პლენუმის შემადგენლობა:

მერაბ ტურავა – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი;

გიორგი თევდორაშვილი – წევრი;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

მანანა კობახიძე – წევრი;

ვასილ როინიშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის პირველ მაისს კონსტიტუციური წარდგინებით (რეგისტრაციის №1818) მომართა ზესტაფონის რაიონულმა სასამართლომ (მოსამართლე - ზურაბ ბალავაძე). №1818 კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2024 წლის 6 მაისს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2024 წლის 12 ივლისს.

2. №1818 კონსტიტუციურ წარდგინებაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი და „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტი.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, „საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა არ დაენიშნება პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდებს, ორსულ ქალს, ქალს, რომელსაც ჰყავს შვიდ წლამდე შვილი, საპენსიო ასაკის პირს, აგრეთვე გაწვეულ სამხედრო მოსამსახურეს“.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლებას.

5. №1818 კონსტიტუციური წარდგინებიდან ირკვევა, რომ ზესტაფონის რაიონული სასამართლო განიხილავდა საქმეს, რომელშიც პირს წარედგინა ბრალდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით - ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ ძალადობა, რამაც გამოიწვია ფიზიკური ტკივილი და რასაც არ მოჰყოლია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 117-ე, 118-ე და 120-ე მუხლებით გათვალისწინებული შედეგი, ჩადენილი არასრულწლოვნის თანდასწრებით მისივე ოჯახის წევრის მიმართ. ამავდროულად, დგინდება, რომ ბრალდებული არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი. კონსტიტუციურ წარდგინებაში აღნიშნულია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილი სასჯელის სახედ და ზომად ითვალისწინებს საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომას ორასი საათიდან ოთხას საათამდე ვადით ან თავისუფლების აღკვეთას, ვადით, ერთიდან სამ წლამდე. ვინაიდან სადავოდ გამხდარი ნორმა ბლანკეტურად კრძალავს პირველი და მეორე ჯგუფის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიმართ სასჯელის სახედ საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენებას, ზემოთ ხსენებული ბრალდების ფარგლებში, შესაძლო სასჯელის ერთადერთ სახედ ვადიანი თავისუფლების აღკვეთა რჩება.

6. №1818 კონსტიტუციური წარდგინების თანახმად, იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი სჩადის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ დანაშაულს და არ არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა, სასჯელის დანიშვნისას გაითვალისწინოს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი -შემამსუბუქებელი გარემოებები და, შესაბამისად, გამოიყენოს სასჯელის სახედ საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა, რაც შეუძლებელია პირველი და მეორე ჯგუფის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებით. ამდენად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, მოსამართლე იძულებულია, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს, უპირობოდ, სასჯელის სახედ განუსაზღვროს ვადიანი თავისუფლების აღკვეთა. შესაბამისად, სადავო ნორმა გამორიცხავს, ინდივიდუალიზაციის პრინციპის საფუძველზე, სასჯელის დანიშვნის შესაძლებლობას და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბრალდებულს, სხვა (შეზღუდული შესაძლებლობის არმქონე) ბრალდებულთან შედარებით, აკისრებს უფრო მძიმე ტვირთს.

7. წარდგინების ავტორის განმარტებით, სადავო ნორმა, რომლის თავდაპირველი მიზანიც, შესაძლოა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ინტერესების დაცვა იყო, მოცემულ შემთხვევაში, უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე და სხვა (შეზღუდული შესაძლებლობის არმქონე) ბრალდებულ პირებს. შესაბამისად, აუარესებს კონკრეტული ჯგუფის სამართლებრივ მდგომარეობას და არ ემსახურება კანონის თავდაპირველ მიზანს.

8. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, წარდგინების ავტორი მიიჩნევს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ბლანკეტურად კრძალავს, სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით, საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენების შესაძლებლობას, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ თანასწორობის უფლებას.

9. კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკასა და საერთაშორისოსამართლებრივ დოკუმენტებზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს №1818 კონსტიტუციური წარდგინება სრულად აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მე-13 და მე-14 პუნქტების მოთხოვნებს და არ არსებობს აღნიშნული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული კონსტიტუციური წარდგინების არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის რომელიმე საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტის, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის მე-13 და მე-14 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-2, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის პირველი პუნქტის, 42-ე მუხლის და 43-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. მიღებულ იქნეს არსებითად განსახილველად ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს №1818 კონსტიტუციური წარდგინება.

2. საქმეს არსებითად განიხილავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი.

3. საქმის არსებითი განხილვა დაიწყება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

4. საოქმო ჩანაწერი საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

5. საოქმო ჩანაწერს დაერთოს მოსამართლე ევა გოცირიძის განსხვავებული აზრი.

