კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე – სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: გიორგი ცააძე საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8, 9¹, 10¹ (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) და 11² (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) მუხლებისა და „„ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილებაში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 და მე-3 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 6 ოქტომბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1652) მომართა გიორგი ცააძემ. №1652 კონსტიტუციური სარჩელი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2021 წლის 8 ოქტომბერს. №1652 კონსტიტუციური სარჩელის თაობაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2023 წლის 27 ოქტომბერს.

2. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლები განსაზღრავს სს „თელასისა“ და სს „ენერგო-პრო ჯორჯიას“ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფებს, 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე და 2024 წლის 1 იანვრიდან 2026 წლის 1 იანვრამდე პერიოდისათვის. ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფები კატეგორიზებულია, შესაბამისი ვოლტების/კილოვოლტების მიხედვით, პირთა სხვადასხვა კატეგორიისათვის ‒ მცირე საწარმოებისათვის, არასაყოფაცხოვრებო მომხმარებლებისათვის გარდა მცირე საწარმოებისა და საყოფაცხოვრებო მომხმარებლისთვის, რომლებიც ელექტროენერგიას მოიხმარენ 101 კვტსთ-ის ჩათვლით, 101 კვტსთ-დან 301 კვტსთ-ის ჩათვლით ან 301 კვტსთ-დან და მეტი ოდენობით. აღნიშნული დადგენილების 10¹ და 11² მუხლები (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) კი ადგენს შპს „თბილისის ელექტრომიმწოდებელი კომპანიისა“ და სს „ეპ ჯორჯია მიწოდების” მომხმარებლებისთვის ელექტროენერგიის მიწოდების ტარიფებს.

4. „„ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილებაში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 მუხლის თანახმად, 2017-2020 წლების განმავლობაში სს „თელასის“ მიერ შესყიდული ელექტროენერგიის საშუალო შეწონილი ფასის კორექტირების ფარგლებში დაგეგმილ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის სხვაობის იმ ნაწილს, რომლის ანაზღაურებაც ვერ მოხდება ელექტროენერგიის მოხმარების ტარიფით, კომისია გაითვალისწინებს 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე პერიოდის ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფში, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად. ხსენებული დადგენილების მე-3 მუხლის მიხედვით კი, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის №83 დადგენილების ამოქმედების ვადად განისაზღვრება 2021 წლის პირველი იანვარი.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გარანტირებულია ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობის უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლებას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიხედვით კი, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება.

6. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ, სადავო ნორმების საფუძველზე, ცვლილებები განახორციელა ელექტროენერგიის ტარიფების ოდენობებში. კერძოდ, სს „თელასის“ მიმართვის საფუძველზე, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ დააკორექტირა და გაზარდა ელექტროენერგიის ტარიფები. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სს „თელასის“ მიერ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიისთვისწარდგენილი დოკუმენტების მიხედვით, კომპანიამ 2020 წლის ფაქტობრივ მონაცემებზე დაყრდნობით, რეგულირებული საქმიანობით დააგროვა ზარალი/ხარჯი, 376, 941, 706 ლარის ოდენობით და სწორედ აღნიშნული ზარალის ანაზღაურების მიზნით იქნა ელექტროენერგიის ტარიფების ზრდის შესახებ გადაწყვეტილება მიღებული.

7. მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ საქართველოში არსებობს მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობა, რასაც კიდევ უფრო ართულებს კორონავირუსის პანდემიით გამოწვეული ნეგატიური შედეგები, გაზრდილი ინფლაცია და ვალუტის არასტაბილური კურსი. ამ პირობებში, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ ელექტროენერგიის ტარიფების დადგენის პროცესში, ფორმალურსამართლებრივად გაითვალისწინა მხოლოდ სს „თელასისა“ და სხვა ელექტროენერგიის მიმწოდებელი კომპანიების კომერციული ინტერესები და არ შეაფასა მოსახლეობაზე და კომერციულ საწარმოებზე მათი სოციალური მდგომარეობის მიხედვით (მაგ., პენსიონერები, სოციალურად დაუცველები და სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი პირები, საშუალო ფენის წარმომადგენლები და სხვ.), შემოსავლისა და გასავლის შეფარდებიდან გამომდინარე, რამდენად სამართლიანი და პროპორციული იყო ვალუტის კურსის ცვლილების გამო ელექტროენერგიის ტარიფების გაზრდა მოსახლეობის საზიანოდ. მოსარჩელის განმარტებით, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ ელექტროენერგიის ტარიფების გაზრდისას არ გაითვალისწინა, საქართველოს საბიუჯეტო კოდექსით რამდენად იყო დაცული ერთიან შიდა პროდუქტთან ელექტროენერგიის ფასნამატის შესაბამისი პროპორცია.

8. ამასთანავე, მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ ელექტროენერგიის გაზრდილი გადასახადი ჭარბ ფინანსურ ტვირთად აწვება მოსახლეობის სოციალურად ყველაზე გაჭირვებულ ფენას. ელექტროენერგიის ტარიფების გაზრდის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ მხედველობაში არ მიიღო ის გარემოებები, რომ პენსიონერებისათვის, სოციალურად დაუცველი და სიღარიბის ზღვრის მიღმა მყოფი პირებისათვის ასეთ დონეზე გაზრდილი ელექტროენერგიის საფასურის გადახდა წარმოადგენს უდიდეს სირთულეს. ამგვარად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო რეგულაციები ეწინააღმდეგება სოციალური სახელმწიფოს საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებულ პრინციპს.

9. მოსარჩელის პოზიციით, ღირსების ძირითადი უფლება სახელმწიფოსგან მოითხოვს ადამიანის ღირსეულად ცხოვრებისთვის აუცილებელი მინიმალური მატერიალური პირობების შექმნას. ადამიანის ღირსების უფლების შელახვად უნდა შეფასდეს სახელმწიფოში არსებული ძალიან მაღალი, არაგონივრული გადასახადები, რომელთა გადახდის შემდეგაც ადამიანს არ რჩება ღირსეულად ცხოვრების გაგრძელებისათვის მინიმალური შემოსავალი. კონსტიტუციურ სარჩელში განმარტებულია, რომ კომუნალური მომსახურება, საყოფაცხოვრებო თვალსაზრისით, იმდენად მნიშვნელოვანი და საჭირო კომპონენტია ადამიანის ცხოვრებაში, რომ მასზე ხელმისაწვდომობისათვის ადამიანმა შესაძლებელია, სხვა საყოფაცხოვრებო და მატერიალური დანაკლისის ხარჯზე, კომუნალური პრობლემის მოგვარება არჩიოს. აღნიშნული კი ადამიანს სახელმწიფოს ხელში ინსტრუმენტად გადააქცევს. შესაბამისად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ გასაჩივრებული ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლს.

10. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ სადავო ნორმები აწესებს, ერთი მხრივ, უთანასწორო მიდგომას არსებითად თანასწორი პირების - საზოგადოების მიმართ, რომელსაც მძიმე ეკონომიკურ ვითარებაში გაეზარდა ელექტროენერგიის კომუნალური გადასახადი, მეორე მხრივ კი, არსებითად თანასწორ მოპყრობას მნიშვნელოვნად უთანასწორო სუბიექტებს შორის, რაც გამოიხატა საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ ელექტროენერგიის ტარიფების კორექტირების შესახებ სს „თელასის“ შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაში. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო რეგულაციები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლს.

11. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან სადავო ნორმების შესაბამისობაზე მსჯელობისას მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ შეუძლებელია საზოგადოების პიროვნებისა და სახელმწიფოს განვითარება უსაფუძვლოდ, არაადეკვატურად გაზრდილი მაღალი გადასახადებიდან გამომდინარე. მოსარჩელის პოზიციით, ამგვარი გადასახადები პირდაპირ საფრთხეს უქმნის ადამიანის რიგი უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობას.

12. ზემოაღნიშნულის გარდა, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ ელექტროენერგიის კომუნალური გადასახადის გაზრდა არ გულისხმობს ახალ საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადის დადგენას, თუმცა ადგილი აქვს აღნიშნული გადასახადის სახის მიხედვით არსებული განაკვეთის ზრდას, რაც ფორმალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

13. საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად, მოსარჩელე მიუთითებს სხვადასხვა საერთაშორისო-სამართლებრივ აქტზე.

14. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4 პუნქტზე დაყრდნობით, მოსარჩელე, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, შუამდგომლობს სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე. მოსარჩელის განმარტებით, ქვეყანაში არსებულ მძიმე ეკონომიკურ-სოციალურ ვითარებაში, აგრეთვე მიმდინარე პანდემიის ფონზე, მოსახლეობისათვის შეუძლებელია ელექტროენერგიის გაზრდილი ტარიფით კომუნალური მომსახურების ღირებულების გადახდა, რაც მოსახლეობას აყენებს მძიმე ფსიქოლოგიურ-მორალურ მდგომარეობაში და წარმოშობს გამოუსწორებელი ზიანის დადგომის საფრთხეს.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე სადავოდ ხდის საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლების, ამავე დადგენილების 10¹ და 11² მუხლებისა (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) და „„ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილებაში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 და მე-3 მუხლების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით.

2. განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლები განსაზღრავს სს „თელასისა“ და სს „ენერგო-პრო ჯორჯიას“ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფებს, 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე და 2024 წლის 1 იანვრიდან 2026 წლის 1 იანვრამდე პერიოდისათვის. ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფები კატეგორიზებულია შესაბამისი ვოლტების/კილოვოლტების მიხედვით, პირთა სხვადასხვა კატეგორიისათვის ‒ მცირე საწარმოებისათვის, არასაყოფაცხოვრებო მომხმარებლებისათვის, გარდა მცირე საწარმოებისა და საყოფაცხოვრებო მომხმარებლისთვის, რომლებიც ელექტროენერგიას მოიხმარენ 101 კვტსთ-ის ჩათვლით, 101 კვტსთ-დან 301 კვტსთ-ის ჩათვლით ან 301 კვტსთ-დან და მეტი ოდენობით. აღნიშნული დადგენილების 10¹ და 11² მუხლები (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) კი ადგენს შპს „თბილისის ელექტრომიმწოდებელი კომპანიისა“ და სს „ეპ ჯორჯია მიწოდების” მომხმარებლებისთვის ელექტროენერგიის მიწოდების ტარიფებს და შესაბამისი დადგენილი ტარიფების მოქმედების ვადად განსაზღვრულია 2021 წლის პირველი ივლისიდან 2022 წლის პირველ იანვრამდე პერიოდი. განსახილველ საქმეზე სადავოდაა გამხდარი აგრეთვე საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 და მე-3 მუხლები, რომლის თანახმად, 2017-2020 წლების განმავლობაში სს „თელასის“ მიერ შესყიდული ელექტროენერგიის საშუალო შეწონილი ფასის კორექტირების ფარგლებში დაგეგმილ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის სხვაობის იმ ნაწილს, რომლის ანაზღაურებაც ვერ მოხდება ელექტროენერგიის მოხმარების ტარიფით, კომისია გაითვალისწინებს 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე პერიოდის ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფში, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად. ხოლო მე-3 მუხლის მიხედვით კი, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის №83 დადგენილების ამოქმედების ვადად განისაზღვრება 2021 წლის პირველი იანვარი.

3. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ მუხლში (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია), საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ განხორციელდა რიგი ცვლილებები (საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2021 წლის 29 დეკემბრის №65, №66 და №67 დადგენილებები, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2022 წლის 28 თებერვლის №10, №11 და №12 დადგენილებები, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2022 წლის 30 აგვისტოს №42, №43 და №44 დადგენილებები). აღნიშნული ცვლილებები შეეხებოდა ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფების მოქმედებას დროში. კერძოდ, უკანასკნელი ცვლილების შესაბამისად, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიისის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ მუხლით გათვალისწინებული ტარიფები, რომლებიც უცვლელია სარჩელის წარდგენის მომენტიდან დღემდე, მოქმედებს 2023 წლის 31 მარტამდე. ანალოგიური ცვლილებები განიცადა აღნიშნული დადგენილების 11² მუხლმა (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია), სადაც ცვლილებები (საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2021 წლის 29 დეკემბრის №62, №63 და №64 დადგენილებები, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2022 წლის 28 თებერვლის №7, №8 და №9 დადგენილებები, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2022 წლის 30 აგვისტოს №39, №40 და №41 დადგენილებები) აგრეთვე შეეხო მხოლოდ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფების მოქმედებას დროში და მოქმედების ვადა გაგრძელდა 2023 წლის 31 მარტამდე.

4. ამრიგად, №1652 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი რიგი დებულებები ძალადაკარგულია 2022 წლის პირველი იანვრიდან. აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმებმა ძალა დაკარგა №1652 კონსტიტუციური სარჩელის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში რეგისტრაციის შემდგომ, თუმცა აღნიშნული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტამდე.

5. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილია, რომ „[...] საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, გარდა ამ მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა“. აღნიშნული მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად კი, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო აქტის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, თუ საქმე ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად“.

6. ამასთანავე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი პრაქტიკის თანახმად, სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტამდე, სადავო ნორმის/ნორმების გაუქმება a priori არ იწვევს სამართალწარმოების შეწყვეტას, თუ მოსარჩელე მხარე აფიქსირებს უწყვეტ ინტერესს საქმის წარმოების გაგრძელებასთან დაკავშირებით და ითხოვს ძალადაკარგული სადავო ნორმის/ნორმების იდენტური/არსებითად მსგავსი შინაარსის მქონე მოქმედი ნორმის/ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 8 ივლისის №3/6/1547 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ვახტანგი მიმინოშვილი, ინვერი ჩოკორაია და ჯემალი მარკოზია საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-10).

7. ამდენად, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტამდე, სადავო ნორმების ძალადაკარგულად გამოცხადების შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სამართალწარმოებას გააგრძელებს იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ არსებობს საქმეზე სადავოდ გამხდარი ძალადაკარგული ნორმის იდენტური/არსებითად მსგავსი შინაარსის მქონე მოსარჩელე მხარის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შემზღუდველი მოქმედი ნორმა, რომელიც განაპირობებს მის ინტერესს სამართალწარმოების გაგრძელებაზე.

