თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეს წარმოადგენს, საქართველო მოქალალაქე ანი აროშიძე. ანი აროშიძე 2019 წლის 30 იანვარს დააკავეს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 157¹ მუხლით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების საიდუმლოს უკანონოდ მოპოვების, შენახვა და სოციალური ქსელის მეშვეობით გავრცელების ბრალდებით.

ბრალის დადგენილებაში აღნიშნულია, რომ ანი აროშიძემ „ფეისბუქ მესენჯერში“ შეინახა საქართველოს პარლმენეტის წევრის პირადი ცხოვრების საიდუმლოს ამსახველი ინტიმური შინაარსის ვიდეო-ჩანაწერი, რომელიც მოიპოვა სოციალური ქსელ Facebook-ის 15 წვრიანი ჯგუფიდან „გირჩი-პირწკაპუნა“ და შემდეგ პირადი, დახურული მიმოწერის საშუალებით გადაუგზავნა 3 მეგობარს. აღნიშნული ფაქტი პროკურატურამ მიიჩნია დანაშაულად, რაც გახდა ბრალის წაყენების საფუძველი.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ 157¹ მუხლის ნორმატიული შინაარსის მიხედვით მის მიერ განხორიცელებული ქმედებები, რომელიც ბრალის წაყენების საფუძველი გახდა არ შეიცავს დანაშაულის ნიშნებს, ვინაიდან პროკურატურამ არასწორი ინტერპრეტაცია მისცა აღნიშნულ ნორმას, რამაც დაკავების გზით უკანონოდ შეიზღუდა ანი აროშიძის თავისუფლება, რაც საკმარისია მისი უფლებამოსილ სუბიექტად მიჩნევისთვის.

2019 წლის 02 თებერვალს, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიამ მიიღო განჩინება ანი აროშიძის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს შეფარდების შესახებ.

ანი აროშიძის წინასასამართლო სხდომა დანიშნულია 2019 წლის 27 მარტს.

აქედან გამომდინარე, სარჩელი თავისი ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს და არ არსებობს ამავე კანონის 33³ მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები.

მოსარჩელე არის უფლებამოსილი პირი (სუბიექტი).

2. სარჩელში მითითებული ყველა საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია. მოსარჩელე ითხოვს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის შემოწმებას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გათვალისწინებულ ადამიანის უფლებებთან მიმართებით, რაც პირდაპირ მიეკუთნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს იურისდიქციას საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად.

3. სარჩელში მითითებული ყველა სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

4. სარჩელში მითითებული ყველა საკითხი მოწესრიგებულია საქართველოს კონსტიტუციით.

5. არ არსებობს გასაჩივრებული ნორმის ზემდგომი ნორმატიული აქტი, რომლის კონსტიტუციურობაზეც მსჯელობა აუცილებელია გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობის სრულფასოვანი შეფასებითვის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სისხლის სამართლის კოდექსის 157¹ მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტთან, ასევე 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით

1) გასაჩივრებული ნორმის შინაარსი

სისხლის სამართლის კოდექსის 157¹ მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად,

პირადი ცხოვრების საიდუმლოს უკანონოდ მოპოვება, შენახვა, გამოყენება, გავრცელება ან ხელმისაწვდომობის სხვაგვარი უზრუნველყოფა ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ოთხიდან შვიდ წლამდე, ხოლო მე-2 ნაწილის თანახმად, პირადი ცხოვრების საიდუმლოს უკანონოდ გამოყენება ან/და გავრცელება ამა თუ იმ ხერხით გავრცელებული ნაწარმოების, ინტერნეტის, მათ შორის, სოციალური ქსელის, მასობრივი მაუწყებლობის ან სხვა საჯარო გამოსვლის მეშვეობით, −

ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთიდან რვა წლამდე.

ფაქტობრივად, აღნიშნული ნორმა მოსარჩელის მიმართ ისე განიმარტება, რომ „ფეისბუქ მესინჯერში“ დაუკითხავად მიღებულ ვიდეო-მასალას თვლის „უკანონოდ მოპოვებად“, მისი „ფეისბუქ მესინჯერში“ სამი მეგობრისთვის გაგზავნა კი შენახვა-გავრცელებად.

აღნიშნულ ქმედებებს („მოპოვება“, „შენახვა“, „გავრცელება“) თან უნდა ახლდეს პირის „უკანონო“ ქმედება. მოსარჩელე არ შეჭრილა სხვის პირად სივრცეში, მას არ გადაუღია ვიდეო და არც სადმე აუტვირთავს, მისი საჯაროდ გავრცელების ან ზიანის მიყენების მიზნით. მიუხედავად ზიანის ფაქტორის არ არსებობისა და არც მოტივის, ის მაინც აწესებს სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას და სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთას.

ფაქტობრივად, ნორმა არ მიჯნვას ერთმანეთისგან, პირველად მოპოვებულ, შენახულ და გავრცელებულ ინფორმაციასა და ერთხელ უკვე საჯაროდ გარცელებული ინფორმაციის მოპოვება-შენახვა-გავრცელებას, რადგან ორივე ქმედება უკანონოდ და დანაშაულად მიაჩნია.

აღნიშნული ნორმა მის მიმართ სწორედ ამ შინაარსით იქნა გამოყენებული.

მოსარჩელე ვერ გასცდება იმ ნორმატიული შინაარსის ფარგლებს, რომელიც მის მიმართ არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გათვალისწინებულ უფლებებს ან ქმნის მათი დარღვევის საფრთხეს.

მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებული ნორმა შეიძლება უფრო ფართო იყოს და მოსარჩელის გარემოებების მსგავს ფაქტობრივ გარემოებებშიც იწვევდეს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო სამართლებრივი შედეგების დადგომას, თუმცა მოსარჩელე ამ უკანასკნელი შედეგების კონსტიტუციურობაზე დავის საშუალებას მოკლებულია.

ზოგადად ინტერნეტში და სოციალურ ქსელში მოპოვება, შენახვა, გავრცელებაზე შესაძლოა არ აისახოს ამ სარჩელზე სასამართლოს გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში, მაგრამ მნიშვნელოვანი იქნება სამოტივაციო ნაწილში განვითარებული დასაბუთებისთვის და obiter dictum-ის სტატუსით უფრო ცხადს გახდის სასამართლოს არგუმენტებს მომავალში საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მონაწილეებისათვის.

აღნიშნული მუხლის მიხედვით, დასჯადია ინფორმაციის მოპოვება, შენახვა და გავრცელება მიუხედავად იმისა, პირმა რა სივრცეში და მიზნით მოიპოვა,შეინახა და რა სივრცეში გაავრცელა იგი.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ აღნიშნული ნორმების ნორმატიული შინაარსი ზღუდავს კონსტიტუციის მე-2 თავით დაცულ ადამიანის უფლებებს, გამოხატვის თავისუფლებას და იგი არათანაზომიერად იჭრება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცულ უფლებაში, რომელის მიხედვითაც ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია.

მოსარჩელის აზრით, დაუშვებელია:

1) პირის ქმედების პირადი ცხოვრების საიდუმლოს მოპოვებად კვალიფიკაცია, მაშინ როდესაც კონკრეტული ინფორმაცია საჯარო პლატფორმაზე/ინტერნეტში იყო ხელმისაწვდომი.

2) დაუშვებელია ქმედების პირადი ცხოვრების საიდუმლოს შენახვად კვალიფიკაცია საჯაროდ ხელმისაწვდომი ინფრომაციის შენახვისთვის, რომელსაც ამ ინფორმაციის არც საჯაროდ გავრცელების და არც სხვა მართლსაწინააღდეგოდ გამოყენების მიზანი არ ჰქონია.

3) დაუშვებელია ქმედების პირადი ცხოვრების საიდუმლოს გავრცელებად კვალიფიკაცია თუ პირს ინფრომაცია(ვიდეო-ჩანაწერი) არ გაუხდია საჯაროდ ხელმისაწვდომი და არ გააჩნდა ვინმესთვის ზიანის მიყენების მიზანი.

სისხლის სამართლის კოდექსის 157¹ მუხლის განმარტებითი ბარათის მიხედვით: „ნორმის არსებობის მიზანს წარმოადგენს ადამიანის პირადი ცხოვრების საიდუმლოს ხელყოფის ფაქტების პრევენცია. შესაბამისად, შეზღუდვის დაწესების ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს წარმოადგენს სხვათა უფლებების დაცვა“.

თუმცა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „დაუშვებელია, ერთი უფლების დაცვა სხვა უფლების ხარჯზე უსაფუძვლო უპირატესობის მინიჭების გზით.“[1]

სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

2018 წლის 16 დეკემბრიდან მოქმედი კონსტიტუციით, შეიცვალა კონსტიტუციის მეორე თავში მოცემული უფლებების სტრუქტურული მხარე (ნუმერაცია) და გამოხატვის თავისუფლება მოექცა მე-17 მუხლის ფარგლებში. კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის თანახმად კი, გამოხატვის თავისუფლება რეგულირდებოდა 24-ე მუხლით. უნდა აღინიშნოს, რომ სტანდარტების დონეზე, შინაარსობრივი კუთხით გამოხატვის თავისუფლების ნაწილზე ცვლილებები არ განხორციელებულა. ვინაიდან, კონსტიტუციის ახალი რედაქცია ძალაში 2018 წლის 16 დეკემბერს შევიდა, საკონსტიტუციო სასამართლოს ჯერ არ აქვს პრაქტიკა, რომელიც გამოხატვის თავისუფლების განმარტავს ახალი რედაქციის შესაბამისად. რადგანაც შინაარსობრივი მხარე უცვლელია, მოსარჩელეს მართებულად მიაჩნია საკუთარი არგუმენტაცია დააყრდნოს ცვლილებამდე არსებული რედაქციის პრაქტიკას.

2.1 დაცულ სფეროში მოქცევა

საქართველოს კონსტიტუცია გამოხატვის თავისუფლების სხვადასხვა ასპექტებს შეიცავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს:

„24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია აზრის და ინფორმაციის გავრცელების უფლება ზეპირად, წერილობით ან სხვაგვარი საშუალებით, ის გამოხატვის თავისუფლების, აზრის გავრცელების შესაძლებლობის გარანტიებს შეიცავს. ამ მუხლით დაცულია ადამიანის შეხედულებები, მისი რწმენა, ინფორმაცია, ასევე ის საშუალებები, რომლებიც მათი გამოთქმისა და გავრცელებისათვის არის შერჩეული, მათ შორის არის პრესა, ტელევიზია, ინფორმაციის და აზრის გავრცელების სხვა საშუალებები“^[2].

შესაბამისად, კონსტიტუცია იცავს არა მხოლოდ აზრისა და ინფორმაციის გავრცელების უფლებას, არამედ ამისათვის სხვადასხვა საშუალებების გამოყენების შესაძლობლობას.

გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელოვან როლზე საუბრობს აშშ-ს უზენაესი სასამართლო თავის არაერთ გადაწყვეტილებაში. აშშ-ს სასამართლო პრაქტიკა ისეთ მნიშვნელოვან როლს ანიჭებს გამოხატვის თავისუფლებას, რომ ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც პირს უწესდება, მიიჩნევა არაკონსტიტუციურად თუ საწინააღმდეგო არ დამტკიცდება. სასამართლო აღმასრულებელ ხელისუფლებას აკისრებას პასუხისმგებლობას, რომ დაამტკიცოს შეზღუდვის აუცილებლობა და პროპორციულობა.

საქმეზე New York Times v. US, სასამართლომ აღნიშნა: ყველა საქმე, რომელიც სასამართლოში შემოდის და დაკავშირებულია გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდასთან, თავიდანვე დამძიმებულია არაკონსტიტუციურობის პრეზუმციით. ხელისუფლებაზე დაკისრებულია მძიმე ტვირთი გაამართლოს შესაბამისი შეზღუდვის აუცილებლობა^[3].

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით კი ,, გამოხატვის თავისუფლება წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ–ერთ ძირითად ფუნდამენტს. მისი პროგრესისა და თითოეული ინდივიდის თვითრეალიზაციის ძირითად პირობას. აღნიშნული უფლება შეესაბამება საჯარო ხელისუფლების ვალდებულებას, ხელმისაწვდომი გახადოს საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე ინფორმაცია გონივრული შეზღუდვების ფარგლებში“^[4].

„კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლება, მისი თავისუფალი გავრცელება და მიღება საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი წყაროებიდან, ინფორმაციის მატარებლებიდან, რომლებიც გამოსადეგია ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელებისათვის. თავისუფალი ინფორმაციის გარეშე შეუძლებელია თავისუფალი აზრის ჩამოყალიბება. ეს არის ნორმა, რომელიც კრძალავს საზოგადოებისათვის, ადამიანის გონებისათვის ,,ინფორმაციული ფილტრის’’ დაყენებას, რაც დამახასიათებელია არადემოკრატიული რეჟიმებისათვის.“^[5]

2.1 შეზღუდვის ლეგიტიმურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.

იმისათვის, რომ გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა იყოს ლეგიტიმური და გამართლებული, მან უნდა გაიაროს ტესტი, რომელიც შედგება შემდეგი საფეხურებისაგან:

1) შეზღუდვა განსაზღვრული უნდა იყოს კანონით.

2) უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზანი.

3) ლეგიტიმურ მიზანსა და შეზღუდვას შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი (გამოსადეგობა).

4) შეზღუდვა უნდა იყოს აუცილებელი და პროპორციული.

ტესტის პირველი საფეხურის მიხედვით, კანონით განსაზღვრულობის კრიტერიუმი დაკმაყოფილებულია, რადგან შეზღუდვა გათვალისწინებულია სისხლის სამართლის კოდექსით.

რაც შეეხება შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს:

როგორც გასაჩივრებული ნორმის განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, „ვინაიდან, პირადი ცხოვრების საიდუმლოება წარმოადგენს განსაკუთრებული დაცვის სფეროს, ამდენად აუცილებელია მისი ხელყოფის მაქსიმალური პრევენცია და ამ მიზნით ამ დანაშაულის ჩადენისათვის დადგენილი სასჯელის ზომის გამკაცრება, რაც იქნება გამაფრთხილებელი გზავნილი მათთვის, ვინც შესაძლოა გეგმავდეს მსგავსი უკანონო ქმედებების განხორციელებას“.

ეს შეიძლება გავიგოთ ისე, რომ შეზრუდვის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 ნაწილში მოცემული - სხვათა უფლებების დაცვა.

თუმცა, თუ „სადავო ნორმას გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი, ეს თავისთავად არ არის საკმარისი სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დასადგენად. ამისათვის აუცილებელია არსებობდეს ლოგიკური კავშირი საკანონმდებლო რეგულირებასა და მისაღწევ მიზანს შორის. ამასთანავე, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა უნდა იყოს პროპორციული და არსებობდეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ უფლებასა და საპირწონე ინტერესს შორის.“[6]

განსახილვევ საქმეში, სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილი შეზღუდვა - სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დაკისრება და სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთა ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის ტესტს.

იმ შემთხვევაშიც კი, რომ მოსარჩელის მხრიდან დარღვეული იყოს პირადი ცხოვრების საიდუმლო, სასჯელის სახით აღნიშნული სანქციის დაკისრება არაპროპორციულია.

საქმეზე Galella v. Onassis, სადაც სასამართლომ დაადგინა რომ ადგილი ჰქონდა პირადი ცხოვრების ხელყოფას, მოსარჩელეს მხოლოდ გარკვეული შეზღუდვები დაუწესა მოპასუხის მიმართ, რა ვითარებაში და როგორი პირობებით შეეძლო ფოტოების გადაღება და გაყიდვა, გავრცელება.[7]

„ლეგიტიმური მიზნის არსებობის პირობებში აუცილებელია, კანონმდებელმა მიზნის მისაღწევად უფლებაში ჩარევის თანაზომიერი გზა აირჩიოს. ამისთვის კი კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული… კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაციით ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლებელი უნდა იყოს, ანუ ის (რეგულაცია) რეალურად უნდა იყოს ორიენტირებული ლეგიტიმური მიზნის დაცვასა და უზრუნველყოფაზე, უფლების შემზღუდავი ღონისძიება მიზნის მიღწევის ვარგის, მისაღებ საშუალებას უნდა წარმოადგენდეს. მას გარდაუვლად, ნამდვილად უნდა შეეძლოს კონკრეტული მიზნების, ინტერესების უზრუნველყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ერთნაირად მიადგება ზიანი როგორც საჯარო, ისე კერძო ინტერესებს.“[8]

შეზღუდვის კონსტიტუციურობაზე საუბრისას, ასევე მოწმდება შეზღუდვის ბუნება, რომელიც თავის მხრივ, ორ საფეხურს მოიაზრებს (1) მიზეზობრივი კავშირის არსებობა; (2) აუცილებლობა და პროპორციულობა. ამ ნაწილზე მსჯელობისას, უნდა აღინიშნოს, რომ შეზღუდვის დაწესების ნაწილში, სახელმწიფოს აქვს ფართო დისკრეცია თავად აირჩიოს საუკეთესო საშუალება, თუმცა დისკრეციის ფართო მასშტაბებიდანვე გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვა ყოველთვის მკაცრად მოწმდება.[9]

როგორც ზემოთ აღინიშნა, ჩარევა შესაძლოა აღწევდეს ლეგიტიმურ მიზანს - სხვათა უფლებების დაცვას, მაგრამ „ვერცერთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა თავისთავად ვერ გაამართლებს უფლებაში იმაზე უფრო მკაცრ ჩარევას, ვიდრე ეს აუცილებელი და საკმარისია ამ მიზნის მისაღწევად. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი და, იმავდროულად, დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ იმის მიხედვით გაიზომება, რამდენად შეძლებს ის შეპირისპირებული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ სახელმწიფომ უფლებების დაცვისა და უზრუნველყოფისას უნდა შეძლოს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული დაბალანსება, მხოლოდ ასეა შესაძლებელი როგორც უფლებით სარგებლობის, ისე კონკრეტული საჯარო მიზნების მიღწევა. დემოკრატიულ საზოგადოებაში არ შეიძლება არსებობდეს მიზანი, ინტერესი, რომლის მიღწევის საპირწონე ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. არცერთი ინტერესის მიღწევა არ შეიძლება მეორე ინტერესის ხელყოფის ხარჯზე. ამასთან, ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში“[10].

მოსარჩელის აზრით, პირისთვის ინფრომაციის მოპოვებისა და გავრცელების თავისუფლების უფლების შეზღუდვა თანაზომიერი იქნება თუ იგი მონაწილეობას მიიღებს პირადი ცხოვრების საიდუმლოს თავდაპირველ მოპოვებაში, შემდგომ მის შენახვაში საჯაროდ გავრცელების თუ შანტაჟის მიზნით, ან მის გასაჯაროებაში, მაგალითად, სოციალური ქსელის ან ზოგადად, ინტერნეტის მეშვეობით. რაც შეეხება ინტერნეტ ქსელში ხელმისაწვდომი ინფორმაციის მოპოვებას, მის შენახვას ან გავრცელებას პირადი შეტყობინების საშალებით, პირისთვის ყოველგვარი ზიანის მიყენების მიზნის გარეშე, ამაგვარი შეზღუდვა გარდა იმისა, რომ არათანაზომიერია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროცესში, ამით ხდება ტოლობის დასმა, ინფორმაციის თავდაპირველი მომპოვებელი, შემნახავი ან გამავრცელებელი პირის ქმედებასა და ინტერენტში ხელმისაწვდომი ინფორმაციის მომპოვებელ, შემნახავ და პირთა განაზღვრული წრისადმი გამავრცელებელ პირებს შორის.

საქმეზე, Weber v. Switzerland ჟურნალისტმა გამოაქვეყნა ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმეზე წარმოების პროცესში, რომელიც წარმოადგენდა კანტონის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით უზრუნველყოფილი გამოძიების საიდუმლოებას დარღვევას. სასამართლომ მიიჩნია, რომ ჟურნალისტის დასჯა წარმოადგენდა გამოხატვის თავისუფლებაში ისეთ ჩარევას, რაც არ იყო აუცილებელი დასახული კანონიერი მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან, ეს ინფორმაცია, ძირითადად უკვე გახმაურებული იყო პრესის წინა კონფერენციის დროს და ამდენად, ზოგიერთი ფაქტის საიდუმლოების შენახვას, რომლებზედაც უკვე ეუწყა საზოგადოებას, აზრი აღარ ჰქონდა. შესაბამისად, მან მიიჩნია, რომ აღარ არსებობდა „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება“ ჟურნალისტის უფლების შესაზღუდად.^[11]

იგივე მიდგომა აქვს სასამართლოს საქმეში Surek (#2) v. Turkey.

სხვაგვარად, ხელისუფლება იქცევა რეპრესიული ფუნქციის მქონე ორგანიზაციად, რომელის ფუნქციასაც, საინამდვილეში, უნდა წარმოადგენდეს ადამიანის უფლებების შეზღუდვის პრევენცია. როდესაც, სახელმწიფო ამ მიზნის მისაღწევად დასაცავად იყნებებს მექანიზმებს, რომელიც თავად ეწინააღმდეგება მიზანს, იგი კარგავს საკუთარ ფუქნციას და მისი ქმედებები არალეგიტიმური ხდება.

ამასთან, ცნობისმოყვარეობა წარმოადგენს ადამიანის ბუნებრივ ინსტიქტს, რაც საზოგადოების პროგრესის განმაპირობებელი ფაქტორია, ხოლო პირის დასჯა იმის გამო, რომ დაინტერესდა გარკვეული ინფორმაციის გაცნობით, რომელიც საჯაროდაა ხელმისაწვდომი, წარმოადგენს კონსტიტუციით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლების გაუმართებელ შეზღუდვას. ასევე, გაუმართლებელია ადამიანი დასაჯო ამგვარი ინფორმაციის მეგობრისთვის გაზიარებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ პირს ვინმესთვის რეპუტაციული ზიანის არანაირი მიზანი არ გააჩნდა.

სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით

როგორც აღინიშნა, 2018 წლის 16 დეკემბრიდან მოქმედი კონსტიტუციით, შეიცვალა კონსტიტუციის სტრუქტურული მხარე(ნუმერაცია) და 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი გარდაიქმნა 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტად, თუმცა ეს ცვლილება არ მოიცავს შინაარსობრივ მხარეს. შესაბამისად, მოსარჩელეს მართებულად მიაჩნია საკუთარი არგუმენტაცია დააყრდნოს ცვლილებამდე არსებული რედაქციის პრაქტიკას.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტიდან გამომდინარე განჭვრეტადობის პრინციპზე საკონსტიტუციო სასამართლოს რამდენიმე მნიშვნელოვანი განმარტება აქვს გაკეთებული.

კონსტიტუციის ხსენებული ნორმის პირველ წინადადებას (არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა) სასამართლო ფართოდ განმარტავს და აღნიშნავს: „აღნიშნული ნორმა განსაზღვრავს არა მხოლოდ პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის შესაბამისი კანონის არსებობის აუცილებლობას, არამედ ადგენს პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონის ხარისხობრივ სტანდარტებს“.[12]

მოსარჩელის შემთხვევაში, მსჯელობის საგანს წარმოადგენს რამდენად შესაძლებელია სადავო ნორმის ნამდვილი შინაარსის გაგება და მისი მოქმედების ფარგლების განსაზღვრა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით „ნებისმიერი ქმედება, რომელიც პირად თავისუფლებაში ჩარევას უკავშირდება, მკაფიოდ ფორმულირებული საკანონმდებლო ნორმების საფუძველზე, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოთხოვნების სრული დაცვით უნდა განხორციელდეს“.[13]

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე დაუშვებლად მიიჩნია ნორმის იმგვარი ფორმულირება, რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ქმედების სისხლის სამართლებრივი დასჯადობის საკითხის გადაწყვეტა მნიშვნელოვნად იყოს დამოკიდებული სამართალშემფარდებლის ინდივიდუალურ შეფასებაზე და აღნიშნა, რომ „მართალია, შეუძლებელია, კანონმა გაითვალისწინოს ყველა იმ შემთხვევისა თუ სიტუაციის თითოეული ასპექტი, რომელიც მომავალში განვითარდება, მაგრამ კანონმდებელი სისხლის სამართლის კანონმდებლობის განსაზღვრისას ვალდებულია, მიიღოს ნორმა, რომელიც მაქსიმალურად ამცირებს მისი ინტერპრეტაციის ფარგლებში სასამართლოს მიერ განსხვავებული სამართლებრივი შედეგის დადგენის შესაძლებლობას.“[14]

განსახილველი საქმის შემთხვევაში, უნდა ვიმსჯელოთ, სადავო ნორმა საკმარისად ამცირებს თუ არა მისი ინტერპრეტაციის ფარგლებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ გამოხატვის თავისუფლება შესაძლოა შეიზღუდოს მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრული, ვიწრო და განჭვრეტადი ნორმების საფუძველზე. შესაბამისად, აუცილებელია, რომ ნორმა, რომლის საფუძველზეც იზღუდება გამოხატვის თავისუფლება იყოს საკმარისად ცხადი და განჭვრეტადი. პირი წინასწარ უნდა ხვდებოდეს აკრძალული ქმედების შინაარსს. განსაკუთრებით მაშინ, თუკი ასეთი ნორმა პასუხისმგებლობის დამკისრებელია (მით უფრო სისხლისსამართლებრივი). ევროპული სასამართლო განმარტავს, რომ ეს ნორმა ვერ დააკმაყოფილებს კანონით განსაზღვრულობის ხარისხს.

აკრძალული ქმედების შინაარსი გასაგები უნდა იყოს არაორაზოვნად, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ ქმედებაზე სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობაა გათვალისწინებული.

ევროპული სასამართლო განმარტავს, რომ ნორმა ვერ დააკმაყოფილებს კანონით განსაზღვრულობის ხარისხს, თუკი ის პირს არ აძლევს საშუალებას, რომ წინასწარ განჭვრიტოს, განსაზღვროს აკრძალული ქმედების არსი და ამის მიხედვით დაარეგულიროს საკუთარი ქმედება.

მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული ნორმა ვერ პასუხობს განსაზღვრულობის სტანდარტებს, ვინაიდან, ნორმაში მოცემული სიტყვები „მოპოვება“, „შენახვა“ „გავრცელება“ არ არის ვიწროდ განმარტებული და ის ინტერპრეტაციის უამრავ საშუალებას იძლევა.

ამავეს ამტკიცებას აღნიშნული ნორმის სისხლის სამართლის კოდექსში ჩაწერის განხილვისას საქართველოს პარლამენტის აპარატის იურიდიული დეპარტამენტის საექსპერტო დასკვნა, რომელიც აღნიშნავს, რომ:

1) „კანონის განჭვრეტადობის პრინციპიდან გამომდინარე, დამატებით მსჯელობას საჭიროებს კანონპრროექტით წარმოდგენილი სისხლის სამართის კოდექსის 157¹ მუხლი.

2) წარმოდგენილი კანონპროექტი დასახვეწია იურიდიული ტექნიკის თვალსაზრისით.“

ამის არ გათვალისწინებამ კანონმდებელი მიიყვანა იმ შედეგამდე, რომ მაგალითად, პროკურატურის აზრით, „მოპოვება“, „შენახვა“ და „გავრცელება“ სოციალური ქსელის მეშვეობით შეეხება ისეთ მასალასაც, რომელიც პირველ შემთხვევაში ხელმისაწვდომია საჯარო სივრცეში. ასევე, მისი შენახვას არანაირი საჯაროდ გავრცელების მიზანი არ გააჩნია და სოციალური ქსელის მეშვეობით გავრცელება ხდება არა საჯაროდ პირისთვის ზიანის მიყენების მიზნით, არამედ დახურულ პირად შეტყობინებაში („ჩატში“).

ამ განმარტებით შესაძლებელია ადამიანს დაეკისროს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ისეთი ინფორმაციის ნახვისთვის ან სხვისთვის ჩვენებისთვის, რომელიც საჯაროდ ხელმისაწვდომ ინტერნეტ გვერდებზეა განთავსებული.

ამ სტანდარტით, ნებისმიერი ადამიანი ვალდებულია ერთმანეთისგან გაარჩიოს რომელი ინფორმაციია კანონიერად განთავსებული ინტერნეტში და რომელი უკანონოდ, რადგან ამაზეა დამოკიდებული, უნდა გამოუძახოს თუ არა მან პოლიციას.

ე.წ. „მოპოვება“, „შენახვა“ და „გავრცელება“ იძლევა ფართოდ ინტერპრეტაციის საშუალებას, რაც შემდეგ საფუძველს იძლევა, მოხდეს პირის კონსტიტუციით დაცულ სფეროში - გამოხატვის თავისუფლებაში უხეში ჩარევა და ადამიანების სისხლის სამართლებრივი წესით დასჯას ცნობისმოყვარეობის გამო, რაც ადამიანის განვითარების და პროგრესის საფუძველია და მისი შეზღუდვა ხელს უშლის ადამიანის თავისუფალ განვითარებას.

საქმეზე NAACP v. Alabama აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა: სახელმწიფოს მიზანი, გააკონტროლოს და აღმოფხვრას კონსტიტუციის თანახმად შტატის რეგულირების ქვეშ მყოფი ქმედებები, არ შეიძლება მიღწეულ იქნას ისეთი საშუალებებით, რომლებიც უსაფუძვლოდ ფართო გამოყენებისაა და კონსტიტუციით დაცულ არეალშიც იჭრება.[15]

ვინაიდან ნორმა არ არის ცხადი და კონკრეტული, არ მიჯნავს ერთმანეთისგან ინფორმაციის გასაჯაროებას და უკვე გასაჯაროებული ინფორმაციის მიღებას, შენახვას და გავრცელებას პირადი მიმოწერის საშუალებით, რაც იძლევა მისი ბოროტად და ადამიანის წინაარმდეგ გამოყენების საშუალებას.

ნორმის მსგავსი შინაარსით განმარტება სჯის პაპარაცების საქმიანობასაც და მათ მიერ უკვე საჯაროდ გავრცელებული ინფორმაციის სხვა პირის მიერ მოპოვებას, შენახვასა და გავრცელებას.

საქმეზე Kruslin v. France სასამართლომ აღნიშნა, რომ აუცილებლობის შემთხვევაში ინდივიდუალური უფლების შეზღუდვა, უნდა ხდებოდეს ისეთი კანონის საფუძველზე, რომელიც არ ქმნის საფრთხეს უფლებათა მეტისმეტი შეზღუდვისთვის. კანონის ნორმები უნდა იყოს ცხადი, კონკრეტული და არ იძლეოდეს მისი დებულებების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას.[16]

აშშ უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, თუ კანონი პირველი შესწორებით დაუცველ სიტყვაზე ვრცელდება, მაინც შეიძლება მისი ანტიკონსტიტუციურობის საკითხი დადგეს, ოღონდ, იმ შემთხვევაში, თუკი ის იმავდროულად კრძალავს დაცულ გამოხატვას.

,,სახელმწიფოს მიზანი, გააკონტროლოს და აღმოფხვრას კონსტიტუციის თანახმად შტატის რეგულირების ქვეშ მყოფი ქმედებები, არ შეიძლება მიღწეულ იქნას ისეთი საშუალებებით, რომლებიც უსაფუძვლოდ ფართო გამოყენებისაა და კონსტიტუციით დაცულ არეალშიც იჭრება“[17].

მსუსხავი ეფექტი

ასევე, მნიშნველოვანია, ხაზი გაესვას კანონის მსუსხავ ეფექტს. როგორც აღვნიშნეთ, გასაჩივრებული კანონით პირი ვერ მოახერხებს საკუთარი ქმედების შედეგების განჭვრეტას, რადგან კანონი ბუნდოვაინია.

ბუნდოვანების განმარტება უზენაესმა სასამართლომ წარმოადგინა საქმეში Connally v. General Construction[18], რომლის მიხედვითაც, კანონი ბუნდოვანია, თუ „საშუალო ადამიანი“ ვერ განსაზღვრავს მისი მოქმედების შედეგებს და ზუსტად ვერ გაიგებს მის მნიშვნელობას.

გარდა ამისა, მათ აქვთ ე.წ. „მსუსხავი ეფექტი“, რომელიც იწვევს თავშეკავებას და უკანდახევას, რაც შემდგომში შეიძლება ადამიანის შეზღუდვის საფუძველი გახდეს, რადგან იმის შიშით, რომ შეიძლება კონკრეტული ინფორმაციის მოპოვება შეიძლება აღქმულ იქნეს, როგორც დანაშაული. მსგავსმა მიდგომამ შეიძლება ხელი შეუშალოს პიროვნების კონსტიტუციით დაცულ უფლება - თავისუფალი განვითარების უფლებას.

„მსუსხავი ეფექტის“ თანახმად, აღნიშნულ აკრძალვას შეიძლება განსაკუთრებული გავლენა ჰქონდეს გამოხატვის თავისუფლებაზე, გარდა იმისა, რაც გასაჩივრებული კანონითაა აკრძალული, მსუსხავმა ეფექტმა შეიძლება სხვა შეზღუდვების გამოიწვიოს, რომელიც კანონმდებელსაც არ ჰქონდა გათვალისწინებული.

ამაზე საუბრობს საუბრობს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, სადაც აღნიშნავს, რომ:

გამოხატვის თავისუფლების რეგულირებისას კანონმდებელი ვალდებულია, გაითვალისწინოს პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმის გავლენა პირის უფლებაზე. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე (17) მუხლით დაცული უფლება „მსუსხავ ეფექტს” განიცდის, თუ პირი, მოსალოდნელი სანქციის შიშით, იძულებულია თავი შეიკავოს უფლების სრულყოფილად განხორციელებისაგან და თვითშეზღუდვა აისახება გამოხატვის თავისუფლების ნორმატიულად შეუზღუდავ ნაწილზეც.

„მსუსხავი ეფექტის” გავლენით ნორმის ზემოქმედება გამოხატვის თავისუფლების რეალიზებაზე შესაძლებელია გასცდეს მისი რეგულირების სფეროს და ფაქტობრივად შეზღუდოს ის ურთიერთობები, რომელთა მოწესრიგებაც კანონმდებლის მიზანს არც კი წარმოადგენდა. გამოხატვის თავისუფლების სფეროს ამგვარად რეგულირებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს საზოგადოების გაუმართლებელი ჩაკეტვა, მისი მოქმედების თავისუფლების თვითშეზღუდვა, აიძულოს ადამიანები, მოახდინონ თვითცენზურა გამოხატვის თავისუფლებით დაცული სფეროს იმ ნაწილში, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც არ არსებობს, რაც, თავისთავად, ამ უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის ტოლფასია.^[19]

მიუხედავად იმისა, რომ კანონმდებლის სურვილი შეიძლება იყოს პიროვნების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვა, გასაჩივრებულ ნორმა „მსუსხავი ეფექტი“ გამო ვერ ახერხებს ამ უფლების დაცვას - პირიქით, შეიძლება მან დაარღვიოს იმ ადამიანის უფლებები, რომლებმაც კანონიერი გზით „მოიპოვეს“ თუ „შეინახეს“ ინფორმაცია, რადგან ხელისუფლებას, სისტემას ბერკეტს აძლევს გზა გაუხსნას საგამოძიებო ორგანოებს, რომ მოახდინონ სხვების მობილური ტელეფონის თუ სხვადასხვა სოციალური ქსელების ანგარიშების შემოწმება.

მაგ. თუ პირმა მოიპოვა საჯაროდ გავრცელებული ინფორმაცია ინტერნეტში, სისტემას საშუალებას აძლევს, მოახდინოს მათი მობილური ტელეფონის ან სოციალური ქსელის ანგარიშების შემოწმება და დათვალიერება, სადაც შეიძლება არსებობდეს სხვა პირებთან სრულიად კანონიერი მიმოწერა, რომელიც წარმოადგენს დაცულ სფეროს.

აღნიშნული ბერკეტი განუსაზღვრელ საშუალებას აძლევს სისტემას და ძალოვანებს, რომ ბოროტად იქნებს გამოყენებული აღნიშნული ნორმა და „ლეგიტიმური მიზნის“ მიღწევის საფუძვლით შელახოს სხვა ადამიანების პირიდა ცხოვრება, მით უმეტეს იმ პირობებში, როცა მას გააჩნია „განჭვრეტადობის“ პრობლემა და შეუძლებელია ერთგვაროვანი განმარტება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ 157¹ მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ინტერნეტში გავრცელებული ინფორმაციის „ფეისბუქ მესინჯერით“ მოპოვებისთვის, შენახვისთვის ან გავცელებისთვის სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დაკისრებას - სასჯელად კი თავისუფლების აღკვეთას, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტთან მიმართებით, ასევე 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტებთან მიმართებით.

[1] საქართველოს მოქალაქე ხათუნა ფხალაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/5/826, 21 აპრილი, 2017

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის #2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II.პ.3

[3] Constitutional Law, Cases, - Comments, - Questions: Lockhart, Kamisar, Choper, Shiffrin, American Casebook series, 1991.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 6 ივნისის #2/2/359 გადაწყვეტილება საქმეზე ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ.1

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბერი #2/2-389 გადაწყვეტილება, II.პ.14

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის #1/1/543 გადაწყვეტილება საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ; II, პ.40.

[7] Galella v. Onassis, 533 F. Supp. 1076 (S.D.N.Y. 1982).

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის #1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ; II, პ. 30.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის #2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II.პ.29-30

[10] საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/4/557,571,576, 13 ნოემბერი, 2014

[11] Weber v. Switzerland, judgment of 22 May, 1990.

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე,

„საქართვლოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია

საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II. პ.29

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე,

“საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,

II. პ.26.

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე,

“საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია

საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II. პ.36.

[15] NAACP v. Alabama. 357 US 449 (1958). Docket Number: 91.

[16] კრუსლინი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Kruslin v. France), 24 აპრილი,1990 წ., § 27, Series A no. 176-A-ე პ.

[17] NAACP v. Alabama. 357 US 449 (1958). Docket Number: 91.

[18] 269 US 385, 1926.

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის # 2/2/516,542 გადაწყვეტილება, II.პ.8.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა