„სსიპ „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველო“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №750

 

სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება „საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებებისათვის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების განხორციელების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 27 იანვრის №117 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებებისათვის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების განხორციელების წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის შესახებ.

სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება მომზადებულია საკონსტიტუციო სამართლის კლინიკის მიერ. კვლევაზე მუშაობდნენ სტუდენტები:

თბილისის თავისუფალი უნივერსიტეტი: გვანცა დანელია, ლუკა კობერიძე, ქეთევან ჟველია, ფლორენსია კაშხჩიანი, ხატია აფციაური, ლიკა მაზიაშვილი, მეგი ლიპარტაშვილი, თამარ გოგუაძე, თამარ ხარაზიშვილი, ლაშა ბერიშვილი, ლევან ჭიოკაძე, დიმიტრი მანგოშვილი, ვასილ ბაზუაშვილი, დაჩი სახლთხუციშვილი, თემურ კაკოჩაშვილი, ელენე ქორიძე, რუსუდან შვენთიძე, მარიამ იაკობიძე, ანა ჩხვიკვაძე, ქეთევან გორდეზიანი, ქეთევან ჯიშიაშვილი, ნინო მენთეშაშვილი, ეკა ფოჩხუა.

Washburn University School of Law: Jacob Holly, Deborah Barnes Jones, Jim Whittaker.

კვლევის ხელმძღვანელები:

თავისუფალი უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი - ანა ჭიაბრიშვილი

ვოშბორნის უნივერსიტეტის პროფესორი - ჯეფრი ჯექსონი.

 

 

1. დავის საგანი

2016 წლის 5 მაისს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სარჩელით მიმართა სსიპ „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესმა სასულიერო სამმართველომ“ „საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებებისათვის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების განხორციელების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 27 იანვრის №117 დადგენილებით (შემდგომში “დადგენილება”) დამტკიცებული „საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებებისათვის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ ანაზღაურებასთან დაკავშირებული ზოგიერთი ღონისძიების განხორციელების წესის“ პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნით. საქართველოს მთავრობამ აღიარა რა, საქართველოში არსებული რელიგიური გაერთიანებებისთვის საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანი, სადავო ნორმით განსაზღვრა აღმსარებლობები, რომლებზეც გავრცელდებოდა ზემოაღნიშნული დადგენილებით განსაზღვრული ზიანის ანაზღაურების წესი. სადავო ნორმის მიხედვით, “ეს წესი ვრცელდება საქართველოში ამ დადგენილების მიღებამდე საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებულ ისლამური, იუდეური, რომაულ–კათოლიკური და სომხური სამოციქულო აღმსარებლობის მქონე რელიგიურ გაერთიანებებზე”.

მოსარჩელის პოზიცია ეყრდნობა იმას, რომ 2 ქრისტიანულ მიმდინარეობას - რომაულ-კათოლიკურ და სომხურ სამოციქულო ეკლესიებს შორის არსებობს ისეთივე სქიზმა, როგორიც მუსლიმური რელიგიის ფარგლებში სუნიტურ და შიიტურ მიმდინარეობებს შორის. შესაბამისად, ის ფაქტი, რომ სომხური სამოციქულო ეკლესია და რომაულ-კათოლიკური ეკლესია დაფინანსებას იღებს ცალ-ცალკე, ხოლო სახელმწიფოსგან იმავე კომპენსაციის მისაღებად შიიტურ და სუნიტურ გაერთიანებებს მოეთხოვებათ გაერთიანება ან წარმომადგენლობითი საბჭოს შექმნა, წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული თანასწორობის პრინციპის დარღვევას.

მოპასუხე მხარე, სახელმწიფო ამტკიცებს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი მოწესრიგება ემყარება იმ რაციონალს, რომ სუნიტურ და შიიტურ რელიგიურ ჯგუფებს საბჭოთა კავშირის დროს ზიანი მიადგათ ერთად, ხოლო სომხურ სამოციქულო და რომაულ-კათოლიკურ ეკლესიებს ცალ-ცალკე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სუნიტური და შიიტური ჯგუფების მიმართ ზიანის ანაზღაურება უნდა მოხდეს ერთად, ვინაიდან ორივე ჯგუფი შედიოდა ერთ რელიგიურ გაერთიანებაში, რომელსაც „კავკასიის მუსლიმთა სამმართველო” ეწოდებოდა და სწორედ ამ გაერთიანების ქვეშ მიადგა ზიანი ამ რელიგიური ჯგუფების საერთო საკუთრებას. ამდენად, ამ ზიანის ანაზღაურების მიზნებისთვის, შიიტები და სუნიტები არ არიან სომხური სამოციქულო და რომანულ-კათოლიკე აღმსარებლობების არსებითად თანასწორი.

საქმის არსებითი განხილვის ოქმის თანახმად, მოწვეულმა სპეციალისტებმა, რუსუდან წიქვაძემ, მირისმაილ ასადოვმა და ნანი გელოვანმა განსხვავებული მოსაზრებები გამოთქვეს იმასთან დაკავშირებით, საბჭოთა კავშირის მიერ მიყენებული ზიანისთვის რელევანტურ პერიოდში შიიტური და სუნიტური თემები საქართველოში ფუნქციონირებდნენ ერთიანი ორგანიზაციის სახით თუ ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად. აზრთა ძირითადი სხვაობა არსებობს 1921 წლიდან 1944 წლამდე პერიოდზე, როდესაც განხორციელდა საბჭოთა რეპრესიების ძირითადი ტალღა და როდესაც, ნანი გელოვანის მიერ სიტყვიერად მოწოდებული ინფორმაციით შიიტი და სუნიტი თემები ფუნქციონირებდნენ დამოუკიდებლად და განცალკევებული ქონება გააჩნდათ. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით საკუთარი პოზიციების დასადასტურებლად დოკუმენტური მტკიცებულება არც მხარეებს და არც სპეციალისტებს არ წარმოუდგენიათ.

 

2. სადავო ნორმის და მისი კონტექსტის ანალიზი

დადგენილება აღიარებს რა საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში (1921-1990 წლებში) საბჭოთა რეჟიმის დროს ცალკეული რელიგიური გაერთიანებებისთვის მიყენებულ ზიანს, ხაზს უსვამს, რომ საქართველოს არ გააჩნია ამ ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი ვალდებულება, მაგრამ, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფო, ნაწილობრივ აანაზღაურებს შესაბამის მორალურ და მატერიალურ ზიანს. დადგენილების პირველი მუხლი აგრეთვე ხაზს უსვამს, რომ ზიანის ოდენობა უცნობია და შესაბამისად, ზიანი მხოლოდ სიმბოლურად ანაზღაურდება ბიუჯეტიდან თანხის გამოყოფის გზით. მნიშვნელოვანია დადგენილების მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის თანახმადაც „იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოში რეგისტრირებულ რელიგიურ გაერთიანებებს არ აქვთ სამართლებრივი კავშირი საბჭოთა რეჟიმის დროს დაზარალებულ რელიგიურ გაერთიანებებსა და თემებთან, საქართველოს მთავრობა ზიანს აუნაზღაურებს იმ რელიგიურ გაერთიანებას, რომელიც აღიარებს იმავე რელიგიურ მოძღვრებას და/ან მას აქვს აღმსარებლობითი მემკვიდრეობა დაზარალებული რელიგიური გაერთიანებებისაგან”. ამ დანაწესის შესაბამისად, სახელმწიფო აღიარებს, რომ დადგენილების ბენეფიციარი რელიგიური ორგანიზაციები 1921-1990 წლებში საბჭოთა რეჟიმის მიერ დაზარალებული გაერთიანებების და თემების სამართალმემკვიდრეები არ არიან. დადგენილების მიზნებისთვის, მოითხოვება იმ ორგანიზაციებთან მხოლოდ აღმსარებლობითი მემკვიდრეობის სახით არსებული კავშირი.

დადგენილების მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ანაზღაურებას რელიგიური გაერთიანების ან თემის აღმსარებლობითი მემკვიდრეობის მქონე მხოლოდ ერთი გაერთიანება მიიღებს. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, თუ ჩამოთვლილთაგან რომელიმე აღმსარებლობის სახელით ერთზე მეტი რელიგიური გაერთიანებაა რეგისტრირებული, კომპენსაციის მისაღებად მათ უნდა აირჩიონ ერთ-ერთი გზა: ა. გაერთიანდნენ საჯარო სამართლის ერთ იურიდიულ პირად; ბ. შექმნან საკოორდინაციო საბჭო, რომელშიც ამ აღმსარებლობის წარმომადგენელი გაერთიანებები შევლენ და საბჭოს ექნება ურთიერთობა სახელმწიფოსთან ანაზღაურების მისაღებად; გ. წერილობით განაცხადონ თანხმობა, რომ ანაზღაურება მიიღოს ერთმა რომელიმე ორგანიზაციამ. სწორედ ამ მუხლიდან გამომდინარეობს ის მდგომარეობა, რაც მოსარჩელის მტკიცებით განაპირობებს უთანასწორო მოპყრობას და დამოუკიდებლად, სხვა ისლამურ გაერთიანებებთან თანამშრომლობის გარეშე ანაზღაურების მიღების უუნარობა არის ის ეფექტი, რაც უკავშირდება ისლამური რელიგიის, როგორც ერთიანის მოხსენიებას სადავო ნორმაში. სწორედ აღნიშული აიძულებს მოსარჩელე შიიტურ ორგანიზაციას ითანამშრომლოს რელიგიური თვალსაზრისით მათგან განსხვავებულ სუნიტურ ორგანიზაციებთან.

დადგენილების ბენეფიციარი ორგანიზაციების განსაზღვრისთვის მნიშვნელოვანი გარემოებაა, რომ დადგენილების სადავო ნორმის თანახმად, „ეს წესი ვრცელდება საქართველოში ამ დადგენილების მიღებამდე საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებულ ისლამური, იუდეური, რომაულ-კათოლიკური და სომხური სამოციქულო აღმსარებლობის მქონე რელიგიურ გაერთიანებებზე“. აქედან გამომდინარე, იმ სუბიექტთა წრე, ვისზეც შეიძლება დადგენილება გავრცელდეს 2014 წლის 27 იანვრით განისაზღვრა და არ შეიძლება გაფართოვდეს. ამ მხრივ, მთავრობამ ზუსტად იცოდა ის კონკრეტული გაერთიანებები, რომლებსაც დადგენილების მიხედვით ანაზღაურების მიღება შეეძლოთ, რადგან ამ თარიღის შემდგომ დარეგისტრირებული იგივე აღმსარებლობითი მემკვიდრეობის მქონე ახალი ორგანიზაციები, დადგენილების საფუძველზე ზიანის ანაზღაურებით ვერ ისარგებლებენ. ამასთანავე მნიშვნელოვანი გარემოებაა ისიც, რომ დადგენილების მიმღებმა ორგანომ იცოდა, რომ მხოლოდ ისლამის რელიგიის ფარგლებში არსებობდა საჯარო სამართლის 4 იურიდიული პირი, რომელიც ანაზღაურების მიღების უფლებით ისარგებლებდა. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ წარმომადგენლობითი საბჭოს შესახებ მუხლი ისლამური ორგანიზაციებისთვის იყო გამიზნული და მხოლოდ მათთან ურთიერთობის დასარეგულირებლად შექმნილი.

ვფიქრობთ, წარმომადგენლობითი საბჭოს შექმნის მოთხოვნა მუსლიმებისთვის, იმის გამო რომ ამ რელიგიის რამდენიმე გაერთიანება იყო რეგისტრირებული, სახელმწიფოს მხრიდან ამ საკითხის ადმინისტრირების მექანიზმად შეიძლებოდა ყოფილიყო მოაზრებული და უფრო დეტალური ანალიზის გარეშე არ უნდა აღვიქვათ სახელმწიფოს მხრიდან დისკრიმინაციის გამოვლინებად. სანამ საქმესთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გარემოებების იდენტიფიცირებაზე გადავალთ, საინტერესოა ტექნიკური საკითხიც, თუ როგორ გადაეცემათ რელიგიურ გაერთიანებებს შესაბამისი კომპენსაცია: დადგენილებით განსაზღვრული ზიანის ანაზღაურების თანხების ადმინისტრირებას, მის რელიგიურ გაერთიანებებზე გადანაწილებას კურირებს სსიპ - რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტო (შემდგომში “სააგენტო”). სააგენტოს ანგარიშების თანახმად, თანხის განაწილების შესახებ გადაწყვეტილები შესაბამის ორგანიზაციებთან კონსულტაციებისა და ფაქტობრივი გარემოებების გათვალისწინებით მიიღება. გათვალისწინებულია მრევლის რაოდენობა, სასულიერო პირების რაოდენობა და საკულტო შენობა-ნაგებობების რაოდენობა[1]. მაგალითისთვის პრაქტიკაში თანხა შემდეგნაირად გადანაწილდა: 2014 წელს აღნიშნული გაერთიანებებისთვის ბიუჯეტიდან გამოიყო 1,750,000 ლარი. აქედან სააგენტოს გადაწყვეტილებით, მუსლიმი თემისთვის გადარიცხული თანხა შეადგენდა 1,100,000 ლარს, იუდეური თემისთვის - 150,000 ლარს, რომაულ-კათოლიკური თემისთვის - 200,000 ლარს, ხოლო სომეხთა სამოციქულო ქრისტიანული თემისთვის - 300,000 ლარს. 2015 წელს რელიგიური ორგანიზაციებისთვის გამოიყო 3,500,000 ლარი და შემდეგნაირად გადანაწილდა: საქართველოს ისლამური თემი - 2,200,000 ლარი, საქართველოს სომეხთა სამოციქულო ქრისტიანული თემი - 600,000 ლარი; საქართველოს რომაულ-კათოლიკეთა ქრისტიანული თემი - 400,000 ლარი; საქართველოს იუდეური თემი - 300,000 ლარი. 2016 წელს ოთხი რელიგიური გაერთიანების დაფინანსება განსაზღვრული იყო 4,5 მილიონი ლარით, აქედან, მუსლიმმა თემმა მიიღო 2,750,000 ლარი, კათოლიკეებმა - 550 000 ლარი, სომეხთა სამოციქულო მართლმადიდებელმა ეკლესიამ - 800,000 ლარი, ხოლო ებრაულმა თემმა - 400,000 ლარი. 2017 წელს წინა წელთან შედარებით, ოთხი რელიგიური ორგანიზაციის დაფინანსების მაჩვენებელმა იკლო და 3,500,000 ლარი შეადგინა[2].

მოპასუხე მხარემ ახსენა და რელევანტური უნდა იყოს დავის მიზნებისთვის, რომ 2014 წლის 27 იანვარს, როდესაც დადგენილება იქნა მიღებული და როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, „გაიყინა” იმ რელიგიური გაერთიანებების სია, რომელთაც დადგენილების ფარგლებში ანაზღაურების მიღება შეუძლიათ, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად რეგისტრირებული იყო მუსლიმური თემის 4 რელიგიური გაერთიანება: სსიპ „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა სამმართველო“, სსიპ „საქართველოს მუსლიმთა გაერთიანება“, სსიპ „სრულიად საქართველოს მუსლიმთა გაერთიანება“, და მოსარჩელე - სსიპ “სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველო”.

მოპასუხემ არსებითი განხილვის სხდომაზე მიუთითა, რომ დადგენილების მიღების მომენტისთვის მოსარჩელე ორგანიზაცია, სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველო, არ ახდენდა თვითიდენტიფიცირებას სახელწოდების ან წესდების მეშვეობით, როგორც შიიტური ორგანიზაცია. წესდებაში მითითებული იყო, რომ ორგანიზაცია წარმოადგენდა რელიგიას - ზოგად ისლამს. ის ცვლილება, რომლითაც ორგანიზაციის სახელი უცვლელი დარჩა, მაგრამ გაკეთდა ჩანაწერი, რომ გაერთიანება განეკუთვნება “ისლამური რელიგიის შიიტურ დენომინაციას” წესდებაში შევიდა მხოლოდ კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის დროისთვის. აღნიშნულზე დაყრდნობით, მოპასუხე მიუთითებდა, რომ იმ პირობებში, როდესაც ორგანიზაციები წესდებით თავად არ მიაკუთვნებდნენ თავს რომელიმე ვიწრო დენომინაციას, არ უსვამდნენ ხაზს და არ ახდენდნენ დემონსტრირებას არიან სუნიტური თუ შიიტური აღმსარებლობის გამზიარებლები, სახელმწიფოს არ მოეთხოვება შევიდეს სქიზმების გარკვევასა და დოგმატიკაში, გამოარჩიოს განსხვავებები რელიგიურ მიმართულებებს შორის და ისიც თუ რომელი ორგანიზაციაა სუნიტური და რომელი შიიტური. აღნიშნულ არგუმენტს პირობითად, სახელმწიფოს ნეიტრალურობის არგუმენტი ვუწოდოთ, რაზეც უფრო ვრცლად დოკუმენტის შემდგომ ნაწილში ვიმსჯელებთ.

აღსანიშნია, რომ იურიდიულ პირთა რეესტრის ვებ-გვერდით ჩატარებულმა კვლევამ პრინციპში დაადასტურა მოპასუხის პოზიცია. მოსარჩელის წესდებაში, რომელიც თარიღდება 2013 წლის 12 ივნისით, ცალსახად აღნიშნულია, რომ ის განეკუთვნება მუსლიმთა, ისლამურ ზოგად რელიგიას (წესდების მუხლი 1.3). მიმდინარეობის იდენტიფიცირებას წესდებაში დადგენილების მიღების მომენტისთვის არ ახდენდა არც სრულიად საქართველოს მუსლიმთა სამმართველო და არც სრულიად საქართველოს მუსლიმთა გაერთიანება. ერთადერთი გაერთიანება, რომელიც დენომინაციის გამიჯვნას აკონკრეტებდა წესდებაში იყო საქართველოს მუსლიმთა გაერთიანება, რომლის 2013 წლის 10 იანვარს წარდგენილი წესდების 1.3. მუხლში აღნიშნულია „რელიგიური გაერთიანების სახელწოდება: „საქართველოს მუსლიმთა გაერთიანება”, რომელიც განეკუთვნება ისლამურ რელიგიას (მიმდინარეობა - ისლამი (სუნიტური))”. ამდენად, 4-დან 3 ორგანიზაცია, სულ მცირე წესდების დონეზე ქმნის წარმოდგენას, რომ მათ სურვილი აქვთ წარმოადგინონ და გააერთიანონ საქართველოში არსებული მთელი მუსლიმური თემი, მათ შორის რაიმე შიდა-რელიგიური განსხვავებების გამოკვეთის გარეშე. იდენტიფიცირებულად სუნიტური ორგანიზაციაც კი, თავს მუსლიმთა გაერთიანებას უწოდებს. ხაზგასასმელია, რომ მუსლიმთა რელიგიური გაერთიანებების სახელწოდებებისა და წესდებების გათვალისწინებით, თავისთავად ისლამური რელიგიის მოხსენება არ ეწინააღმდეგებოდა მოსარჩელის ან რომელიმე სხვა ორგანიზაციის თვითიდენტიფიკაციას, რადგანაც თვითონაც უგამონაკლისოდ განაკუთვნებენ თავს ისლამურ ორგანიზაციას. ეს განასხვავებს ამ საქმეს ალავიტებთან დაკავშირებული საქმეებისგან თურქეთში (CASE OF İZZETTİN DOĞAN AND OTHERS v. TURKEY), სადაც მთავარი პრობლემა იყო ის, რომ მოქალაქეთა ჯგუფი საკუთარ რელიგიურ იდენტობას უკავშირებდა ალავიზმს, მაგრამ სახელმწიფო არ აძლევდა უფლებას დარეგისტრირებულიყვნენ ალავიტებად ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად (ამ საქმის შესახებ უფრო დეტალურად ინფორმაციას სასამართლოს მეგობრის ტექსტის შემდგომ ნაწილში შეხვდებით).

დამოუკიდებლად იმ საკითხისა, თუ რომელ მიმდინარეობად აიდენტიფიცირებს თავს ესა თუ ის ორგანიზაცია ან რა სახელს დაირქმევს, საქმეში მთავარ ასპექტს წარმომადგენლობითი საბჭოს წევრობა წარმოადგენს. მოსარჩელე დისკრიმინაციად აღიქვამს იმას, რომ შიიტებს და სუნიტებს არ აქვთ საშუალება დამოუკიდებლად მიიღონ ზიანის ანაზღაურება და უწევთ გაერთიანება წარმომადგენლობით საბჭოში, რომელიც იღებს ფულს და შემდგომ ანაწილებს წევრ გაერთიანებებზე. ამ მოთხოვნასთან დაკავშირებით მოსარჩელე 2 პრობლემას გამოყოფს: ა. წარმომადგენლობით საბჭოში შემავალი ორგანიზაციები სოლიდარულად პასუხისმგებლები არიან სახელმწიფოს მიერ გადაცემული თანხის მიზნობრივად ხარჯვაზე; ბ. არ არის გაწერილი მექანიზმები, რომელიც უზრუნველყოფს, რომ წარმომადგენლობითი საბჭოს შიგნით თანხა სამართლიანად და თანასწორად გადანაწილდება და მასში შემავალი რომელიმე გაერთიანება არ დაიჩაგრება.

მიუხედავად იმისა, რომ ორივე საკითხი მნიშვნელოვანი და საგულისხმოა, ამ მოსაზრების ფარგლებში მივიჩნევთ, რომ ეს საკითხი არ არის ამ დავის ფარგლებში გადასაწყვეტი, რადგან სცდება სადავო ნორმას. წარმომადგენლობით საბჭოს თავისთავად ეხება დადგენილების მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის “ბ” ქვეპუნქტი და მე-5 და მე-6 მუხლები. წარმომადგენლობითი საბჭოს ფუნქციონირების რეჟიმთან დაკავშირებული პრობლემები არ უნდა შეფასდეს იმ ნორმის ფარგლებში, რომელიც ეხება ანაზღაურების ბენეფიციარი რელიგიების ჩამონათვალს. ამ დავის ფარგლებში შესაფასებელი უნდა იყოს თავისთავად ის ფაქტი, რომ შიიტებს და სუნიტებს დაფინანსების მისაღებად ევალებათ თანამშრომლობა წარმომადგენლობითი საბჭოს ფარგლებში, მაშინ როდესაც მსგავსი სექტარიანული განხეთქილების მქონე ქრისტიანულ დენომინაციებს - რომანულ-კათოლიკე და სომხურ სამოციქულო ეკლესიებს ანაზღაურება ეძლევათ დამოუკიდებლად, და რამდენად წარმოადგენს ეს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აკრძალულ დისკრიმინაციას. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, ქვემოთ განხილულ იქნება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რამდენიმე გადაწყვეტილება და ნიუ იორკის შტატის სასამართლოს გადაწყვეტილება შიიტი პატიმრების უფლებებზე. შემდეგ ნაწილში, კი მე-14 მუხლის ანალიტიკური ჩარჩოს ფარგლებში გაანალიზდება მოსარჩელეთა მოთხოვნა და მათი დაკმაყოფილების შესახებ პოზიცია, ზემოთ მოყვანილი გადაწყვეტილებების და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი პრაქტიკის გათვალისწინებით.

 

 

3. შედარებით-სამართლებრივი ანალიზი

შესავალი

საქმე, რომელსაც სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება ეხება, დაკავშირებულია უნიკალურ ისტორიულ კონტექსტთან - საბჭოთა ტოტალიტარული რეჟიმის დროს მიყენებული ზიანის ანაზღაურებასთან და ერთი შეხედვით, ცენტრალური საკითხი შესაბამისი გაერთიანებების ისტორიული სტატუსის დადგენაა. ამ თვალსაზრისით შედარებითი ანალიზის გამოყენებით მისაღები სიკეთე შეიძლება მოკრძალებული იყოს. თუმცა ისტორიული არგუმენტის პარალელურად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მოპასუხეს ჰქონდა ე.წ. “სახელმწიფოს ნეიტრალურობის არგუმენტიც” - რომ ის ვერ შევიდოდა დოგმატური განსხვავებების გამოყოფაში და ვერ დაარქმევდა ამ ჯგუფებს სახელს, რომელიც თვითონ არ დაარქვეს თავს. ამ არგუმენტს რელიგიის თავისუფლების ფარგლებში გადავყავართ - რამდენად აქვს უფლება სახელმწიფოს შეაფასოს და იმსჯელოს სქიზმებზე და რელიგიურ განსხვავებაზე, ან ამ განსხვავებებს დაუკავშიროს ან არ დაუკავშიროს სამართლებრივი შედეგები შესაბამისი რელიგიური ორგანიზაციებისთვის. ამ საკითხებთან დაკავშირებით განხილულ იქნება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რამდენიმე გადაწყვეტილება. დამატებით, უშუალოდ შიიტებსა და სუნიტებს შორის არსებული რელიგიური განსხვავებების და განსხვავებული მოპყრობის შესახებ საინტერესო მსჯელობა არის მოცემული ნიუ იორკის შტატის სასამართლოს გადაწყვეტილებაში შიიტი პატიმრების სარჩელზე, სადაც ისინი სუნიტებისგან განცალკევებულ ჯუმა მსახურების ჩატარების უფლებას ითხოვდნენ ციხეში. კვლევის ამავე ნაწილში, ასევე, მოკლედ მიმოვიხილავთ მუსლიმთა ორგანიზაციების შესახებ არსებულ მდგომარეობას ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში.

 

I. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მწყობრი პრაქტიკის თანახმად, სახელმწიფო რელიგიის თავისუფლების რეგულირებისას ვალდებულია დარჩეს ნეიტრალური და მიუკერძოებელი. უფრო კონკრეტულად ეს ვალდებულება გულისხმობს შემდეგს: „პრინციპის დონეზე, რელიგიის თავისუფლება კონვენციის მიზნებისთვის გამორიცხავს სახელმწიფოს მიერ რელიგიური რწმენის ან მათი გამოხატვის გზების ლეგიტიმურობის შეფასებას. სახელმწიფოს ქმედებები, რომლებიც მხარს უჭერენ კონკრეტულ ლიდერს ან ორგანოს დაყოფილ რელიგიურ საზოგადოებაში ან ცდილობენ აიძულონ თემი ან მისი ნაწილი, მათი ნების საწინააღმდეგოდ დაექვემდებარონ ერთიან ხელმძღვანელობას, აგრეთვე წარმოადგენს რელიგიის თავისუფლების დარღვევას. დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფოს არ სჭირდება ზომების მიღება იმის უზრუნველსაყოფად, რომ რელიგიური თემები დარჩნენ ან გაერთიანდნენ ერთი ლიდერის ხელისუფლების ქვეშ”[3].

როგორც ქვემოთ განხილული საქმეებიდან ჩანს, აკრძალვა, რომ სახელმწიფომ შეაფასოს რელიგიის შინაარსობრივი/დოგმატიკის საკითხები ვრცელდება აგრეთვე ჩარევაზე რელიგიური თემების/ინდივიდების უფლებაში, აირჩიონ მათთვის სასურველი სახელი.

 

ა. იზეტინ დოღანი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ[4]

განმცხადებლები იყვნენ თურქეთის მოქალაქე ალავიტები, რომლებსაც სურდათ, რომ მათ რელიგიასაც სუნიტური ისლამის მსგავსად სახელმწიფოსგან მიეღო ბენეფიტები. თურქეთის შესაბამისი კანონმდებლობის თანახმად, რელიგიის საქმეთა დეპარტამენტში ყველა სუნიტი მღვდელმთავარი შედიოდა, ისინი მიიჩნეოდნენ საჯარო მოსამსახურეებად, მათ მიერ განხორციელებული ღვთისმსახურება კი საჯარო სამსახურად[5]. შესაბამისად, ალავიტებიც მოითხოვდნენ, რომ მათი რელიგიური ლიდერები მიჩნეულიყვნენ საჯარო მოსამსახურეებად, მათი რიტუალები - საჯარო სამსახურად, მათ სალოცავ ადგილებს - ჯემევებს მინიჭებოდათ სალოცავი ადგილის სტატუსი და ალავიტურ თემს მიეღო ბიუჯეტიდან დაფინანსება, ისევე როგორც სუნიტები იღებდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ალავიტების ზუსტი ოდენობა თურქეთში არ იყო ცნობილი, არ იყო სადავო, რომ ისინი თურქეთში ერთ-ერთ დიდ რელიგიურ ჯგუფს წარმოადგენდნენ.

თავის მხრივ სახელმწიფო რელიგიასთან დაკავშირებული კანონმდებლობის ფარგლებში ალავიზმს აკვალიფიცირებდა არა რელიგიად, არამედ სუფიების ორდერის ფარგლებში ე.წ. „მისტიკურ დაჯგუფებად“. შესაბამისად, ალავიტებზე ვრცელდებოდა მთელი რიგი აკრძალვები, რაც ეხებოდა სუფიებს, მაგალითად ცალკეული მიმართვების გამოყენება მათი რელიგიური ლიდერების მიმართ, დერვიშების საფლავების მოვლა და იქ რიტუალების ჩატარება. აღნიშნული ისჯებოდა თავისუფლების აღკვეთით. როგორც აღინიშნა, სახელმწიფო თავის პოზიციას აფუძნებდა მტკიცებაზე, რომ ალავიზმი არ იყო რელიგია. სახელმწიფომ აღნიშნულის სამტკიცებლად წარმოადგინა აკადემიური მოსაზრებები. საინტერესოა, რომ სახელმწიფოს მტკიცებით, ქრისტიანული სარწმუნოებისგან განსხვავებებით ისლამურ სამყაროში არსებული მიმდინარეობები ნათლად არ განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან და ისლამური სამართლის სკოლები ან ინტერპრეტაციები ერთადერთ ჭეშმარიტ რელიგიად ვერ იქნებოდა მიჩნეული: “ქრისტიანებისგან განსხვავებით, სუფიების საძმოს ან მოძრაობის წევრები, როდესაც მათ რელიგიურ იდენტობაზე ეკითხებიან, პირველ რიგში თავს უწოდებენ მუსლიმებს, იმ ფაქტის ხსენების გარეშე, რომ ისინი იზიარებენ სუფიების რწმენას ან ეკუთვნიან სუფიების ორდენს. ამასთან, ალავიზმი, რომლის ფესვებიც ათასობით წლისაა ვერ ჩაითვლებოდა ახალ რელიგიურ მიმდინარეობად”. ექსპერტების მოსაზრებით, ისლამის ფარგლებში არსებული მოძრაობები უნდა დაყოფილიყო რელიგიებად, სექტებად და მისტიკურ ჯგუფებად. სწორედ ამ უკანასკნელს განეკუთვნებოდა ალავიზმი. მოსაზრებაში აგრეთვე ხაზგასმული იყო, რომ ტექნიკურ უზუსტობას წარმოადგენდა ალავის რწმენის შედარება სუნიზმთან ან ჯემევების სტატუსის შედარება სუნიტური ღვთისმსახურების ადგილებთან, რადგან იქ მხოლოდ ჩვეულებები და ცერემონიები აღესრულებოდა ალავიტების მიერ.

საპასუხოდ ალავიტები ხაზს უსვამდნენ მათ თავისებურებებს, განსხვავებებს სუნიზმისგან, რომელიც იყო ისლამის მიღებული გაგება რელიგიურ საქმეთა დეპარტამენტისთვის და ამტკიცებდნენ, რომ ჯემის ცერემონია იყო მათი მთავარი რელიგიური მსახურება, ჯემევები კი - ღვთისმსახურების ადგილები.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ალავიტებთან დაკავშირებული მთელი რიგი სხვა გადაწყვეტილებების შესაბამისად, ალავიზმი მიიჩნია რელიგიად კონვენციის მე-9 მუხლის მიზნებისთვის, და სადავო მოპყრობის გამო, როგორც მე-9, ასევე მე-14 მუხლის დარღვევა დაადგინა. აქ მოყვანილი იქნება მსჯელობის მხოლოდ ის ნაწილი, რომელიც ეხება სახელმწიფოს ნეიტრალურობისა და მიუკერძოებლობის ვალდებულებას ალავის რწმენის წარმომადგენლების მიმართ.

სასამართლომ ხაზი გაუსვა სახელმწიფოს არგუმენტს, რომ ის ასრულებდა თავის ვალდებულებას ყოფილიყო ნეიტრალური და მიუკერძოებელი, რადგან ალავიზმის შეფასებისას ეყრდნობოდა თავად ალავიტების მიერ შემუშავებულ განსაზღვრებას. ამ განსაზღვრების თანახმად, ალავიტური რწმენა იყო ისლამის სუფისტური და რაციონალური განმარტება და ისლამური რელიგიის მიმდევრობა, რომელიც ეყრდნობოდა ალაჰის ერთიანობას, მუჰამედის წინასწარმეტყველებას, და ყურანს, როგორც ალაჰის სიტყვას. დამატებით სახელმწიფო მიუთითებდა, რომ ექსპერტების მოსაზრებების მიხედვით, ალავიტების ჯემევები არ იყო რელიგიური ღვთისმსახურების ადგილი და ისლამის ძირითადი პრინციპების გათვალისწინება უნდა მომხდარიყო ალავიზმის ადგილის განსაზღვრისას მუსლიმური რელიგიის შიგნით.

სასამართლომ გაითვალისწინა აგრეთვე სახელმწიფოს არგუმენტი თურქეთის ადმინისტრაციულ სასამართლოში დავისას, სადაც აღინიშნა, რომ საჯარო სამსახურად ვერ ჩაითვლებოდა სუფიების აკრძალული ორდენი. ალავიზმის მსგავსი ისლამის ინტერპრეტაციებისა და მოძრაობების ღვთისმსახურების ადგილების აღიარება ეწინააღმდეგებოდა რელიგიას და გამოიწვევდა ქაოსს.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რელიგიური თემების ავტონომიის პრინციპის შესაბამისად, რომელიც დამკვიდრებულია მის პრაქტიკაში, და რომელიც სახელმწიფოს ნეიტრალურობისა და მიუკერძოებლობის ვალდებულების თანმდევ შედეგს წარმოადგენს, მხოლოდ რელიგიური თემის უმაღლეს სასულიერო პირებს და არა სახელმწიფოს (ან თუნდაც ეროვნულ სასამართლოებს) შეუძლიათ განსაზღვრონ რომელ სარწმუნოებას მიეკუთვნება თემი (იხ., mutatis mutandis, Miroļubovs and Others, § 86). შესაბამისად, ის მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს დამოკიდებულება ალავიზმის მიმართ არღვევს ალავიტების თემის უფლებას ავტონომიურ არსებობაზე, რომელიც კონვენციის მე-9 მუხლის გარანტიების ბირთვს წარმოადგენს (იხ. mutatis mutandis, Religionsgemeinschaft der Zeugen Jehovas and Others, § 79).”

სასამართლომ აგრეთვე მიუთითა, რომ ალავიზმით დაინტერესებული ადამიანების და რელიგიური ლიდერების თანხმობა არსებობდა იმაზე, რომ თეოლოგიური დოქტრინის, ძირითადი რელიგიური მსახურებების, ღვთისმსახურების ადგილის და განათლების საკითხებზე, ამ რწმენას ჰქონდა არსებითი განსხვავებები სხვა მიმდინარეობებისგან. ოტომანების ერაში აღმოცენებული ეს თემი განსხვავდებოდა სუნიზმისგან. ამდენად, მხოლოდ ალავიტების საქმე იყო მათი რწმენის განსაზღვრა. თუმცა, როგორც აღვნიშნეთ, სახელმწიფო თავის მხრივ ამ მოსაზრებას უგულებელყოფდა და ალავიტებს მიიჩნევდა სუფიების ორდენად და რელიგიურ ჯგუფად, რომელსაც აკისრებდა მნიშვნელოვან შეზღუდვებს. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლომ დაასკვნა, რომ დაირღვა სახელმწიფოს მიუკერძოებლობისა და ნეიტრალობის ვალდებულებები, აგრეთვე რელიგიური თემების ავტონომიური არსებობის უფლება.

 

ბ. ბექტაშის თემი და სხვები ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონიის წინააღმდეგ[6]

განმცხადებელი რელიგიური ასოციაცია - ბექტაშის თემი და მისი სასულიერო პირები იუგოსლავიის ყოფილ რესპუბლიკა მაკედონიაში რელიგიურ ორგანიზაციად რეგისტრაციისა და შესაბამისი სტატუსის მიღების შესაძლებლობის შეზღუდვას ასაჩივრებდნენ. ქვეყანაში 1997 წლის 31 ივლისს ძალაში შევიდა „რელიგიური საზოგადოებების და ჯგუფების შესახებ აქტი”, რომლის თანახმადაც, რელიგიურ საქმეებთან დაკავშირებულ პასუხისმგებელ პირად განისაზღვრა რელიგიური თემებისა და ჯგუფების კომისია. 1977 წლის ძველი აქტით, ამ პასუხისმგებლობას შინაგან საქმეთა სამინისტრო ასრულებდა. მალევე კომისიამ აპლიკანტ ასოციაციას მოთხოვა იმ განაცხადის (რომლითაც ადრე მიმართა შსს-ს რეესტრში გასაწევრიანებლად) და შემდგომი რეგისტრაციის ასლები, რათა კომისიას თავისი რეესტრის ფარგლებში გადაერეგისტრირებინა ის ორგანიზაციები თუ დაჯგუფებები, რომლებიც ადრე შსს-ს რეესტრში ირიცხებოდნენ. მოსარჩელე ორგანიზაციამ მიმართა შსს-ს შესაბამისი დოკუმენტაციის გამოსათხოვად, თუმცა მიიღო მხოლოდ 1993 წელს გაკეთებული განაცხადის ასლი, რადგან როგორც აღმოჩნდა, შსს-ს არ გაუცია რეგისტრაციის სერტიფიკატი. თუმცა, შესაბამისი პროცედურების გავლის შემდგომ, 2000 წელს კომისიამ გასცა რეგისტრაციის მოწმობა. 2008 წელს ამოქმედდა 2007 წლის კანონი “რელიგიური თემებისა და რელიგიური გაერთიანებების შესახებ”, რომლის თანახმადაც კომისიის უფლებამოსილებები გადავიდა სკოპიეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს ხელში. მან ასევე დაადგინა, რომ კომისია გადასცემს ყველა საბუთს სარეგისტრაციო სასამართლოში რეგისტრირებულ არსებულ რელიგიურ ორგანიზაციებთან დაკავშირებით. 1998 წლამდე კომისიის მიერ რეგისტრირებული ყველა რელიგიური ორგანიზაცია კი შეინარჩუნებს არსებულ იურიდიულ პიროვნებას და სტატუსს.

განმცხადებელმა ორგანიზაციამ გამოითხოვა ინფორმაცია საკუთარი სტატუსის შესახებ, რაზეც მიიღო პასუხი, რომ ახალი კანონის შესაბამისად მას მოუწევდა რერეგისტრაცია, რადგან მან რეალური რეგისტრაცია მხოლოდ 2000 წელს მოიპოვა. ახალი კანონი კი კომისიას ავალდებულებდა სასამართლოსთვის გადაეცა ინფორმაცია მხოლოდ 1998 წლამდე რეგისტრირებული ორგანიზაციების შესახებ. სწორედ ამ მიზეზით ახალი კანონის შესაბამისად, მათი რეგისტრაცია გაუქმდა. 2010 წელს მათი ახალი განცხადებაც არ დაკმაყოფილდა იმ საფუძვლით, რომ ბექტაშის თემის სახელი და დოქტრინალური წყაროები ემთხვეოდა უკვე რეგისტრირებული რელიგიური ორგანიზაციების მონაცემებს და ამას შეიძლებოდა დაბნეულობა გამოეწვია მორწმუნეებში.

სასამართლომ პირველ რიგში მე-9 მუხლის დარღვევა დაადგინა იმის გამო, რომ 2007 წლის კანონმა, იმ ფორმალური მიზეზით, რომ ორგანიზაცია რეგისტრირებული არ იყო 1998 წლამდე, ბექთაშის თემს ჩამოართვა იურიდიული პირის სტატუსი და მასთან დაკავშირებული უფლებები ისე, რომ არ წარმოუდგენია აღნიშნულთან დაკავშირებით რამე გამართლება. ამის შემდეგ, სასამართლომ შეაფასა რეგისტრაციის ახალ განაცხადთან დაკავშირებული წარმოება. ამისთვის სასამართლომ იმსჯელა ეროვნული სასამართლოს მიზეზებზე, რის გამოც ბექთაშის თემს უარი ეთქვა რეგისტრაციაზე.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ განმცხადებელი ასოციაციის მიერ შერჩეული სახელი, მართლაც შეიცავდა სიტყვას “ბექთაში”, ისევე როგორც უკვე რეგისტრირებული ორგანიზაცია “მაკედონიის ეჰლიბეიტ ბექთაშის რელიგიური ჯგუფი”. ეროვნულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ რელიგიური პირის სახელწოდების სინონიმი იყო ტერმინი “ბექთაში” და კიდევ ერთი ამგვარი ორგანიზაციის რეგისტრაცია შექმნიდა დაბნეულობას მორწმუნეებში. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არ გაიზიარა აღნიშნული მოსაზრება, მიიჩნია რა, რომ განმცხადებელი თემის შერჩეული სახელწოდება “მაკედონიის რესპუბლიკის ბექთშის რელიგიური თემი” საკმარისად განსხვავდებოდა “მაკედონიის ეჰლიბეიტ ბექთაშის რელიგიური ჯგუფის” სახელწოდებისგან. ამასთან განსხვავებული იყო ამ ორგანიზაციების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმაც. რაც მთავარია, ეროვნულ სასამართლოებს არ მოუყვანიათ რაიმე ღირებული არგუმენტი მორწმუნეების დაბნევის პოტენციური რისკის დასასაბუთებლად. შესაბამისად, სტრასბურგის სასამართლომ მიიჩნია, რომ მხოლოდ სახელზე აპელირება არ იყო საკმარისი ამ მხრივ.

უარის თქმის მეორე საფუძველი ეხებოდა განმცხადებელი ასოციაციის დოქტრინალურ წყაროებს, რომელიც შიდა სასამართლოების მტკიცებით, უკვე რეგისტრირებული “ისლამის რელიგიური თემის” დოქტრონალური წყაროების იდენტური იყო. “დასკვნა გაკეთდა ეროვნული სასამართოების მიერ განმცხადებელი ასოციაციის ფუნდამენტური პრინციპების შეფასების და მათი შედარების საფუძველზე ისლამის რელიგიური თემის პრინციპებთან... განმცხადებლებთან რაიმე წინასწარი კონსულტაცია არ უსწრებდა წინ ამ მიგნებას, მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს შეეძლო ეთხოვა დამატებითი განმარტება. სასამართლოს აზრით, განმცხადებელი ასოციაციის მრწამსის ძირითადი მცნებების ამგვარი შეფასება და განმარტება არ შეესაბამება სახელმწიფოს, როგორც სხვადასხვა რელიგიების, სარწმუნოებების და რწმენების მიმდევრების ნეიტრალური და მიუკერძოებელი ორგანიზატორის როლს, რაც უკიდურესად გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, გამორიცხავს სახელმწიფოს დისკრეციას შეაფასოს რელიგიური შეხედულებების ან იმ გზების ლეგიტიმურობა, რომლებიც გამოიყენება ამ შეხედულებების გამოსახატად... ამასთან, არანაირი განმარტება არ ყოფილა წარმოდგენილი იმაზე, რომ 2007 წლის კანონის საფუძველზე თავიდან ჩატარდა ეს შემოწმება, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ განმცხადებელი ასოციაცია, ისევე როგორც ისლამის რელიგიური თემი აქტიურია და არსებობს განმცხადებელ სახელმწიფოში უკვე ბევრი წელია... და რაიმე ინფორმაცია არ ყოფილა წარმოდგენილი, რომ ამ პერიოდში მათი დოქტრინალური წყაროები შეიცვალა ან მიმდევრებს შორის დაბნეულობა გამოიწვია.” აღნიშნულის გათვალისწინებით სასამართლომ ჩათვალა, რომ სახელმწიფოს არ წარმოუდგენია რაიმე წონადი დასაბუთება საკუთარი ქცევის გასამართლებლად და შესაბამისად, ამ ნაწილშიც დაადგინა მე-11 მუხლის დარღვევა მე-9 მუხლთან მიმართებით.

მნიშვნელოვანი პრინციპი, რასაც მოყვანილი საქმე, ისევე როგორც სხვა უამრავი საქმე უსვამს ხაზს, იმაში მდგომარეობს, რომ რელიგიური ორგანიზაციის მიერ სახელის არჩევა მისი ავტონომიის სფეროს საკითხია. სახელმწიფოს ამ სფეროში ჩარევის ძალიან ვიწრო თავისუფლება აქვს და ძალიან კარგი და წონადი გამართლება სჭირდება ამისთვის. იგივე ეხება სახელმწიფოს მიერ რელიგიური შეხედულებების და დოქტრინების შედარებას და შეფასებას. რელიგიური გაერთიანების დოქტრინალური საკითხები ექსკლუზიურად ამ გაერთიანების უმაღლესი სასულიერო ლიდერის საქმეა და ამაში ჩარევა ეწინააღმდეგება სახელმწიფოს ნეიტრალობის და მიუკერძოებლობის ვალდებულებას.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ზემოაღნიშნულ 2 საქმეში დადგენილი პრინციპების გამოყენება საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეალობის ადმინისტრირებისას სახელმწიფოსთვის მოთხოვნა, ისლამში არსებული სექტარიანული განსხვავებების მიხედვით თავად დაეყო რელიგიური გაერთიანებები და შესაბამისად, მათთვის მიენიჭებინა შიიტი ან/და სუნიტი ორგანიზაციის კვალიფიკაცია იმ ფონზე, როდესაც თავად ეს ორგანიზაციები ზოგადი ისლამის მიმდევრებად აიდენტიფიცირებდნენ თავს (სახელწოდებებშიც მხოლოდ მუსლიმებად იდენტიფიცირდებოდნენ), წარმოადგენს რელიგიის თავისუფლების და სეკულარიზმის პატივისცემის შელახვის მოთხოვნას. ცხადია, ეს დასკვნა არ არის ამომწურავი ამ საქმისთვის, რადგან მას შემდეგ, რაც რომელიმე ჯგუფი მოითხოვს იდენტიფიცირებას კონკრეტული რელიგიის წარმომადგენლად, მათი იდენტობის უგულებელყოფაც შეეწინააღმდეგება სახელმწიფოს ნეიტრალობის და გაერთიანებების ავტონომიის პრინციპებს.

თუმცა, ამ ნაწილში აღსანიშნავია, რომ ნორმატიული აქტი, რომელსაც ეხება დავა, არ უკავშირდება რელიგიური ორგანიზაციების სამართალსუბიექტობის აღიარებასთან ან მათ სტატუსთან დაკავშირებულ აქტს, ესაა ვიწრო მოქმედების სფეროს მქონე აქტი, რომელიც ეხება უშუალოდ საბჭოთა კავშირის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საკითხებს და არა ამ ორგანიზაციების იდენტობას, per se. ამასთან, მოსარჩელეს ცალსახად არ აქვს პრობლემა იმასთან დაკავშირებით, რომ იგი ისლამური რელიგიის აღმსარებლობითი მემკვიდრეობის მქონედ მიიჩნევა. ეს დავა არ ეხება სახელის არჩევას, იდენტობის განსაზღვრას ან მის აღიარებას სახელმწიფოს მიერ ან სახელმწიფოს მხრიდან გაერთიანების მოქცევას იმ რელიგიურ ჯგუფში, რომელთან ასოცირებაც შესაბამისი გაერთიანებისთვის მიუღებელი იქნებოდა. თუკი პრობლემა ისლამთან ასოცირება იქნებოდა, თანმიმდევრულობა მოითხოვს, რომ ორგანიზაციას სრულიად საქართველოს მუსლიმთა უმაღლესი სასულიერო სამმართველო არ უნდა ერქვას. დავა შეეხება მხოლოდ და მხოლოდ ზიანის ანაზღაურების ნაწილში თანამშრომლობის საჭიროებას შიიტებისგან განსხვავებულ, სუნიტურ დენომინაციასთან, რაც მათთვის განსხვავებული მოპყრობის გამოვლინებაა. შესაბამისად, განზოგადებულად პრობლემა არის არა იდენტობის აღიარებასთან დაკავშირებული, არამედ ზიანის ანაზღაურების გაცემის ადმინისტრირების მექანიზმთან დაკავშირებული. ამის გათვალისწინება დაგვეხმარება საკითხზე საბოლოო დასკვნის გაკეთებაში შედარებითი ანალიზის ბოლოს.

 

II. შიიტი პატიმრების უფლებები ნიუ იორკის სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში

ნიუ იორკის შტატში, მათ შორის პენიტენციურ სისტემაში მუსლიმების დიდი ოდენობის გამო, 90-იანი წლებიდან მოყოლებული არაერთი გადაწყვეტილება არსებობს, რომელიც უკავშირდება შიიტი ან სუნიტი პატიმრის მოთხოვნას უზრუნველყონ მეორე დენომინაციისგან განცალკევებული ღვთისმსახურებით[7]. ლოგიკურია, რომ ამ ტიპის საქმეებში მოსარჩელეები ძირითადად შიიტები არიან, რადგან ისევე როგორც მთელ მსოფლიოში, ნიუ იორკის ციხეებშიც შიიტები უმცირესობას წარმოადგენენ. ამიტომ სწორედ მათ უწევთ მონაწილეობა სუნიტი მღვდელმსახურის მიერ ჩატარებულ მსახურებაში ან/და ექვემდებარებიან დისკრიმინაციასა და პროზელიტიზმს სუნიტების მხრიდან. ჯერ კიდევ 1999 წელს, ნიუ იორკის პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაადგინა შემდეგი: „სასამართლომ განიხილა მოსარჩელის არგუმენტები და მიიჩნევს, რომ ისტორიულ და დოქტრინალურ შეხედულებებში, ისევე როგორც რელიგიური წესების აღსრულებაში ამ ორ ჯგუფს [სუნიტებს და შიიტებს] შორის არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებები. ამ განსხვავებების ხასიათი მოითხოვს დავასკვნათ, რომ მოპასუხის გადაწყვეტილება, რომ შიიტი მუსლიმი პატიმრების სულიერი საჭიროებები შეიძლება დაკმაყოფილდეს სუნიტი მუსლიმი მღვდელმთავრის მიერ ჩატარებული ღვთისმსახურებით არის თვითნებური და კაპრიზული. ამგვარი გადაწყვეტილება არღვევს DOCS-ის 4202 დირექტივის მიზნებს და პირველი შესწორებით დაცულ რელიგიის თავისუფლების უფლებას”[8].

განვიხილავთ საქმეს „ორაფანი გურდის წინააღმდეგ”[9], რომელიც საკმაოდ დეტალურ მიმოხილვას გვთავაზობს შიიტებსა და სუნიტებს შორის არსებულ დინამიკაზე და მათ სურვილზე, იყვნენ განცალკევებულნი. მსჯელობის რელევანტურობას ნაწილობრივ აკნინებს ის ფაქტი, რომ საქმე შეეხება პატიმრებსა და ციხის განსაკუთრებულ კონტექსტს.

გადაწყვეტილება მიღებულია ნიუ იორკის რაიონის ფედერალური სასამართლოს მიერ, რადგან შტატის სხვადასხვა დაწესებულებაში მყოფი პატიმრები უჩიოდნენ ნიუ იორკის შტატის სასჯელაღსრულებითი სამსახურების დეპარტამენტის თანამშრომლებს (შემდეგში “DOCS”) და ცალკეული დაწესებულებების სუნიტ სასულიერო პირებს “მიწის რელიგიური გამოყენებისა და ინსტიტუციონალიზებული პირების” ფედერალური კანონის საფუძველზე, ისევე როგორც ცალკეულ მოთხოვნებს აფუძნებდნენ ფედერალური კონსტიტუციის რელიგიის დაწესების აკრძალვაზე (establishment clause) და თანასწორი მოპყრობის გარანტიაზე.

მოსარჩელეებისთვის მთავარ პრობლემას წარმოადგენდა ის, რომ მოპასუხე მხარე ვერ უზრუნველყოფდა მათთვის შიიტი სასულიერო პირის მიერ ჩატარებულ, ცალკე ჯუმა ღვთისმსახურებას. მოსარჩელეთა მტკიცებით, DOCS-ის მიერ უზრუნველყოფილი ერთიანი მუსლიმური ღვთისმსახურება არ აკმაყოფილებდა მათ სულიერ საჭიროებებს, რადგან ისინი ვერ იღებდნენ სათანადო რელიგიურ მხარდაჭერას სუნიტი მუსლიმებისგან. მოსარჩელეები აგრეთვე მიუთითებდნენ, რომ მოპასუხეები (კონკრეტული სუნიტი სასულიერო პირები) იჩენდნენ მტრულ დამოკიდებულებას და ეპყრობოდნენ მათ დისკრიმინაციულად მათი რელიგიის გამო. ამასთან, ისინი ამტკიცებდნენ რომ DOCS-მა სუნიტური ისლამი აქცია ისლამის ოფიციალურ ვერსიად და ეწეოდა შიიტური სარწმუნოების სისტემატურ დისკრიმინაციას სუნიტური ისლამის სასარგებლოდ.

სასამართლომ მოსარჩელეთა მოთხოვნები პირველ რიგში მიწის რელიგიური გამოყენებისა და ინსტიტუციონალიზებული პირების ფედერალური კანონის ტესტის მიხედვით შეაფასა, რომელიც ადგენდა, რომ ხელისუფლებას “არსებითად არ უნდა დაემძიმებინა დაწესებულებაში იძულებით მყოფი ან მცხოვრები პირის მიერ რელიგიური წესების აღსრულება” გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობდა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი და ხელისუფლება ამისთვის იყენებდა ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ იმის განსაზღვრისას, პირთა რელიგიური რწმენა არის თუ არა არსებითად დამძიმებული, სასამართლომ უნდა განსაზღვროს არის თუ არა რწმენა ცენტრალური ან მნიშვნელოვანი პირის რელიგიური გამოხატვისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელემ წარმოადგინა ექსპერტის დასკვნა, რომ ჯუმაში ლოცვა შიიტი მუსლიმებისთვის შიიტმა მლოცველმა ლიდერმა უნდა ჩაატაროს, სიმძიმე უნდა გაიზომოს პირის ინდივიდუალური კონკრეტული რწმენებით და არა ზოგადად ეკლესიასტური დოქტრინით.

ფაქტობრივი მოცემულობის თანახმად: ა) მოსარჩელეთა ნაწილი ჯუმაში დადის საერთო ლოცვებზე, რაც ძირს უთხრის მათთვის განცალკევებული შიიტური ლოცვის მნიშვნელობის არგუმენტს; ბ) ამასთანავე, იმ შემთხვევაშიც კი, რომ არ ესწრებოდნენ გაერთიანებულ ჯუმას ლოცვებს, მოსარჩელეებს ჰქონდათ შესაძლებლობა, საკუთარ საკნებში წაეკითხათ ზორის ლოცვა (რაც ერთ-ერთი მოსარჩელის ინფორმაციით, შიიტური სამართლის მიხედვით შიიტი წინამძღოლის არარსებობის პირობებში შიიტური ჯუმა მსახურებისთვის მისაღებ ალტერნატივად წარმოადგენს). გ) შიიტი ექსპერტების თანახმად, ნამდვილი შიიტური ჯუმა მსახურებისთვის საჭირო იყო სულ მცირე ხუთი ან შვიდი მონაწილე. არც ერთ მოსარჩელეს არ წარმოუდგენია მტკიცებულება, რომ მათ საპატიმრო დაწესებულებაში სულ მცირე 5 შიიტი იყო, რომელიც მონაწილეობას მიიღებდა ჯუმაში. ზემოაღნიშნული ფაქტების გათვალისწინებით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ცალკე მსახურების არარსებობა არ წარმოადგენდა მოსარჩელეთა რელიგიური წესების შესრულების “არსებითად დამძიმებას”.

სასამართლომ დამატებით იმსჯელა სახელმწიფოს დაუძლეველ ინტერესზე, რაც გადიოდა უსაფრთხოების, ფისკალურ, სივრცით და ადამიანური რესურსების საკითხებზე. აღსანიშნავია, რომ ყველა მოსარჩელე იმყოფებოდა მაქსიმალური უსაფრთხოების დაწესებულებაში. ცალკე მსახურების ჩასატარებლად საჭირო იქნებოდა დამატებითი უსაფრთხოების ოფიცრები, რომლებიც საკნებიდან გააცილებდნენ შესაბამის პირებს და დამატებით მეთვალყურეობას განახორციელებდნენ მსახურებაზე, უსაფრთხოების სტაფის გაზრდა გამოიწვევდა სამუშაო საათებისა ზრდასა და ზეგანაკვეთურ სამსახურს, რაც მნიშვნელოვანი სახელფასო ხარჯი იქნებოდა რთულ ფისკალურ კლიმატში. დამატებით, DOCS-ის პოლიტიკის მიხედვით რელიგიური მსახურება უნდა ჩატარებულიყო ამისთვის სპეციალურად გამოყოფილ ადგილას. ორივე მუსლიმურ შტოს პარასკევს ნაშუადღევს - ერთსა და იმავე დროს ჭირდებოდა სივრცე ლოცვის ჩასატარებლად, ასეთი ცალკე სივრცე კი არ იყო ხელმისაწვდომი. ამასთან პარასკევი დღე სხვა პროგრამების თვალსაზრისითაც გადატვირთული იყო და ამ მხრივ საქმის დამატება დიდ რისკს შეუქმნიდა პატიმრებს და ოფიცრებს. დამატებით უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, მოპასუხეებმა აღნიშნეს, რომ გარკვეული დროის წინ მუსლიმი პატიმრები დაყოფილი იყვნენ 2 ჯგუფად: ზოგადი რელიგიის წარმომადგენლები და ამერიკელ მუსლმითა მისია. ამ ორი დაჯგუფების მუდმივი კონკურენციის ფონზე დახურულ გარემოში უამრავი კონფლიქტი და ძალადობა მოხდა, რის შემდგომაც DOCS-მა შეიმუშავა პროგრამა, რომლის მიხედვითაც მუსლიმურ რელიგიას განიხილავს ერთიანად, და მუსლიმი პატიმრები მშვიდობიანად თანაარსებობენ ზოგადი ისლამური პროგრამის ფარგლებში, არ ეცილებიან ერთმანეთს წევრობისთის.

ამ გარემოებათა ანალიზის შედეგად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ერთიანი ჯუმა მსახურების შეთავაზება შიიტი და სუნიტი პატიმრებისთვის წარმოადგენდა ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ყველაზე ნაკლებ მზღუდავ საშუალებას. სასამართლომ ასევე იმსჯელა ჰქონდა თუ არა კონსტიტუციის პირველი შესწორების მიზნებისთვის რელიგიის დაწესებას ადგილი. ამ მხრივ, მოსარჩელეები მიუთითებდნენ, რომ DOCS-ის მიერ დაქირავებული სასულიერო პირების უმეტესობა სუნიტი იყო. ამასთან სუნიტი პატიმრები მეტი რელიგიური შეღავათებით სარგებლობდნენ, მათ შორის რელიგიურ დღესასწაულებთან, განათლებასთან და სპონსორებთან დაკავშირებით. სასამართლომ გაიზიარა მოსარჩელეების პოზიცია, რომ DOCS-ის ისლამურ პროგრამას ჰქონდა შიიტურ რელიგიასთან შედარებით სუნიტური რელიგიის ხელშეწყობის ეფექტი.

კონსტიტუციურობის შესაფასებლად სასამართლომ გამოიყენა ციხის წესების კონსტიტუციურობის შესაფასებლად გამოსაყენებელი ტერნერის[10] ტესტი (რომელიც ამცირებს სასამართლო კონტროლის სიმკაცრეს). ტესტის არსი მდგომარეობს იმის გარკვევაში, სასჯელაღსრულებით დაწესებულებაში არსებული პრაქტიკა ან წესი იყო თუ არა გონივრულად დაკავშირებული პენოლოგიურ ინტერესთან, რისთვისაც სასამართლო ამოწმებს: 1. იყო თუ არა გონივრული კავშირი რეგულაციასა და ლეგიტიმურ სახელმწიფო ინტერესს შორის: 2. პატიმრებს ჰქონდათ თუ არა უფლებების რეალიზაციის ალტერნატიული საშუალება; 3. უფლების გათვალისწინება რა გავლენას მოახდენდა სასჯელაღსრულების სისტემაზე; 4. თუ არსებობდა მზა ალტერნატივები, რომელიც დაიცავდა უფლებასაც და მთავრობის ინტერესსაც.

სასამართლოს მსჯელობა განცალკევებულად ჯუმა მსახურებაზე უარის თქმის უსაფრთხოების მიზანთან შესაბამისობაზე, პენელოგიური ინტერესის არგუმენტზეც ვრცელდება. მოპასუხეების განმარტებით, DOCS-ის პოლიტიკის თანახმად, რელიგიის 400 წარმომადგენელზე ერთი სასულიერო პირი უნდა გამოიყოს. მათი აზრით, ლოგიკურია რომ ბევრად მეტი სუნიტი სასულიერო პირი არსებობს, რადგან ციხეში სუნიტების რაოდენობა მრავალჯერ აღემატება შიიტთა რაოდენობას. ამასთან, ნიუ იორკის სასჯელაღსრულების მთელ სიტემაში არის 200 შიიტი პატიმარი და DOCS-ს ყავს ერთი შიიტი სასულიერო პირი, რაც შესაბამისობაშია ზემოთ დადგენილ თანაფარდობასთან. ამასთან, ბევრი მუსლიმი მოძღვარი არ ახდენს თავის იდენტიფიცირებას შიიტად ან სუნიტად, არამედ აცხადებენ, რომ ისინი მიეკუთვნებიან გაერთიანებულ ისლამურ სარწმუნოებას.

ამასთან, შიიტებს აქვთ უფლებების რეალიზების ალტერნატიული გზები. მათ შეუძლიათ მონაწილეობა მიიღონ შიიტების საგანმანათლებლო კლასებში, ილოცონ საკნებში, მიიღონ პუბლიკაციები ახლობლებისგან, აღნიშნონ შიიტური დღესასწაულები, DOCS-ს ჰყავს დაქირავებული შიიტი კლერიკალი სპეციალურად შიიტი პატიმრების საჩივრებისთვის, DOCS-ს აქვს სპეციალური დებულება შიიტი მუსლიმების პროგრამებისა და რელიგიური წესების შესრულებისთვის, რომელიც უზრუნველყოფს მათ უფლებას დისკრიმინაციის გარეშე მიიღონ მონაწილეობა ჯუმა მსახურებაში, აღიარებს შიიტურ დღესასწაულებს, ითვალისწინებს ლექციებს მათთვის, აძლევს წარმომადგენლობას დაწესებულების მაჯლისზე და უზრუნველყოფს წიგნებით. ციხეების სისტემის ფინანსური, კადრების, ადმინისტრაციული და ფიზიკური რესურსების შეზღუდვების გათვალისწინებით ამაზე უკეთესი ალტერნატივების შეთავაზება როგორც პატიმრების, ისე DOCS-ის ინტერესების დასაკმაყოფილებლად ვერ მოხდებოდა. შესაბამისად, ზოგადი ისლამის პოლიტიკასთან დაკავშირებული იმ ეფექტის მიუხედავად, რომ სუნიტურ რელიგიას უპირატესობა ენიჭებოდა შიიტურთან შედარებით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეს პოლიტიკა გონივრულად იყო დაკავშირებული ლეგიტიმურ, პენოლოგიურ ინტერესთან და რელიგიის დაწესების დებულების დარღვევად არ ჩაითვალა.

ბოლოს, სასამართლომ იმსჯელა კონსტიტუციის მე-14 შესწორების დარღვევაზე. მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ შიიტებს უფრო ცუდად ეპყრობოდნენ ვიდრე მსგავს მდგომარეობაში მყოფ სხვა რელიგიურ ჯგუფებს: ერთი მხრივ სუნიტებს და მეორე მხრივ, არა-მუსლიმ ჯგუფებს, მე-7 დღის ადვენტისტებს, ქვაკერებს და იეჰოვას მოწმეებს.

სასამართლომ დაადგინა, რომ არა მხოლოდ სუნიტებს ჰყავდათ სუნიტი წინამძღოლი ერთობლივი ლოცვისთვის, არამედ სხვა რელიგიურ ჯგუფებსაც ჰქონდათ საშუალება ცალკე ჩაეტარებინათ მსახურება. ისევ ტერნერის ტესტის ფარგლებში, მოპასუხეებს უნდა დაემტკიცებინათ, რომ განსხვავებული მოპყრობა შიიტებთან მიმართებით გონივრულად უკავშირდებოდა რამე პენოლოგიურ მიზანს. მოპასუხეებმა განმარტეს, რომ ისლამის ხასიათი განასხვავებდა მათ სხვა რელიგიური ჯგუფებისგან ადმინისტრაციული ტვირთის თვალსაზრისით, რომელსაც ის ქმნის. მაგალითად, სივრცის ხელმისაწვდომობა არის რთულად მოსაგვარებელი, რადგან ჯუმა მსახურება მაინც და მაინც პარასკევს შუადღეს უნდა ჩატარდეს, მაშინ როდესაც, კათოლიკეებს შეუძლიათ მესა ჩაატარონ შაბათს ან კვირას, პროტესტანტებისთვისაც კვირა დღის ნებისმიერი ნაწილი მისაღებია. ამასთან, 2 თანადროული ჯუმა მსახურების ჩატარება ქმნის უსაფრთხოების განსაკუთრებულ რისკებს. ამას ემატება ისიც, რომ პარასკევობით სხვა, არარელიგიური პროგრამებიც ხორციელდება. ამისგან განსხვავებით, შაბათ-კვირას ცოტა მომსახურებები და პროგრამებია და მეტი თანამშრომელია ხელმისაწვდომი მეთვალყურეობისთვის. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ DOCS-ის ქმედებები და პოლიტიკა გონივრულ კავშირში იყო ლეგიტიმურ სახელმწიფო მიზნებთან და დაადგინა, რომ უკეთესი ალტერნატივა, როგორც პატიმრების უფლებების, ისე DOCS-ის კადრებთან დაკავშირებული, ფისკალური და უსაფრთხოების ინტერესების დაკმაყოფილებისა არ არსებობდა. ამდენად უთანასწორო მოპყრობა არ დადგინდა.

მიუხედავად ამისა, სასამართლომ საკმარისად დასაბუთებულად მიიჩნია პატიმრების მტკიცება იმასთან დაკავშირებით, რომ სუნიტი მოძღვრები ახორციელებდნენ პროზელიტიზმს, მოჰქონდათ ანტი-შიიტური ლიტერატურა და შიიტურ შეხედულებებს არასწორს უწოდებდნენ. საქმის ამ ნაწილზე გაგრძელდა შესაბამისად წარმოება.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, ეს საქმე აჩვენებს დაპირისპირების ხასიათს შიიტ და სუნიტ მუსლიმებს შორის და განცალკევებული ღვთისმსახურების სურვილს. იმავდროულად იკვეთება, რომ არსებობს მუსლიმი მღვდელმსახურების ნაწილი, რომელიც არ იდენტიფიცირდება შიიტად ან სუნიტად და თავს განაკუთვნებს ზოგად ისლამურ რელიგიას. აღნიშნულთან დაკავშირებით, დამატებით ინფორმაციას იძლევა პიუს კვლევის ცენტრის მიერ ჩატარებული გამოკითხვა 38 მუსლიმ ქვეყანაში[11]. გამოკითხვის შედეგების მიხედვით, მსოფლიო მუსლიმების უმეტესობა თავს აიდენტიფიცირებს სუნიტად ან შიიტად. თუმცაღა, ბევრი მუსლიმი არ ახდენს თვითიდენტიფიკაციას რომელიმე სექტასთან და თავს მიიჩნევენ “უბრალოდ მუსლიმად”. 38-დან 22 ქვეყანაში, სადაც კვლევა ჩატარდა ხუთიდან ერთი ადამიანი მაინც თავის რელიგიას ასე განსაზღვრავდა, სექტარიანული განხეთქილების გვერდის ავლით. გამოკითხვის თანახმად, ამგვარი თვით-იდენტიფიკაცია ყველაზე ხშირია ცენტრალური აზიის და სამხრეთ და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში. ორივე რეგიონში მედიანა იმ პირებისა, რომლებიც უბრალოდ მუსლიმად მიიჩნევს თავს ნახევარი ან მეტია. ასეთი სიტუაციაა მაგალითად, ყაზახეთში (74%), ყირგიზეთში (64%) და ალბანეთში (65%)[12].

 

III. მუსლიმური თემების ორგანიზაციული საკითხები ევროპის ქვეყნებში

ბრიტანეთში მუსლიმური თემის წარმომადგენელი ორგანიზაცია არის მუსლიმთა საბჭო ბრიტანეთში, რომელიც შედგება 380 მუსლიმური პატარა ორგანიზაციისგან. აღნიშნული საკონსულო მოიცავს მუსლიმების მხოლოდ 70%-ს[13]. რელიგიურ თემებს, რომლებიც დარეგისტრირებულნი არიან, როგორც საქველმოქმედო სტატუსის მქონენი, სარგებლობენ მნიშვნელოვანი ფინანსური უპირატესობით[14].

მუსლიმებს საფრანგეთში დაახლოებით 1500 ასოციაცია აქვთ, რომელთა უმრავლესობა შედის ეროვნულ ფედერაციებში ან რელიგიურ ინსტიტუტებში. 2001 წელს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ბრძანებით დაფუძნდა მუსლიმური რელიგიის საფრანგეთის საბჭო, რომელიც წარმოადგენს ყველა ჯგუფს[15].

გერმანიაში[16] 2007 წელს 4 მთავარი მუსლიმური ასოციაცია გაერთიანდა საკოორდინაციო საბჭოდ (Coordination Council), რათა ერთიანი ხმა მიეწვდინათ სახელმწიფოსთვის რელიგიასთან დაკავშირებული პრობლემების შესახებ. გერმანიაში ისლამური ორგანიზაციები კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს აყალიბებენ. შესაბამისად, მათ მოეთხოვებათ გადასახადების გადახდა და საერთო საბჭოს შექმნის ერთ-ერთი მთავრი ფუნქცია ისიცაა, რომ ეს გადასახადები ერთიანად გადაიხადონ სახელმწიფო ბიუჯეტში. რელიგიური ორგანიზაციები სარგებლობენ საგადასახადო ბენეფიტებით, რაც გულისხმობს უშუალოდ მრევლის გადასახადისგან დაფინანსებას, მრევლის ინფორმაციის მიხედვით სახელმწიფო ამ მოქალაქეების გადასახადის ნაწილს პირდაპირ აძლევს ორგანიზაციას. საამისოდ არსებობს ბაზა, სადაც მრევლი რეგისტრირდება ორგანიზაციის ქვეშ^[17].

ესპანეთში[18] ყველაზე დიდი ისლამური ჯგუფი ისლამური კომისიაა, რომელიც მოიცავს ესპანეთის მუსლიმური ორგანიზაციების უმრავლესობას. იმისთვის, რომ უკეთ შეძლონ ადგილობრივ ხელისუფლებასთან ურთიერთობა, მუსლიმები ქმნიან საზოგადოებებს. ესპანეთში შექმნილია 2 საზოგადოება: ესპანეთის ისლამური საზოგადოებების გაერთიანება (Union of Islamic Communities in Spain) და ისლამის რელიგიური ორგანიზაციების ესპანური ფედერაცია (Spanish Federation of Islamic Religious Entities). 1992 წელს სახელმწიფოს მიერ შეერთდა ეს 2 ორგანიზაცია და წარმოიქმნა ესპანეთის ისლამური კომისია (Islamic Commission of Spain). ამ ერთ ორგანიზაციაში წარმოიშვა პრობლემები, კერძოდ 2 ისლამური ორგანიზაციის პრეზიდენტი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ხშირად არ ეთანხმებოდა ერთმანეთს, რამაც 1992 წლის ხელშეკრულების ძალაში შესვლას შეუშალა ხელი. ამიტომ, ისლამური ორგანიზაცია ისევ 2 საზოგადოებად ჩამოყალიბდა.

შვედეთში[19] დაახლოებით 11 დიდი ისლამური ორგანიზაცია და ასოციაციაა, რომელთაგან ყველაზე დიდი „შვედი მუსლიმები მშვიდობისა და სამართლიანობისთვის“, არ გამოყოფს და არ აცალკევებს ისლამურ განშტოებებს^[20]. შვედეთი კანონის საფუძველზე (1999:932 აქტი) აფინანსებს რელიგიურ გაერთიანებებს, რადგან მიიჩნევა, რომ ისინი სასარგებლოა საზოგადოებისთვის. დაფინანსების მიზანია დენომინაციებმა აღავლინონ წირვები, ჩაატარონ საგანმანათლებლო აქციები, მოუარონ რელიგიური დანიშნულების უძრავ და მოძრავ ქონებას და სხვა. არ არსებობს საგადასახადო შეღავათები რელიგიური ორგანიზაციებისთვის^[21].

ჰოლანდიაში მუსლიმთა მთავარი ორგანიზაცია წარმოადგენს ყველა სუნიტ მუსლიმს^[22]. თითქმის ყველა მუსლიმურ ორგანიზაციას მკვეთრად განყენებული სტატუსი უჭირავს სხვა ორგანიზაციებთან მიმართებით, რაც გამოიხატება მათ მიერ საკუთარი მრწამსისა და ისლამური მიმდევრობის დაფიქსირებაში. მეჩეთების უმეტესობა ორგანიზაციების საკუთრებაშია და ყველა ძირითადი განშტოებისთვის არის განცალკევებული, თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ერთსა და იმავე მეჩეთს სხვადასხვა მიმდევრობის მრევლი იყენებს, ვინაიდან არსებობს დისკრიმინაციისა და მეჩეთებზე თავდასხმის შემთხვევები^[23] [24].

ვფიქრობ, ამ ინფორმაციიდან განზოგადების სახით შეიძლება ითქვას, რომ თითქმის ყველა განვითარებულ ევროპულ ქვეყანაში არსებობს ორგანიზაციები, რომლებიც სხვადასხვა მიმდინარეობის მუსლიმებს აერთიანებს. აღნიშნული გაერთიანება გამოწვეულია სახელმწიფოს მიერ საქმეთა ადმინისტრირების გაიოლების მოტივით ან თავად ორგანიზაციათა საკუთარი სურვილით. აღნიშნული ორგანიზაციები არ მიიჩნევენ, რომ გარკვეული მიზნის ფარგლებში მათი გაერთიანებით ირღვევა მათი რელიგიური გამოხატვის უფლებები თუ სახელწიფოს ნეიტრალიტეტის ვალდებულება. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ევროპაში წარმოდგენილი მუსლიმების დაჯგუფებები მხოლოდ სუნიტური და შიიტური დენომინაციით არ შემოიფარგლება და სხვა მიმდინარეობებიც არის წარმოდგენილი, მაგალითად ალავიტები ან ბექთაში[25].

 

 

4. ანალიზი საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფარგლებში

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის დანაწესი წარმოადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს, რომელიც თანასწორობის ძირითად უფლებას იცავს. იგი კრძალავს როგორც პირდაპირ, ისე არაპირდაპირ დისკრიმინაციას და წარმოადგენს დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტსა და მიზანს. მე-14 მუხლის მიზანია ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირება, „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). აღნიშნულის გათვალისწინებით, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნებისმიერი რეგულაცია უნდა შეესაბამებოდეს თანასწორობის ძირითად არსს.

 

ა. შესადარებელი ჯგუფების არსებითი თანასწორობა

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე და სხვები საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ აღნიშნა რომ „მე-14 მუხლზე მსჯელობისას, პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ, როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები” (II-19).

განსახილველ სამართლებრივ ურთიერთობაში შესადარებელ ჯგუფებს წარმოადგენენ, ერთი მხრივ, რომაულ-კათოლიკური და სომხური სამოციქულო ეკლესიები, რომლებიც ზიანის მიღების მიზნებისთვის განიხილებიან ცალ-ცალკე და არ ევალებათ გაერთიანება, მეორე მხრივ, შიიტი და სუნიტი მუსლიმები, რომლებსაც სადავო ნორმა ავალდებულებს თანამშრომლობას, რათა ბიუჯეტიდან მიიღონ ზიანის ანაზღაურება.

პირველ რიგში აუცილებელია გავმიჯნოთ ის, რაც დავის საგანს არ წარმოადგენს საქმეში. ექსპერტებმა რელიგიის საკითხებში დაადასტურეს, რომ შიიტურ და სუნიტურ რელიგიებს შორის არსებობს ისეთივე მრავალსაუკუნოვანი სქიზმა რელიგიური დოგმატიკის საკითხებზე, როგორც წარმოდგენილი ქრისტიანული რელიგიის მიმდევარ 2 ჯგუფს შორის. ხოლო საბჭოთა მმართველობის პერიოდში საქართველოში ცხოვრობდნენ ოთხივე ჯგუფის წარმომადგენლები და შესაბამისად მოცემულმა ჯგუფებმა, სუნიტური და შიიტური მუსლიმური თემების ჩათვლით საბჭოთა კავშირის არსებობის დროს განიცადეს ზიანი. სახელმწიფოს პოზიციაა, რომ შიიტური და სუნიტური აღმსარებლობის გამიჯვნა არ მომხდარა სადავო ნორმით, რადგან ისინი საბჭოთა კავშირის დროს ერთიანდებოდნენ “კავკასიის მუსლიმთა სამმართველოში”. ეს უკვე სადავო გარემოებაა და მისი დადგენა მოითხოვს მე-20 საუკუნის დასაწყისში რელიგიების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების ღრმა კვლევას, ცალსახად კი იმასაც ვერ ვიტყვით, რომ ამგვარი კვლევა ამ საკითხზე დასაყრდენი დასკვნის გაკეთების საშუალებას მოგვცემს. თუ კიდევ ერთხელ შევაჯამებთ რეალობას, დავინახავთ, რომ: 1. საბჭოთა კავშირის დროს მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისთვის რელევანტურ პერიოდში შიიტები და სუნიტები საქართველოში ცხოვრობდნენ, თუმცა დაუდგენელია ისინი ერთი გაერთიანების ქვეშ იყვნენ შეკრებილნი თუ დამოუკიდებლად ფუნქციონირებდნენ; 2. სახელმწიფო არ ითვლის საბჭოთა კავშირის დროს კონკრეტული რელიგიებისთვის მიყენებულ ზიანს, არამედ ანაზღაურებს მას ისტორიულ მონაცემებთან სრულიად დაუკავშირებელი კრიტერიუმებით - ამჟამად არსებული მრევლის, სასულიერო პირების და საკულტო ნაგებობების ოდენობის მიხედვით; 3. არც ერთი რელიგიური გაერთიანება, რომელიც იღებს დაფინანსებას დადგენილების საფუძველზე არ არის საბჭოთა კავშირის მიერ რეალურად დაზარალებული ორგანიზაციების სამართალმემკვიდრე, ისინი მხოლოდ აღმსარებლობითი მემკვიდრეები არიან. ამის ახსნა მდგომარეობს იმაში, რომ როგორც მოპასუხემ არაერთხელ აღნიშნა, მთავარია ეს ფინანსური რესურსი მივიდეს საბჭოთა კავშირის დროს დაზარალებულ რელიგიურ თემამდე[26]. ამდენად ორგანიზაციები მხოლოდ შუალედური ბენეფიციარები - გამტარები არიან. საბოლოო სამიზნე არის თავად დაზარალებული თემი.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, მიზანს წარმოადგენს როგორც შიიტი, ისე სუნიტი თემის ხელშეწყობა საბჭოთა კავშირის მიერ მიყენებული ზიანის გამოსასწორებლად და ამგვარი ზიანი ნამდვილად დადგა რელევანტურ პერიოდში. შესაბამისად, რა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი მდგომარეობა ჰქონდა თემს 1921-1944 წლებში დადგენილების მიზნებისთვის არარელევანტურია. აღნიშული მნიშვნელოვანი იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუ ზიანის ანაზღაურების სქემა მიბმული იქნებოდა უშუალოდ იმ ორგანიზაციების სამართალმემკვიდრეებზე, რომლებსაც მიადგათ ზიანი ამ პერიოდში. ვფიქრობთ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სამართალმემკვიდრეობის საკითხი არ დგას და ამ პოზიციას დამატებით ამყარებს ისიც, რომ სახელმწიფო არ ითვლის რომელ თემს რა ზიანი მიადგა. სახელმწიფო დაფინანსების მიმღებთა განსასაზღვრად იყენებს არა რაიმე ისტორიულ კრიტერიუმს, არამედ დღეის მდგომარეობით ორგანიზაციათა მრევლის, სასულიერო პირთა და რელიგიურ შენობა-ნაგებობათა ოდენობას. შესაბამისად, ისტორიული დაყოფის ან ერთიანობის შესახებ ინფორმაცია არა მარტო პრინციპულად, არამედ პრაქტიკულადაც აზრს მოკლებულია.

სასამართლოს მეგობრის აზრით, ვინაიდან არ გვაქვს იდენტიფიცირებული არის თუ არა დღეს მოქმედი რელიგიური გაერთიანებები იმ რელიგიური გაერთიანებების სამართალმემკვიდრე, რომელთაც ზიანი მიადგათ და არაა დათვლილი ზიანის ოდენობა, ამ სამართლებრივი ელემენტების გარეშე არსებითად თანასწორობის საკითხი არ შეიძლება შეფასდეს ზიანის დადგომის პერიოდიდან გამომდინარე, გარდა იმ ნაწილისა, რომელიც ეხება თავად დაზარალებულ თემების არსებობას იმ პერიოდის საქართველოში. თუკი მსჯელობის ამ ხაზს გავყვებით, ნათელია, რომ დაფინანსების დამოუკიდებლად და სხვა გაერთიანებებთან თანამშრომლობის გარეშე მიღება, მისი სიმარტივის და ეფექტურობის გამო, შეიძლება წარმოადგენდეს იმ ინტერესს, რომელიც თანაბრად გააჩნიათ ერთი მხრივ, შიიტურ და სუნიტურ, ხოლო მეორე მხრივ რომაულ-კათოლიკურ და სომხური სამოციქულო აღმსარებლობების წარმომადგენელ რელიგიურ გაერთიანებებს, რაც განხილულ სამართლებრივ ურთიერთობაში არსებითად თანასწორ სუბიექტებად აქცევს მათ.

 

ბ. დიფერენცირებული მოპყრობა და გამოსაყენებელი ტესტი

სადავო ნორმა ადგენს დიფერენცირებულ მოპყრობას არსებითად თანასწორი სუბიექტების მიმართ, კერძოდ, დაფინანსების მისაღებად ერთ ჯგუფს უწესებს მოთხოვნას შექმნას წარმომადგენლობითი საბჭო სხვა აღმსარებლობის მქონე გაერთიანებასთან, როდესაც მეორე მათგანს მსგავსი მოთხოვნა არ მიემართება. კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზნებისთვის, არსებითად თანასწორი პირების მიმართ ნებისმიერი სახის დიფერენცირება დისკრიმინაციულ მოპყრობად არ ჩაითვლება, ვინაიდან მე-14 მუხლი სახელმწიფოს არ ავალდებულებს სრულიად გაათანაბროს არსებითად თანასწორი პირები. ცალკეულ შემთხვევებში არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირებული მოპყრობა შესაძლოა გარდაუვალიც კი იყოს, მაშინ, როდესაც ნორმის თვითმიზანს დიფერენცირება არ წარმოადგენს და დიფერენცირება ობიექტური ნიშნებითაა განპირობებული.

„სასამართლომ დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის დაადგინა განსხვავებული კრიტერიუმები. კერძოდ, მე-14 მუხლთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს: 1) მკაცრი შეფასების ტესტით; ან 2) „რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით“. განსხვავებულია მათი გამოყენების წინა პირობები, საფუძვლები. მკაცრი შეფასების ტესტს სასამართლო იყენებს „კლასიკური”, კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული ნიშნებით დიფერენციაციისას და ასეთ შემთხვევაში ნორმას აფასებს თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის #2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-7).

ვინაიდან ნიშანი, რომლის საფუძველზეც, შესადარებელი პირების მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა ხორციელდება, კლასიკურ ნიშანს - რელიგიას, წარმოადგენს, სასამართლომ უფლებაში ჩარევა მკაცრი ტესტის გამოყენებით უნდა შეაფასოს.

 

გ. განსხვავებული მოპყრობის გამართლება

„მკაცრი ტესტი გულისხმობს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებას. ამასთანავე, ამ ტესტის ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს „სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები “ახალი მემარჯვენეები” და “საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

განსხვავებული მოპყრობის გამართლების შეფასებისას, მნიშვნელოვანია, რომ შესაფასებელი რეალობა გაიყოს 2 ნაწილად. ერთი მხრივ, უნდა შეფასდეს პერიოდი დადგენილების მიღებიდან მოსარჩელე ორგანიზაციის მიერ წესდებაში ცვლილების შეტანამდე, როდესაც ის იდენტიფიცირდა შიიტურ ორგანიზაციად. მეორე მხრივ, ცალკე უნდა შეფასდეს წესდებაში ცვლილების შეტანიდან დღემდე პერიოდი, როდესაც სახელმწიფოს აქვს წვდომა ინფორმაციაზე, მან იცის, რომ შიიტურ ორგანიზაციას არ სურს სუნიტურ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა ზიანის ანაზღაურების ნაწილში. ამ ცოდნის მიუხედავად, სახელმწიფო არ ცვლის სადავო ნორმის ფორმულირებას ისე, რომ ამ ორგანიზაციებმა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად შეძლონ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიღება.

პირველ პერიოდთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ დადგენილების მიღებამდე, საქართველოში საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ფორმით რეგისტრირებული ისლამური რელიგიური გაერთიანებების სახელწოდებები და წესდებები ობიექტურად არ იძლეოდნენ იმის თქმის შესაძლებლობას, რომ ეს ორგანიზაციები რაიმე დენომინაციად იყოფოდნენ და, შესაბამისად, არსებობდა საჭიროება დადგენილებაში მათი ინდივიდუალურად, შიიტებად ან სუნიტებად მოხსენიება.

ისლამური გაერთიანებები შიიტური და სუნიტური დენომინაციებით არ ამოიწურება, არსებობს სხვა არაერთი მიმდინარეობაც. გარდა ამისა, არსებობენ მუსლიმები, რომელთათვისაც რომელიმე დენომინაციით შემოსაზღვრა და დაყოფა საერთოდ მიუღებელია და თავს მხოლოდ ფართო ტერმინის - მუსლიმის ქვეშ აიდენტიფიცირებენ (შიიტური ან სუნიტური დაჯგუფებისადმი მიკუთვნების გარეშე). ამ რეალობიდან გამომდინარე, სახელწიფოსგან ნეიტრალურობის ვალდებულების დარღვევა იქნებოდა, მას დაეყო ისლამური რელიგიის აღმსარებლობის მქონე რელიგიური გაერთიანება სუნიტური ან შიიტური ისლამის დენომინაციის მქონედ. ამდენად, სანამ სახელმწიფოსთვის ხილვადი იქნებოდა პრობლემა, რომ შიიტებისთვის სუნიტებთან თანამშრომლობის მოთხოვნა მათ არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს სომხურ სამოციქულო და რომანულ-კათოლიკურ ეკლესიებთან შედარებით (თუნდაც ჩავთვალოთ რომ რეგულირებას ასეთი უთანასწორო მოპყრობის ეფექტი ქონდა), სახელმწიფოს დისკრიმინაციად ვერ მივაწერთ ამგვარ მოწესრიგებას, რადგან სახელმწიფო მოქმედებდა რელიგიური ნეიტრალურობისა და მიუკერძოებლობის ფარგლებში. მან თვითნებურად არ დაყო თემი სხვადასხვა მიმდინარეობად იმ რეალობის ფონზე, რომ ისინი თავად არ ახდენდნენ განსხვავებების დემონსტრირებას.

რაც შეეხება მეორე პერიოდს, როდესაც მოსარჩელემ შიიტურ დენომინაციას მიაკუთვნა თავი და მოითხოვა განსხვავებული მოპყრობის აღკვეთა, სეკულარიზმისა თუ რელიგიური ნეიტრალურობის ვალდებულება სახელმწიფოს მიერ შესადარებელ ჯგუფთა დიფერენცირების გასამართლებელ არგუმენტად ვეღარ გამოდგება, რადგან თუ საშუალება არსებობს, რომ სუნიტურმა და შიიტურმა თემებმაც ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მიიღონ ანაზღაურება, როგორც ეს ხდება სომხური სამოციქულო და რომანულ-კათოლიკური ეკლესიების შემთხვევაში, ზიანის ანაზღაურების ფარგლებში მათთვის თანამშრომლობის მოთხოვნა და, შესაბამისად, განსხვავებული მოპყრობის ძალაში დატოვება დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი იქნებოდა. თუმცა, ამ ნაწილში გასათვალისწინებელია ის, რომ საქართველოში არსებულ რეალობაში, მოსარჩელე ორგანიზაციის მოთხოვნა, რომ შიიტურ და სუნიტურ ორგანიზაციებს ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად აუნაზღაურდეთ ზიანი არარეალიზებადია.

ცალსახაა რომ, განსხვავებული მოპყრობა ადმინისტრაციული სირთულეებით ვერ გამართლდება, თუმცა, ვფიქრობთ, გამართლება არის იმგვარად ადმინისტრირების შეუძლებლობა, რომ სახელმწიფოს შიიტი და სუნიტი ორგანიზაციები გაემიჯნა. აღნიშნული შემდეგი მიზეზებითაა გამოწვეული. საქართველოში არსებული 4 ისლამური რელიგიის სსიპ-იდან, ერთი მაინც, სრულიად საქართველოს მუსლიმთა სამმართველო, წარმოადგენს როგორც შიიტების, ისე სუნიტების ორგანიზაციას. სტრუქტურულადაც, წესდების მიხედვით, ის შედგება შიიტების და სუნიტების რელიგიური საბჭოებისგან. შესაბამისად, თუნდაც სახელმწიფომ გაითვალისწინოს სქიზმა სუნიტებს და შიიტებს შორის და ისინი დამოუკიდებლად დაასახელოს სადავო ნორმაში, როგორც ბენეფიციარი აღმსარებლობები, მოსარჩელე შიიტურ ორგანიზაციას მაინც მოუხდება ზიანის ანაზღაურებისთვის თანამშრომლობა იმ გაერთიანებასთან, რომელიც წარმოადგენს, როგორც შიიტებს, ასევე სუნიტებს. სანამ ერთი ორგანიზაცია მაინც იქნება ორივე მიმდინარეობის წარმომადგენელი, სადავო ნორმაში ისლამური რელიგიის შიიტებად და სუნიტებად დაყოფა, მოსარჩელეს ვერ მისცემს სასურველ შედეგს, რომ არ ითანამშრომლოს სუნიტურ ორგანიზაციასთან. ამდენად, საქართველოში არსებული ისლამური გაერთიანებების თავისებური სტრუქტურის გამო (რაც არ არის უნიკალური სხვა ქვეყნების პრაქტიკის გათვალისწინებით) ადმინისტრაციულად შეუძლებელია შიიტური და სუნიტური ორგანიზაციების თანამშრომლობის არიდება ზიანის ანაზღაურების პროცესში. აქ ხაზგასასმელია ის, რომ ბენეფიციარი აღმსარებლობების შიიტ და სუნიტ ისლამად გაწერის შემთხვევაში, რა თქმა უნდა შერეულ გაერთიანებას, უფლება ექნება ორივე რელიგიის ფარგლებში გაწევრიანდეს წარმომადგენლობით საბჭოში, და ისევ სახელმწიფოს ნეიტრალობის ვალდებულების გათვალისწინებით, სახელმწიფო ამაში მას ხელს ვერ შეუშლის. მეორე გამოსავალი ამ სიტუაციიდან შეიძლება იყოს დადგენილების იმ წესის შეცვლა, რომ თითო აღმსარებლობის ფარგლებში მხოლოდ ერთი პირი უნდა იღებდეს ანაზღაურებას. ალტერნატიულად, შეიძლებოდა ანაზღაურების მიბმა არა აღმსარებლობებზე, არამედ რეგისტრირებულ რელიგიურ სსიპ-ებზე. თუმცა, ეს დადგენილების სხვა წესია, რომელიც სადავო არ არის და რაც მთავარია, აქ სადავო განსხვავებულ მოპყრობასთან შემხებლობა არ აქვს, რადგან ეს პრინციპი ყველა რელიგიაზე თანაბრად ვრცელდება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო მეგობარს მიაჩნია, რომ ზიანის ანაზღაურების არსებული მოდელის ფარგლებში და ისლამური აღმსარებლობის მქონე რელიგიური გაერთიანებების სტრუქტურის გათვალისწინებით, მოსარჩელისთვის სადავო განსხვავებული მოპყრობის აღმოფხვრა შეუძლებელია იმ შემთხვევაშიც, თუ სომხური სამოციქულო და რომანულ-კათოლიკური ეკლესიების მსგავსად, სუნიტური და შიიტური ისლამური მიმდინარეობებიც ცალ-ცალკე გაიწერება სადავო ნორმაში. შესაბამისად, მივიჩნევთ, რომ განსხვავებული მოპყრობის გამართლებას წარმოადგენს მოსარჩელისთვის სასურველი ალტერნატიული რეგულირების ადმინისტრაციული შეუძლებლობა, რაც საბოლოო ჯამში სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობას განაპირობებს.