თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის დეკრეტი N1 „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“;

ბ. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

გ. საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის დადგენილების N181 „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ პირველი პუნქტით დამტკიცებული თანდართული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებები“

დ. „იზოლაციისა და კარანტინის წესების განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2020 წლის 25 მარტის ბრძანება N01-31/ნ;

ე. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება N5865-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის დამტკიცების თაობაზე;

ვ. საქართველოს პალამენტის დადგენილება N5864-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 ბრძანების დამტკიცების თაობაზე;

ზ. საქართველოს პარლამენტის დადგენილება N5866-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 აპრილის №2 ბრძანების დამტკიცების თაობაზე.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

სადავო ნორმებით ირღვევა და შესაძლოა უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მოსარჩელის უფლებანი და თავისუფლებანი. კერძოდ:

1. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევის შესაძლებლობა

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-3 ნაწილი: “გადაწყვეტილებას ადამიანის იზოლაციის ან/და მის მიმართ საკარანტინო ღონისძიებების გამოყენების შესახებ იღებს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სამსახური “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” ევროპული კონვენციის პრინციპების დაცვით.”; საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2020 წლის 25 მარტის №01-31/ნ ბრძანების მე-2 მუხლის მე-6 პუნქტი: “კონტაქტირებული პირების დადგენას ახორციელებენ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის სამსახურების (სსიპ - ლ. საყვარელიძის სახელობის დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის შესაბამისი სამსახურები; მუნიციპალური საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცენტრები) უფლებამოსილი პირები (ეპიდემიოლოგები), რომლებიც იღებენ გადაწყვეტილებას აღნიშნული პირების იზოლაციის შესახებ.”; საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2020 წლის 25 მარტის №01-31/ნ ბრძანების მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტი :“უცხო ქვეყნიდან ჩამოსული ან/და კორონავირუსის შემთხვევასთან კონტაქტირებული ყველა ფიზიკური პირი, „საქართველოში ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების აღკვეთის ღონისძიებებისა და ახალი კორონავირუსით გამოწვეული დაავადების შემთხვევებზე ოპერატიული რეაგირების გეგმის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 28 იანვრის №164 განკარგულებით განსაზღვრული გამონაკლისების გარდა, ექვემდებარება 14 დღის განმავლობაში იზოლაციას (კარანტინს ან თვითიზოლაციას).”

მოსარჩელე ცხოვრობს საქართველოში. ზემოთ აღნიშნული სადავო ნორმების თანახმად, რადგან ვირუს Covid-19 პანდემიის ფარგლებში ყოველთვის არსებობს დიდი ალბათობა მოსარჩელეს დაუდგინდეს კორონავირუსის კონტაქტირების შემთხვევა, ის შესაძლოა სასამართლოს ნებართვის გარეშე მოთავსდეს იზოლაციაში (კარანტინი ან თვითიზოლაცია) 14 დღის განმავლობაში. შეზღუდვის თავიდან აცილება არ არის მოსარჩელის ნებაზე დამოკიდებული. რამაც შესაძლოა უშუალოდ დაარღვიოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი, მეორე და მე-3 პუნქტებით, მის გარანტირებულ თვისუფლების უფლებას.

2. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევა

„საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის დადგენილება N181-ის მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტი: „საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით.“

მოსარჩელე, საქართველოს მოქალაქე, ცხოვრობს საქართველოში, სადავო ნორმით, ისევე, როგორც საქართველოში მცხოვრებ ყველა პირს, გარდა გამონაკლისებისა, შეზღუდული აქვს გადაადგილება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე. რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით გრანტირებულ მიმოსვლის თავისუფლებას;

3. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევა

„საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის დადგენილება N181-ისმე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ჩერდება საჯარო ინფორმაციისა და პერსონალური ინფორმაციის გაცემისთვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ვადები“

მოსარჩელე, ცხოვრობს საქართველოში. მას, ისევე როგორც საქართველოში მყოფ ყველა პირს, სადავო ნორმის მიხედვით შეზღუდული აქვს საჯარო ინფორმაციაზე დროულად წვდომის უფლება, რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუიის მე-18 მუხლის მეორე პუნქტით გარანტირებული მოსარჩელის საჯარო ინფორმაცის ხელმისაწვდომობის უფლებას;

4. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევა

„საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების დანართის მე-2 მუხლის მე-7 პუნქტის პირველი და მე-2 წინადადება: „საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება სატრანსპორტო საშუალებით 3-ზე მეტი პირის (მძღოლის ჩათვლით) გადაადგილება. ამასთან, მგზავრები უნდა განთავსდნენ მძღოლის უკანა მხარეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ გაცემული რეკომენდაციების შესაბამისად, თუ სატრანსპორტო საშუალების სალონის მოწყობა აღნიშნულის შესაძლებლობას იძლევა“

მოსარჩელე, ცხოვრობს საქართველოს ტერიტორიაზე, სარჩელზე თანდართული დოკუმენტაციის დგინდება, რომ მას საკუთრებაში აქვს ავტომობილი. სადავო ნორმები მას უზღუდავს ავტომობილის (საკუთრების) მისი შეხედულებისამებრ სარგებლობის უფლებას. რითიც ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით გარანტირებული მოსარჩელის საკუთრების უფლება

5. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევა

„საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის მე-6 მუხლი: შეიზღუდოს ნებისმიერი სახის შეკრება, მანიფესტაცია და ადამიანების თავშეყრა, გარდა საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული გამონაკლისი შემთხვევებისა. „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის დადგენილება N181-ის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი: „საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით იკრძალება „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შეკრება ან/და მანიფესტაცია.“

მსოარჩელე ცხოვრობს საქართველოში, ის არ ირიცხება თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში. შესაბამსიად, მას არ აქვს შეკრებასა და მანიფესტაციის ორგანიზების, ხელმძღვანელობისა თუ მასში მონაწილეობის უფლება. სადავო ნორმებით ირღვევა მსოარჩელის 21-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით გარანტირებული შეკრების თავისუფლება

6. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევის შესაძლებლობა

„საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის მე-8 მუხლის მიხედვით, ამ დეკრეტითა და საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა გამოიწვევს:

1. ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას – ჯარიმას ფიზიკური პირებისათვის 3 000 ლარის ოდენობით, ხოლო იურიდიული პირებისათვის – 15 000 ლარის ოდენობით.

2. ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირის მიერ იმავე ქმედების განმეორებით ჩადენა გამოიწვევს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას, კერძოდ, თავისუფლების აღკვეთას 3 წლამდე ვადით, ხოლო ამ პუნქტით გათვალისწინებული ქმედებისათვის იურიდიული პირი ისჯება ჯარიმით, საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ან ლიკვიდაციითა და ჯარიმით. შესაბამისად, ხსენებული სადავო ნორმით დადგენილია სისხლისსამართლებრივი და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ზომები საგანგებო რეჟიმის დარღვევისთვის.

მოსარჩელე არის საქართველოს მოქალაქე და ცხოვრობს საქართველოში. საგანგებო მდგომარეობის რეგულაციები მასზე უშუალოდ ვრცელდება. ამასთან, სადავო ნორმა, რომლითაც ხდება სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაწესება, უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მოთხოვნებს. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის იმპერატიული მოთხოვნაა, რომ პასუხისმგებლობა დაწესდეს მხოლოდ საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონით და ამ მოთხოვნიდან გადახვევა არ დაიშვება საგანგებო მდგომარეობის პირობებშიც. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმით პასუხისმგებლობა დაწესებულია არა კანონით, არამედ - საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით. შესაბამისად, დარღვეულია კონსტიტუციის მოთხოვნები და ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით. ამიტომ, არსებობს მაღალი ალბათობა იმის, რომ შესაძლოა ის დაექვემდებაროს სადავო ნორმების მოქმედებას და დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით გარანტირებული კანონის გარეშე პასუხისმგებლობის აკრძალვა

7. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევის შესაძლებლობა

„საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის მე-9 მუხლი: „ამ დეკრეტის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა დააკისრონ საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრულმა პირებმა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. დასახელებული ნორმა ადგენს სადავო დეკრეტით მოცემული პასუხისმგებლობის დაწესების პროცედურას, კერძოდ - სუბიექტებს, რომლებსაც უფლებამოსილება აქვთ, დააკისრონ პასუხისმგებლობა.“

მოსარჩელე ცხოვრობს საქართველოში. მასზე ვრცელდება საქართველოში მოქმედ საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი და რეგულაციები. სადავო ნორმები განსაზღვრავენ პირისათვის საგანგებო რეჟიმისათვის პასუხისმგებლობის დამკისრებელ სუბიექტებს და პასუხისმგებლობის დაკისრების წესს. აღნიშნული საკითხების მოწესრიგება განეკუთვნება საპროცესო კანონმდებლობას და დამნაშავედ ცნობის პროცედურას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიზნებისთვის. გარდა ამისა, სადავო ნორმები მიღებულია პრეზიდენტის დეკრეტისა და საქართველოს მთავრობის დადგენილების ფორმით და არა - კანონით. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, დამნაშავედ ცნობის პროცედურის დადგენის უფლებამოსილება აქვს მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს - კანონით. შესაბამისად, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნებს. ამიტომ, არსეობობს შესაძლებლობა, რომ დაირღვეს უშუალოდ მოსარჩელის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებული უფლება.

8. სადავო ნორმები და უფლების უშუალოდ დარღვევის შესაძლებლობა

· საქართველოს პარლამენტის დადგენილება N5865-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის დამტკიცების თაობაზე;

· საქართველოს პალამენტის დადგენილება N5864-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 ბრძანების დამტკიცების თაობაზე;

· საქართველოს პარლამენტის დადგენილება N5866-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 აპრილის №2 ბრძანების დამტკიცების თაობაზე.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ დარღვეულია სადავო დადგენილებების მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი წესები. შესაბამისად, ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით, მე-18 მუხლის მეორე პუნქტით, მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებითა და 21-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით გარანტირებული მოსარჩელის უფლებები და შესაძლოა უშუალოდ დაირვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი, მეორე და მესამე, 31-ე მუხლის მე-5 და მე-9 პუნქატებით გარანტირებული უფლებები.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ, მეორე და მესამე პუნქტებით, მე-14 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებით, მე-18 მუხლის მეორე პუნქტით, მე-19 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებით, 21-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებსა და 31-ე მუხლის მე-5 და მე-9 პუქნტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

არგუმენტაცია ძირითადი უფლებების კანონის საფუძველზე შეზღუდვის კონსტიტუციურ მოთხოვნასთან წინააღმდეგობის თაობაზე.

1. სადავო ნორმების შინაარსი და უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება

a. 14 დღის განმავლობაში იზოლაციაში (კარანტინსა ან თვითიზოლაციაში) მოთავსება - თავისუფლების უფლება

საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2020 წლის 25 მარტის №01-31/ნ ბრძანების (შემდგომში „მინისტრის ბრძანება“) მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტი :“უცხო ქვეყნიდან ჩამოსული ან/და კორონავირუსის შემთხვევასთან კონტაქტირებული ყველა ფიზიკური პირი, „საქართველოში ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების აღკვეთის ღონისძიებებისა და ახალი კორონავირუსით გამოწვეული დაავადების შემთხვევებზე ოპერატიული რეაგირების გეგმის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 28 იანვრის №164 განკარგულებით განსაზღვრული გამონაკლისების გარდა, ექვემდებარება 14 დღის განმავლობაში იზოლაციას (კარანტინს ან თვითიზოლაციას).”

სადავო ნორმა უშვებს შესაძლებლობას მოსარჩელე 14 დღის განმავლობაში, თუკი, შესაბამისი ორგანოები დაადგენენ კორონავირუსის შემთხვევასთან მის კონტაქტირებას, მოთავსდეს იზოლაციაში (კარანტინში ან თვითიზოლაციაში). იზოლაცია, რაშიც სადავო ნორმიდან გამომდინარე, იგულისხმება როგორც კარანტინის ასევე თვითიზოლაციის შემთხვევები, მთელ რიგ ინტესიურ შეზღუდვებს გულისხმობს. კერძოდ, თავად მინისტრის ბრძანების მე-3 მუხლის თანახმად, მათ შორის, იზოლაციაში მყოფი პირის მიერ იზოლაციის ადგილის დატოვება დაუშვებელია, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც აუცილებელია მისთვის სამედიცინო მომსახურების გაწევა, რის თაობაზეც დაუყოვნებლივ ეცნობება საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის შესაბამის სამსახურს. იზოლაციაში სივრცეში იკრძალება ვიზიტორების მიღება. დასაშვებია იზოლაციაში მყოფი პირის არაპირდაპირი კონტაქტით საკვებისა და პირადი საჭიროების საგნების/ტანსაცმლის, ხოლო საჭიროებისას – მედიკამენტების გადაცემა. საცხოვრებელ სივრცეში მყოფ სხვა ადამიანებთან კონტაქტი შეზღუდულია მინიმუმამდე. დაუშვებელია 1 მეტრზე ახლო კონტაქტი 15 წუთზე მეტი დროით. თვითიზოლაციის შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ კლასიკური შეზღუდვისგან განსხვავებით სადმე მოთავსება არ ხდება პირის, იმის გამო რომ კანონით მისი ნების გარეშე აქვს ამ ადგილის დატოვების შესაძლებლობა წართმეული, თავისუფლების უფლების შეზღუდვაად უნდა მივიჩნიოთ. თავისუფლების უფლების შეზღუდვა შეიძლება როგორც პირისთვის ფიზიკურად გადაადგილების შესაძლებლობის მოსპობით (ციხეში ჩასმით), არამედ - სამართლებრივი აკრძალვებითაც, როცა პირი სანქციის შიშით ვერ ტოვებს იზოლაციის ადგილს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს თავისუფლების უფლების დაცულ სფეროს, რომლის მიხედვითაც „ადამიანის თავისუფლება დაცულია“. „რაც შეეხება „ადამიანის თავისუფლებას“, იგი გულისხმობს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-2) შესაბამისად, სადავო ნორმის თანახმად, მოსარჩელეს მისი ნების საწინააღმდეგოდ 14 დღის განმავლობაში შესაძლოა შეეზღუდოს უფლება თავისუფლად გადაადგილდეს გარკვეული სივრცის მიღმა, მისი ნების საწინააღმდეგოდ იმყოფებოდეს ერთ ადგილზე. აქვე, აღსანიშნავია, რომ იზოლაციის წესების დარღვევა მძიმე პასუხისმგებლობას, 3000 ლარიან ჯარიმას, ხოლო, განმეორების შემთხვევაში, სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს. მოსარჩელე სივრცობრივად და სოციალურად მაქსიმალურად იზოლირებული უნდა იყოს გარე სამყაროსგან. შესაბამისად, სადავო ნორმით იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებული თავისუფლების უფლება.

“საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ” საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად “გადაწყვეტილებას ადამიანის იზოლაციის ან/და მის მიმართ საკარანტინო ღონისძიებების გამოყენების შესახებ იღებს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სამსახური “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის” ევროპული კონვენციის პრინციპების დაცვით.” საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2020 წლის 25 მარტის №01-31/ნ ბრძანების (შემდგომში „მინისტრის ბრძანება“) მე-2 მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით კი “კონტაქტირებული პირების დადგენას ახორციელებენ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის სამსახურების (სსიპ - ლ. საყვარელიძის სახელობის დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის შესაბამისი სამსახურები; მუნიციპალური საზოგადოებრივი ჯანდაცვის ცენტრები) უფლებამოსილი პირები (ეპიდემიოლოგები), რომლებიც იღებენ გადაწყვეტილებას აღნიშნული პირების იზოლაციის შესახებ.” სადავო ნორმები მოსარჩელის იზოლაციაში მოთავსების შესახებ გადაწყვეტილებას მიანდობს, მხოლოდ კონკრეტულ სამსახურებს და არ ითვალისწინებს სასამართლოს ნებართვას თავისუფლების უფლების შეზღუდვისთვის რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტს.

b. სატრანსპორტო საშუალებით სრულყოფილად სარგებლობის შეზღუდვა - საკუთრების უფლება

„საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების დანართის (შემდგომში: „სადავო დადგენილება“) მე-2 მუხლის მე-7 პუნქტის პირველი და მე-2 წინადადებების თანახმად, „საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება სატრანსპორტო საშუალებით 3-ზე მეტი პირის (მძღოლის ჩათვლით) გადაადგილება. ამასთან, მგზავრები უნდა განთავსდნენ მძღოლის უკანა მხარეს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიერ გაცემული რეკომენდაციების შესაბამისად, თუ სატრანსპორტო საშუალების სალონის მოწყობა აღნიშნულის შესაძლებლობას იძლევა“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, აღნიშნული ნორმის მიზანია „გამორიცხოს სხვადასხვა საჯარო სივრცეში 3-ზე მეტი პირის თავშეყრა, რითაც შესაძლოა იზღუდებოდეს, მაგალითად, საკუთრების ობიექტის სრული რესურსით გამოყენების შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის N1/18/1497 განჩინება საქმეზე „პაატა ზანგურაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-10). ნიშანდობლივია, რომ დასახელებული ნორმა აფერხებს მესაკუთრის შესაძლებლობას, საკუთარი შეხედულებისამებრ გამოიყენოს საკუთარი ქონება - ავტოსატრანსპორტო საშუალება - კერძოდ, ავტოსატრანსპორტო საშუალებით გადაადგილოს 3-ზე მეტი პირი ან/და მგზავრები განათავსოს მძღოლის გვერდით. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, მესაკუთრის შესაძლებლობის შეზღუდვა, სრულყოფილად ისარგებლოს/განკარგოს საკუთარი ქონება ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით გარანტირებულ საკუთრების უფლებას (იხ. მაგ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 18 აპრილის №2/1/631 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - თეიმურაზ ჯანაშია და გიული ალასანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, სადავო ნორმით იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით გარანტირებული საკუთრების უფლება.

c. კომენდანტის საათი - მიმოსვლის თავისუფლება

სადავო დადგენილების მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტის მიხედვით, საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით“. აღნიშნული ნორმით ფერხდება პირის სთავისუფალი მიმოსვლა, რაც იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით გარანტირებული უფლების შეზღუდვას.

d. შეკრებისა და მანიფესტაციების უფლების შეზღუდვა

სადავო დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით იკრძალება „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შეკრება ან/და მანიფესტაცია. კანონის მე-3 მუხლის მიხედვით, „„შეკრება“ არის მოქალაქეთა ჯგუფის შეკრება ჭერქვეშ ან გარეთ, მიტინგი საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით, ხოლო „მანიფესტაცია“ - მოქალაქეთა დემონსტრაცია, მასობრივი საჯარო გამოსვლა, ქუჩაში მსვლელობა სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით, ან მსვლელობა პლაკატების, ლოზუნგების, ტრანსპარანტების და სხვა სახვითი საშუალებების გამოყენებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, დასახელებული კანონით გათვალისწინებული შეკრება და მანიფესტაცია ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების დაცულ სფეროში (იხ. მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება "მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის", მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება "საქართველოს კონსერვატიული პარტია", საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, სადავო ნორმით იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლება.

e. საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

სადავო დადგენილების მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ჩერდება საჯარო ინფორმაციისა და პერსონალური ინფორმაციის გაცემისთვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ვადები“. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის „მ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საჯარო ინფორმაცია განმარტებულია, როგორც „ოფიციალური დოკუმენტი (მათ შორის, ნახაზი, მაკეტი, გეგმა, სქემა, ფოტოსურათი, ელექტრონული ინფორმაცია, ვიდეო- და აუდიოჩანაწერები), ანუ საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე საჯარო დაწესებულების ან მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია, ასევე საჯარო დაწესებულების მიერ პროაქტიულად გამოქვეყნებული ინფორმაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე საჯარო დაწესებულების ან მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია განეკუთვნება ოფიციალურ დოკუმენტს, რომელზე ხელმისაწვდომობაც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით (იხ. მაგ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის №1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-40 მუხლით ასევე დადგენილია საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვადა - საჯარო ინფორმაცია უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ ან ცალკეულ შემთხვევებში 10 დღის ვადაში. სადავო ნორმა აჩერებს აღნიშნული ვადის მოქმედებას და საჯარო დაწესებულებებს აღჭურავს უფლებით, განუსაზღვრელი ვადით გადადონ, არ გასცენ საჯარო ინფორმაცია. შესაბამისად, სადავო ნორმით იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული ოფიციალურ დოკუმენტზე ხელმისაწვდომობის უფლება.

2. კონსტიტუციის მოთხოვნა უფლების კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებით

a. თავისუფლების, მიმოსვლის, შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობისა და საკუთრების უფლებების შეზღუდვა მხოლოდ კანონით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, მიმოსვლის თავისუფლების „დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად“, მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ყველას აქვს უფლება „კანონით დადგენილი წესით“ გაეცნოს საჯარო დაწესებულებაში არსებულ ინფორმაციას (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ"), ხოლო კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტით საკუთრების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია „კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით“. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვის შესაფასებლად გამოიყენება გამოხატვის თავისუფლებისათვის დადგენილი სტანდარტები (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება "მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის", მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება "საქართველოს კონსერვატიული პარტია", საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია „მხოლოდ კანონის შესაბამისად“. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლში უფლების კანონით შეზღუდვის მოთხოვნა პირდაპირ არ არის მითითებული კონსტიტუციის სისტემური ლოგიკიდან და ზოგადად მართლმსაჯულების განხორციელების ბუნებისგან იმპლიციტურად გამომდინარეობს, რომ თავისუფლების უფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ კანონით. “ქმედუუნარო პირის ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში მკურნალობის მიზნით, გაცნობიერებული და ინფორმირებული თანხმობის გარეშე მოთავსებას, თან უნდა ახლდეს მოთავსების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების გადამოწმება. შესაბამისი სამართლებრივი გარანტიების არარსებობა გულისხმობს/გამოიწვევს სახელმწიფოს აკრძალულ ჩარევას ინდივიდუალური თავისუფლების სფეროში, რომელიც შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ კონსტიტუციურად მნიშვნელოვანი მიზნებისათვის და მხოლოდ კანონმდებლობით მკაცრად განსაზღვრულ შემთხვევებში.” (საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-201). თავისუფლების უფლების მხოლოდ კანონით აღკვეთის შესაძლებლობაზე უთითებს “ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის” მე-5 მუხლის პირველი პუქნტი.

ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-17, მე-18 და მე-19 მუხლების მოთხოვნათა გათვალისწინებით მიმოსვლის თავისუფლება, შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლება, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობისა და საკუთრების უფლებები აუცილებელია, შეიზღუდოს კანონით.

b. უფლების კანონით შეზღუდვის მოთხოვნის შინაარსი ორდინალურ ვითარებაში

კონსტიტუციური უფლების კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციური უფლების კანონით შეზღუდვის მოთხოვნა არ გამორიცხავს პარლამენტის შესაძლებლობას, საკითხის მოწესრიგების დელეგირება მოხდინოს სხვა ორგანოებზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის №3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78). ამასთან, უფლების კანონის საფუძველზე შეზღუდვის მოთხოვნა არ გულისხმობს კანონის მხოლოდ ფორმალურად მიღებას და პარლამენტის ფორმალურ მონაწილეობას საკითხის მოწესრიგების პროცესში. მნიშვნელოვანია, უფლებაშემზღუდველი კანონი როგორც ფორმალური, ისე - მატერიალური თვალსაზრისით შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს. ამრიგად, საქართველოს პარლამენტი ვალდებულია, საკითხის მოწესრიგების დელეგირება მოახდინოს იმგვარად, რომ მიიღოს გადაწყვეტილებები ყველა პრინციპულ საკითხზე, რომელიც გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე, ხოლო სხვა ორგანოებს გადაანდოს ისეთი ტექნიკური და პროცედურული საკითხების მოწესრიგება, რომლებიც საჭიროებს ცვლად გარემოებებზე მორგებას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-30-34).

აღსანიშნავია, რომ კანონმდებლობის მიერ ძირითადი უფლებების შეზღუდვის საკითხის დელეგირებასთან დაკავშირებით მსგავსი პრაქტიკა აქვს გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს. გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დადგენილია ე.წ. არსებითობის თეორია. აღნიშნული თეორია გულისხმობს, კანონმდებლის ვალდებულებას, „თავად მიიღოს ყველა არსებითი გადაწყვეტილება ფუძემდებლურ ნორმატიულ სფეროებში“ (BVerfGE 49, 89 (126); 84, 212 (226). ძირითადი უფლებების სფეროში კანონმდებელი, ვალდებულია, მიიღოს ყველა არსებითი გადაწყვეტილება. კანონმდებელს უფლება აქვს აღმასრულებელ ხელისუფლებას მიანდოს მხოლოდ მეორეხარისხოვანი საკითხების გადაწყვეტა (BVerfGE 77, 170 (230 f.); 83, 130 (142); 95, 267 (307); 98, 218 (251); 101, 1 (34); 108, 282 (312); 116, 24 (58). აღნიშნულის გათვალისწინებით, კანონმდებელმა თავად უნდა განსაზღვროს ძირითად უფლებაში ჩარევის საგანი, შინაარსი, მიზანი და მოცულობა (BVerfGE 8, 274 (325); 80, 137 (161). იმის დასადგენად, საკითხის მოწესრიგება არსებითია თუ არა, დიდ როლს ასრულებს შესაბამისი რეგულირების მნიშვნელობა ძირითადი უფლების განხორციელებისათვის BVerfGE 95, 267 (308), აგრეთვე, რა ინტენსივობის გავლენას ახდენს რეგულირება ძირითად უფლებაზე BVerfGE 95, 267 (308).

c. უფლების კანონით შეზღუდვის მოთხოვნის შინაარსი საგანგებო მდგომარეობისას

საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს საგანგებო მდგომარეობისას კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის განსაკუთრებულ წესს. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, „საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება საქართველოს პრეზიდენტს აღჭურავს უფლებამოსილებით, საგანგებო მდგომარეობის დროს დეკრეტით შეზღუდოს ის უფლებები, რომელთა შეზღუდვა ორდინალურ ვითარებაში დაიშვება მხოლოდ კანონით. კონსტიტუციის მიხედვით, ძირითადი უფლების შეზღუდვის შესახებ პრეზიდენტის დეკრეტი ძალაში შედის გამოცემისთანავე, რაც იძლევა საგანგებო მდგომარეობისას ოპერატიული მოქმედების შესაძლებლობას. ამავდროულად, ასეთ პირობებში გამოცემული უფლებაშემზღუდველი აქტი იძენს დემოკრატიულ ლეგიტიმაციას და არ გადის საპარლამენტო კონტროლს მიღმა, რაც აძლევს საქართველოს პარლამენტს შესაძლებლობას, მიიღოს პრინციპული გადაწყვეტილება მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვის თაობაზე. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მე-3 წინადადების თანახმად, აღნიშნული უფლებების შეზღუდვის თაობაზე მიღებული პრეზიდენტის დეკრეტი დაუყოვნებლივ წარედგინება პარლამენტს დასამტკიცებლად, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის მე-6 წინადადების გათვალისწინებით, თუ პარლამენტი აღნიშნულ დეკრეტს არ დაამტკიცებს, იგი კენჭისყრისთანავე კარგავს იურიდიულ ძალას.

აღსანიშნავია, რომ საგანგებო მდგომარეობის მიუხედავად, არ იცვლება საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების ფუნდამენტურ საკითხებთან დაკავშირებით საქართველოს პარლამენტის მიერ პრინციპული გადაწყვეტილებების მიღების მოთხოვნა. ასეთ შემთხვევებში ოპერატიული მოქმედებისთვის პრეზიდენტს მინიჭებული აქვს საგანგებო უფლებამოსილება, შეზღუდოს ეს უფლებები დეკრეტით, თუმცა, დეკრეტს post factum სჭირდება დემოკრატიული ლეგიტიმაცია - დამტკიცება პარლამენტის მიერ. შესაბამისად, საგანგებო მდგომარეობისას კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებული კონსტიტუციური სტანდარტები mutatis mutandis ვრცელდება საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტზეც. კერძოდ, მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებით გათვალისწინებული უფლებების შემზღუდველი პრეზიდენტის დეკრეტით გადაწყვეტილებები უნდა იქნეს მიღებული ყველა პრინციპულ საკითხზე, რომელიც გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე, ხოლო სხვა ორგანოებზე შესაძლებელია გადანდობილ იქნეს ისეთი ტექნიკური და პროცედურული საკითხების მოწესრიგება, რომლებიც საჭიროებს ცვლად გარემოებებზე მორგებას. სხვაგვარად მიიღება მოცემულობა, როდესაც საქართველოს პარლამენტი და საქართველოს პრეზიდენტი არ ასრულებენ მათ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, ხოლო უფლების შემზღუდველი ნებისმიერი სხვა ორგანო მოქმედებს კონსტიტუციური კომპეტენციის გარეშე.

გარდა ამისა, საგანგებო მდგომარეობის პირობებში არ იცვლება ძირითადი უფლების შემზღუდველი აქტების კონსტიტუციურობის მატერიალური მოთხოვნები. კერძოდ, ძირითადი უფლება კვლავ მხოლოდ კონსტიტუციური პრინციპების (თანაზომიერების პრინციპი, სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი, თანასწორობის პრინციპი და ა.შ.) განუხრელი დაცვით უნდა შეიზღუდოს.

3. სადავო ნორმების შესაბამისობა კანონით შეზღუდვის კონსტიტუციურ მოთხოვნასთან

a. 14 დღის განმავლობაში იზოლაციაში (კარანტინსა ან თვითიზოლაციაში) მოთავსება - თავისუფლების უფლება

კანონით შეზღუდვის კონსტიტუციურ მოთხოვნებთან სადავო ნორმის შეუსაბამობის კუთხით მსჯელობა რამდენიმე ალტერნატიული მიმართულებით შეიძლება განვითარდეს მსჯელობა.

1. თავისუფლების უფლების სადავო ნორმით გათვალისწინებული დელეგირება კანონით არ განხორციელებულა და ჯანდაცვის მინისტრის ბრძანება გამოცემულია დეკრეტისა და მთავრობის დადგენილების საფუძველზე

სადავო ბრძანება გამოცემულია „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების დანართის საფუძველზე. დადგენილების მე-6 მუხლის პირველი წინადადების თანახმად „ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების თავიდან აცილების მიზნით, იზოლაციისა და კარანტინის წესები განისაზღვრება საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ნორმატიული აქტით.“ თავის მხრივ, საქართველოს მთავრობის მიერ კარანტინის და იზოლაციის წესების დადგენის თაობაზე საუბარი არის საქართველოს პრეზიდენტმა N1 დეკრეტში. „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის თანახმად საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლი იზღუდება შემდეგი შინაარსით: „საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ შესაბამის ორგანოებს მიეცეთ უფლება, საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი იზოლაციის ან კარანტინის წესების დარღვევისათვის პირი იძულებით გადაიყვანონ შესაბამის დაწესებულებაში საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ ადგილას.“ იზოლაციისა და კარანტინის წესების დადგენის უფლებას დეკრეტი, მეორე მუხლის „ა“ პუნქტის თანახმად, მთავრობას მხოლოდ კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფარგლებში აძლევს. სარჩელის ამ ნაწილში ვიმსჯელებთ დეკრეტის N1-ის მეორე მუხლის განმარტების იმ დაშვების ფარგლებში, როდესაც ამ მუხლით საქართველოს მთავრობისთვის კარანტინის და იზოლაციის წესის დადგენა, არ სცდება მე-14 მუხლის მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლებს და არ იჭრება თავისუფლების უფლებაში. შესაბამისად, გვაქვს რეალობა, როდესაც დეკრეტი თავისუფლების უფლების შეზღუდვის საკითხს მთავრობას გადაანდობს არა სადავო ნორმით გათავლისწინებული იზოლაციის წესების დადგენის, არამედ იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამრღვევი პირების მიმართ. შესაბამისად, დეკრეტით მე-13 მუხლის შეზღუდვა სადავო ნორმის შინაარსით საქართველოს მთავრობაზე საერთოდ არ განხორციელებულა, ამიტომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს უფლების კანონით შეზღუდვის კონსტიტუციურ მოთხოვნას.

2. საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ით საქართველოს მთავრობაზე თავისუფლების უფლების შეზღუდვის დელეგირება განხორციელდა, თუმცა დელეგირების შესახებ პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი ვერ აკმაყოფილებს უფლების კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციური სტანდარტებს და და ჯანდაცვის მინისტრის ბრძანება გამოცემულია დეკრეტისა და მთავრობის დადგენილების საფუძველზე

მეორე დაშვების მიხედვით, მართალია „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლი არ ეხება სადავო ნორმის შინაარსით თავისუფლების უფლების შეზღუდვას და ასეთს უშვებს მხოლოდ კარანტინისა და იზოლაციის წესების დამრღვევი პირების მიმართ, მოსარჩელე ვარაუდობს, რომ სტრუქტურული გაუმართაობის მიუხედავად, თავისუფების უფლების შეზღუდვა იზოლაციისა და კარანტინის მიზნებისთვის შეზღუდულია ამავე დეკრეტის მეორე მუხლის პირველი პუქტით. ამას ადასტურებს საქმეზე გიორგი ჭაუჭიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ არსებითი განხილვის სხდომაზე საქართველოს მთავრობის წარმომადგენლის მიერ დაფიქსირებული პოზიცია, რომ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის მეორე მუხლის „ა“ პუნქტის მიზნებისთვის კარანტინი/იზოლაცია არის ძალიან ფართო და მათ შორის პირთა 14 დღიან იზოლაციას გულისხმობს ერთ სივრცეში.

სადავო ბრძანება გამოცემულია „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტისა და „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის №181 დადგენილების საფუძველზე. ამიტომ, უნდა შემოწმდეს არის თუ არა ამ აქტებით საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრზე დელეგირებული თავისუფლების უფლების შეზღუდვა და რამდენად აკმაყოფილებს დელეგირება უფლების კანონით შეზღუდვის კონსტიტუციურ სტანდარტებს.

საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ს მეორე მუხლის „ა“ პუნქტის თანახმად, „საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, დაადგინოს იზოლაციისა და კარანტინის წესები“.

აღსანიშნავია, რომ დეკრეტის აღნიშნული დებულება საკმარისი სიცხადით არ განსაზღვრავს თავისუფლების უფლების შინაარსს და ფარგლებს, აგრეთვე არ შეიცავს თავისუფლების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებულ პრინციპულ საკითხებზე გადაწყვეტებს. ხსენებული ნორმიდან არ იკვეთება, რომ საქართველოს პრეზიდენტმა (და შემდგომში პარლამენტმა) მიიღეს გადაწყვეტილება პრინციპულ საკითხებზე. ასევე არ დგინდება, რომ საქართველოს პარლამენტმა შინაარსობრივად განიხილა და მხარი დაუჭირა ისეთ შეზღუდვას, როგორიც სადავო ნორმით დადგენილი. შესაბამისად, დეკრეტით არ მომხდარა თავისუფლების უფლების შეზღუდვის დელეგირება საქართველოს მთავრობაზე საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურია.

3. საქართველოს მთავრობაზე თავისუფლების უფლების შეზღუდვის დელეგირება განხორციელდა „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით

აღსანიშნავია, რომ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2020 წლის 23 აპრილს მიღებული კანონით, რომელიც ძალაში ამავე წლის 24 აპრილს შევიდა, კანონის მე-11 მუხლში განხორციელდა რამდენიმე ცვლილება. კერძოდ, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-6 ნაწილით განისაზღვრა, რომ „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო.“ მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ლოგიკურია დეკრეტის პარალელურად არსებობდეს უფლების კანონით შეზღუდვის მოწესრიგება. ამ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ მინისტრის ბრძანებაში გამოცემის საფუძვლად საქართველოს მთავრობის დადგენილება და საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტია მითითებული, არ გამოირიცხება ამ მოცემულობაშიც ბრძანებაში არსებული სადავო მოწესრიგება (ნორმა) „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე არსებობდეს.

მიუხედავად ამისა, აღსანიშნავია, რომ კანონის აღნიშნული დებულება საკმარისი სიცხადით არ განსაზღვრავს თავისუფლების უფლების შინაარსს და ფარგლებს, აგრეთვე არ შეიცავს თავისუფლების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებულ პრინციპულ საკითხებზე გადაწყვეტებს. ხსენებული ნორმიდან არ იკვეთება, რომ საქართველოს პარლამენტმა მიიღო გადაწყვეტილება პრინციპულ საკითხებზე. ასევე არ დგინდება, რომ საქართველოს პარლამენტმა შინაარსობრივად განიხილა და მხარი დაუჭირა ისეთ შეზღუდვას, როგორებიც არის: ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლები, მიზნები, ინტენსივობა, ხანგრძლივობა და სხვა პრინციპული საკითხები, რომელიც იზოლაციისა და კარანტინისას თავისუფლების უფლების შეზღუდვას ახლავს თან. შესაბამისად, კანონით არ მომხდარა თავისუფლების უფლების შეზღუდვის დელეგირება საქართველოს მთავრობაზე საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურია.

4. თავისუფლების უფლების შეზღუდვა ხორციელდება სასამართლოს ნებართვის გარეშე

როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ პირის კარანტინში მოთავსება, გარკვეული დროის განმავლობაში მისი სრული სივრცობრივ-სოციალური იზოლაცია გარე სამყაროსგან, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევაა და არ წარმოადგენს რა მეორე პუნქტში მოხსენიებულ “თავისუფლების აღკვეთას”, რაც მართლსაწინააღმდეგო ქმედებაზე სახელმწიფოს რეაგირების ფორმაა, “თავისუფლების სხვაგვარ შეზღუდვის” ცნების ქვეშ მოიაზრება. საქმეში, ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ იმ პირის ფსიქიატრიულ სტაციონარში მკურნალობისთვის მოთავსება, როდესაც პირი მოკლებულია ნების სათანადო სტანდარტებით გამოვლენის უნარს „თავისი ფორმის, ჩარევის ხარისხისა და ხანგრძლივობის გათვალისწინებით, ცალსახად წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ თავისუფლების უფლებაში ჩარევას.“ წინამდებარე შემთხვევაში როგორც ზემოთაც აღინიშნა სადავო ნორმა მოსარჩელის ნების საწინააღმდეგოდ (რაც მისი ნების გამოვლენის შეუძლებლობას უნდა გაუთანაბრდეს) სასამართლოს ნებართვის გარეშე 14 დღე იზოლაციაში მოთავსების შესალებლობას იძლევა და წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის მე-13 მუხლით გარანტირებულ თავისუფლების უფლებაში და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის ამავე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტის პროცედურულ გარანტიებს. აქვე, აღსანიშნავია, რომ “საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ” საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად “ფიზიკურ პირს უფლება აქვს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს მის მიმართ მიღებული გადაწყვეტილება.” თუმცა, აღსანიშნავია, რომ მე-13 მუხლის ფარგლებში თავისუფლების უფლების შეზღუდვის კანონიერების სასამართლო კონტროლის ვალდებულება ეკისრება სახელმწიფოს და თავისუფლებაშეზღუდულ პირზე ამ ტვირთის დაკისრება, არ წარმოადგენს სასამრთლო კონტროლს მე-13 მუხლის მიზნებისთვის.

„იმ პირობებში, როდესაც პირს წართმეული აქვს უნარი, სრულად ან ნაწილობრივ გააცნობიეროს მის მიმართ გამოყენებული შეზღუდვის მნიშვნელობა და სამომავლო შედეგები, თავისუფლების უფლების შეზღუდვაზე სასამართლო კონტროლი უაღრესად მნიშვნელოვანია. უფრო მეტიც, მაშინ როდესაც პირს უფლება არ აქვს, დამოუკიდებლად მიიღოს გადაწყვეტილება დაწესებულების დატოვების შესახებ, იქმნება იმის გაუმართლებელი რისკი, რომ ნეიტრალური სუბიექტის მხრიდან კონტროლის არარსებობის პირობებში, მეურვემ ან სამკურნალო დაწესებულებამ გადაამეტონ მათთვის მინიჭებულ უფლებამოსილებებს.“ (საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სასამართლო სადავო ნორმით გათვალისწინებული თავისუფლების უფლების შეზღუდვის ხასიათი დაკავებადაც, რომ მიიჩნიოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიზნებისთვის, ისევე როგორც ქემოკლიძის საქმეში „სადავო ნორმით დადგენილი თავისუფლების უფლების შეზღუდვა ბევრად აღემატება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ 48 საათიან დასაშვებ ზღვარს, რა ვადის განმავლობაშიც შესაძლებელია პირის თავისუფლება შეიზღუდოს სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. კონსტიტუციის აღნიშნული მოთხოვნა პირის უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიმღებ ორგანოსთან და შეზღუდვის ვადასთან დაკავშირებით იმპერატიულია. პირის თავისუფლების უფლების დაცვის კონსტიტუციის მე-18 მუხლით განმტკიცებული აღნიშნული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტანდარტი არ იძლევა პირის ამ პროცესუალური გარანტიის შეზღუდვის შესაძლებლობას.“

ამასთანავე, მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტი იძლევა ამის შესაძლობას, საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის დეკრეტით მხოლოდ იზღუდება და არ ჩერდება არცერთი კონსტიტუციური დებულების მოქმედება, კერძოდ, პრეზიდენტის დეკრეტის პირველი მუხლის თანახმად: “საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებისა და „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების შესაბამისად, საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით შეიზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში მითითებული უფლებები:” მაშინ, როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის ამავე მუხლის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით იზღუდება მე-13 მუხლით დადგენილი უფლება, თუმცა, მე-13 მუხლის მე-2-მე-6 პუნქტები (მათ შორის თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვისთვის სასამართლოს ნებართვის იმპერატიული არსებობა) შეიძლება მხოლოდ შეჩერდეს. შესაბამისად,

დღეს-დღეობით არსებულ ნორმატიული რეალობის ფარგლებში, გასაჩივრებული ნორმების მოქმედების შედეგად პირის კარანტინში მოთავსება, მისი სრული სივრცობრივი იზოლაცია ხორციელდება სასამართლო კონტროლისგან (როგორც “პრე, ასევე “პოსტ”) სრული გვერდის ავლით, რაც , იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მოქმედება არაა შეჩერებული, წარმოადგენს ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებაში არამართლზომიერი ჩარევის ფორმას.

b. სატრანსპორტო საშუალებით სრულყოფილად სარგებლობის შეზღუდვა - საკუთრების უფლება

როგორც აღინიშნა, სადავო მთავრობის დადგენილება, რომელიც არ არის საკანონმდებლო აქტი (კანონი) ზღუდავს საკუთრების უფლებას. შესაბამისად, უნდა დადგინდეს, არსებობდა თუ არა საქართველოს მთავრობაზე საკუთრების უფლების შეზღუდვის დაწესების კონსტიტუციის შესაბამისად დადგენილი წესით დელეგირება კანონით ან პრეზიდენტის დეკრეტით. ასეთის არარსებობის პირობებში ჩაითვლება, რომ საკუთრების უფლება შეიზღუდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით გათვალისწინებული ფორმალური მოთხოვნის საპირისპიროდ.

სადავო დადგენილება გამოცემულია „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის (შემდგომში: „სადავო დეკრეტი“) საფუძველზე. შესაბამისად, პირველ რიგში უნდა შემოწმდეს, ხომ არ არის დელეგირებული მთავრობაზე საკუთრების უფლების შეზღუდვა აღნიშნული დეკრეტით. სადავო დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილია - „საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, აუცილებლობის შემთხვევაში, საკარანტინო, საიზოლაციო და სამედიცინო მიზნებისათვის მის მიერ დადგენილი წესით შეზღუდოს საკუთრების უფლება და გამოიყენოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონება და მატერიალური საშუალებები“.

აღსანიშნავია, რომ დეკრეტის აღნიშნული დებულება საკმარისი სიცხადით არ განსაზღვრავს საკუთრების უფლების შინაარსს და ფარგლებს, აგრეთვე არ შეიცავს საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებულ პრინციპულ საკითხებზე გადაწყვეტებს. ხსენებული ნორმიდან არ იკვეთება, რომ საქართველოს პრეზიდენტმა (და შემდგომში პარლამენტმა) მიიღეს გადაწყვეტილება პრინციპულ საკითხებზე. ასევე არ დგინდება, რომ საქართველოს პარლამენტმა შინაარსობრივად განიხილა და მხარი დაუჭირა ისეთ შეზღუდვას, როგორიც სადავო ნორმით დადგენილი. შესაბამისად, დეკრეტით არ მომხდარა საკუთრების უფლების შეზღუდვის დელეგირება საქართველოს მთავრობაზე საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად. საქართველოს მთავრობაზე ამგვარ დელეგირებას არ იცნობს არცერთი სხვა მოქმედი საკანონმდებლო აქტი. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურია.

c. კომენდანტის საათი - მიმოსვლის თავისუფლება

როგორც აღინიშნა, სადავო დადგენილების მე-2 მუხლის მე-9 პუნქტით მიხედვით, საგანგებო მდგომარეობის ვადით იკრძალება 21:00 საათიდან 06:00 საათამდე პირთა გადაადგილება როგორც ქვეითად, ისე სატრანსპორტო საშუალებით, რაც ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ მიმოსვლის თავისუფლებას.

სადავო დეკრეტის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, დადგენილია - „საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, დაადგინოს იზოლაციისა და კარანტინის წესები“. დეკრეტის აღნიშნული დებულება, შესაძლებელია, განმარტებულ იქნეს იმგვარად, რომ მთავრობას აძლევს უფლებას, დაადგინოს იზოლაციის და კარანტინის წესები, მათ შორის, კომენდანტის საათი, რომლის ფარგლებშიც გარკვეული დროის მონაკვეთში იზღუდება პირთა გადაადგილება. დეკრეტის ხსენებული ნორმა არ შეიცავს მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლებს და განუზომელ უფლებამოსილებას გადასცემს მთავრობას. შესაბამისად, პრეზიდენტის დეკრეტით არ არის მიღებული გადაწყვეტილება უფლების შეზღუდვის პრინციპულ საკითხებზე. შესაბამისად, ეს ვერ ჩაითვლება კონსტიტუციის შესაბამის დელეგირებად.

კომენდანტის საათის შემოღების კომპეტენცია საქართველოს მთავრობას შესაძლებელია დელეგირებული ჰქონდეს „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონით. აღნიშნული კანონის მე-4 მუხლის „რ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობისას, კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს, თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, კანონმდებლობის მოთხოვნათა დაცვით შეუძლიათ განახორციელონ შემდეგი ღონისძიებანი: შემოიღონ კომენდანტის საათი. აღსანიშნავია, რომ ხსენებული ნორმა ადგენს „კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად“ შემოღების ვალდებულებას. თუმცა, აღნიშნული სტანდარტი იმდენად ფართოა, რომ არ უნდა იქნეს მიჩნეული, რომ სახეზეა მოწესრიგების კონსტიტუციის შესაბამისი დელეგირება. შესაბამისად, დასახელებული სადავო ნორმაც არ შეესაბამება კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნას.

d. საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

როგორც აღინიშნა, სადავო დადგენილებით ასევე შეზღუდულია პირის უფლება, გამოითხოვოს საჯარო ინფორმაცია. აღნიშნული უფლება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით კანონით დადგენილი წესით უნდა შეიზღუდოს.

სადავო დეკრეტის პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, დადგენილებით განსაზღვროს საჯარო სერვისებისა და ადმინისტრაციული საქმისწარმოების განხორციელების საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობისაგან განსხვავებული წესები. აღნიშნული დებულება ექსპლიციტურად არ მიუთითებს საქართველოს მთავრობის უფლებამოსილებაზე, შეზღუდოს საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა. თუმცა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა საჯარო რესურსებისა და ადმიისტრაციული საქმისწარმოების განხორციელების წესებად განისაზღვრება, სადავო დეკრეტი ვერ მიიჩნევა კონსტიტუციის შესაბამის დელეგირებად ვინაიდან, დეკრეტით არ არის გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვის შინაარსი და ფარგლები, პრეზიდენტსა და პარლამენტს არ მიუღიათ გადაწყვეტილება უფლების შეზღუდვის პრინციპულ საკითხებზე.

გარდა ამისა, მოქმედი კანონმდებლობა არ იცნობს საქართველოს მთავრობაზე ამგვარი საკითხის მოწესრიგების დელეგირებას. შესაბამისად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ ფორმალურ მოთხოვნას.

4.პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონსტიტუციურობა

a. სადავო ნორმის შინაარსი

სადავო დეკრეტის მე-8 მუხლის მიხედვით, ამ დეკრეტითა და საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა გამოიწვევს:

1. ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას – ჯარიმას ფიზიკური პირებისათვის 3 000 ლარის ოდენობით, ხოლო იურიდიული პირებისათვის – 15 000 ლარის ოდენობით. 2. ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირის მიერ იმავე ქმედების განმეორებით ჩადენა გამოიწვევს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას, კერძოდ, თავისუფლების აღკვეთას 3 წლამდე ვადით, ხოლო ამ პუნქტით გათვალისწინებული ქმედებისათვის იურიდიული პირი ისჯება ჯარიმით, საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ან ლიკვიდაციითა და ჯარიმით. შესაბამისად, ხსენებული სადავო ნორმით დადგენილია სისხლისსამართლებრივი და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის ზომები საგანგებო რეჟიმის დარღვევისთვის.

b. კონსტიტუციური მოთხოვნები პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების მიმართ

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. აღნიშნული დებულება განამტკიცებს ქმედებისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუცია აწესებს პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის შესაბამისი კანონის არსებობის აუცილებლობას და ადგენს პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონის ხარისხობრივ სტანდარტებს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-29). ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი მიუთითებს, რომ ქმედების დასჯადად გამოცხადება მხოლოდ კანონით არის დასაშვები. სასამართლოს განმარტებით, „ქმედების დასჯადად გამოცხადების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება კანონმდებლის ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37).

ამრიგად, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მოთხოვნაა, რომ პასუხისმგებლობის დაწესება მხოლოდ კანონით მოხდეს. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს პასუხისმგებლობის დაწესების განსხვავებულ წესს საგანგებო მდგომარეობისას. საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს იმ უფლებების სპეციალურ ჩამონათვალს, რომელთა შემთხვევაშიც საგანგებო მდგომარეობისას იცვლება კანონისმიერი დათქმის კონსტიტუციური მოთხოვნა და პრეზიდენტს ენიჭება მათი დეკრეტით შეზღუდვის უფლებამოსილება.

საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები. ამავდროულად, კონსტიტუციით გათვალისწინებულია პრეზიდენტის შესაძლებლობა, შეაჩეროს ცალკეული კონსტიტუციური მოთხოვნების მოქმედება. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6 პუნქტების, მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-17 მუხლის მე-3, მე-5 და მე-6 პუნქტების, მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედება. დასახელებული კონსტიტუციური დებულებები არ ითვალისწინებს პრეზიდენტის შესაძლებლობას, გადაუხვიოს პასუხისმგებლობის კანონით დაწესების მოთხოვნას, რომელიც განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით. ამავდროულად, კანონის გარეშე პასუხისმგებლობის აკრძალვის პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს ელემენტია და საგანგებო მდგომარეობა არ იძლევა ამ ფუნდამენტური პრინციპიდან გადახვევის საშუალებას. ამდენად, ნებისმიერი სახის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დადგენა ვერ იქნება პრეზიდენტის დეკრეტით მოწესრიგების სფეროს ნაწილი.

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუცია და, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა განსაკუთრებით ინტენსიურად განიხილავს პასუხისმგებლობის დაწესების გზით ადამიანის უფლების შეზღუდვას. ამისათვის საჭიროა სათანადო დემოკრატიული ლეგიტიმაცია - კანონის მიღება საქართველოს პარლამენტის მიერ, რაც უკავშირდება, როგორც დემოკრატიული გზით არჩეული წარმომადგენლების მიერ საკითხის დასჯადად გამოცხადების შესახებ თანხმობის გაცხადებას, აგრეთვე - დემოკრატიულ პროცესს, რომლის ფარგლებშიც ფართო საზოგადოებრივი განხილვის შედეგად მიიღება გადაწყვეტილება ამა თუ იმ ქმედებისათვის პასუხისმგებლობის დაწესების თაობაზე.

მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, უფლების შეზღუდვის თაობაზე გამოცემულ პრეზიდენტს ორგანული კანონის ძალა აქვს, და მას ამტკიცებს დემოკრატიული წესით არჩეული პარლამენტი, თუმცა, დეკრეტი მაინც არ არის საკმარისი საფუძველი პასუხისმგებლობის დასაწესებლად. უპირველესად, როგორც აღინიშნა, იმ უფლებებთან დაკავშირებით, რომელთა შეზღუდვა კანონით არის დასაშვები, კონსტიტუცია საგანგებოდ მიუთითებს პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე შეზღუდვის თაობაზე. შესაბამისად, კონსტიტუციური ლოგიკა იმაზე მიუთითებს, პრეზიდენტის დეკრეტის ორგანული კანონის ძალა არ არის საკმარისი მისი კონსტიტუციის მიზნებისათვის კანონად მისაჩნევად.

გარდა ამისა, პრეზიდენტის დეკრეტით პასუხისმგებლობის დაწესებას ვერ გაამართლებს მისი დამტკიცება პარლამენტის მიერ შემდეგი გარემოებების გამო: (1) საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, ძირითადი უფლებების შემზღუდველი პრეზიდენტის დეკრეტი (როგორიც არის, მათ შორის, სადავო დეკრეტი) მოქმედებს პარლამენტის მიერ მისი დამტკიცების საკითხის გადაწყვეტამდეც, იმის მიუხედავად, პარლამენტი დაამტკიცებს თუ არა მას. შესაბამისად, ამ პერიოდში ქმედება სამართალდარღვევად გამოცხადებულია სათანადო დემოკრატიული ლეგიტიმაციის - პარლამენტის თანხმობის გარეშე და პარლამენტის მიერ დეკრეტის არდამტკიცება მხოლოდ სამომავლო ურთიერთობისათვის იწვევს მისი ძალის დაკარგვას. (2) საგანგებო მდგომარეობის ბუნების გათვალისწინებით პარლამენტის მიერ საკითხის განხილვა ვერ ხდება სათანადო დემოკრატიული პროცედურების მიხედვით, ვინაიდან პარლამენტი მოქმედებს ექსტრაორდინალურად, მხოლოდ ამტკიცებს პრეზიდენტის დეკრეტს (ან უარს ამბობს დამტკიცებაზე) და არ ხდება საკითხის ფართო საზოგადოებრივი განხილვა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მოთხოვნაა, რომ პასუხისმგებლობა დაწესებული იქნეს მხოლოდ კანონით. პასუხისმგებლობის დაწესება საქართველოს პარლამენტის ექსკლუზიური უფლებამოსილებაა და მისი კონსტიტუციური ლეგიტიმაცია არ აქვს არცერთ კონსტიტუციურ ორგანოს, მათ შორის, არც საქართველოს პრეზიდენტს საგანგებო მდგომარეობისას გამოცემული დეკრეტით.

c. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციურ მოთხოვნებთან

როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმით დაწესებულია გარკვეული ქმედებისთვის სადავო დეკრეტითა და მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული საგანგებო რეჟიმის დარღვევისათვის ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, სახელმწიფოს რეაქცია პირის მიერ ჩადენილ სამართალდარღვევაზე განეკუთვნება პასუხისმგებლობის ზომას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მიზნებისთვის (იხ. მაგ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის N 3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41,46).

ამრიგად, სადავო ნორმა, რომლითაც ხდება სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაწესება, უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მოთხოვნებს. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის იმპერატიული მოთხოვნაა, რომ პასუხისმგებლობა დაწესდეს მხოლოდ საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონით და ამ მოთხოვნიდან გადახვევა არ დაიშვება საგანგებო მდგომარეობის პირობებშიც. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმით პასუხისმგებლობა დაწესებულია არა კანონით, არამედ - საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით. შესაბამისად, დარღვეულია კონსტიტუციის მოთხოვნები და ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

5.პასუხისმგებლობის დაწესების პროცედურა

a. სადავო ნორმების შინაარსი

სადავო დეკრეტის მე-9 მუხლის მიხედვით, ამ დეკრეტის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა დააკისრონ საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრულმა პირებმა საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. დასახელებული ნორმა ადგენს სადავო დეკრეტით მოცემული პასუხისმგებლობის დაწესების პროცედურას, კერძოდ - სუბიექტებს, რომლებსაც უფლებამოსილება აქვთ, დააკისრონ პასუხისმგებლობა.

სადავო დადგენილების მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და ამ დადგენილებით გათვალისწინებული ვალდებულებების დარღვევისათვის, კომპეტენციის ფარგლებში, რეაგირებას ახორციელებენ ამ მუხლის პირველი-1​​² პუნქტებით გათვალისწინებული უწყებების უფლებამოსილი პირები. თუ შესაბამისი სამართალდარღვევა ადმინისტრაციულ გამოკვლევას არ საჭიროებს, აღნიშნული უწყებების უფლებამოსილი პირები ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს ადგილზე განიხილავენ და სამართალდამრღვევს ადგილზევე შეუფარდებენ ადმინისტრაციულ სახდელს, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად.

b. კონსტიტუციის მოთხოვნა პასუხისმგებლობის დადგენის პროცედურასთან დაკავშირებით

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით. ხსენებული კონსტიტუციური დებულება ადგენს არაერთ მნიშვნელოვან გარანტიას პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების - დამნაშავედ ცნობასთან დაკავშირებით. მათ შორის, ერთ-ერთი გარანტიაა, რომ პირის დამნაშავეობა უნდა დამტკიცდეს „კანონით დადგენილი წესით“. შესაბამისად, პირის დამნაშავედ ცნობის წესი უნდა დადგინდეს კანონით. ამასთან, ტერმინი „დამნაშავედ ცნობა“ არ მიემართება მხოლოდ კანონმდებლობით განსაზღვრულ სისხლისსამართლებრივ დამნაშავეობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ კონსტიტუციაში მოცემული ტერმინები უნდა განიმარტოს მათი ავტონომიური კონსტიტუციური მნიშვნელობით, რომლებიც შესაძლოა, არ ემთხვეოდეს კანონმდებლობაში არსებულ განმარტებებს (იხ. მაგ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/2/579 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია რობაქიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19). ამ შემთხვევაში დამნაშავედ ცნობის წესების კანონით დადგენის მოთხოვნა ვრცელდება ყველა იმ ურთიერთობაზე, რომელშიც სახელმწიფო აწესებს პასუხისმგებლობას. ეს მოთხოვნა უნდა გავრცელდეს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობაზე და ისეთი მკაცრ პასუხისმგებლობის ზომის დაკისრებაზე, როგორიც არის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა საკმაოდ დიდი ფულადი ჯარიმის სახით.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის მე-4 პუნქტი არ ითვალისწინებს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტიდან გადახვევას და საქართველოს პრეზიდენტს არ აღჭურავს უფლებამოსილებით, დეკრეტით შეზღუდოს ან შეაჩეროს პირის დამნაშავედ ცნობასთან დაკავშირებული კონსტიტუციური გარანტიები.

ამავდროულად, მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ პირის დამნაშავედ ცნობასთან დაკავშირებული ურთიერთობები წესრიგდება საპროცესო კანონმდებლობით. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საპროცესო კანონმდებლობა წარმოადგენს საჯარო სამართლის მნიშვნელოვან დარგს და მოიცავს იმ საკანონმდებლო აქტების ერთობლიობას, რომლებიც არეგულირებენ სამართალწარმოების განხორციელებისას წარმოშობილ ურთიერთობებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/4/641 გადაწყვეტილება საქმეზე „ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ქონების მართვისა და განკარგვის შესახებ“ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-22). ამასთან, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, „საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას მიეკუთვნება“. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტის მიხედვით კი - საპროცესო კანონმდებლობის მოწესრიგების განსაკუთრებულ გამგებლობაზე უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოა საქართველოს პარლამენტი (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/4/641 გადაწყვეტილება საქმეზე „ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ქონების მართვისა და განკარგვის შესახებ“ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-22). შესაბამისად, საქართველოს პრეზიდენტს, ისევე როგორც სხვა კონსტიტუციურ ორგანოს საქართველოს პარლამენტის გარდა არ აქვს უფლებამოსილება, რომ დაადგინოს დამნაშავედ ცნობის პროცედურა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აუცილებელი კონსტიტუციური მოთხოვნაა, რომ სამართალწარმოების წესები, მათ შორის, დამნაშავედ ცნობის წესი დადგინდეს საქართველოს პარლამენტის მიერ - კანონით.

c. სადავო ნორმების შესაბამისობა კონსტიტუციურ მოთხოვნებთან

როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმები განსაზღვრავენ პირისათვის საგანგებო რეჟიმისათვის პასუხისმგებლობის დამკისრებელ სუბიექტებს და პასუხისმგებლობის დაკისრების წესს. აღნიშნული საკითხების მოწესრიგება განეკუთვნება საპროცესო კანონმდებლობას და დამნაშავედ ცნობის პროცედურას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიზნებისთვის. გარდა ამისა, სადავო ნორმები მიღებულია პრეზიდენტის დეკრეტისა და საქართველოს მთავრობის დადგენილების ფორმით და არა - კანონით. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, დამნაშავედ ცნობის პროცედურის დადგენის უფლებამოსილება აქვს მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს - კანონით. შესაბამისად, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნებს.

შეკრებებისა და მანიფესტაციების ბლანკეტური აკრძალვა

1. სადავო ნორმების შინაარსი და უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება

a. სადავო ნორმების შინაარსი

საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის N1 დეკრეტის მე-6 მუხლის და საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის N1 დეკრეტის მე-6 მუხლის თანახმად:

“შეიზღუდოს ნებისმიერი სახის შეკრება, მანიფესტაცია და ადამიანების თავშეყრა, გარდა საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული გამონაკლისი შემთხვევებისა.”

საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად :

“საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით იკრძალება „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შეკრება ან/და მანიფესტაცია.”

b. უფლებაში ჩარევა

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად :

“ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება.”

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, შეკრება და მანიფესტაცია სიტყვისა და აზრის გამოხატვის კონკრეტულ ფორმას (LEX SPECIALIS) წარმოადგენს,იგი ინსტრუმენტალური ბუნებისაა და მისი შეზღუდვის საფუძვლები სიტყვისა და აზრის გამოხატვის შეზღუდვის საფუძვლების იდენტურია :

“შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლებას, როგორც გამოხატვის სპეციალურ ფორმას, ორი თანაბრად მნიშვნელოვანი უფლებისაგან განუყოფელი ასპექტი გააჩნია: შეკრება და მანიფესტაცია, როგორც აზრის გამოხატვის ფორმა (უფლების ფორმალური მხარე) და კონკრეტული აზრი, რომელსაც შეკრება ან მანიფესტაცია ემსახურება. ეს არის ინსტრუმენტული უფლება, რომელიც ამ უფლებით მოსარგებლე პირს (მისი პოლიტიკური, სოციალური, არტისტული, რელიგიური და ა.შ.) გრძნობებისა და შეხედულებების გამოხატვის შესაძლებლობას აძლევს. შეკრება და მანიფესტაცია შეიძლება იყოს პოლიტიკური საქმიანობის განუყოფელი ელემენტი, ემსახურებოდეს აზრის გამოხატვას, ინფორმაციის მიღებასა და გავრცელებას და ა.შ.. სწორედ ამ შინაარსით არის კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლება ინსტრუმენტული და ასეთ შემთხვევაში შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვის საფუძვლები შეიძლება იყოს იდენტური იმ უფლების შეზღუდვის საფუძვლებისა, რომლის რეალიზებასაც ის ემსახურება.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება II-4).

საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში ხელისუფლების ხელში ძალაუფლების კონცენტრირებასთან ერთად იზრდება ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებათა დარღვევის რისკები , ასეთ დროს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სამოქალაქო სექტორის აქტიურობა, საჯარო დისკუსიის ხელშეწყობა, იდეათა ბაზრის წარმოება, საჯარო ინტერესის მქონე საკითხების განხილვა, ხელისუფლების მიერ განხორციელებული ქმედებების საზოგადოებრივი მონიტორინგი, მათ საფუძველზე წარმოშობილი პრობლემებზე, ეთიკურ თუ სამართლებრივ დილემებზე საჯაროდ აპელირების შესაძლებლობა. გამოხატვის თავისუფლებას, გარდა სხვა ღირებულებითი ასპექტებისა, გააჩნია ხელისუფლების პოლიტიკური ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფის ეფექტი, იგი წარმოადგენს საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფის ინტერესების რეალიზების მექანიზმს.

პრეზიდენტის დეკრეტის მე-6 მუხლის თანახმად შეიზღუდა, თუმცა, მის ფარგლებში გამოცემული საქართველოს მთავრობის დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საგანგებო მდგომაროების მოქმედების პერიოდში, აბსოლუტურად აიკრძალა შეკრებისა და მანიფესტაციით უფლებით სარგებლობა. ხელისუფლების მიერ მიღებული ზომის ფარგლებში, პირები მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას შეკრიბონ საჯაროდ, საკუთარი შეხედულებების დაფიქსირების მიზნით. ამდენად, სახეზეა ჩარევა მოსარჩელის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტით გარანტირებულ შეკრების თავისუფლებაში.

c. უფლების შეზღუდვის თანაზომიერება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოციტირებული პრაქტიკიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული უფლებრივი სფეროს შეზღუდვის საფუძვლები მოცემულია საქართველოს კოსნტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუქნტში, რომლის თანახმადაც :

“ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.”

საქართველოს ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების საფუძველი პანდემიიდან მომდინარე საფრთხეებზე ეფექტური რეაგირების საჯარო ინტერესია, რაც გულისხმობს იმას, რომ შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტში ჩამოთვლილი საფუძვლებიდან არის : “საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა”

პანდემიიდან საზოგადოებრივ ჯანმრთელობაზე მომავალი საფრთხის სფეციფიკიდან გამომდინარე, მჭიდრო სოციალური ინტერაქციის გარკვეული ფორმები ზრდის პანდემიის გავრცელების საფრთხეს. შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების აკრძალვა, როგორც სოციალური დისტანცირების უზრუნველყოფის ნორმატიული საფუძველი არის ლეგიტიმური მიზნის (საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა) მიღწევის ეფექური და გამოსადეგი საშუალება. შეკრებისა და მანიფესტაციის აკრძალვა გარკვეული ხარისხით უზრუნველყოფს სოციალურ დისტანცირებას, რაც, თავისმხრივ, პანდემიაზე რეაგირების ლეგიტიმურ ფორმას წარმოადგენს.

მიუხედავად ამისა, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტითა და მთავრობის დადგენილებით შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების აბსოლუტური, უპირობო, შეზღუდვა, ბლანკეტურ ხასიათს ატარებს და, ამდენად, წინააღმდეგობაში მოდის თანაზომიერების ტესტის მე-3 კრიტერიუმთან- უფლების შემზღუდავი ზომის პროპორციულობასთან. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, თუკი არსებობს ლეგიტიმური მიზნის იმავე ეფექტურობით რეალიზების, ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, ხელისუფლების მიერ მიღებული ზომა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს მიჩნეული. ადამიანის უფლებსა და თავისუფლებებში ჩარევა არასდროს უნდა იყოს თვითმიზანი, ამიტომ იგი მხოლოდ ვიწროდ მიზანმიმართული კანონმდებლობის საფუძველზე უნდა განხორციელდეს.

პანდემიის გავრცელებაზე ეფექტური რეაგირებისთვის ხელისუფლების მიერ მიღებული ნაკლებად მზღუდავი ფორმა იქნებოდა არა შეკრებისა და მანფიესტაციის უფლების აბსოლუტური, ბლანკეტური შეზღუდვა, არამედ შეკრება-მანიფესტაციის ფარგლებში, სოციალური დისტანცირებისა და დეზინფექციისთვის საჭირო ზომების მიღების ვალდებულების დაწესება.

მაგალითისთვის, თუკი სამი ადამიანი, რომლებიც ერთმანეთთან ხუთ მეტრიანი სოციალური დისტანცირების დაცვის ფარგლებში ატარებს მანიფესტაციას , დაუსაბუთებელია მათ მიმართ შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების აბსოლუტური, აპრიორული და უპირობო შეზღუდვის საჭიროება. შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების შეზღუდვის კონტექსტში ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ეფექტურ და ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას წარმოადგენს არა ამ უფლების აბსოლუტური და ბლანკეტური შეზღუდვა, არამედ მისი განხორციელების ჯეროვანი ფორმის დადგენა- კომპეტენტური ორგანოების რეკომდენდაციების ფარგლებში, სოციალური დისტანცირებისა თუ დეზინფექციის მოთხოვნების დაწესება, რაც იმთავითვე გამორიცხავს სოციალური ინტერაქციის იმ ხარისხსს, რომელიც ქმნის პანდემიის გავრცელების საფრთხეს. არსებული სადავო მოწესრიგება შეზღუდვის სამიზნედ არა შეკრების ფორმას აქცევს, არამედ შეკრების შინაარსსაც. ამასთანავე, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების ბლანკეტურად აკრძალვის გვერდით, დაშვებულია 3 ადამიანის შინაარსის გარეშე თავყრილობა, რაც სადავო ნორმის ადამიანთა შეკრების შინაარსის შეზღუდვაზე მიუთითებს.

აქვე, ნიშანდობლივია, რომ პრეზიდენტის დეკრეტისგან განსახვავებით, სადაც საუბარია შეკრების უფლების შეზღუდვის საქართველოს მთავრობაზე დელეგირებაზე, საქართველოს მთავრობის დადგენილებამ სრულად აკრძალა შეკრებები და მანიფესტაციები. მიგვაჩნია, რომ დადგენილება გასცდა პრეზიდენტის დეკრეტის დელეგირების შინაარს და ის ხელოვნურად გააფართოვა.

გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ გასაჩივრებული ნორმები არის ვიწროდ მიზანმიმართული, თავისუფლებაში ჩარევის პროპორციული საშუალება და არსებობს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ეფექტური და ნაკლებად მზღუდავი საშუალებები.

საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის N1 დეკრეტის მე-6 მუხლის და საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საჯარო ინფორმაციისგაცემის ვადების შეჩერება

1. სადავო ნორმების შინაარსი და უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება

a. სადავო ნორმების შინაარსი

საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის N1 დეკრეტის მე-4 მუხლის თანახმად “საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, დადგენილებით განსაზღვროს საჯარო სერვისებისა და ადმინისტრაციული საქმისწარმოების განხორციელების საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობისაგან განსხვავებული წესები.” ასევე, საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის დადგენილების მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი: “ჩერდება საჯარო ინფორმაციისა და პერსონალური ინფორმაციის გაცემისთვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი ვადები.”

არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

b. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლებაში ჩარევა

საჯარო დაწესებულებებში დაცული ინფორმაციის გაცნობის უფლება დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური და აუცილებელი წინაპირობაა. მისი მნიშვნელობა გაცილებით დიდია, ვიდრე კონკრეტულ ინდივიდთათვის საინტერესო ინფორმაციაზე წვდომის უზრუნველყოფა. ამ უფლების სათანადოდ დაცვა „ხელს უწყობს სახელმწიფო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულების ამაღლებასა და საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდას. ღია მმართველობის პირობებში სახელმწიფო ორგანოებს/თანამდებობის პირებს აქვთ მოლოდინი, რომ შესაძლოა, მათი საქმიანობა გადამოწმდეს ნებისმიერი დაინტერესებული პირის მიერ და გადაცდომების აღმოჩენის შემთხვევაში დაექვემდებარონ როგორც სამართლებრივ, ისე პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის №1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლება საზოგადოების თითოეულ წევრს აძლევს შესაძლებლობას, იყოს ინფორმირებული მისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე და აქტიურად ჩაერთოს სახელმწიფო თუ ადგილობრივი საკითხების განხილვასა და განხორციელებაში. ეს ყოველივე ემსახურება, საჯარო დაწესებულებაში დაცული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საზოგადო მიზანს - საზოგადოებრივი კონტროლის განხორციელებისა და სახელმწიფო საქმიანობაში სამოქალაქო ჩართულობის უზრუნველყოფას. სწორედ ამ მიზნების მისაღწევად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი პირებს აძლევს შესაძლებლობას, მოითხოვონ და მიიღონ საჯარო დაწესებულებაში დაცული მათთვის საინტერესო ინფორმაცია, გარდა გარკვეული გამონაკლისებისა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ღია მმართველობა არსებითად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო დაწესებულებებსა და მოქალაქეებს შორის ნდობის განსამტკიცებლად, სამართალდარღვევების (მაგალითად, კორუფცია, ნეპოტიზმი, საბიუჯეტო სახსრების არამიზნობრივი ხარჯვა) პრევენციისა და არსებული დარღვევების დროულად გამოსავლენად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის №1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5). სადავო ნორმებით შეჩერებულია საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვადები, რაც მოსარჩელეს ართმევს საჯარო ინფორმაციის დროულად მიღების უფლებას. საჯარო ინფორმაციის დროულად მიღებას კი შეიძლება გარკვეულ შემთხვევებში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს მასზე ეფექტიანი რეაგირების თვალსაზრისით. შესაბამისად, ადგილი აქვს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მეორე პუნქტიტ დადგენილ უფლებაში ჩარევას.

c. უფლების შეზღუდვის თანაზომიერება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული საჯარო დაწესებულებებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია, დაექვემდებაროს გარკვეულ შეზღუდვებს. “ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევა სახეზეა მაშინ, როდესაც იზღუდება სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე, მათ შორის, სხვა პირის შესახებ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება.)

კონსტიტუციური დებულებიდან ექსპლიციტურად გამომდინარეობს, რომ საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა შეიძლება შეიზღუდოს თუკი იგი შეიცავს: “კომერციულ, პროფესიულ ან გასაიდუმლოებულ სახელმწიფო ინფორმაციას”

შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევა ლეგიტიმურია თუკი იგი ემსახურება ზემოციტირებული შეზღუდვის საფუძვლებიდან ერთ-ერთის, როგორც ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და ამასთან, დაცულია ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის.

გასაჩივრებული ნორმები ბლანკეტური ხაიათისაა, აჩერებს ნებისმიერი კატეგორიის საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვადებს. მსგავსი სამართლებრივი მოწესრიგება ლეგიტიმური იქნებოდა თუკი საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის თანახმად, პრეზიდენტი დეკრეტით შეაჩერებდა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მოქმედებას, ხოლო საქართველოს პარლამენტი მხარს დაუჭერდა მას. მსგავსი ნორმატიული მოწესრიგების არარსებობის პირობებში, საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვადების შეჩერებით საჯარო ინფორმაციაზე წვდომის ბლანკეტური შეზღუდვა წარმოადგენს კონსტიტუციური უფლებით დაცულ სფეროში არალეგიტიმური და არაპოპორციული ჩარევის ფორმას. მსგავსი სამართლებრივი მოწესრიგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩამოთვლილ უფლების შეზღუდვის საფუძვლებს რომც შეესაბამებოდეს, სახეზეა ხელისუფლების მიერ მიღებული არაპროპორციული და ბლანკეტური ზომა - დაუსაბუთებელია თუ მომეტებული საზოგადოებრივი ინტერესის ფონზე, რატომ არის შეუძლებელი ამა თუ იმ ადმინისტრაციულ ორგანოში, საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე პასუხისმგებელი პირის მიერ საკუთარი პროფესიული უფლება-მოვალეობების განხორციელება.

ამასთან, კონსტიტუცია უშვებს საჯარო ინფორმაციაზე წვდომის უფლების საგნრობრივ (ინფორმაციის კლასიფიკაციაზე დაფუძნებულ) და არა დრო-სივრცით შეზღუდვას. გამომდინარე აქედან, მსგავსი ფორმით კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა არ ემსახურება ნორმაშივე ფორმულირებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევასაც.

კომენდანტის საათის დამდგენი ნორმების მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივი წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციასთან

სადავო ნორმები

მიმოსვლის თავისუფლების უფლების შეზღუდვა ფორმალურ მოთხოვნებთან ერთად უნდა აკმაყოფილებდეს მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ სტანდარტებსაც. მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის უმთავრესი მატერიალური სტანარტია თანაზომიერების პრინციპი.

თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, მიმოსვლის თავისუფლება შესაძლებელია შეიზღუდოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით.

განსახილველ შემთხვევაში, სადავო დადგენილებიდან იკითხება შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი - SARS-COV-2 ინფექციით გამოწვეული კორონავირუსის (covid-19) პანდემიის გავრცელების თავიდან აცილება. პანდემიის გავრცელების პრევენცია უკავშირდება ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის ლეგიტიმური მიზნებს და, ზოგადად, დასაშვებია მის მისაღწევად მიმოსვლის თავისუფლების უფლების შეზღუდვა.

გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე მნიშვნელოვანია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი საქართველოს პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48).

განსახილველ შემთხვევაში კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას სადავო ნორმით დაწესებული მიმოსვლის თავისუფლების შემზღუდველი ღონისძიებით და კორონავირუსის პანდემიის გავრცელების პრევენციის შესაძლებლობა. კერძოდ, სადავო ნორმით დაწესებული „ფაქტობრივი“ კომენდანტის საათი, რომელიც დღე-ღამის გარკვეულ მონაკვეთში (21:00-დან 06:00 საათამდე) უზღუდავს პირებს საცხოვრებელი ადგილების დატოვებას, ლოგიკურ კავშირში არ არის პანდემიის გავრცელების პრევენციასთან. უფრო მეტიც, შესაძლებელია, დასახელებულმა შეზღუდვამ უარყოფითი შედეგიც კი გამოიწვიოს და ხელი შეუწყოს ვირუსის გავრცელებას.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, კორონა ვირუსი ვრცელდება წვეთოვანი გზით, პირებს შორის ახლო ფიზიკური კონტაქტის შედეგად. (https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a-detail/q-a-coronaviruses). აღნიშნულის გათვალისწინებით, სოციალური დისტანცირება და სოციალური კონტაქტების შემცირება, განიხილება, როგორც ვირუსის გავრცელების შემაკავებელი მნიშვნელოვანი ფაქტორი. შესაბამისად, მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა, მათ შორის, ფაქტობრივი კომენდატის დაწესებაც, შესაძლებელია, აქეთკენ ყოფილიყო მიმართული. თუმცა, სადავო ნორმები მხოლოდ გარკვეულ საათებში აწესებენ მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვას (21:00-დან 06:00 საათამდე), რითაც მართალია, მცირდება დროის ამ მონაკვეთში სოციალური კონტაქტები, თუმცა ეს მიზეზშედეგობრივად იწვევს სოციალური კონტაქტების ზრდას 06:00-დან 21:00-მდე დროის შუალედში. მაგალითად, თუ სასურსათო მაღაზიებში, აფთიაქებში და სხვა ობიექტებზე ადამიანებს შეეძლებათ მისვლა 24 საათის განმავლობაში, მათ რაოდენობა მთელ ამ დროზე გადანაწილდება, შემცირდება რიგები და ადამიანთა კონტაქტები, რაც ლოგიკურად ზრდის კორონა ვირუსით დასნებოვნების და ვირუსის გავრცელების საფრთხეს.

აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26).

იმ შემთხვევაში თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა აკმაყოფილებს გამოსადეგობის მოთხოვნას, იგი არ უნდა განხილული ლეგიტიმური მიზნის ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებად. კერძოდ, თუ გადაადგილების თავისუფლების მიზანია სოციალური კონტაქტების შემცირება, ამ მიზნის მიღწევა ასევე შესაძლებელი იქნებოდა უშუალოდ სოციალური კონტაქტებისა და თავყრილობების და ამ მიზნით გადაადგილების შეზღუდვის გზით.

ამგვარად დაწესებული შეზღუდვის ეფექტი ვრცელდება არა მხოლოდ სოციალური თავყრილობებისა და კონტაქტების მიზნით გადაადგილებაზე, არამედ - ისეთ შემთხვევებზეც, როდესაც პირი საკუთარი პირადი საჭიროებების (მაგ.: - გასეირნება) დასაკმაყოფილებლად გადაადგლდება.

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი ღონისძიება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალებაა, მნიშვნელოვანია, ყურადღება გამახვილდეს მის პროპორციულობაზე ვიწრო გაგებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თანაზომიერების პრინციპი ასევე მოითხოვს, რომ დაცული იყოს პროპორციულობა ვიწრო გაგებით (stricto sensu). თანაზომიერების პრინციპის აღნიშნული ელემენტის მოთხოვნაა, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43).

ვიწრო გაგებით პროპორციულობის შეფასებისას მნიშვნელოვანია, შეპირისპირდეს, რამდენად გადაწონის უფლების შეზღუდვით გამოწვეულ ნეგატიურ ეფექტს, ლეგიტიმური მიზნის დაცვის ინტერესი.

როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის დაწესება უკავშირდება სოციალური კონტაქტების შემცირების გზით კორონა ვირუსის პანდემიის გავრცელების შეკავებას, აღკვეთას. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ შეზღუდვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებად იქნება მიჩნეული, მის მიერ მიღწეული დადებითი ეფექტი კორონა ვირუსის გავრცელების პრევენციისათვის იმდენად უმნიშვნელოვა, რომ ვერ გადაწონის შეზღუდვით გამოწვეულ ნეგატიურ შედეგებს. კერძოდ, სოციალური კონტაქტების შემცირება 21:00-დან 06:00 საათამდე საბოლოო ჯამში იმდენად არ აკავებს ადამიანების თავშეყრას 24 საათის განმავლობაში, რომ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულოს ვირუსის გავრცელების წინააღმდეგ ბრძოლაში. ამავდროულად, კოლოსალურად დიდია შეზღუდვის გავლენა ადამიანის პიროვნების თავისუფალი განვითარების სრულყოფილ რეალიზებაზე. დროის საკმაოდ ხანგრძლივ მონაკვეთში ადამიანი მოკლებულია თავისუფალი გადაადგილების შესაძლებლობას, რაც განსაკთრებით ინტენსიურ გავლენას ახდენს ადამიანის ცხოვრების არაერთ მნიშვნელოვან სფეროში. ამრიგად, შეზღუდვა მისი შესაძლო მინიმალური ეფექტების გათვალისწინებით ვერ გაამართლებს ადამიანის პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში ამგვარ ინტენსიურ შეჭრას და დარღვეულია თანაზომიერების პრინციპი.

საქართველოს პარლამენტის დადგენილებების მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი წესების დაცვა

სადავო საკითხების იდენტიფიცირება

მიმდინარე წლის 21 მარტს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო დადგენილება N5864-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 ბრძანების დამტკიცების თაობაზე და დადგენილება N5865-სს „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის დამტკიცების თაობაზე. მოცემული დადგენილებებით, საქართველოს პარლამენტმა დააკანონა ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე როგორც საგანგებო მდგომარეობა, ასევე აღნიშნული საგანგებო მდგომარეობის დროს, მთელი რიგი უფლებების შეზღუდვა, რომელიც გაწერილია პრეზიდენტის მიერ გამოცემულ, ორგანული კანონის ძალის მქონე აქტში.

თუმცა, ნიშანდობლივია ის გარემოება, რომ საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადა განსაზღვრულია საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის ბრძანებით, კერძოდ მითითებული ბრძანების თანახმად, საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადა განისაზღრა 2020 წლის 21 აპრილის ჩათვლით. საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტში, დეკრეტის მოქმედების ვადა მითითებული არ არის.

საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით, აცხადებს საგანგებო მდგომარეობას და აღნიშნულ გადაწყვეტილებას წარუდგენს საქართველოს პარლამენტს, რომელმაც უნდა დააკანონოს ან უარი თქვას საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებაზე. ხოლო, იმავე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულია, რომ პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით, გამოსცემს ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტებს.

აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესები, პრაქტიკაში განიმარტა იმგვარად, რომ პრეზიდენტი ცალკე გამოსცემს ბრძანებას (კანონქვემდებარე აქტს) საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების თაობაზე და ცალკე დეკრეტებს - კონსტიტუციური უფლებების შესაზღუდად. მნიშვნელოვანია, ხაზი გაესვას იმ გარემოებას, რომ საგანგებო მდგომარეობა, შესაძლოა, მოქმედებდეს ისე, რომ მიღებული არ იქნას დეკრეტი, მაგრამ დეკრეტის მოქმედებისთვის, აუცილებელია, საგანგებო მდგომარეობის არსებობა. კონსტიტუციაც ნათლად მიუთითებს, რომ დეკრეტი მოქმედებს საგანგებო მდგომარეობის გაუქმებამდე. საგანგებო მდგომარეობის გაუქმებასთან დაკავშირებით კი, კონსტიტუციის 71-ე მუხლი მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილება საგანგებო მდგომარეობის გაუქმების შესახებ (მოცემულ შემთხვევაში ბრძანება) მიიღება შესაბამისი მდგომარეობის გამოცხადებისა და დამტკიცებისთვის დადგენილი წესით.

პირველ რიგში, აღსანიშნავია რომ, კონსტიტუციური წესების ამგვარი პრაქტიკული იმპლემენტაცია, საკითხის საკმაოდ არაორდინალური გადაწყვეტაა, ვინაიდან, პრეზიდენტის დეკრეტის ანუ ორგანული კანონის ძალის მქონე აქტის მოქმედების ვადა დარეგულირებულია მასზე იერარქიულად გაცილებით დაბლა მდგომი კანონქვემდებარე აქტით - პრეზიდენტის ბრძანებით.

თუმცა, აღნიშნული ფორმალური შეუსაბამობის გარდა, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ თავად დეკრეტის ამ ფორმით დამტკიცება, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

სადავო საკითხების შესაბამისობა კონსტიტუციასთან

კერძოდ, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ გავიზიარებთ სამართლებრივ ლოგიკას, რომ დეკრეტი მოქმედებს პრეზიდენტის ბრძანებით განსაზღვრული საგანგებო მდგომარეობის ვადით, აუცილებელია, პასუხი გაეცეს შემდეგ შეკითხვებს: პარლამენტის მიერ 2020 წლის 21 მარტს დამტკიცებული დეკრეტი როდემდე მოქმედებს? მოქმედია თუ არა იგი 2020 წლის 21 აპრილის შემდეგ? ვალდებული იყო თუ არა პარლამენტი, ხელახლა ემსჯელა პრეზიდენტის მიერ გამოცემულ დეკრეტზე, საგანგებო მდგომარეობის ვადის გახანგრძლივებაზე მსჯელობის პარალელურად?

დეკრეტის მოქმედების ვადა

როგორც უკვე აღინიშნა, 2020 წლის 21 მარტს, საქართველოს პარლამენტმა დაამტკიცა როგორც პრეზიდენტის ბრძანება საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ, ასევე, იმავე დღეს, ცალკე დადგენილებით, დააკანონა პრეზიდენტის დეკრეტი. თუმცა, 2020 წლის 22 აპრილს, პარლამენტს აღარ უმსჯელია დეკრეტზე და მხოლოდ პრეზიდენტის N2 ბრძანება დაამტკიცა, ხოლო თავის მხრივ, პრეზიდენტის დასახელებულ ბრძანება გამოცემულია 2020 წლის 21 აპრილს და მასში მითითებულია, რომ საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადა გახანგრძლივდა 2020 წლის 22 მაისის ჩათვლით. შესაბამისად, ჩაითვალა, რომ პრეზიდენტის დეკრეტიც მოქმედებს 2020 წლის 22 მაისამდე, ისე რომ, მისი შინაარსი უცვლელი დარჩა და მასზე პარლამენტს საერთოდ არ უმსჯელია.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ამგვარი ინტერპრეტაცია და პარლამენტის მხრიდან პრეზიდენტის დეკრეტის იმ შინაარსით დამტკიცება, რომ მასში არ არის მითითებული მოქმედების ვადა, არ შეესაბამება კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და 26-ე მუხლის, მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, სასამართლო უფლებამოსილია, შეამოწმოს საქართველოს საკანონმდებლო აქტებისა და პარლამენტის დადგენილებების მიღება/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების შესაბამისობის საკითხები.

მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს პარლამენტმა, 2020 წლის 21 მარტს, დაამტკიცა რა პრეზიდენტს დეკრეტი, მიიჩნია, რომ საგანგებო მდგომარეობის ვადის გახანგრძლივებისა, თუ საგანგებო მდგომარეობის ხელახალი გამოცხადების დროს, იგი ვალდებული არაა, ხელახლა იმსჯელოს დეკრეტზე. მაშინ როდესაც, აღნიშნული განმარტებით, თუ ჩავთვლით, რომ 2020 წლის 21 მარტს გამოცემული დეკრეტი მოქმედებდა 2020 წლის 21 აპრილამდე, იგი მთლიანად მიბმული იყო იმ საგანგებო მდგომარეობის შესახებ აქტს, რომელიც, თავის მხრივ, პარლამენტმა დააკანონა.

კარდინალურად განსხვავებული სიტუაციაა 2020 წლის 21 აპრილის შემდგომ, ვინაიდან, 2020 წლის 21 აპრილს, საქართველოს პრეზიდენტმა გამოსცა N2 ბრძანება, რომლითაც გაახანგრძლივა საგანგებო მდგომარეობის ვადა. იმ შემთხვევაში, თუ ჩავთვლით, რომ აღნიშნული არ წარმოადგენს საგანგებო მდგომარეობის ხელახლა გამოცხადებას, რაც პარლამენტს არ უჩენდა ვალდებულებას ხელახლა ემსჯელა დეკრეტზე, მაშინ გაუგებარია, რატომ წარედგინა აღნიშნული ბრძანება პარლამენტს კვლავ დასამტკიცებლად. მოცემული ვითარებიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ან პარლამენტმა დაუშვა შესაძლებლობა, დეკრეტმა იმოქმედოს „უვადოდ“ (ნებისმიერი აქტით გახანგრძლივებული ან ხელახლა გამოცხადებული საგანგებო მდგომარეობის ვადის ფარგლებში), რაც კონსტიტუციის დარღვევას წარმოადგენს ან 2020 წლის 21 აპრილის შემდეგ, პრეზიდენტის N1 დეკრეტი აღარ მოქმედებს, რაც მთლიანად ეჭვქვეშ აყენებს მის საფუძველზე გამოცემული ნებისმიერი სხვა სამართლებრივი აქტის ან/და რეგულაციის კონსტიტუციურობას.

იმ შემთხვევაში, თუ დეკრეტი დღემდე მოქმედი აქტია, მაშინ, პარლამენტი, ვალდებული იყო, პრეზიდენტის მიერ საგანგებო მდგომარეობის გახანგრძლივების N2 ბრძანების გამოცემის შემდეგ, ემსჯელა დეკრეტზეც, რათა დაცული იყო ის მოთხოვნები, რაც კონსტიტუციის 71-ე მუხლის იმგვარ ინტეპრეტაციას ეყრდნობა, რომ დეკრეტის მოქმედების ვადა სრულად მიბმულია პრეზიდენტის ბრძანებაზე. ვინაიდან, პარლამენტმა აღნიშნული არ განახორციელა, მიგვჩნია რომ, პრეზიდენტის დეკრეტის აღარ მოქმედებს 2020 წლის 21 აპრილის შემდეგ, ვინაიდან, მისი მოქმედება მთლიანად მიბმული იყო, პრეზიდენტის N1 ბრძანებაზე, რომელმაც ძალა დაკარგა პრეზიდენტის მიერ N2 ბრძანების გამოცემისა და პარლამენტის მიერ მისი დამტკიცების შემდეგ.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, ვიღებთ მოცემულობას, რომ თუ პარლამენტმა ერთხელ იმსჯელა კონკრეტული დეკრეტის შინაარსზე და იგი დააკანონა, იგი „უვადოდ“ მოქმედებს მანამ, სანამ ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობაა გამოცხადებული. აღნიშნული დაშვებით, თეორიულად, შესაძლებელია, საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიმართვის საფუძველზე, პრეზიდენტმა მაშინაც კი ახანგრძლივოს დეკრეტის მოქმედების ვადა, როდესაც პარლამენტი უარს ამბობს საგანგებო მდგომარეობის გახანგრძლივებაზე ან/და ხელახლა დამტკიცებაზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტის სადავო დადგენილებები ვერ აკმაყოფილებს მათი მიღება/გამოცემისთვის კონსტიტუციით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა