თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. საქართველოს ორგანული კანონი ,,საქართველოს საარჩევნო კოდექსი”;

2. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 11 ოქტომბრის N51/2024 დადგენილება;

3. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 26 სექტემბრის N191/2024 განკარგულება;

4. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2023 წლის 6 თებერვლის N7/2023 დადგენილება;

5. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 10 ოქტომბრის N265/2024 განკარგულება;

6. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 16 ნოემბრის საქართველოს პარლამენტის 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების შედეგების შემაჯამებელი ოქმი;

7. საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 16 აგვისტოს N35/2024 დადგენილება.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 37-ე მუხლი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

არ არსებობს სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არ მიღების საფუძველი:

კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს, კერძოდ კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული, შესაბამისი სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით ქართულ ენაზე. აგრეთვე, მოსარჩელეთა (პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის) ხელმოწერები დამოწმებულია ნოტარიული წესით, სარჩელს თან ერთვის სადავო სამართლებრივი აქტების ტექსტი, წარმოდგენილია საბუთი სახელმწიფო ბაჟის გადახდის შესახებ და კონსტიტუციური სარჩელის ელექტრონული ვერსია.

სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ 1/5-ის მიერ;

სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

ამავდროულად, სარჩელში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი ჯერჯერობით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 4 ნოემბრის N 3/6/1392 განჩინებით (საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) განმარტავს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის ჩანაწერს. განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-9 პუნქტის თანახმად: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას, აგრეთვე შესაბამისი კონსტიტუციური ნორმის არსს“. თავად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ ამა თუ იმ ნორმის ნამდვილი არსი და მოქმედების რესურსი, მათ შორის, მისი არაკონსტიტუციური წაკითხვის პოტენციალი და შინაარსი, შესაძლოა გამოვლინდეს სწორედ ნორმის პრაქტიკაში გამოყენების შედეგად. სხვაგვარად, შესაძლოა, ნორმა იმგვარად იყოს ფორმულირებული, რომ პრაქტიკაში მის გამოყენებამდე, კეთილსინდისიერი წაკითხვის შემთხვევაში, პირმა ობიექტურად ვერ შეძლოს მასში კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსის ამოკითხვა.”

სადავო ნორმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი, სწორედ 2024 წლის 26 ოქტომბრის საქართველოს პარლამენტის კენჭისყრის დღესა და მის შემდგომ პერიოდში გამოვლინდა, რაც ვერ იქნებოდა განჭვრეტადი უშუალოდ არჩევნების დღემდე. იმავე განჩინების მე-10 პუნქტში კი აღნიშნულია, რომ ,,საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზნებისათვის საარჩევნო კანონმდებლობის არაგანჭვრეტადი შინაარსით გამოყენება კანონის ახალი ნორმის მიღების იდენტურია.”

მე-11 პუნქტის თანახმად: ,,ხოლო საარჩევნო წლის განმავლობაში საქართველოს სახალხო დამცველს შეუძლია იდავოს მხოლოდ არჩევნების მომწესრიგებელი ისეთი ნორმების კონსტიტუციურობაზე, რომლებიც მიღებულია არჩევნების თვემდე 15 თვით ადრე ან/და რომელთა წინასწარ არაგანჭვრეტადი შინაარსი ხსენებულ პერიოდში გამოვლინდა.”

,,შემთხვევა, როდესაც ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ხასიათი იკვეთება მხოლოდ პრაქტიკაში მისი გამოყენების შედეგად, შესაძლოა დაფიქსირდეს, მათ შორის, საარჩევნო კანონმდებლობასთან მიმართებით. შესაბამისად, არ გამოირიცხება ისეთი სიტუაცია, როდესაც საარჩევნო კოდექსის ნორმის გამოყენება საარჩევნო წლის განმავლობაში მოხდეს იმ შინაარსით, რომელიც არ იყო ობიექტურად განჭვრეტადი კეთილსინდისიერი მოსარჩელისათვის.”

კანონმდებელი ვალდებულია მიიღოს ზუსტი და განჭვრეტადი კანონმდებლობა, რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარეობს. რიგ შემთხვევაში კი შეუძლებელია ნორმის განჭვრეტადობა შეფასდეს, მაგალითად თუ ვერ ვიხილეთ მისი პრაქტიკაში გამოყენება. ვინაიდან ელექტრონული ტექნოლოგიებით ჩატარებული არჩევნები წარმოადგენდა სიახლეს, ამ შემთხვევაზეც საქართველოს მოქალაქეების, საარჩევნო სუბიექტებისა თუ დამკვირვებელი ორგანიზაციების მოლოდინი იყო, რომ დაცული იქნებოდა არჩევნების ფარულობის კონსტიტუციური პრინციპი. მიუხედავად აღნიშნულისა, მართალია ზოგიერთი სადავო ნორმა არის ძველი, მაგრამ ჩატარებულმა არჩევნებმა, საარჩევნო ადმინისტრაციამ და საერთო სასამართლოებმა ამ ნორმებს შეუცვალეს ნორმატიული შინაარსი. კონკრეტულად კი, ფარულობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, მოცემულ შემთხვევაში საარჩევნო ადმინისტრაციის პასუხისმგებლობა იყო, რომ ამომრჩევლისთვის გაეწია ისეთი სერვისი, რომლის თანახმადაც შეუძლებელი იქნებოდა მისი არჩევანის ფარულობის დარღვევა. მაგრამ საარჩევნო ადმინისტრაციამ და საერთო სასამართლოებმა არჩევნების ფარულობის უზრუნველყოფის ტვირთი გადაიტანეს თვითონ ამომრჩეველზე და ამით პასუხისმგებლობის ტვირთიც არა სახელმწიფოზე, არამედ ამომრჩეველზე გადაიტანეს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ დაადგენს პრიორიტეტს კონსტიტუციურ ნორმებს შორის. შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში დაუშვებელია კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის “თ” ქვეპუნქტსა და ამავე მუხლის მე-6 პუნქტს შორის უპირატესობა მიენიჭოს მე-6 პუნქტს, რადგან მსგავსი მიდგომა წინააღმდეგობაში მოვა თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებასთან რომლის მიხედვით “არაგანჭვრეტადი შინაარსით გამოყენება კანონის ახალი ნორმის მიღების იდენტურია.” ნებისმიერი სხვა მიდგომა შინაარს გამოაცლის კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის “თ” ქვეპუნქტით სპეციალური სუბიექტებისათვის მონიჭებულ შესაძლებლობას, იდაონ არჩევნების კონსტიტუციორობის საკითხზე. საკითხის ამგვარი გადაწყვეტა მას მკვდარ ნორმად აქცევს.

სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება გულისხმობს, სწორედ ისეთი ზომების მიღებას და ისეთი მოქმედებების განხორციელებას, რაც მიმართული იქნება ადამიანის უფლებების რეალიზებისთვის, ამავდროულად უფლების დარღვევა შესაძლოა სახელმწიფოს უმოქმედობით იყოს განპირობებული. მოცემულ შემთხვევაში საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის თავმჯდომარემ (ადმინისტრაციულმა ორგანომ) გასცა ადმინისტრაციული დაპირება, რომ არჩევნებში გამოსაყენებელი საარჩევნო ბიულეტენები იქნებოდა ისეთი ხარისხის, რომ უზრუნველყოფდა ფარულობის დაცვას. ეს წერილიც ადასტურებს, რომ საარჩევნო ადმინისტრაციას გააზრებული აქვს რომ ფარულობის უზრუნველყოფის ვალდებულებას სწორედ მას აკისრებს კანონმდებლობა. არჩევნებთან დაკავშირებით სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება გულისხმობს, ისეთი მოქმედებების გატარებას, რაც უზრუნველყოფს ნების თავისუფალ გამოვლენასა და არჩევანის ფარულობას. ამ ვალდებულებებში, უწინარეს ყოვლისა, იგულისხმება ისეთი რეგულაციების მიღება, ისეთი ინვენტარის შეძენა, ისეთი საარჩევნო დოკუმენტაციის დამზადება და ა.შ. რომლებიც არჩევნების ჩატარების სპეციალურ, კონსტიტუციურ პრინციპებს ითვალისწინებს.

სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება არჩევნების ფარულობის პრინციპთან მიმართებაში, მოიაზრებს არა მხოლოდ იმას, რომ შეუძლებელი იყოს დადგენა თუ ვის მისცა ამომრჩეველმა ხმა, არამედ იმასაც ვის არ მისცა ხმა, მათ შორის ისეთი არჩევანის ფარულობასაც, როგორიცაა არც ერთი საარჩევნო სუბიექტისთვის ხმის არ მიცემა. მიუხედავად იმისა, რომ ფარულობის დარღვევასთან დაკავშირებით საარჩევნო უბნებზე დაიწერა საჩივრები, აღნიშნულ პრობლემას საარჩევნო ადმინისტრაცია ვეღარ მოაგვარებდა, ვინაიდან მათივე მიღებული დადგენილებები, არ იძლეოდა იმის საშუალებას, რომ კენჭისყრის პროცედურა გაგრძელებულიყო, ძველი ე.წ. ტრადიციული წესით. აღნიშნულ პროცედურას არ ითვალისწინებდა ასევე საქართველოს ორგანული კანონი ,,საქართველოს საარჩევნო კოდექსი”.

შესაბამისად საარჩევნო ადმინისტრაციის მიერ მიღებულმა კანონქვემდებარე ნორმატიულმა აქტებმა, რომლებსაც უნდა დაეზუსტებინა კენჭისყრისა და ხმების დათვლის პროცედურები, მათ შორის, ამომრჩეველთა რეგისტრაციისა და ხმის მიცემის პროცედურები (იხ. ,,საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 76-ე მე-4 პრიმა მუხლის პირველი პუნქტი), ვერ უზრუნველყო საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებული ვერც საპარლამენტო არჩევნების ფარულობის პრინციპი და ვერც ნების თავისუფალი გამოვლენის უფლების დაცვა. შესაბამისად ამ ნორმების პრაქტიკაში გამოყენების გარეშე შეუძლებელი იყო მისი კონსტიტუციასთან შესაბამისობის განჭვრეტა.

სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების შეუსრულებლობა კონსტიტუციური უფლების შესაძლო დარღვევის წინასწარ განჭვრეტასთან დაკავშირებით დასტურდება იმით, რომ სათანადოდ არ შეამოწმდა და არ მომხდარა იმ ინვენტარის თუ საარჩევნო დოკუმენტაციის ხარისხი, რომლითაც წარიმართა კენჭისყრა, სათანადო ინსპექტირების შედეგად შესაძლებელი იქნებოდა ფარულობის კონსტიტუციური პრინციპის უზრუნველყოფა, თუნდაც საარჩევნო ადმინისტრაციის მხრიდან ან ახალი დოკუმენტაციის დამზადებით, ან შესაბამის დადგენილებებში ცვლილებების შეტანით. სადავო აქტებმა არსებითი და გადამწყვეტი გავლენა იქონია არჩევნების საბოლოო შედეგებზე, რომ არა აღნიშნული აქტები იქნებოდა არსებულისგან განსხვავებული შედეგი, შესაბამისად ჩატარებული არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული არჩევნები არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ. იდეალურად არის ჩამოყალიბებული

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილია არგუმენტები, რომლითაც ვასაბუთებთ რომ 2024 წლის 26 ოქტომბერს გამართული საპარლამენტო არჩევნებზე სადავოდ გამხდარი ნორმატიული აქტების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კენჭისყრის ფარულობის დაცვაზე პასუხისმგებლობას აკისრებს თავად ამომრჩეველს წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-3, 24-ე და 37-ე მუხლებთან.

კონსტიტუციური დემოკრატია გულისხმობს სისტემას, რომელშიც ფუნდამენტური სამართლებრივი წესები განსაზღვრავს, თუ როგორ იმართება ქვეყანა და შეესაბამება პოლიტიკურ-სამართლებრივ დოკუმენტს -კონსტიტუციას. რობერტ დალის განმარტებით დემოკრატია არის ადამიანთა გაერთიანების მართვის სისტემა, რომელშიც გაერთიანების ყველა წევრი “თანასწორად სარგებლობს უფლებით მონაწილეობა მიიღოს გაერთიანების მაორგანიზებელი და განმავითარებელი პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესში” და რომელსაც აქვს შემდეგი ატრიბუტები: 1. არჩეული თანამდებობის პირები, 2. თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნები 3. ხმის მიცემის უფლება 4. არჩევით თანამდებობაზე კენჭისყრის უფლება 5. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება 6. ალტერნატიული ინფორმაციის წყაროები 7. გაერთიანების ავტონომია.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით აღიარებული დემოკრატია, რომელიც ხელისუფლების წყაროდ აღიარებს ხალხს შესაძლებელია განხორციელდეს დემოკრატიული ინსტიტუტების არსებობის პირობებში. ინსტიტუტებმა უნდა დაასტაბილურონ პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილე აქტორები. ინსტიტუციონალიზაცია დემოკრატიის შემავსებელია. ინსტიტუტები არის ორგანიზაციული ხასიათის, რომელიც გარანტორია ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის მუშაობისა. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი სასამართლო, აღმასრულებელ და წარმომადგენლობით ხელისუფლებას შორის ბალანსის მიღწევას ისახავს მიზნად. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპისთვის ბალანსს უზრუნველყოფს ინსტიტუციონალიზაცია და არა ინდივიდები. კონსტიტუციური დემოკრატიის სისტემაში არჩევნები პერიოდალურად იძენს ორგანიზაციულ ხასიათს, რომელიც ხდება უმნიშვნელოვანესი და გარანტორი ინსტიტუციონალიზაციისა.

კონსტიტუცია არის უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე დოკუმენტი, რომელშიც განმტკიცებულია ადამიანის უფლებები, სამართლის პრინციპები და ზოგადად მოცემულია ქვეყნის პოლიტიკურ-სამართლებრივი შეხედულება. საქართველოს კონსტიტუცია ქმნის ორ, ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ სასამართლო სისტემას. კონსტიტუციური კონტროლის ორგანოა საკონსტიტუციო სასამართლო, ხოლო მართლმსაჯულებას ახორციელებენ საერთო სასამართლოები. საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციონირების იურიდიულ საფუძველს ქმნის, პირველ რიგში, საქართველოს კონსტიტუცია, ასევე ორგანული კანონი ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ’’ და საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტი. საკონსტიტუციო სასამართლო თავის საქმიანობას ახორციელებს კანონიერების, კოლეგიალობის, საქვეყნოობის, მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპებზე დაყრდნობით. ზოგადად მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის ეს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია და შესაბამისად, ის, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს, ასევე საერთო სასამართლოებსაც ეხება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილებაში ვკითხულობთ - “დემოკრატიის არსებობა უპირველესად ხალხის მმართველობას, ხალხის მიერ საჯარო ფუნქციების უშუალოდ ან არჩეული წარმომადგენლების საშუალებით განხორციელებას გულისხმობს. მისი მთავარი მახასიათებელი სწორედ იმაში ვლინდება, რომ პასიური თუ აქტიური საარჩევნო უფლების რეალიზაციის გზით მოხდეს ხალხის ნების გამოხატვა და შემდგომში ხალხის ნების, მათ მიერ წარმომადგენლებისთვის გადაცემული მანდატის პრაქტიკული განხორციელება. დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის მოთხოვნა დაკმაყოფილებული იქნება მაშინ, როდესაც არჩევნების შედეგები ასახავს ხალხის მიერ გამოვლენილ ნამდვილ ნებას.”(საქართველოს მოქალაქე ოლეგ ლაცაბიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ- გადაწყვეტილებაN3/5/626 )

არჩევნები სამართლიანად და თავისუფლად მიიჩნევა თუ არსებობს მიუკერძოებელი, ნეიტრალური და დაბალანსებული საარჩევნო ჩარჩოები და არჩევნების მართვის მექანიზმები, სანდო საარჩევნო ადმინისტრაცია და საარჩევნო პროცესების ეფექტიანი მეთვალყურეობა და დაკვირვება. ყოველივე ეს ეხმარება სახელმწიფოს ფუნდამენტური მიზნების მიღწევაში - დემოკრატიული არჩევნების უზრუნველყოფაში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილების (საქართველოს მოქალაქეები – სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.) სამოტივაციო ნაწილის მე-10 პუნქტის თანახმად, „არჩევნები უზრუნველყოფს შესაბამისი სუბიექტების მიერ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებას ხალხის ნების შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არჩევნები რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ჩაითვალოს, არა მხოლოდ გაუმართლებელი დაბრკოლებები არ უნდა შეიქმნას არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების მსურველთათვის, არამედ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლის ნების ადეკვატური ასახვა. ამდენად, არჩევნები როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურ–სამართლებრივი ინსტიტუტი ემსახურება როგორც ამომრჩეველთა, ისე ასარჩევი პირების ინტერესების დაცვას, საერთო მიზნის, დემოკრატიული საჯარო მმართველობის უზრუნველსაყოფად.“

საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი ქმნის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას, რომ საქართველოს ყოველმა მოქალაქემ თავისუფალი ნების გამოვლინების საწყისებზე მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში. საარჩევნო უფლების რეალიზაცია გულისხმობს, რომ მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, აქტიური საარჩევნო უფლება მნიშვნელოვნად იზღუდება ამომრჩევლის ხმის გავლენის დამცრობით.( საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება №1/3/547; საქართველოს მოქალაქეები – უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლენის უზრუნველყოფაში იგულისხმება, როგორც ამომრჩეველს უფლება, მივიდეს საარჩევნო უბანზე და ყოველგვარი ზეწოლის გარეშე მისცეს ხმა სასურველ კანდიდატს, შეძლოს ნების თავისუფალი გამოვლენა. ასევე, ამომრჩევლის უფლება თავისუფალი ნების გამოვლენის შემდეგ, მოხდეს ამომრჩევლის მიერ გამოვლენილი ნების სწორად ასახვა კენჭისყრის შედეგების შეჯამებისას. მთლიანი ციკლი, რომელიც იწყება წინასაარჩევნო გარემოდან, გრძელდება საარჩევნო უბანზე და სრულდება მაშინ როდესაც ამომრჩევლის მიერ გამოვლენილი ნება ფიქსირდება საბოლოო შემაჯამებელ დოკუმენტში - შემაჯამებელ ოქმში. საარჩევნო პროცედურების სრულყოფილად და სკურპულოზურად დაცვის გარეშე ჩატარების შემთხვევაში მაღალია ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლენის ხელყოფის რისკი.

„არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს «ხალხის მმართველობა», ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

1. საქართველოს ორგანული კანონის ‘საქართველოს საარჩევნო კოდექსის’ მე-3 მუხლის “ა”, 23-ე მუხლის მე-7, 32 მუხლის 1-ლი ნაწილის “ე” ქვეპუნქტებისა და ცენტრალური საარჩევნო კომისიის №51/2024, №191/2024 დადგენილებების იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც გულისხმობს, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისია არ არის ვალდებული უზრუნველყოს არჩევნებში მონაწილეობაზე ხელმისაწვდომობა არაგონივრული დაბრკოლების გარეშე, მათ შორის საარჩევნო უბნების შექმნით მათი ადგილსამყოფელის გათვალისწინებით, ტერიტორიული სიახლოვის იმგვარი პრინციპით, რაც დაწესებულია საქართველოს ტერიტორიაზე მყოფი ამომრჩევლისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის 1-ლი, მე-2, მე-3 ნაწილების, 24 -ე მუხლის 1-ლი და 37-ე მუხლის მე-2 ნაწილთან მიმართებაში.

საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ 2024 წლის 26 სექტემბერს გამოიცა განკარგულება №191/2024, რომელიც ეხებოდა საქართველოს პარლამენტის 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნებისათვის სხვა სახელმწიფოში საარჩევნო უბნების შექმნას. აღნიშნული განკარგულების თანახმად, 2024 წლის 26 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებისათვის შეიქმნა 60 საარჩევნო უბანი 42 სახელმწიფოში.

საქართველოს ორგანული კანონის “საარჩევნო კოდექსის” საფუძველზე საზღვარგარეთ საარჩევნო უბნების გახსნა შესაძლებელია არჩევნების დღემდე არაუგვიანეს 30-ე დღისა და არანაკლებ 50 და არაუმეტეს 3 000 ამომრჩევლისათვის. სხვა სახელმწიფოში მყოფი საქართველოს მოქალაქეების სიებს ადგენს საგარეო საქმეთა სამინისტრო. საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ ხდება საზღვარგარეთ მყოფი ამომრჩევლის სიების ფორმირება.

საზღვარგარეთ მყოფი საქართველოს მოქალაქეების მიერ ცესკოში და საგარეო საქმეთა სამინისტროში კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით არჩევნებამდე შესული იყო განცხადებები, რომლითაც მოთხოვნილი იქნა დაახლოებით 50-მდე სხვადასხვა ქალაქში დამატებითი(ახალი) საარჩევნო უბნების გახსნა, მათ შორის: 1.ბოსტონი, მასაჩუსეტის შტატი (აშშ) - ითხოვდა 51 საქართველოს მოქალაქე; 2.ლოძი, პოლონეთი- 60 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი განაცხადი; 3.ტორონტო, კანადა- 77 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი განაცხადი; 4.ანტვერპენი, ბელგია- 57 ადამიანის ხელმოწერით განაცხადი; 5.მაიამი, ფლორიდა- 56 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი განაცხადი; 6. ლეჩე, იტალია- 60 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი განაცხადი; 7. შტუტგარდი, გერმანია - 78 საქართველოს მოქალაქეზე მეტი იმყოფებოდა საკონსულო აღრიცხვაზე და ითხოვდნენ საარჩევნო უბნის გახსნას. 8. ქალაქი ფილადელფია, პენსილვანიის შტატი, აშშ - შესული იყო 50საქართველოს მოქალაქის მიერ ხელმოწერილი განაცხადი; 9. 100 საქარტველოს მოქაალქის მიერ ხელმოწერილი წერილი იყო შესული, ქალაქ ცინცინატში, ოჰაიოს შტატში, აშშ. 11. ქალაქი არნედო, ესპანეთი- 109 ადამიანის ხელმოწერით რამდენიმე კორესპონდენცია იყო შესული, სხვადასხვა მოქალაქეთა ჯგუფის მიერ, რომლითაც ითხოვდნენ საარჩევნო უბნის გახსნას. 12. ვალენსია, ესპანეთი -ორგანიზაცია “პატარა საქართველო ვალენსიაში”-ს მიერ შეტანილი იქნა 55 ადამიანის ხელმოწერილი განაცხადი. 13. ჰამბურგი, გერმანია - 54 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი წერილი 14.ნეაპოლი, იტალია - 107 ადამიანის მიერ ხელმოწერილი წერილი; ასევე, არაერთი განცხადება იყო შესული სტრასბურგში საარჩევნო უბნის გახსნასთან დაკავშირებით. ასევე აღსანიშნავია, რომ “საარჩევნო კოდექსის” 31-ე მუხლის “ე” პუნქტის მიხედვით ამომრჩეველთა ერთიანი სია დგება მათ შორის “საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ გადაცემული იმ ამომრჩეველთა შესახებ მონაცემების საფუძველზე, რომლებიც საქართველოს საკონსულო აღრიცხვაზე დგანან;” ხოლო, ამავე კოდექსის 32-ე მუხლის 1-ელი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტით, ამომრჩეველთა სპეციალურ სიაში შეჰყავთ კენჭისყრის დღეს სხვა სახელმწიფოში მყოფი ამომრჩევლები, რომლებიც დგანან საქართველოს საკონსულო აღრიცხვაზე, ამომრჩევლები, რომლებიც რეგისტრირებული არიან საზღვარგარეთ და არ დგანან საქართველოს საკონსულო აღრიცხვაზე, აგრეთვე ამომრჩევლები, რომლებიც არ დგანან საქართველოს საკონსულო აღრიცხვაზე და არ არიან რეგისტრირებული საზღვარგარეთ, მაგრამ არჩევნების დღემდე არაუგვიანეს მე-19 დღისა რეგისტრაციას გაივლიან სხვა სახელმწიფოში შექმნილ საუბნო საარჩევნო კომისიაში, საზღვარგარეთ საქართველოს დიპლომატიურ წარმომადგენლობაში ან საქართველოს საკონსულო დაწესებულებაში. ამ პირთა (გარდა საზღვარგარეთ რეგისტრირებული პირებისა) სიას ადგენს საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო და კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს მე-18 დღისა გადასცემს ცესკოს. აღსანიშნავია, რომ იმ დროისათვის, როცა ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ მიიღო განკარგულება (განკარგულება №191/2024, 26 სექტემბერი) სხვა სახელმწიფოში უბნების გახსნის შესახებ, საკონსულო აღრიცხვაზე მოქალაქეების დადგომის ვადა ჯერ კიდევ ამოწურული არ იყო და კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს მე-18 დღისა საბოლოოდ უნდა გადასცემოდა ცესკოს. მეტიც, ასევე ცესკოსთან გადაიგზავნებოდა ისეთი ამომრჩევლების მონაცემებიც, რომლებიც არ იდგნენ არც საკონსულო აღრიცხვაზე და არც საზღვარგარეთ არ იყვნენ რეგისტრირებულნი, მაგრამ არჩევნების დღემდე არაუგვიანეს მე-19 დღისა გაივლიდნენ სხვა სახელმწიფოში შექმნილ საუბნო საარჩევნო კომისიაში რეგისტრაციას. საარჩევნო კანონმდებლობით საგარეო საქმეთა სამინისტრო ცესკოს უბნების შექმნისთვის უგზავნის საარჩევნო უფლების მქონე პირების სიას, რაც არ წარმოადგენს საბოლოო მონაცემს. ეს შესაბამისად ნიშნავს, რომ საარჩევნო კოდექსის 23-ე მუხლის მე-7 პუნქტში ნახსენები დათქმა, რომ საზღვარგარეთ უბნები შეიძლება შეიქმნას საგარეო საქმეთა სამინისტროს საკონსულო აღრიცხვაზე მდგომი საარჩევნო უფლების მქონე სუბიექტების მონაცემების საფუძველზე არჩევნებამდე 30 დღით ადრე ვერ იქნება უზრუნველყოფილი რადგან აღნიშნული სიები ცვალებადია არჩევნებამდე დარჩენილ 19 დღემდე ადრე. შესაბამისად, ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას ამომრჩეველთა რაოდენობის გაზრდის შემთხვევაში შეეძლო შეექმნა ახალი უბანი სხვა ქვეყნებშიც. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ფონზე, რომ ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ ამ ნორმების საფუძველზე შექმნა კიდეც დამატებითი უბნები თავისი განკარგულებით 11 ოქტომბერს ( ცენტრალური საარჩევნო კომისისს 2024 წლის 11 ოქტომბრის განკარგულება 51/ 2024), თუმცა მხოლოდ იმ ქვეყნებში, რომელშიც უკვე ჰქონდა განსაზღვრული უბნების შექმნა.

ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ წინასწარ განკარგულების მიღება და სხვა ქვეყნებში უბნის გახსნის შესაძლებლობის წინასწარ შეზღუდვა და ასევე მოქალაქეთა მიერ უკვე წარდგენილი განცხადებების უგულებელყოფა თავისთავად გულისხმობს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების არჩევნების საყოველთაობის უარყოფას. საქართველოს კონსტიტუციის37-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად დადგენილია, რომ პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თავისუფალი, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით 4 წლის ვადით ერთიან მრავალმანდატიან საარჩევნო ოლქში პროპორციული სისტემით არჩეული 150 პარლამენტის წევრისაგან. კონსტიტუციური ჩანაწერი საყოველთოობაზე ნიშნავს, რომ სახელმწიფომ და ამ შემთხვევაში ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ უნდა უზრუნველყოს საქართველოს ყველა მოქალაქის არჩევნებში ჩართულობის შესაძლებლობა. კონსტირუციურად დაცული უფლების უზრუნველყოფისათვის ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან არაგონივრული ტექნიკური დაბრკოლებების შექმნა ვერ იქნება დასაბუთებული.

სწორედ თავისუფალი და სამართლიანი და საყოველთაო არჩევნები არის დემოკრატიული მმართველობის ქვაკუთხედი. ის ასევე არის მოქალაქეებსა და მთავრობას შორის სოციალური კონტრაქტისა და სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპების პრაქტიკაში გამოვლინება, სადაც მოქალაქეები მონაწილეობენ ხელისუფლების და შესაბამისად, მათი მომავლის ფორმირებაში. ხალხი ხელისუფლების წყაროდ აღიარებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მიხედვითაც, სწორედ მოქალაქეთა კოლექტიური ნების არჩევნებში გამოხატვით ყალიბდება ხელისუფლება. ამ ნების ნათელი გამოვლინების უზრუნველსაყოფად დემოკრატიული სახელმწიფოებში არჩევნების ჩატარების ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი არჩევნების საყოველთაობაა, რაც ძირითადად გულისხმობს მოქალაქეთა საყოველთაო ჩართულობას აქტიურ საარჩევნო უფლების განხორციელებაში. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად არჩევნებში მონაწილეობის უფლება აქვს საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან. საქართველოს კონსტიტუციაში და საერთაშორისო კანონმდებლობაში განმტკიცებულ ფუნდამენტურ უფლებებს შორის მოცემულია არჩევნებში დისკრიმინაციის გარეშე მონაწილეობის უფლება. ეს კი, მათ შორის გულისხმობს იმის უზრუნველყოფას, რომ საცხოვრებელი ადგილი არ უნდა იყოს ბარიერი ხმის მიცემისთვის. განსაკუთრებით ეს საკითხი მნიშვნელოვანია საპარლამენტო არჩევნების კონტექსტში, რადგან საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს, კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში კონტროლს უწევს მთავრობის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს. შესაბამისად საქართველოს პარლამენტის, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს ფორმირებისათვის, მნიშვნელოვანია უზრნველყოფილ იქნეს საქართველოს ყველა მოქალაქის ჩართულობა მიუხედავად მათი საცხოვრებელი ადგილისა.

არჩევნების საყოველთაობა გამყარებულია, არაერთი საერთაშორისო პრინციპით, მათ შორისაა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, რომლის 21-ე მუხლი ადგენს, რომ (1) ყოველ ადამიანს აქვს უფლება მონაწილეობდეს თავისი ქვეყნის მართვა-გამგეობაში ან უშუალოდ, ანდა თავისუფლად არჩეულ წარმომადგენელთა მეშვეობით, და რომ (3) ხალხის ნება უნდა იყოს საფუძველი მთავრობის ძალაუფლებისა; ეს ნება უნდა გამოიხატებოდეს პერიოდულ და გაუყალბებელ არჩევნებში, რომლებიც უნდა ტარდებოდეს საყოველთაო და თანასწორი საარჩევნო უფლების პირობებში, ფარული კენჭისყრით, ანდა სხვა თანაბარმნიშვნელოვანი ფორმების მეშვეობით, რომლებიც უზრუნველყოფენ ხმის მიცემის თავისუფლებას.

ამავე ნაწილშია მნიშვნელოვანი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის 25-ე მუხლი, რომლის მიხედვითაც თითოეულ მოქალაქეს მე-2 მუხლში ნახსენები რაიმე დისკრიმინაციისა და დაუსაბუთებელ შეზღუდვების გარეშე უნდა ჰქონდეს უფლება და შესაძლებლობა: a) მონაწილეობდეს სახელმწიფო საქმეთა წარმოებაში, როგორც უშუალოდ, ისე თავისუფლად არჩეული წარმომადგენლების საშუალებით. b) მისცეს ხმა და არჩეულ იქნას საყოველთაო პერიოდულ არჩევნებში, რომლებიც წარმოებს საყოველთაო და თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით და უზრუნველყოფს ამომრჩევლების სურვილის გამოვლინებას. c) თავის ქვეყანაში თანასწორ პირობებში შეეძლოს სახელმწიფოს სამსახურში შესვლა.

არჩევნებში მონაწილეობის უფლება შეიძლება დაექვემდებაროს მხოლოდ კანონით დადგენილ შეზღუდვებს, რომელიც არის არადისკრიმინაციული და ეფუძნება ობიექტურ და გონივრულ კრიტერიუმებს. ხმის მიცემის უფლება შეიძლება დაექვემდებაროს მხოლოდ ისეთ გონივრულ შეზღუდვებს, როგორიცაა მინიმალური ასაკობრივი ლიმიტი. ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა ამ მუხლთან დაკავშირებით განმარტებებიც გააკეთა თავის ზოგად კომენტარში No25 (1996) და განსაზღვრა, რომ ‘სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ქმედითი ზომები იმისათვის, რომ ხმის მიცემის უფლების მქონე ყველა პირმა შეძლოს ამ უფლების გამოყენება. იქ, სადაც საჭიროა ამომრჩეველთა რეგისტრაცია, ეს უნდა გაადვილდეს და არ უნდა შეიქმნას დაბრკოლებები ასეთი რეგისტრაციისთვის. თუ ბინადრობის მოთხოვნები ვრცელდება რეგისტრაციაზე, ისინი უნდა იყოს გონივრული და არ უნდა იყოს დაწესებული ისე, რომ გამორიცხოს უსახლკაროები ხმის უფლებისგან [...]; “პაქტით აღიარებული სხვა უფლებებისა და თავისუფლებებისგან განსხვავებით, 25-ე მუხლი მოიცავს „თითოეული მოქალაქის“ უფლებებს.” გაეროს სტანდარტების მიხედვით საყოველთაო არჩევნები გულისხმობს, რომ საარჩევნო უფლება იყოს გარანტირებული ამომრჩეველთა ყველაზე ფართო ჯგუფისთვის. ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა მიუთითა, რომ ხმის უფლების გამოყენება ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველა ზრდასრული მოქალაქისთვის. კომიტეტმა ასევე აღნიშნა, რომ საყოველთაო საარჩევნო უფლების დაუსაბუთებელი შეზღუდვები მოიცავს, მაგრამ არ შემოიფარგლება შემდეგი შეზღუდვებით:

(ა) ეკონომიკური მოთხოვნები, განსაკუთრებით საკუთრების უფლებაზე დაფუძნებული

(ბ) რეზიდენტობის გადაჭარბებული მოთხოვნები;

(გ) ნატურალიზებული მოქალაქეებისთვის ხმის მიცემის შეზღუდვა (დაბადებით მოქალაქეებისგან განსხვავებით);

(დ) ენის მოთხოვნები;

(ე) საგანმანათლებლო მოთხოვნები;

(ვ) წიგნიერების მოთხოვნები;

(ზ) პარტიის წევრობა;

(თ) მსჯავრდებულთა ხმის მიცემის უფლების გადაჭარბებული შეზღუდვა;

(ი) შეზღუდული შესაძლებლობა.

საზღვარგარეთ მცხოვრები მოქალაქეების არჩევნებში ჩართულობის უზრუნველყოფას ასევე საერთაშორისოდ აღიარებული სტანდარტები. ვენეციის კომისიის 51-ე პლენარულ სესიაზე (ვენეცია, 2002 წლის 5-6 ივლისი) მიღებული სახელმძღვანელო არჩევნების შესახებ ადგენს, რომ ხმის მიცემის და არჩევის უფლება შეიძლება მიენიჭონ საზღვარგარეთ მცხოვრებ მოქალაქეებს.

საქართველოს მოქალაქეების მიერ კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების, არჩევნებში მონაწილეობის შეზღუდვა ვერ იქნება გამართლებული ადმინისტრაციული ორგანოს ფორმალური გადაწყვეტილებით საზღვარგარეთ უბნები შექმნას საკონსულო აღრიცხვაზე მყოფ საარჩევნო უფლების მქონე პირთა მონაცემების შესახებ საგარეო საქმეთა სამინისტრო ინფორმაციაზე დაყრდნობით, რადგან ცესკო ასევე არ არის შეზღუდული, საჭიროების შემთხვევაში, საკუთარი ინიციატივით მიმართოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს დამატებით დროებითი საკონსულო დაწესებულების გახსნის მოთხოვნით, სადაც შეძლებს საარჩევნო უბნის გახსნას. შესაბამისად, ცესკოს უარი საზღვარგარეთ უბნების გახსნაზე ეფუძნებოდა ფორმალობას და ვერ უზრუნველყოფდა კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისათვის საკმარის საფუძველს.

ასევე, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ უზრუნველყო საზღვარგარეთ უბნების გარკვეული ნაწილის გახსნა და უარყო განმცხადებლების მიერ მოთხოვნილი დამატებით სხვა ქვეყნებში უბნების გახსნა, რაც მიუთითებს სახელმწიფოს დისკრიმინაციულ მიდგომაზე, რადგან დაუსაბუთებელია, თუ რა საფუძვლით იხელმძღვანელა ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისას.

აქვე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ ადგენს საარჩევნო ტექნიკურ ცენზს ადგილსამყოფელის მიხედვით. ასეთი ცენზი დადგენილია მხოლოდ მუნიციპალური არჩევნების საკითხთან დაკავშირებით, კერძოდ საარჩევნო კოდექსის 134 მუხლის მიხედვით, სადაც განსაზღვრულია საარჩევნო აქტიური და პასიური უფლებები და ამავე მუხლის მე-6 მუხლით დადგენილია, რომ მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს – საკრებულოს და თვითმმართველი ქალაქის/თვითმმართველი თემის მერის არჩევნებში არ მონაწილეობენ არჩევნების დანიშვნის დღისთვის საქართველოს საზღვრების გარეთ მუდმივად მცხოვრები ამომრჩევლები, აგრეთვე არჩევნების დღეს საქართველოს საზღვრების გარეთ დროებით მყოფი ამომრჩევლები. შესაბამისად ცალსახაა, რომ კანონმდებლის ნება არ ყოფილა საარჩევნო კოდექსში რეზიდენტობის ცენზის დაწესება. ამიტომ საზღვარგარეთ მყოფი მოქალაქეების მიერ გამოვლენილი ნების შემთხვევაში (შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოში განცხადებით მიმართვა) უზრუნველყოფილი უნდა ყოფილიყო მათი ჩართულობა არჩევნებში.

როდესაც სახელმწიფო არღვევს საყოველთაო ხმის უფლებას, ის ფაქტობრივად უარყოფს დემოკრატიის ფუნდამენტურ იდეას, არჩევნებით, მოქალაქეთა ჩართულობით ქვეყნის მართვის უზრუნველყოფისა. დემოკრატიის მთავარი პრინციპი, სწორედ იმით განისაზღვრება, რომ ხელისუფლება ლეგიტიმურობას იძენს ყველა იმ პირისგან ვისზეც გავრცელდება მისი მოქმედება.

შესაბამისად სახეზეა, რომ საქართველოს ორგანული კანონის ‘საქართველოს საარჩევნო კოდექსის’ მე-3 მუხლის “ა”, 23-ე მუხლის მე-7, 32 მუხლის 1-ლი ნაწილის “ე” ქვეპუნქტებისა და ცენტრალური საარჩევნო კომისიის №51/2024, №191/2024 დადგენილებების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა, რომელიც გულისხმობს, რომ ცენტრალური საარჩევნო კომისია არ არის ვალდებული უზრუნველყოს არჩევნებში მონაწილეობაზე ხელმისაწვდომობა არაგონივრული დაბრკოლების გარეშე, მათ შორის საარჩევნო უბნების შექმნით მათი ადგილსამყოფელის გათვალისწინებით, ტერიტორიული სიახლოვის იმგვარი პრინციპით, რაც დაწესებულია საქართველოს ტერიტორიაზე მყოფი ამომრჩევლისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის 1-ლი, მე-2, მე-3 ნაწილების, 24 -ე მუხლის 1-ლი და 37-ე მუხლის მე-2 ნაწილთან მიმართებაში.

2. საქართველოს ორგანული კანონი ,,საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-3 მუხლის ,,დ“, ,,დ. ა“ და ,,დ.ბ“ ქვეპუნქტების, 76(5) მუხლის, 63-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2023 წლის 6 თებერვლის კენჭისყრის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით ჩატარების წესისა და პირობების შესახებ #7/2023 დადგენილების პირველი მუხლის “გ” ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც კენჭისყრის ფარულობის დაცვაზე პასუხისმგებლობას აკისრებს თავად ამომრჩეველს, ასევე, იმ ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც ფარულობის დარღვევა არ გულისხმობს ვის არ მისცა ხმა ამომრჩეველმა და ასევე, იმ ნორმატიული შინაარსის, რომელიც ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას არ ავალდებულებს, იმგვარად ჩატარდეს კენჭისყრის პროცედურა, რომ დაცული იყოს ხმის მიცემის ფარულობის პრინციპი და ქმნის ხმის მიცემის ფარულობის დარღვევის შესაძლებლობას საარჩევნო ბიულეტენის, ჩარჩო კონვერტის და სპეციალური მარკერის ტექნიკური მონაცემების გაუთვალისწინებლობის გამო, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2024 წლის 16 აგვისტოს დადგენილება N35/2024 „საქართველოს პარლამენტის 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნებისათვის ზოგიერთი საარჩევნო პროცედურის ელექტრონული საშუალებებით განსახორციელებლად საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრთა სახელმძღვანელო ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე”. დადგენილების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ ითვალისწინებს ფარულობის პრინციპის დარღვევის შემთხვევაში, ე.წ. ტრადიციული წესით კენჭისყრის პროცედურის (ხმის მიცემის პროცედურის) გაგრძელების შესაძლებლობას - საქართველოს კონსტიტუციის მე-3, 24-ე და, 37-ე მუხლებთან მიმართებაში.

2.1. 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნების კენჭისყრის დღე და კენჭისყრის დღის შემდგომ წარმოებული დავები.

კენჭისყრის დღის პროცედურების დარღვევებთან დაკავშირებით პოლიტიკური სუბიექტებისა და სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიერ დაიწერა საჩივრები საარჩევნო უბნებზე საქართველოს მასშტაბით. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს “საარჩევნო კოდექსის” თანახმად, კენჭისყრის დღეს საარჩევნო უბანზე დაწერილ საჩივარზე დაუყოვნებლივი რეაგირება უნდა მოახდინოს კომისიამ. თუმცა, კომისია ძირითადად არ რეაგირებდა აღნიშნულ საჩივრებზე. საუბნო კომისიის ქმედების გასაჩივრების შესაძლებლობა არსებობს საოლქო კომისიაში 3 დღის ვადაში. 2024 წლის 26 ოქტომბრის საქართველოს საპარლამენტო არჩევნების საჩივრების სტატისტიკა ცესკოს ელექტრონული რეესტრის მიხედვით 26 ოქტომბრიდან 30 ოქტომბრის ჩათვლით: პოლიტიკური სუბიექტების მიერ საოლქო საარჩევნო კომისიებში შეტანილია 582 საჩივარი: „ერთიანობა- ნაციონალური მოძრაობა“-303; „ძლიერი საქართველო ლელო ხალხისთვის“- 96; „გახარია საქართველოსთვის“- 24; ‘კოალიცია ცვლილებებისათვის“- 159;

სადამკვირვებლო ორგანიზაციების მიერ 450 საჩივარი: „სამართლიანი არჩევნები და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“-201; „ახალგაზრდა იურისიტთა ასოციაცია“-184; „საერთაშორისო გამჭვირვალობა“- 65

თუმცა, პრაქტიკაში პრობლემას ქმნის ის გარემოება, რომ კენჭისყრის დღეს 8 საათამდე დაწერილი საჩივრები ინახება კენჭისყრის დღის ჩანაწერთა წიგნში (ეს უკანასკნელი არის მთელი დღის განმავლობაში უბანზე არსებული ვითარება, მათ შორის საჩივრები), რომელიც ილუქება და დალუქულ მდგომარეობაში გადაეცემა საოლქო საარჩევნო კომისიას. ზემდგომ საოლქო საარჩევნო კომისიაში საჩივრების წარდგენის შემდეგ, საოლქო საარჩევნო კომისია საჩივრების განხილვისას არ ხსნის დალუქულ საარჩევნო დოკუმენტაციას. საჩივრების დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის საფუძვლად კი უთითებს ქვემდგომი საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრების ახსნა განმარტებებს, რაც ვერ აკმაყოფილებს დავის განხილვისათვის მინიმალურ ობიექტურ სტანდარტს.

გარდა საარჩევნო უბნებზე დაწერილი საჩივრებისა, საარჩევნო უბნებთან არსებული საკანონმდებლო მოწესრიგების დარღვევით საარჩევნო უბნების ამომრჩეველთა მასობრივ კონტროლზე, ზეწოლასა და ძალადობრივ ფაქტებთან დაკავშირებით 200-მდე ზარი განხორციელდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრის ნომერზე, 112-ზე.

2.2 2024 წლის 29 ოქტომბერს 73-ვე საოლქო საარჩევნო კომისიაში შევიდა საჩივარი თითოეულ ოლქში შემავალი ყველა საარჩევნო უბნის შემაჯამებელი ოქმების (ანუ შედეგების) ბათილად ცნობის მოთხოვნით. მპგ “ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობის” მიერ შეტანილი საჩივრები ითვალისწინებდა, როგორც 2263 ელექტრონული და 768 ტრადიციული წესით ჩატარებული უბნების ბათილობას. ხოლო, “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია” ითხოვდა ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით ჩატარებული საარჩევნო უბნების კენჭისყრის შედეგების ბათილად ცნობას. საოლქო საარჩევნო კომისიების მიერ არცერთი საჩივარი არ იქნა დაკმაყოფილებული და საჩივრების არსებითი განხილვის გარეშე შეჯამდა შედეგები. საოლქო კომისიების შემაჯამებელ ოქმებს არ ეთანხმებოდნენ საოლქო კომისიის წევრები და მთელი საქართველოს მასშტაბით დაიწერა 282 კომისიის წევრის განსხვავებული აზრი, აქედან, ,,ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობის” მიერ დანიშნულმა კომისიის წევრებმა 67 ოლქში დაურთეს განსხვავებული აზრი შემაჯამებელ ოქმებს, ,,კი ევროპას-სტრატეგია აღმაშენებლის” მიერ დანიშნულმა კომისიის წევრებმა 60 განსხვავებული აზრი დაწერეს, ,,ევროპული საქართველოს” კომისიის წევრებმა - 61 განსხვავებული აზრი, ,,გირჩის” კომისიის წევრებმა-14, ,,ძლიერი საქართველო-ლელო, ხალხისთვის, თავისუფლებისთვის” წევრებმა - 38; ,,მოქალაქეების” წევრებმა - 30; ,,ევროპელი დემოკრატების” წევრებმა - 10 განსხვავებული აზრი. კომისიის წევრების განსხვავებული აზრები თან დაერთო საოლქო საარჩევნო კომისიების შემაჯამებელ ოქმებს.

დადგენილია, რომ ბიულეტენის მეორე მხარეს ჩანდა ამომრჩევლის მიერ გაკეთებული არჩევანი, რაც დადასტურებული თავად ცესკოს თავმჯდომარის მიერ საჯაროდ გაკეთებული განცხადებით. თუმცა, ცესკო მაინც მიიჩნევს, რომ ამომრჩევლის კონსტიტუციური - თავისუფალი არჩევანის უფლება - დაცული იყო. ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების და ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების არგუმენტაციით სახეზე იყო ქვემოთ მოყვანილი სამართლებრივი და ფაქტობრივი პრობლემები, რაც ჯამში ქმნიდა შიშზე დაფუძნებული, თავისუფალი ნების დათრგუნვის შედეგად არჩევანის გაკეთების პირობებს.

საქართველოს საარჩევნო კოდექსის პირველი მუხლის თანახმად, კი სწორედ ცენტრალური საარჩევნო კომისიის ვალდებულებაა ამ ნორმების დაცვის გარანტიების შექმნა. ხოლო ამ ვალდებულების შესრულება შეუძლებელია საარჩევნო პროცესისათვის კანონით დადგენილი პროცედურების ზედმიწევნით სრული სიზუსტით დაცვის გარეშე.

საჩივრებით კი ყველა მოდავე სუბიექტი ადასტურებდა იმას, რომ მასობრივად ირღვეოდა მარკირების პროცედურები (რითაც უნდა გადამოწმდეს ამომრჩეველმა მისცა თუ არა უკვე ხმა); ხმის მიცემის კაბინაში არაუფლებამოსილი პირების ყოფნა ამომრჩეველთან ერთად, სხვის მაგივრად ხმის მიცემა (გაყალბება); დამკვირვებლების გამოძევება/დაკვირვების ხელშეშლა; ვერიფიკაციების აპარატების დესინქრონიზაცია (ხშირად ჩახსნილი იყო ერთიანი ქსელიდან); უბნიდან 100 მეტრის რადიუსში “ქართული ოცნების” და სახელისუფლებო პირების მობილიზება და ამომრჩევლის კონტროლი; კანონმდებლობით გათვალისწინებული დოკუმენტების გარეშე ხმის მიცემა, პასპორტში ჩადებული ბარათზე დაწერილი პირადი ნომრებით ხმის მიცემა (ამას წინ უძღოდა არჩევნებამდე პირადობის მოწმობების ჩამორთმევის არაერთი ფაქტი, რისი დამადასტურებელი მტკიცებულებები გადავეცით ყველა საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიას). სიების კონტექსტში სადავოდ რჩება, სრულფასოვნად აღირიცხა თუ არა საზღვარგარეთ მყოფი პირები მონაცემები, რადგან ოფიციალური მონაცემებით ცესკოს მიერ ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობა შეადგენს 3,508,294 ამომრჩეველს. ამ მონაცემიდან 276,042 ამომრჩეველი იმყოფება საზღვარგარეთ. ხოლო საზღვარგარეთ მყოფ ამომრჩევლებიდან მხოლოდ 95,910 ამომრჩეველია რეგისტრირებული ცესკოს მიერ საზღვარგარეთ გახსნილ საარჩევნო უბნების ამომრჩეველთა სიებში.

დავის წარმოების ყოველ ეტაპზე საარჩევნო ადმინისტრაცია ახდენდა დარღვევების ფრაგმენტაციას და უმნიშვნელოდ წარმოჩენას, თუმცა, დარღვევების რაოდენობას, მათ ხასიათს და ურთიერთკავშირს თუ შევამოწმებთ, უდაო ხდება ის ფაქტი, რომ ამომრჩეველი არჩევანს აკეთებდა ზეწოლისა და შიში ფონზე.

2.3. ამომრჩევლის მიერ ნების თავისუფალი გამოვლენა

კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლთან მიმართებით, თავისუფალი არჩევნების უფლება - „მაღალი ხელშემკვრელი მხარეები კისრულობენ ვალდებულებას, გონივრული პერიოდულობით ჩაატარონ თავისუფალი არჩევნები ფარული კენჭისყრით ისეთ პირობებში, რომლებიც უზრუნველყოფენ ხალხის თავისუფალი ნება-სურვილის გამოხატვას საკანონმდებლო ორგანოს არჩევაში.“

ევროპულმა სასამართლომ პირველი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის შესაბამისობის შემოწმებისას ყურადღება გაამახვილა ორ კრიტერიუმზე: სახეზე იყო თუ არა თვითნებობა ან პროპორციულობის არარსებობა და დააბრკოლა თუ არა შეზღუდვამ პირთა აზრის გამოხატვის თავისუფლების განხორციელება. ამასთან, იგი ხაზს უსვამს ნებისმიერი საარჩევნო კანონმდებლობის შეფასების აუცილებლობას შესაბამისი ქვეყნის პოლიტიკური ევოლუციის გათვალისწინებით, რაც იმას ნიშნავს, რომ ერთი სისტემისთვის მიუღებელი მახასიათებლები შეიძლება გამართლდეს მეორეში(Mathieu-Mohin and Clerfayt v. Belgium, § 52; Ždanoka v. Latvia [დიდი პალატა], §§ 103-104და 115). გვ. 7).

თითოეული ამომრჩევლის ხმას უნდა ჰქონდეს საკანონმდებლო ორგანოს დაკომპლექტებაზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ხმის მიცემის უფლება, საარჩევნო პროცესი და ბოლოს, თავად დემოკრატიული წესრიგი აზრს მოკლებული იქნებოდა (Riza and Others v. Bulgaria, § 148).

საარჩევნო პროცესში ხმი უფლების ფარულობის დარღვევასთან დაკავშირებით არსებობს ევროსასამართლოს გადაწყვეტილება. საქმეზე მსჯელობისას სასამართლომ მიიჩნია, რომ ხმის მიცემის სისტემამ უნდა უზრუნველყოს კენჭისყრის ფარულობა, რაც საშუალებას მისცემს ამომრჩეველს გამოიყენოს თავისი ხმა სასურველი კანდიდატისთვის მისაცემად თავისუფლად და ეფექტურად, თავისი სინდისის შესაბამისად და სხვების მხრიდან არასათანადო გავლენის, დაშინების ან დაგმობის გარეშე. კენჭისყრის ფარულობა ასევე ემსახურება უფრო ფართო საზოგადოებრივ ინტერესს თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველსაყოფად.

პრაქტიკული თვალსაზრისით, საკითხი, თუ ვის მისცა ხმა ამომრჩეველმა მოცემულ არჩევნებზე, არ უნდა იყოს ცნობილი საზოგადოებისთვის. ხმის მიცემის სისტემამ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლების დარწმუნება, რომ ისინი არ იქნებიან იძულებული პირდაპირ ან ირიბად გაამჟღავნონ თუ ვის მისცეს ხმა. [( ამ კონკრეტულ საქმეში) განმცხადებლები არ ამტკიცებდნენ, რომ საარჩევნო უბნებზე პროცედურა არ უზრუნველყოფდა მათი ხმების საიდუმლოებას, არამედ საიდუმლოება არ იყო უზრუნველყოფილი იმის გამო, რომ მათ ჰქონდათ მხოლოდ ერთი არჩევანი, როგორც ამომრჩევლებს,შესაბამისად მათი არჩევანი ირიბად გამჟღავნდა ყველასთვის. ] (Bakirdzi and E.C. v. Hungary)

ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა რეზოლუციაში (1590 (2007) რეგლამენტრიებულია ხმის მიცემის ფარულობის დაცვის გარანტიები. რეზოლუცია მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს უზრუნველყონ ფარული ხმის მიცემა ყველა მოქალაქისთვის, მათ შორის ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფებისთვის, როგორიცაა მოხუცები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები და წერა-კითხვის უცოდინარები, და დარწმუნდნენ, რომ უზრუნველყოფილი იქნება შესაბამისი საშუალებები, რათა მათ შეეძლოთ ხმის მიცემა ფარულად და განსაკუთრებით კი, მიიღოს ისეთი ზომები, როგორიცაა ამომრჩევლთა ანონიმურობის შენარჩუნება იმგვარად, რომ არ შეიძლებოდეს ამომრჩევლის დაკავშირება ამომრჩევლის მიერ მიცემულ ხმასთან.

ევროსასამართლოს პრაქტიკის გააზრება ცხადყოფს, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს საარჩევნო პროცედურების გამართულად წარმართვას, თავად საარჩევნო კოდექსის მიზნებიდან გამომდინარე, რომ არ შეილახოს ამომრჩევლის კონსტიტუციით გარატნირებული ნების თავისუფლად გამოვლენის უფლება. საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-3 მუხლით განმტკიცებულია არჩევნების ჩატარების პრინციპები. არჩევნების ჩატარების ერთ-ერთ პრინციპად განსაზღვრულია კენჭისყრის ფარულობა და ამომრჩევლის მიერ ნების თავისუფალი გამოვლენა. კენჭისყრის ფარულობის გარეშე შეუძლებელია ამომრჩევლის მიერ გამოვლენილი ნების თავისუფლებაზე საუბარი. როგორც ზემო აღნიშნულ ევროსასამართლოს პრაქტიკის მიმოხილვაშია განმარტებული, საარჩევნო უბანზე მისულ ამომრჩეველს არ უნდა ჰქონდეს განცდა იმისა, რომ პირდაპირ ან ირიბად შესაძლებელია მასზე ზემოქმედება. ელექტრონული წესით ჩატარებული არჩევნები სიახლე იყო ამომრჩეველთა უმრავლესობისათვის, იქიდან გამომდინარე რომ პირველი საარჩევნო წელი იყო, როდესაც ტექნოლოგიური საშუალებების გამოყენებამ დაფარა საარჩევნო უბნების 70%, კერძოდ, 73 ოლქში შემავალი 3044 საარჩევნო უბნიდან 2263 უბანზე კენჭისყრა ჩატარდა ელექტრონული წესით, ხოლო 781 უბანზე კენჭისყრა ჩატარდა ტექნოლოგიური საშუალებების გამოყენების გარეშე, ე.წ. “ტრადიციული წესით”. აღსანიშნავია რომ ამ ფაქტობრივმა გარემოებამ, რომელიც დაკავშირებული იყო ტექნოლოგიური საშუალებების დანერგვასთან წინასაარჩევნო პერიოდშივე დათრგუნა ამომრჩეველთა რწმენა მათ ნებაზე ირიბი ზემოქმედების გამორიცხვასთან დაკავშირებით.

საარჩევნო დღეს უბანზე მისულ ამომრჩევლებს შეეზღუდათ ნების თავისუფლად გამოვლენის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება. ელექტრონული წესით ჩატარებულ უბნებზე ტოტალურად დაირღვა კენჭისყრის ფარულობის პრინციპი. ამომრჩევლებმა ვერ შეძლეს საკუთარი არჩევანის გამოხატვა ფარულად. საერთაშორისო პრაქტიკაც ადასტურებს, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს ფარულობის განმარტებისას იმ გარემობას, რომ გამორიცხული იყოს ამომრჩევლის დაკავშირება ამომრჩევლის მიერ მიცემულ ხმასთან. თუ კენჭისყრის დღის პროცედურა არ ხდის ამომრჩევლის ანონიმურობას შესაძლებელს, მაშინ შეუძლებელია ვისაუბროთ კენჭისყრის ფარულობის დაცვაზე. ელექტრონული წესით გამართულ საარჩევნო უბნბებზე კენჭისყრის პროცეუდრამ ვერ უზრუნველყო ამომრჩევლის ანონიმურობა. საარჩევნო კაბინაში შესული ამომრჩეველი, რომელიც იღებს მარკერს და აკეთებს არჩევანს, აბრუნებს ბიულეტენს და ათავსებს ჩარჩო-კონვერტში, ვარაუდობს რომ კავშირი მასა და მის მიერ მიცემულ ხმას შორის უკვე ამ აქტის შემდეგ გაწყვეტილია. თუმცა, ხმის მთვლელ აპარატთან მისული ამომრჩეველი ხედავს, რომ მის მიერ გამოხატული არჩევანი, ბიულეტენის მთვლელ აპარატში მოთავსებისას აღსაქმელია კენჭისყრის შენობაში მყოფი კომისიის წევრებისა თუ სხვა ამომრჩეველთათვის. უბანზე მისული ამომრჩევლის მიერ ნების გამოვლენა არის, არჩევანის გაკეთება როგორც რომელიმე საარჩევნო სუბიექტის სასარგებლოდ, ასევე არცერთი მათგანის სასრგებლოდ. ამ შემთხვევაში, როდესაც საუბარია ამომრჩევლის მიერ ნების თავისუფალ გამოლვენაზე ფასდება ის გარემობები, რომ ამომრჩევლის მიერ გამოხატული ნება იყო სხვა პირთათვის აღსაქმელი, დასანახი, გარჩევადი. ელექტრონული წესით გამართულ საარჩევნო უბნებზე არ იყო დაცული კენჭისყრის ფარულად ჩატარების პრიცნიპი.

როდესაც კენჭისყრის ფარულობის პრიცნიპი არის მასიურად დარღვეული ამომრჩეველში იქმნება ტოტალური კონტროლის განცდა. ტოტალური კონტროლის განცდაზე საუბრისასას მნიშვენლოვანია კონტექსტის გათვალისწინება. კონტექსტში იგულისხმება წინასაარჩევნო გარემო, როცა საჯარო ხელისუფლებასა და მმართველ პარტიას შორის ამ საპარლამენტო არჩევნებისათვის გაძლიერდა ზღვრის წაშლის ტენდენცია. შესაბამისად, ამომრჩევლები, რომლებიც იყვნენ დასაქმებულნი საჯარო სექტორში, ასევე, ყველაზე მეტად მოწყვლადი ჯფუგები: სოციალურად დაუცველები, ეთნიკური უმცირესობები, მათ ჰქონდათ განცდა, რომ სახელისუფლებო პარტიის წინააღმდეგ გაკეთებული არჩევანის შემთხვევაში, მათ წინააღმდეგ ამოქმედდებოდა სახელისუფლებო ბერკეტები. შესაბამისად, წინასაარჩევნო გარმეოს გათვალისწინებით, ელექტრონული წესით ჩატარებულ საარჩევნო უბნებზე კენჭისყრის ფარულობის დარღვევამ გავლენა მოახდინა ამომრჩეველთა ნების ფორმირებაზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად “...პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თავისუფალი, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით…არჩეული პარლამენტის წევრებისაგან”. კონსტიტუციია მოქალაქის მიერ არჩევნებში საკუთარი არჩევანის გამოვლენას აღიარებს მხოლოდ თავისუფალი ნების პირობებში. შესაბამისად, ტერმინი “უზრუნველყოფილია” ადგენს ხელისუფლების ვალდებულებას - შექმნას სრულფასოვანი გარემო არჩევნებზე ნების თავისუფალი გამოვლენისათვის.

საქართველოს საქალაქო სასამართლო No3/8534-24 საქმეზე (მოსარჩელეები “მპგ “ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობა”, მპგ “ძლიერი საქართველო ლელო ხალხისხთვის თავისუფლებისათვის” და “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია”- მოპასუხე მხარე ცენტრალური საარჩევნო კომისია) გამოტანილი გადაწყვეტილების 7.4 პუნქტში აღნიშნავს: “სასამართლო სრულად იზიარებს მოპასუხის პოზიციას იმის თაობაზე, რომ 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნებზე გამოყენებული სპეციალურ ჩარჩო-კონვერტში (სპეციალური ჩარჩო-კონვერტის ფორმა დადგინდა ცესკოს 2024 წლის 10 ოქტომბრის №266/2024 განკარგულებით), ამავე არჩევნებზე გამოყენებული საარჩევნო ბიულეტენის (საარჩევნო ბიულეტენის ფორმა და ტექსტი დადგინდა, ცესკოს 2024 წლის 10 ოქტომბრის №265/2024 და №266/2024 განკარგულებებით) ამომრჩევლის მიერს სწორად მოთავსების შემთხვევაში, შეუძლებელი იყო ხმის მიცემისა და საარჩევნო ბიულეტენის შევსების ფარულობის დარღვევა.” “ამრიგად, ამომრჩევლის მიერ სპეციალურ ჩარჩო-კონვერტში საარჩევნო ბიულეტენის სწორადმოთავსების, ხოლო შემდგომ ამომრჩევლის მიერ სპეციალური ჩარჩო-კონვერტით საარჩევნობიულეტენის ხმის დათვლის სპეციალურ ელექტრონულ აპარატში სწორად მოთავსების შემთხვევაში, შეუძლებელი იყო ხმის მიცემისა და საარჩევნო ბიულეტენის შევსების ფარულობის დარღვევა. კერძოდ, შეუძლებელი იყო გამოჩენილიყო, თუ რომელი საარჩევნო სუბიექტის წინ არსებული წრეგააფერადა ამომრჩეველმა.”

აღნიშნული სადავოდ გამხდარ ნორმებს სძენს იმ ნორმატიულ შინაარს, რომ კენჭისყრის დღეს ფარულობის დაცვაზე პასუხისმგებლობა ეკისრება ამომრჩველს. სასამართლოს ამ განმარტებით ამომრჩეველს აკისრებს ვალდებულებას უზრუნველყოს მის მიერ გამოხატული ნების ფარულობა.

ასევე, სასამართლოს ეს განმარტება ნორმას სძენს შინაარსს, რომლითაც ამომრჩევლის მიერ გამოხატულ ნებას უშუალოდ უკავშირებს საარჩევნო სუბიექტს. მაშინ როდესაც, ამომრჩევლის მიერ გამოხატული ნება შესაძლოა საერთოდ არ მიემართებოდეს არცერთ საარჩევნო სუბიექტს. ამომრჩევლის მიერ ბიულეტენის ხმის მთვლელ აპარატში მოთავსებისას გარჩევადი იყო ამომრჩეველმა ნება გამოხატა რომელიმე საარჩევნო სუბიექტის სასარგებლოდ, თუ საერთოდ არ გამოუხატავს ამომრჩეველს ნება. ელექტრონული საშუალებებით გამართულ საარჩევნო უბნებზე არსებობდა ამის გარჩევის შესაძლებლობა, რაც ადასტურებს კენჭისყრის ფარულობის დარღვევას და ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლენის შეზღუდვას.

ამდენად, სახეზეასაქართველოს ორგანული კანონი ,,საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-3 მუხლის ,,დ“, ,,დ. ა“ და ,,დ.ბ“ ქვეპუნქტების, 76(5) მუხლის, 63-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2023 წლის 6 თებერვლის კენჭისყრის ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით ჩატარების წესისა და პირობების შესახებ #7/2023 დადგენილების პირველი მუხლის “გ” ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა, რომელიც კენჭისყრის ფარულობის დაცვაზე პასუხისმგებლობას აკისრებს თავად ამომრჩეველს, ასევე, იმ ნორმატიული შინაარის, რომლის მიხედვითაც ფარულობის დარღვევა არ გულისხმობს ვის არ მისცა ხმა ამომრჩეველმა და ასევე, იმ ნორმატიული შინაარსის, რომელიც ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას არ ავალდებულებს, იმგავარად ჩატარდეს კენჭისყრის პროცედურა, რომ დაცული იყოს ხმის მიცემის ფარულობის პრინციპი და ქმნის ხმის მიცემის ფარულობის დარღვევის შესაძლებლობას საარჩევნო ბიულეტენის, ჩარჩო კონვერტის და სპეციალური მარკერის ტექნიკური მონაცემების გაუთვალისწინებლობის გამო - საქართველოს კონსტიტუციის მე-3, 24-ე და, 37-ე მუხლებთან მიმართებაში.

3. საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 77-ე მუხლის მე-2, მე-4 და მე-5 ნაწილების იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც არ აძლევს სასამართლოს სისხლის სამართლის კოდექსის 164(3) მუხლით საქართველოს პროკურატურის მიერ გამოძიების დაწყებისას საქმის განხილვის შეჩერების უფლებამოსილებას საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე და 31-ე მუხლებთან მიმართებით

3.1. საარჩევნო დავების განხილვა საარჩევნო ადმინისტრაციასა და საერთო სასამართლოებში. დავების სამართლიანი განხილვით სარგებლობის უფლების შეზღუდვას ადასტურებს თეთრიწყაროს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შემდეგ, საერთო სასამართლოებში განვითარებული პროცესები. თეთრიწყაროს მაგისტრმა მოსამართლემ მტკიცებულებათა შესწავლის მიზნით, სასამართლო პროცესზე აღადგინა ხმის მიცემის სრული პროცესი და დაადგინა ფარულობის პრინციპის დარღვევის ფაქტი და ბათილად ცნო 30 უბნის შედეგი. ამ გადაწყვეტილების შემდეგ სააპელაციო სასმართლომ სრულად შეცვალა საარჩევნო დავებთან დაკავშირებული პრაქტიკა, რომელიც საარჩევნო დავების განხილვის შემჭიდროვებული ვადებიდან გამომდინარე იხილებოდა სხვადასხვა მოსამართლის მიერ. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლომ გააერთიანა ყველა არასამთარვორობო ორგანიზაციის სააპელაციო საჩივარი, მესამე პირებად ჩართო პოლიტიკური სუბიექტები და სრული 24 საათი იხილავდა საქმეს რამდენიმე 15 წუთიანი შესვენებით.

ასევე, სააპელაციო სასამართლომ თეთრიწყაროს მიერ უტყუარად დადგენილი გარემოების დასაძლევად/გასაბათილებლად თავად ჩაატარა “იგივე” ექსპერტიზა, თუმცა მეორე ინსტანციაში ელემენტარული ობიექტურობის სტანდარტი არ იყო დაკმაყოფილებული, რადგან ექსპერიმენტში ბიულეტენის აპარატში შეცურებას ახდენდნენ ცესკოს ის თანამშრომლები, რომლებიც საარჩევნო ადმინისტრაციის წარმომადგენლებს ატრენინგებდნენ ტექნიკურ საკითხებში. მიუხედავად იმისა, რომ სხდომაზე მოთხოვნილი იყო, რომ ეს პროცედურა ჩატარებულიყო შემთხვევითობის პრინციპის დაცვით სასამართლოში მოყვანილი მოქალაქის მიერ, სასამართლომ ეს მოთხოვნა არ დააკმაყოფილა. გარდა ამისა, აპელანტის, ცესკოს მიერ სააპელაციო სასამართლოში განმეორებით იგივე მტკიცებულებების ჩატარების აუცილებლობა არ იყო სათანადოდ დასაბუთებული, რადგან მხარემ ვერ წარმოადგინა ვერც ერთი არგუმენტი, თუ რა წესების დარღვევით ჩაატარა თეთრიწყაროს სასამართლომ მტკიცებულების გამოკვლევა. აღსანიშნავია, რომ ამ დროისათვის ჯერ კიდევ არ არსებობს სააპელაციო სასამართლოს დასაბუთებული/მოტივირებული გადაწყვეტილება.

3.2. საოლქო საარჩევნო კომისიების გადაწყვეტილებების გასაჩივრება ცესკოსა და საქალაქო სამართლოში:

ცესკომ, ისევე როგორც საოლქო კომისიებმა, არსებითად არ განიხილა პოლიტიკური სუბიექტებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ წარდგენილი საჩივრები, არ დაინტერესებულება 282 განსხვავებული აზრის შესწავლით და მტკიცებულებების გამოკვლევით.

ცესკოს გადაწყვეტილება გასაჩივრდა სასამართლოში. ამ შემთხვევაშიც თბილისის საქალაქო სასამართლოში გაერთიანდა მპგ “ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობის”, მპგ “ძლიერი საქართველო ლელო ხალხისთვის თავისუფლებისთვის” და “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის” სარჩელები. მოსარჩელეებმა ჯამში 11 შუამდგომლობა დააყენებს პროცესზე და სასამართლომ არცერთი შუამდგომლობა არ გაიზიარა და შესაბამისად, არც ერთი არ დაკამყოფილდა. შუამდგომლობებით ვითხოვდით ხელახლა მტკიცებულებათა გამოკვლევას და კენჭისყრის პროცედურების ექსპერიმენტს ობიექტურობის სტანდარტების დაცვით, დამატებითი მტკიცებულებების მოწოდების დავალდებულებას ცესკოსთვის, განსხვავებული აზრის წარმდგენი საოლქო კომისიის წევრების დაკითხვას სასამართლოს მიერ. ყველა შუამდგომლობაზე უარის თქმის შემდეგ, მოვითხოვეთ საქმის განხილვის შეჩერება სასამართლოს მიერ, რადგან საქართველოს პროკურატურის მიერ დაწყებულია გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 164(3) მუხლით, რომელიც გულისხმობს არჩევნებთან დაკავშირებული დოკუმენტების: საარჩევნო სიების, ოქმების, ბიულეტენების, სარეგისტრაციო ჟურნალების და საკონსტროლო ფურცლების განზრახ გაყალბება. შუამდგომლობის არგუმენირებული იყო იმ გარემოებით, რომ სასამართლოს არც ერთი დოკუმენტის შესწავლის შესაძლებლობა არ ჰქონდა და შესაბამისად, ვერ აიღებდა პასუხისმგებლობას კანონიერი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებაზე, თუმცა აღნიშნული შუამდგომლობაც არ დამკაყოფილდა.

3.3. საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილების გასაჩივრება სააპელაციო სასამართლოში

ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2024 წლის 13 ნოემრბის გადაწყვეტილება 14 ნოემბერს გასაჩივრდა სააპელაციო სასამართლოში. 15 ნოემბერს, 11:50 აპელანტებს გვეცნობა რომ სააპელაციო განხილვა ჩაინიშნა 16:00 საათზე და ის წარიმართა მხარეთა ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამ დროისთვისაც სააპელაციო სასამართლოს სამოტივაციო ნაწილი მხარეებისათვის ცნობილი არ არის.

აღნიშნული დავების გათვალისწინებით 16 ნოემბერს ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ შეაჯამა 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების შედეგები.

წინასაარჩევნო პერიოდის, მათ შორის ხმათა რაოდენობის დათვლის, დარეგისტრირების და შედეგების გადაცემის საკითხი განხილული იქნა საქმეში - დავიდოვი რუსეთის წინააღმდეგ რომელიც ეხებოდა სადავო ანომალიებს ფედერალურ საკანონმდებლო და მუნიციპალურ არჩევნებში. მომჩივნები სხვადასხვა მოცულობით მონაწილეობდნენ ამ არჩევნებში: ისინი ყველა რეგისტრირებულნი იყვნენ საარჩევნო სიებში, ხოლო ზოგიერთი მონაწილეობდა კიდეც საარჩევნო ასამბლეაში (ასე რომ საქმე ეხებოდა თავისუფალი არჩევნების უფლების როგორც აქტიურ ასევე პასიურ ასპექტებს), ხოლო სხვები იყვნენ საარჩევნო კომისიის წევრები ან დამკვირვებლები.

ვენეციის კომისიის რეკომენდაციებზე დაყრდნობით, სტრასბურგის სასამართლომ დაადგინა, რომ თავისუფალი არჩევნების ცნება რისკის ქვეშ დადგება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დამტკიცდება პროცედურული დარღვევები, რომლებსაც შეუძლიათ ხელი შეუშალონ ხალხის აზრის გამოხატვის თავისუფლებას, მაგალითად ამომრჩეველთა ხმების გაყალბების გზით; და როდესაც ეროვნულ დონეზე არ ხდება ასეთი საჩივრების ეფექტური გამოკვლევა (მიუხედავად იმისა, რომ ევროპული სასამართლო დაუშვებდა გონივრულ შეზღუდვებს ინდივიდუალური ამომრჩევლების შესაძლებლობის თაობაზე გაასაჩივრონ შედეგები, მაგალითად, ამომრჩეველთა კვორუმი) (§§ 283-288).

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების ერთ-ერთი მთავარი გარანტიაა ეროვნულ სისტემაში საარჩევნო უფლებებთან დაკავშირებული ინდივიდუალური საჩივრების ეფექტური განხილვის არსებობა. მსგავსი სისტემა უზრუნველყოფს ხმის მიცემისა და არჩევნებში მონაწილეობის უფლების ეფექტურ განხორციელებას, აგრეთვე ინარჩუნებს ნდობას სახელმწიფოს მიერ საარჩევნო პროცესის ადმინისტრაციის მიმართ და წარმოადგენს სახელმწიფოს ხელთ არსებულ მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს, რათა შეასრულოს კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლით დაკისრებული პოზიტიური ვალდებულება, რაც გულისხმობს დემოკრატიული არჩევნების ჩატარებას (Uspaskich v. Lithuania, § 93). გვ.32

სადაც არსებობს სამართლებრივი დაცვის საშუალება, ნებისმიერი ხარვეზი შეიძლება წარდგენილ იქნეს სტრასბურგის სასამართლოს წინაშე კონვენციის 1-ლი დამატებითი ოქმის მე-3 მუხლის შესაბამისად. მსავსი ხარვეზები შეიძლება წარმოადგენდეს ამ მუხლის დარღვევას, როდესაც ეჭვქვეშ დგება საარჩევნო პროცესის მთლიანობა. არჩევნების შედეგთან დაკავშირებულ დავას თან უნდა ახლდეს გარკვეული მინიმალური გარანტიები თვითნებობის წინააღმდეგ (Davydov and Others v. Russia, § 288). კერძოდ, გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს იმ ორგანომ, რომელიც უზრუნველყოფს მიუკერძოებლობის მინიმალურ გარანტიებს. ანალოგიურად, აღნიშნული ორგანოს დისკრეცია არ უნდა იყოს გადაჭარბებულად ფართო: ის ეროვნული კანონმდებლობის დებულების მიხედვით საკმარისი სიზუსტით უნდა იყოს შეზღუდული. საბოლოოდ, პროცედურა ისეთი უნდა იყოს, რომ უზრუნველყოს სამართლიანი, ობიექტური და საკმარისად დასაბუთებული გადაწყვეტილება და, აგრეთვე, თავიდან აირიდოს შესაბამისი ხელისუფლების ორგანოს მხრიდან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება (Podkolzina v. Latvia, § 35; Kovach v. Ukraine, §§ 54-55; Kerimova v. Azerbaijan, §§ 44-45; Riza and Others v. Bulgaria, § 144). სტრასბურგის სასამართლო, როდესაც იხილავს მსგავს საკითხს, შემოიფარგლება მხოლოდ იმის დადგენით, ეროვნული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება იყო თუ არა თვითნებური ან აშკარად დაუსაბუთებელი (ibid., § 144; Kerimli and Alibeyli v. Azerbaijan, §§38-42; Davydov and Others v. Russia, § 288).

ამდენად, არჩევნების შედეგების კონსტიტუციურად ცნობის ერთ-ერთი ძირითად საფუძველია საარჩევნო დავების სამართლიანი განხილვა საარჩევნო ადმინისტრაციისა და სასამართლოს მიერ. სამართლიანი განხილვა მოიცავს სასამართლო განხილვის ეტაპზე სასამართლოს მიერ არჩევნების კანონიერად ჩატარების შემოწმების ეტაპზე, სასამართლოს მიერ საარჩევნო ტექნიკისა და დოკუმენტაციის სრულად გამოკვლევასა და შესწავლას. მათ შორის, ისეთების როგორიცაა ა) ამომრჩეველთა ვერიფიკაციის აპარატი; ბ) ამომრეველთა ვერიფიკაციის აპარატში ჩატვირთული ამომრჩეველთა სია (რაც გულისმობს სიის სისწორისა და მოსული ამომრჩევლის გადამოწმების შესაძლებლობას); გ) ამომრჩეველთა ვერიფიკაციიის დამადატურებელი ქვითრების შემოწმებას და ა.შ.

საქართველოს პროკურატურის 2024 წლის 1-ლი ნოემბრის #13/70926 მიერ ცესკოს თავმჯდომარის, გიორგი კალანდარიშვილისთვის გაგზავნილი წერილით დასტურდება, რომ საქართველოს პროკურატურამ დაიწყო გამოძიება სისხლის სამართლის კოდექსის 164(3) მუხლით - არჩევნების გაყალბება. წერილით საგამოძიებო ორგანო ითხოვს: “სისხლის სამართლის საქმეზე სრული და ყოველმხრივი გამოძიების ჩატარების უზრუნველსაყოფად, თბილისის საქალაქო სასამართლოდან ინფორმაციის გამოთხოვის შესახებ განჩინების მიღებამდე, გთხოვთ, უზრუნველყოთ, 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში გამოყენებულ ვერიფიკაციის აპარატებში არსებული ინფორმაციის, მათ შორის არჩევნებზე ხმის მისაცემად გამოცხადებული მოქალაქეების შესახებ ინფორმაციის სათანადო შენახვა და დაცულობა.” შესაბამისად, საქართველოს პროკურატურამ გამოძიების ჩატარების მიზნით დალუქა საარჩევნო დოკუმენტაცია და საერთო სასამართლოებში დავების განხილვის ეტაპზე შეუძლებელი იყო სასამართლოს მიერ აღნიშნული დოკუმენტაციის გამოთხოვა და შესწავლა. გამომდინარე იქიდან, რომ აღნიშნული დოკუმენტების შესწავლა სასიცოხლოდ მნიშვნელოვანია ჩატარებული არჩევნების კანონიერების სრულფასოვანი შესწავლისთვის, რისი შესაძლებლობაც სასამართლოებს არ გააჩნიათ. შესაბამისად, სადაო ხდება თავად საერთო სასამართლოების მიერ დოკუმენტების სრულფასოვანი შესწავლის შედეგად მიღებული გადაწყვეტილებების კანონიერება და სამართლიანობა.

ქ. თბილისის საქალაქო სასამართლოში 2024 წლის 13 ნოემბრის სხდომაზე, მოსარჩელე მხარის მპგ “ერთიანობა - ნაციონალური მოძრაობის” წარმომადგენლის მიერ დაყენებულ იქნა შუამდგომლობა სასამართლო განხილვის შეჩერების თაობაზე, საქართველოს პროკურატურის მიერ გამოძიების დასრულებამდე, რადგან სასამართლოს არ ჰქონდა რეალური შესაძლებლობა სრულად გამოეკვლია საქმისათვის მნიშვნელოვანი მტკიცებულებები. შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარი დასაბუთებული იქნა საქართველოს საარჩევნო კოდექსის სადაო ნორმებით, რადგან მოპასუხის, ცესკოს მტკიცებით საარჩევნო კოდექსი, როგორც ორგანული და სპეციალური კანონი ადგენს საარჩევნო დავების განხილვის “მკაცრ” ვადებს და სასამართლოს არ გააჩნია, სამართლებრივი შესაძლებლობა დავის შეჩერების. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ევროპის სასამართლოს განმარტებით: “თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების ერთ-ერთი მთავარი გარანტიაა ეროვნულ სისტემაში საარჩევნო უფლებებთან დაკავშირებული ინდივიდუალური საჩივრების ეფექტური განხილვის არსებობა.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მითითებული ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ აძლევს სასამართლოს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 164(3) მუხლით გამოძიების დაწყებისას საქმის შეჩერების უფლებამოსილებას ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლითა და 31-ე მუხლის 1-ლი პუნქტით აღიარებულ კონსტიტუციურ უფლებებს და ცნობილ უნდა იქნეს არაკონსტიტუციურად.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა