თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი

ბ.საქართველოს საგადასახადო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი; „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საკონსტიტუციო წარდგინება აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ’’ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ -ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს:

ა) წარდგინება ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტისა და „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, თბილისის საქალაქო სასამართლო უფლებამოსილია, წარდგინებით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, თუ საერთო სასამართლოში კონკრეტული საქმის განხილვისას სასამართლო დაასკვნის, რომ არსებობს საკმარისი საფუძველი, რათა ესა თუ ის კანონი ან სხვა ნორმატიული აქტი, რომელიც უნდა გამოიყენოს სასამართლომ ამ საქმის გადაწყვეტისას, შეიძლება მთლიანად ან ნაწილობრივ მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის შეუსაბამოდ;

გ) სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგან საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹⁶ თავისა და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილი შეიძლება მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მესამე პუნქტის პირველ და მეორე წინადადებებთან და საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან შეუსაბამოდ, ხოლო საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსისა და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეროგატივაა;

დ) წარდგინებაში მითითებული არც ერთი სადავო საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) წარდგინებაში მითითებული სადავო საკითხები გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) არ არის დარღვეული წარდგინების შეტანის კანონით დადგენილი ვადა;

ზ) სადავო ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტ(ებ)ის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

საქმის ფაქტობრივი გარემოებები:

2019 წლის 25 ივლისს თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას შუამდგომლობით მომართა შემოსავლების სამსახურმა შპს ,,არქიტექსის“ (ს/ნ 204911202), შალვა მელიქიძის და შპს „არქიტექსის“ (ს/ნ404479408) გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების თაობაზე (საქმე #3/5831-19).

ამავე მოსამართლის წარმოებაშია ასევე შემოსავლების სამსახურის შუამდგომლობა შპს ,,ჯაბა გოლდის“ და შორენა შეშაბერიძის მიმართ, ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების თაობაზე (საქმე #3/4-20).

მოსამართლის წარმოებაშია ასევე სასარჩელო წარმოების წესით დაწყებული ადმინისტრაციული საქმეები: შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს „უნივერსალ ჯი“-ს, ი/მ ბორის ლეჟავას, შპს „დიარონის“ და ბორის ნაჭყებიას მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/8727-17), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს „ელენკა“-ს (ს/ნ 406070282), შპს „ელენკა“-ს (ს/ნ 406137586), ნათია კაჭკაჭიშვილის, ქეთევან თეგეთაშვილის, შპს ,,ელე“-ს, არკადი ობოლოვის და ზვიად კაჭკაჭურის მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/3028-19), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს ,,არტესის'' , შპს „ლეგსი Legsi”-ს, გიორგი კიკალიშვილის, მალხაზ ალავიძის მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/4983-17), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს „კავკასიან ნათ კომპანის“, ჩაღათაი იამანის, შპს ,,McDoner“-ის და ფერაი ზინეთი იამანის მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/5848-17), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს ,,ხაგის” და ხათუნა ხვადაგიანის მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/2747-17), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს ,,ჯი იუნითის'', ელიზბარ ოქრუაშვილის, გიორგი ოქრუაშვილის, შპს ,,მერფი ყაზბეგის'' მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/5679-18), შემოსავლების სამსახურის სარჩელი მოპასუხეების _ შპს „დოკი“-ს, შპს „მარჯი“-ს, შპს „ენ ჯგუფი 2009“-ს, შპს „მარმარიტი“-ს, შპს „ინქე“-ს, შპს „იგა“-ს, შპს „GLS“-ის, თენგიზ კილაძის, გიორგი ბლიაძის, ინგა დონაძის, ქეთევან კილაძის, ელისო გვალიას, ლალი დონაძის და მარინა შათირიშვილის მიმართ ერთმანეთის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ მოთხოვნით (საქმე #3/5566-17).

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹⁶ თავით (21⁶³-ე, 21⁶⁴-ე, 21⁶⁵-ე მუხლები) და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგინდა გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ საგადასახადო ორგანოს მოთხოვნის განხილვის წესი, რომლის მიხედვითაც, საკითხი განიხილება არა სასარჩელო სამართალწარმოების წესით, არამედ _ შუამდგომლობის საფუძველზე. აღნიშნული ცვლილებიდან გამომდინარე, ზემოთ მითითებულ სასარჩელო დავებშიც მოსარჩელე სსიპ შემოსავლების სამსახურის წარმომადგენლებმა მოითხოვეს სარჩელის განხილვის გაგრძელება შუამდგომლობის განხილვისთვის დადგენილი წესის მიხედვით. სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 9 ოქტომბრის #ბს-1149(კ-19) განჩინება საკასაციო საჩივრის განუხილველად დატოვების შესახებ), გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ სასამართლოს წარმოებაში არსებული სარჩელების განხილვა უნდა გაგრძელდეს არა სასარჩელო წარმოების წესით, არამედ _ შუამდგომლობის განხილვისთვის დადგენილი წესის მიხედვით.

ზემოთ დასახელებულ საქმეთაგან რამდენიმე საქმეში მოწინააღმდეგე მხარის (გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად ასაღიარებელი პირების) სასამართლო სხდომებზე მოწვევა და მათთვის სასამართლო გზავნილების ჩაბარება ვერ ხერხდება კანონმდებლობით დადგენილი წესის შესაბამისად, სასამართლოსთვის ცნობილ მისამართებზე.

წარდგინების სამართლებრივი დასაბუთება:

გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ სსიპ შემოსავლების სამსახურის შუამდგომლობის განხილვის საპროცესო-სამართლებრივი წესი მოწესრიგებულია საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹⁶ თავით (21⁶³-ე, 21⁶⁴-ე, 21⁶⁵-ე მუხლები) და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსით, რომელიც ითვალისწინებს პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ სასამართლოს მიერ საკითხის განხილვას შუამდგომლობის სახით.

დასახელებული სამართლებრივი ნორმებით, გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ საგადასახადო ორგანოს მოთხოვნას სასამართლო განიხილავს კლასიკური მართლმსაჯულებისგან განსხვავებული, გამარტივებული წესით, რითაც, სასამართლოს მოსაზრებით, მნიშვნელოვნად იზღუდება საგადასახადო ორგანოს მოწინააღმდეგე მხარის (გადასახადის გადამხდელის და იმ პირების, რომელთა აღიარებაც უნდა მოხდეს გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად) საპროცესო უფლებები. მნიშვნელოვანია, რომ იზღუდება საპროცესო უფლებათა ის კატეგორია, რომლებიც მიეკუთვნება სამართლიანი სასამართლო განხილვის კონსტიტუციური უფლების რამდენიმე ძირითად ასპექტს. ამავდროულად, გასათვალისწინებელია, რომ სამართალწარმოების ამ წესით გადასაწყვეტი საკითხი _ გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარება _ შეეხება საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებას, კერძოდ, შუამდგომლობის დაკმაყოფილებას შედეგად მოჰყვება საგადასახადო ორგანოს მიერ ცრუმაგიერ პირად აღიარებული სუბიექტის ქონებაზე დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებების (ყადაღა, ინკასო და ა.შ.) გამოყენება და გადახდევინების მიქცევა.

აღსანიშნავია, რომ ეს სუბიექტი წარმოადგენს გადასახადის გადამხდელისგან ფორმალურად განცალკევებულ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს, რომელსაც არ წარედგინება საგადასახადო მოთხოვნა და მოსალოდნელი პასუხისმგებლობა მისთვის სამართლებრივად წინასწარ განსაზღვრული არ არის, არამედ მხოლოდ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შედეგად ხდება მის ქონებაზე გადასახადის გადამხდელის დავალიანების აღსრულების მიქცევა. სასამართლოს მოსაზრებით, სადავო ნორმები სავარაუდოდ არათანაზომიერად უზღუდავს მას სასამართლო განხილვაში მონაწილეობის გზით საკუთრების უფლების დაცვის ეფექტურ საშუალებას, რაც კლასიკური სასარჩელო სამართალწარმოების პირობებში სრულად იყო უზრუნველყოფილი საკანონმდებლო ცვლილების ამოქმედებამდე.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად, პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობას სასამართლო განიხილავს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით.

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹⁶ თავის დებულებების (21⁶³-ე, 21⁶⁴-ე, 21⁶⁵-ე მუხლები) მიხედვით: პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების თაობაზე ბრძანებას საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის საფუძველზე გამოსცემს გადასახადის გადამხდელის ადგილსამყოფლის მიხედვით რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე (მუხლი 21⁶³). საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობა დასაბუთებული უნდა იყოს. მასში მითითებული უნდა იყოს გადასახადის გადამხდელის და იმ პირის ზუსტი მონაცემები, რომლის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარებასაც ითხოვს საგადასახადო ორგანო (მუხლი 21⁶⁴). პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხის გადაწყვეტის წესი:

1. მოსამართლე პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების თაობაზე ბრძანებას გამოსცემს საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის საფუძველზე, მისი სასამართლოსთვის წარდგენიდან 14 დღის ვადაში.

2. მოსამართლე საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობას ერთპიროვნულად განიხილავს. სასამართლო სხდომაზე ამ შუამდგომლობის განხილვაში მონაწილეობენ საგადასახადო ორგანოს წარმომადგენელი, გადასახადის გადამხდელი და ის პირი, რომლის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარებასაც ითხოვს საგადასახადო ორგანო (გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მხარეთა მოწვევა ვერ ხერხდება).

3. მხარეთა გამოუცხადებლობა ან მათი მოწვევის შეუძლებლობა არ იწვევს საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის განხილვის გადადებას.

4. საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის დასაბუთებულობის შემოწმების შემდეგ მოსამართლე გამოსცემს ბრძანებას ამ შუამდგომლობის დაკმაყოფილების ან დაუკმაყოფილებლობის შესახებ. მოსამართლის ბრძანებაში აღინიშნება:

ა) ბრძანების გამოცემის თარიღი და ადგილი;

ბ) ბრძანების გამომცემი მოსამართლის გვარი;

გ) საგადასახადო ორგანო, რომელმაც სასამართლოს შუამდგომლობა წარუდგინა;

დ) განკარგულება შუამდგომლობის დაკმაყოფილების ან დაუკმაყოფილებლობის შესახებ;

ე) მოსამართლის ხელმოწერა და სასამართლოს ბეჭედი.

5. მოსამართლის ბრძანება დგება ოთხ ეგზემპლარად. ამ ბრძანების ერთი ეგზემპლარი ეგზავნება შუამდგომლობის წარმდგენ საგადასახადო ორგანოს, მეორე – გადასახადის გადამხდელს, მესამე − იმ პირს, რომლის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარებასაც ითხოვს საგადასახადო ორგანო, ხოლო მეოთხე ეგზემპლარი რჩება სასამართლოში.

6. მოსამართლის ბრძანება ძალაში შედის მისი გასაჩივრების ვადის ამოწურვისთანავე. ამ ბრძანების გასაჩივრება აჩერებს მის მოქმედებას.

7. მოსამართლის ბრძანების გაუქმების თაობაზე საჩივარი შეიტანება ამ ბრძანების გამომცემ სასამართლოში, აღნიშნული ბრძანების ეგზემპლარის მხარისთვის გადაცემიდან 48 საათში. მოსამართლე საჩივარს საქმის მასალებთან ერთად დაუყოვნებლივ უგზავნის სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს.

8. საჩივარს სააპელაციო ინსტანციის სასამართლო განიხილავს მისი შეტანიდან 10 დღის ვადაში.

9. სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს ბრძანება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება. (მუხლი 21​​⁶⁵)

სასამართლოს მოსაზრებით, არსებობს საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ აღნიშნული ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 31-ე მუხლის მესამე პუნქტის პირველ და მეორე წინადადებებთან და მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან შემდეგ გარემოებათა გამო:

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ყოველ ადამიანს უფლება აქვს, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია. 31-ე მუხლის მესამე პუნქტის პირველი და მეორე წინადადებების თანახმად, დაცვის უფლება გარანტირებულია. ყველას აქვს უფლება, სასამართლოში დაიცვას თავისი უფლებები პირადად ან ადვოკატის მეშვეობით, აგრეთვე კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში − წარმომადგენლის მეშვეობით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია. ამავე მუხლის მეორე პუნქტის შესაბამისად, საჯარო ინტერესებისათვის დასაშვებია ამ უფლების შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.

დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში სამართლიანი სასამართლოს უფლება ინსტრუმენტალურ გარანტს წარმოადგენს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დასაცავად, რომელიც, თავისი არსით, უფლებას წარმოადგენს. სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის ჯეროვანი სტანდარტების უზრუნველყოფა არსებითად განაპირობებს კონკრეტული უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას. „სამართლიანი სასამართლოს უფლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, რომელიც აწესრიგებს ინდივიდსა და სახელმწიფოს, ასევე კერძო პირებს შორის არსებულ სადავო ურთიერთობებს, უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ"). „ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს… უფლებებისა და თავისუფლებების არსებობისა და ეფექტური რეალიზებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს მათი სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არსებობას. უფლება ის ლეგიტიმური ინტერესია, რომელიც ამართლებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში სხვა პირის თავისუფლების შეზღუდვას. ხოლო კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში უფლების სუბიექტს შეუძლია, მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სამართალწარმოების პრაქტიკით არაერთხელ განმარტა ის უფლებრივი კომპონენტები, რომლებიც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის (მოქმედი რედაქციის 31-ე მუხლი) პირველი და მე-3 პუნქტებით. კერძოდ, „დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/2/503,513 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55). „საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი (მოქმედი რედაქციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი) მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვას, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის უფლებასაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 17 მარტის N2/3/286 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქე ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსსა და საქართველოს საგადასახადო კოდექსში 2019 წლის 4 ივლისს ამოქმედებული ცვლილებების თანახმად[1], განსხვავებულად მოწესრიგდა სასამართლოს მიერ გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ საკითხის გადაწყვეტის წესი, სასარჩელო სამართალწარმოების ნაცვლად საკითხი განიხილება გამარტივებული წესით, შუამდგომლობის (და არა _ სარჩელის) დაჩქარებული წესით განხილვის გზით, რაც, საქმის განმხილველი სასამართლოს მოსაზრებით, შესაძლოა, მოიცავდეს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო დებულებებს. კერძოდ: ერთის მხრივ, შემჭიდროვებულ ვადაში განხილვის გამო მხარეს მნიშვნელოვნად ეზღუდება შესაძლებლობა, სრულყოფილად წარადგინოს თავისი არგუმენტები და მტკიცებულებები სასამართლოში, მეორეს მხრივ, გამორიცხავს მხარის მონაწილეობას საქმის განხილვაში პირადად ან ადვოკატის მეშვეობით, თუკი მისი მოწვევა სასამართლო სხდომის გამართვამდე ვერ მოხერხდა. საკანონმდებლო რეგულაცია გამორიცხავს საქმის განხილვის გადადებას იმ შემთხვევაშიც კი, თუ შემჭიდროვებულ ვადაში მხარის მოწვევა სასამართლო სხდომაზე ვერ განხორციელდება. ამავდროულად, მნიშვნელოვანია, რომ განსახილველი საკითხი შეეხება საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებას. შედეგად, მხარეს ერთმევა საკუთრების კონსტიტუციური უფლების ეფექტური რეალიზების, მისი სამართლებრივი დაცვის საშუალება. იგი მხოლოდ ფორმალურად ითვლება საქმის განხილვის მონაწილე სუბიექტად. რეალურად კი _ კარგავს სასამართლო განხილვის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობას.

ამავდროულად, საქმის განხილვის ამგვარი წესი მოიცავს მხოლოდ სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობას და მხარეს უფლებას ართმევს, გააგრძელოს დავა საკასაციო ინსტანციის სასამართლოში, რაც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ სამართალწარმოების ზოგად წესთან შედარებით, არათანაზომიერად აუარესებს მესაკუთრის პროცესუალურ უფლებებს, იმის გათვალისწინებით, რომ საქმის გადაწყვეტის შედეგი შეეხება მის მთელ ქონებაზე სხვა სუბიექტის (გადასახადის გადამხდელის) საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების მიქცევას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ აღძრული შუამდგომლობის მიზანს (იურიდიულ ინტერესს) წარმოადგენს ცრუმაგიერი პირის მიმართ საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენება გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების მიზნით.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, გადასახადის გადამხდელის აღიარებული საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების მიზნით გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერი პირის მიმართ განახორციელოს ამ თავით გათვალისწინებული საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებები.

„ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ სარჩელის მიზანია დადგინდეს, რომ სხვა პირი წარმოადგენს საგადასახადო კოდექსით გადასახადის გადახდაზე ვალდებული პირის - გადამხდელის ცრუმაგიერ პირს. ასეთი აღიარება შესაძლებლობას აძლევს საგადასახადო ორგანოს, გადასახადის გადამხდელის შეუსრულებელი საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის ღონისძიება გამოიყენოს ცრუმაგიერი პირის მიმართ.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 6 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე №ბს-1546-1476 (კ-09)).

ამგვარად, განსახილველი შუამდგომლობის იურიდიული ინტერესი უშუალოდ უკავშირდება გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად ასაღიარებელი პირის საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებას, რადგან შუამდგომლობის დაკმაყოფილების შემთხვევაში სწორედ მის ქონებაზე მიექცევა გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების აღსრულება.

,,იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრების გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება N512 საქმეზე დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). ,,საკუთრების, როგორც ძირითადი უფლების, გარანტია, პირველ რიგში, ნიშნავს თითოეული მესაკუთრის სუბიექტურ უფლებას, თავი დაიცვას სახელმწიფოს გაუმართლებელი ჩარევისაგან მის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებაში. კერძოდ, კი ეს უფლება გამოიხატება პირის უფლებაში, მიმართოს სასამართლოს. თუმცა ამ უფლების გარანტირებულობა მხოლოდ სახელმწიფოს წინაშე დაცვის უფლებით არ ამოიწურება, ის იმავდროულად ავალდებულებს სახელმწიფოს დაიცვას ეს უფლება, რაც, პირველ რიგში, ნიშნავს კანონმდებლობაში საკუთრების შინაარსის კონსტიტუციის შესაბამის რეგლამენტირებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 7 ივლისის გადაწყვეტილება N1/2/384 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

,,ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის" დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის თანახმად, ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება ჩამოერთვას ვინმეს თავისი საკუთრება კანონითა და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში. ამასთან, წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონები, რომელთაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო ინტერესების შესაბამისად საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან გადასახადებისა თუ მოსაკრებლების ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად.

საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსს დაემატა VII¹⁶ თავი, რომელიც ადგენს გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების თაობაზე სამართალწარმოების წესს. განსხვავებულად მოწესრიგდა როგორც განხილვის პროცედურა, ისე _ მხარეთა უმნიშვნელოვანესი საპროცესო უფლებები. სამართალწარმოება ხორციელდება საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის საფუძველზე, დაჩქარებულ რეჟიმში, კერძოდ _ 14 დღის ვადაში; მოსამართლის მიერ გამოცემული ბრძანება წერილობით უნდა მომზადდეს ასევე გამარტივებული წესით, სასარჩელო სამართალწარმოებისას გამოტანილი გადაწყვეტილებისგან განსხვავებით _ დასაბუთების გარეშე; ამასთან, მისი გასაჩივრება დაიშვება მხოლოდ ერთჯერადად _ სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში; დადგინდა გასაჩივრების შემჭიდროვებული ვადა; საქმის გადაწყვეტა დასაშვებია დაინტერესებული მხარის (გადასახადის გადამხდელის და იმ პირის, ვის კუთვნილ ქონებაზეც სამომავლოდ უნდა გავრცელდეს საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის საშუალებები) ინფორმირების და საქმის განხილვაში მონაწილეობის გარეშეც; იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მხარე ვერ იქნება მოწვეული საქმის განხილვაში მონაწილეობის მისაღებად კანონით დადგენილი წესით, სასამართლოს არ აქვს უფლება, სხვა დროისთვის გადადოს საქმის განხილვა მისი მოწვევის მიზნით.

ამგვარად, ცვლილება მოიცავს რამდენიმე მნიშვნელოვან ასპექტს, კერძოდ:

1. ცვლილების თანახმად, სასამართლო საკითხს განიხილავს არა სასარჩელო წარმოების წესით, არამედ _ საგადასახადო ორგანოს მიერ წარდგენილი შუამდგომლობის საფუძველზე, რაც გულისხმობს საქმის განხილვას გამარტივებული წესით. შედეგად, სასამართლოს გამოაქვს არა დასაბუთებული გადაწყვეტილება, არამედ _ ბრძანება, რომლის დასაბუთების სტანდარტი, საკითხის სიმარტივიდან გამომდინარე, როგორც წესი, არ არის ისეთი მაღალი, როგორც სასარჩელო წესით განხილულ საკითხზე გამოტანილი გადაწყვეტილების შემთხვევაში. განხორციელებული ცვლილების შესაბამისად კი, ბრძანება სრულებით არ შეიცავს სამოტივაციო ნაწილს. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21⁶⁵-ე მუხლის მე-4 ნაწილი ადგენს მოსამართლის მიერ გამოტანილი ბრძანების რეკვიზიტებს („ა“ ბრძანების გამოცემის თარიღი და ადგილი; „ბ“ ბრძანების გამომცემი მოსამართლის გვარი; „გ“ საგადასახადო ორგანო, რომელმაც სასამართლოს შუამდგომლობა წარუდგინა; „დ“ განკარგულება შუამდგომლობის დაკმაყოფილების ან დაუკმაყოფილებლობის შესახებ; „ე“ მოსამართლის ხელმოწერა და სასამართლოს ბეჭედი.), რაც არ მოიცავს ბრძანების დასაბუთებას. საქმის განხილვის გამარტივებული წესი მოიცავს სწორედ დაჩქარებულ რეჟიმში საკითხის შედარებით უფრო მარტივად გადაწყვეტას, ვიდრე ეს სასარჩელო სამართალწარმოებისას ხდება. ამდენად, მსგავსი კატეგორიის საქმეთა გადაწყვეტის გამარტივებული წესის დადგენისას, ზოგადად, კანონმდებელს აქვს მსგავსი მიდგომა[2], რაც განპირობებული და გამართლებულია გადასაწყვეტი საკითხების სამართლებრივი სიმარტივით და სწრაფი განხილვის გადაუდებელი აუცილებლობით. საერთო სასამართლოების მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, მსგავსი გამარტივებული წესით განსახილველ საქმეთა გადაწყვეტისას (მაგალითად, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის[3] VII⁵ თავით დადგენილი წესების მიხედვით საგადასახადო ორგანოს მიერ ყადაღადადებული ქონების რეალიზაციის შესახებ შუამდგომლობის განხილვისას), სადაც ასევე არ არის სავალდებულო შუამდგომლობის დაკმაყოფილების შემთხვევაში ბრძანების დასაბუთება, წერილობით მომზადებული ბრძანების ტექსტი, როგორც წესი, მაინც შეიცავს ბრძანების დასაბუთებას, თუმცა, იგი არის მოკლე, უმეტესწილად _ სტანდარტული შინაარსის და არ გულისხმობს საქმის გარემოებათა დეტალურ მიმოხილვას და სიღრმისეულ სამართლებრივ ანალიზს.

ამრიგად, ცვლილების შედეგად, საქმის განხილვა შუამდგომლობის ფორმატში გამორიცხავს გადაწყვეტილების დასაბუთების სტანდარტის გავრცელებას გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ გამოტანილ ბრძანებაზე. შუამდგომლობის წესით საქმის განხილვა გამორიცხავს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის[4] 249-ე მუხლის მე-3-მე-4 ნაწილების გამოყენებით გადაწყვეტილების ფაქტობრივი და სამართლებრივი საფუძვლების მითითებას წერილობით მომზადებულ ბრძანებაში.

მითითებული საკანონმდებლო ცვლილების განხორციელებამდე საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლით გათვალისწინებულ ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხს სასამართლო განიხილავდა ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 25-ე მუხლის საფუძველზე, აღიარებითი სარჩელის ფარგლებში, შედეგად, სასამართლო იღებდა დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას. საკითხის სამართლებრივი სირთულიდან და მრავალფეროვანი ფაქტობრივი შემადგენლობიდან გამომდინარე, სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები შეიცავდა საკმაოდ ვრცელ დასაბუთებას, ამასთან, ამ შინაარსის დავებზე ქართული სასამართლო პრაქტიკა არ არის ერთგვაროვანი და განვითარების პროცესშია, რასაც ცხადჰყოფს სხვადასხვა ინსტანციის სასამართლოთა მიერ განსხვავებული შინაარსის გადაწყვეტილებების მიღება.[5]

მართლმსაჯულების ეფექტიანობის ევროპული კომისიის (CEPEJ) მიერ 28-ე პლენარულ სხდომაზე 2016 წლის 7 დეკემბერს მიღებული „კარგი პრაქტიკის სახელმძღვანელოს“ (ევროპის საბჭოს რამდენიმე წევრი ქვეყნის მიერ მიღებული სტრუქტურული ზომები სამოქალაქო და ადმინისტრაციული მართლმსაჯულების გაუმჯობესების მიზნით ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-13 მუხლით მოთხოვნილ სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივ საშუალებებთან ერთად) 145-ე პუნქტის თანახმად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მუხლი 6.1-ის გათვალისწინებით, დასაბუთების უზრუნველყოფის ვალდებულებების შემცირება და ღია სამართალწარმოების აღმოფხვრა დიდი სიფრთხილით უნდა იქნას განხილული, განსაკუთრებით პირველ ინსტანციაში[6].

2. საკანონმდებლო ცვლილებით დადგინდა გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების თაობაზე საქმის დაჩქარებული განხილვის წესი. მოსამართლე პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების თაობაზე ბრძანებას გამოსცემს საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის საფუძველზე, მისი სასამართლოსთვის წარდგენიდან 14 დღის ვადაში (ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21⁶⁵-ე მუხლის პირველი ნაწილი), ხოლო სააპელაციო სასამართლო ბრძანების თაობაზე წარდგენილ საჩივარს განიხილავს 10 დღის ვადაში (ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21⁶⁵-ე მუხლის მე-8 ნაწილი). ცვლილების ამოქმედებამდე სასამართლო საკითხს განიხილავდა სასარჩელო წარმოების წესით, საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი საქმის განხილვის საერთო წესების მიხედვით.

აქვე აღსანიშნავია, რომ მართალია, კანონი არ განსაზღვრავს უშუალოდ სასამართლო სხდომაზე საქმის ზეპირი განხილვის ხანგრძლივობას, მაგრამ გონივრულია, რომ დაჩქარებული წესით განსახილველი საკითხის განხილვა უნდა მოითხოვდეს ასევე შედარებით ხანმოკლე პროცედურას. როგორც წესი, მსგავსი წესით საქმის ზეპირ განხილვას არ ეთმობა ხანგრძლივი საპროცესო დრო, გარდა სამართლებრივად რთული საგამონაკლისო შემთხვევებისა, რაც სრულიად გონივრულია განსახილველი საკითხების შინაარსიდან გამომდინარე. წინააღმდეგ შემთხვევაში ვერ იქნებოდა დაცული ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი შემჭიდროვებული ვადები, ვინაიდან საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სამუშაო გრაფიკი არ შემოიფარგლება მხოლოდ მსგავსი კატეგორიის შუამდგომლობების განხილვით და საქმეთა სიმრავლიდან გამომდინარე, კანონით დადგენილ ვადებში ხანგრძლივი ზეპირი განხილვების ჩატარება ობიექტურად შეუძლებელი აღმოჩნდებოდა.

გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხის სამართლებრივი სირთულიდან გამომდინარე, ობიექტურად შეუძლებელია საკითხის დაჩქარებულად გადაწყვეტა კანონით დადგენილ შემჭიდროვებულ ვადაში ხანმოკლე ზეპირი განხილვის შედეგად. სასამართლო პრაქტიკა ცხადჰყოფს, რომ სასარჩელო წარმოების წესით ამ კატეგორიის საქმეთა განხილვისას საქმის მასალების მოცულობა ხშირად არაერთი ტომისგან შედგება (მაგალითისთვის, ზემოთ დასახელებული საქმეებიდან #3/5566-17 საქმის მასალები შეადგენს შვიდ ტომს). რაც შეეხება საქმის შინაარსს, განსახილველი საკითხი არა მხოლოდ ქართული, არამედ არაერთი ქვეყნის სამართალწარმოების პრაქტიკის გათვალისწინებით, საკმაო სირთულით გამოირჩევა და საჭიროებს როგორც მრავალრიცხვოვანი ფაქტობრივი გარემოებების დეტალურ შესწავლას, ისე _ სიღრმისეულ სამართლებრივ ანალიზს, რაც ასევე ობიექტურად თითქმის შეუძლებელი იქნება შუამდგომლობის ფორმატში საქმეთა განხილვისას.

3. მნიშვნელოვანია, რომ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსში ამოქმედებული ცვლილება ითვალისწინებს შუამდგომლობის განხილვას მაშინაც კი, როდესაც მხარის მოწვევა ვერ ხერხდება. ამ წესის მიხედვით, მხარის მოწვევის გარეშე შუამდგომლობის განხილვა არათუ არ დაბრკოლდება, არამედ მოსამართლეს პირდაპირ ეკრძალება სასამართლო სხდომის სხვა დროისთვის გადადება იმ საფუძვლით, რომ მხარის მოწვევა კანონით დადგენილი წესით ვერ მოხერხდა.

4. ასევე, განხორციელებული ცვლილების შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის თაობაზე მიღებული ბრძანება საბოლოოა და საკასაციო ინსტანციაში გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.

ზემოაღნიშნული დებულებები საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლში ამოქმედდა 2019 წლის 4 ივლისიდან[7]. კანონპროექტის განმარტებითი ბარათის მიხედვით, საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლში განხორციელებული ცვლილების შემუშავება მიზნად ისახავდა ხსენებულ მუხლში არსებული ხარვეზების გამოსწორებას და ცრუმაგიერობის დადგენის პროცედურის ნათლად განსაზღვრას. „არსებული რეგულაციით ცრუმაგიერობასთან დაკავშირებული სასამართლო დავა დაკავშირებულია ხანგრძლივ ვადებთან, ხოლო დროში გაწელილი სასამართლო დავა საზიანოა, როგორც ბიზნესისათვის, ვინაიდან საქმის წარმოება მოითხოვს დიდ დროსა და ფინანსურ რესურსებს, ასევე საგადასახადო ორგანოსათვის, რადგანაც დროულად ვერ ხორციელდება გადასახადის ადმინისტრირება. პრაქტიკა აჩვენებს, რომ აუცილებელია ცრუმაგიერობის დავის შემჭიდროვებულ/სპეციალურ ვადებში მოქცევა. წარმოდგენილი კანონპროექტის შესაბამისად პირის ცრუმაგიერად აღიარების შესახებ სამართალწარმოება განხორციელდება საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, რის უზრუნველსაყოფადაც თანმდევი ცვლილებები შედის საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში“.[8]

სასამართლოს მოსაზრებით, ეს რეგულაცია, სავარაუდოდ, არათანაზომიერად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების რამდენიმე ასპექტს _ შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული სამართალწარმოების უფლებას, მხარეთა თანასწორობას, დასაბუთებული გადაწყვეტილების უფლებას, სამართალწარმოების გადასინჯვის და გასაჩივრების მექანიზმს.

სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტია მხარეთა თანასწორობის პრინციპი, რაც გულისხმობს პროცესის ორივე მხარის თანაბარ მდგომარეობაში ჩაყენებას. ასევე შეჯიბრებითობის პრინციპი, რაც უზრუნველჰყოფს თითოეული მხარის უფლებას, წარუდგინოს სასამართლოს საკუთარი არგუმენტაცია, ფაქტები და მტკიცებულებები, აქტიური მონაწილეობა მიიღოს საქმის განხილვაში და ჰქონდეს ნებისმიერ პროცედურაზე ზეგავლენის მოხდენის რეალური შესაძლებლობა.

„დროის ეკონომიურობისა და სამართალწარმოების დაჩქარების სურვილი არ ამართლებს ისეთი ფუნდამენტური უფლების უგულებელყოფას, როგორიცაა შეჯიბრებითი სამართალწარმოების უფლება“ (ნიდეროსტ-ჰუბერი შვეიცარიის წინააღმდეგ, §30); შეჯიბრებითი პროცესის უფლება ნიშნავს სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმის მონაწილე მხარეების უფლებას, გაიცნონ და კომენტარები გააკეთონ ყველა წარდგენილი მტკიცებულების ან დასკვნის შესახებ, რათა გავლენა მოახდინონ სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე (რუის-მატეოსი ესპანეთის წინააღმდეგ, §63770; მაკმაიქელი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, §80771; ვერმოლენი ბელგიის წინააღმდეგ, §33 772; ლობო მაჩადო პორტუგალიის წინააღმდეგ, §31773; კრესი საფრანგეთის წინააღმდეგ, §74774)“. „შეჯიბრებითი სამართალწარმოების უფლება დამაკმაყოფილებელ პირობებში უნდა განხორციელდეს: სამართალწარმოების მხარეს უნდა ჰქონდეს სასამართლოს წინაშე არსებული მტკიცებულებების გაცნობის შესაძლებლობა, ისევე, როგორც მის შინაარსსა და ავთენტურობასთან დაკავშირებით, შესაბამისი ფორმითა და გონივრული დროის განმავლობაში, კომენტარის გაკეთების საშუალება (კრჩმარი და სხვები ჩეხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ, §42779; Immeubles Groupe Kosser საფრანგეთის წინააღმდეგ, §26780), საჭიროების შემთხვევაში, ამ უფლების განხორციელების მიზნით უნდა გადაიდოს საქმე (ივონი საფრანგეთის წინააღმდეგ, § 39781); მხარეებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, ცნობილი გახადონ ნებისმიერი მტკიცებულება, რომელიც მათი პოზიციის გასამყარებლად არის საჭირო (Clinique des Acacias და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ, § 37782)“[9]

სასამართლოს მოსაზრებით, აღნიშნული დებულებები არათანაზომიერად უზღუდავს პროცესის მონაწილე მხარეს (მესაკუთრეს, რომლის ქონებაზეც უნდა მიექცეს გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების აღსრულება) საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებით გარანტირებულ შესაძლებლობას, წარადგინოს საკუთრების უფლების შეზღუდვის საჭიროების კონტრარგუმენტები, გამოხატოს თავისი პოზიცია მოწინააღმდეგე მხარის მოთხოვნასთან დაკავშირებით.

საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, ფაქტობრივად შესაძლებელი გახდა მხარის მოწვევის და პროცესში მისი მონაწილეობის გარეშე საქმის განხილვის დასრულება.

საყურადღებოა ის გარემოება, რომ როგორც სასამართლო პრაქტიკა აჩვენებს, შემოსავლების სამსახურის შუამდგომლობა არცთუ იშვიათად მიმართულია არაერთი ფიზიკური პირის მიმართ, რომლებსაც გარკვეულწილად რაიმე კავშირი აქვთ გადასახადის გადამხდელთან. ამგვარად, მოწინააღმდეგე მხარე შესაძლოა, იყოს როგორც გადასახადის გადამხდელი კომპანიის დირექტორი ან/და დამფუძნებელი, მისი ნათესავი, ასევე _ ორგანიზაციაში დასაქმებული პირი, ან ორგანიზაციის რომელიმე კონტრაჰენტი, ყოფილი დასაქმებული და ა.შ. ამ პირებს, შესაძლოა, არც გააჩნდეთ ინფორმაცია გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების და გადახდევინებასთან დაკავშირებით წარმოებული პროცედურების თაობაზე. საქართველოში ფიზიკური პირებისთვის არ მოქმედებს საცხოვრებელ მისამართზე სავალდებულო რეგისტრაციის რეგულაცია, რის გამოც, ხშირია შემთხვევები, როდესაც ფიზიკური პირის საცხოვრებელი და რეგისტრაციის მისამართი არ ემთხვევა ერთმანეთს. ამასთან, არ მოქმედებს ასევე „საფოსტო ყუთის“ ინსტიტუტი, რის გამოც, სასამართლო გზავნილების ჩაბარება სწორი მისამართის არსებობის შემთხვევაშიც კი, მისამართზე ადრესატის ან მისი ოჯახის წევრის არყოფნის გამო, ხშირ შემთხვევაში პირველი გაგზავნისას ვერ ხერხდება და საჭიროა კორესპონდენციის დამატებით გაგზავნა იმავე ან სასამართლოსთვის ცნობილ სხვა მისამართზე, რასაც გარკვეული დრო ესაჭიროება. ამგვარად, შუამდგომლობის წარდგენიდან 14 დღის ვადაში სასამართლო სხდომაზე მოწინააღმდეგე მხარედ დასახელებული ყველა სუბიექტის მოწვევა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 70-ე-78-ე მუხლებით დადგენილი წესების მიხედვით უმეტეს შემთხვევებში შეუძლებელია. შედეგად, ვინაიდან სასამართლო, ახალი საკანონმდებლო რეგულაციით, მოკლებულია შესაძლებლობას, საქმის განხილვა მხარის მოწვევის მიზნით გადადოს სხვა დროისთვის, საქმეთა უმეტესობა პირველი ინსტანციის სასამართლომ უნდა განიხილოს ერთი ან რამდენიმე სუბიექტის მონაწილეობის გარეშე. მართალია, ბრძანება კანონიერ ძალაში შედის მხოლოდ ყველა მხარისთვის ჩაბარების და გასაჩივრების ვადის გასვლის შემდეგ, თუმცა, ბრძანების ჩაბარების შემთხვევაშიც, მესაკუთრეს უფლება რჩება, დავა გააგრძელოს სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოში, რომლის გადაწყვეტილებაც საბოლოოა და საკასაციო წესით არ საჩივრდება. გასაჩივრების ვადაც ცვლილების შედეგად არის შემცირებული და სასარჩელო სამართალწარმოებისგან განსხვავებით _ შეადგენს 48 საათს, რაც მტკიცებულებების მოსაძიებლად და ადვოკატის ასაყვანად საკმაოდ მცირე ვადაა. სააპელაციო ინსტანციის სასამართლო კი საჩივარს განიხილავს 10 დღის ვადაში. ამგვარად, ასეთ შემთხვევებში მხარე პროცესში მონაწილეობას იღებს მხოლოდ სააპელაციო სასამართლოში, სადაც ასევე არ გააჩნია გონივრული ვადა ადვოკატის ასაყვანად, საკუთარი არგუმენტების თუ მტკიცებულებების წარსადგენად.

სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია სამართალწარმოების გადასინჯვის და გასაჩივრების მექანიზმი. ამ კუთხითაც, საერთო სასარჩელო სამართალწარმოების პროცედურასთან მიმართებაში, მნიშვნელოვნად შეიზღუდა მესაკუთრის უფლება, მაშინ, როდესაც საგადასახადო ორგანოს შუამდგომლობის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების აღსრულება უნდა მიექცეს ცრუმაგიერი პირის მთელ ქონებაზე. დავალიანების მოცულობა კი ზოგჯერ ასობით ათასი ან რამოდენიმე მილიონი ლარით განისაზღვრება (მაგალითისთვის, ზემოთ დასახელებულ საქმეთაგან ერთ-ერთ შემთხვევაში, კერძოდ _ #3/5566-17 საქმეში გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანება, რომლის აღსრულების მიქცევის მიზნითაც ითხოვს საგადასახადო ორგანო რამდენიმე ფიზიკური და იურიდიული პირის ცრუმაგიერ პირებად ცნობას, შეადგენს 4 637 146 ლარს).

როგორც ზემოთ ითქვა, ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხის განხილვა როგორც ფაქტობრივი, ისე _ სამართლებრივი სირთულით გამოირჩევა და სამართალწარმოების ზოგად წესთან შედარებით, შუამდგომლობის საფუძველზე მისი გამარტივებული განხილვა არათანაზომიერად ზღუდავს მესაკუთრის საპროცესო-სამართლებრივ გარანტიებს.

მიზანშეწონილია, მოკლედ აღინიშნოს, თუ რა საკითხების კვლევა და შეფასება უწევს სასამართლოს გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ მოთხოვნის განხილვისას:

საქმეთა განხილვისას სასამართლო ითვალიწინებს იმ გარემოებას, რომ გადასახადის გადამხდელთა მხრიდან საგადასახადო ვალდებულებების შესრულებისას არსებობს საფრთხე, რომ გადამხდელმა შესაძლოა, შეგნებულად, მიზანმიმართულად სცადოს, თავი აარიდოს ვალდებულებების შესრულებას. ასეთ შემთხვევათა პრევენციის მიზნით საგადასახადო კანონმდებლობა ითვალისწინებს გადამხდელის ქონებით საგადასახადო დავალიანების შესრულების უზრუნველყოფას. საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ძირითადი პრინციპები გათვალისწინებულია საგადასახადო კოდექსის 35-ე თავში. მოცემული ნორმატიული აქტის 238-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველსაყოფად განახორციელოს შემდეგი ღონისძიებები: ა) საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა; ბ) მესამე პირზე გადახდევინების მიქცევა; გ) ქონებაზე ყადაღის დადება; დ) ყადაღადადებული ქონების რეალიზაცია; ე) საბანკო ანგარიშზე საინკასო დავალების წარდგენა; ვ) გადასახადის გადამხდელის სალაროდან ნაღდი ფულის ამოღება. ამგვარად, საგადასახადო ვალდებულების წარმოშობის შემთხვევაში საგადასახადო ორგანო უფლებამოსილია, ვალდებულების უზრუნველყოფა განახორციელოს გადასახადის გადამხდელის კუთვნილი ქონებით, ამა თუ იმ უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების მეშვეობით.

საგადასახადო კოდექსით უზრუნველყოფის ღონისძიებათა გამოყენება გათვალისწინებულია როგორც გადასახადის გადამხდელთა ქონების მიმართ, ასევე, მესამე პირთა მიმართ, რომელთაც გააჩნიათ გადასახადის გადამხდელთა ვადამოსული დავალიანება (240-ე მუხლი). გარდა აღნიშნულისა, საგადასახადო კოდექსი კანონით დადგენილი წინაპირობების არსებობისას საგადასახადო ორგანოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, განახორციელოს უზრუნველყოფის ღონისძიებები სხვა პირთა მიმართაც, რომელთაც სასამართლო აღიარებს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ცრუმაგიერ პირად.

საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლი მესამე პირის ქონებაზე გადახდევინების მიქცევას ითვალისწინებს იმ შემთხვევაში, თუკი იგი გადასახადის გადამხდელს იყენებდა ცრუმაგიერ პირად, გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებებისთვის თავის არიდების მიზნით.

სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, საგადასახადო ვალდებულებისთვის თავის არიდების ერთ-ერთ მექანიზმს შესაძლოა, წარმოადგენდეს შეზღუდული პასუხისმგებლობის ბოროტად გამოყენება კომპანიის დამფუძნებელთა მხრიდან, როდესაც გადასახადის გადამხდელი სუბიექტის მიღმა რეალურად სხვა სუბიექტი მოქმედებს, გადამხდელს კი არ გააჩნია საკმარისი ქონება, რომელზედაც შესაძლებელი იქნებოდა დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის მიქცევა. ამ დროს რეალურად მოქმედი სუბიექტი „ცრუმაგიერ პირად“ იყენებს ფორმალურად დაფუძნებულ სუბიექტს, რათა სამეწარმეო საქმიანობიდან თავად მიიღოს ფინანსური სარგებელი, გადასახადის გადახდის ვალდებულება კი დაეკისროს ცრუმაგიერ პირს, რომელსაც არ გააჩნია დავალიანების დასაფარად საკმარისი სახსრები.

პასუხისმგებლობის შეზღუდვის ბოროტად გამოყენების შემთხვევაში, კერძო-სამართლებრივ ურთიერთობებში გამონაკლისის სახით დასაშვებია „კორპორაციული საფარველის“ რღვევა და გამჭოლი პასუხისმგებლობის დაკისრება. საგადასახადო სამართალში კი საქართველოს კანონმდებლობა ითვალისწინებს გადასახადის გადახდევინების მიზნით უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენებას მესამე პირზე, ცრუმაგიერ პირად აღიარების გზით.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტების თანახმად, ,,როცა შეზღუდული პასუხისმგებლობის კომპანია გამოყენებულია თავისი მეპატრონეების და მენეჯერების მიერ, უბრალოდ, როგორც ფასადი თაღლითური ქმედებებისთვის, ჩარევა კორპორატიულ საიდუმლოებაში/საკუთრებაში შეიძლება იყოს პრობლემის სათანადო გადაჭრა, რათა დაცული იყოს მისი კრედიტორების უფლებები, მათ შორის, სახელმწიფოსიც. თუმცა, უნდა არსებობდეს ნათლად განსაზღვრული წესები.“ (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2013 წლის 25 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე ,,ხადარკოვსკი და ლებედევი რუსეთის წინააღმდეგ“).

ცრუმაგიერ პირად აღიარება საკმაოდ რთული პროცესია და საკმარისი არ არის მხოლოდ ზედაპირული მინიშნებები, რაც გარკვეულ ეჭვებს ბადებს. აუცილებელია მყარად დადასტურებული ფაქტობრივი გარემოებების გამოვლენა, რაც კომპანიის მესვეურთა ფარულ განზრახვას გამოააშკარავებს. ცრუმაგიერი პირის მეშვეობით სამეწარმეო საქმიანობა, როგორც წესი, წინასწარ დაგეგმილი, შეფარული სქემის მიხედვით მიმდინარეობს და მისი გამოვლენა იოლი არ არის, რადგან სუბიექტი ამოფარებულია საკანონმდებლო რეგულაციებს, პასუხისმგებლობის შეზღუდვის პრინციპს, რომლიდანაც გამონაკლისის დაშვება მხოლოდ კანონითვე დადგენილ ფარგლებშია შესაძლებელი.

ცრუმაგიერი პირის შესახებ დოქტრინის თანახმად, გადასახადის გადამხდელი წარმოადგენს მისი მაკონტროლებელი სუბიექტის „მეორე მე“-ს (Alter Ego), მისგან მხოლოდ ფორმალურად არის განცალკევებული და მოქმედებს მის ინტერესებში. შედეგად კი, საგადასახადო ვალდებულებები მასთან აკუმულირდება მაშინ, როდესაც საამისოდ საკმარისი რესურსი არ გააჩნია, რის გამოც ვალდებულებები რჩება შეუსრულებელი. მაგალითად, როდესაც დამფუძნებელი კომპანიას ცრუმაგიერ პირად იყენებს, ასეთი გამიჯვნა მხოლოდ ფორმალურ ხასიათს ატარებს, რაც კანონის საფუძველზე ცალკე სუბიექტად რეგისტრაციაში ვლინდება. რეალურად კი ქონება არის აღრეული და დამფუძნებელი (ფიზიკური ან იურიდიული პირი) ისე სარგებლობს ამ ქონებით, როგორც საკუთარი ქონებით.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტების მიხედვით, „საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე, ცრუმაგიერ პირებად აღიარებისათვის სახეზე უნდა იყოს გადასახადის გადამხდელის განსხვავების შეუძლებლობა სხვა იმ პირისაგან, რომელიც გამოყენებული არის გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებისათვის თავის არიდების მიზნით ანუ გადასახადის გადამხდელი პირი, რომელსაც გააჩნია საგადასახადო ვალდებულებები, მისი გადახდისაგან თავის არიდების მიზნით ისეთ კავშირში შედის სხვა პირთან, რომ პრაქტიკულად შეუძლებელი არის მათი განსხვავება.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2013 წლის 3 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე №ბს-103-96(კ-13)). „ცრუმაგიერ პირებად აღიარების შესახებ სარჩელის მიზანია დადგინდეს, რომ სხვა პირი წარმოადგენს საგადასახადო კოდექსით გადასახადის გადახდაზე ვალდებული პირის - გადამხდელის ცრუმაგიერ პირს. ასეთი აღიარება შესაძლებლობას აძლევს საგადასახადო ორგანოს გადასახადის გადამხდელის შეუსრულებელი საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის ღონისძიება გამოიყენოს ცრუმაგიერი პირის მიმართ.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 6 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე №ბს-1546-1476 (კ-09)).

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლში კანონმდებელი არ მიუთითებს კონკრეტულ გარემოებებზე, რომელთა ერთობლიობა ქმნის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების საფუძველს. იგი ადგენს ორ კრიტერიუმს, რომლის მიხედვითაც სწორედ სასამართლომ უნდა შეაფასოს კონკრეტული საქმის გარემოებები და გამოიტანოს გადაწყვეტილება ცრუმაგიერ პირად აღიარების ან მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის თაობაზე. „ცრუმაგიერი პირის დეფინიცია უნდა აკმაყოფილებდეს ორ კრიტერიუმს: ა) რეალური და ცრუმაგიერი პირი ერთმანეთისაგან არ უნდა განსხვავდებოდეს; ბ) ცრუმაგიერი პირი უნდა იყოს გამოყენებული გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებებისათვის თავის არიდების მიზნით (იგულისხმება საგადასახადო კოდექსით განსაზღვრული ღონისძიებები: საგადასახადო გირავნობა ან იპოთეკა, მესამე პირზე გადახდევინების მიქცევა, ქონებაზე ყადაღის დადება, ყადაღადადებული ქონების რეალიზაცია, საბანკო ანგარიშზე საინკასო დავალების წარდგენა, გადასახადის გადამხდელის სალაროდან ნაღდი ფულის ამოღება). ცრუმაგიერ პირს წარმოშობს რეალური პირის ქმედება - თავი აარიდოს გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებას და შესაბამისი ქონება მანამდე გადასცეს ცრუმაგიერ პირს, ვიდრე მის მიმართ განხორციელდება შესაბამისი ღონისძიებები.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 20 აპრილის განჩინება საქმეზე №ბს-167-165(კ-17)).

ამდენად, ცრუმაგიერ პირებად ცნობის შესახებ მოთხოვნის სასამართლოში წარდგენისას საგადასახადო ორგანომ უნდა დაამტკიცოს მოპასუხეთა ქმედებების ისეთი ჯაჭვის არსებობა, რაც დაადასტურებს რეალური და ცრუმაგიერი პირების განსხვავების შეუძლებლობასა და ცრუმაგიერი პირის გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებებისათვის თავის ასარიდებლად შექმნასა თუ გამოყენებას.

ვინაიდან ცრუმაგიერ პირებად ცნობა უშუალოდ არის დაკავშირებული პირის საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან, მის ქონებაზე სხვა სუბიექტის საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენებასთან, აუცილებელია, რომ საქმის გარემოებები დადგინდეს კანონით დადგენილი ყველა დანაწესის სრული დაცვითა და ყველა საჭირო მტკიცებულების შესწავლისა და შეფასების შედეგად.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის დისპოზიციიდან გამომდინარე, იმისათვის, რომ დადასტურდეს ცრუმაგიერ პირად აღიარების კრიტერიუმების არსებობა, სავალდებულოა დადგინდეს, რომ შუამდგომლობაში დასახელებული სუბიექტი პირადი ეკონომიური ინტერესების საფუძველზე მოქმედებდა გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებისათვის თავის არიდების მიზნით და გადასახადის გადამხდელს იყენებდა ამ მიზნებისთვის. აღნიშნული გარემოების დადგენის თვალსაზრისით, პრინციპული მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფაქტის დადასტურებას, რომ გადასახადის გადამხდელ სუბიექტს არ გააჩნია რეალური დამოუკიდებლობა, შექმნილია ფორმალურად, საწარმო გამოიყენება მისი პარტნიორის, ან დირექტორის, ან სხვა სუბიექტის ვალდებულებების დასაფარავად და საწარმოს დამოუკიდებლობის ხარისხი არ იძლევა ფაქტობრივი მმართველი სუბიექტისგან მისი გამიჯვნის შესაძლებლობას.

ცრუმაგიერ პირად აღიარების ერთ-ერთი კრიტერიუმი - ერთმანეთისგან განუსხვავებლობა ვლინდება მაშინ, როდესაც ადგილი აქვს სუბიექტებს შორის ინტერესების აღრევას ან ქონების აღრევას.

alter ego-ს დოქტრინის მიხედვით, როგორც წესი, გადასახადის გადამხდელის პასუხისმგებლობის გამიჯვნას ბოროტად იყენებს რეალურად მოქმედი პირი. გადასახადის გადამხდელი ამ შემთხვევაში არის მისი „მეორე მე“, ფორმალურად განცალკევებული სუბიექტი, როგორც გადასახადისგან თავის არიდების იარაღი.

„საგადასახადო ვალდებულებების კონტექსტში გამჭოლი პასუხისმგებლობა გამოიყენება, როცა კომპანიის პარტნიორების საქმიანობა მიმართულია გადასახადებისაგან თავის არიდების სქემების შექმნისაკენ და კომპანია გამოიყენება, როგორც გადასახადებისაგან თავის არიდების „ინსტრუმენტი“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე #ას-1307-1245-2014, იხ.,Fastrich in Baumbach/Hueck GmbHG Kommentar, 20.Aufl., §13,Rn.45; Wiedmann ZGR 2003,283,288; BGH GmbHR 1986, S.78; BGH GmbHR 1994, S.390; BGH GmbHR 2006,S.426; BGH GmbHR 2007, S.927; Bayer/Lutter in Lutter/Hommelhoff GmbHG Komm.,18.Aufl. §13,Rn.19; BGH GmbHR 2008, S.805; Altmeppen ZIP 2008, S.1205f; Heeg/Manthey GmbHR 2008, S.800f; Altmeppen in Roth/Altmeppen GmbHG Komm. 7.Aufl., §13,Rn.149; Altmeppen, Abschied von Durchgriff in “Kapitalgesellschaft” NJW 2007, s.2657; BGH GmbHR 2007, S.927; Liebischer in MüKo zum GmbHG Anh. §13,Rn.593).

„გამჭოლი პასუხისმგებლობის გამოყენების ერთ-ერთი ფართოდ გავრცელებული საფუძველია კომპანიის „არაადექვატური კაპიტალიზაცია“. გამჭოლი პასუხისმგებლობის გამოყენების მიზნებისათვის არაადექვატური კაპიტალიზაცია არ გულისხმობს კანონით დადგენილი მინიმალური კაპიტალის ქონას (მრავალ ქვეყანაში, საქართველოს ჩათვლით, ასეთი მოთხოვნა კომპანიების მიმართ აღარ არსებობს). არაადექვატურ კაპიტალიზაციაში იგულისხმება ის შემთხვევა, როცა კომპანიის კაპიტალი ძალიან მცირე ან შეუსაბამოა იმ კომპანიის საქმიანობის სახისათვის და იმ რისკების დასაზღვევად, რომელსაც კომპანიის ბიზნეს საქმიანობა წარმოშობს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, აქ იგულისხმება მოსალოდნელი ეკონომიკური საჭიროებები და არა ფორმალურ-სამართლებრივი მოთხოვნები. „არაადექვატური კაპიტალიზაციის“ ელემენტს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება არასახელშეკრულებო (არანებაყოფლობით) კრედიტორებთან მიმართებაში პარტნიორის გამჭოლი პასუხისმგებლობის გამოყენებისას.

გამჭოლი პასუხისმგებლობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია „კორპორაციული ფორმალობების დაუცველობა“. ამ ელემენტის დარღვევაა, როცა არ ხდება დირექტორებისა და პარტნიორების კრებების მოწვევა და/ან ჩატარება, როცა პარტნიორებისა და დირექტორების მმართველობითი და წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებები არ არის ნათლად გამიჯნული, როცა ხდება პარტნიორებისა და კომპანიის ქონების აღრევა, როცა კომპანიის სახსრები გამოიყენება პარტნიორთა პირადი მიზნებისათვის, ხოლო პირადი ხარჯები მიიჩნევა კომპანიის ხარჯებად ბუღალტრული ანგარიშგების წესების დარღვევით, ან როცა არ ხდება სათანადო ბუღალტრული და ფინანსური ანგარიშგება და შესაბამისი დოკუმენტაციის წარმოება“ (იხ. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2015 წლის 6 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე #ას-1307-1245-2014).

შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების პარტნიორის პერსონალური პასუხისმგებლობა დგება, როდესაც საზოგადოების ქონების და პირადი ქონების გამიჯვნა გაუმჭვირვალე საბუღალტრო აღრიცხვის მეშვეობით ან სხვა გზით არის შენიღბული და ეს აბრკოლებს კომპანიის კუთვნილი ქონების გამიჯვნას. ამიტომ ამ დროს შესაძლოა, არ ფუნქციონირებდეს კაპიტალის შენარჩუნების შესახებ ნორმები, რომელთა დაცვაც კომპანიის ქონების ფარგლებში პასუხისმგებლობის შეზღუდვისთვის სავალდებულო დაბალანსების საშუალებას წარმოადგენს[10].

ამგვარად, ქონების აღრევას ადგილი აქვს, როდესაც საზოგადოების საკუთრებისა და პირადი საკუთრების ურთიერთგამიჯვნა პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამ შემთხვევაში შესაძლებელია გამონაკლისის დაშვება კაპიტალის გამიჯვნის პრინციპიდან და შეზღუდული პასუხისმგებლობის პარტნიორს პერსონალური პასუხისმგებლობა ეკისრება.

ასეთ დროს პასუხისმგებლობა, როგორც წესი, ეკისრება მაკონტროლებელ პარტნიორს, რომელსაც გადამწყვეტი გავლენა აქვს საზოგადოების საქმიანობაზე. ნაკლებად გავლენიან პარტნიორს, რომლის როლიც მინიმალურია, შესაძლოა, კომპანიის პასუხისმგებლობის შეზღუდვის გამომრიცხავი გარემოებების არსებობისას პირადი პასუხისმგებლობა არ დაეკისროს[11].

პერსონალური პასუხისმგებლობის საფუძველი შესაძლოა, გახდეს, როდესაც, მაგალითად, პარტნიორი იყენებს საზოგადოების ქონებას, როგორც საკუთარს, პირად დანახარჯებს იხდის საზოგადოების კაპიტალიდან. ასევე, თუკი დამფუძნებელი კომპანია არ მიჯნავს თავის საკუთარ საქმიანობას შვილობილი კომპანიის საქმიანობისგან, ორივე კომპანია მოქმედებს, როგორც ერთი მთლიანობა, მათი საქმიანობის პოლიტიკა არსებითად ერთი და იგივეა, ჰყავთ ერთი და იგივე ხელმძღვანელები, ან ორივე კომპანიის მმართველობის ორგანოთა სხდომები ერთად ტარდება. ან ერთი პარტნიორი მარტო ან როგორც მაკონტროლებელი პარტნიორი ფლობს რამდენიმე ურთიერთდაკავშირებულ საზოგადოებას და განსაზღვრავს მათ პოლიტიკას, ფინანსებს, საქმიან პრაქტიკას.

იმის გამოსავლენად, რომ პასუხისმგებლობის შეზღუდვის ფორმა მხოლოდ ფორმალურ-სამართლებრივ ინსტრუმენტად არის გამოყენებული, როგორც საერთო სამართლის, ისე - კონტინენტურ-ევროპული სამართლის დოქტრინაში რამდენიმე ნიშანს გამოყოფენ:

საზოგადოება გვევლინება, როგორც არცთუ მკვეთრად გამიჯვნადი სუბიექტი; საზოგადოების საკუთრების ობიექტები და კაპიტალი აღრეულია პარტნიორის პირად საკუთრებასთან; საბუღალტრო წიგნები არ იწარმოება დადგენილი წესის მიხედვით; დირექტორები არ მუშაობენ კვალიფიციურად; აქციონერთა და დირექტორთა საბჭოს კრებები მოწესრიგებულად არ ტარდება; არ არის დაცული სხვა საკორპორაციო-სამართლებრივი ფორმალობები; საზოგადოების გადახდისუუნარობა/არასაკმარისი კაპიტალიზაცია.

ამგვარად, ცრუმაგიერ პირად აღიარების ინსტიტუტი არის საგადასახადო კოდექსით დადგენილი სპეციალური მექანიზმი, პასუხისმგებლობის შეზღუდვის არამართლზომიერი გამოყენების წინააღმდეგ მოქმედი ბერკეტი, რომლის გამოყენების უფლებაც გააჩნია შემოსავლების სამსახურს გადასახადის გადახდევინების მიზნებისთვის. თუმცა, ეს ნორმა გამოყენებული უნდა იქნეს მხოლოდ კონკრეტულ შემთხვევებში, როდესაც დასტურდება სუბიექტების საქმიანობის და ინტერესების ისეთი ხარისხის ურთიერთაღრევა, როცა ისინი მხოლოდ ფორმალური ნიშნებით ემიჯნებიან ერთმანეთს, სინამდვილეში კი ერთ მთლიანობას წარმოადგენენ. აუცილებელია დადგინდეს ზემოთ აღწერილი ყველა წინაპირობის არსებობა, რაც ქმნის alter ego-ს მოცემულობას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, ცრუმაგიერ პირებად აღიარებისათვის ერთ-ერთ აუცილებელ კომპონენტს, რომლის არსებობაც უნდა დაადგინოს სასამართლომ, წარმოადგენს გადასახადის გადამხდელის მიერ სხვა პირის გამოყენება გადასახადის გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებებისთვის თავის არიდების მიზნით. თავის არიდების მიზანი ცრუმაგიერი პირების შემთხვევაში სახეზეა, როდესაც ფაქტობრივად არსებულ ორ ან მეტ პირს შორის განხორციელებული ოპერაცია მიმართულია საერთო მიზნის მიღწევისკენ. ეს მიზანი კი წარმოადგენს საგადასახადო ვალდებულების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებისაგან თავის არიდებას. ამრიგად, როდესაც თავის არიდების მიზანი იკვეთება რომელიმე კონკრეტული ოპერაციის განხორციელებაში, უნდა შეფასდეს, ემსახურება თუ არა იგი უზრუნველყოფის ღონისძიებისგან თავის არიდებას[12].

საქართველოს საგადაასხადო კოდექსის 246-ე მუხლის პირველი ნაწილის რეგულაცია იძლევა ფართო შეფასების არეალს, ვინაიდან არ არის დაკონკრეტებული, თუ რა გარემოებათა პირობებში, რომელი ქმედება შეიძლება შეფასდეს უზრუნველყოფის ღონისძიებისგან თავის არიდებად.

სასამართლოს მოსაზრებით, მსგავსი სამართლებრივი რეგულაციის პირობებში, სასამართლოს აქვს მინიჭებული შეფასების ფართო არეალი. ზემოაღნიშნული მოკლე მიმოხილვა ცხადჰყოფს, რომ სასამართლოს ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხის გადაწყვეტისას უწევს არაერთი ფაქტობრივი გარემოების შეფასება და მრავალმხრივი სამართლებრივი ანალიზი. იმ პირობებში, როდესაც კანონი არ ადგენს ცრუმაგიერ პირად აღიარების მკაფიოდ დადგენილ წინაპირობებს და ადგენს მხოლოდ სახელმძღვანელო კრიტერიუმებს, რაც სხვადასხვა გარემოებებში სრულიად განსხვავებულ ფაქტობრივ გარემოებებში ვლინდება, სასამართლო გადაწყვეტილებების დასაბუთებას და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებას ენიჭება გადამწყვეტი მნიშვნელობა, რათა ნათელი იყოს საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონკრეტული წინაპირობები და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში _ შეზღუდვის პროპორციულობა.

დასკვნა:

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ზემოთ ჩამოთვლილ საქმეთა განმხილველ სასამართლოს მიაჩნია, რომ იმ პირობებში, როდესაც პირის ცრუმაგიერ პირებად აღიარების საკითხის გადაწყვეტა მოიცავს კომპლექსურად არაერთი კრიტიკულად მნიშვნელოვანი საკითხის გამოკვლევას და სასამართლოს მიერ სიღრმისეულ სამართლებრივ შეფასებას, ამასთან _ როდესაც ცრუმაგიერ პირებად აღიარების მიზანს წარმოადგენს საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების მიქცევა სხვა პირის საკუთრებაზე, რომელიც გადასახადის გადამხდელისგან ფორმალურად განცალკევებულ სუბიექტს წარმოადგენს, საგადასახადო ორგანოს მოწინააღმდეგე მხარისათვის საკუთარი პოზიციის წარმოდგენის უფლების შეზღუდვა, ზეპირ განხილვაში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა, ასევე საკითხის სასამართლოში განხილვის ვადის არსებითად შემცირება, გადაწყვეტილების ტექსტის მომზადება დასაბუთების გარეშე და საკასაციო საჩივრის წარდგენის უფლების არ დაშვება, სავარაუდოდ, წარმოადგენს არამართლზომიერ შეზღუდვას საკუთრების უფლების დასაცავად სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების განხორციელებაში და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

როდესაც საკითხი ეხება სახელმწიფოს მხრიდან პირის საკუთრების უფლების შეზღუდვის მიზნით განხორციელებული ქმედებების სასამართლო კონტროლს, სასამართლო ვალდებულია, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, შეაფასოს და განსაზღვროს სახელმწიფოს მიერ აღნიშნული უფლების ჩარევის კანონიერება და ჩარევის მართლზომიერი საფუძვლები. განსახილველ შემთხვევაში კი, საპროცესო სამართლებრივი შინაარსის საკანონმდებლო ნორმები, რომელიც უნდა გამოიყენოს სასამართლომ საკითხის გადასაწყვეტად, საქმის განმხილველი სასამართლოს მოსაზრებით, სავარაუდოდ, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, შესაბამისად, საქმის განმხილველი სასამართლოს მოსაზრებით, წარდგინებაში მითითებული სადავო ნორმები (საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹⁶ თავი (21⁶³-ე, 21⁶⁴-ე, 21⁶⁵-ე მუხლები) და საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 246-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს პირის გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების შესახებ სასამართლოს მიერ საკითხის განხილვას შუამდგომლობის სახით) არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტთან და მესამე პუნქტის პირველ და მეორე წინადადებასთან, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში. შედეგად, გადასახადის გადამხდელის ცრუმაგიერ პირად აღიარების საკითხის განხილვა განხორციელდება საკანონმდებლო ცვლილებამდე არსებული წესის მიხედვით _ საერთო სასარჩელო წარმოების გზით.

[1] 2019 წლის 28 ივნისის #4906-IIს კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 200000000.05.001.019532, საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, გამოქვეყნების თარიღი: 04.07.2019წ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4595604 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019], 2019 წლის 28 ივნისის #4908-IIს კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 030000000.05.001.019534, საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, გამოქვეყნების თარიღი: 04.07.2019წ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4586120?publication=0 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[2] იგულისხმება საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII¹, VII⁵, VII⁸, VII¹¹, VII¹² თავები, სადაც საკანონმდებლო რეგულირება დასაბუთების საჭიროებას არ ითვალისწინებს, ან _ ითვალისწინებს მხოლოდ შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის შემთხვევაში. მოქმედი რედაქცია, 1999 წლის 23 ივლისის #2352 კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 030.000.000.05.001.000.672, საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, გამოქვეყნების თარიღი: 06.08.1999წ. კონსოლიდირებული პუბლიკაცია 30.10.2019წ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/16492?publication=75 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[3] იხ. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21²³-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, მოქმედი რედაქცია, 1999 წლის 23 ივლისის #2352 კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 030.000.000.05.001.000.672, საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, გამოქვეყნების თარიღი: 06.08.1999წ. კონსოლიდირებული პუბლიკაცია 30.10.2019წ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/16492?publication=75 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[4] საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, მოქმედი რედაქცია, 1997 წლის 14 ნოემბრის #1106 კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 060.000.000.05.001.000.301, გამოქვეყნების თარიღი: 31.12.1997წ. საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, კონსოლიდირებული პუბლიკაცია 20.09.2019წ.

https://matsne.gov.ge/document/view/29962 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[5] იხ. სუსგ #ბს-351-351 (კ-18) 16.10.2018წ., სუსგ #ბს-302-302 (კ-18) 20.09.2018წ., სუსგ #ბს-408-408 (კ-18) 16.10.2018წ.

[6] იხ. მართლმსაჯულების ეფექტიანობის ევროპული კომისიის (CEPEJ) მიერ 28-ე პლენარულ სხდომაზე 2016 წლის 7 დეკემბერს მიღებული „კარგი პრაქტიკის სახელმძღვანელო“ (ევროპის საბჭოს რამდენიმე წევრი ქვეყნის მიერ მიღებული სტრუქტურული ზომები სამოქალაქო და ადმინისტრაციული მართლმსაჯულების გაუმჯობესების მიზნით ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-13 მუხლით მოთხოვნილ სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივ საშუალებებთან ერთად), CEPEJ(2016)14, სტრასბურგი, 2016 წლის 7 დეკემბერი. https://rm.coe.int/good-practice-guide-echr-art-13-geo/16809a626b [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[7] 2019 წლის 28 ივნისის #4906-IIს კანონი, სარეგისტრაციო კოდი 200000000.05.001.019532, საქართველოს საკანონმდებლო მაცნე, გამოქვეყნების თარიღი: 04.07.2019წ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4595604 [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[8] კანონპროექტის განმარტებითი ბარათი, პუნქტი 12, https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/208646? [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[9] იხ. „გზამკვლევი პრინციპები ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლთან დაკავშირებით, სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლება (სამოქალაქო სამართლებრივი ასპექტები)“, ევროპის საბჭო/ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, 2017, განახლებული ვერსია, 30 აპრილი, 2017, რედაქტირებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადამიანის უფლებათა ცენტრის მიერ, გვ.118-120 http://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/konvenciis-me6-muxli.pdf [გადამოწმების თარიღი: 07.12.2019]

[10] გერმანიის ფედერალური სასამართლოს განმარტება საქმეზე: 13.04.1994-II ZR 16/93 https://www.iww.de/quellenmaterial/id/1143).

[11] იხ. იქვე.

[12] იხ. თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 26 აპრილის #3/5820-17გადაწყვეტილების დასაბუთება.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა