საქართველოს მოქალაქეები - თამარ პაპაშვილი და ანა ბერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
| დოკუმენტის ტიპი | კონსტიტუციური სარჩელი |
| ნომერი | N755 |
| ავტორ(ებ)ი | თამარ პაპაშვილი, ანა ბერიძე |
| თარიღი | 16 მაისი 2016 |
თქვენ არ ეცნობით სარჩელის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ სარჩელის დოკუმენტი
განმარტებები სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით
|
,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.
მოსარჩელეები არიან საქართველოს მოქალაქეები, ამომრჩევლები. მათ საქართველოს კონსტიტუციისა და კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესით უფლება აქვთ მონაწილეობა მიიღონ საქართველოს პარლამენტის არჩევნებში და ხმა მისცენ, როგორც პროპორციული, ისე მაჟორიტარული წესით, მისთვის მისაღებ პარტიასა და კანდიდატს, თუმცა მოქმედი საარჩევნო სისტემა არ უზრუნველყოფს მათი ხმების მანდატებში პროპორციულ და ადეკვატურ გარდასახვას. ამის გამო საარჩევნო სისტემა და ის ნორმები, რომლებიც მას აფუძნებენ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.
საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით საკანონმდელო ორგანო შედგება 150 დეპუტატისგან, რომელთაგან 73 აირჩევა მაჟორიტარული, ხოლო 77 პროპორციული წესით. სადავო სისტემით მიხედვით მაჟორიტარული არჩევნები ტარდება ერთმანდატიან ოლქებში, სადაც გამარჯვებულად ცხადდება ის კანდიდატი, რომელიც კონკრეტულ ოლქში პირველ ან მეორე ტურში ამომრჩევლების 50%+1 ხმას მიიღებს. პროპორციული წესით პარლამენტში ხვდებიან ის პარტიები, რომლებიც მთელი საქართველოს მასშტაბით ამომრჩევლის ხმების 5%-ს მოაგროვებენ.
პროპორციული და მაჟორიტარული წესით ჩატარებული არჩევნების შედეგები ერთმანეთს მექანიკურად ემატება და გვაძლევს წარმომადგენლობით ორგანოში საარჩევნო სუბიექტებს შორის მანდატების გადანაწილების სურათს. ამგვარი საარჩევნო სისტემა ტოვებს შესაძლებლობას პარლამენტში საარჩევნო სუბიექტების წარმომადგენლობის პროპორცია მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს მათ მიერ არჩევნებში მიღებული ელექტორალური მხარდაჭერის პროპორციისგან. თეორიულად შესაძლებელია, რომ ძლიერმა საარჩევნო სუბიექტემა მიიღონ იმაზე ერთნახევარჯერ-ორჯერ (ან მეტჯერ) მეტი საპარლამენტო მანდატი, ვიდრე ეს გამომდინარეობს ელექტორალური მხარდაჭერიდან, რომელიც არჩევნებში აჩვენეს.
გარდა ამისა მოქმედი საარჩევნო სისტემა იძლევა შესაძლებელობას ამომრჩევლის მნიშვნელოვანი ნაწილი დარჩეს წარმომადგენლის გარეშე, იგულისხმება 49% პროცენტი, რომელმაც ერთმანდატიან საარჩევნო ოლქში გამარჯვებულ მაჟორიტარ კანდიდატს არ დაუჭირა მხარი.
მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული წარმოადგენს ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 28-ე მუხლი დაცულ უფლებაში. 28-ე მუხლით დაცული აქტიური საარჩევნო უფლება მოიცავს, როგორც არჩევნებში ხმის მიცემის და ამ გზით ამომრჩევლის მიერ წარმომადგენლის არჩევის უფლებას, ასევე იმას, რომ მისი არჩევანი სხვა ამომრჩევლის ხმებთან შერევის შემდეგ პროპორციულად აისახება არჩევნების შედეგებზე და იმასა, რომ ამომრჩეველი არ დარჩეს წარმომადგენლის გარეშე (გარდა იმ შემთხევებისა როდესაც ამას კონსტიტუცია პირდაპირ ითვალისწინებს, მაგ. 5%-იაინ ბარიერს ქვემოთ მყოფი პარტიების ამომრჩევლები). სხვაგვარად, რომ ვთქვათ ამომრჩეველს უნდა გააჩნდეს იმის გარანტია, რომ მის მიერ მხარდაჭერილი პარტია, წარმომდგენლობით ორგანოში მიიღებს მანდატების სულ ცოტა იმდენ პროცენტს რამდენი პროცენტი ამომრჩეველიც მას უჭერს მხარს. დღეს არსებული წესით (როგორც მაჟორიტარული სისტემის მიზეზით, ისე მაჟორიტარული და პროპორციული სისტემით მოპოვებული მანდატების მექანიკური დაჯამების გამო) კი თეორიულად შესაძლებელია უმცირესობაში მყოფ ამომრჩეველს პროპორციულად იმაზე ბევრად ნაკლები მანდატი ერგოს, იმასთან შედარებით რა შედეგებიც აჩვენა მათმა მხარდაჭერამ ელექტორალური თვალსაზრისით. ასევე საარჩევნო სისტემა შესაძლებელს ხდის ამომრჩევლი დიდი ნაწილის არჩევანი არ აისახოს მანდატების განაწილებაში. ამდენად, სადავო ნომრების არსებობა ქმნის საკანონმდებლო რეალობას, რომელიც არღვევს მოსარჩელეების საარჩევნო უფლებას. ამასთან, აღწერილი რეალობა წინააღმდეგობაში მოდის თანასწორობის პრინციპთან, რომელიც დაცულია კონსტიტუციის მე-14 მუხლით, კერძოდ, აღნიშნული დიდ პარტიებს, რომლებიც, როგოც წესი, საპარლამენტო უმრავლესობას წარმოადგენს, ანიჭებს უპირატესობას, ელექტორალურ მხარდაჭერასთან შედარებით მანდატების არაპროპორციულად მეტი რაოდენობის მოპოვების შესაძლებლობას აძლევს, რაც ცხადია პატარა პარტიების ამომრჩევლის ხმების ხარჯზე ხდება.
შესაბამისად, უკვე არსებობს ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლით გათვალისწინებული წინაპირობები. ხოლო, მოსარჩელეები არიან უფლებამოსილი სუბიექტი, მიმართონ სასამართლოს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. სარჩელი შეესაბამება საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნებს და დასაშვებია რადგან:
|
მოთხოვნის არსი და დასაბუთება
საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 28-ე მუხლებთ დაცულია საყოველთაო და თანასწორი საარჩევნო უფლება. აღნიშნული ნორმა კონსტიტუციის პრეამბულით გათვალისწინებული ფუძემდებლური პრინციპის ,,დემოკრატიისა’’ და პირველი თავის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტით დაფუძნეული ,,დემოკრატიული რესპუბლიკის’’, ისევე როგორც მე-5 მუხლით გარანტირებული ,,სახალხო სუვერენტიტეტის’’ უფლებრივ ხორცშესხმას წარმოადგენს. ამ სამ დებულებას, განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს წინამდებარე დავაში, რადგან ისინი გვეხმარებიან გავიგოთ თანასწორი საარჩეევნო ხმის უფლების მნიშვნელობა. ამ კონსტიტუციური დანაწესების რელევანტურობაზე მიუთითებს პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლო ხშირად მიმართავს მათ საქმის განხილვის პროცესში. ,,კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები განმარტების შედეგად არ დასცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას.’’[1] პრეამბულასა და პირველ თავში მოხსენიებული კონსტიტუციური პრინციპები ინსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიებს სწორედ მეორე თავში პოულობენ, უზენაესი კანონის სხვა ნაწილები კი ინსტრუმენტებია, რომელიც მათ იმპლემენტაციას და კონკრეტულ ფორმებში გამოხატვას უზრუნველყოფს.
სწორედ ამიტომ ადამიანის უფლებების გარანტიების გასაგებად გვჭირდება კონსტიტუციის სრული ანალიზი, ამ მიზნით წარმოდგენილ სარჩელში უზენაესი კანონის სხვა მუხლებს გამოვიყენებთ, როგორც მტკიცებულებები მე-14 და 28-ე მუხლების უკეთ გასაგებად, ვინაიდან ,,საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურსამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს.’’[2] ამდენად, ვინაიდან კონსტიტუცია ერთიანი სხეულია, სარჩელიც ვერ გაექცევა მისი სულისკვეთების ანალიზს და სწორედ ამგვარად თოთოეული ნორმის ინტეპრეტაციას. ეს კი უპირველესად სწორედ პრინციპების ანალიზისას იკვეთება.
საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია პარლამენტის დაკომპლექტების წესი, სადაც მითითებულია, რომ იგი შედგება პროპორციული სისტემით არჩეული 77 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 73 პარლამენტის წევრისაგან. კონსტიტუცია ითვალისწინებს მაჟორიტარული წესით არჩევნებს, რომელიც თავისთავად უმრავლესობის სისტემაა, რაც გულისხმობს, რომ ხმების გარკვეული ნაწილი იკარგება, თუმცა ერთმანდატიან მაჟორიტარულ ოლქებში ეს ყველაზე მეტად ხდება, ამის საპირისპიროდ არსებობს მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის მოდიფიკაციები, რომლებიც ამცირებენ გაფანტული ხმების ოდენობას. ამ შემთხვევაში ამომრჩევლის არჩევანს მეტი გარანტია აქვს აისახოს მანდატში. ამასთან მაჟორიტარული სისტემის ამ ნაკლის (უმცირესობის მხების დაკარგვის) დაბალანსებას ქვეყნის უზენაესი კანონი ცდილობს ისეთი საარჩევნო სისტემით, როგორიც არის პროპორციული საარჩევნო სისტემა.
საქართველოს კონსტიტუცია რომ ხისტად არ გვთავაზობს ერთმანდატიან მაჟორიტარულ სისტემას და ადამიანის უფლებების სასარგებლოდ ლავირების შესაძლებელობას იძლევა ადასტურებს, 50-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ბოლო წინადადება, სადაც მაჟორიტატული მანდატების გადანაწილების ხისტი წესი კი არ არის მოცემული, როგორც ეს იმ შემთხვევაში იქნებოდა, კონსტიტუციის მიზანიმართულება რომ უმრავლესობის სისტემაზე იყოს ორიენტირებული, არამედ უზენაესი კანონით პარლამენტისთვის განსაზღვრულია დისკრეცია, რომელის ფარგლებშიც მან უნდა განსაზღვროს მაჟორიტარული მანდატების განაწილების წესი, და ეს წესი კონსტიტუციის სულისკვეთებით უნდა იყოს მაქსიმალურად სამართლიანი, იმგვარად რომ კონსტიტუციით დაშვებულზე მეტად არ შეილახოს პროპორციული წარმომადგენლობის პრინციპი. ,,მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებული არჩევნების შედეგად პარლამენტის წევრთა მანდატების განაწილების წესი განისაზღვრება საარჩევნო კანონმდებლობით.’’ - როგორც აღინიშნა ეს კონსტიტუციური ჩანაწერი ტოვებს თავისუფალ სივრცეს კანონმდებლისთვის, სადაც მან საარჩევნო სისტემების, როგორც ინსტიტუციური მექანიზმების გამოყენებით უნდა უზრუნველყოს მანდატების განაწილების ისეთი წესის შემოღება, რომელიც მაქსიმალურად შეაკავებს მაჟორიტარული სისტემის იმ ეფექტს, რომელიც ელექტორალური მხარდაჭრის მანდატებში პროპორციული გარდასახვის წინააღმდეგ არის მიმართული. განხილული კონსტიტუციური დებულება ჩვენთვის სწორედ იმის მანიშნებელია, რომ კონსტიტუციის ტელეოლოგია მიმართულია მაჟოტირატული სისტემის პროპორცულობის თვალსაზრისით უაყოფითი შედეგების აცილებისკენ, რომელიც კანონმდებელმა უნდა გამოიყენოს, მაგრამ სწორედ რომ ამის წინააღმდეგ მიდის, როდესაც დღეს მოქმედ საარჩევნო სისტემას ადგენს, სადაც ერთი მხრივ ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქებია მოცემული, ხოლო მეორე მხრვი პროპოციული და მაჟორიტარული არჩევნების შედეგები მექანიკურად ჯამდება, რითაც დიდი პარტიების და უმრავლესობის შედეგების არაპროპორციული გაორმაგების შესაძლებლობას აჩენს.
პროპორციულობა, რომ მთავარი კონსტიტუციური ღირებულებაა, ეს მე-4 მუხლიდანაც გამომდინარეობს, სადაც საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ წარმომადგენლობითი ორგანოს ფორმირების წესზეა საუბარი. აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტში პირდაპირ არის მითითებული, რომ ქვედა პალატა აუცილებლად პროპორციული წესით უნდა დაკომპლექტდეს, მაშინ როცა ზედა პალატაზე პარლამენტს დისკრეცია აქვს მინიჭებული საარჩევნო სისტემის შესახებ. ამგვარად, წარმომადგენლობით ორგანოში ამომრჩევლის განწყობის პროპორციულად ასახვის სურვილი კონსტიტუციის იმ ნაწილებიდან, რომელიც პარლამენტის დაკომპლექტებას ეხება, მკაფიოდ ჩანს. ეს კიდევ უფრო ცალსახად იკვეთება პრინციპების და უფლებების დამდგენი ნორმებიდან.
საარჩევნო უფლება მოიცავს აქტიურ და პასიურ ასპექტებს. პირველი ამომრჩევლის უფლებაა და გულისხმობს შესაძლებელობას, ხმის მიცემის გზით დააკომპლექტოს შესაბამისი საჯარო ინსტიტუტები. ,,საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს აქტიური საარჩევნო უფლება. მას, როგორც ამომრჩეველს, შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში – მისცეს ხმა და აირჩიოს [...] თვითმმართველობის ორგანოები“.[3] ხოლო მეორე არის პირის უფლება არჩეულ იქნეს იმ თანამდებობაზე, რომლის ცენზებსაც ის აკმაყოფილებს.
საქართველოს კონსტიტუციის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საქართველოს სახელმწიფოს პოლიტიკური წყობილების ფორმა არის დემოკრატიული რესპუბლიკა“, ხოლო მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით აღიარებულია, რომ „საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით“. არჩევნები სახალხო სუვერენიტეტის იდეის განხორცილების მექანიზმს წარმოადგენს, საარჩევნო უფლება კი სამართლიანი და თანასწორი არჩევნების გარანტია და ამ ინსტრუმენტის ადეკვატური გამოყენების საშუალებაა. ,,არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს.’’[4] არჩევნები წარმოადგენს წარმომადგენლობითი დემორკატიის ინსტრუმენტს. ,,საქართველოს თითოეული მოქალაქე ირჩევს რა წარმომადგენელს, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემს მას და ამით აძლევს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების, სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციას.’’[5] სწორედ იმიტომ, რომ წარმომადგენლობითი დემოკრატია უშუალო დემოკრატიის ჩანაცვლებას წარმოადგენს, მისი მიზანია ხალხის ნების ადეკვატური ასახვა, რადგან წარმომადგენლების მართვის სტილი მაქსიმალურად ახლოს იყოს ამომრჩევლის სულისკვეთებასთან. პირველ რიგში, აუცილებელია ისეთი საარჩევნო სისტემა, რომელიც ხალხის განწყობას წარმომადგენლობით ორგანოში პროპორციულად ასახავს. ,,სამართლიანი, გამართული საარჩევნო პროცესი დემოკრატიული მმართველობის ფუნდამენტური ელემენტია. ცხადია, დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობისთვის მხოლოდ გამართული საარჩევნო სისტემა არ არის საკმარისი, თუმცა არჩევნები სასიცოცხლოდ აუცილებელია მისი ფუნქციონირებისათვის და წარმოადგენს დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის მნიშვნელოვან წინაპირობას. საარჩევნო პროცესის სამართლიან ბუნებას არაერთი ფაქტორი განაპირობებს, მათ შორის, საარჩევნო სისტემა. საარჩევნო სისტემის ფორმირება პოლიტიკური პროცესის ნაწილია, თუმცა ეს პროცესი, ცხადია, არ უნდა გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ შეზღუდვებს.’’[6] „ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ ტარდება არჩევნები, პირველ რიგში, როგორია თავად საარჩევნო კანონმდებლობა, რამდენად შეიცავს ის საკმარის და საჭირო გარანტიებს იმისათვის, რომ არჩევნების შედეგად ქვეყანამ, მისმა მოქალაქეებმა მიიღონ «ხალხის მმართველობა». ეს შედეგი მიღწევადია, თუ არჩევნებში მონაწილეობა რეალურად თანაბრად არის ხელმისაწვდომი ყველა მოქალაქისთვის“.[7]
რაც შეეხება უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე და მე-14 მუხლებს, პირველი ,,განამტკიცებს რა საარჩევნო უფლებას, ადგენს ამ უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს და მოითხოვს, რომ შეიქმნას საარჩევნო უფლების რეალიზებისთვის საჭირო გარანტიები. საარჩევნო უფლება, თავისთავად, არ მოითხოვს რომელიმე კონკრეტული საარჩევნო მოდელის ჩამოყალიბებას. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ არსებულმა საარჩევნო მოდელმა უზრუნველყოს ხალხის ნების თავისუფალი და თანასწორი ასახვა სახელმწიფო ხელისუფლების ფორმირების პროცესში.’’[8] ეს გამომდინარეობს, როგორც 28-ე, ისე მე-14 მუხლის მოთხოვნებიდან. ,,საარჩევნო უფლების რეალიზაცია გულისხმობს, რომ მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, აქტიური საარჩევნო უფლება მნიშვნელოვნად იზღუდება ამომრჩევლის ხმის გავლენის დამცრობით. საარჩევნო უფლება შინაარსს დაკარგავს მასზე თანაბარი ხელმისაწვდომობის არარსებობისას. არჩევნების მიზანი სწორედ მოქალაქეთა ნების შესაბამისი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აქედან გამომდინარე - არჩევნებმა უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეთა თავისუფალი, ნამდვილი ნების შესაბამისი წარმომადგენლობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირებისას. მოქალაქეთა ნამდვილი ნების შესაბამისი ფორმაციის მიღწევა შეუძლებელი იქნება, თუ საარჩევნო სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ნების ადეკვატურ ასახვას არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას შესაბამისი გარანტიები, რომ მოქალაქეებს ჰქონდეთ თანაბარი წვდომა არჩევნებზე და თანაბარი შესაძლებლობა, გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. მხოლოდ ასეთი სისტემის არსებობისას იქნება შესაძლებელი, რომ სრულყოფილად განხორციელდეს დემოკრატიული წარმომადგენლობა, რომელსაც ექნება მოქალაქეთა ნებით განმტკიცებული საზოგადოებრივი ლეგიტიმაცია.’’[9] მას შემდეგ, რაც დადგინდა რომ საარჩევნო უფლება თანასწორობის პრინციპსაც მოიაზრებს, აუცილებელია გაირკვეს თავად თანაბარი საარჩევნო ხმის უფლება რას გულისხმობს.
თანასწორობის პრინციპი არჩევნების ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. ის მოიცავს შემდეგ კომპონენტებს: მიცემული ხმების თანასწორობა, თანასწორობა ელექტორატის სიძლიერის კონტექსტში და შანსების თანასწორობა.
ხმის მიცემის თანასწორი უფლება მოითხოვს, რომ თითოეულ ამომრჩეველს ქონდეს მხოლოდ ერთი ხმის უფლება. ზოგიერთ საარჩევნო სისტემაში ამომრჩეველი ხმას ერთზე მეტჯერ აძლევს, მაგალითად, როდესაც ამომრჩეველი ხმას აძლევს როგორც პროპორციული, ასევე საოლქო სიით, ასეთ შემთხვევაში, ნებისმიერ ამომრჩეველს უნდა ქონდეს ხმების თანაბარი რაოდენობის მიცემის უფლება.
ეს გულისხმობს ოლქების საზღვრების მოსახლეობის რაოდენობის კუთხით თანაბრად გადანაწილებას.
შესაძლებლობების თანასწორობა გარანტირებული უნდა იყოს პარტიებს და კანდიდატებს შორის; აღნიშნული სახელმწიფოს ავალდებულებს, რომ მათ მიმართ ქონდეს მიუკერძოებელი მიდგომა და კანონი ყველას მიმართ ერთნაირად გამოიყენოს. კერძოდ, ნეიტრალურობის მოთხოვნა მიემართება საარჩევნო კამპანიას და მედიით გაშუქებას, განსაკუთრებით სახელმწიფო მედიას, ასევე სახელმწიფო ბიუჯეტიდან პარტიების და კამპანიების დაფინანსებას. ეს გულისხმობს, რომ არსებობს თანასწორობის ორი სახის ინტრპრეტაცია - „მკაცრი“ თანასწორობა“ და „პროპორციული“ თანასწორობა. „მკაცრი“ თანასწორობა ნიშნავს, რომ პოლიტიკურ პარტიებს ეპყრობიან თანაბრად პარლამენტში ან ელექტორატში მათი სიძლიერის მიუხედავად. ეს ეხება სახელმწიფო რესურსის გამოყენებას საარჩევნო მიზნებისთვის. „პროპორციული“ თანასწორობა გულისხმობს, რომ პოლიტიკური პარტიების მოპყრობა დამოკიდებულია მათ მიერ მიღებული ხმების რაოდენობაზე. შესაძლებლობების თანასწორობა მიემართება რადიო და სატელევიზიო დროს, სახელმწიფო რესურსებს ან დახმარებას. დახმარების ცალკეული ფორმები შეიძლება ჩაითვალოს მკაცრ თანასწორობად ან პროპორციულ თანასწორობად.[10] იმის მიუხედავად, რომ არ არსებობს ერთიანი სტანდარტი, თუ რომელი საარჩევნო სისტემა უნდა გამოიყენოს სახელმწიფომ, არსებობს ვარაუდი, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, საარჩევნო სისტემა უნდა გამოხატავდეს ამომრჩეველთა სურვილს.[11] პროპორციული სისტემის ძირითადი პრინციპი არის რომ ერთი მხრივ, ყველა ამომრჩეველი იმსახურებს იყოს წარმოდგენილი (ანუ ყავდეს წარმომადგენელი), მეორე მხრივ კი, ყველა პოლიტიკურ ჯგუფი იმსახურებს, რომ წარმოდგენილი იყოს საკანონმდებლო ორგანოში ელექტორატში თავიანთი ძალის პროპორციულად. რაც იმას ნიშნავს, რომ ყველას უნდა ჰქონდეს სამართლიანი წარმომადგენლობის უფლება.[12] ყველა ამომრჩეველს აქვს უფლება სხვების თანასწორად განახორციელოს საარჩევნო უფლება და მის ხმას მიენიჭოს სხვების ხმების მსგავსი წონა.[13] შერეული პროპორციული სისტემის თანახმად, პროპორციული სიის ადგილების მინიჭება ხდება იმ დისპროპორციის კომპენსაციის მიზნით, რომელსაც 2 დამოუკიდებელი სიის არსებობა იწვევს.[14] მართალია შერეული პროპორციული სისტემა ფორმულირებულია იმგვარად, რომ წარმოშვას პროპორციული შედეგები, ოლქებში მიღებულმა შედეგმა შეიძლება იმდენად დიდი დისპროპორცია გამოიწვიოს, რომ პროპორციული სიით არსებულმა მანდატებმა მისი კომპენსირება ვერ შეძლოს. ასეთ შემთხვევებს აქვს ადგილი, როდესაც ოლქებში პარტია იმაზე მეტ მანდატს იგებს, ვიდრე მას პროპორციულად ეკუთვნის. ამის დასაძლევად შესაძლოა საჭირო გახდეს პარლამენტის წევრთა რაოდენობის გაზრდა. იმ ქვეყნებში, სადაც კანონმდებლობა პარლამენტის წევრთა რაოდენობის ზრდას არ ითვალისწინებს, საბოლოო შედეგები ვერ იქნება პროპორციული. შერეული პროპორციული სისტემის ერთ-ერთ დადებით მხარეს წარმოადგენს ის რომ, გარდა იმისა, რომ მისი შედეგები პროპორციულია, ის ასევე იძლევა შესაძლებლობას, გათვალისწინებულ იქნეს დამატებითი „სტრატეგიული ხმები“.[15] შერეული პროპორციული სისტემისგან განსხვავებით, პარალელური სისტემაში პროპორციულ და მაჟორიტარულ სიებში მიღებული შედეგები ერთმანეთისგან აბსოლუტურად დამოუკიდებელია, რაც იმას ნიშნავს, რომ მაჟორიტარული წესით მიღებული ხმების კომპენსირება არ ხდება. ამ სისტემის უარყოფითი მხარე ის არის, რომ დიდი ალბათობით, ხდება წარმომადგენელთა ორი კლასის შექმნა. ასევე, არ არსებობს პროპორციულობის გარანტია და ზოგიერთი პარტია, ხმების მიღების მიუხედავად, შეიძლება წარმომადგენლობის გარეშე დარჩეს. პარალელური სისტემა არის კომპლექსური და შეიძლება ამომრჩეველში დაბნეულობა გამოიწვიოს.[16] საარჩევნო სისტემა „გამარჯვებულს მიაქვს ყველაფერი“, რომელშიც ერთ პარტიას შეუძლია აიღოს 100 პროცენტი, ისე, რომ ხმების 50 პროცენტიც არ მოაგროვოს, არ არის სამართლიანი.[17] ამ სისტემის დამახასიათებელია, რომ იმისთვის, რომ ერთმა მოიგოს, მეორემ აუცილებლად უნდა წააგოს, რაც განსაკუთრებით მტკივნეულია მრავალფეროვანი კულტურის მქონე სახელმწიფოებისთვის. ამ სისტემაში პარტია შეიძლება ერთპიროვნული გამარჯვებული გამოვლინდეს ისე, რომ მას მხარი 50 პროცენტმაც კი არ დაუჭიროს.[18] “სამართლიანი არჩევანი კანადა“ არის მოქალაქეთა გაერთიანება, რომლებსაც შემხებლობა აქვთ სხვადასხვა პოლიტიკურ პარტიებთან. გაერთიანების მისია არის დემოკრატული ცვლილებების გატარება პროპორციული სისტემის დანერგვის გზით. გაერთიანება მიიჩნევს, რომ პროპორციული სისტემა მომგებიანი იქნება ყველა პარტიისთვის, რამდენადაც ის უზრუნველყოფს, რომ პარტიების მიერ მოპოვებული მანდატების რაოდენობა ზუსტად ასახავდეს მათ მიერ მიღებული ხმების პროპორციას.[19] ამდენად საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, მართალია გათვალისწინებული მაჟორიტარული არჩევნები (რაც თავისთავად გულისხმობს ხმების დაკარგვას) და 5%-იანი ბარიერი, რომელიც ამომრჩევლის გარკვეულ ნაწილს წარმოამდგენლის გარეშე ტოვებს, მაგრამ ეს ორი წესი უნდა წავიკითხოთ ონტიტუციის მე-14 და 28-ე მუხლების და სხვა პრინციპების მეშვეობით, რომელთა გავლენითაც პარლამენტი ვალდებულია შეიმუშავოს ისეთი სისტემა, რომელიც ყველაზე ნაკლებად წარმოშობს ხმების მანდატებში გარდასახვის პრობლემას და ამდენად უზურნველყოფს ამომრჩევლის თანასწორობას.
პარლამენტის ასარჩევად გამოიყენება შერეული საარჩევნო სისტემა. მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქში არჩეულად ჩაითვლება საქართველოს პარლამენტის წევრობის ის კანდიდატი, რომელიც მიიღებს ხმათა მეტ რაოდენობას, მაგრამ არანაკლებ შესაბამის მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქში არჩევნებში მონაწილეთა ხმების უმრავლესობისა. არჩევნებში მონაწილეთა ხმების რაოდენობაში არ ჩაითვლება ბათილად ცნობილი ბიულეტენებით გათვალისწინებული ხმების რაოდენობა.
საქართველოს პარლამენტის წევრთა მანდატები მიეკუთვნება მხოლოდ იმ პარტიულ სიას, რომელმაც მიიღო არჩევნებში მონაწილეთა ხმების არანაკლებ 5%-სა. არჩევნებში მონაწილეთა ხმების რაოდენობაში არ ჩაითვლება ბათილად ცნობილი ბიულეტენებით გათვალისწინებული ხმების რაოდენობა. პარტიული სიის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობის დასადგენად ამ სიის მიერ მიღებული ხმების რაოდენობა უნდა გამრავლდეს 77-ზე და გაიყოს საარჩევნო სუბიექტების მიერ მიღებული ხმების ჯამზე. მიღებული რიცხვის მთელი ნაწილი წარმოადგენს პარტიული სიის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობას. თუ პარტიის/საარჩევნო ბლოკის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობათა ჯამი 77-ზე ნაკლები აღმოჩნდა, გაუნაწილებელი მანდატები პირველ რიგში მანდატების რაოდენობის 6-მდე შესავსებად დაემატება რიგრიგობით იმ საარჩევნო სუბიექტებს, რომლებმაც გადალახეს საარჩევნო ბარიერი და 6-ზე ნაკლები მანდატი აქვთ მიღებული. დადგენილი წესით განაწილების შემთხვევაში რომელიმე საარჩევნო სუბიექტის მიერ მიღებული მანდატების რაოდენობა მაინც 6-ზე ნაკლებია, თითო მანდატი 6-მდე შესავსებად რიგრიგობით აკლდება იმ საარჩევნო სუბიექტებს, რომელთა მანდატების რაოდენობაც 6 მანდატს აღემატება და ამ მოკლების შემთხვევაში საარჩევნო სუბიექტს არ დარჩება 7 მანდატზე ნაკლები. თუ დადგენილი პროცედურების შემდეგ კიდევ დარჩა გადაუნაწილებელი მანდატები, ისინი გადასანაწილებელი მანდატების ამოწურვამდე რიგრიგობით გადანაწილდება იმ სუბიექტებზე, რომლებმაც შევსების გარეშე მიიღეს არანაკლებ 6 მანდატისა.
თუ საქართველოს პარლამენტის წევრობის კანდიდატი არჩეულია როგორც მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე, ისე პარტიული სიით, მაშინ იგი მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის საფუძველზე არჩეულად ითვლება. პარტიულ სიაში მის ადგილს იკავებს კანდიდატი კანონით დადგენილი ადგილმონაცვლეობის წესის შესაბამისად.
საბოლოო ჯამში, (1) მაჟორიტარული ერთმანდატიან ოლქებში იმარჯვებს ის კანდიდატი რომელიც უმრავლესობას მოიპოვებს, რაც უმცირესობის ხმების აბსოლუტურ ნიველირებას იწვევს და (2) მაჟორიტარული და პროპორციული მანდატები ერთმანეთს მექანიკურად ემატება, რაც ქმნის შანსს, დამახინჯდეს სურათი, რომელიც არჩევნებმა აჩვენა. სადავო ნორმების მიხედვით, კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება თანასწორი საარჩევნო უფლება. ამ სისტემის მიხედვით პროპორციული და მაჟორიტარული არჩვევნების შედეგები მექანიკურად ჯამდება. რადიკალური მაგალითი რომ მოვიტანოთ თუ პარტიამ, რომელსაც ამომრჩევლის 50% უჭერს მხარს გამარჯვება მოიპოვა ყველა მაჟორიტარულ ოლქში გამოდის, რომ ის პარლამენტში მიიღებს მანდატების 70%-ზე მეტს, რაც ერთნახევარჯერ მეტია ვიდრე ამ პარტიის ელექტორალური მხარდაჭერის პროპორციული შედეგები. ამასთან, ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქების შემთხევაში, იკარგება ამომრჩევლის 49%-ის ხმა და ის მანდატის გარეშე რჩება.
ზოგადი პოლიტიკა ან ზომები, რომელსაც არაპროპორციული გავლენა აქვს ცალკეულ ჯგუფზე, შეიძლება მიჩნეულ იქნეს დისკრიმინაციულად, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ნეიტრალური ხასიათისაა.[20] ზოგიერთი საარჩევნო სისტემა იძლევა უმრავლესობის ხელოვნურად შექმნის შესაძლებლობას, რის გამოც, პარტიები, რომლებიც ხმების უბრალო უმრავლესობას მიიღებენ, ხდებიან მმართველნი, თითქოს მათ ამომრჩეველთა უმრავლესობამ დაუჭირა მხარი. ასევე, პატარა, მაგრამ მნიშვნელოვანი პარტიები, შეიძლება წარმომადგენლობის გარეშე დარჩნენ.[21] პოლიტიკური თანასწორობა გულისხმობს პროპორციულობას საარჩევნო სისტემაში, რაც თავისთავად დემოკრატიის არსს წარმოადგენს. თუ დავიცავთ სისტემას, რომელიც არ არის პროპორციული, მაშინ უნდა ვამტკიცოთ, რომ არსებობს სხვა ფასეულობები, რომელიც გადაწონის პოლიტიკურ თანასწორობას. აღნიშნული გამომდინარეობს ლიბერალური კონცეფციიდან, რაც გულისხმობს, რომ მოპყრობა ყველა ამომრჩევლისადმი იყოს თანაბარი. პროპორციული სისტემის მომხრეთა არგუმენტი, რომ ეს სისტემა პარტიებს საშუალებას აძლევს მიიღონ თავიანთი პროპორციული წილის შესაბამისი მანდატები, შეიძლება ასევე გაგებული იქნეს, ისე, რომ წარმომადგენლის ასარჩევად ყველა პარტიას ხმების თანაბარი რაოდენობა უნდა ჭირდებოდეს. ლიბარალური კონცეფცია - შედეგის მისაღწევად მოპყრობა ყველა ამომრჩევლისადმი იყოს თანაბარი - თავისთავად გულისხმობს პროპორციულობას.[22] თუ პოლიტიკურ თანასწორობას შევხედავთ ინდივიდუალური ამომრჩევლის ჭრილში, თანასწორობა და მიუკერძოებლობა სინონიმებად იქცევა.[23] გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ არჩევნების თანასწორობის პრინციპთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნო საარჩევნო სისტემა, მათ შორის იმ კონტექსტში, რომ ამომრჩეველთა გარკვეული ნაწილის მიერ მაჟორიტარული წესით მიცემულ ხმებს ზედმეტი მანდატების წარმოშობა შეეძლო, რაც ამომრჩეველთა მეორე ნაწილს უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებდა.[24] საქართველოში მოქმედი საარჩევნო სისტემის პროპორციული ნაწილიდან გამომდინარე, თითოეული ამომრჩევლის ხმა განსაზღვრავს პარტიების პროპორციულ წილს პარლამენტში. პატარა პარტიების ამომრჩევლები ფავორიტი პარტიისთვის პროპორციუალად მანდატების ნაკლებ რაოდენობას აგროვებენ, ვიდრე დიდი პატიების მხარდამჭერები, თუმცა, პარტიების პროპორციული წილის განსაზღვრაში ყველა ამომრჩევლის ხმა თანაბრად მონაწილეობს. ამომრჩეველთა თანასწორობის პრობლემა წარმოიშობა მაჟორიტარული პროცედურით მოპოვებული მანდატების დამატებისას, ვინაიდან აღნიშნული წესით კენჭისყრა არამხოლოდ დამოუკიდებელ კანდიდატებს, არამედ იმ პოლიტიკური პარტიების წევრებსაც შეუძლიათ, რომელმაც პარლამენტში ადგილები პროპორციული წესითაც მიიღო. როგორც წესი, მაჟორიტარული წესით მანდატებს, მათი ამომრჩევლის მხარდაჭერის შედეგად, დიდი პარტიების წარმომადგენლები მოიპოვებენ. შედეგად, ირღვევა ამომრჩეველთა ხმების თანასწორობის საფუძველზე მიღებული პროპორცია და ვიღებთ რეალობას, სადაც დიდი პარტიის ამომრჩეველს მეტი შესაძლებლობა აქვს ფავორიტი პარტიის წევრებით დააკომპლექტოს პარლამენტი, ვიდრე პატარა პარტიის მხარდამჭერს. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმები რომელიმე სუბიექტს პირდაპირ არ ანიჭებს პრივილეგიას, პრაქტიკულად, პატარა პარტიის ამომრჩეველი არახელსაყრელ მდგომარეობაშია დიდი პარტიის მხარდამჭერთან შედარებით, ვინაიდან ამ უკანასკნელს მეტი შესაძლებლობა აქვს ზეგავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგზე.
როგორც საარჩევნო, ისე თანასწორობის უფლება, არ არის აბსოლუტური უფლება და ის შეიძლება შეიზღუდოს. შეზღუდვის საფუძვლები, პირველ რიგში, კონსტიტუციიდან გამომდინარეობს, კონსტიტუცია თავად ითვალისწინებს მაჟორიტარულ სისტემასა და საარჩევნო ბარიერს. ეს კი უკვე ნიშნავს, რომ ელექტორალური მხარდაჭერა აბსოლუტურად პროპორციულად ვერ გარდაისახება მანდატებში, თუმცა ეს გადახვევა არ უნდა იყოს იმაზე მეტი, ვიდრე ეს თავად კონსტიტუციით არის დაშვებული.
არსებობს როგორც მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის მოდიფიკაციები სადაც უმცირესობის ინტერესები მეტად არის გათვალისწინებული, ისე მაჟორიტარული და პროპორციული საარჩევნო სისტემების კომბინაციის ისეთი შემთხევები, რომელიც კონსტიტუციით დასახულ მიზნებსაც აღწევს, მაგრამ ნაკლებ არაპროპორციულ შედეგებს აჩვენებს, ვიდრე დღეს მოქმედი სისტემა. მაგალითად, ასეთ სისტემას განეკუთვნება პირველ შემთხვევაში განეკუთვნება მრავალმანდატიანი მაჟორიტარული ოქლების სხვადასხვა მოდიფიკაციები, მეორე შემთხვევას კი შერეული წევრობის პროპორციული სისტემა. ეს სისტემა წარმოადგენს შერეულ საარჩევნო სისტემას, სადაც ამომრჩეველს ორი ხმა აქვს - ერთი პარტიისთვის და ერთი მაჟორიტარი კანდიდატისთვის. პროპორციული წარმომადგენლობის მანდატები გაიცემა იმ არათანაზომიერების აღმოსაფხვრელად, რომელიც საოლქო მანდატების შედეგებიდან წარმოიშვა, მაგალითად, თუ ერთი პარტია ქვეყნის მასშტაბით ხმების 10% დააგროვებს, მაგრამ ოლქში მანდატებს ვერ მოიპოვებს, მაშინ მას პროპორციული წარმომადგენლობის სიებიდან საკმარისი მანდატები გადაეცემა, რათა საკანონმდებლო ხელისუფლებაში მისი წარმომადგენლობა მანდატების 10% ფლობდეს. შესაძლოა, ამომრჩეველს ორი ცალკეული არჩევანი მიეცეს, როგორც ეს გერმანიასა და ახალ ზელანდიაში ხდება. გარდა ამისა, შესაძლოა, ამომრჩეველმა მხოლოდ ერთი არჩევანი გააკეთოს, სადაც პარტიის ხმების მთლიანი რაოდენობა გამოითვლება ინდივიდუალური საოლქო კანდიდატების ხმების მთლიანი ოდენობიდან გამომდინარე.
პირველ რიგში, პარლამენტი კომპლექტდება არჩეული მაჟორიტარებით, ხოლო დანარჩენი ადგილები ნაწილდება პარტიებს შორის მიღებული ხმების პროპორციულად. თუ პარტიამ მაჟორიტარული სისტემით მოიგო უფრო მეტი მანდატი, ვიდრე პარტიული სისტემით, მას ემატება მანდატები. ამ შემთხვევაში პარლამენტში ადგილების რაოდენობა იზრდება და ის არ არის წინასწარ განსაზღვრული.
ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი თავის კვლევაში, ,,საქართველოს პარლამენტის არჩევის წესი. საარჩევნო სისტემის ანალიზი და რეკომენდაციები’’ სწორედ ამ მოდელს უწევს რეკომენდაციას და აანალიზებს მის დადებით და უარყოფით მხარეებს.[25]
ეს მიმოხილვა მკაფიოდ აჩვენებს იმ სისტემურ გაუგებრობას, რომელსაც სადავო ნორმები ქმნიან. სადავო ნორმები, გარდა იმისა რომ არ შეესაბამებიან ლეგიტიმურ მიზნებს, ამავდროულად, არ წარმოადგენენ ყველაზე ნაკლებ მზღუდველ საშუალებას საარჩევნო უფლებასთან მიმართება. ამდენად, საქართველოს პარლამენტის დაკომპლექტების მოქმედი წესი, როგორც მაჟორიტარულ ერთმანდატიან ოლქების შემთხევაში, ისე მაჟორიტარული და პროპორციული შედეგების მექანიკური დაჯამების გამო, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას და უნდა გაუქმდეს. [1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 9.II.1. [2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, პ.II.3. [3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 24 იანვრის #1/1/257,268 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – გურამ სანაძე და ირაკლი კოტეტიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ.III. [4] 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ.II.2. [5] #1/1/257,268 გადაწყვეტილება, პ.II.3. [6] #1/1/257,268 გადაწყვეტილება, პ.II.4. [7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8. [8] #1/1/257,268 გადაწყვეტილება, პ.II.4. [9] #1/1/257,268 გადაწყვეტილება, პ.II.5-6. [10] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) CODE OF GOOD PRACTICE IN ELECTORAL MATTERS GUIDELINES AND EXPLANATORY REPORT Adopted by the Venice Commission at its 52nd session (Venice, 18-19 October 2002), გვ. 17-18 [11] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) REPORT ON PROPORTIONAL ELECTORAL SYSTEMS: THE ALLOCATION OF SEATS INSIDE THE LISTS (OPEN/CLOSED LISTS) Adopted by the Council for Democratic Elections at its 50th meeting (Venice, 19 March 2015) and by the Venice Commission at its 102nd Plenary Session (Venice, 20-21 March 2015), პარა. 9 [13] Declaration on Criteria for Free and Fair Elections, Unanimously adopted by the Inter-Parliamentary Council at its 154th session (Paris, 26 March 1994), ხელმისაწვდომია: http://www.ipu.org/cnl-e/154-free.htm [14] International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Electoral System Design: The New International IDEA Handbook, ხელმისაწვდომია: http://www.idea.int/publications/esd/upload/ESD_Handb_low.pdf , გვ.91 [15] International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Electoral System Design: The New International IDEA Handbook, გვ. 95 [16] International Institute for Democracy and Electoral Assistance, Electoral System Design: The New International IDEA Handbook, გვ. 112 [17] Liz Couture , Proportional Representation: Redeeming the Democratic Deficit, გვ 3 [18] Liz Couture , Proportional Representation: Redeeming the Democratic Deficit, გვ. 6 [19] Liz Couture , Proportional Representation: Redeeming the Democratic Deficit, გვ. 5 [20] ECtHR, D.H. and Others v. the Czech Republic [GC] (#57325/00), 13 November 2007, პარა. 184; ECtHR, Opuz v. Turkey (# 33401/02), 9 June 2009, პარა. 183; ECtHR, Zarb Adami v. Malta (#17209/02), 20 June 2006, პარა. 80 [21] Liz Couture , Proportional Representation: Redeeming the Democratic Deficit, ხელმისაწვდომია: http://www.innovation.cc/discussion-papers/19_1_11_couture_proportional-representation.pdf გვ. 1 [22] Anthony McGann, The Logic of Democracy Reconciling Equality, Deliberation, and Minority Protection, ხელმისაწვდომია: https://www.press.umich.edu/pdf/0472099493-ch3.pdf, გვ. 35-36 [23] Anthony McGann, The Logic of Democracy Reconciling Equality, Deliberation, and Minority Protection, გვ. 39
[24] გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 25 ივლისის გადაწყვეტილება, 2 BvE9/11, 2 bvF 3/11, 2 BvR2670/11, პარა. 102 |
სარჩელით დაყენებული შუამდგომლობები
შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა
შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა
შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა
კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა