხმების თანაბარი წონის უფლება (აქტიური საარჩევნო უფლების ერთ-ერთი ასპექტი), ეს უფლება ისევე გამოიყენება საკრებულოს არჩევნებზე, როგორც გამოიყენება საქართველოს პარლამენტის არჩევნებზე.

ამგვარად, სახეზეა კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ აქტიურ საარჩევნო უფლებაში ჩარევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 17 მაისის საქმეში კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ N3/3/600 გადაწყვეტილების მეორე თავის 27-ე პუნქტის განაცხადა:, „საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლება არ არის აბსოლუტური და მისი შეზღუდვა შესაძლებელია, თუმცა თანაზომიერების პრინციპის განუხრელი დაცვით და იმგვარად, რომ არ დაირღვეს აღნიშნული მუხლით დაცული უფლების არსი. ამ თვალსაზრისით, უპირველესად უნდა განისაზღვროს ამ უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციით დასაშვები ფარგლები.“ ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 44-ე პუნქტის თანახმად: „კანონმდებლის მიერ დადგენილი შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს და უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება.“

2) სავარაუდო ლეგიტიმური მიზნები

ხმის თანაბარი წონის უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვა შეიძლება აიხსნას სამი მიზეზით: ტერიტიული ერთეულის წარმომადგენლობის უზრუველყოფა, ამომრჩეველსა და დეპუტატს შორის მჭიდრო ურთიერთობის დამყარება, დეპუტატის მიერ საარჩევნო ოლქის ეფექტიანი წარმომადგენლობა,რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება მოქალაქეების თვითმმართველობის განხორციელების პროცესში მონაწილეობას და ჯერიმანდერინგის თავიდან აცილება. განვიხილოთ თითოეული მიზეზი ცალ-ცალკე.

2.1 ტერიტორიული წარმოამადგენლობის უზრუნველყოფა

უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტის მიხედვით, მოპასუხე მხარე, ხმათა თანაბრობიდან გადახვევის ლეგიტიმურ მიზნად ასახელებდა - ტერიტორიული ერეულების წარმომადგენლობის უზრუნველყოფას. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ მიიჩნია დასაშვებად ამ მიზნის მისაღწევად ხმათა თანაბრობის უფლების შეზღუდვა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ნანუაშვილის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-18 პუნქტში განაცხადა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს ტერიტორიულ წარმომადგენლობას. იმავდროულად გადაწყვეტილების მე-19 მუხლში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულებს არ გააჩნიათ იმგვარი ლეგიტიმაცია, რომ ჰქონდეთ კონსტიტუციური უფლებამოსილება, აირჩიონ საკუთარი წარმომადგენლები საქართველოს პარლამენტში.“ იმავეს თქმა შეიძლება მუნიციპალიტეტის შიგნით არსებულ ტერიტორიულ ერთეულებზე. საქართველოს კონსტიტუცია არ აძლევს უფლებამოსილებას მუნიციპალიტეტის ტერიტორიულ ერთეულებს, იყოლიონ წარმომადგენლები მუნიციპალიტეტის საკრებულოში. კონსტიტუცია არავითარ ლეგიტიმაციას არ აძლევს თვითმმართველი ქალაქების უბნებს, სოფლებს, დაბებს, თემებს, ხალხის გვერდის ავლით, ამომრჩეველთა რაოდენობის იგნორირებით, იყოლიონ საკუთარი წარმომადგენლობები მუნიციპალურ საკრებულოში. საარჩევნო უფლება გააჩნიათ ადამიანებს და არა მთებს, დაბლობებს, ტყეებს, მდინარეებისა და ზღვის სანაპიროებს.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს მოქალაქეების, როგორც თვითმმართველობის ორგანოების ერთადერთი წყაროს სტატუსი პირდაპირ არის განმტკიცებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტით, სადაც აღნიშნულია: „საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის მეშვეობით.“ ამ კონსტიტუციურ დებულებაში მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ თვითმმართველობის ორგანოები იქმნება საქართველოს მოქალაქეების და არა რომელიმე სოფლის, ქალაქის მიკრო-რაიონის, დაბის ან სხვა გეოგრაფიული ერთეულის ინტერესების დასაცავად. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები ლეგიტიმაციას იღებენ საქართველოს მოქალაქეებისაგან და მიზნად ისახავენ, მოქალაქეების ინტერესების დასაცავად, ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეების გადაწყვეტას. გეოგრაფიული ერთეულების სავალდებულო წარმომადგენლობას საკრებულოში, საქართველოს კონსტიტუცია არ უშვებს. საქართველოს კონსტიტუციით დაშვებულია მხოლოდ მოქალაქეთა წარმომადგენლობა საკრებულოში ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადასაწყვეტად.

ამგვარად, მოპასუხე მხარე ისევე ვერ დაასახელებს ლეგიტიმურ მიზნად, ტერიტორიული ერთეულების წარმომადგენლობის უზრუნველყოფას ამ საქმეში, როგორც ეს უჩა ნანუაშვილისა და მიხეილ შარაშიძის საქმეში მოხდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილებაში საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 21-ე პუნქტში განაცხადა: „მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა თავის თავში a priori არ გულისხმობს, რომ უნდა მოხდეს ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა. მაჟორიტარულ საარჩევნო სისტემას გააჩნია რიგი თავისებურებები, რომლებიც უზრუნველყოფს საარჩევნო მანდატის სპეციფიკურ გადანაწილებას. მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა ემსახურება პერსონიფიცირებულ წარმომადგენლობას. ასეთი საარჩევნო სისტემის პირობებში ხალხი უშუალოდ ირჩევს კონკრეტულ სუბიექტს, უფრო მეტია პირდაპირი კავშირი ამომრჩეველსა და არჩეულ პირს შორის.“ ამგვარად, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა გულისხმობს ხალხის წარმომადგენლობის უზრუნველყოფას, არჩეულ პირთან უფრო მეტი კავშირის გზით, რადგან ხალხი უშუალოდ ამ სუბიექტს ირჩევს.

შესაბამისად, ხმის თანაბარი წონის უფლების შეზღუდვა არ შეიძლება ემსახურებოდეს საკრებულოებში ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფას.

1.2.დეპუტატის მიერ საარჩევნო ოლქის ეფექტიანი წარმომადგენლობა

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილებაში საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-13 პუნქტის თანახმად: „მაჟორიტარულ არჩევნებში ამომრჩევლის ხმის აბსოლუტურად თანაბარი „წონის“ უზრუნველყოფა პრაქტიკულად შეუძლებელია, ვინაიდან ყოველთვის იარსებებს შედარებით უფრო მცირე და დიდი საარჩევნო ოლქები, რომლებიც თანაბარი რაოდენობის დეპუტატს აირჩევენ. ამავე დროს, საარჩევნო სისტემა, რომელშიც ერთ ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლის ხმა რამდენჯერმე უფრო მეტად „ფასობს“, ვიდრე მეორეში, არ ქმნის თანაბარ შესაძლებლობებს იმისთვის, რომ ამომრჩევლებმა თანასწორად მოახდინონ გავლენა არჩევნების შედეგებზე და ამომრჩევლების ხმათა თანაბრობის პრინციპიდან მნიშვნელოვან გადახრას იწვევს.“

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 23-ე პუნქტის თანახმად: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს, რომ შესაძლებელია, არ მოხერხდეს აბსოლუტური თანასწორობის მიღწევა, მაგრამ ასეთი უთანასწორობა მისაღებია მანამ, სანამ არსებობს მისი დასაბუთების ლეგიტიმური საფუძველი. საარჩევნო პროცესის ადმინისტრირებისას შესაძლოა, წარმოიშვას ფაქტობრივი სირთულეები და შეუძლებელი აღმოჩნდეს საარჩევნო ოლქების იმგვარი გადანაწილება, რომ ამომრჩევლების ხმებს იდენტური „წონა“ ჰქონდეს. თუმცა ხელისუფლება უნდა ცდილობდეს, რომ ასეთი უთანასწორობა მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი და ამომრჩეველთა ნაწილის ხმის წონა მხოლოდ ადმინისტრაციული სირთულეების გამო არ შემცირდეს.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილებაში საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 24-ე პუნქტში განაცხადა: „საარჩევნო ოლქების განსაზღვრისას შესაძლოა მხედველობაში იქნეს მიღებული როგორც ადმინისტრაციული საზღვრები, ისე - გეოგრაფიული სპეციფიკაციები, ასევე სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. ზოგიერთ შემთხვევაში, გარკვეული რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, საჭირო გახდეს საარჩევნო ოლქებს შორის ზომიერი დისპროპრციის დაშვება. თუმცა ნებისმიერი ასეთი რეგულირება დაექვემდებარება კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას როგორც საარჩევნო, ასევე თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით. ტერიტორიული წარმომადგენლობის ელემენტის შემოტანამ არ უნდა გამოიწვიოს საარჩევნო ხმების აშკარა და გაუმართლებელი უთანაბრობა, ტერიტორიულ ერთეულებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების ხმების გავლენა არ უნდა შემცირდეს იმდენად, რომ ხელისუფლების ფორმირების პროცესში მოქალაქეთა მონაწილეობა არსებითად შეზღუდოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეიდან გამომდინარე, ყველა ამომრჩეველს თანაბარი შესაძლებლობა ჰქონდეს, მონაწილეობა მიიღოს (ზეგავლენა მოახდინოს) ხელისუფლების მიერ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში. ხმათა თანაბრობიდან გარკვეული ხარისხის გადახრა შესაძლებელია გამართლებული იყოს მნიშვნელოვანი გარემოებების, შესაბამისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძვლების არსებობისას და არა ნებისმიერ შემთხვევაში ნებისმიერი ტერიტორიული ერთეულის წარმომადგენლობის უზრუნველყოფისათვის.“

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 25-ე პუნქტის თანახმად: აღნიშვნის ღირსია ის გარემოებაც, რომ ხმების თანაბარწონადობის პრინციპი ფართოდ აღიარებული საერთაშორისო სტანდარტია. მაგალითისთვის, ანალოგიურ სტანდარტებს ითვალისწინებს თავის რეკომენდაციებში ევროპული კომისია სამართლის მეშვეობით დემოკრატიის დასაცავად („ვენეციის კომისია“). „ვენეციის კომისიის“ 2002 წლის „საარჩევნო ნორმათა კოდექსის“ მიხედვით, კენჭისყრის თანასწორობა ერთ-ერთი ძირითადი საარჩევნო პრინციპია, რომელიც გულისხმობს, საარჩევნო ოლქები იმგვარად იქნეს დადგენილი, რომ შესაბამისი მანდატები ამომრჩევლების რაოდენობის თანაბრად გადანაწილდეს. ამავე დროს, დადგენილი ნორმიდან დასაშვები გადახრა არ უნდა აღემატებოდეს 10%-ს, გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა (კომპაქტურად დასახლებული ეროვნული უმცირესობის დაცვა, არამჭიდროდ დასახლებული ადმინისტრაციული ერთეული). ასეთ შემთხვევაში გადახრა არ უნდა იყოს 15%-ზე მეტი. ხმათა თანასწორობის პრინციპზე მითითებას შეიცავს ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ეუთო) და „ვენეციის კომისიის“ რეკომენდაციები, რომლებიც უკავშირდება საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობას.“

ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტის მიხედვით, ეთნიკური უმცირესობით დასახლებულ და ცალკეულ იზოლირებული, მაგრამ არამჭიდროდ დასახლებული ტერიტორიული ერთეულში რეგისტრირებული ამომრჩევლისათვის ხმის წონის გაზრდის დასაშვები ზღვარი შეიძლება იყოს 10 პროცენტი, ხოლო სხვა მცირე ტერიტორიული ერთეულითვის ხმის წონიდან გადახრა არ უნდა აღემატებოდეს 15 პროცენტს. იმ პირობებში, როცა გლდანის მოსახლეობა არის 146124, ხოლო მთაწმინდის მოსახლეობა 53884, ჩუღურეთის მოსახლეობა 41403, თუკი თბილისის მოსახლეობის რაოდენობის საშუალო რიცხვი იქნება 100337,1, ამ საშუალო რიცხვიდან მთაწმინდის 53884 მოსახლეობის 16 პროცენტი არის -86%, ხოლო ჩუღურეთის არის -142%. მოსახლეობის საშუალო რიცხვიდან დასაშვები 15 პროცენტზე მეტი გადახრა ფიქსირდება მცხეთისა და დუშეთის მუნიციპალიტეტებსა და ქალაქ რუსთავში შექმნილ მაჟორიტარულ ოლქებს შორის.

ამგვარად ჩარევა ხმის თანაბარი წონის უფლებაში იმდენად მძიმეა, შეუძლებელია ამგვარი ჩარევა გამართლდეს დეპუტატის მიერ თავისი მოვალეობის სათანადოდ შესრულების და ამომრჩეველთა ინტერესების ეფექტურად დაცვის უზრუნველყოფით. 15%-ზე მეტ გადახრას არ შეუძლია გაამართლოს მთაწმინდის, ჩუღურეთის, ლისის და რუსთავის ერთი უბნის ცალკე მაჟორიტარულ ოლქად არსებობა. ეს დასახლებები მჭიდროდ არიან ინტეგრირებული მუნიციპალიტეტის სხვა დასახლებებთან, მთაწმინდის და ჩუღურეთის რაიონი არ არის მოწყვეტილი თბილისის სხვა მჭიდროდ დასახლებული რაიონებისაგან, ისევე როგორც ლისი მცხეთის მუნიციპალიტეტის სხვა სოფლისაგან და დეპუტატს ამ რაიონების სხვა მსხვილ დასახლებასთან გაერთიანების შემთხვევაში შეუძლია თავისი მოვალეობის ეფექტიანად შესრულება და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების დაუბრკოლებლად განხორციელება.

სრულიად სხვაგვარი ვითარება გვაქვს უკანაფშავის და შატილის ოლქებთან მიმართებაში. ეს დასახლებები განსაკუთრებით ზამთრის პერიოდში მოწვეტილი ხდება დუშეთის მუნიციპალიტეტის სხვა დასახლებიდან, მათ შორის დუშეთის მუნიციპალური ცენტრიდან, რამაც შესაძლოა გავლენა მოახდინოს დეპუტატის მიერ თავისი მოვალეობის შესრულებაზე და საკრებულოში დასახლების ინტერესების სათანადოდ დაცვაზე. ამიტომ ამ დასახლებებთან მიმართებაში დეპუტატის უფლებამოსილების ჯეროვნად განხორციელების ინტერესი ცალკე უნდა იყოს შემოწმებული, შერჩეული მზღუდავი საშუალების გამოსადეგობის ეტაპზე, იმის მიუხედავად,, რომ ამ დასახლებებთან მიმართებაშიც დარღვეულია 15%-იანი გადახრის ზღვარი. სანამ გამოსადეგობის შემოწმებაზე გადავიდოდეთ, უნდა დავადგინოთ, რა უფლებამოსილებები გააჩნია დეპუტატს საკუთარი ამომრჩევლის ინტერესების დასაცავად და მაჟორიტარი დეპუტატის მეშვეობით როგორ მონაწილეობენ ამომრჩევლები თვითმმართველობის განხორციელებაში.

საქართველოში არსებული ერთმანდატიანი მაჟორიტარული სისტემა გულისხმობს მანდატის მიცემას, არა პარტიისათვის, არამედ კონკრეტული ფიზიკური პირებისათვის. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-40 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრი სარგებლობს თავისუფალი მანდატით და მისი გაწვევა დაუშვებელია. მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრი თავისი მოვალეობების შესრულებისას შეზღუდული არ არის ამომრჩევლებისა და მისი წარმდგენი პოლიტიკური გაერთიანების განაწესებითა და დავალებებით. ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, თავისუფალი მანდატი მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრს არ ათავისუფლებს საქართველოს კანონმდებლობითა და მუნიციპალიტეტის საკრებულოს რეგლამენტით დადგენილი წესით ამომრჩევლებთან მუშაობისა და მასთან დაკავშირებული პასუხისმგებლობისგან.

აღსანიშნავია, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი განსაზღვრავს თვითმმართველობის ორგანოების საქმიანობაში მოქალაქეთა მონაწილეობის ფორმებს. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 47-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი უდგენს საკრებულოს წევრს ვალდებულებას, მიიღოს მოქალაქეები, ხოლო „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკრებულოს წევრი, გაწეული საქმიანობის შესახებ ინფორმაციას აწვდის ამომრჩეველს. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 88-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრი ვალდებულია, წელიწადში ერთხელ მაინც, არაუგვიანეს 1 ნოემბრისა, მოაწყოს საჯარო შეხვედრები მუნიციპალიტეტის ამომრჩეველთან და წარუდგინოს ამომრჩევლებს ანგარიში გაწეული საქმიანობის თაობაზე.

ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 85² მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სოფლის/დაბის/ქალაქის მოსახლეობას უფლება აქვს, მოიწვიოს დასახლების საერთო კრება. საერთო კრებაში მონაწილეობის მიღების უფლება აქვს ამ დასახლებაში რეგისტრირებულ ამომრჩეველს. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 85² მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, საერთო კრებები მოიწვევა დასახლებაში, სადაც რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა 2000 არ აღემატება. ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, თუ დასახლებაში ამომრჩევლების რაოდენობა 2000 აღემატება, დასახლებაში იქმნება რამდენიმე საერთო კრება. ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, საერთო კრება შეიძლება მოწვეული იქნეს მაშინაც, როცა მოსახლეობის რაოდენობა 500 არ აღემატება. თვითმმართველობის კოდექსის 85³ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, დასახლების საერთო კრება განიხილავს დასახლებისათვის მნიშვნელოვან სოციალურ და ეკონომიკურ საკითხებს და ამ საკითხების გადასაწყვეტად წინადადებას წარუდგენს მუნიციპალურ ორგანოს, მათ შორის საკრებულოს. ამავე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, დასახლების საერთო კრება წარუდგენს საკრებულოს წინადადებებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა სახის საქმიანობა შეიძლება იყოს დაფინანსებული მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტიდან.

ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 86-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, დასახლების საერთო კრებას ან მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა არანაკლებ 1%-ს აქვს პეტიციის უფლება. ამ მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, პეტიცია იწერება და შეიტანება მუნიციპალიტეტის საკრებულოს თავმჯდომარის სახელზე. პეტიციის სახით შეიძლება წარდგენილ იქნეს ნორმატიული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის პროექტი.

ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი არ განსაზღვრავს იმ დასახლების მაჟორიტარი დეპუტატის, როლს, საიდანაც საკრებულოში შევიდა მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის შესახებ წინადადება ან პეტიცია ნორმატიული ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის მიღების თაობაზე. თუმცა პოლიტიკური პროცესი გულისხმობს იმას, რომ ამ დასახლებიდან არჩეული მაჟორიტარი დეპუტატი შეიძლება იყოს ის პირი, რომელიც საკრებულოში შეიძლება ლობირებდეს დასახლების საერთო კრების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტიდან დაფინანსების მიღების ან ნორმატიული ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის მიღებასთან დაკავშირებით. იმის გამო, რომ მაჟორიტარ დეპუტატს ამომრჩეველი პირდაპირ აძლევს ხმას, ამა თუ იმ ტერიტორიულ ერთეულში რეგისტრირებულ პირს, უპირველეს ყოვლისა ამ ტერიტორიული ერთეულიდან არჩეულ მაჟორიტარ დეპუტატთან გაუჩნდება შეხვედრის სურვილი, იმის მიუხედავად, რომ სამართლებრივი თვალსაზრისით, მაჟორიტარი დეპუტატი ამ ერთეულის წარმომადგენელი არ არის. ამის მიუხედავად, ამომრჩეველი უფრო მეტად აიგივებს საკუთარ თავს და საკუთარ სოფელს/უბანს იმ პირთან, რომელსაც მან უშუალოდ მისცა ხმა, ვიდრე პარტიული სიით საკრებულოში შესულ დეპუტატთან, თუნდაც ესა თუ ის პარტია მისი მხარდაჭერილი იყოს. იმავდროულად, მაჟორიტარ დეპუტატი 1 ნოემბრამდე წლიური ანგარიშის წარდგენის ადგილად შეარჩევს მის მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქს, თუნდაც იმ მიზნით, რომ ამ ოლქში ხელახლა მოხდეს მისი არჩევა ამომრჩევლების მიერ ანგარიშის მოწონების შემთხვევაში.

ამგვარად, მცირერიცხოვან გეოგრაფიულ ერთეულებში - ქალაქის დასახლებებში, მიკრორაიონებში, დაბებში, თემებში და სოფლებში მაჟორიტარული ოლქების შექმნის ლეგიტიმური მიზანი შეიძლება იყოს მაჟორიტარულ დეპუტატსა და ამომრჩეველს შორის მჭიდრო ურთიერთკავშირის უზრუნველყოფა და დასახლებაში რეგისტრირებული მოქალაქეების ეფექტური ჩართვა ადგილობრივი თვითმმართველობის საქმიანობაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 24-ე პუნქტში აღნიშნულია: „საარჩევნო ოლქების განსაზღვრისას შესაძლოა მხედველობაში იქნეს მიღებული როგორც ადმინისტრაციული საზღვრები, ისე - გეოგრაფიული სპეციფიკაციები, ასევე სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. ზოგიერთ შემთხვევაში, გარკვეული რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, საჭირო გახდეს საარჩევნო ოლქებს შორის ზომიერი დისპროპრციის დაშვება.“ ამასთან რაც უფრო პატარაა დასახლება, მით უფრო იოლია მის ჩართვა ადგილობრივი თვითმმართველობის განხორციელებაში. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსიდანაც ნათელი ხდება, რომ საერთო კრებები იქმნება არაუმეტეს 2000 ამომრჩევლის მქონე დასახლებაში. ამ რაოდენობის მქონე დასახლება აიოლებს მაჟორიტარსა და ამომრჩეველს შორის უკეთეს კოორდინაციას და ხელს უწყობს საერთო კრების წინადადებების და პეტიციების დროულ წარდგენას საკრებულოსათვის განსახილველად. აღნიშნული ლეგიტიმური მიზანი საკმარისად ღირებულია საიმისოდ, რომ გამოდგეს ხმის თანაბრი წონის უფლების შეზღუდვისათვის, თუკი დაცული იქნება თანაზომიერების ტესტის სხვა მოთხოვნები, პირველ რიგში, კი გამოსადეგობა, რაზეც ქვემოთ გვექნება საუბარი.

2.3.ჯერიმანდერინგის თავიდან აცილება

პატარა მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების შექმნის კიდევ ერთ ლეგიტიმურ მიზნად შესაძლოა დასახელდეს ჯერიმანდერინგის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზანი. ჯერიმანდერინგი არის საარჩევნო გეოგრაფიით მანიპულირება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „ზოგადად, არჩევნების ადმინისტრირების პროცესში არსებობს რისკები, რომ რომელიმე პოლიტიკურმა ძალამ შექმნას მისთვის სასურველი საარჩევნო გეოგრაფია და საარჩევნო ოლქების საზღვრები დაადგინოს იმგვარად, რომ სასარგებლო იყოს რომელიმე პოლიტიკური სუბიექტისთვის... კანონმდებელი ვალდებულია, მოახდინოს საარჩევნო საზღვრებით მანიპულირების პრევენცია და, მეორე მხრივ, უზრუნველყოს, რომ ამომრჩევლებს ჰქონდეთ არჩევნების საბოლოო შედეგზე გავლენის მოხდენის თანაბარი შესაძლებლობები (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-28).

საარჩევნო გეოგრაფიის ბოროტად გამოყენება უარყოფითად მოქმედებს ამომრჩევლის შესაძლებლობაზე მოახდინოს ეფექტური ზეგავლენა საარჩევნო პროცესზე, ამასთან, ქმნის რომელიმე საარჩევნო სუბიექტის მიერ არამართლზომიერი უპირატესობის მიღების საფრთხეს. საარჩევნო გეოგრაფიის ბოროტად გამოყენება ართულებს სახალხო სუვერენიტეტის ეფექტურ რეალიზაციას, ამცირებს წარმომადგენლობითი ორგანოს ლეგიტიმაციას და ეჭვქვეშ აყენებს სახელმწიფოს დემოკრატიულობას. ამდენად, საარჩევნო გეოგრაფიის კონსტიტუციური კონტროლის მიღმა დატოვება არსებით საფრთხეს შეუქმნის საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ არაერთ სიკეთეს, შესაბამისად, მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების საზღვრების კონკრეტული განაწილება, რიგ შემთხვევებში, შეიძლება წარმოადგენდეს კონსტიტუციური კონტროლის ფარგლებში შეფასებად მოცემულობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს პარლამენტი წევრთა ჯგუფი დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-15).

მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის თავისებურებებიდან გამომდინარე, იგი, თავისთავად, მოიცავს გარკვეული რაოდენობის ამომრჩეველთა ხმების „დაკარგვას“. საარჩევნო გეოგრაფიით მანიპულირების გზით, შესაძლებელია „დაკარგული“ ხმების გაზრდა, შემცირება ან/და სხვაგვარი ბალანსის დადგენა რომელიმე პარტიის სასარგებლოდ. კონკრეტული მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქის ინდივიდუალური მახასიათებლებიდან და შესაბამისი პოლიტიკური მოტივაციიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების საზღვრები ჩამოყალიბდეს იმგვარად, რომ პოლიტიკური თვალსაზრისით უპირატესობას ქმნიდეს ერთი კონკრეტული საარჩევნო სუბიექტისთვის. ამდენად, საარჩევნო გეოგრაფიამ შესაძლოა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს საარჩევნო პროცესის მიმდინარეობაზე და საარჩევნო უფლების რეალიზაციაზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს პარლამენტი წევრთა ჯგუფი დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-13).

საარჩევნო გეოგრაფიის ბოროტად გამოყენების საკითხის დადგენა/შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ შეიძლება გაითვალისწინოს სხვადასხვა კრიტერიუმები, მათ შორის, საარჩევნო გეოგრაფიის შეცვლის დისკრიმინაციული მიზანი და ამგვარი შედეგის გამოწვევის პოტენციალი. აღნიშნულის დადგენის მიზნით, საკონსტიტუციო სასამართლომ შეიძლება გაითვალისწინოს გარემოებები, როგორიცაა მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების საზღვრების გადასინჯვის საჭიროება, თავსებადობა საარჩევნო გეოგრაფიის განსაზღვრის ძირითად პრინციპებთან (ხმათა თანაბარწონადობის, მოსაზღვრეობის, ადმინისტრაციული საზღვრების ხელშეუხებლობის, გეოგრაფიული იდენტობის, ინფრასტრუქტურული კავშირის არსებობის თუ სხვა პრინციპები), არჩევნების შედეგების მყარად ჩამოყალიბებული სტატისტიკა და სხვა.

ამგვარად, ხმათა თანაბრობის უფლება შეიძლება კოლიზიაში მოვიდეს ისტორიულად ჩამოყალიბებულ, მყარი ეკონომიკური კავშირის მქონე დასახლების არსებობის ინტერესთან. ამგვარი თემების დაშლამ ან სხვა თემთან გაერთიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს ამომრჩევლის გაუცხოება საარჩევნო პროცესის მიმართ. აქვე მხედველობაშია მისაღები ე.წ. გეოგრაფიული იდენტობა. უკანაფშავის თემი, მართალია შედის დუშეთის მუნიციპალიტეტში, თუმცა ამ სოფლის მაცხოვრებლები დუშეთის სხვა მაცხოვრებლებლებისაგან განსხვავებით, თავს ფშაველებად აიდენტიფიცირებენ. თავის მხრივ, შატილისა და ბარისახოს თემის მაცხოვრებლები, რომლებიც თავის თავს ხევსურებად აიდენტიფიცირებენ, ასევე არიან დუშეთის მუნიციპალიტეტის ამომრჩევლები და დუშეთის საკრებულოში ირჩევენ საერთო მაჟორიტარ დეპუტატს. თავსისათავად გეოგრაფიულ იდენტობას და ადმინისტრაციული საზღვრების ურღვეობას ვერ ექნება უპირატესობა ხმების თანაბარი წონის უფლებასთან, თუ იმავდროულად, ერთ მაჟორიტარულ ოლქში მოქცეულ თემებს არა აქვთ ერთმანეთთან ინფრასტრუქტურული კავშირი, საერთო ადმინისტრაციული საზღვარი, ერთმანეთთან დამაკავშირებელი გზა. საარჩევნო ხმის თანასწორობის უზრუნველსაყოფად თემების გაერთიანების შემთხვევაში ჯერიმანდერინგს ადგილი ექნება, თუკი კუმულაციურად მოხდება შემდეგი მოთხოვნის დარღვევა: ადმინისტრაციული ერთეულების ხელშეუხებლობის დარღვევა, გეოგრაფიული იდენტობის იგნორირება, გაერთიანებულ თემებს შორის საერთო ადმინისტრაციული საზღვრების და ინფრასტრუქტურის არ არსებობა. მხოლოდ სამივე აღნიშნული პირობის არსებობის შემთხვევაშია სახეზე ჯერიმანდერინგი. მეორეს მხრივ, ჯერიმანდერინგი სახეზე არ გვექნება, თუ გაერთიანებულ თემებს განსხვავებული ადმინისტრაციული იდენტობა გააჩნიათ, თუმცა თემებს აქვს საერთო საზღვრები და ინფრასტრუქტურა.

უნდა აღინიშნოს ის, რომ ჯერიმანდერინგის პრობლემა ჩნდება მაშინ, როდესაც მაჟორიტარული ოლქების დაყოფა მოხდება მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით. დღეს მოქმედი კანომდებლობით, არ არსებობს ჯერიმანდერინგის პრობლემა იქიდან გამომდინარე, რომ მაჟორიტარული ოლქები შექმნილია ერთმანეთთან ინფრასტრუქტურულად მჭიდროდ დაკავშირებულ და ერთმანეთის მოსაზღვრე დასახლებებში, ისტრიულად ჩამოყალიბებულ გეოგრაფიულ ერთეულებში. ჯერიმანდერინგის პრობლემა შეიძლება დადგეს ამ სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, თუკი ისტროიულად არსებული ტერიტორიული ერთეულები გამსხვილდება. ასეთი შემთხვევა შესაძლოა ცალკე გახდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში დავის საგანი. წინასწარ შეიძლება ითქვას, რომ ჯერიმანდერინგის საფრთხე, მაჟორიტარული ოლქების გამსხვილების შემთხვევაში მინიმალურია, ვინაიდან მუნიციპალიტეტი აერთიანებს ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულ მცირე ზომის ტერიტორიებს. იმის შესაძლებლობა, რომ ამ ტერიტორიულ ერთეულებს არ ჰქონდეთ ერთმანეთთან კავშირი ძალიან მცირეა. იმავდროულად, კანონმდებელს აქვს იმის შესაძლებლობა, თავიდან აიცილოს ჯერიმანდერინგის საფრთხე მცირე დასახლებებში ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქების შენარჩუნების და დიდი ოლქების გაყოფის გზით.

ამგვარად, იმის მიუხედავად, რომ ჯერიმანდერინგის საფრთხის აცილება ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს, დღევანდელი მოცემულობით ამგვარი საფრთხე არ არსებობს და ამ ეტაპზე შეუძლებელია იმაზე მსჯელობა, რამდენად გასადეგი, აუცილებელი და ვიწრო გაგებით, პროპორციულია ხმის თანაბარი წონის უფლების შეზღუდვა ჯერიმანდერინგის საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. ამასთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა. ჯერიმანდერინგი დავის საგანი 2016 წლის 20 ივლისის გადაწყვეტილებით მას შემდეგ გახდა, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილების აღსრულებლად გაიყო მსხვილი ტერიტორიული ერთეულები და გამსხვილდა მცირერიცხოვანი დასახლებები საპარლამენტო არჩევნებისათვის მაჟორიტარული ოლქების შესაქმნელად. უჩა ნანუაშვილის და მიხეილ შარაშიძის საქმის გადაწყვეტისას, ჯერიმენდერინგის საფრთხე ჯერ არარსებობდა.

ამგვარად, ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა ვერ გამოდგება სათანადო ლეგიტიმურ მიზნად ხმის თანაბარი წონის უფლების შეზღუდვისათვისათვის. ჯერიმანდერინგის თავიდან აცილება ღირებული ლეგიტიმური მიზანია, თუმცა ამის რეალური საფრთხე, მოქმედი საკანონმდებლო მოწესრიგების პირობებში არ არსებობს. ამომრჩეველსა და მაჟორიტარ დეპუტატს შორის მჭიდრო ურთიერთობის უზრუნველყოფა ღირებული ლეგიტიმური მიზანია და მოითხოვს თანაზომიერების ტესტის გამოყენებით გამართლებას. შემდგომ თავში განვიხილავთ რამდენად გამოსადეგია ამომრჩეველსა და დეპუტატს შორის მჭიდრო ურთიერთობის უზრუნველსაყოფად ხმის თანაბარი წონის უფლებიდან გადახვევა.

3) გამოსადეგობა

თავდაპირველად, უნდა დავადგინოთ რამდენად გამოსადეგია მცირერიცხოვანი მაჟორიტარული ოლქების არსებობა ამომრჩეველსა და დეპუატატს შორის მჭიდრო ურთიერთკავშირის ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, 2000 ამომრჩევლამდე დასახლებების არსებობა არის გარანტია საერთო კრებების მოსაწვევად და პეტიციით საკრებულოსათვის მიმართვისათვის. ამ თვასაზრისით პატარა მაჟორიტარული ოლქის შექმნა არის ეფექტური საშუალება მოქალაქეთა ადგილობრივ თვითმმართველობის საქმიანობაში ჩართვისათვის. იმავდროულად, დასახლებების საერთო კრებების არსებობის აუცილებლობით ვერ გამართლდება ერთსა და იმავე მუნიციპალიტეტში სხვადასხვა დისპროპორციის მქონე მაჟორიტარული ოლქების არსებობა.

ავიღოთ ქალაქი დუშეთის მაგალითი. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ქალაქ დუშეთში რეგისტრირებულია 5935 ამომრჩეველი. საერთო კრებების შესაქმენელად, დუშეთი უნდა გაიყოს მინიმუმ სამ დასახლებად. შესაბამსიად, ქალაქი დუშეთის ერთ მაჟორიტარ დეპუტატს დაევალება ამ სამ სხვადასხვა დასახლების საერთო კრებების მიერ მიღებული წინადადებების და პეტიციების დაცვა დუშეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში. თუკი შესაძლებელია ერთმა დეპუტატმა ქალაქში არსებული სამი დასახლების ინტერესები დაიცვას საკრებულოში, ასევე შესაძლებელი იქნება ერთმა მაჟორიტარმა დეპუტატმა მოსთხოვოს დუშეთის საკრებულოს, ერთი მხრივ, შატილისა და ბარისახოს და მეორე მხრივ,, მაღაროსკარის და უკანაფშავის დასახლებების ორი საერთო კრების წინადადებების გაზიარება, ამ ორი მაჟორიტარული ოლქის გაერთიანების შემთხვევაში. ამგვარად, პატარა დასახლებებში ამომრჩეველთა ერთი საერთო კრების არსებობა არ არის საკმარისი მიზეზი ამ დასახლებაში ცალკე მაჟორიტარული ოლქების შესაქმნელად, იმის გათვალისწინებით, რომ დიდ დასახლებაში, საიდანაც ასევე ხდება ერთი მაჟორიტარი დეპუტატის არჩევა, მოქმედებს ერთზე მეტი ამომრჩეველთა საერთო კრება, რომელიც სხვადასხვა, ხშირად, ურთიერთსაწინააღმდეგო ინციატივებით მიმართავს საკრებულოს. ამგვარად, 2000 კაცამდე დასახლების პეტიციების და წინადადების ეფექტურად დასაცავად თითო დასახლებაში მაჟორიტარული ოლქის შექმნა არის ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად უარგისი საშუალება. ამ საფუძვლით ხმის თანაბარი წონის უფლების შეზღუდვა არის გაუმართლებელი.

რაც შეეხება საკრებულოს წევრის ვალდებულებას - შეხვდეს საკუთარ ამომრჩეველს. შეიძლება ითქვას, ის, რომ ქალაქი დუშეთის მაჟორიტარ დეპუტატს აქვს უფრო იოლი შესაძლებლობა, დროის მოკლე შუალედში, ზედმეტი დანახარჯების გარეშე, შეხვდეს თავის სამაჟორიტარო ოლქში მცხოვრებ ამომრჩეველს, ვიდრე შატილისა და ბარისახოს, მაღაროსკარის და უკანაფშავის ოლქების გაერთიანების შემთხვევაში, ამ გაერთიანებული ოლქის მაჟორიტარ დეპუტატს ექნებოდა ამის შესაძლებლობა. ამის მიზეზი არის ის, რომ ქალაქი დუშეთი განთავსებულია შედარებით მცირე ტერიტორიაზე და გააჩნია უკეთესი საგზაო ინფრასტრუქტურა, ვიდრე მუნიციპალიტეტის მაღამთიან სოფლებს. თუმცა ამგვარი სირთულე არ გამორიცხავს იმას, რომ მაჟორიტარი დეპუტატის კავშირი შატილისა და ბარისახოს მაღაროსკარის და უკანაფშავის ამომჩეველთან იყოს ისეთივე მყარი, როგორც ქალაქ დუშეთის მაჟორიტარს აქვს თავის ოლქთან. თვითმმართველობის კოდექსის 41-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, საკრებულოს წევრის მივლინება ანაზღაურებადია. საკრებულოს წევრის სამსახურებრივ მივლინებასთან დაკავშირებული ხარჯების ანაზღაურებაზე ვრცელდება საქართველოს კანონმდებლობით საჯარო მოსამსახურის მივლინების ხარჯების ანაზღაურებისათვის დადგენილი წესები.

„მოსამსახურეთათვის სამსახურებრივი მივლინების ხარჯების ანაზღაურების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 20 აპრილის #231 ბრძანებულების პირველი დანართის თანახმად, მე-7 პუნქტის თანახმად, სამივლინებო ხარჯები შედგება სადღეღამისო, მგზავრობის, საცხოვრებელი ფართობის დაქირავების ხარჯებისაგან. ხოლო 30 კმ-მდე მანძილზე მივლინებისას, როდესაც შესაძლებელია სამუშაო (საცხოვრებელ) ადგილზე იმავე დღეს დაბრუნება, ანაზღაურდება მხოლოდ მგზავრობის ხარჯები. ამგვარად, საკრებულოს წევრებს უნაზღაურდება ამომრჩეველთან შეხვედრასთან დაკავშირებული ხარჯები ბიუჯეტიდან. ეს არის იმის გარანტია, რომ საკრებულოს წევრს სატრანსპორტო საშუალების მეშვეობით ექნება მყარი კავშირი თავის სამჟორიტარო ოლქთან, მიუხედავად ამ ოლქის ტერიტორიული სიდიდისა.

ამასთან ზამთრში მაღალმთიანი დასახლებები იკეტება და შეუძლებელია ზოგიერთ დასახლებულ პუნქტში გადაადგილება, განსაკუთრებით მცირერიცხოვან მაჟორიტარულ ოლქებში. ამის მიუხედავად, გვიანი შემოდგომა და ზამთრი არის ის სეზონი, როდესაც ყველა დეპუტატი უნდა იყოს მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციულ ცენტრში ბიუჯეტის პროექტის განსახილველად. კერძოდ, თვითმმართველობის კოდექსის 91-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, მერი საკრებულოს ბიუჯეტის პროექტს წარუდგენს არაუგვიანეს 15 ნოემბრისა. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, „მუნიციპალიტეტის საკრებულო საჯაროდ განიხილავს ბიუჯეტის პროექტს და ახალი საბიუჯეტო წლის დაწყებამდე, სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით იღებს გადაწყვეტილებას მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის პროექტის დამტკიცების შესახებ.“ ამგვარად, 15 ნოემბერს წარდგენილი ბიუჯეტის პროექტი საკრებულომ უნდა მიიღოს 31 დეკემბრამდე.

ბიუჯეტის განხილვა მიმდინარეობს, მაშინ, როცა მაღალმთიანი დასახლების სოფლები თოვლის გამო ჩაკეტილია. ძირითადად ასეთ სოფლებში შექმნილი ოლქების ხმების წონა არის გაზრდილი ამავე მუნიციპალიტეტში მდებარე საქალაქო დასახლებაში ან დიდ სოფლებში შექმნილი საარჩევნო ოლქების ამომრჩეველთა საზიანოდ. ზამთრის რთული კლიმატური პირობები, როდესაც სოფელში მისასვლელი გზები იკეტება, არ არის დამაჯერებელი არგუმენტი ასეთი დასახლებებში ცალკე მაჟორიტარული ოლქების შესაქმნელად. მაჟორიტარ დეპუტატს ზამთრის პირობებში არ მოეთხოვება ამ სოფლებში ყოფნა. თვითმმართველობის კოდექსის მიხედვით, მაჟორიტარი დეპუტატი უნდა იმყოფებოდეს მუნიციპალურ ცენტრში, რაც საკრებულოს და მერის ადგილსამყოფელია, ბიუჯეტის პროექტის განსახილველად. შესაბამისად, ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქის არსებობა მცირე დასახლებაში მხოლოდ იმის გამო, რომ ეს დასახლება ზამთარში გარესამყაროს მოწყვეტილია, არ არის გამართლებული. მაჟორიტარ დეპუტატს ზამთრის პერიოდში არ მოეთხოვება ასეთ დასახლებაში ყოფნა, იმის მიუხედავად, ეს დასახლება ცალკე მაჟორიტარული ოლქი იქნება თუ ერთ დეპუტატს აირჩევს სხვა ტერიტორიულ ერთეულთან ერთად ერთ მაჟორიტარულ ოლქად გაერთიანების გზით.

უფრო მეტიც, დეპუტატმა ამომრჩეველს წლიური ანგარიში უნდა წარუდგინოს 1 ნოემბრამდე ანუ იმ დრომდე, ვიდრე მაღალმთიან სოფელბში გზები ჩაიკეტება. ეს ნორმაც იძლევა პატარა მაღალთიანი დასახლებების ერთ მაჟორიტარულ ოლქად გამსხვილების შესაძლებლობას, როცა მაჟორტარ დეპუტატს ექნება შესაძლებლობა სხვადასხვა პატარა დასახლებაში ჩაატაროს შეხვედრა, სადაც წლიურ ანგარიშს ჩააბარებს ამომრჩეველს. ასეთი შეხვედრები ჩატარდება 1 ნოემბრამდე, სანამ თოვლის გამო გზები ჩაიკეტება.

ამგვარად, ხმის წონის დარღვევა: პატარა დასახლებებში მაცხოვრებელი ამომრჩევლის ხმის წონის გაზრდა, დიდი დასახლების ამომრჩევლის ხმის წონის შემცირების ხარჯზე, არ ემსახურება ამომრჩევლისა და დეპუტატის უკეთ კოორდინაციის და მოქალაქეთა ადგილობრივ თვითმმართველობის განხორციელებაში ჩართვის მიზნის მიღწევას. ხმის თანაბარი წონის უფლებიდან გადახვევა ასევე არ არის ნაკარნახევი მაღალთიანი რეგიონების ინტერესების დაცვით, ვინაიდან ხშირად მუნიციპალური ცენტრი, სადაც რეგისტრირებული ამომრჩევლის ხმების თანაბარობის წონა შესუსტებულია, ასევე მაღალმთიან რეგიონში მდებარეობს და შესაბამისად, პატარა დასახლებებს არა აქვთ მაღალმთიანი რეგიონისათვის დამახასიათებელი ისეთი თავისებურებები, რაც არ ახასიათებს მუნიციპალურ ცენტრს. იმავდროულად, ზამთრის მკაცრი კლიმატი არ არის საკმარისი მიზეზი პატარა სოფლებში მაჟორიტარული ოლქების შესაქმნელად.

ალტერნატივის სახით, პარლამენტს აქვს შესაძლებლობა პატარა დასახლებებს, მათ შორის ისეთ სოფლებს, რომლებიც ზამთარში იკეტება, შეუნარჩუნოს მაჟორიტარული ოლქის სტატუსი. ამის პარალელურად, უნდა გაიყოს დიდი მაჟორიტარული ოლქები. მაგალითად, დუშეთს უნდა ჰქონდეს არა ერთი არამედ ორი დეპუტატის არჩევის შესაძლებლობა იმისათვის, რომ დაბალანსდეს ის დისბალანსი, რაც ამ დასახლებას აქვს უკანაფშავთან ან შატილთან. აღსანიშნავია, რომ დეპუტატების რაოდენობის ზრდა არ გამოიწვევს საბიუჯეტო ხარჯების ზრდას იმის გამო, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის 41-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საკრებულოს წევრი, რომელსაც არ უკავია თანამდებობა საკრებულოში, თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს უსასყიდლოდ. საკრებულოს წევრების რაოდენობის გაზრდა არ იწვევს ყოველი დამტებითი დეპუტატისათვის ყოველთვიური ხელფასის გადახდის ვალდებულებას. ამასთან ხმის წონის დისბალანსის თავიდან ასაცილებლად შესაძლებელია მაჟორიტარული სისტემის სრულად გაუქმება და პროპორციულ სისტემაზე გადასვლა. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის შესაბამისი კონკრეტული მოდელის არჩევა, პარლამენტის, როგორც პოზიტიური კანონმდებლის კომპეტენციას წარმოადგენს და სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს.

ამგვარად, ხმის თანაბარი წონის უფლების შეზღუდვა უვარგისი საშუალებაა ამომრჩეველსა და დეპუტატს შორის მჭიდრო კავშირის უზრუნველსაყოფად. საბოლოო ჯამში საარჩევნო ხმის თანაბარ წონაზე უფლების შეზღუდვა ვერ გამოდგება მოქალაქეების ადგილობრივი თვითმმართველობის განხორციელებაში ჩართვის ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, შესაბამისად, ირღვევა კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

ვითხოვთ საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად, ძალადაკარგულად სცნოთ გასაჩივრებული ნორმები.

II
სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანასწორობის ძირითად უფლებას განსაკუთრებულად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საარჩევნო პროცესთან მიმართებით. „თანასწორობა ზოგადად საარჩევნო უფლების არსის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. არჩევნების პროცესში სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება თანასწორობის უზრუნველმყოფელი პირობების შემოღებისა. ამ პროცესში მისი ძირითადი ფუნქციაა, არ მოახდინოს ვინმეს შეზღუდვა ან პრივილეგირება გონივრული დასაბუთების გარეშე“[1].

კონსტიტუციის მიხედვით საქართველო არის დემოკრატიული სახელმწიფო, რომელიც ცნობს სმართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს. სამართლებრივი და დემოკრატიული სახელმწფიოსათვის მნიშვნელოვანია ადამიანთა თანასწორი თავისუფლების დაცვის უზრუნველყოფა. თანასწორი თავისუფლების უფლება კი გულისხმობს არა მხოლოდ სახელმწიფოს ნეგატიურ ვალდებულებას არ ჩაერიოს ადამანთა უფლებებში, არამედ პოზიტიური ვალდებულებიდან გამომდინარე, უზრუნველყოს ინდივიდების უფლება თანასწორად ჰქონდეთ დემოკრატიულ პროცესებში თანასწორი მონაწილეობის უფლება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, შესაფასებელია სადავო ნორმები უზრუნველყოფენ თუ არა ამომრჩეველთა თანასწორ უფლებას შესაძლებლობა ჰქონდეთ თანასწორად მოახდინონ ზეგავლენა დემოკრატიულ პროცესებზე.

1. უფლებაში ჩარევა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს, წარმოადგენენ თუ არა შესადარებელი პირები (პირთა ჯგუფები) არსებითად თანასწორებს. ამისათვის აუცილებელია, აღნიშნული პირები ამა თუ იმ შინაარსით მსგავს კატეგორიაში, ანალოგიურ გარემოებებში ხვდებოდნენ და უნდა იყვნენ არსებითად თანასწორები კონკრეტული ვითარებისა თუ სამართლებრივი ურთიერთობის გათვალისწინებით.

წინამდებარე საქმეში შესადარებელ ჯგუფებს წარმოადგენენ ერთი მხრივ მოსარჩელეები, რომელთა ფაქტობრივი რეგისტრაციის ადგილი ემთხვევა მრავალრიცხოვან საარჩევნო ოლქებს, ხოლო მეორე მხრივ ის ამომრჩევლები, რომლებიც ხმას აძლევენ მცირერიცხოვან საარჩევნო ოლქებში. შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ აქტიური საარჩევნო ხმის უფლების მქონე ამომრჩეველს, შესაბამისად მათ გაათნიათ თანასწორი ინტერესი ზეგავლენა მოახდინონ არჩევნების შედეგებზე, ამგვარად, ისინი წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს, რომელთაც არჩევნებში მონაწილეობისა და არჩევნების შედეგებზე ზემოქმედების მოხდენის თანასწორი ინტერესი გააჩნია. ამას ასევე ადასტურებს უჩა ნანუაშვილის საქმეში გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 38-ე პარაგრაფი, რომლის მიხედვითაც: „სხვადასხვა ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს. აქტიური საარჩევნო უფლების მქონე მოქალაქეები“. ხოლო სადავო ნორმები მათ განსხვავებულად ეპყრობა, კერძოდ, მცირერიცხოვან საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებულ ამომრჩეველთან შედარებით მოსარჩელეთა ხმას ნაკლები წონა გააჩნია, რაც არღვევს ხმის თანაბრობის პრინციპს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან სადავო ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს ეპყრობა განსხვავებულად, სახეზეა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა. აღნიშნული დიფერენცირება წარმოადგენს თუ არა დისკრიმინაციას, უნდა შეფასდეს იმის მიხედვით თუ რამდენად აკმაყოფილებენ სადავო ნორმები დიფერენცირებისთვის დადგენილი ტესტების მოთხოვნებს.

2. დიფერენცირების შეფასების ტესტი

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით დიფერენცირების კონსტიტუციურობის საკითხი ექვემდებარება მკაცრი ან რაციონალური ტესტის შემოწმებას. აღნიშნული კი დამოკიდებულია დიფერენცირების ნიშანსა და მის ინტენსივობაზე. შესაბამისად, პირველ რიგში მნიშვნელოვანია დადგინდეს რას წარმოადგენს არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირების ნიშანი.

თანასწორობის უფლების ბუნებიდან გამომდინარე, მისი მოქმედება დაკავშირებულია შესადარებელი ჯგუფების არსებობასთან, ხოლო საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით დიფერენცირება კი გულისხმობს განსახლების სხვადასხვა გეოგრაფიულ ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირთათვის განსხვავებული უფლებების დადგენას.[2] ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ მოსარჩელეთა და შესადარებელ ჯგუფთა უფლებრივი რეჟიმი დამოკიდებულია იმაზე თუ სად არიან ისინი რეგისტრირებული ამომრჩევლად - მცირერიცხოვან ოლქებში ამომრჩეველთა ხმას მრავალრიცხოვან ოლქებში რეგისტრირებულა ამომრჩეველთან შედარებით მაღალი წონა გააჩნია. ამდენად, შესადარებელ ჯგუფებს შორის დიფერენცირება ხდება საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით. საცხოვრებელი ადგილი კი კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით წარმოადგენს დიფერენცირების კლასიკურ ნიშანს, რის გამოც სადავო ნორმები უნდა შემოწმდეს მკაცრი ტესტის ფარგლებში.

სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისთვის მნიშვნელოვანია ყურადღება მიცაქციოთ ნანუაშვილის საქმეში სასამართლოს მსჯელობას. აღნიშნულ საქმეში სადავო ნორმები გასაჩივებული იყო როგორც კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ასევე მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სასამართლომ სადავო ნორმების მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას გადაწყვეტილების მე-40 პუნქტში აღნიშნა, რომ: „ საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის 1/1/477 გადაწყვეტილების გათვალისწინებით უნდა აღინიშნოს, რომ ამა თუ იმ კონსტიტუციური უფლების დარღვევა ყოველთვის, იმავდროულად, თანასწორობის უფლების დარღვევას არ გულისხმობს. მაგრამ, როდესაც ნორმა იწვევს კონკრეტულ საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებული მოქალაქეების საარჩევნო უფლების დარღვევას იმის გამო, რომ გაუმართლებლად ზრდის სხვა ამომრჩევლების ხმის წონას და ამით ახდენს ამომრჩეველთა გარკვეული კატეგორიის დიფერენცირებას დანარჩენი ამომრჩევლებისგან, შეუძლებელია ის კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციურ მოთხოვნებს პასუხობდეს“. აღნიშნული განმარტების შემდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად სცნო კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით ისე, რომ აღარ შეუფასებია რამდენად აკმაყოფილებდა ისინი მკაცრი ტესტის მოთხოვნებს. წინამდებარე საქმეშიც სადავო ნორმების 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან კონსტიტუციურობის შესაბამისობაზე მსჯელობისას მოსარჩელემ დაასაბუთა, რომ სადავო ნორმების მოქმედების პირობებში ირღვევა საარჩევნო უფლება, რადგან სხვადასხვა ადგილას რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა ხმას განსხვავებული წონა გააჩნია. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მსგავსად ნანუაშვილის საქმისა, ამ შემთხვევაშიც არ არის საჭირო მკაცრი ტესტის კრიტერიუმების საფუძველზე შეფასდეს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა, რადგან მათ 24-ე მუხლის პირველ პუნქტთან არაკონსტიტუციურად განმაპირობებელ გარემოებას არსებითად თანასწორი ინტერესების მქონე ამომრჩეველთა ხმის განსხვავებული წონის მინიჭება წარმოადგენდა, რაც შეუძლებელია პასუხობდეს სამართლის წინაშე თანასწორობის მოთხოვნებს.

ამდენად, მოსარჩელე მხარე ასევე ითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

[1] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-8.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის N2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე - საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ, II-8.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა