საკონსტიტუციო სამართლის ჟურნალი - გამოცემა 1 (2022)
საკონსტიტუციო სამართლის ჟურნალი - გამოცემა 1 (2022)
გამოცემის თარიღი: 2022 წლის 30 სექტემბერი
მერაბ ტურავა: წინასიტყვაობა
ავტორი: თინათინ ერქვანია
აბსტრაქტი
საქართველოს ტერიტორიული მოწყობა აქტუალურ კონტექსტში სრული სიზუსტით რთულად აღწერადია, მაგრამ შესაძლოა, დეფინირდეს როგორც უნიტარიზმი რეგიონული ავტონომიებით. ამ თვალსაზრისით, რეგიონულ ავტონომიებს წარმოადგენენ: აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა. გარდა ამისა, განსაკუთრებული სტატუსი აქვს ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე შექმნილ დროებით ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულს.
ზოგადად, ტერიტორიული მოწყობის კონტექსტში სამი კლასიკური მოდელია რელევანტური (პირობითი კლასიფიკაცია): უნიტარიზმი, რეგიონალიზმი და ფედერალიზმი. არსებობს ამ სამი მოდელის არაერთი კონფიგურაცია. ფედერალიზმი, ფართო გაგებით, რეგიონალიზმის ქვესახეობაა და უნიტარიზმიც შეიძლება იყოს წარმოდგენილი რეგიონალიზმის ნიშნებით. უშუალოდ რეგიონალიზმი, ვიწრო გაგებით, გულისხმობს იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ფორმატს, რომელიც მოიცავს ტერიტორიული ერთეულების რეგიონებად კლასიფიცირებას და ერთიანი სახელმწიფოს ტერიტორიულ დანაწილებას რეგიონულ ავტონომიებად (მაგალითად, ესპანეთი და იტალია).
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სტატიის არსებითი მიზანია, ტერიტორიული მოწყობის ქართული მოდელის გაუმჯობესების იდეაზე აქცენტირებით, ე.წ. გაფართოებული რეგიონული/პოლიტიკური ავტონომიის სტანდარტის მიმოხილვა. ჯერჯერობით, მხოლოდ კატალონიის და სამხრეთ ტიროლის მაგალითზე.
სტატია დაიწერა ბერლინის ჰუმბოლდტის უნივერსიტეტის იურიდიულ ფაკულტეტზე სამეცნიერო-კვლევითი მივლინების ფარგლებში, რომლის მიზანია შემდეგი სამეცნიერო-კვლევითი პროექტის განხორციელება: საქართველოს დეოკუპაციის სტრატეგია და ტერიტორიული მოწყობის სამომავლო პერსპექტივები. სტატიით წარმოდგენილია ამ პროექტის ფარგლებში დამუშავებული მხოლოდ ერთ-ერთი თემატიკა. კონკრეტულად, თუ როგორ უნდა გამოიყურებოდეს, მაგალითად, აფხაზეთის პოლიტიკური ავტონომია (უფლებამოსილებრივი ჩარჩო, რეგიონული ინსტიტუციები, ცენტრალური ბიკამერალური პარლამენტის სტრუქტურული შემადგენლობა, ლოკალური მოქალაქეობის საკითხი, სასამართლო ორგანიზაცია და ა.შ.). ყოველივე ეს, მითითებული პროექტის ფარგლებში, მიმდინარე კვლევის საგანია. ეს პროექტი მოიცავს ტერიტორიული მოწყობის, შესაძლებლობისამებრ, ყველა არსებითი მოდელისა თუ კონფიგურაციის მიმოხილვას საქართველოს კონტექსტში და გაცილებით მრავალმხრივია.
ზოგადად, ყველაფერი დამოკიდებულია იმ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებაზე, რომელსაც მიიღებს ქართული სახელმწიფო აფხაზების, როგორც ეთნიკური უმცირესობის (ან ხალხის) პოლიტიკური უფლებების გათვალისწინებით და ეს გზა შესაძლოა, ქვეყნის ფედერალიზების პროცესით დასრულდეს. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს ფედერალიზების კონკრეტული პერსპექტივა დასამუშავებელ თემებს განეკუთვნება და მითითებული პროექტის ფარგლებში მიმდინარე კვლევის საგანია.
2017/18 საკონსტიტუციო რეფორმის შედეგად დაკონკრეტდა, რომ საქართველოში ტერიტორიული მოწყობა გადაისინჯება მთელ ტერიტორიაზე იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ და აქვე ხაზგასასმელია, რომ დეოკუპაციის პროცესი სამართლებრივი ნიშნულების განსაზღვრით და ტერიტორიული მოწყობის კონკრეტული მოდელის იდენტიფიცირებით უნდა დაიწყოს. პოლიტიკური პროცესი ვერ გაუსწრებს წინ სამართლებრივს და პირიქით.
ნაშრომი: უნიტარიზმი რეგიონალიზმის ნიშნებით - ცალკეული ასპექტები და შესაბამისი ქართული კონტექსტი
გვერდები: 11-60
ავტორი: ევა გოცირიძე
აბსტრაქტი
სტატიაში განხილულია სტრასბურგის სასამართლოს მიერ საკონსულტაციო იურისდიქციის განხორციელების პრაქტიკა, რომელიც შემუშავებულ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-16 ოქმის ამოქმედების შემდეგ. სტატია მიზნად ისახავს პირველადი დასკვნების გამოტანას ევროპული სასამართლოს ამ ახალი იურისდიქციის ქმედითობისა და ავკარგიანობის თაობაზე. მასში მიმოხილულია არა მარტო ის საქმეები, რომლებზედაც სასამართლოს დიდმა პალატამ უკვე გამოიტანა საკონსულტაციო დასკვნა, არამედ ისინიც, რომლებზედაც მხოლოდ მისაღებობის გადაწყვეტილებებია მიღებული.
ავტორი შეეხება პრობლემატურ საკითხებსა და გამოწვევებს, რომლებიც უკვე გამოვლინდა პრაქტიკაში ან ლოგიკურადაა მოსალოდნელი. ესენია: ეროვნული სასამართლოების მხრიდან საკონსულტაციო დასკვნის გამოთხოვა ისეთ საკითხებზე, რომლებზედაც უკვე არსებობს პასუხები სტრასბურგის სასამართლოს იურისპრუდენციაში და რომლებთანაც თავადაც შეეძლოთ გამკლავება; მათი მხრიდან შეკითხვების ადეკვატურად ჩამოყალიბების სირთულე მე-16 ოქმის მოთხოვნათა დაცვით; დასმული შეკითხების დიდი პალატის მიერ რეფორმირების შედეგად საკითხთა არსის შეცვლის რისკი; დიდი პალატის დასკვნის არასავალდებულობის პირობითი ხასიათი და გამოწვევები, რომლებიც შეიძლება წარმოშვას ამ დასკვნის განსხვავებულმა ინტერპრეტაციებმა ეროვნული სასამართლოსა და საქმის მხარეთა მიერ; სტატიაში კრიტიკულად არის განხილული საკითხი, ხომ არ გულისხმობს ახალი იურისდიქცია პირდაპირ თუ არაპირდაპირ საფრთხეს სასამართლოს დამოუკიდებლობის, განსაკუთრებით, დამოუკიდებლობის აღქმადობის თვალსაზრისით, რაკიღა საქმე შეეხება, დიდი პალატის მიერ სახელმძღვანელო რეკომენდაციების მიცემით, შიდა სასამართლოების განხილვაში მყოფ საქმეებზე ერთგვარ ინტერვენციას; ავტორი ასევე პრობლემატურად მიიჩნევს საქმის მხარეების სავარაუდო დამოკიდებულებებს, რომლებიც მათ შეიძლება გაუჩნდეთ ეროვნული სასამართლოს მიერ დიდი პალატის დასკვნის როგორც გათვალისწინების, ისე გაუთვალისწინებლობის შემთხვევაში; ასევე დასმულია საკითხი, ხომ არ იქონიებს დიდი პალატის წინასწარი დასკვნების არსებობა ნეგატიურ გავლენას იმავე საქმეებზე კონვენციის 34-ე მუხლის შესაბამისად წარდგენილი საჩივრის მისაღებობაზე, ხოლო ამ დასკვნის შინაარსი წინასწარვე ხომ არ გადაწყვეტს საჩივრის ბედს; ყურადღება ეთმობა პროცედურის საკითხებსაც. სტატიაში გადმოცემულია გარკვეული სკეპტიციზმი მე-16 ოქმის საჭიროებასა და ქმედითობაზე.
ნაშრომი: სტრასბურგის სასამართლოს საკონსულტაციო იურისდიქცია - ეფექტიანობა და გამოწვევები
გვერდები: 61-104
ავტორი: გიორგი ნაკაშიძე
აბსტრაქტი
საქართველო მიეკუთვნება სახელმწიფოთა იმ მცირერიცხოვან ჯგუფს, სადაც შესაძლებელია ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების კონსტიტუციურობის შემოწმება (ex post საკონსტიტუციო კონტროლი). საერთაშორისო სამართლის პრიმატის მიხედვით, სახელმწიფოს არ შეუძლია საერთაშორისო ხელშეკრულების შესრულებაზე უარის თქმა ეროვნულ სამართალზე მითითებით, მათ შორის, არც ხელშეკრულების არაკონსტიტუციურობის საფუძვლით. მეორე მხრივ, კონსტიტუციის უზენაესობის პრინციპიდან გამომდინარე, საქართველოში საერთაშორისო სამართლის პრიმატის ეროვნულ დონეზე მოქმედება არ არის აბსოლუტური, რომლის ერთ-ერთი გამოვლინებაა ხელშეკრულების ex post კონტროლი. ნაშრომში გაანალიზებულია საქართველოს კონსტიტუციის ურთიერთობა საერთაშორისო სამართალთან და ნაჩვენებია, რომ საერთაშორისო ხელშეკრულების ex post კონტროლის ქართული მოდელი, რომელმაც ეროვნულ დონეზე შეიძლება გამოიწვიოს ძალაში შესული ხელშეკრულების ან მისი ნორმის ბათილობა, შეუთავსებელია საერთაშორისო სამართლის პრიმატთან და საჭიროებს ex post კონტროლის იმ ფორმით განხორციელებას, რომელიც, ბათილობის ნაცვლად, არაკონსტიტუციურობის აღმოფხვრის დისკრეციას დაუტოვებდა აღმასრულებელ ან საკანონმდებლო ხელისუფლებას.
გვერდები: 105-144
ავტორი: ლავრენტი მაღლაკელიძე
აბსტრაქტი
სისხლის სამართლის კანონი, ერთი მხრივ, დანაშაულებრივი ხელყოფისაგან იცავს ინდივიდუალურ და საყოველთაო სიკეთეებს, ხოლო, მეორე მხრივ, ბრალდებულთა და მსჯავრდებულთა უფლებებსა და თავისუფლებებს, სწორედ მათ სასარგებლოდ მოქმედი სისხლის სამართლის კანონის უკუძალის, ანალოგიის, ორჯერ დასჯის აკრძალვისა და სხვა საგარანტიო პირობების მეშვეობით. ყოველივე ეს კი იურიდიულ მეცნიერებაში ითვლება ზოგადსამართლებრივი პრინციპების (სამართლიანობის, კანონიერებისა და ჰუმანურობის) გამოვლინებად.
კანონიერების პრინციპი სამართლიანობისა და ჰუმანურობის პრინციპთან ერთად, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის არსებით ელემენტს წარმოადგენს და უშუალოდ შემხებლობაშია მატერიალურ სისხლის სამართალთან. ეროვნული თუ საერთაშორისო ნორმები მიუთითებენ, რომ, თუკი ქმედება მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა არც ეროვნული და არც საერთაშორისო სამართლით, დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება. შესაბამისად, ამ დანაწესით ეროვნულ კანონმდებელს აკრძალული აქვს, გამოსცეს ნორმები, რომლებიც უკუძალით აწესებს ან ამკაცრებს პასუხისმგებლობას.
კანონმდებლის გარდა, ასევე მოსამართლეს უფლება არა აქვს, პასუხისმგებლობის დაკისრების დროს, უკუძალით გამოიყენოს სამართლის ნორმა, თუკი იგი პირის მდგომარეობას აუარესებს. იმის შემოწმება კი, წარმოადგენს თუ არა ესა თუ ის ქმედება ეროვნული ან საერთაშორისო სამართლის დარღვევას, არის სწორედ შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლო ინსტანციების ამოცანა და მსჯელობის საკითხი.
წინამდებარე სტატიაში განხილულია, თუ რამდენად სწორად არის კანონიერების ეს უმნიშვნელოვანესი პრინციპი რეალიზებული შიდაეროვნული სასამართლოების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებში. ნაშრომში ყურადღება გამახვილებულია კანონის უკუძალის გამოყენების პრობლემაზე როგორც ხანდაზმულობის ვადებთან მიმართებით და ასევე პირობით მსჯავრის შემთხვევაში, თუკი ხდება პირობითი მსჯავრის შეცვლა ან შემსუბუქება, როგორ უნდა გადაწყდეს პირის პასუხისმგებლობის საკითხი. სტატიაში ასევე განხილულია ბლანკეტური ნორმებთან დაკავშირებით კანონის უკუძალის აკრძალვის პრინციპის გამოყენების პრაქტიკული მაგალითები. ყველა დასახელებული პრობლემა გაანალიზებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების საფუძველზე, რის შემდეგაც, ავტორის მიერ გაკეთებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის კონსტიტუციის შესაბამისი ინტერპრეტაცია.
ნაშრომი: კანონის უკუძალის აკრძალვის პრობლემა მატერიალურ სისხლის სამართალში (სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი)
გვერდები: 145-168
ავტორი: თამარ ავალიანი
აბსტრაქტი
სტატიაში გაანალიზებულია შეწყალების საპრეზიდენტო უფლებამოსილების პოლიტიკური ბუნება და ისტორიული წანამძღვრები. ნაშრომში გამოკვლეულია შეწყალების ფენომენის პოლიტიკური ბუნება და მისი, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის შენარჩუნების მექანიზმის არსი. შეწყალების უფლებამოსილება სახელმწიფოს მეთაურის მიერ პოლიტიკის კეთებისა და მასზეზეგავლენის მოხდენის მნიშვნელოვანი მექანიზმია, რომელიც ამ უფლებამოსილების ექსკლუზურობისა და განუსხვისებლობის იდეას ეფუძნება. სტატიაში გაანალიზებულია სახელმწიფოს მეთაურის მიერ შეწყალების უფლებამოსილების განხორციელებით სისხლის სამართლის პოლიტიკაზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა და მართლმსაჯულების ხარვეზების გამოსწორების ფუნქცია. სტატიაში განვითარებულია მსჯელობა შეწყალების უფლებამოსილების ექსკლუზიური ბუნების კონსტიტუციური პრინციპების შესაბამისად ინტერპრეტაციის აუცილებლობის შესახებ. ნაშრომში გაანალიზებულია შეწყალების საპრეზიდენტო უფლებამოსილების ქართული მოდელის ხარვეზები, ბუნდოვანი ნორმები და შემუშავებულია რეკომენდაციები შეწყალების ქართული მოდელის გაუმჯობესებასთან და მეტად განჭვრეტადად მოწესრიგებასთან დაკავშირებით.
ნაშრომი: შეწყალების საპრეზიდენტო უფლებამოსილება, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის შენარჩუნების მექანიზმი
გვერდები: 169-189
ავტორი: მარინე კვაჭაძე, ნათია ჯუღელი, ელენე ღვინჯილია
აბსტრაქტი
ბოლო წლებში განხორციელებული მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო თუ ინსტიტუციური ცვლილებების მიუხედავად, ქალთა მიმართ და ოჯახში ძალადობასთან ბრძოლა კვლავ გამოწვევად რჩება.
იმის გათვალისწინებით, რომ ქვეყანაში მზარდია ოჯახში ძალადობის ფაქტების რაოდენობა, გარკვეულ შემთხვევებში მოძალადეები დაუსჯელები რჩებიან, რადგან ოჯახში ძალადობის საქმეები, როგორც წესი, გამოირჩევა მტკიცებულებათა სიმწირით, მათ შორის, რთულია პირდაპირი მტკიცებულებების მოპოვება, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც მსხვერპლი იყენებს კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებას და უარს ამბობს ჩვენების მიცემაზე მოძალადე ახლო ნათესავის წინააღმდეგ.
იმის მიუხედავად, რომ საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ უკანასკნელ წლებში არაერთხელ აღნიშნა, რომ ოჯახური დანაშაულის ხასიათის სპეციფიკიდან გამომდინარე, დაზარალებულის ჩვენების არარსებობის ან საქმის მასალებში ბრალდებულის მიმართ დაზარალებულის პრეტენზიის არარსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარმოდგენის შემთხვევაშიც, ბრალდებულის პასუხისმგებლობის საკითხი უნდა გადაწყდეს საქმის სხვა მტკიცებულებების საფუძველზე, მაინც საერთო სასამართლოების პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ ამგვარი კატეგორიის საქმეებზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისას განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სწორედ დაზარალებულის ჩვენებას, მით უფრო, მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის გადაწყვეტილებით, დაუშვებელია ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა.
ამასთან, იქიდან გამომდინარე, რომ, ზოგადად, რთულია ოჯახში ძალადობისა და ოჯახური დანაშაულების საქმეებზე პირდაპირი მტკიცებულებების მოპოვება, პრაქტიკაში გამამტყუნებებლი განაჩენის დადგომას, გარკვეულწილად, აფერხებს უზენაესი სასამართლოს მიერ ვიწროდ განმარტებული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში არსებული ჩანაწერი, რომლის საფუძველზეც - გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ ერთმანეთთან შეთანხმებულ, აშკარა და დამაჯერებელ „მტკიცებულებათა ერთობლიობას“, რაც სასამართლოს მიერ განიმარტება, როგორც მინიმუმ, ორი პირდაპირი მტკიცებულების არსებობის აუცილებლობა.
მართლმსაჯულების უკეთ განხორციელების ხელშეწყობის მიზნით, წინამდებარე სტატიაში მსხვერპლის მიერ ჩვენების მიცემასთან დაკავშირებით, მიმოხილული იქნება საერთო სამართლის სიტემის (Common Law) ქვეყნებში არსებული სისხლის სამართლის კანონმდებლობები. ამასთან, საქართველოში არსებული სასამართლო პრაქტიკის საილუსტრაციოდ გააანალიზებულ იქნება უზენაესი სასამართლოსა და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები.
გვერდები: 191-211
ავტორი: მალხაზ ნაკაშიძე
აბსტრაქტი
იანივ როზნაის წიგნი „არაკონსტიტუციური საკონსტიტუციო ცვლილებები, ცვლილების უფლებამოსილებების შეზღუდვები“ (Yaniv Roznai, Unconstitutional Constitutional Amendments, The Limits of Amendment Powers, Oxford University Press, 2017) აანალიზებს გლობალური კონსტიტუციონალიზმის მზარდ ტენდენციას კონსტიტუციაში ფორმალური ცვლილებების შეზღუდვების შესახებ. წიგნის დასაწყისში წარმოდგენილია სასამართლო პრაქტიკის, კანონმდებლობისა და დოკუმენტების ცხრილი, ხოლო წიგნს თან ერთვის ნორმები უცვლელი დებულებების შესახებ სხვადასხვა ქვეყნების კონსტიტუციებიდან და ბიბლიოგრაფია. წიგნის პირველი ნაწილი ეხება შედარებით საკონსტიტუციო უცვლელობას, მეორე ნაწილი საკონსტიტუციო უცვლელობის თეორიას, მესამე ნაწილი კი ეხება საკონსტიტუციო უცვლელობის აღსრულებას. ავტორი, დასკვნის სახით, გვთავაზობს თავის მოსაზრებებს არაკონსტიტუციური საკონსტიტუციო ცვლილებების შესახებ.
ნაშრომი: არაკონსტიტუციური საკონსტიტუციო ცვლილებები - იანივ როზნაის წიგნის მიმოხილვა
გვერდები: 213-216