8. ამავდროულად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და საქართველოს კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი მიიჩნევა დაუსაბუთებლად და არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

9. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე სადავოდ ხდის, მათ შორის, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლებს, ამავე დადგენილების 10¹ და 11² მუხლებსა (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) და საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიისის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 მუხლის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით.

10. განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი რეგულაციები განსაზღვრავს სს „თელასისა“ და სს „ენერგო-პრო ჯორჯიას“ სამომხმარებლო და არასამომხმარებლო ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფებს, 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე და 2024 წლის 1 იანვრიდან 2026 წლის 1 იანვრამდე პერიოდებისათვის, აგრეთვე შპს „თბილისის ელექტრომიმწოდებელი კომპანიისა“ და სს „ეპ ჯორჯია მიწოდების” მომხმარებლებისთვის ელექტროენერგიის მიწოდების ტარიფებს. ამასთანავე, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 მუხლი ადგენს, რომ 2017-2020 წლების განმავლობაში სს „თელასის“ მიერ შესყიდული ელექტროენერგიის საშუალო შეწონილი ფასის კორექტირების ფარგლებში დაგეგმილ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის სხვაობის იმ ნაწილს, რომლის ანაზღაურებაც ვერ მოხდება ელექტროენერგიის მოხმარების ტარიფით, კომისია გაითვალისწინებს 2021 წლის 1 ივლისიდან 2024 წლის 1 იანვრამდე პერიოდის ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფში, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად.

11. მოსარჩელის პოზიციით, გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე, დაუსაბუთებლად, უსამართლოდ, არაგონივრულად და ცალმხრივად, მხოლოდ კომპანიის კომერციული ინტერესების სასარგებლოდ, ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონისა და მოქალაქეთა გადახდისუნარიანობის გათვალისწინების გარეშე, გაიზარდა ელექტროენერგიის სამომხმარებლო ტარიფები, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებს. ამასთანავე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ელექტროენერგიის ტარიფების ცვლილება, კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის საფუძველზე, ვერ პასუხობს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის ფორმალურ კრიტერიუმებს.

12. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, უპირველეს ყოვლისა, განმარტავს, რომ მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმებს არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს, მათ შორის, იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, რომ ელექტროენერგიის ტარიფების გაზრდა განხორციელდა დაუსაბუთებლად. ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია, რომ „ელექტროენერგეტიკის სექტორში ტარიფებისა და საფასურების გაანგარიშების მეთოდოლოგიის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 15 დეკემბრის № 68 დადგენილებით დამტკიცებული მეთოდოლოგია ითვალისწინებს ელექტროენერგიის ტარიფების გაანგარიშების ძირითად პრინციპებსა და მეთოდოლოგიას და ამომწურავად ჩამოთვლის იმ კრიტერიუმებს, რომლებიც საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ელექტროენერგიის ტარიფების გადაანგარიშებისას. განსახილველ საქმეზე მოსარჩელეს არ წარმოუდგენია არგუმენტაცია, რომელიც მიუთითებდა ელექტროენერგიის ტარიფის რომელიმე კომპონენტის ნორმატიულ დონეზე, არასწორად განსაზღვრაზე ან/და საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ, პრაქტიკაში, ტარიფის მეთოდოლოგიის დადგენისას ამა თუ იმ კომპონენტის გაუთვალისწინებლობაზე ან საჭიროების გარეშე გათვალისწინებაზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელის პოზიცია, რომ ელექტროენერგიის ტარიფების გაზრდა ობიექტური საჭიროებების დაუსაბუთებლად განხორციელდა, არ არის გამყარებული მტკიცებულებებით და არ ეფუძნება სათანადო არგუმენტაციას. შესაბამისად, №1652 კონსტიტუციური სარჩელი, ამ მხრივ, დაუსაბუთებლად უნდა იქნეს მიჩნეული.

13. მოსარჩელე მხარე აგრეთვე მიუთითებს, რომ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელმა ეროვნულმა კომისიამ ელექტროენერგიის ტარიფების განსაზღვრისას არ გაითვალისწინა ქვეყანაში არსებული მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური ფონი, მომხმარებლის გადახდისუნარიანობა და მხოლოდ კერძო ეკონომიკური აგენტის ეკონომიკური ინტერესების სასარგებლოდ მიიღო ელექტროენერგიის ტარიფების კორექტირების გადაწყვეტილება. აღნიშნულ არგუმენტაციასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ გასაჩივრებული ნორმები განსაზღვრავს ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფის ოდენობას და არა ტარიფების გაანგარიშების/კორექტირების წესს, პირობებსა და კრიტერიუმებს. როგორც ზემოთ აღინიშნა, დამოუკიდებელი რეგულაციებით, განცალკევებით განისაზღვრება ელექტროენერგიის ტარიფის გაანგარიშების/კორექტირების წესი და კრიტერიუმები, რომლებიც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მისი გაანგარიშებისას. შესაბამისად, უშუალოდ ელექტროენერგიის ტარიფის ოდენობის დამდგენი ნორმები საკუთარ თავში არ მოიაზრებს მისი შემუშავების პრინციპებს. იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ელექტროენერგიის ტარიფის გადაანგარიშების/კორექტირების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს სათანადო კრიტერიუმებს, რომელთა მეშვეობითაც, მოსარჩელის აზრით, მიღწეულ იქნება სამართლიანი ბალანსი დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის, მან უნდა გაასაჩივროს სწორედ აღნიშნული კრიტერიუმების დამდგენი წესი და არა უშუალოდ ელექტროენერგიის ტარიფები. სწორედ ელექტროენერგიის ტარიფის გაანგარიშების/კორექტირების საკითხის მომწესრიგებელი ნორმების საფუძველზე განისაზღვრება ტარიფის შემადგენელი კომპონენტები, მისი დადგენის პრინციპები და ის გარემოებები, რომლებიც მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული აღნიშნული ტარიფის კონკრეტული ოდენობის შემუშავებისას.

14. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმები არ აწესრიგებს ელექტროენერგიის ტარიფის განსაზღვრისას გასათვალისწინებელ ფაქტორებს, მათ შორის, არც ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონისა და არც მომხმარებლის გადახდისუნარიანობის მხედველობაში მიღების საკითხს. ამრიგად, ნათელია, რომ №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში იდენტიფიცირებული პრობლემა მომდინარეობს არა გასაჩივრებული ნორმებიდან, რომლებიც უშუალოდ ადგენს ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფებს, არამედ ელექტროენერგიის ტარიფების გაანგარიშების/კორექტირების წესის დამდგენი ნორმებიდან. შესაბამისად, აშკარაა, რომ სახელმწიფოში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონისა და მომხმარებელთა გადახდისუნარიანობის საკითხის გათვალისწინებასთან დაკავშირებით წარმოდგენილი არგუმენტაცია არ მიემართება სადავო ნორმებს.

15. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში დასახელებული კიდევ ერთი არგუმენტი უკავშირდება სახელმწიფოს მიერ, ღირსების ძირითადი უფლების ფარგლებში, ადამიანის ღირსეულად ცხოვრებისთვის აუცილებელი მინიმალური მატერიალური პირობების შექმნის ვალდებულებას. მოსარჩელის აზრით, ადამიანის ღირსებას ლახავს ის გარემოება, რომ დისპროპორციული გადასახადების გადახდის შემდგომ ადამიანს არ რჩება საკმარისი შემოსავალი ცხოვრების ღირსეული პირობების უზრუნველსაყოფად. ამრიგად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ არაგონივრულად მაღალი კომუნალური გადასახადები იწვევს ადამიანის ინსტრუმენტალიზაციას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლს.

16. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ამა თუ იმ კომუნალური მომსახურების ტარიფების დადგენის გზით, სახელმწიფო, მომხმარებელთა უფლებების დაცვის მიზნით, არეგულირებს შესაბამისი კომუნალური მომსახურების, მათ შორის, ელექტროენერგიის მიწოდების შესახებ დადებული ხელშეკრულების პირობებს. ამ ფორმით კომუნალური მომსახურების ტარიფის სახელმწიფო რეგულირების მიზანია, განისაზღვროს ის მაქსიმალური ღირებულება, რომლის ანაზღაურებაც დასაშვებია, მოითხოვოს მომსახურების გამწევმა სუბიექტმა ელექტროენერგიის მიწოდებასთან დაკავშირებული შესაბამისი მომსახურების გაწევის სანაცვლოდ, რათა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფილ იქნეს აღნიშნულ კომუნალურ მომსახურებაზე მომხმარებელთა ხელმისაწვდომობა, ხოლო, მეორე მხრივ, შესაბამისმა კომპანიამ შეძლოს გამართული ფუნქციონირება და მასზე დაკისრებული ვალდებულების შესრულება. ამგვარად, სადავო ნორმები ემსახურება ელექტროენერგიის ტარიფების დამტკიცებასა და 2017-2020 წლებში სს „თელასის“ მიერ შესყიდული ელექტროენერგიის დაგეგმილ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის სხვაობის (რომლის ანაზღაურებაც ვერ მოხდება ელექტროენერგიის მოხმარების ტარიფით) კომისიის მიერ გათვალისწინების საკითხს 2021 წლის პირველი ივლისიდან 2024 წლის პირველ იანვრამდე განსაზღვრულ ტარიფში, ამრიგად, მათი რეგულირების სფერო შემოიფარგლება აღნიშნული საკითხების მოწესრიგებით.

17. ამავდროულად, მიუხედავად იმისა, რომ ელექტროენერგიის ტარიფი დგინდება იმ მიზნით, რომ, წარმოების შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, მაქსიმალურად მისაღებ ფასად მოხდეს ელექტროენერგიის მომხმარებლისათვის მიწოდება, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ პირთა გარკვეულ კატეგორიას, ინდივიდუალური სოციალურ-ეკონომიკური შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, კომუნალურ მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობისა და, ამ თვალსაზრისით, ღირსეული ცხოვრებისათვის მინიმალური პირობების უზრუნველსაყოფად, სახელმწიფოს მხრიდან, ადეკვატური და ეფექტური მხარდაჭერა ესაჭიროებოდეს. ბუნებრივია, ამ პროცესში, შესაძლებელია, განსხვავებული იყოს სახელმწიფოს მხრიდან მომხმარებლის მხარდაჭერის მიზნით შერჩეული ღონისძიების ფორმები და მათი მასშტაბი. ნებისმიერ შემთხვევაში, აღნიშნული პოზიტიური ღონისძიებები არ არის ეკონომიკურ აგენტსა და მომხმარებელს შორის არსებული ურთიერთობის შემადგენელი ელემენტი, არამედ ამგვარი ღონისძიებების ფარგლებში სახელმწიფო ეხმარება პირებს, რათა მათ, უკვე დადგენილი პირობების ფარგლებში შეძლონ შესაბამისი კომუნალური მომსახურების, მათ შორის, ელექტროენერგიის შეძენა. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამა თუ იმ კომუნალური მომსახურების ღირებულების განსაზღვრა და მასზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად იმ მოსახლეობის ხელშეწყობა, რომელთაც დამოუკიდებლად არ შეუძლიათ აღნიშნული კომუნალური მომსახურების საფასურის გადახდა ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პროცესია.

18. სადავო ნორმებით რეგულირებული სფერო დამოუკიდებელია სახელმწიფოს მიერ შესაბამისი საჭიროების მქონე მოსახლეობისათვის ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობის უზრუნველმყოფი [პოზიტიური] ღონისძიებებისაგან. სადავო ნორმების რეგულირების სფეროს სცდება იმის მოწესრიგება, პირთა რა კატეგორიის მიერ, როგორი პირობებითა და რა ფორმით გადაიხდება მოხმარებული ელექტროენერგიის საფასური და სახელმწიფოს მხრიდან მომხმარებლებისათვის ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფილი, მას სრულად აანაზღაურებს მომსახურების მიმღები მომხმარებელი თუ სახელმწიფოს მიერ მოხდება კომუნალური მომსახურების გადასახადის გადახდის სრული ან ნაწილობრივი ხელშეწყობა, რა ფორმით მოხდება ან პირთა რა კატეგორიასთან მიმართებით და სხვა. სადავო ნორმები არ მიუთითებს სახელმწიფოს მხრიდან ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის ღონისძიებების შემუშავების ვალდებულებაზე და არც რაიმე ფორმით გამორიცხავს ამგვარ შესაძლებლობას. უფრო მეტიც, ისინი საერთოდ არ არეგულირებს აღნიშნულ საკითხს. ამრიგად, მოსარჩელის არგუმენტაცია, რომელიც შეეხება სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის ღირსეულად ცხოვრებისთვის აუცილებელი მინიმალური მატერიალური პირობების შექმნისა და მომხმარებლებისათვის ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის ვალდებულებას, აგრეთვე არ მიემართება სადავო ნორმების რეალურ შინაარსს.

19. ზემოაღნიშნულის პარალელურად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს, დამატებით, ყურადღება გაამახვილოს იმ ფაქტზე, რომ №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელეს არ დაუსაბუთებია არც ის გარემოება, რომ თავად განეკუთვნება პირთა იმ ჯგუფს, რომელსაც საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, შესაძლებელია შეეზღუდოს ელექტროენერგიაზე ხელმისაწვდომობა გაზრდილი ტარიფების გამო.

20. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელეს არ წარმოუდგენია სათანადო არგუმენტაცია იმის შესახებ, თუ როგორ და რა ფორმით ზღუდავს სადავო ნორმები საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლს.

21. მოსარჩელე აგრეთვე მიუთითებს, რომ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფების გაზრდა გულისხმობს საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადების განაკვეთების ფარგლების ცვლილებას. მოსარჩელის განმარტებით, აღნიშნული ცვლილება განხორციელდა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის საფუძველზე, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლს, ფორმალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით.

22. საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლი განსაზღვრავს საქართველოში, მათ შორის, გადასახადების შემოღების, განაკვეთებისა და განაკვეთების ფარგლების მოწესრიგების კონსტიტუციურ სტანდარტებს. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების შესაბამისად, სავალდებულოა გადასახადებისა და მოსაკრებლების გადახდა კანონით დადგენილი ოდენობითა და წესით. მხოლოდ კანონით შეიძლება გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურისა და შემოღების წესის, მათი განაკვეთების ან განაკვეთების ფარგლების დადგენა. შესაბამისად, კონსტიტუციური უფლებების დარღვევას გამოიწვევს ნებისმიერი უფლებაშემზღუდველი რეგულაცია, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი მოთხოვნების დაუცველად განსაზღვრავს გადასახადების სტრუქტურას და შემოღების წესს, მათ განაკვეთებს ან განაკვეთების ფარგლებს.

23. სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობის შესაფასებლად, პირველ რიგში, აუცილებელია, დადგინდეს ელექტროენერგიის ღირებულების საფასური განეკუთვნება თუ არა გადასახადს საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისათვის. ამისათვის კი საჭიროა, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებით გათვალისწინებული გადასახადის შინაარსის განსაზღვრება.

24. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, იმისათვის, რომ ესა თუ ის ღონისძიება საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ გადასახადად იქნეს მიჩნეული, უნდა აკმაყოფილებდეს რამდენიმე წინაპირობას. კერძოდ, აღნიშნული გადასახადი უნდა იყოს პირის მიერ სახელმწიფოს სასარგებლოდ გაღებული სავალდებულო შენატანი, რომელსაც იხდის გადასახადის გადამხდელი კონკრეტული საპასუხო შესრულების გარეშე. ამასთანავე, გადასახადი უნდა ემსახურებოდეს სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის საჭირო ფინანსური რესურსების კონსოლიდირებას. სხვა ტიპის გადასახდელებისაგან განსხვავებით, იგი არ გადაიხდება რაიმე ინდივიდუალური სიკეთით სარგებლობისთვის და რაიმე კონკრეტული მიზნის მისაღწევად. გადასახადის შეგროვებას/ადმინისტრირებას სახელმწიფოს ფუნქციონირების ზოგადი მიზანი უნდა ჰქონდეს და არ უნდა უკავშირდებოდეს კონკრეტული საპასუხო სარგებლის, საჯარო სერვისის მიღებას ან საქმიანობის განხორციელებას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის №2/3/1279 გადაწყვეტილება საქმეზე „ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი ‒ საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-26).

25. განსახილველ საქმეზე, როგორც აღინიშნა, სადავოდ არის გამხდარი ელექტროენერგიის განაწილებისა ტარიფების ოდენობა, ასევე, 2017-2020 წლების განმავლობაში სს „თელასის“ მიერ შესყიდული ელექტროენერგიის საშუალო შეწონილი ფასის კორექტირების ფარგლებში დაგეგმილ და ფაქტობრივ მაჩვენებლებს შორის იმ სხვაობის, რომლის ანაზღაურებაც ვერ მოხდება ელექტროენერგიის მოხმარების ტარიფით, კომისიის მიერ გათვალისწინების საკითხი 2021 წლის პირველი ივლისიდან 2024 წლის პირველ იანვრამდე პერიოდის ტარიფში. ამ მხრივ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სადავო რეგულაციები აწესრიგებს არა პირსა და სახელმწიფოს, არამედ ორ კერძოსამართლებრივ სუბიექტს შორის არსებულ ურთიერთობას. ელექტროენერგიის საფასური წარმოადგენს ორ კერძო სუბიექტს ‒ ერთი მხრივ, ელექტროენერგიის გამანაწილებელ კომპანიას, ხოლო, მეორე მხრივ, მომხმარებელს შორის არსებული სახელშეკრულებო ურთიერთობის ერთ-ერთ შემადგენელ ელემენტს. შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული გადასახდელები გადაიხდება არა სახელმწიფოს, არამედ სწორედ ელექტროენერგიის გამანაწილებელი კომპანიის სასარგებლოდ. ამასთანავე, ხსენებული გადასახდელები არის არა სავალდებულო შენატანი, რომელიც სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის საჭირო ფინანსური რესურსების მობილიზებისკენაა მიმართული და რომელსაც იხდის გადასახადის გადამხდელი კონკრეტული საპასუხო შესრულების გარეშე, არამედ წარმოადგენს ელექტროენერგიის გამანაწილებელი კომპანიის მიერ მომხმარებლისათვის გაწეული კონკრეტული მომსახურების ‒ ელექტროენერგიის მიწოდების სანაცვლოდ გადახდილ საფასურს. შესაბამისად, აღნიშნული კატეგორიის გადასახდელებს პირი იხდის კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის ფარგლებში დადებული ხელშეკრულებით განსაზღვრული შესაბამისი სერვისის მიღების სანაცვლოდ. ამგვარად, გასაჩივრებული რეგულაციებით დადგენილი გადასახდელი არ არის აბსტრაქტული ხასიათის და იგი გადაიხდება მომხმარებლის მიერ კონკრეტული ინდივიდუალური სიკეთით ‒ ელექტროენერგიით სარგებლობისათვის.

26. ზემოაღნიშნული კრიტერიუმების შეფასების საფუძველზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ შეუძლებელია №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარი რეგულაციებით დადგენილი ელექტროენერგიის განაწილებისა, ტარიფების გადასახადად დაკვალიფიცირება საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების მიზნებისათვის. შესაბამისად, №1652 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო არგუმენტაციის ამ ნაწილშიც, დაუსაბუთებლად უნდა იქნეს მიჩნეული.

27. ამასთანავე, მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის აგრეთვე 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-3 მუხლის კონსტიტუციურობას, რომლის მიხედვითაც, დასახელებული დადგენილების ამოქმედების ვადად განისაზღვრა 2021 წლის პირველი იანვარი. მოსარჩელის მიერ №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაცია მიემართება სს „თელასის“ მიერ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფის მომატებული ოდენობის კონსტიტუციურობას. შესაბამისად, მოსარჩელის პოზიცია მიემართება იმ სადავო ნორმებს, რომლებიც შინაარსობრივად განსაზღვრავს კონკრეტულ შეზღუდვებს და არა მათი ამოქმედებისა და მოქმედების ვადებს.

28. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ განსახილველ საქმეზე მოსარჩელეს არ წარმოუდგენია რაიმე სახის არგუმენტაციას იმის თაობაზე, რა შეზღუდვას შეიძლება იწვევდეს უშუალოდ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების ამოქმედების ვადად 2021 წლის პირველი იანვრის განსაზღვრა. იმ შემთხვევაში, თუ პირი მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება ესა თუ ის რეგულაცია, მან საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა მიმართოს სწორედ აღნიშნული რეგულაციის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნით. ამდენად, არაკონსტიტუციური ნორმატიული აქტის ამოქმედებისა და მოქმედების ვადის განმსაზღვრელი რეგულაციის კონსტიტუციურობის შემოწმება ვერ გახდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსარჩელეს პრობლემას უქმნის არა კონკრეტული ვადები, არამედ ესა თუ ის ნორმატიული წესი შინაარსობრივად (იხ., mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 17 ივნისის №3/4/768,769 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) და საქართველოს მოქალაქეები: ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16). შესაბამისად, მოსარჩელის პრობლემა არ გამომდინარეობს სადავო ნორმიდან და №1652 კონსტიტუციური სარჩელი, ამ თვალსაზრისითაც, დაუსაბუთებლად უნდა იქნეს მიჩნეული.

29. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1652 კონსტიტუციური სარჩელი დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

30. აღნიშნული გარემოება იმთავითვე გამორიცხავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 8 ივლისის №3/6/1547 საოქმო ჩანაწერით დადგენილი სტანდარტის შესაბამისად საქმისწარმოების გაგრძელების საჭიროებას განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარ იმ ნორმებთან მიმართებით, რომლებიც წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტისას ძალადაკარგულია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებული საოქმო ჩანაწერით დადგენილი საქმისწარმოების გაგრძელების წესი ემსახურება დროული და ეფექტიანი მართლმსაჯულების მიღწევას. ბუნებრივია, აზრს მოკლებულია მოსარჩელის პოზიციის გადამოწმება საქმის წარმოების გაგრძელების ინტერესთან დაკავშირებით იმ პირობებში, როდესაც სადავოდ გამხდარ იმ ნორმებთან მიმართებით, რომლებიც ძალადაკარგულია, არსებობს №1652 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიუღებლობის საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობით გათვალისწინებული საფუძველი.

31. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებებით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, №1652 კონსტიტუციურ სარჩელზე, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ და 11² მუხლების (2022 წლის პირველ იანვრამდე რედაქცია) კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით, საქმე უნდა შეწყდეს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1652 კონსტიტუციური სარჩელი („გიორგი ცააძე საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლებისა და „„ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილებაში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 29 დეკემბრის №83 დადგენილების მე-2 და მე-3 მუხლების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით.

2. შეწყდეს საქმე №1652 კონსტიტუციურ სარჩელზე („გიორგი ცააძე საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ და 11² მუხლების (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-11 და მე-12 მუხლებთან მიმართებით.

3. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. განჩინებას დაერთოს მოსამართლე თეიმურაზ ტუღუშის თანმხვედრი აზრი.

5. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე

ირინე იმერლიშვილი

ხვიჩა კიკილაშვილი

თეიმურაზ ტუღუში

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის თეიმურაზ ტუღუშის თანმხვედრი აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ოქტომბრის №2/23/1652 განჩინებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ თანმხვედრ აზრს 2023 წლის 27 ოქტომბრის №2/23/1652 განჩინებასთან (შემდგომში „განჩინება“) დაკავშირებით.

2. ვეთანხმები განჩინებაში დაფიქსირებულ პოზიციას, რომ №1652 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლების კონსტიტუციურობას, იყო დაუსაბუთებელი და საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უნდა მიეღო არსებითად განსახილველად. ასევე ვიზიარებ მსჯელობას, რომ „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ და 11² (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) მუხლების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებული სასარჩელო მოთხოვნის დაუსაბუთებლობის გამო გამოირიცხებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2022 წლის 8 ივლისის №3/6/1547 საოქმო ჩანაწერით დადგენილი სტანდარტის შესაბამისად საქმისწარმოების გაგრძელების შესაძლებლობა. ამასთანავე, ვერ დავეთანხმები სარჩელის დაუსაბუთებლობის თაობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის არგუმენტაციას. კერძოდ, არ ვიზიარებ განჩინებაში მითითებულ მტკიცებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მოსარჩელე მხარეს გასაჩივრებული ნორმების ნაცვლად, სადავოდ უნდა გაეხადა „ელექტროენერგეტიკის სექტორში ტარიფებისა და საფასურების გაანგარიშების მეთოდოლოგიის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 15 დეკემბრის №68 დადგენილებით დამტკიცებული ელექტროენერგიის ტარიფების გაანგარიშების მომწესრიგებელი ის ნორმები, რომელთა საფუძველზეც განისაზღვრება ტარიფის შემადგენელი კომპონენტები და მისი დადგენის პრინციპები (იხ. განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-12 პარაგრაფი).

3. №1652 კონსტიტუციური სარჩელით, სადავოდ იყო გამხდარი, მათ შორის, „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლები, ასევე ამავე დადგენილების 10¹ და 11² მუხლები (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია). განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი რეგულაციები განსაზღვრავს სს „თელასისა“ და სს „ენერგო-პრო ჯორჯიას“ მიერ ელექტროენერგიის განაწილების ტარიფებს, აგრეთვე შპს „თბილისის ელექტრომიმწოდებელი კომპანიისა“ და სს „ეპ ჯორჯია მიწოდების” მომხმარებლებისთვის ელექტროენერგიის მიწოდების ტარიფებს.

4. მოსარჩელე მხარე აპელირებდა, რომ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე დაუსაბუთებლად, უსამართლოდ, არაგონივრულად და ცალმხრივად, მხოლოდ ელექტროენერგიის გამანაწილებელი კომპანიების კომერციული ინტერესების სასარგებლოდ, ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონისა და მოქალაქეთა გადახდისუნარიანობის გათვალისწინების გარეშე გაიზარდა ელექტროენერგიის განაწილებისა და მიწოდების ტარიფები. მითითებულ სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით. განჩინებაში განმარტებულია, რომ სადავო ნორმების შინაარსი შემოიფარგლება მხოლოდ ელექტროენერგიის განაწილებისა და მიწოდების ტარიფების განსაზღვრით და იგი არ მოიცავს ტარიფების გაანგარიშების/კორექტირების წესს, პირობებსა და კრიტერიუმებს. შესაბამისად, თუ მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ელექტროენერგიის ტარიფის დადგენისას გათვალისწინებული არ არის სათანადო კრიტერიუმები, მათ შორის, ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური ფონი და მოსახლეობის გადახდისუნარიანობა, მან უნდა გაასაჩივროს ელექტროენერგიის ტარიფის გადაანგარიშების/კორექტირების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა და არა - სადავო ნორმები.

5. „ელექტროენერგეტიკის სექტორში ტარიფებისა და საფასურების გაანგარიშების მეთოდოლოგიის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 15 დეკემბრის №68 დადგენილებით დამტკიცებული ელექტროენერგიის ტარიფის გადაანგარიშების მომწესრიგებელი ნორმები, რომლებზეც საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ მიუთითა inter alia განსაზღვრავს ელექტროენერგიის მიწოდების, გადაცემის და განაწილების ტარიფთა გამოთვლის მეთოდოლოგიას. ტარიფების გაანგარიშების მეთოდოლოგია/გამოთვლის ფორმულა მოიცავს ისეთ ეკონომიკურ პარამეტრებს, როგორებიცაა მისაწოდებელი ელექტროენერგიის ფასი, საოპერაციო დანახარჯები, მომსახურების ხარისხის კომპონენტი და სხვა. დადგენილებით გათვალისწინებულ ფორმულათა შემადგენელი ელემენტების მიზანია ტარიფის იმგვარად განსაზღვრა, რომ იგი მაქსიმალურად ახლოს იყოს ობიექტურ რეალობასთან. ბუნებრივია, ეკონომიკური პარამეტრებით დეტერმინირებული ფორმულა ვერ გაითვალისწინებს ერთი კონკრეტული მომხმარებლის გადახდისუნარიანობას და მსგავსი მოწესრიგების მიზანი არც არის სოციალურ პოლიტიკას მიკუთვნებული საკითხების რეგულირება. მომხმარებელს აქვს თუ არა განსაკუთრებული სოციალური საჭიროება, რომლის მიმართაც სახელმწიფოს შესაძლოა, დამოუკიდებლად ჰქონდეს პოზიტიური ზრუნვის ვალდებულება, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ ვერ იქნება კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში, ელექტროენერგიის გამნაწილებელი/მიმწოდებელი კომპანიისთვის განსაზღვრული უნივერსალური ფასის გამოსაანგარიშებელ ფორმულაში გათვალისწინებული დამატებითი პარამეტრი. საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ კონკრეტული საბაზრო მომსახურებისთვის ტარიფის განსაზღვრა, რომელშიც ეკონომიკურ აქტორს აქვს დომინანტური პოზიცია და ელექტროენერგიის საფასურის სუბსიდირება მოსახლეობის დახმარების მიზნით, რომელთაც არ აქვთ საფასურის გადახდის შესაძლებლობა, ორი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პროცესია. ტარიფი დგინდება იმ მიზნით, რომ წარმოების შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, მაქსიმალურად მიზანშეწონილ ფასად მოხდეს მომსახურების/პროდუქტის მომხმარებლისათვის მიწოდება. შესაბამისად, ტარიფი მეწარმესა და მომხმარებელს შორის არსებული კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის ნაწილია. სუბსიდირების პირობებში კი სახელმწიფო საკუთარ რესურსს მიმართავს ამა თუ იმ პირთა წრის დასახმარებლად, რათა მათ უკვე დადგენილი პირობებით (განსაზღვრული ტარიფის ფარგლებში) შეძლონ შესაბამისი პროდუქტის (ელექტროენერგიის) შეძენა. აქედან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ მომხმარებლის გადახდისუუნარობის გამო სახელმწიფოს მიერ სუბსიდირების საჭიროება პრაქტიკულად შეუძლებელია იყოს პროდუქტის/მომსახურების ტარიფის გამოსაანგარიშებელი მეთოდოლოგიის შემადგენელი კომპონენტი.

6. №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში იდენტიფიცირებული სასარჩელო მოთხოვნის თანახმად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ განსაზღვრული ტარიფები არ ითვალისწინებს სოციალურ-ეკონომიკურ კრიტერიუმს და დამატებით მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მომხმარებლის გადახდისუნარიანობა. მოსარჩელეს არ მიაჩნია, რომ ელექტროენერგიის ტარიფის გადაანგარიშების/კორექტირების არსებულ მეთოდოლოგიაში ერთი რომელიმე კონკრეტული კომპონენტი არასათანადოდ არის განსაზღვრული, რაც დადგენილ ტარიფებს ობიექტურად არასამართლიანს და კონსტიტუციის საწინააღმდეგოს ხდის. საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2020 წლის 15 დეკემბრის №68 დადგენილებით დამტკიცებულ ნორმებზე მითითება მართებული იქნებოდა, მოსარჩელე მხარე რომ დავობდეს ელექტროენერგიის ტარიფის გაანგარიშების არსებულ მეთოდოლოგიაში რომელიმე კომპონენტის არასწორად განსაზღვრაზე, თუმცა მოსარჩელე მხარეს ამგვარი მოთხოვნა არ დაუყენებია. ამდენად, ვერ დავეთანხმები განჩინებაში მითითებულ მტკიცებას, რომ მოსარჩელე მხარეს გასაჩივრებული ნორმების ნაცვლად, სადავოდ უნდა გაეხადა ტარიფის გაანგარიშების მომწესრიგებელი დებულებები, რამდენადაც ტარიფის განსაზღვრის მეთოდოლოგიური ნორმების რეგულირების სფერო ერთმნიშვნელოვნად სცდება იმის მოწესრიგებას, აქვს თუ არა კონკრეტულ მომხმარებელს გადახდის უნარი და, შესაბამისად, სახელმწიფოს მხრიდან უნდა არსებობდეს თუ არა და რა ფორმით უნდა არსებობდეს ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობის ხელშემწყობი სოციალური მექანიზმი.

7. რაც შეეხება №1652 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარ ნორმებს, მათი ანალიზი ცხადყოფს, რომ ისინი ელექტროენერგიის მომხმარებელთა მიმართ აღმჭურველი ხასიათისაა. კერძოდ, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის დადგენილებით განსაზღვრულია სს „თელასის“, სს „ენერგო-პრო ჯორჯიას“, შპს „თბილისის ელექტრომიმწოდებელი კომპანიის“ და სს „ეპ ჯორჯია მიწოდების” მიერ ელექტროენერგიის განაწილებისა და მიწოდების ტარიფები, რომელთა მიზანია მომხმარებელთა უფლებების დაცვა მონოპოლიურ საბაზრო ურთიერთობებში ეკონომიკური აგენტების მიერ დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების რისკებისაგან. კერძოდ, სახელმწიფო ადგენს იმ მაქსიმალურ ფასს, რომლის ფარგლებშიც მომსახურების გამწევმა სუბიექტმა - ელექტროენერგიის გამანაწილებელმა კომპანიამ, მომსახურების გაწევის სანაცვლოდ, მომხმარებლისგან შეიძლება მოითხოვოს ანაზღაურება.

8. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მე-3 წინადადების თანახმად, „მომხმარებელთა უფლებები დაცულია კანონით“. აღნიშნული დანაწესი ეხება საბაზრო ურთიერთობების ერთ-ერთ მთავარ მონაწილეს ‒ მომხმარებელს და ადგენს სახელმწიფოს მიერ კანონმდებლობის დონეზე მისი სამართლებრივი ინტერესების დაცვის კონსტიტუციურ ვალდებულებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კონსტიტუციური მოთხოვნა სახელმწიფოს უდგენს ვალდებულებას, შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც მიმართული იქნება ბაზრის მონაწილე მთავარ სუბიექტთა ინტერესების დაბალანსებისაკენ და უზრუნველყოფს მომხმარებელთა მიერ სამართლიანი პირობებით წვდომასა და სარგებლობას ბაზარზე არსებულ მისთვის საინტერესო/საჭირო პროდუქტსა თუ მომსახურებაზე. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესის შესრულების მიზნებისათვის, სახელმწიფო, ერთი მხრივ, ვალდებულია, კონკრეტული ტიპის საბაზრო ურთიერთობის რეგულირების შემთხვევაში, თავი შეიკავოს იმგვარი პირობების დადგენისაგან, რომელიც დაარღვევს მეწარმესა და მომხმარებელს შორის ურთიერთობაში არსებულ ბალანსს ამ უკანასკნელის საზიანოდ, მეორე მხრივ, სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას სათანადო სამართლებრივი გარანტიები, რომლებიც მომხმარებელს დაიცავს ბაზრის ეკონომიკური აგენტების მიერ საკუთარი საქმიანობის არაკეთილსინდისიერად წარმართვისა და დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების რისკებისაგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/2/1248 გადაწყვეტილება საქმეზე „ანა ფირცხალაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-39). ამასთან, სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია, რომ მომხმარებელთა უფლებების დაცვის საჭიროება განსაკუთრებით თვალსაჩინოა, როდესაც საქმე ეხება ელექტროენერგიით, ბუნებრივი გაზით, წყლითა და დასუფთავების მომსახურებაზე ხელმისაწვდომობას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/2/1248 გადაწყვეტილება საქმეზე „ანა ფირცხალაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-46).

9. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ ტარიფის დადგენა არ არის ცალკეული მომსახურების განსაზღვრულ ფასად მიღების აბსოლუტური გარანტია და იგი შეიძლება დაექვემდებაროს გარკვეულ ცვლილებებს. ბაზარზე გლობალური ცვლილებები, მაგალითად, როგორიცაა ელექტროენერგიის საიმპორტო ღირებულების ზრდა, გამოიწვევს ელექტროენერგიის სამომხმარებლო ფასის გაძვირებას, თუმცა ცხადია, რომ საერთო მაქსიმალური ტარიფის დადგენა მომხმარებელს იცავს ბაზარზე არსებული ნაკლებად გლობალური ცვლილებებიდან მომდინარე (როგორიცაა მაგალითად მიმწოდებლის ფასების პოლიტიკა) ელექტროენერგიის სამომხმარებლო ფასის ზრდისგან (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ", II-12). ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩამოყალიბებული პრაქტიკის შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მე-3 წინადადება აკისრებს სახელმწიფოს ვალდებულებას, შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს მომხმარებელთა მიერ ბაზარზე არსებულ პროდუქტზე/მომსახურებაზე სამართლიანი პირობებით წვდომას. სწორედ მითითებული ვალდებულებით ნაგულისხმევ მექანიზმად უნდა ჩაითვალოს სადავო ნორმებით, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ ტარიფების დადგენა საბაზრო ურთიერთობის ისეთ სფეროში, რომელშიც სამომხმარებლო მოთხოვნის დაკმაყოფილებას ვერ უზრუნველყოფს ალტერნატიული მიმწოდებელი, ხოლო პროდუქტის, მომსახურებისა და მონაწილე სუბიექტთა ბუნება განსაკუთრებით თვალსაჩინოს ხდის მომხმარებელთა უფლებების დაცვის აუცილებლობას.

10. მივიჩნევ, რომ №1652 კონსტიტუციურ სარჩელში იდენტიფიცირებული ნორმები დაინტერესებულმა პირმა სადავოდ შეიძლება გახადოს იმ შემთხვევაში, თუ იგი სათანადო არგუმენტაციას წარმოადგენს და დაასაბუთებს, რომ სახელმწიფომ ვერ შეასრულა მონოპოლიურ საბაზრო ურთიერთობებში მომხმარებელთა დაცვის მისთვის დაკისრებული პოზიტიური ვალდებულება და, შესაბამისად, დადგენილი ტარიფი ჯეროვნად ვერ აზღვევს მომხმარებელთა უფლებების დარღვევის რისკებს. ამავდროულად, მსგავსი სასარჩელო მოთხოვნის იდენტიფიცირების შემთხვევაში, საკმარისი ვერ იქნება უბრალო მითითება, რომ სადავო რეგულირება ვერ უზრუნველყოფს ბაზარზე არსებულ პროდუქტზე/მომსახურებაზე სამართლიანი პირობებით წვდომას. ამ მხრივ, აუცილებელია, რომ მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი იყოს კონკრეტული, მათ შორის, რაოდენობრივ ანალიზზე დამყარებული მტკიცებულებები და გაანგარიშება იმის შესახებ, რომ სახელმწიფომ ვერ მოახერხა საბაზრო ურთიერთობებში ეკონომიკური აგენტის მიერ დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების რისკების დაზღვევა.

11. მოსარჩელე მხარის პოზიცია მეტწილად ამოიწურება იმაზე მითითებით, რომ ელექტროენერგიის ტარიფის განსაზღვრისას გათვალისწინებული არ ყოფილა ქვეყანაში არსებული მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური ფონი. აღნიშნულ სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით, ვიზიარებ განჩინებაში განვითარებულ მსჯელობას, რომ გასაჩივრებული ნორმების რეგულირების სფეროს სცდება იმის მოწესრიგება, რა ფორმით გადაიხდება მოხმარებული ელექტროენერგიის საფასური და სახელმწიფოს მხრიდან მომხმარებლებისათვის ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობა როგორ იქნება უზრუნველყოფილი, მას აანაზღაურებს მომსახურების მიმღები მომხმარებელი თუ სახელმწიფოს მიერ მოხდება კომუნალური მომსახურების გადასახადის გადახდის სრული ან ნაწილობრივი ხელშეწყობა (იხ. განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-18 პუნქტი). ამასთან, მნიშვნელოვანია, ხაზგასმით აღინიშნოს, რომ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ მაქსიმალური ტარიფის დადგენის მიღმა, გადახდისუუნარო მომხმარებლებთან მიმართებით, რა ტიპის პოზიტიური ვალდებულება შეიძლება ჰქონდეს სახელმწიფოს, შეფასების საგანი ვერ იქნება მომხმარებელთა უფლებების დაცვის კონტექსტში. მოსარჩელე მხარეს შეუძლია, რომ ტარიფთა დამდგენი ნორმებისგან დამოუკიდებლად იდავოს სახელმწიფოს მიერ განსაკუთრებული სოციალური საჭიროებების მქონე პირთათვის ელექტროენერგიის ხელმისაწვდომობის გაზრდის ვალდებულების არაჯეროვნად შესრულებაზე, თუმცა სათანადო არგუმენტაციის წარმოდგენის, რელევანტური სადავო ნორმისა და კონსტიტუციური დებულების შერჩევის შემთხვევაში.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ №1652 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორს არ წარმოუდგენია მტკიცებულებებით გამყარებული სათანადოდ დასაბუთებული არგუმენტაცია, რომელიც საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის მიერ დადგენილი ელექტროენერგიის მიწოდების ტარიფის ადეკვატურობას და, შესაბამისად, მონოპოლიურ ბაზარზე მომხმარებელთა დაცვისთვის სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრული სამართლებრივი სისტემის ეფექტიანობას დააყენებდა ეჭვქვეშ. ამასთან, მოსარჩელე მხარის მითითება, რომ ტარიფთა განსაზღვრის დროს არ ყოფილა გათვალისწინებული მომხმარებელთა გადახდისუნარიანობა, მის მიერ გასაჩივრებული ნორმების რეგულირების სფეროს სცდება და, შესაბამისად, ვერ ჩაითვლება რელევანტურ არგუმენტაციად. ამდენად, №1652 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების მე-8 და 9¹ მუხლების კონსტიტუციურობას, იყო დაუსაბუთებელი და საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უნდა მიეღო არსებითად განსახილველად, ხოლო „ელექტროენერგიის ტარიფების შესახებ“ საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის 2008 წლის 4 დეკემბრის №33 დადგენილების 10¹ და 11² (2022 წლის პირველ იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) მუხლების კონსტიტუციურობასთან მიმართებით, სასარჩელო მოთხოვნის დაუსაბუთებლობის გამო, გამოირიცხებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2022 წლის 8 ივლისის №3/6/1547 საოქმო ჩანაწერით დადგენილი სტანდარტის შესაბამისად, საქმისწარმოების გაგრძელების შესაძლებლობა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

თეიმურაზ ტუღუში