6. საოქმო ჩანაწერი 15 დღის ვადაში გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე, გაეგზავნოს ზესტაფონის რაიონულ სასამართლოს, საქართველოს პარლამენტს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

პლენუმის შემადგენლობა:

მერაბ ტურავა

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

ხვიჩა კიკილაშვილი

მანანა კობახიძე

ვასილ როინიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის - ევა გოცირიძის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2024 წლის 12 ივლისის №3/2/1818 საოქმო ჩანაწერთან დაკავშირებით

1. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2024 წლის 12 ივლისის №3/2/1818 საოქმო ჩანაწერთან დაკავშირებით. ჩემი კოლეგებისადმი დიდი პატივისცემის მიუხედავად, მიჭირს დავეთანხმო საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებას №1818 კონსტიტუციური წარდგინების არსებითად განსახილველად მისაღებობის საკითხზე.

2. კონსტიტუციური წარდგინების ავტორს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში გაპროტესტებული აქვს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის (შემდგომში: სსკ-ის) 44-ე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც აწესებს, რომ „საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა არ დაენიშნება პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდებს, ორსულ ქალს, ქალს, რომელსაც ჰყავს შვიდ წლამდე შვილი, საპენსიო ასაკის პირს, აგრეთვე გაწვეულ სამხედრო მოსამსახურეს“. კერძოდ, კონსტიტუციური წარდგინების ავტორისთვის, პრობლემურია აღნიშნული ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ბლანკეტურად, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, კრძალავს სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენების შესაძლებლობას პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდების მიმართ.

3. კონსტიტუციური წარდგინებაში მითითებულია, რომ ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს წარმოებაშია საქმე, რომლის ფარგლებშიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს (შემდგომში: შშმ პირი) ბრალად ედება სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით (ოჯახის ერთი წევრის მიერ ოჯახის სხვა წევრის მიმართ ძალადობა, რამაც გამოიწვია ფიზიკური ტკივილი და რასაც არ მოჰყოლია სსკ 117-ე, 118-ე და 120-ე მუხლებით გათვალისწინებული შედეგი, ჩადენილი არასრულწლოვანის თანდასწრებით მისივე ოჯახის წევრის მიმართ) გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენა. კონსტიტუციურ წარდგინებაში წარმოდგენილი პოზიციით, ვინაიდან ბრალდებული არის შშმ პირი (ყრუ-მუნჯი), ხოლო სასამართლო, თუკი ჩათვლის, რომ მის მიმართ გამოტანილი უნდა იქნეს გამამტყუნებელი განაჩენი, იძულებული ხდება სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფით, მას უალტერნატივოდ განუსაზღვროს ვადიანი თავისუფლების აღკვეთა, პენიტენციურ დაწესებულებაში სასჯელის მოხდით. აღნიშნულს განაპირობებს სადავო ნორმა იმ საკანონმდებლო მოცემულობასთან ერთობლიობაში, რომ ბრალდებულისთვის ბრალად შერაცხული ქმედება, რაც დასჯადია სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით, სასჯელის სახით ითვალისწინებს მხოლოდ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომას და ვადიან თავისუფლების აღკვეთას, ხოლო საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის სასჯელის სახით გამოყენება პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდების მიმართ ბლანკეტურად აკრძალულია იმის მიუხედავად, შეუძლია თუ არა შესაბამის შშმ პირს ფიზიკური შრომა ისე, რომ საფრთხე არ შეუქმნას თავის ჯანმრთელობას.

4. კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის არგუმენტი სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართების წარმოსაჩენად, რომელსაც დაეთანხმნენ ჩემი კოლეგები, არის შემდეგი: გასაჩივრებული რეგულაცია არსებითად თანასწორ პირებს - ერთი მხრივ, ბრალდებულებს, რომლებიც არ არიან შშმ პირები და, მეორე მხრივ, შშმ ბრალდებულებს - აყენებს დიფერენცირებულ მდგომარეობაში. კერძოდ, სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, შეუძლებელია შშმ პირის მიმართ სასჯელის სახით საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენება მიუხედავად ასეთი პირის ჯანმრთელობის ფაქტობრივი მდგომარეობისა, რაც, ზოგიერთ არაიშვიათ შემთხვევაში, შეიძლება სრულად იყოს შეთავსებადი საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის განხორციელებასთან, მაშინ როდესაც, არა შშმ პირის მიმართ კი, პირიქით, დასაშვებია საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის სასჯელის შეფარდება. სწორედ ამგვარი ვითარების გამო წარდგინების ავტორი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა უარეს მდგომარეობაში აყენებს შშმ ბრალდებულებს სხვა ბრალდებულებთან შედარებით. აღნიშნულ სადავო ნორმაში ჩემმა კოლეგებმა ამოიკითხეს ზემოხსენებულ შესადარებელ ჯგუფებს შორის განსხვავებული მოპყრობა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისთვის. სწორედ ასეთი ხედვა გახდა კიდევაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ კონსტიტუციური წარდგინების არსებითად განსახილველად მიღების საფუძველი, რასაც არ ვეთანხმები.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო და მასთან მიმართებით სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მისაღებობის ზოგადი სტანდარტები

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლება წარმოადგენს თანასწორობის იდეის ნორმატიულ გამოხატულებას – „კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან მომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2).

6. ამავდროულად, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია სამართლის წინაშე თანასწორობის საყოველთაო პრინციპი, რაც გულისხმობს, რომ კანონით დადგენილი მოპყრობა თანასწორი უნდა იყოს არსებითად თანასწორ პირებს შორის და უთანასწორო - არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე უფლებამოსილია, იდავოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევაზე იმ შემთხვევაში, როდესაც სადავო ნორმის საფუძველზე, იგი ჩაყენებულია განსხვავებულ, უარეს რეჟიმში არსებითად თანასწორ პირებთან შედარებით. შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართება შეიძლება ჰქონდეს ისეთ საკანონმდებლო ნორმას, რომელიც მოსარჩელეს უზღუდავს რაიმეს ან სხვას აღჭურავს მისგან განსხვავებული უფლებით, რის საფუძველზეც, იგი ექცევა უთანასწორო რეჟიმში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №2/6/1609 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ბუდუ შეყილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

7. ამდენად, კონსტიტუციის მე-11 მუხლს შეიძლება მიემართებოდეს ისეთი ნორმა, რომელიც ინდივიდს უზღუდავს რაიმეს, ან სხვას აღჭურავს მისგან განსხვავებული უფლებით, რის საფუძველზეც იგი ექცევა უთანასწორო და ამავდროულად, უარეს სამართლებრივ რეჟიმში. ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების ავტორმა სასამართლოს ნათლად უნდა აჩვენოს, რომ პრობლემა, რომელსაც იგი სავარაუდო დისკრიმინაციულ მოპყრობასთან აკავშირებს, უშუალოდ გამომდინარეობს სადავო ნორმიდან, გააჩნია უფლებაშემზღუდველი ხასიათი და შესადარებელ პირებთან მიმართებით სუბიექტს/პირთა ჯგუფს არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს, რაც განაპირობებს ფაქტობრივად არსებული დიფერენცირებული მოპყრობის მიმართებას სამართლის წინაშე ყველა ადამიანის თანასწორობის უფლებასთან.

ითვალისწინებს თუ არა გასაჩივრებული რეგულაცია ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობას შშმ ბრალდებული პირების მიმართ სხვა არა შშმ ბრალდებულებთან შედარებით

8. განსახილველ საქმეში კონსტიტუციური წარდგინების ავტორმა სადავოდ გახადა ის ნორმა (სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილი), რომელიც ბლანკეტურად კრძალავს სასჯელის სახით საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის შეფარდებას პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდებისთვის, მაშინ როდესაც, ყველა სხვა არა შშმ ბრალდებულისათვის ასეთი სასჯელის დაკისრება შესაძლებელია. როგორც აღვნიშნეთ, კონსტიტუციურ წარდგინებაში წარმოდგენილი პოზიციით, ეს გულისხმობს დისკრიმინაციულ მოპყრობას კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის გაგებით.

9. გასაჩივრებული რეგულაცია, ცხადია, რომ მისით მოწესრიგებული ურთიერთობის ფარგლებში, განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს ქმნის, ერთი მხრივ, შშმ პირებისთვის, ხოლო, მეორე მხრივ არა შშმ პირებისთვის. კერძოდ, გასაჩივრებული წესი, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, გამორიცხავს სასჯელის კონკრეტული სახის - საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის გამოყენებას შშმ პირების მიმართ. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ შშმ პირების მიმართ საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის შეფარდების აკრძალვა თავისთავად არ გულისხმობს მათდამი ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობას იმ გაგებით, რომ ამ გარემოებამ კონსტიტუციის მე-11 მუხლის რელევანტურობა წარმოაჩინოს და მის ჭრილში ამგვარი განსხვავებული მოპყრობის კონსტიტუციურობის შეფასების საჭიროება დაგვანახოს.

10. საზოგადოდ, კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართება რელევანტურია მაშინ, როდესაც საქმე გვაქვს სავარაუდო დისკრიმინაციასთან, ანუ, კონკრეტული ნიშნის/კუთვნილების გამო პირებისადმი/პირთა ჯგუფებისადმი მეტად ან ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობასთან, რომელსაც არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება. მაგრამ საქმეც ისაა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, შშმ პირებისადმი ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობად მიჩნეულია მათთვის სასჯელის სახით საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის შეფარდების აკრძალვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმაც, რამდენადაც მან სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებაში განსახილველად მიიღო, გაიზიარა, რომ სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილი შშმ ბრალდებულებს სხვა არა შშმ ბრალდებულებთან შედარებით უარეს სამართლებრივ რეჟიმში აქცევს. ვფიქრობ, რომ ჩემმა კოლეგებმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტით დაცულ სამართლის სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმის მიმართების დადასტურებისას სათანადოდ არ გაითვალისწინეს გასაჩივრებული რეგულაციის მიზანდასახულობა, მისი რაციონალი და გადაწყვეტილება მიიღეს სსკ-ის ნორმების სისტემური გააზრების გარეშე.

11. სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, „საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომა არ დაენიშნება პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდებს, ორსულ ქალს, ქალს, რომელსაც ჰყავს შვიდ წლამდე შვილი, საპენსიო ასაკის პირს, აგრეთვე გაწვეულ სამხედრო მოსამსახურეს“. დასახელებული ნორმა, რომელიც სისტემურად, სსკ-ის ზოგად ნაწილშია მოთავსებული, ასახავს სასჯელთა პოლიტიკას და საზოგადოდ იმ მიდგომას, რომელიც სახელმწიფოს გააჩნია სასჯელის პოლიტიკის სფეროში, მათ შორის, მოწყვლად ჯგუფებთან და სუბიექტებთან მიმართებაში. სადავო ნორმის მიზანია შშმ პირებისთვის (პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდები), მათივე ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე, საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის, როგორც სისხლისსამართლებრივი სასჯელისადმი, დაქვემდებარების შეზღუდვა. ამ თვალსაზრისით, სადავო ნორმა შეღავათის დამამკვიდრებელი წესია. მისი მიზანდასახულობა და რაციონალი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ შშმ პირები მათთვის შეფარდებული სასჯელის ფარგლებში არ დაიტვირთონ შრომითი (ფიზიკური) ვალდებულებით, რაც შეუთავსებელია მათ მდგომარეობასთან, ან დაამძიმებს მას, ანდა ამ პირებს შეუქმნის ფიზიკურ თუ სულიერ დისკომფორტს. კანონის ეს დათქმა ასახავს სისხლის სამართალში აღიარებულ და ფართოდ დამკვიდრებულ ჰუმანიზმის პრინციპს. სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილი მოწესრიგების რაციონალი უკავშირდება ისეთი ანგარიშგასაწევი ობიექტური ფაქტორების არსებობას, როგორიცაა პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდების ფიზიკური შრომის უნარის დაქვეითება, ფიზიკური შრომის შეუთავსებლობა მათ ფიზიკურ მდგომარეობასთან, ფიზიკური შრომით ტკივილის, ფიზიკური ან სულიერი ტანჯვის გამოწვევა და მიზნად ისახავს ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესებისაგან, ჯანმრთელობისათვის დამატებითი საფრთხის წარმოქმნისაგან, ფიზიკური სატანჯველისაგან მათ დაცვას, მათი ფიზიკური და სულიერი კეთილდღეობის შეძლებისდაგვარად შენარჩუნებას. სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, რომელიც დავის საგანს წარმოადგენს, სწორედ იმას ითვალისწინებს, რომ პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდების მიმართ სასჯელის სახით საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის გამოყენება, მეტი თუ ნაკლები ხარისხით, შეუთავსებელია მათივე ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან და გამართლებული არ არის როგორც სისხლისსამართლებრივი სასჯელის მიზნების მიღწევადობის, ისე ჰუმანურობის თვალსაზრისით.

12. ამდენად, სადავო ნორმა არის გამოხატულება იმისა, რომ სახელმწიფო ჯანმრთელობის ან ფიზიკური მდგომარეობის გამო მოწყვლად პირებს სასჯელის დანიშვნის დროს უნდა მოექცეს სხვებისგან განსხვავებულად, უფრო კეთილმოსურნედ, მათივე განსაკუთრებული მდგომარეობის გამო. ამასთან, აღნიშვნის ღირსია ის გარემოება, რომ მოქმედ სისხლისსამართლებრივ წესრიგში, სწორედ ჰუმანიზმის პრინციპიდან გამომდინარე, არამარტო სასჯელის შეფარდების, არამედ მისი აღსრულების სფეროშიც, კანონმდებელი ხშირად იყენებს სადავო ნორმის ადრესატებისადმი კეთილმოსურნე მოპყრობას სწორედ მათი ფიზიკური თუ ჯანმრთელობის მდგომარეობის გათვალისწინებით. მაგალითად, სსკ-ის 75-ე მუხლი ითვალისწინებს სასჯელის მოხდის გადავადების შესაძლებლობას ორსული ქალისთვის, მშობიარობის შემდეგ 1 წლამდე. ამდენად, ორსულობა და მასთან დაკავშირებული ფიზიკური მდგომარეობა მოცემულ შემთხვევაშიც მიჩნეულია ზოგადად სასჯელის მოხდასთან შეუთავსებელ მდგომარეობად. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები სსკ-ის 74-ე მუხლიც, რომლის თანახმადაც, სასამართლო უფლებამოსილია სასჯელის შემდგომი მოხდისაგან გაათავისუფლოს მსჯავრდებული, თუ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა შეუსაბამოა სასჯელის მოხდასთან და, ექსპერტიზის დასკვნის თანახმად, მსჯავრდებულის გამოჯანმრთელება ან/და ჯანმრთელობის მდგომარეობის არსებითი გაუმჯობესება მოსალოდნელი არ არის. ყოველივე ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ჯანმრთელობის ან სხვაგვარი ფიზიკური მდგომარეობის გამო მოწყვლადი პირების მიმართ შეღავათიანი სისხლის სამართლის პოლიტიკა გახლავთ სახელმწიფოს სიტემური, გააზრებული მიდგომა, რაც ანგარიშგაწევას საჭიროებს. საკონსტუტუციო სასამართლომ სადავო ნორმა წინამდებარე წარდგინების ფარგლებში სწორედ ამ კონტექსტში უნდა განიხილოს.

13. ვფიქრობ, არ გვაქვს საფუძველი რაიმე ეჭვი შევიტანოთ იმაში, რომ სადავო ნორმა ემსახურება შშმ პირების, ისევე როგორც, სხვა განსაკუთრებული კატეგორიის ადამიანებისთვის (ასაკი, სქესი, ჯანმრთელობა) ერთგვარი უფლებისა თუ პრივილეგიის მინიჭებას, რომ მათ არ შეეფარდოთ სასჯელის სახით საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა მათივე ჯანმრთელობის მდგომარეობის, სოციალური სტატუსის, ასაკისა თუ სხვა გარემოების გამო. სადავო რეგულაცია ემსახურება შშმ პირების დაცვას არაჰუმანური, ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან შეუთავსებელი სასჯელის გამოყენებისგან, რაც შეუძლებელია განხილული იქნეს, როგორც მათდამი ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობა, ანდა როგორც უფრო მსუბუქი სასჯელის დანიშვნისა და ზოგადად სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის შემზღუდავი რეგულირება, როგორც ეს კონსტიტუციურ წარდგინებაში არის მითითებული. შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმა ნამდვილად შეიცავს შშმ პირებისადმი დიფერენცირებულ მოპყრობას, მაგრამ ასეთი მოპყრობა მათდამი მეტად კეთილმოსურნეა, მათი ღირსების დამცველია და არა პირიქით, მათი დამჩაგვრელი. ეს კი წინდაწინვე გამორიცხავს სადავო ნორმის დისკრიმინაციულ ბუნებას ერთგვაროვან ვითარებაში განსახვავებული, ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობის გაგებით (შშმ ბრალდებულების მიმართ სხვა არა შშმ ბრალდებულებთან შედარებით, რა კონტექსტშიც არის დაყენებული საკითხი კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის მხრიდან) და, მასთან ერთად, ობიექტურ და თეორიულ საფუძველს აცლის სადავო ნორმის დისკრიმინაციულად მიჩნევის პერსპექტივას მასში მითითებული პირთა კატეგორიების დაჩაგრულობის გამო კონსტიტუციის მე-11 მუხლის გაგებით.

14. ზემოაღნიშნული არ გულისხმობს იმას, თითქოს საზოგადოდ, არ ვეთანხმები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს იმაში, რომ, შესაძლოა, უკლებლივ ყველა შშმ პირის მიმართ სადავო ნორმის საფუძველზე დადგენილი შეღავათის გავრცელება არც იყოს აუცილებელი, რამდენადაც შეზღუდული შესაძლებლობა თავისი არსითა და გამოვლინებით საკმაოდ მრავალგვარია. პირის ფიზიკური ან გონებრივი შეზღუდულობა შეიძლება იყოს სრული, რაც მას ნებისმიერი სამუშაოს მიმართ არაადეკვატურს ხდის, ან ნაწილობრივი, რაც არ გამორიცხავდეს ზოგიერთი სამუშაოს შესრულების შესაძლებლობას და მოითხოვდეს ამ საკითხისადმი ინდივიდუალურ მიდგომას. ცხადია, შეიძლება არსებობდეს სასჯელის სახით შეფარდებული საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის კონკრეტული სახე, რომლის შესრულებაც თავისუფლად შეეძლოს კონკრეტულ შშმ პირს. თუმცა, აღნიშნული გარემოება არ ცვლის საქმის ვითარებას და ვერც სადავო ნორმას შეუცვლის თავის ბუნებასა და შინაარსს, რომელიც შშმ პირების მიმართ მეტად კეთილმოსურნე მოპყრობის დამამკვიდრებელია და არა პირიქით - დამჩაგვრელი და მადისკრიმინირებელი. თავისთავად ცხადია, რომ თუკი კანონმდებელმა შეღავათი გაავრცელა ყველა შშმ პირზე, მაშინ როდესაც, შეეძლო ამ შეღავათით სარგებლობიდან გამოერიცხა ნაწილობრივ შრომისუნარშენარჩუნებული პირები, ეს გარემოება არაფერს ცვლის და არ წარმოაჩენს რომელიმე შშმ პირთა (შრომისუუნარო ან ნაწილობრივ შრომისუუნარო) ჯგუფის დაჩაგრულობას სხვა ბრალდებულებთან შედარებით. ლოგიკურად არაფერი შეიცვლება შესადარებელი ჯგუფების კონტექსტში, რადგან კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი შრომისუუნარო ან ნაწილობრივ შრომისუუნარო შშმ პირებს კი არ განიხილავს შესადარებელ ჯგუფებად, არამედ ყველა შშმ ბრალდებულს (ვის მიმართაც საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის სასჯელის შეფარდება არის სადავო ნორმით შეზღუდული) მიიჩნევს დაჩაგრულად სხვა არა შშმ ბრალდებულებთან შედარებით.

სადავო ნორმის არაპირდაპირი მოქმედება შშმ პირების მიმართ კონკრეტულ დანაშაულთათვის სასჯელის შეფარდების დროს - კონსტიტუციურ წარდგინებაში იდენტიფიცირებული პრობლემა, მისი წყარო და გადაჭრის გზები

15. ცხადია, არ ვაპირებ იმის უარყოფას, რომ კონკრეტულ დანაშაულთა ჩადენისათვის სასჯელის შეფარდების დროს, სსკ-ის კერძო ნაწილით გათვალისწინებული სანქციების გათვალისწინებით, პრაქტიკაში, ზოგიერთ შემთხვევაში, სადავო ნორმამ საბოლოო ჯამში შშმ ბრალდებულებისთვის საუარესო შედეგი გამოიწვიოს და არა მისი სასარგებლო. ეს მაშინ ხდება, როდესაც კონკრეტული დანაშაულისათვის გათვალისწინებული სანქცია სასჯელის სახით ითვალისწინებს მხოლოდ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომას და ვადიან თავისუფლების აღკვეთას. შესაბამისად, ვინაიდან შშმ პირების მიმართ საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის სასჯელის შეფარდება აკრძალულია, ხოლო თავისუფლების აღკვეთის გარდა სხვა ალტერნატიული სასჯელი არ არსებობს, მოსამართლე იყენებს თავისუფლების აღკვეთის სასჯელს. კონსტიტუციური წარდგინების ავტორიც სწორედ ამ კონტექსტში აყენებს საკითხს. მისი პოზიციით, ვინაიდან სსკ-ის 126¹-ე მუხლის მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი სასჯელის სახით ითვალისწინებს მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომასა და ვადიან თავისუფლების აღკვეთას, იმ შშმ პირებს, რომელთა ინდივიდუალური გარემოებები იძლევა ამა თუ იმ სახის შრომითი საქმიანობის შესრულების შესაძლებლობას, მოსამართლე, ფაქტობრივად, იძულებულია მიუსაჯოს თავისუფლების აღკვეთა სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფით, რაც უსამართლობაა. ასეთ ვითარებაში მართლაც გამოდის, რომ სადავო დანაწესის მოქმედება სსკ-ის კერძო ნაწილით გათვალისწინებულ ზოგიერთ კონკრეტულ დანაშაულთა შესაბამის სანქციებთან ერთობლივი გამოყენების დროს შედეგობრივად იწვევს გარკვეული ტიპის შრომითი საქმიანობის შემძლე შშმ პირების უფრო მკაცრად დასჯას და ნაკლებად მძიმე სასჯელის (საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა) ნაცვლად უფრო მკაცრი სასჯელის (თავისუფლების აღკვეთა) სავალდებულო წესით გამოყენებას.

16. ამ კონტექსტში ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა ნამდვილად არსებობს და რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, სადავო ნორმა თავის მიზანს ვერ აღწევს. თუმცა, ასეთი შედეგი დგება სსკ-ის ზოგადი ნაწილის ამ ნორმისა და კერძო ნაწილის ზოგიერთი ნორმის ერთობლივი გამოყენების შედეგად. კერძოდ: ზემოთ დასახელებული იდენტიფიცირებული პრობლემის მიზეზი ის კი არ არის, რომ სადავო ნორმა შშმ პირებისთვის საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის სასჯელის გამოყენებას კრძალავს, არამედ ის, რომ სსკ-ის კერძო ნაწილით გათვალისწინებული ზოგიერთი დანაშაულისათვის დაწესებული სანქციები, კონსტიტუციურ წარდგინებაში მითითებული სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის მსგავსად, ხასიათდება ალტერნატიული სასჯელების სიმცირით. კონსტიტუციურ წარდგინებაში მითითებული პრობლემა გამოწვეულია არა სადავო ნორმით, არამედ სასჯელების სფეროში სისხლის სამართლის ზოგადი და კერძო ნაწილების ნორმებს შორის ერთგვარი არათანმიმდევრულობითა თუ ჰარმონიზაციის ნაკლებობით.

17. იმ პრობლემის მთავარი წყარო, რომ საერთო სასამართლოს მოსამართლე ზოგიერთ შემთხვევაში იძულებულია შშმ პირების მიმართ გამოიყენოს „თავისუფლების აღკვეთა“ ნაცვლად უფრო ნაკლებად მკაცრი სასჯელისა, არ არის და არც შეიძლება იყოს სადავო ნორმა, რომელიც კეთილმოსურნე, ჰუმანიზმის პრინციპზე დაფუძნებულ განსხვავებულ მოპყრობას აწესებს შშმ პირების მიმართ. პრობლემის მიზეზია სსკ-ის კერძო ნაწილით გათვალისწინებულ დანაშაულთა იმგვარი სანქციები, (კონსტიტუციურ წარდგინებაში მითითებული სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის სანქციის ჩათვლით), რომლებიც მხოლოდ ორ ალტერნატიულ სასჯელს ითვალისწინებს - საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომასა და ვადიან თავისუფლების აღკვეთას, სადავო ნორმით დადგენილი რეგულაციის გაუთვალისწინებლად. თუკი შესაბამის დანაშაულთა სანქციებით გათვალისწინებული იქნებოდა სხვა ნაკლებად მკაცრი ალტერნატიული სასჯელები, საერთო სასამართლოს მოსამართლე აღარ გახდებოდა იძულებული, მიემართა თავისუფლების აღკვეთის სასჯელისათვის. სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილით დაწესებული აკრძალვის ფონზე, იმ დანაშაულთა შესაბამის სანქციებში, რომლებიც ითვალისწინებდნენ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის სასჯელს, გონივრული იქნებოდა, კანონმდებელს გაეთვალისწინებინა სხვა ნაკლებად მკაცრი ალტერნატიული სასჯელები, რომლებიც შშმ პირებისა და სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებულ პირთა სხვა კატეგორიის მიმართ ისეთივე ეფექტიანობით შეძლებდა სასჯელის მიზნების მიღწევას, როგორც საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა და, იმავდროულად, სასჯელის ინდივიდუალიზაციასაც უზრუნველყოფდა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში.

18. თავისთავად ცხადია ის გარემოება, რომ როდესაც სსკ-ის კერძო ნაწილის ნორმა ცალკე თუ ზოგადი ნაწილის ნორმასთან ერთობლიობაში სისხლისსამართლებრივი სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპს ვერ უზრუნველყოფს, იგი უნდა შეიცვალოს და ამ მიზანთან შეთავსებადი გახდეს. სწორედ ამ კონტექსტში კიდევ უფრო გაუგებარია წარდგინების ავტორისა და ჩემი კოლეგების მხრიდან სადავო ნორმის „დაწუნება“ სწორედ იმ საფუძვლით, რომ იგი სასჯელის ინდივიდუალიზაციას უშლის ხელს, მაშინ როდესაც, მისი დანიშნულება სწორედ პირის ჯანმრთელობასთან და ფიზიკურ მდგომარეობასთან დაკავშირებული გარემოებების გათვალისწინება და, ამ თვალსაზრისით, მოწყვლადი ჯგუფების მიმართ კეთილმოსურნე დამოკიდებულების გამოვლენაა, მათთვის იმგვარი სასჯელების არიდება, რაც მათ მდგომარეობასთან არის შეუთავსებელი. უფრო მეტიც, ამგვარი პირებისათვის სასჯელის სახით საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენება ზოგიერთ შემთხვევაში, არაადამიანურ მოპყრობადაც კი შეიძლება იქნეს შეფასებული. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვა შენარჩუნებულ უნდა იქნეს.

19. რაც შეხება საკუთრივ აკრძალვის ბლანკეტურობასა და მის მნიშვნელობას კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებაში კონსტიტუციური წარდგინების მისაღებობის გადაწყვეტისას. აკრძალვის ბლანკეტურობა არ უცვლის ნორმას თავის შინაარსსა თუ ბუნებას. რაც მთავარია, აკრძალვის ბლანკეტურობის გაუქმება პრინციპულად ვერ მოაგვარებს წარდგინების ავტორის მიერ იდენტიფიცირებულ პრობლემას. თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად გამოაცხადებს სადავო ნორმის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებულ პირთა ყველა კატეგორიის მიმართ კრძალავს შრომითი სასჯელის გამოყენებას, მივიღებთ არანაკლებად მიუღებელ მოცემულობას: შესაძლებელი გახდება ზოგიერთი შშმ პირისთვის მის მდგომარეობასთან შეთავსებადი შრომითი სასჯელის შეფარდება და ამ გზით ისინი მართლაც დააღწევენ თავს შესაბამის შემთხვევებში თავისუფლების აღკვეთის სასჯელს. მაგრამ აკრძალვის ბლანკეტურობის გაუქმება ვერაფრით უშველის ყველაზე უფრო მოწყვლად პირებს, კერძოდ, იმ შშმ პირებსა და სადავო ნორმაში მითითებულ სხვა კატეგორიის პირებს, რომელთა მდგომარეობასთანაც ნებისმიერი ტიპის შრომითი საქმიანობაა შეუთავსებელი; მათ მიმართ მაინც ვერ იქნება გამოყენებული საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა როგორც სასჯელი; შენარჩუნებული იქნება თავისუფლების აღკვეთის სასჯელის უალტერნატივობის ვითარება და საერთო სასამართლო კვლავ ვერ შეძლებს „სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის გამოყენებას“. ასე რომ, ყველაზე უფრო მოწყვლადი შშმ პირები და პირთა სხვა კატეგორია, რომლებიც ყველაზე მეტად საჭიროებს დაცვას და სახელმწიფოს მხრიდან ჰუმანურ დამოკიდებულებას, მსუბუქი ალტერნატიული სასჯელების არარსებობის პირობებში, კვლავ თავისუფლების აღკვეთის სასჯელის პირისპირ აღმოჩნდებიან.

20. აქედან გამომდინარე, გამოსავალი იმგვარი შემთხვევებისთვის, როდესაც მსჯავრდებული შშმ პირი, ჩადენილი დანაშაულის გათვალისწინებით, არ იმსახურებს თავისუფლების აღკვეთის სასჯელს, ხოლო საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომის გამოყენება მის მდგომარეობასთან შეუთავსებელია, უნდა დავინახოთ სწორედ მსუბუქი ალტერნატიული სასჯელების გათვალისწინებაში კონკრეტულ დანაშაულთა სანქციებში, ისევე როგორც, მოსამართლეთათვის დისკრეციის გაზრდაში მიმართონ კანონით გათვალისწინებულ სხვადასხვა საშუალებებს (სანქციის ქვედა ზღვარზე დაბალი ზომის სასჯელის შეფარდება, პირობითი სასჯელის გამოყენება, სასჯელისგან გათავისუფლება და სხვა). მოცემულ განსახილველ შემთხვევაში, სწორი სამართლებრივი გამოსავალი შეიძლება მდგომარეობდეს საკანონმდებლო გზით სადავო ნორმასა (სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილი) და სსკ-ის კერძო ნაწილის ნორმებს შორის (მათ შორის, კონსტიტუციურ წარდგინებაში დასახელებული სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი) ურთიერთმიმართების პრობლემის გადაწყვეტაში. მაგალითად, ეს შეიძლება გამოიხატოს, სსკ-ის 126¹ მუხლის მე-2 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით ჩადენილი დანაშაულისთვის დაწესებულ სანქციებში ცვლილებების შეტანით, კერძოდ სხვა სახის, ალტერნატიული სასჯელების დამატების კუთხით. ასევე შესაძლებელია, რომ 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული პირების მიმართ გათვალისწინებულ იქნეს სხვა სპეციალური, მათ მდგომარეობაზე მორგებული თუ ადაპტირებული ალტერნატიული სასჯელები, რომლებიც სასჯელის ეფექტიანობის თვალსაზრისით, ახლოს იქნება საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომასთან.

21. თეორიულად შესაძლებელია არსებობდეს სხვა გზაც, რაც გულისხმობს თავად საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის არსის გადააზრებას. არსებული პრაქტიკა ცალსახად მიუთითებს იმაზე, რომ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა, როგორც სასჯელის ერთ-ერთი სახე, აუცილებლად გულისხმობს მსჯავრდებულის ფიზიკურ მუშაობას. ასეთივეა საკითხისადმი ლეგისლატორული ხედვაც, ვინაიდან კანონმდებლის აზრით, პირველი და მეორე ჯგუფის ინვალიდს, პენსიონერს, ორსულს, გაწვეულ სამხედრო მოსამსახურეს, არ შეუძლიათ ამ სასჯელის მოხდა. ამ კონტექსტში შესაძლებელია, რომ საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა აღქმულ იქნეს ისეთ სასჯელად, რომელიც a priori არ გულისხმობს ფიზიკურ აქტივობებს და მოიაზრებს გონებრივ სამუშაოებს, შემოქმედებით საქმიანობას ან გულისხმობდეს ნაკლებად ინტენსიურ ფიზიკურ თუ გონებრივ დატვირთვას. თუმცაღა, ნებისმიერ შემთხვევაში, ზემოხსენებული მექანიზმებით არსებული პრობლემის აღმოფხვრა კანონმდებლის პრეროგატივაა, რაც სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს.

22. ამასთან მსურს ხაზგასმით აღვნიშნო შემდეგი: ზემოთ მივუთითე, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვის ბლანკეტურობის გაუქმება (თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო მომავალში ასეთ გადაწყვეტილებას მიიღებს) სრულად ვერ მოაგვარებს პრობლემას. თუმცა, ეს გარემოება მაინც არ არის მთავარი არგუმენტი, რის გამოც კოლეგების გადაწყვეტილებას არ ვეთანხმები. მთავარი და გადამწყვეტი ისაა, რომ სადავო ნორმა, რომელიც უფრო კეთილმოსურნე მოპყრობას ადგენს შშმ პირების, ორსულებისა და სხვა მოწყვლადი ჯგუფების მიმართ სხვა ბრალდებულებთან შედარებით, კოლეგების მიერ დანახულია ამის საპირისპიროდ - როგორც მათ მიმართ ნაკლებად კეთილმოსურნე მოპყრობის დამამკვიდრებელი და სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის გამომრიცხველი. ასეთი ხედვა ხელოვნურია, საგანთა არსსა და ლოგიკას არ შესაბამება და შინაგანად კონტრადიქტორულია. დასანანია, რომ კოლეგებმა მხოლოდ ახლომაშუქები გამოიყენეს სადავო ნორმის შეფასებისას, რის გამოც გზაზე დანახული პირველივე სირთულე მთავარ დაბრკოლებად აღიქვეს, ნაცვლად იმისა, რომ შორსმაშუქებით გაენათებინათ მთელი არემარე, ყოველმხრივ შეესწავლათ საკითხი, სისტემურად გაეაზრებინათ სსკ-ის ზოგადი და კერძო ნაწილის ნორმათა ურთიერთქმედება და სწორად მოეხდინათ მთავარი დაბრკოლების იდენტიფიცირება.

23. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მივიჩნევ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს №1818 კონსტიტუციური წარდგინების ფარგლებში არ უნდა მიეღო არსებითად განსახილველად სსკ-ის 44-ე მუხლის მე-4 ნაწილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე

ევა გოცირიძე