თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

ირაკლი კიკილაშვილი წარმოადგენს მოსარჩელეს, რომელმაც 2017 წლის 16 იანვარს სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, მოპასუხეების - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და ამავე სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის მიმართ და მათგან მოითხოვა ადმინისტრაციული წესით უკანონოდ დაკავების საფუძველზე, არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების - 3 000 (სამიათასი) ლარის ოდენობით.(დანართი 1)

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 9 ოქტომბრის გადაწყვეტილებით, ირაკლი კიკილაშვილის სარჩელი დაკმაყოფილდა ნაწილობრივ; საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტს მოსარჩელის სასარგებლოდ დაეკისრა ზიანის ანაზღაურება 100 (ასი) ლარის ოდენობით. დანარჩენ ნაწილში სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. აღნიშნული გადაწყვეტილება საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტმა სააპელაციო წესით გაასაჩივრა, ხოლო შეგებებული სააპელაციო საჩივარი წარადგინა ირაკლი კიკილაშვილმა. (დანართი 1)

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 23 მაისის განჩინებით, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის სააპელაციო საჩივარი და ირაკლი კიკილაშვილის შეგებებული სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა; უცვლელად დარჩა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2017 წლის 9 ოქტომბრის გადაწყვეტილება. აღნიშნული განჩინება საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტმა საკასაციო წესით გაასაჩივრა. უზენაესი სასამართლოს 2021 წლის 21 ოქტომრის Nბს-1245(კ-20) განიჩინებით საკასაციო სარჩელი ცნობილ იქნა დაუშვებლად. (დანართი 1)

მოსარჩელე ირაკლი კიკილაშვილს მიაჩნია, რომ საერთო სასამართლოების მიერ მის სასარგებლოდ გამოტანილი გადაწყვეტილება ადმინისტრაციული წესით უკანონოდ დაკავების საფუძველზე არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების სახით 100 ლარის ოდენობით ანაზღაურება არ შეესაბამება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით და კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებით გათვალისწინებულ გარანტიებს. შესაბამისად, მოსარჩელე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს იდავოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლთან დაკავშირებით საერთო სასამართლოების მიერ შექმნილ ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით, რომელიც განსაზღვრავს ადმინისტრაციული წესით უკანონოდ დაკავების საფუძველზე არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტით და კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი, შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებით

1.1. დავის საგანი

სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულია როგორც მატერიალური, ისე არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება. ადმინისტრაციული წესით უკანონო დაკავებით გამოწვეული არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების ოდენობის განსაზღვრისას საერთო სასამართლოები პრაქტიკაში იყენებენ სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლს. ამის დასტურად შეგვიძლია მაგალითად მოვიყვანოთ მოსარჩელის საქმეზე სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილების 5.2.6 პარაგრაფი: „არაქონებრივი ზიანის წესს ითვალისწინებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად არაქონებრივი ზიანისთვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნას მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით [...] განსახილველ შემთხვევაში არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების საფუძველს ქმნის საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლი“. როგორც ვხედავთ, სამოქალაქო კოდექსის მიხედვით 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე არაქონებრივი ზიანისთვის ფულადი ანაზღაურება შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს მხოლოდ კანონით ზუსტად განსაზღვრულ შემთხვევებში გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით კი გათვალისწინებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოსაგან ან მოსამსახურისაგან უკანონოდ მიყენებული ზიანის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის ან ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. სადავო ნორმატიული შინაარსის იდენტიფიცირებისთვის მნიშვნელოვანია შევაფასოთ საერთო სასამართლოების პრაქტიკა ადმინისტრაციული წესით უკანონო დაკავების შედეგად გამოწვეული არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების ოდენობის გამოთვლასთან დაკავშირებით.

მოსარჩელე ირაკლი კიკილაშვილის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლომ გააკეთა შემდეგი განმარტება: „რაც შეეხება მორალური ზიანის ანაზღაურების მოცულობას, მას განსაზღვრავს სასამართლო მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე. მოსარჩელე უფლებამოსილია, სარჩელში მიუთითოს ფულადი თანხა, რომელსაც ის ითხოვს მიყენებული სულიერი თუ ფიზიკური ტკივილის კომპენსაციისათვის, მაგრამ ეს მოთხოვნა მოსარჩელის მხოლოდ მოსაზრებაა და ანაზღაურების მოცულობის განსაზღვრა სასამართლოს შეხედულებით უნდა გადაწყდეს. მორალური ზიანი გულისხმობს ფიზიკურ და ზნეობრივ-ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, რასაც პირი განიცდის ამა თუ იმ სიკეთის, უმეტესწილად არამატერიალურ ფასეულობათა ხელყოფით და მის ანაზღაურებას აკისრია სამი ფუნქცია: დააკმაყოფილოს დაზარალებული, ზემოქმედება მოახდინოს ზიანის მიმყენებელზე და თავიდან აიცილოს პიროვნული უფლების ხელყოფა სხვა პირების მიერ. მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას სასამართლო მხედველობაში იღებს, მოპასუხის მიერ მატერიალური ზიანის ანაზღაურების ფაქტს, ასევე დაზარალებულის სუბიექტურ დამოკიდებულებას მორალური ზიანის მიმართ და ობიექტურ გარემოებებს. ამ გარემოებათა შორისაა დაზარალებულის ცხოვრების პირობები (საოჯახო, ყოფითი, მატერიალური, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ასაკი და ა.შ.), ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა და სხვა გარემოებები. მორალური ზიანის ანაზღაურების შემთხვევაში არ ხდება ხელყოფილი უფლების რესტიტუცია, რადგან მიყენებულ ზიანს ფულადი ეკვივალენტი არ გააჩნია. კომპენსაციის მიზანია მორალური ზიანით გამოწვეული ტკივილების, ნეგატიური განცდების შემსუბუქება, დადებითი ემოციების გამოწვევა, რომელიც ეხმარება დაზარალებულს სულიერი გაწონასწორების მიღწევაში, სოციალურ ურთიერთობებში ჩართვაში, რაც მორალური (არაქონებრივი) ზიანის ანაზღაურების სატისფაქციურ ფუნქციას შეადგენს. სასამართლოს ითვალისწინებს, რომ მოსარჩელე რამდენიმე საათის განმავლობაში იყო დაკავებული, რა დროსაც შეიზღუდა მისი თავისუფალი მიმოსვლის უფლება, შეილახა

პირის ღირსება, ამასთან, სამართალდარღვევის მასალები გონივრულ ვადაში და დროულად იქნა წარდგენილი სასამართლოში და სასამართლოს მიაჩნია, რომ მორალური ზიანის სახით ანაზღაურებას უნდა დაექვემდებაროს 100 (ასი) ლარი“ (დანართი 2).

სააპელაციო სასამართლო დაეთანხმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს და განმარტა: „სააპელაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას პირველი ინსტანციის სასამართლომ სწორად გაამახვილა ყურადღება გამოყენებული თავისუფლების შეზღუდვის ღონისძიების სახესა და სიმძიმეზე, რომ მოსარჩელე არ იყო ვალდებული, ეთმინა უკანონო ადმინისტრაციულ დაკავებასთან დაკავშირებული დისკომფორტი, რაც გამოიხატებოდა მთელი რიგი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობის შეუძლებლობას ან შეზღუდვაში. ამასთან, სამართალდარღვევის მასალები გონივრილ ვადაში და დროულად იქნა წარდგენილი სასამართლოში. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მორალური ზიანის ოდენობა განსაზღვრულია სადავო შემთხვევის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ყველა არსებითი გარემოების გათვალისწინებით“. (დანართი 3)

ირაკლი კიკილაშვილის საქმეზე სასამართლოების მიერ გაკეთებული განმარტებები მნიშვნელოვანია შევადაროთ უზენაესი სასამართლოს მიერ გაკეთებულ განმარტებასაც. მოსარჩელის წარმომადგენლებმა მსგავს საკითხთან დაკავშირებით მოიძიეს მხოლოდ ერთი 2021 წლის 27 მაისის Nბს-222(კ-20) უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება. მოცემულ საქმეში უზენაესმა სასამართლომ გააკეთა შემდეგი განმარტებები: „საკასაციო სასამართლო მიუთითებს, რომ არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას სამი ფუნქცია აქვს: დააკმაყოფილოს დაზარალებული, ზემოქმედება მოახდინოს ზიანის მიმყენებელზე და თავიდან აიცილოს პიროვნული უფლებების ხელყოფა სხვა პირების მიერ. ამასთან, როგორც აღინიშნა, არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების ოდენობის მთავარი განმსაზღვრელი კრიტერიუმი ზიანის გამომწვევი ქმედების ხასიათი და სიმძიმეა. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრა დამოკიდებულია საქმის ინდივიდუალურ გარემოებებთან“ (დანართი 4). ხოლო ოდენობის გამოთვლისას სასამართლომ განმარტა: „საკასაციო პალატა თვლის, რომ ზემოაღნიშნული მოსარჩელეების მიმართ გამოყენებული თავისუფლების შემზღუდავი ღონისძიების ნაკლებად ინტენსიური ხასიათის, ასევე თითოეულთან დაკავშირებულ ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით (გ. რ-ასთან მიმართებაში დაკავების ღონისძიების გამოყენება სავარაუდო სამართალდარღვევის ფაქტის ორ ეპიზოდში; ლ. ბ-თან მიმართებაში - ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიების გამოყენება იმუნიტეტით სარგებლობის პირობებში), მორალური ზიანის გონივრულ და სამართლიან ანაზღაურებად მიჩნეულ უნდა იქნეს: ლ. ბ-ის შემთხვევაში - 150 (ას ორმოცდაათი) ლარი, დ. გ-ას და ნ. ნ-ის შემთხვევაში - 70 (სამოცდაათი) ლარი, ხოლო გ. რ-ას შემთხვევაში - 140 (ას ორმოცი) ლარი, რამდენადაც მას ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება წარმოეშვა ორი დამოუკიდებელი ფაქტის საფუძველზე“.

მოცემული განმარტებებიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ საერთო სასამართლოები უკანონო ადმინისტრაციული დაკავების შედეგად წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას ძირითადად მხედველობაში იღებენ მხოლოდ პირის დაკავების ხანგრძლივობას. ზიანის ოდენობის ამგვარად განსაზღვრა მოსარჩელის პოზიციით ვერ იძლევა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტიდან და მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებიდან მომდინარე ზიანის სრული ანაზღაურების შესაძლებლობას. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საერთო სასამართლოები უკანონო ადმინისტრაციული დაკავების საფუძველზე წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ოდენობას მხოლოდ დაკავების ხანგრძლივობით აფასებენ.

1.2. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული ზარალის სრული ანაზღაურების ვალდებულება გულისხმობს არა კონკრეტული სუბიექტის (თუნდაც კანონმდებლის მიერ) მიერ წინასწარ დადგენილი ზღვრული ოდენობით, არამედ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში პირისათვის რეალურად მიყენებული ზარალის სრული მოცულობით ანაზღაურების ვალდებულებას“.[1]

თავისუფლების უკანონოდ აღკვეთის შედეგად კომპენსაციის მიღების უფლებას ასევე ითვალისწინებს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლის მე-5 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც, თითოეულ პირს, რომელიც უკანონო დაკავების ან პატიმრობის მსხვერპლი გახდა, აქვს კომპენსაციის უფლება. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის N35 ზოგადი კომენტარის მიხედვით პაქტის მე-9 მუხლის მე-5 პუნქტი სახელმწიფოებს არ ავალდებულებს, შეიმუშაონ ერთი კონკრეტული პროცედურა ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით, თუმცა, საერთო ჯამში სახელმწიფოების მიერ შექმნილი ზიანის ანაზღაურების პროცედურა უნდა იყოს ეფექტიანი და არ უნდა იქცეს ილუზორულ გარანტიად.[2]

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან აღსანიშნავია საქმეზე GANEA v. MOLDOVA (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-104793). ევროპული სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება ეხება მცირე ვადით უკანონო ადმინისტრაციული პატიმრობისათვის არაადეკვატური ოდენობის კომპენსაციის დაკისრებას. ამ თვალსაზრისით ეს საქმე რელევანტურია დავის საგანთან

მოცემულ საქმეზე მომჩივანი დააკავეს 2003 წლის 27 აგვისტოს. პოლიციის თანამშრომლებმა შეადგინეს სამართალდარღვევის ოქმი, რომელშიც ნათქვამია, რომ მომჩივანმა ჩაიდინა რამდენიმე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. სასამართლოში წარდგენამდე მომჩივანი დაკავებული ყავდათ პოლიციის დროებითი მოთავსების იზოლატორში (GANEA v. MOLDOVA მე-6 პუნქტი). 2003 წლის 28 აგვისტოს სოროკას სასამართლომ მომჩივანს ათდღიანი პატიმრობა მიუსაჯა. ის სამი დღე დარჩა პატიმრობაში და შემდეგ გაათავისუფლეს (გადაწყვეტილების მე-7 პუნქტი).

2003 წლის 19 ნოემბერს ბალტის სააპელაციო სასამართლომ განიხილა მომჩივანის საჩივარი. სასამართლომ დაადგინა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები, რომლის საფუძველზეც, მომჩივანის მიმართ გამოყენებული იქნა პატიმრობა, იყო გაყალბებული. ბალტის სააპელაციო სასამართლომ გააუქმა 2003 წლის 28 აგვისტოს გადაწყვეტილება და შეწყვიტა საქმის წარმოება მტკიცებულებების არარსებობის გამო (GANEA v. MOLDOVA მე-8 პუნქტი).

2003 წლის 11 დეკემბერს მომჩივანმა მოითხოვა კომპენსაცია მისი პატიმრობის შედეგად მიყენებული მორალური ზიანისთვის, რომელიც ბალტის სასამართლოს მიერ უკანონოდ იქნა მიჩნეული (მე-9 პუნქტი). 2003 წლის 24 ნოემბერს სოროკას სასამართლომ ნაწილობრივ დააკმაყოფილა განმცხადებლის სარჩელი. მან მიუთითა, რომ მომჩივანმა განიცადა ფსიქიკური და ფიზიკური ტანჯვა და რომ მას უფლება ჰქონდა, მოეთხოვა ანაზღაურება მიყენებული არამატერიალური ზიანისთვის. სასამართლომ მოპასუხეს განმცხადებლის სასარგებლოდ დააკისრა 15000 მოლდოვური ლეი-ს (MDL) (946 ევრო (EUR)) გადახდა. ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა ფინანსთა სამინისტრომ. (მე-10 პუნქტი).

2005 წლის 26 მარტს ბალტის სააპელაციო სასამართლომ დააკმაყოფილა ფინანსთა სამინისტროს საჩივარი და შეამცირა კომპენსაციის ოდენობა 1000 მოლდოვურ ლეი-მდე (63 ევრო) (მე-11 პუნქტი). მომჩივანმა აღნიშნული გადაწყვეტილება გაასაჩივრა უზენაეს სასამართლოში. 2005 წლის 26 ოქტომბრის საბოლოო გადაწყვეტილებაში უზენაესმა სასამართლომ ძალაში დატოვა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება. მან დაადგინა, რომ მომჩივანი იყო მართლმსაჯულების ხარვეზის მსხვერპლი და რომ ის უკანონოდ იყო დაკავებული სამი დღის განმავლობაში. თუმცა, მან მიიჩნია, რომ მან მიიღო საკმარისი ოდენობის კომპენსაცია (მე-12 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ GANEA v. MOLDOVA საქმეზემიღებული გადაწყვეტილების 22-ე პუნქტში განაცხადა: „ევროპული სასამართლო ადასტურებს იმას, რომ მის ფუნქციას არ წარმოადგენს ქვეყნის შიდა სასამართლოების მიერ დაშვებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი შეცდომების გამოსწორება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ეს შეცდომები უარყოფით გავლენას ახდენს კონვენციით გარანტირებული უფლებებით და თავისუფლებებით სარგებლობაზე. იმისთვის რომ ხელისუფლების ქმედებები შესაბამისობაში იყოს კონვენციასთან, სახელმწიფოს ევალება კონვენციის დარღვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება. თუ შესაძლებელია კონვენციის დარღვევამდე არსებული თავდაპირველი მდგომარეობის აღდგენა (რესტიტუცია), ამის გაკეთება სახელმწიფოს ფუნქციას წარმოადგენს და ევროპული სასამართლო თავად თავდაპირველ მდგომარეობას ვერ აღადგენს. თუკი ქვეყნის შიდა კანონმდებლობა არ იძლევა ან ნაწილობრივ იძლევა დარღვევის აღმოფხვრის შესაძლებლობას, კონვენციის 41-ე მუხლი ანიჭებს ევროპულ სასამართლოს უფლებამოსილებას, აუცილებლობის შემთხვევაში, დაზარალებულ მხარეს მიანიჭოს კომპენსაცია. ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმას, რომ GANEA-ს საქმეში მომჩივანმა მიიღო ეროვნული სასამართლოებიდან გარკვეული კომპენსაცია, სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისი დებულებების საფუძველზე. ევროპულმა სასამართლომ, კონვენციის 41-ე მუხლთან დაკავშირებით განვითარებული პრეცედენტული სამართლის საფუძველზე, უნდა დაადგინოს რამდენად სამართლიანი იყო მომჩივანისათვის გადახდილი კომპენსაცია და ამ კომპენსაციის ოდენობა რამდენად იძლეოდა კონვენციით გათვალისწინებული უფლების დარღვევის აღმოფხვრის შესაძლებლობას. როდესაც ევროპული სასამართლო სწავლობს ქვეყნის შიდა სასამართლოს მიერ მომჩივანისათვის გადახდილი კომპენსაციის ოდენობას, ევროპული სასამართლო, მისთვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციის საფუძველზე, მხედველობაში იღებს იმას, კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე, რამდენის გადახდას დააკისრებდა ევროპული სასამართლო სახელმწიფოს, ქვეყნის შიდა სასამართლოს ადგილას რომ ყოფილიყო. ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ ძალიან დიდი განსხვავება არსებობს უზენაესი სასამართლოს მიერ მომჩივანის სასარგებლოდ სახელმწიფოსათვის დაკისრებულ კომპენსაციას და, მსგავს შემთხვევაში, ევროპული სასამართლოს მიერ მოპასუხე სახელმწიფოებისათვის მომჩივანის სასარგებლოდ გადასახდელ კომპენსაციას შორის (Hyde Park and others v. Moldova (no 4), no 18491/07, § 70, 7 April 2009; Leva v. Moldova, no 12444/05, § 79, 15 December 2009). ამ ვითარებაში, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ მომჩივანს არ მიუღია ადეკვატური და საკმარისი კომპენსაცია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის (ფიზიკური თავისუფლების უფლება) დარღვევის შედეგად წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ასანაზღაურებლად.“

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ GANEA v. MOLDOVA საქმეზემიღებული გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტში განაცხადა: „მომჩივანი სადავოდ ხდის მისთვის უკანონოდ თავისუფლების აღკვეთას და ქვეყნის შიდა სასამართლოების მიერ მის სასარგებლოდ დაკისრებული კომპენსაციის არასაკმარის ხასიათს. მომჩივანი მიუთითებს კონვენციის მე-5 მუხლის პირველ და მეხუთე პუნქტზე, სადაც აღნიშნულია:

ყველას აქვს თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება. არავის არ შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება, გარდა ამ მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, როცა დაცული უნდა იყოს კანონით დადგენილი წესები. მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც, ამ მუხლის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ, გახდა დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი, უფლება აქვს მიიღოს კომპენსაცია.“

ევროპული სასამართლო, პირველ რიგში, მიუთითებს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული კომპენსაციის უფლების წარმოშობის წინაპირობას წარმოადგენს ქვეყნის შიდა სასამართლოების ან ევროპული სასამართლოს მიერ კონვენციის მე-5 მუხლის პირველიდან მეოთხე პუნქტიდან თუნდაც ერთ-ერთი მოთხოვნის დარღვევა (25-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მიუთითებს იმაზე, რომ მომჩივანის კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული თავისუფლების უფლების დარღვევა აღიარებულია მოლდოვას უზენაესი სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილებით (26-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი გამოიყენება მას შემდეგ, რაც დადგინდება, რომ ადამიანისათვის თავისუფლების აღკვეთა მოხდა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი, მეორე, მესამე ან მეოთხე პუნქტის დარღვევით (27-ე პუნქტი).

აღნიშნულ საქმეში, ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ მოლდოვას სამოქალაქო კოდექსი ანიჭებს ნებისმიერ უკანონოდ თავისუფლებააღკვეთილ პირს კომპენსაციის მოთხოვნის უფლებას და მომჩივანმა ისარგებლა ამ უფლებით. აქედან გამომდინარე, მოლდოვას კანონმდებლობით, სათანადო განჭვრეტადობით, გარანტირებული იყო უკანონო პატიმრობით განცდილი ტანჯვისათვის კომპენსაციის უფლება (28-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო შენიშნავს რომ მომჩივანმა გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსით შემოთავაზებული შესაძლებლობა და მოითხოვა დაპატიმრების შედეგად მისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. ამ პროცედურის შედეგად, ქვეყნის შიდა საკანონმდებლო ნორმების საფუძველზე, აღიარებული იქნა მომჩივანის უკანონო დაპატიმრების ფაქტი, რაც იმავდროულად, მიუთითებს კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევაზე (29-ე პუნქტი).

ამის შემდეგ, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილების 30-ე პუნქტში განაცხადა: „ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმას, რომ აღნიშნულ საქმეში ერთადერთ პრობლემას წარმოადგენს მომჩივანის სასარგებლოდ ბალტის სააპელაციო სასამართლოს მიერ დაკისრებული კომპენსაციის ოდენობა, რამაც შეადგინა 63 ევრო. თუნდაც თავისუფლების აღკვეთის ვადა იყოს მოკლევადიანი, ამ შემთხვევაში, სამი დღის განმავლობაში უკანონო პატიმრობისათვის 63 ევრო არის საკმაოდ მცირე თანხა იმასთან შედარებით, რასაც ევროპული სასამართლო სახელმწიფოებს აკისრებს კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევის შემთხვევაში (Hyde Park and others (no. 4) and Leva aforementioned).“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს საბოლოო დასკვნა 31-ე პუნქტში იყო შემდეგი: „იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ მომჩივანს არ დაუკარგავს მსხვერპლის სტატუსი, ევროპული სასამართლო ადგენს კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი და მეხუთე პუნქტების დარღვევას (31-ე პუნქტი).

ამ გადაწყვეტილებაში ყველაზე მნიშვნელოვანია 30-ე პუნქტი, რაც ეხმიანება საქართველოს საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილ სადავო ნორმის ნორმატიულ შინაარსს. უკანონო თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობა არ შეიძლება იყოს კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრის ერთადერთი კრიტერიუმი. დაკავების ხანგრძლივობასთან ერთად მხედველობაში უნდა იქნეს სხვა კრიტერიუმებიც, მაგალითად, მორალური და ფსიქოლოგიური ზიანის სიმძიმე, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის მიერ თავისი ვალდებულების დარღვევის სიმძიმე და ბრალეულობის ხარისხი, რასაც შეიძლება მოჰყვეს თავისუფლების უკანონო აღკვეთას. GANEA v. MOLDOVA საქმეზემიღებული გადაწყვეტილების 35-ე პუნქტის მიხედვით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მოლდოვას, 63 ევროს ნაცვლად, მომჩივანის სასარგებლოდ დააკისრა 6000 ევროს გადახდა. ეს გარემოება ნათლად მეტყველებს, რომ საქართველოს საერთო სასამართლოების მიდგომა, რომლის მიხედვითაც, უკანონო თავისუფლების აღკვეთა ერთადერთი კრიტერიუმია მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრისას, არ შეესაბამება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის, ისევე როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის და მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს.

ზემოთ ხსენებულ საქმეში ადამიანის დაკავება მოხდა ყალბი მტკიცებულებების გამოყენებით, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენა და ადამიანის დაპატიმრება. ევროპული სასამართლო არ მიუთითებს იმაზე, რომ მაღალი კომპენსაციის გაცემა ამ გარემოებით იყო განპირობებული, თუმცა არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილებები, სადაც დაუშვებელმა მტკიცებულებების გამოყენებამ გავლენა მოახდინეს უკანონო დაკავებისათვის მორალური ზიანის ანაზღაურების ოდენობაზე.

მორალური ზიანის ანაზღაურებისას უკანონო თავისუფლების აღკვეთის გარდა სხვა კრიტერიუმის გათვალისწინების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია საქმეზე CASE OF VASILEVSKIY AND BOGDANOV v. RUSSIA (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-184521) აღნიშნული საქმის ფაქტობრივი გარემოებები მდგომარეობს შემდეგში:

2007 წლის 30 მარტს ბოგდანოვი მსჯავრდებული იქნა 2006 წელს ნარკოტიკების შეძენის 4 ეპიზოდთან დაკავშირებით. ბოგდანოვს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა 12 წლამდე. 2013 წლის 20 მარტს რუსეთის უზენაესმა სასამართლომ, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მე-6 მუხლთან დაკავშირებულ პრეცედენტულ სამართალზე მითითებით, აღიარა, რომ ოთხიდან სამ ეპიზოდში პოლიციამ დაიყოლია ბოგდანოვი ნარკოტიკების შეძენაში. უზენაესმა სასამართლომ მტკიცებულებების ნაწილი დაუშვებლად სცნო, ნაწილობრივ გააუქმა გამამტყუნებელი განაჩენი და 6 წლამდე შეამცირა თავისუფლების აღკვეთა და მსჯავრდებული პირი დაუყოვნებლივ გაათავისუფლა (მე-10 პუნქტი). ბატონმა ბოგდანოვმა პატიმრობაში გაატარა ექვსი წელი და 119 დღე. ბაგდანოვმა სამოქალაქო წესით სარჩელი შეიტანა სასამართლოში, რათა აენაზღაურებინა 119 დღის განმავლობაში უკანონო პატიმრობით მიყენებული ზიანი (11-ე პუნქტი).

2014 წლის 13 მარტს ნოვგოროდის რეგიონის ვალდავსკის რაიონულმა სასამართლომ მოპასუხე მხარეს დააკისრა 80 000 რუბლის (1,576 ევრო) გადახდა. ამის მიუხედავად, 2014 წლის 9 ივლისს ნოვგოროდის რეგიონულმა სასამართლომ კომპენსაციის ოდენობა შეამცირა 15, 000 რუბლამდე (324 ევრო), რეგიონულმა სასამართლომ თავისი გადაწყვეტილება შემდეგნაირად დაასაბუთა: „იმ გარემოებების გათვალისწინებით, რომლითაც წარიმართა სისხლის სამართლის პროცესი“ და „იმ დანაშაულის სიმძიმის გათვალისწინებით, რომლის ჩადენაშიც ბოგდანოვს ედებოდა ბრალი, ბოგდანოვის სასარგებლოდ მოპასუხეს დაეკისროს 15 000 რუბლის გადახდა.“ (მე-12 პუნქტი).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული კომპენსაციის უფლება ჩნდება მაშინ, როცა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ან ქვეყნის შიდა სასამართლო დაადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველიდან მეოთხემდე რომელიმე პუნქტი მაინც... ბატონი ბოგდანოვის მიმართ პოლიციის მხრიდან ადგილი ჰქონდა დანაშაულის პროვოკაციას და სასამართლოში დაუშვებელი მტკიცებულებების გამოყენებას. ... ბატონ ბოგდანოვს სამართლიანი სასამართლოს უფლების უხეშად დარღვევა დაუჯდა 4 თვით თავისუფლების უკანონო აღკვეთად. ამგვარად, დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი და არსებობს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის გამოყენების საფუძველი (მე-19 პუნქტი).

ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი არ აწესებს კომპენსაციის ფარგლებს ან მის კონკრეტულ ოდენობას. პირველ რიგში, ქვეყნის შიდა ორგანოების, კერძოდ კი ეროვნული სასამართლოების ფუნქციაა ქვეყნის კანონმდებლობის განმარტება და გამოყენება. ევროპული სასამართლოს როლი მდგომარეობს იმაში, დაადგინოს, შიდა სასამართლოების მიერ ეროვნული კანონმდებლობის ინტერპრეტაციის შედეგი რამდენად მოდის შესაბამისობაში კონვენციასთან. ამის მიუხედავად, სუბსიდიურობის პრინციპი არ გულისხმობს, რომ ქვეყნის შიგნით გამოყენებული საშუალებების შედეგების ყველანაირი ზედამხედველობის მიღმა დატოვებას. ამით, კონვენციით გარანტირებულ უფლებებს ყველანაირი ღირებულება დაეკარგება. ევროპული სასამართლოს მუდმივ მიდგომას წარმოადგენს ის, რომ კონვენცია მიზნად ისახავს უფლებების არა თეორიულ და ილუზორულ, არამედ ეფექტიან და პრაქტიკულ დაცვას (21-ე პუნქტი).

კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის კონკრეტულ მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ იმისათვის, რომ ამ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა მოხდეს, კომპენსაციის ოდენობა, წინასწარ, სათანადოდ, განჭვრეტადი უნდა იყოს მსხვერპლისთვის, მე-5 მუხლის 1-4 პუნქტებიდან ერთ-ერთის დარღვევისათვის, კომპენსაცია არა მხოლოდ თეორიულად უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, არამედ პრაქტიკული თვალსაზრისითაც. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი უზრუნველყოფს უკანონოდ თავისუფლებააღკვეთილი პირისათვის არა მხოლოდ ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას, არამედ კონვენციის მე-5 მუხლის დარღვევის შედეგად განცდილი შფოთის, დარდის და იმედგაცრუების კომპენსაციის უფლებასაც. უფრო მეტიც, როდესაც უკანონო პატიმრობაში ყოფნისას განცდილი ზიანისათვის კომპენსაცია იმდენად მცირეა, რომ პრაქტიკული თვალსაზრისით არ უზრუნველყოფს ზიანის ანაზღაურებაზე უფლების აღსრულებას, ამით ირღვევა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნები (22-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ რთულია პატიმრობის დროს განცდილი ფიზიკური და სულიერი ზიანის ოდენობის შეფასება. არ არსებობს არავითარი სტანდარტი იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ შეიძლება მოხდეს ტკივილის, ტანჯვის, ფიზიკური დისკომფორტის, ფსიქოლოგიური შფოთის და ტანჯვის ფულში გამოსახვა. როდესაც დავის საგანს წარმოადგენს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის დარღვევა, ქვეყნის შიდა სასამართლოების მიერ გაცემული ფულადი ანაზღაურება ფასდება ევროპული კონვენციის 41-ე მუხლის საფუძველზე, ევროპული სასამართლოს მიერ კონვენციის ან მისი დამატები ოქმის დარღვევის შემთხვევაში გაცემული ფულადი კომპენსაციის ოდენობის მიხედვით (23-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ ამ საქმეში ქვეყნის შიდა სასამართლოები შეეცადნენ, კეთილსინდისიერად, მათი შესაძლებლობის ფარგლებში, შეეფასებინათ მომჩივანების მიერ, უკანონო პატიმრობის გამო, განცდილი ტანჯვის, შფოთის, დარდის ან სხვა უარყოფითი შედეგების მასშტაბები. ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ ამგვარი შეფასება უნდა ჩატარდეს ქვეყნის შიდა კანონმდებლობის მოთხოვნების საფუძველზე. შიდა სასამართლოებმა მხედველობაში უნდა მიიღონ ქვეყანაში არსებული ცხოვრების დონე და ამის გამო, შესაძლებელია გადასახდელი კომპენსაციის ოდენობა ევროპული სასამართლოს მიერ მსგავს შემთხვევაში გადასახდელი თანხის ოდენობაზე ნაკლები აღმოჩნდეს. ამის მიუხედავად, ფაქტია ის, რომ ... ბატონ ბოგდანოვს ოთხთვიანი უკანონო პატიმრობისათვის გადაუხადეს 324 ევრო. ბოგდანოვის უკანონო პატიმრობის ერთი დღე შეფასებული იქნა 2,7 ევროდ. კომპენსაციის ამგვარი მოცულობა არა უბრალოდ ჩამორჩება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ მსგავს შემთხვევაში გადასახდელი თანხის ოდენობას, არამედ არაპროპორციული იყო მომჩივანების პატიმრობის ხანგრძლივობასთან (24-ე პუნქტი).

ბატონ ბოგდანოვთან დაკავშირებით, სააპელაციო სასამართლომ შეამცირა კომპენსაციის ოდენობა, „სისხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობის გათვალისწინებით.“ სააპელაციო სასამართლოს არ აუხსნია, რა გარემოებებმა განაპირობეს კომპენსაციის ამგვარი დრამატული შემცირება. სააპელაციო სასამართლოს არც ის უხსენებია, რომ მომჩივანის თვითნებური პატიმრობა გამოწვეული იყო პოლიციის მხრიდან დანაშაულის უკანონო პროვოკაციითა და საქმის სასამართლოში განხილვისას დაუშვებელი მტკიცებულების გამოყენებით. ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოებს, როგორიც ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დამცველებს, ევალებათ ის, რომ მათი უარყოფითი დამოკიდებულება დააფიქსირონ პოლიციის უკანონო ქმედებების მიმართ. ბატონი ბოგდანოვისათვის ადეკვატური და საკმარისი ოდენობის კომპენსაციის ოდენობის გამოთვლისას, ქვეყნის შიდა სასამართლოებს მხედველობაში უნდა მიეღოთ, თავისუფლების უფლების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელობის არსი, თუნდაც ამ უფლებების დარღვევა ყოფილიყო სახელმწიფოს წარმომადგენლების გაუფრთხილებლობის და არა განზრახი ქმედების შედეგი. ადეკვატური კომპენსაციის განსაზღვრა იქნებოდა სახელმწიფოს მხრიდან გზავნილი იმასთან დაკავშირებით, რომ ადამიანის უფლებების და თავისუფლებები ვერ იქნება ფეხქვეშ გათელილი და არ დარჩება დაუსჯელი (25-ე პუნქტი).

აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ უკანონო პატიმრობისათვის მომჩივანებისათვის გადახდილი თანხის ოდენობა იმდენად მცირე იყო, რომ ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის არსს. ამის გამო, ადგილი ჰქონდა აღნიშნული დებულების დარღვევას (26-ე პუნქტი).

აღნიშნული გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტში ასევე აღნიშნულია: „ამ საქმეში ევროპული სასამართლო თვლის, რომ ეროვნულ დონეზე არ მომხდარა მომჩივანებისათვის პატიმრობის შედეგად მიყენებული ტანჯვის პრაქტიკული და ეფექტიანი ანაზღაურება. საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, მომჩივანების შფოთი და იმედგაცრუება ვერ იქნება კომპენსირებული მხოლოდ დარღვევის დადგენით. დარღვეული უფლების ბუნების გათვალისწინებით, სასამართლო სამართლიან კომპენსაციად მიიჩნევს მორალური ზიანისათვის თითოეული მომჩივანისათვის 5 000 ევროს გადახდას. ამ თანხაში შედის დასაბეგრი გადასახადიც.

ამ გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საუბრობს უკანონო თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობაზე, როგორც მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრის ერთ-ერთ კრიტერიუმზე. იმავდროულად, 25-ე პუნქტში ევროპულ სასამართლოს შემოაქვს მორალური ზიანის ოდენობის განსაზღვრის სხვა კრიტერიუმი, კერძოდ, სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ადამიანის უკანონო დაკავებისას კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევის სიმძიმე (ამ საქმეში ეს იყო ფიზიკური თავისუფლების უფლება და სამართლიანი სასამართლოს უფლება, თუმცა არსებობს კიდევ ერთი საქმე, SELAMI AND OTHERS v. THE FORMER YUGOSLAV REPUBLIC OF MACEDONIA https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-181178 სადაც ადამიანი ორდღიანი დაკავების დროს დაექვემდებარა წამებას, თუმცა ეროვნულ დონეზე მას 9 000 ევრო გადაუხადეს. ამის გამო ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის დარღვევა), ასევე პოლიციელების მხრიდან ამ მძიმე ხასიათის დარღვევის განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით ჩადენა. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მხრიდან მაღალი ოდენობის მორალური ზიანის გადახდა განზრახ ან გაუფრთხილებლობით ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების უხეში დარღვევისათვის არის პრევენციული ეფექტის მატარებელი, რომლის მიხედვითაც, ადამიანის უფლებების უხეში ფორმით დარღვევა არ დარჩება დაუსჯელი. იმავდროულად, მაღალი კომპენსაცია ახდენს პოლიციელზე პრევენციულ და შემაკავებელ ზემოქმედებას. ადეკვატური კომპენსაციით პოლიციელს ეძლევა გზავნილი, რომ ადამიანის უფლებების, განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით, მძიმე დარღვევისათვის პოლიციელს მაღალი საფასურის გადახდა მოუწევს. ადეკვატური კომპენსაცია, კონსტიტუციის მე-13 მუხლით აღიარებულ ფიზიკური თავისუფლებას ისევე როგორც სხვა კონსტიტუციური უფლებებს, რაც თვითნებური დაკავებისას შეიძლება შეილახოს (მაგალითად, წამების, არასათანადო მოპყრობისაგან დაცვის უფლება, 31-ე მუხლით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების სხვადასხვა კომპონენტი), აქცევს ეფექტიანად და პრაქტიკულად და არა თეორიულად და ილუზორულად. ამის საპირისპიროდ, საერთო სასამართლო პრაქტიკით მორალური ზიანის სახით დაკისრებული თანხები, რაც მერყეობს 100-დან 150 ლარამდე, იმდენად მცირეა, რომ არანაირ პრევენციას არ ახდენს პოლიციელზე, თავი შეიკავოს ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების უხეში დარღვევისაგან, 100 ლარიანი ჯარიმა თავისუფლების კონსტიტუციურ უფლებას აქცევს თეორიულად და ილუზორულად და არა პრაქტიკულად და ეფექტურად.

უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ ზოგადად უკანონო თავისუფლების აღკვეთისათვის დაზარალებულ ადამიანს მორალურ ზიანს უნაზღაურებს სახელმწიფო და, ერთი შეხედვით, გადასახადის გადამხდელების სახსრების ხარჯვა პრევენციულ გავლენას ვერ მოახდენს პოლიციელზე, არ ჩაიდინოს ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების მძიმე დარღვევა. სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: „თუ სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირის მიმართ, სახელმწიფო (მუნიციპალიტეტი) ან ის ორგანო, რომელშიც აღნიშნული მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს მიყენებული ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს სახელმწიფო მოსამსახურე ან საჯარო მოსამსახურე სახელმწიფოსთან (მუნიციპალიტეტთან) ერთად, სოლიდარულად აგებს პასუხს.“ ამგვარად, როცა პოლიციელი, ისევე როგორც სხვა საჯარო მოხელე უხეშად არღვევს ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებს, ეს უკანასკნელი სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად არის პასუხისმგებელი. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა სახელმწიფო უხდის მოქალაქეს კომპენსაციას, მას აქვს უფლება, რეგრესის წესით მოსთხოვოს ბრალეულ პოლიციელს სახელმწიფოს მიერ მოქალაქისათვის გადახდილი კომპენსაციის გადახდა. შესაბამისად, რაც უფრო მაღალია კონსტიტუციური უფლებების დარღვევისათვის მორალური ზიანის ოდენობა, მით უფრო ძლიერია პოლიციელზე პრევენციული ზემოქმედება - თავი შეიკავოს ადამიანის კონსტიტუციური უფლების განზრახ და უხეში გაუფრთხილებლობით მძიმე ფორმით დარღვევისაგან. ეჭვგარეშეა ისიც, რომ რაც უფრო უხეშია ადამიანის კონსტიტუციური უფლების დარღვევა, მით უფრო მეტი შფოთი, სტრესი, ნერვიულობა და იმედგაცრუება უჩნდება ადამიანს ამ გზით თავისუფლების თვითნებური აღკვეთის მიმართ. ამგვარად, მაღალი კომპენსაციის მუქარით პოლიციელის შეკავება ოდნავადაც, არ სცილდება ადამიანის მორალური და ფსიქოლოგიური განცდების კომპენსირების მიზნებს.

მოსარჩელე ირაკლი კიკილაშვილი, ადმინისტრაციული წესით, დააკავეს 2016 წლის 5 ნოემბერს 00:25 საათზე თბილისში, ჭანტურიას ქუჩა N10-თან, რაზეც შედგენილი იქნა ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი. საქმის მასალების მიხედვით, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიაში 2016 წლის 5 ნოემბერს საქართველოს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქ. თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს სახაზო-საპატრულო სამმართველოს მთაწმინდის მიმართულების მე-4 ოცეულის მიერ განსახილველად შეტანილ იქნა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი და მასალები ირაკლი კიკილაშვილის მიმართ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენის ფაქტზე. ეს ნიშნავს, რომ ირაკლი კიკილაშვილი ადმინისტრაციული წესით დაკავებული იყო 13 საათის განმავლობაში. ირაკლი კიკალიშვილი დააკავეს 2016 წლის 5 ნოემბერს 00:25 საათზე, ხოლო თბილისის საქალაქო სასამართლოში მისი წარდგენა მოხდა 14:00 საათზე. მოსამართლემ მიიღო ირაკლი კიკალიშვილის გათავისუფლების გადაწყვეტილება და ისე გაგრძელდა სასამართლო პროცესი. ამგვარად, მოსარჩელის დაკავების ვადა იყო 13 საათი. საერთო სასამართლოებმა მოსარჩელის სასარგებლოდ კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღეს მხოლოდ ის თუ რამდენ ხანს ყავდათ იგი დაკავებული ადმინისტრაციული წესით და მის სასარგებლოდ შესაბამის ორგანოებს დააკისრეს 100 ლარის ანაზღაურება. სხვა გარემოება, მაგალითად, პოლიციის მიერ ჩადენილი უფლებამოსილების გადამეტების სიმძიმე, ჩადენილი ქმედების ბრალეულობა.

საერთო სასამართლოების შეხედულებით „სასამართლომ არაქონებრივი ზიანისათვის ფულადი ანაზღაურების ოდენობა უნდა დაადგინოს შემთხვევასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გარემოებების გათვალისწინებით და სამართლიანობის პრინციპის დაცვით, ამასთან, როგორც წესი, კომპენსაცია ასეთ შემთხვევაში ატარებს სიმბოლურ ხასიათს“(დანართი 2).

საერთო სასამართლოების პრაქტიკაზე დაკვირვებამ გვიჩვენა, რომ საერთო სასამართლოები არაქონებრივი ზიანისთვის ფულადი ანაზღაურების ოდენობის გამოთვლისას ხელმძღვანელობენ პრინციპით, რომლის მიხედვითაც კომპენსაციას გააჩნია სიმბოლური ხასიათი. ამისგან განსხვავებით, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაში უკანონო თავისუფლების აღკვეთის საფუძველზე კომპენსაციის მიღების უფლება არ უნდა იყოს ილუზორული, არამედ მან დაზარალებულს უნდა მისცეს უფლებების ეფექტიანი აღდგენის მექანიზმი. საერთო სასამართლოების მიდგომა კომპენსაციის ოდენობის გამოთვლასთან დაკავშირებით ასევე ვერ უზრუნველყოფს სამომავლოდ უკანონო თავისუფლების აღკვეთის პრევენციას, რადგან საერთო სასამართლოების პრაქტიკაში უკანონო თავისუფლების აღკვეთის სანაცვლოდ გათვალისწინებული კომპენსაცია არ არის პროპორციული. საერთო სასამართლოებისათვის კომპენსაციის ოდენობის განსაზღვრისას ამოსავალ წერტილს წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობა და კომპენსაციის ოდენობაზე გავლენას არ ახდენს ადამიანის უფლებების დარღვევის სიმძიმე, ამ ქმედების მიმართ საჯარო მოხელეების ბრალეული დამოკიდებულება

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საერთო სასამართლოები უკანონო ადმინისტრაციული დაკავების საფუძველზე წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ოდენობას მხოლოდ დაკავების ხანგრძლივობით აფასებენ.

2. სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებასთან.

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებით დაცული უფლების სამართლებრივი ფარგლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადების მიხედვით, უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდულ პირს აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტი სახელმწიფო ორგანოებისა და მოსამსახურეთა უკანონო მოქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების კონკრეტულ შემთხვევას შეეხება. ამასთან, აღნიშნული ნორმა, მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტისაგან განსხვავებით, მისი შინაარსიდან გამომდინარე, ვრცელდება მხოლოდ უკანონოდ დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირებზე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში უკანონოდ დაკავების ან დაპატიმრებისას მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საკითხის გამოყოფა მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტში უკავშირდება ადამიანის თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უდიდეს მნიშვნელობას. აღსანიშნავია ისიც, რომ „მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის ტექსტი პირდაპირ არ ითვალისწინებს უკანონოდ დაკავებული ან დაპატიმრებული პირისათვის სამართლებრივი დაცვის საშუალებებს და კომპენსაციის მასშტაბებს, თუმცა კონსტიტუციის ამ ნორმაში იგულისხმება აღნიშნული მოთხოვნები. მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტი მჭიდრო კავშირშია მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტთან, რომელიც ერთგვარად ავსებს მასში გადმოცემულ საკითხებს სამართლებრივი დაცვის საშუალებებთან და ზიანის ანაზღაურების სისრულესთან დაკავშირებული მოთხოვნებით“[3].

კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებიდან მომდინარე ზიანის ანაზღაურების უფლებასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომლის მიხედვითაც „მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული „უკანონოდ დაპატიმრებული პირი“ არ გულისხმობს მხოლოდ იმ პირს, ვისი დაპატიმრებაც განხორციელდა საქართველოს კონსტიტუციის მხოლოდ ამავე მუხლის სხვა მოთხოვნების დარღვევით. „უკანონოდ დაპატიმრებაში“, თავისთავად, იგულისხმება საქართველოს კონსტიტუციის ნორმების დარღვევაც პირის დაპატიმრებისას, თუმცა კანონით დაპატიმრებისათვის წაყენებული მოთხოვნები გაცილებით ფართოა, ვიდრე ამას კონსტიტუცია ადგენს. პირს მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტით მინიჭებული კომპენსაციის უფლება აქვს მისი დაპატიმრებისას ზოგადად კანონის და არა მხოლოდ უზენაესი კანონის – კონსტიტუციის ნორმების დარღვევისას“[4].

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2009 წლის 7 დეკემბრის N2/3/423 გადაწყვეტილებაში ერთმანეთისგან გამიჯნა საქართველოს კონსტიტუციიდან მომდინარე სტანდარტი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკისგან უკანონო პატიმრობით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების საკითხზე. კერძოდ, „ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტისაგან განსხვავებით, მიუთითებს, რომ კომპენსაციის მიღების უფლება აქვს ყველას, ვინც არის დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი ამ [მე-5] მუხლის დებულებათა დარღვევის გამო. შესაბამისია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც. მაგალითად, საქმეზე „ბენამი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ სასამართლომ განაცხადა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს კომპენსაციაზე სასამართლოში განსჯად უფლებას მხოლოდ მათთვის, ვინც გახდა მე-5 მუხლის დებულებების დარღვევით დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი“[5]. ამდენად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მიხედვით, უკანონოდ მიიჩნევა არა მხოლოდ კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიების საწინააღმდეგოდ განხორციელებული თავისუფლების აღკვეთა, არამედ თავისუფლების ისეთი აღკვეთაც, რომლის უკანონობა განპირობებულია კონსტიტუციის ქვემდგომი ნორმატიული აქტების დარღვევით.

წინამდებარე თავის მიზნებისთვის უნდა განისაზღვროს ისიც, თუ რას გულისხმობს კონსტიტუციის მე-13 მუხლში მოცემული ტერმინი „თავისუფლების აღკვეთა ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა.“ ამ მხრივ, საინტერესოა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა თავისუფლების უკანონო აღკვეთის შედეგად წარმოშობილი კომპენსაციის უფლებასთან დაკავშირებით. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებულია კომპენსაციის უფლება ისეთი შემთხვევებისთვის, როდესაც ადგილი აქვს მე-5 მუხლის პირველი-მეოთხე პუნქტებით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევას. მნიშვნელოვანია ის თუ რას მიიჩნევს ევროპული სასამართლო თავისუფლების აღკვეთად.

იმის დასადგენად პირს აღეკვეთა თუ არა თავისუფლება კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებისთვის, სასამართლო მხედველობაში იღებს კონკრეტული საქმის ინდივიდუალურ მახასიათებლებს და მთელ რიგ კრიტერიუმებს, როგორიცაა: თავისუფლების აღკვეთის ვადა, თავისუფლების აღკვეთის თანმდევი ეფექტი და აღნიშნული ღონისძიების განხორციელების მანერა.[6]

იგივე პრაქტიკას იზიარებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოც. კერძოდ, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვის დადგენისას ყურადღება უნდა მიექცეს მრავალ ასპექტს, მათ შორის, რა მიზნით ხდება პირისთვის კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, როგორია მის ნებაზე ზემოქმედების ფარგლები, რამდენად ეზღუდება ამ სივრცეში მოქმედების თავისუფლება, როგორია უფლებაშეზღუდული პირის სამართლებრივი სტატუსი, რა შედეგის დადგომას ისახავს მიზნად ამგვარი შეზღუდვა და სხვა. შემზღუდველი ღონისძიების საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის რეგულირების ქვეშ მოქცევას, უმთავრესად, ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის, მის ნებაზე ზემოქმედების ხარისხი განაპირობებს. ამასთან, მხოლოდ ის გარემოება, თუ რა ვადით ხდება კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, ვერ გამოდგება პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის წარმოსაჩენ თვითკმარ არგუმენტად. ის, თუ რა ვადით ეკრძალება პირს განსაზღვრული ადგილის დატოვება, მნიშვნელოვანი, თუმცა არა გადამწყვეტი ფაქტორია. გამორიცხული არ არის შესაძლებლობა, რომ შესაბამის გარემოებებში, განსაზღვრული ადგილის დატოვების მხოლოდ ერთსაათიანი აკრძალვაც კი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვად იყოს მიჩნეული თავისუფლებაში ჩარევის მაღალი ინტენსიურობის გამო, ხოლო რამდენიმე დღიანი აკრძალვა - მხოლოდ მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვად, მაგალითად, ისეთ პირობებში, როდესაც ადგილის დატოვების აკრძალვას თან არ ახლავს რაიმე სახის სხვა სოციალური ქცევის შეზღუდვა“.[7]

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის მიხედვით ადმინისტრაციული წესით დაკავება წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოების უზრუნველყოფის ზომას. 247-ე მუხლის მიხედვით პირი ადმინისტრაციული წესით დაკავებულად შესაძლოა იმყოფებოდეს მაქსიმუმ 48 საათის განმავლობაში, ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირი მოთვსებულია დროებითი მოთავსების იზოლატორში. ასეთი პირის ქმედებები კონტროლდება არა მხოლოდ ვიზუალურად, არამედ მუდმივი ვიდეომეთვალყურეობის ქვეშ. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ“ 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, იზოლატორში ვიდეომეთვალყურეობის სისტემა უნდა განთავსდეს ისეთი განლაგებით, რომ შესაძლებელი იყოს იზოლატორში მყოფი პირების ვიზუალურად დანახვა და იდენტიფიკაცია. №423 ბრძანების დანართი #2 მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი აძლევს, იზოლატორის თანამშრომელს ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიმართ ხელბორკილის გამოყენების შესაძლებლობას.

გარდა ამისა, შეზღუდულია იზოლატორში მყოფი ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიერ გარკვეული ქმედებების განხორციელების თავისუფლება. მაგალითად, შინაგან საქმეთა მინისტრის №423 ბრძანების შინაგანაწესის დანართი #2 მიხედვით, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს, არ შეუძლია იზოლატორში იქონიოს ფული (ნებისმიერი სახის ფულადი ვალუტა), ფასიანი ქაღალდები და საკრედიტო ბარათები; ოპტიკური ხელსაწყოები; სუნამოები, ოდეკოლონები და სხვა სპირტზე დამზადებული ნივთიერებები; ბანქო; ფოტოაპარატები, ფოტომასალები, აუდიო-ვიდეო და ფიქსაციის სხვა საშუალებები; მობილური ტელეფონები, კომპასები. ეს არის ის ნივთები, რომელთა გამოყენების შეუზღუდავი შესაძლებლობა გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს. 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 25-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, იზოლატორში მოთავსებულ პირს ეკრძალება: საკნიდან საკანში ან იზოლატორის გარეთ ნებისმიერი სახის ინფორმაციის მიწოდება; ხოლო „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად - აზარტული თამაშობების მოწყობა ან/და მასში მონაწილეობა. ეს არის ის ქმედებები, რომლის განხორციელების სრული უფლება გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს, თუმცა ეზღუდება 48 საათით ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს.

ამასთან, მნიშვნელოვნად შეზღუდულია გარესამყაროსთან კავშირის და სოციალიზაციის შესაძლებლობა. დაკავებულ პირს არა აქვს თან ტელეფონი, მას არ შეუძლია არც მისთვის სასურველ პირთან დარეკვა, არც ინტერნეტით სარგებლობა. №423 ბრძანების დანართი #2 23-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აქვს მხოლოდ სამედიცინო პერსონალთან, ადვოკატთან და თავისი ქვეყნის დიპლომატიურ წარმომადგენელთან შეხვედრის შესაძლებლობა, თუ ადმინისტრაციული წესით დაკავებული სხვა ქვეყნის მოქალაქეა. სხვა პირებთან როგორც ფიზიკური, ისე ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაცია ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აკრძალული აქვს.

ამგვარად, ადმინისტრაციული დაკავება გულისხმობს არა მხოლოდ გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას, კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვის გზით, არამედ დაკავშირებულია პირის, როგორც ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობასთან და სამართალდარღვევის საქმის წარმოებასთან. ამასთან, შეზღუდვა არ შემოიფარგლება განსაზღვრული ვადით იზოლატორიდან გასვლის აკრძალვით, არამედ იზოლატორში იძულებით ყოფნას თან ახლავს ისეთი საქმიანობის აკრძალვა, რაც ჩვეულებრივ შემთხვევაში არის დასაშვები. ასევე, ხდება ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მკაცრი ზედამხედველობა და გარესამყაროსთან კავშირის მნიშვნელოვანი შეზღუდვა.

ამასთან, აღსანიშნავია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, რომლის მეორე თავის 21-ე პუნქტში აღნიშნულია: „დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით.“ ამგვარად, სადავო ნორმა არეგულირებს ადამიანის დაკავებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით, რაც შუბლაძის საქმის მიხედვით, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული „დაკავების“ სფეროში ექცევა.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ადმინისტრაციული დაკავება წარმოადგენს თავისუფლების შეზღუდვას კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მიზნებისთვის. ხოლო ის თუ რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმის პირობებში არსებული მოწესრიგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადების დარღვევას, შემდეგ თავში იქნება განხილული.

2.2. უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობა

წინამდებარე საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენს სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საერთო სასამართლოები უკანონო ადმინისტრაციული დაკავების საფუძველზე წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ოდენობას მხოლოდ დაკავების ხანგრძლივობით აფასებენ.

როგორც უკვე აღინიშნა, ადმინისტრაციული დაკავება წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთას კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მიზნებისთვის. ამასთან, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადება ადგენს, რომ უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდულ პირს აქვს კომპენსაციის მიღების უფლება. ვინაიდან კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადება მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტისგან განსხვავებით წარმოადგენს lex specialis კონსტიტუციურ დებულებას, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმატიული შინაარსი მასთანაც მოდის წინააღმდეგობაში სარჩელის წინა ნაწილში განვითარებული მსჯელობიდან გამომდინარე. ამდენად, მოსარჩელის პოზიციით, სამოქალაქო კოდექსის 413-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საერთო სასამართლოები უკანონო ადმინისტრაციული დაკავების საფუძველზე წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის ოდენობას მხოლოდ დაკავების ხანგრძლივობით განსაზღვრავენ, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მეორე წინადადებასთან მიმართებითაც.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/3/630 გადაწყვეტილება საქმეზე - საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-12.

[2] UN Human Rights Committee (HRC), General comment no. 35, Article 9 (Liberty and security of person), 16 December 2014, CCPR/C/GC/35, p. 15 available at: https://www.refworld.org/docid/553e0f984.html [accessed 13 September 2022]

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 7 დეკემბრის N2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე - საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-5.

[4] იქვე, II-8.

[5] იქვე, II-9.

[6] CASE OF GUZZARDI v. ITALY, par, 95, available at: https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57498

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე - პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-16.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა