თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. ელგა მაისურაძე, ირმა გინტური და ლერი თოდაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.
N1320 რეგისტრირებულ სარჩელთან დაკავშირებით.

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

„საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21⁴ მუხლის შესაბამისად, წარმოგიდგენთ საქართველოს სახალხო დამცველის სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებას.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრება შეეხება N1320 კონსტიტუციურ სარჩელს, რომლის მიხედვითაც დავის საგანია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1191¹ მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელი არსებითად განსახილველად მიიღო 2020 წლის 5 ივნისის №1/7/1320 საოქმო ჩანაწერით. სახალხო დამცველი იზიარებს კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილ არგუმენტაციას, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციით დადგენილი თანასწორობის უფლების მოთხოვნებს.

საქართველოს სახალხო დამცველი უკვე მრავალი წელია აღნიშნულ პრობლემაზე საუბრობს. ჯერ კიდევ, 2015 წელს სახალხო დამცველმა წინადადებით მიმართა საქართველოს პარლამენტს, რომელიც მარტოხელა მშობლის სტატუსის შეწყვეტის სამართლებრივი საფუძვლების შესწორებას ისახავდა მიზნად.^[1] აღსანიშნავია, რომ პარლამენტმა მხარი დაუჭირა და გაითვალისწინა კონკრეტული საკანონმდებლო წინადადება, თუმცა კვლავ რჩება გამოწვევები მარტოხელა მშობლის სტატუსის სამართლებრივი რეგულირების თვალსაზრისით.^[2]

კერძოდ, სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს მიერ მოწოდებული ინფორმაციით,^[3] 2017 წელს დაბადებულ ბავშვთა დაბადების 1610 აქტის ჩანაწერში მშობლად მხოლოდ დედა იყო მითითებული, ხოლო მარტოხელა მშობლის სტატუსი მიენიჭა სულ 2320 ქალს.^[4] ის ფაქტი, რომ სტატუსი ამ დრომდე არცერთ კაცს არ მინიჭებია, მიანიშნებს, რომ მარტოხელა მშობლის სტატუსის მინიჭების წესი შეზღუდულია კაცი მშობლის მიმართ.^[5] როგორც სასარჩელო მოთხოვნიდან ნათლად ჩანს, დღემდე პრობლემად რჩება, როგორც მარტოხელა დედისათვის, ასევე, განსაკუთრებით მარტოხელა მამებისათვის სტატუსის მინიჭება და ზოგადად ამ საკითხზე ზუსტი სტატისტიკის წარმოება.

მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ 2018 წელს, სახალხო დამცველმა რეკომენდაციით უშუალოდ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მიმართა და მოუწოდა, რომ დანერგილიყო მარტოხელა მშობლების დახმარებისაკენ მიმართული ღონისძიებები, მათ შორის, მომხდარიყო მათი გათვალისწინება სოციალური შეღავათების არსებულ სისტემაში. ასევე, შექმნილიყო მარტოხელა და მრავალშვილიანი დედების შესახებ სრულყოფილი სტატისტიკური ინფორმაცია.^[6]

რადგან, საკანონმდებლო და პრაქტიკული პრობლემები არ აღმოფხვრილა, 2019 წელს სახალხო დამცველმა აღნიშნა, რომ მიუხედავად, საკანონმდებლო ცვლილებებისა, მარტოხელა მშობლის სტატუსის განსაზღვრისა და შეწყვეტის საფუძველის შესახებ დახმარების პროგრამები კონკრეტული მუნიციპალიტეტის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული და შესაბამისი მატერიალური გარანტიების შექმნას ქვეყნის მასშტაბით ვერ უზრუნველყოფს.^[7]

ზემოთ აღნიშნული პრობლემები, მარტოხელა მშობლის სტატუსის მიღების საკანონმდებლო რეგულაციის შეცვლის საჭიროებასა და პრაქტიკაში მისი პრობლემურ რეალიზაციის აღმოფხვრის საჭიროებას უსვამს ხაზს. რადგან სასარჩელო მოთხოვნაში აღწერილი საკანონდებლო და პრაქტიკული ხარვეზები დღემდე აქტუალურია, სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილება რომელიც შექმნის ამ პრობლემის აღმოფხვრის მნიშვნელოვან წინაპირობას.

საკანონმდებლო ჩარჩოს მიმოხილვა

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1191¹ მუხლის მიხედვით, მარტოხელა მშობელს წარმოადგენს მარტოხელა დედის ან მარტოხელა მამის სტატუსის მქონე პირი.^[8] ამ სტატუსის მისაღებად, ნორმა განსაზღვრავს წინაპირობას, თუ ვინ შეიძლება იყოს მარტოხელა დედა/მამა. კერძოდ, მარტოხელა დედა/მამა არის პირი, რომელსაც ჰყავს ქორწინების გარეშე დაბადებული 18 წლამდე ასაკის შვილი, თუ ბავშვის დაბადების აქტის ჩანაწერში არ არის შეტანილი ჩანაწერი ბავშვის მამის/დედის შესახებ, აგრეთვე პირი, რომელსაც ჰყავს შვილად აყვანილი 18 წლამდე ასაკის ბავშვი და რომელიც ბავშვის შვილად აყვანის მომენტში არ იმყოფებოდა რეგისტრირებულ ქორწინებაში.^[9] სწორედ კონკრეტული დეფინიცია წარმოადგენს მარტოხელა დედისთვის/მამისთვის სტატუსის მინიჭების საფუძველს. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სტატუსის მინიჭების მსგავსი ვიწრო დეფინიცია პრობლემურია და ეწინააღმდეგება საქათველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

1191¹ მუხლი ასევე მიუთითებს, რომ მარტოხელა მშობლის სოციალური და სამართლებრივი დაცვის გარანტიები განისაზღვრება საქართველოს კანონმდებლობით.^[10] შესაბამისად, მნიშვნელოვანია გაანალიზდეს თუ რა გარანტიებია კანონმდებლობით გაწერილი.

სამოქალაქო კოდექსში გათვალიწინებული ნორმის გარდა მარტოხელა მშობლებთან დაკავშირებული საკითხი რეგულირდება, საქართველოს იუსტიციის მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2015 წლის 16 ივნისის ერთობლივი ბრძანებით „მარტოხელა მშობლის სტატუსის დადგენისა და შესაბამის პირთა შესახებ მონაცემების წარმოების წესის დამტკიცების შესახებ“.^[11]

ზემოაღნიშნული ბრძანებით, შეიძლება ითქვას, რომ კონკრეტდება საკანონდებლო ნორმა და მარტოხელა მშობლის სტატუსის დადგენის ძირითადი პირობები უფრო დეტალურად განისაზღვრება.

მარტოხელა დედის სტატუსი ენიჭება საქართველოს მოქალაქეს და საქართველოში სტატუსის მქონე მოქალაქეობის არმქონე იმ პირს, რომლის ბავშვის დაბადება რეგისტრირებულია საქართველოში,^[12] თუ

დედა არ იმყოფება ქორწინებაში, ჰყავს 18 წლამდე ასაკის შვილი და გადაწყვეტილების მიღების მომენტისათვის ბავშვის დაბადების აქტის ჩანაწერში არ არის შეტანილი ბავშვის მამის მონაცემები ან მონაცემების მითითება მოხდა დედის განცხადებით (ბავშვის მამის სახელი განისაზღვრა დედის განცხადებით და მამის გვარად განისაზღვრა დედის გვარი);

მშვილებელი ქალი, რომელსაც ჰყავს შვილად აყვანილი 18 წლამდე ასაკის ბავშვი და რომელიც ბავშვის შვილად აყვანის მომენტში არ იმყოფება ქორწინებაში. სტატუსის დადგენის დამაბრკოლებელ გარემოებას არ წარმოდგენს ბავშვის დაბადების აქტში მამის მონაცემების არსებობა, აგრეთვე მშვილებელი ჩაწერილია თუ არა მშობლად.

მარტოხელა მამის შემთხვევაში კი:^[13]

მამა არ იმყოფება ქორწინებაში, ჰყავს 18 წლამდე ასაკის შვილი და გადაწყვეტილების მიღების მომენტისათვის ბავშვის დაბადების აქტის ჩანაწერში არ არის შეტანილი ბავშვის დედის მონაცემები.

მშვილებელი კაცი, რომელსაც ჰყავს შვილად აყვანილი 18 წლამდე ასაკის ბავშვი და რომელიც ბავშვის შვილად აყვანის მომენტში არ იმყოფება ქორწინებაში. სტატუსის დადგენის დამაბრკოლებელ გარემოებას არ წარმოდგენს ბავშვის დაბადების აქტში დედის მონაცემების არსებობა, აგრეთვე მშვილებელი ჩაწერილია თუ არა მშობლად.

მიუხედავად ბრძანებაში დაკონკრეტებული დეფინიციისა, კანონმდებლობის მიღმა რჩება კატეგორიები:

მარტოხელა დედები, რომლებმაც, მართალია დაითანხმეს ბავშვის გენეტიკური მამა, გვარი მიეცა შვილისთვის, თუმცა, ბავშვის აღზრდა-განვითარება მხოლოდ დედის პასუხისმგებლობას და საზრუნავს წარმოადგენს.

ის მარტოხელა მშობლები, რომლებიც იყვნენ არარეგისტრირებულ ქორწინებაში და ყოფილ პარტნიორთან დაშორების შემდეგ მარტო ზრდიან ბავშვ(ებ)ს, თუმცა ბავშვ(ებ)ის დაბადების მოწმობებში ფიქსირდება მეორე მშობლის მონაცემები.

სტატუსის მიღმა დარჩენილი, განქორწინებული ადამიანები, რომელთათვისაც არანაირ სამართლებრივ ბერკეტს არ წარმოადგენს ალიმენტი, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ აღსრულების ეროვნული ბიუროც კი უძლურია ცალკეულ შემთხვევებში იძულებითი აღსრულების ეტაპზე.^[14]

ნათელია, რომ სადავო ნორმა ხელოვნურად ავიწროებს მარტოხელა მშობლის სტატუსს და სტატუსის გარეშე ტოვებს ფაქტობრივად მარტოხელა მშობლებს.

ასევე, მიუხედავად სერვისების განვითარების სააგენტოს ვალდებულებისა, აწარმოოს მარტოხელა მშობლის სტატუსთან დაკავშირებული რეესტრი, რეალური, უტყუარი და დეტალური სტატისტიკა მაინც არ არსებობს საქართველოში.

რაც შეეხება სტატუსის მიღებასთან დაკავშირებულ შეღავათებს, ერთადერთი კანონი, რომელიც უშუალოდ განსაზღვრავს სოციალურ გარანტიას, საქართველოს საგადასახადო კოდექსია. საგადასახადო კოდექსში პირდაპირაა განსაზღვრული, რომ მარტოხელა დედას კალენდარული წლის განმავლობაში მიღებული 3 000 ლარამდე შემოსავალი არ ებეგრება.^[15] მოცემულ შემთხვევაში, ცალსახად შესამჩნევია, რომ საგადასახადო კოდექსის ჩანაწერი წინააღმდეგობაშია სამოქალაქო კოდექსის მუხლთან, რადგან დღევანდელი კანონმდებლობით მარტოხელა მშობლის სტატუსის მატარებელი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ დედა, არამედ მამაც.

მართალია, კანონმდებლობაში არსებული ზოგადი დანაწესი პირდაპირ მარტოხელა მშობლებს არ მიემართება, მაგრამ მნიშვნელოვან შეღავათს წარმოადგენს მათთვისაც, რადგან ყოველგვარი პრაქტიკული გართულებების გარეშე მათ მიანდობს გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. უფრო კონკრეტულად, მარტოხელა მშობლებს, ვისაც სტატუსი გააჩნია, ბავშვებზე წარმომადგენლობას ახორციელებენ თავისუფლად, რისთვისაც არ სჭირდებათ მეორე მშობლის თანხმობა. ეს მნიშვნელოვანი გარანტია, მაგალითად, უცხოეთში გამგზავრებასთან და პასპორტის აღებასთან დაკავშირებით.

განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვან კვლევას წარმოადგენს „მარტოხელა მშობლების სამართლებრივი მდგომარეობა საქართველოში,“^[16] რომელიც ცხადყოფს პრობლემასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს, რადგან სახელმწიფოში სათანადოდ არ არის შესწავლილი მარტოხელა მშობლების სოციალური მდგომარეობა და საჭიროებები, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ მარტოხელა მშობლებისა და, განსაკუთრებით, არასრულწლოვანი ბავშვების ინტერესები არ არის პრიორიტეტული ქვეყნისთვის და არც გამოკვეთილი პრობლემების გადაჭრა დგას პოლიტიკურ დღის წესრიგში.^[17]

სახელმწიფოს მხრიდან სტატუსის ოფიციალურ დონეზე განსაზღვრა ძალიან მნიშვნელოვანი ნაბიჯია. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ სტატუსის მიმღებ პირთა წრე რეალურ საჭიროებებთან შედარებით ძალიან ვიწროა. კანონმდებელი სტატუსს მიღმა ტოვებს ისეთ მოწყვლად ჯგუფს, სადაც მოიაზრებიან იმ კატეგორიის მარტოხელა მშობლები, რომლებსაც არარეგისტრირებული ქორწინებიდან ჰყავთ შვილები და დაბადების მოწმობებში მხოლოდ ფორმალურადაა დაფიქსირებული, მაგალითად, მამის მონაცემები.^[18]

ასევე, არ არსებობს რეალური შესაძლებლობა იმისა, რომ მამაკაცმა, როგორც მარტოხელა მშობელმა, მიიღოს სტატუსი, ვინაიდან ბავშვის დაბადების აქტში ყოველთვის მიეთითება დედის მონაცემები, თუ საქმე არ გვაქვს შვილად აყვანასთან. არსებული კრიტერიუმების გამო, სტატუსს ვერ იღებს უამრავი მარტოხელა მამა, რომელიც ყოფილმა პარტნიორმა მიატოვა და დღეს უკიდურეს გაჭირვებაში, მარტო ზრდის არასრულწლოვან შვილებს.^[19]

შესაბამისად, კანონის ჩანაწერი მარტოხელა მამის არსებობას მართალია აღიარებს, თუმცა, სავსებით გამორიცხავს მარტოხელა მამის ფაქტობრივ მდგომარეობას. ამიტომ, კანონის სათანადო რეგულირების მიღმა არიან დარჩენილი მარტოხელა მამები, რომლებიც დამოუკიდებლად ზრდიან მცირეწლოვან ბავშვებს - ქვრივები, ყოფილ პარტნიორთან დაშორებულები ან განქორწინებული მარტოხელა მამები. სამწუხაროდ, არც ერთ კატეგორიას არ აქვს სახელმწიფოს მხრიდან შესაბამისი დახმარების მიღების შესაძლებლობა, ვინაიდან არ აქვთ მინიჭებული შესაბამისი სტატუსი.^[20]

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით

დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებით განმტკიცებულია თანასწორობის უფლება, მისი ძირითადი არსი და მიზანი არის „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად“^[21]

ამასთან, კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან გამომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს კი - პირიქით^[22]

ამრიგად, სახელმწიფო ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის უფლებას იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებითად თანასწორ პირებს ანიჭებს განსხვავებულ შესაძლებლობებს, აღჭურვავს განსხვავებული უფლებებით.

შეზღუდვის იდენტიფიცირება

პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღება ცხადყოფს, იმას, რომ სასამართლომ კავშირი დაინახა სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს შორის. ჩვენი მხრივ გვსურს ხაზი გავუსვათ, რომ მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული შესადარებელი ჯგუფები ნამდვილად წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს.

„მე-14 მუხლზე მსჯელობისას პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“^[23]

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არა ერთხელ აღნიშნულა, უთანასწორო მოპყრობის არსებობა არ არის საკმარისი კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის დასადგენად. ამისათვის აგრეთვე აუცილებელია, რომ განსხვავებული მოპყრობა ხორციელდებოდეს არსებითად თანასწორი პირების მიმართ. მოცემულ შემთხვევაში შესადარებელ პირებს ერთმანეთისაგან განასხვავებთ, ანუ დიფერენცირების ე.წ. სხვა ნიშანს წარმოადგენს გარემოება, რომლის მიხედვით, მშობელი იმყოფება არარეგისტრირებულ ქორწინებაში, ხოლო, მეორე მხრივ, ბავშვის დაბადების სააქტო ჩანაწერში მითითებულია მეორე მშობლის მონაცემები.

მარტოხელა მშობლის სტატუსის განსაზღვრისას სადავო ნორმები არ ეყრდნობა აღნიშნულ პირთა რეალურ საჭიროებებს და ფორმალური კრიტერიუმების საფუძველზე ადგენს, მარტოხელა მშობელს ეკუთვნის თუ არა შესაბამისი სტატუსი. შესაბამისად, სადავო რეგულირება მარტოხელა მშობლებს ართმევს შესაძლებლობას, ისარგებლონ აღნიშნულ სტატუსთან დაკავშირებული შეღავათებით სხვადასხვა სფეროში.

შეფასების ტესტი

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გარანტირებული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია დემოკრატიულ სახელმწიფოში მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას“^[24]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა“^[25] დამკვიდრებული სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმების შეფასებისას სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს. საკითხი, თუ რომელი მათგანით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ, წყდება სხვადასხვა ფაქტორების, მათ შორის, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით. კერძოდ, თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს“^[26]

კონკრეტულ შემთხვევაში, სახეზეა არსებითად თანასწორი პირებისადმი დიფერენცირებული მოპყრობა. აღნიშნული დიფერენცირება კი წარმოადგენს ინტენსიურ ჩარევას, რადგან რეალურად, ფაქტობრივად მარტოხელა მშობლებს საერთოდ წართმეული აქვთ სტატუსის მიღების შესაძლებლობა, რაც თავისთავად წარმოადგენს ინტენსიურ ჩარევას და სასამართლოს მკაცრი ტესტის გამოყენების საჭიროების წინაშე აყენებს.

ლეგიტიმური მიზანი

ადამიანის უფლებაში ჩარევა არ უნდა იყოს თვითმიზანი, იგი უნდა ემსახურებოდეს განსაზღვრული, არსებითად ღირებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა.^[27]

აღსანიშნავია, რომ მოპასუხე მხარემ საკონსტიტუციო სასამართლოს გამწესრიგებელ სხდომაზე დაასახელა კონკრეტული ლეგიტიმური მიზანი.^[28] საქართველოს პარლამენტის პოზიციით, სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი არის სამართლებრივი სტატუსის და სამართლებრივი ბაზის შექმნა. სწორედ ამ ლეგიტიმური ინტერესის მიღწევის კუთხით განვიხილავთ თანაზომიერების პრინციპის შემდგომ საფეხურებს.

გამოსადეგობა

ლეგიტიმური მიზნის არსებობასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლის მიერ დადგენილი შეზღუდვა ემსახურებოდეს დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

პარლამენტის მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია გავაანალიზოთ, თუ რამდენად წარმოადგენს იგი იმ საშუალებას რომელიც გამოსადეგი და სტატუსის მიმღები პირებისათვის რეალურ საჭიროებებზეა მორგებული.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ „ბავშვის უფლებების შესახებ“ კონვენციით სახელმწიფოები კისრულობენ ვალდებულებას, უზრუნველყონ ბავშვი ისეთი დაცვითა და ზრუნვით, როგორიც საჭიროა მისი კეთილდღეობისათვის. ამასთან, ითვალისწინებენ მისი მშობლების, მეურვეების ან კანონით მასზე პასუხისმგებელი სხვა პირების უფლებებსა და მოვალეობებს და ამ მიზნით მიმართავენ ყველა შესაბამის საკანონმდებლო და ადმინისტრაციულ ზომებს.^[29]

თუ სახელმწიფოს ინტერეს სამართლებრივი სტატუსისა და ბაზის შექმნა წარმოადგენს, ის მითუმეტეს დაინტერესებული უნდა იყოს რეალურად ასახოს ფაქტობრივად მარტოხელა მშობლების მდგომარეობა და ხელოვნურად არ დაავიწროვოს ზემოაღნიშნული სტატუსი, სადაც კონკრეტული კრიტერიუმის საფუძველზე მხოლოდ ერთ მარტოხელა მშობელს მიანიჭებს უპირატესობას.

აღსანიშნავია, რომ მარტოხელა მშობლის სტატუსის მინიჭება არ უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ ფორმალურ საფუძველს. ამ სტატუსის საკანონმდებლო დონეზე გაჩენა უნდა იყოს მორგებული რეალურ საჭიროებებსა და იმ ადამიანებზე, რომლებიც სწორედ ფაქტობრივი მოცემულობიდან გამოდინარე იმსახურებს მას.

რა თქმა უნდა, აღნიშნულის განსაზღვრა არ წარმოადგენს მნიშვნელოვან ტვირთს სახელმწიფოსათვის, რადგან სერვისების განვითარების სააგენტოს ნამდვილად აქვს იმგვარი ბაზის შექმნის შესაძლებლობა, რომელშიც მოხვდება ის მარტოხელა მშობლები, რომელიც საკანონმდებლო რეგულაციების მიღმაა დარჩენილი.

შესაბამისად, ის ლეგიტიმური მიზანი რაც რეალურად პარლამენტმა დაისახა მიიღწევა არა სადავო ნორმით, არამედ იმ შესაძლებლობის გაჩენით, სადაც ფაქტობრივი მარტოხელა მშობლები უფლებამოსილნი იქნებიან მოხვდნენ ამ ბაზაში.

აქვე უნდა დავამატოთ, რომ მოსარჩელე არ ითხოვს სადავო ნორმის შინაარსის გაფართოებას, ის ითხოვს სადავო ნორმის გაუქმებასა და შემდგომ საერთაშორისო და კონსტიტუციის სტანდარტებთან შესაბამისი ნორმის მიღების შესაძლებლობის შექმნას. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას აღმჭურველი ნორმის შეფასების საფრთხის წინაშე.

შესაბამისად, სადავო ნორმა არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას და დისკრიმინაციულია არსებითად თანასწორი პირების წინაშე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სახალხო დამცველი იზიარებს კონსტიტუციური სარჩელის სულისკვეთებას, რომლის მიხედვით, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი სამოქალაქო კოდექსის 1191¹ მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილები საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

[1] სახალხო დამცველის განცხადება. იხ: http://bit.ly/3dZW3sX

[2] საქათველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის საპარლამენტო ანგარიში. გვ 137. იხ: http://bit.ly/2NWBLpk

[3] საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს წერილი №

01/23393; 23/01/2018.

[4] საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს წერილი №

01/95297; 21/03/2018

[5] საქათველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის საპარლამენტო ანგარიში. გვ 137.

[6] საქათველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის საპარლამენტო ანგარიში. გვ 143 იხ: https://bit.ly/3q5CAt3

[7] საქათველოს სახალხო დამცველის 2019 წლის საპარლამენტო ანგარიში. გვ 191.იხ: https://bit.ly/3uEYmY6

[8] 1-ლი ნაწილი.

[9] მე-2 და მე-3 ნაწილები.

[10] მე-5 ნაწილი.

[11] №79/№01-18/ნ

[12] მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტი.

[13] მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილი.

[14] ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების განვითარების ფონდის“ კვლევა. გვ 27.

[15] საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 82-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ა“ და „გ“ პუნქტები.

[16]ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების განვითარების ფონდის”კვლევა. იხ: http://adobe.ly/3sLgKgn

[17] გვ 7.

[18] გვ 10.

[19] გვ 10.

[20] გვ 27.

[21] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2.

[22] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის N2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2.

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-19.

[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3.

[25] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5.

[26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/4/603 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-8.

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბერის №2/5/556 გადაწყვეტილება.

[28] № 1/7/1320 გამწესრიგებელი სხდომის ოქმი. გვ.28.

[29] „კონვენცია ბავშვის უფლებების შესახებ“ (1989 წ) მუხლი 3.2. საქართველო აღნიშნულ კონვენციას 1994 წელს შეუერთდა.