თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „ი“ პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა

კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

უფლობა მოიპოვო მოქალაქეობა

უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ მოქალაქეობა მიუთითებს პირის განსაკუთრებულ სამართლებრივ მდგომარეობაზე და იგი როგორც სახელმწიფოსა და პიროვნებას შორის კავშირი, თავის მხრივ, წარმოშობს უფლებებსა და გარკვეულ მოვალეობებს. „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი ხაზს უსვამს, რომ საქართველოს მოქალაქეობა არის საქართველოსთან პირის განსაკუთრებული სამართლებრივი კავშირი. უცხო ქვეყნის მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არ მქონე პირებს საქართველოსთან ამგვარი კავშირი არ გააჩნიათ. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები, რომ საქართველოს მოქალაქეთა უფლებებს, თავისუფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე, ისე მის ფარგლებს გარეთ იცავს საქართველოს სახელწმიფო.[1]

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს მოქალაქეობის უფლება“. ეს საერთაშორისო ნორმა ნებისმიერ პირს, მათ შორის, ანიჭებს უფლებას სამართლებრივ-პოლიტიკური კავშირი იქონიოს იმ სახელმწიფოსთან, რომელშიც იგი ცხოვრობს, ან, რომელთანაც მას მნიშვნელოვანი ურთიერთკავშირი გააჩნია. მოქალაქეობა ადამიანს არამხოლოდ უძლიერებს საკუთარი იდენტობის განცდას, არამედ უზრუნველყოფს მას შესაბამისი სახელმწიფოს დაცვითა და მრავალი სხვა სამოქალაქო, სოციალური თუ პოლიტიკური უფლებებით. ამდენად, მოქალაქეობა შეიძლება განვიხილოთ როგორც პიროვნების „უფლება იქონიოს უფლებები.“[2]

შესაბამისი სახელმწიფოს მოქალაქეთათვის ჩვეულებრივ მოვლენად ითვლება, რომ მათ შეუძლიათ საკუთარი შვილები სახელმწიფო დაფინანსებით სათანადოდ უზრუნველყონ განათლების უფლებით,[3] სახელმწიფოსგან მიიღონ სრულყოფილი სამედიცინო და სოციალური დახმარება, ჰქონდეთ პროფესიული, თუ სხვა ფორმით დასაქმების უფრო მრავალმხრივი შესაძლებლობები, მიიღონ არჩევნებში მონაწილეობა და აირჩიონ სასურველი ხელისუფლება. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ მოქალაქეობის მქონე პირები უფრო მეტად არიან დაინტერესებული საკუთარი სახელმწიფოს კეთილდღეობით, ვინაიდან, მათ გააჩნიათ ღრმა განცდა იმისა, რომ არიან უფრო ძლიერი და მნიშვნელოვანი ერთობის სრულფასოვანი წევრები,[4] იმ დროს, როდესაც, მაგალითად, მოქალაქეობის არმქონე პირები, მათი უფლებების დარღვევის თვალსაზრისით, წარმოადგენენ საზოგადოებაში ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად ჯგუფს.[5]

მოქალაქეობის უფლებით სარგებლობის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ადამიანის უფლებათა არაერთი რეგიონული თუ საერთაშორისო დოკუმენტი ცალკე გამოყოფს უფლებას მოქალაქეობაზე. როგორც უკვე ითქვა, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ „ყოველ ადამიანს აქვს მოქალაქეობის უფლება“, ისევე, როგორც ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენციის მე-20 მუხლი.[6] ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, ევროპის საბჭოს ფარგლებში მიღებული 1997 წლის კონვენცია „მოქალაქეობის შესახებ“[7], რომლის მე-4 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი პირდაპირ ითვალისწინებს, ნებისმიერი ადამიანის უფლებას მოქალაქეობაზე. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო და რეგიონული ინსტიტუტების განვითარებამ, გარკვეულწილად, განაპირობა მოქალაქეობის მინიჭების საკითხებთან დაკავშირებული, სახელმწიფოს აბსოლუტური დისკრეციის ადამიანის უფლებების შესაბამისი საერთაშორისო რეგლამენტაცია. [8]

ასე, მაგალითად, გაეროს „რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ საერთაშორისო კონვენციის მე-5 მუხლის “iii” ქვეპუნქტი კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის საფუძველზე, ნებისმიერს უზრუნველყოფს, რასის, კანის ფერის, ნაციონალური თუ ეთნიკური წარმომავლობის მიუხედავად, ისარგებლოს, მათ შორის, უფლებით მოქალაქეობაზე.[9] ნიშანდობლივია, რომ ამავე კონვენციის პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, შეზღუდულია კონვენციის ნორმების იმგვარი განმარტება, რომელიც პირდაპირ ზეგავლენას მოახდენს მონაწილე სახელმწიფოთა მოქალაქეობისა და ნატურალიზაციის მომწესრიგებელ ეროვნულ კანონმდებლობაზე, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ შიდა კანონმდებლობაში არსებული რეგულირებები ახალისებს დისკრიმინაციას.[10]

ადამიანის უფლებათა ეფექტურად უზრუნველყოფის თვალსაზრისით, მოქალაქეობის ინსტიტუტის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მეტყველებს შესაბამისი ქართული კანონმდებლობის სამართლებრივი ანალიზიც. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 32-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველო მფარველობს თავის მოქალაქეს განურჩევლად მისი ადგილსამყოფლისა. დაუშვებელია მოქალაქეობის ჩამორთმევა, დაუშვებელია საქართველოდან მოქალაქის გაძევება, მისი სხვა სახელმწიფოსათვის გადაცემა, გარდა საერთაშორისო ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. გადაწყვეტილება მოქალაქის გადაცემის შესახებ შეიძლება გასაჩივრდეს სასამართლოში.

საქართველოს კონსტიტუციის 32-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობა მოიპოვება დაბადებით ან ნატურალიზაციით. ამავე პუნქტში აღნიშნულია, რომ საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებისა და დაკარგვის წესი, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების პირობები და წესი და საქართველოს მოქალაქის მიერ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის ფლობის პირობები განისაზღვრება „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ ორგანული კანონით (შემდგომში ორგანული კანონი).

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ორგანული კანონის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, მოქალაქეობის მოპოვების მხოლოდ ერთი სახე - ნატურალიზაცია ხორციელდება საქართველოს პრეზიდენტის მიერ, განსხვავებით ამავე კანონის მე-10 მუხლისგან, რომლიც მიუთითებს, რომ საქართველოს მოქალაქეობას დაბადებით მოიპოვებს: ა) პირი, რომლის დაბადების მომენტისათვის მისი ერთ-ერთი მშობელი საქართველოს მოქალაქეა; ბ) საქართველოს ტერიტორიაზე ექსტრაკორპორალური განაყოფიერების შედეგად (სუროგაციით) დაბადებული პირი, თუ მისი არცერთი მშობლის მოქალაქეობის ქვეყანა მას საკუთარ მოქალაქედ არ მიიჩნევს; გ) საქართველოში სტატუსის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირთა შვილი, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე დაიბადა; დ) საქართველოს ტერიტორიაზე დაბადებული პირი, რომლის ერთ-ერთი მშობელი საქართველოში სტატუსის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირია, ხოლო მეორე მშობელი უცნობია.

ამრიგად, როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის 32-ე მუხლი მიუთითებს, რომ საქართველოს მოქალაქეობა მოიპოვება დაბადებით ან ნატურალიზაციით, მოქალაქეობის მოპოვებაში, ერთი მხრივ, იგულისხმება, მოქალაქეობის მიღების ერთგვარი თანდაყოლილი უფლება, რომელიც პირის დაბადებით წარმოიშვება და რომლის რეალიზაციაც არ არის დამოკიდებული ხელისუფლების ნებაზე, ხოლო, მეორე მხრივ კი, მოქალაქეობის უშუალოდ პრეზიდენტის მიერ მინიჭება. მაშასადამე, კონსტიტუციის 32-ე მუხლის პირველ პუნქტში, მათ შორის, უნდა მოვიაზროთ შესაბამისი პირის უფლება, გარკვეული პირობების არსებობის შემთხვევაში, მოიპოვოს საქართველოს მოქალაქეობა.

ორგანული კანონის მე-9 მუხლით დადგენილია საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მოქალაქეობის მინიჭების, მაშასადამე, ნატურალიზაციის შემდეგი ფორმები, კერძოდ:

1) საქართველოს მოქალაქეობის ჩვეულებრივი წესით მინიჭება (მოქალაქეობის არმქონე პირისათვის ან სხვა ქვეყნის მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება), რომლის თანახმად, პირს საქართველოს მოქალაქეობა ჩვეულებრივი წესით მიენიჭება, თუ იგი: 1) კანონიერი საფუძველით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში ბოლო 10 წლის განმავლობაში; 2) დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა, საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები; 3) საქართველოში მუშაობს, ან/და საქართველოში აქვს უძრავი ქონება, ან საქართველოს ტერიტორიაზე ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას, ან საქართველოს საწარმოში ფლობს წილს ან აქციებს (მხარდაჭერის მიმღები, განსაზღვრული ფიზიკური ნაკლის, ლტოლვილის სტატუსის მქონე და არასრულწლოვანი პირებისათვის დადგენილია მოქალაქეობის ჩვეულებრივი წესით მინიჭების საგამონაკლისო პირობები).[11]

2) საქართველოს მოქალაქეობის გამარტივებული წესით მინიჭება (საქართველოს მოქალაქეზე დაქორწინებული პირისათვის ან რეპატრიანტის სტატუსის მქონე პირისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება), რომლის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობა გამარტივებულიწესით მიენიჭება საქართველოს მოქალაქეზე დაქორწინებულ პირს, რომელიც კანონიერი საფუძვლით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ განცხადების წარდგენის დღემდე ბოლო 5 წლის განმავლობაში, და ამასთანავე, მან დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა, საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები. საქართველოს მოქალაქეობა გამარტივებული წესით ენიჭება, ასევე რეპატრიანტის სტატუსის მქონე პირს.[12]

3) საქართველოს მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭება (საქართველოს პრეზიდენტის მიერ უცხო ქვეყნის მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება განსაკუთრებული დამსახურების ან სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარე). კერძოდ, საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს მოქალაქეობა საგამონაკლისო წესით შეიძლება მიანიჭოს სხვა ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურება აქვს ან რომლისთვისაც საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარეობს. სახელმწიფო ინტერესების შეფასებისას, მათ შორის, მხედველობაში მიიღება შემდეგი გარემოებები: ა) სხვა ქვეყნის მოქალაქეს საქართველო საკუთარ სამშობლოდ მიაჩნია და იგი ან მისი წინაპარი არის: საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები ან ამ ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებული პირი; ან სხვადასხვა დროს პოლიტიკური მოსაზრებით ან მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გამო ემიგრაციაში წასული პირი (პირმა დადგენილ ფარგლებში უნდა იცოდეს საქართველოს სახელმწიფო ენა, საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები. აღნიშნული მოთხოვნა არ ვრცელდება იმ პირებზე, რომელთაც აქვთ ისეთი ფიზიკური ნაკლი, რომელიც შეუძლებელს ხდის აღნიშნულის შემოწმებას); ბ) სხვა ქვეყნის მოქალაქე საქართველოში ახორციელებს ისეთ ინვესტიციას ან მან საქართველოში განახორციელა ისეთი ინვესტიცია, რომლითაც სახელმწიფოს ეკონომიკის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ან შეიტანა (ინვესტიციის განხორციელების ფაქტის დადასტურების მიზნით საქმის განმხილველი ორგანო გამოითხოვს ინფორმაციას შესაბამისი კომპეტენტური ორგანოსგან); გ) სხვა ქვეყნის მოქალაქე წარმატებულია სპორტის, მეცნიერების ან/და ხელოვნების სფეროში და მას სურს მოღვაწეობა საქართველოს სახელით განაგრძოს.[13]

4) საქართველოს მოქალაქეობის აღდგენის წესით მინიჭება (საქართველოს მოქალაქეობა-შეწყვეტილი პირისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების გზით აღდგენა).

საქართველოს მოქალაქეობა აღდგენისწესით მიენიჭება პირს, რომელსაც საქართველოს მოქალაქეობა შეუწყდა: ა) არამართლზომიერად;[14] ბ) საქართველოს მოქალაქეობიდან გასვლით; გ) მშობლის/მშობლების არჩევანის შედეგად. პირს საქართველოს მოქალაქეობა აღდგენის წესით მიენიჭება, თუ მან დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა (აღნიშული მოთხოვნა არ ვრცელდება იმ პირზე, რომელსაც აქვს ისეთი ფიზიკური ნაკლი, რომელიც შეუძლებელს ხდის სახელმწიფო ენის ცოდნის შემოწმებას) და არ არსებობს მოქალაქეობის ნატურალიზაციით მოპოვებაზე უარის თქმის საფუძვლები (კერძოდ: ა) მას ჩადენილი აქვს საერთაშორისო დანაშაული მშვიდობისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ; ბ) იგი მონაწილეობდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ადამიანის, სახელმწიფოს, საზოგადოებრივი უშიშროებისა და წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულში; გ) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების ან/და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე, მიზანშეუწონელია მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება; დ) იგი იძებნება საქართველოს ან სხვა ქვეყნის სამართალდამცავი ორგანოების ან საერთაშორისო კრიმინალური პოლიციის ორგანიზაციის (ინტერპოლის) მიერ ან/და მის მიმართ მიმდინარეობს საექსტრადიციო ან გაძევების პროცედურა).[15]

გარდა ზემოაღნიშნული სახეებისა, ორგანული კანონი განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე დაბადებული პირებისთვის, საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების სპეციალური წესს[16], რომელიც მოქმედებს 2020 წლის 31 დეკემბრამდე.[17] კერძოდ,საქართველოს ტერიტორიაზე დაბადებულ პირს, რომელსაც არ უდგინდება საქართველოს მოქალაქეობა, უფლება აქვს, მიიღოს საქართველოს მოქალაქეობა, თუ მან დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა, ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები, და იმავდროულად არ არსებობს საქართველოს მოქალაქეობის ნატურალიზაციით მოპოვებაზე უარის თქმის საფუძვლები (ამ შემთხვევაში, განსხავებით მოქალაქეობის ჩვეულებრივი წესით მინიჭებისგან, პირს 10 წლიანი ბინადრობის და საქართველოში საქმიანობის/ქონების ფლობის ცენზის დაკმაყოფილება აღარ მოეთხოვება). ნიშანდობლივია, რომ ეს უკანასკნელი, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, უფრო მეტად წარმოადგენს მოქალაქეობის მინიჭების ისეთ სამართლებრივ მექანიზმს, რომლის დროსაც მოქალაქეობის მიღების მაძიებელი, მართალია, დაბადებულია საქართველოს ტერიტორიაზე, თუმცა, ორგანული კანონის 30-ე მუხლის შესაბამისად, ვერ ხდება მისი მოქალაქეობის დადგენა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ამ შემთხვევაში კანონი პირდაპირ მიუთითებს, რომ პირს უფლება აქვს, მიიღოს საქართველოს მოქალაქეობა.[18]

ამრიგად, საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ნატურალიზაციის 4 ძირითადი და ერთი დროებითი სახე. ნატურალიზაციის ზემოაღნიშნული ფორმები განსაზღვრულია ორგანული კანონის 12-15, მე-17, მე-18 და 31-ე მუხლებით. თუ დეტალურად გავაანალიზებთ დასახელებული ნორმების შინაარსს, ჩანს, რომ საგამონაკლისო წესით საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების გარდა, ნატურალიზაციის სხვა ფორმების განსაზღვრისას, შესაბამისი საკანონმდებლო ნორმები ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებენ, რომ, მაგალითად, „სრულწლოვან პირს საქართველოს მოქალაქეობა ჩვეულებრივი წესით მიენიჭება, თუ იგი აკმაყოფილებს შემდეგ მოთხოვნებს...“,[19] ან, „... საქართველოს მოქალაქეობა გამარტივებული წესით მიენიჭება, თუ იგი აკმაყოფილებს...“[20] და ა.შ.. იმ დროს, როდესაც, ორგანული კანონის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი განსხვავებულადაა ფორმულირებული და მიუთითებს, რომ „საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს მოქალაქეობა საგამონაკლისო წესით შეიძლება მიანიჭოს....“ კონკრეტულ პირს. ორგანული კანონის შესაბამისი ნორმების ამგვარი ფორმულირება გვაფიქრებინებს, რომ გარკვეული პირობების არსებობის შემთხვევაში, პირს, მისი სურვილის შემთხვევაში, წარმოეშვება საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების მოთხოვნის უფლება.

კერძოდ, როგორც უკვე ითქვა, ორგანული კანონის მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობა ჩვეულებრივი წესით პირსმიენიჭება, თუ იგი ერთობლიობაში აკმაყოფილებს შემდეგ მოთხოვნებს: კანონიერი საფუძველით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში ბოლო 10 წლის განმავლობაში; დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა, საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები; საქართველოში მუშაობს, ან/და საქართველოში აქვს უძრავი ქონება, ან საქართველოს ტერიტორიაზე ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას, ან საქართველოს საწარმოში ფლობს წილს ან აქციებს.

მხედველობაშია ასევე მისაღები, რომ, მაგალითად, საქართველოს მოქალაქეობა შედარებით გამარტივებული წესით მიენიჭება საქართველოს მოქალაქეზე დაქორწინებულ პირს, რომელიც კანონიერი საფუძვლით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ განცხადების წარდგენის დღემდე ბოლო 5 წლის განმავლობაში, და ამასთანავე, მან დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს სახელმწიფო ენა, საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები.[21]

ამრიგად, ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში იგულისხმებიან ისეთი პირები, რომლებიც ქორწინებაში იმყოფებიან საქართველოს მოქალაქესთან, ბოლო 5 წელი უწყვეტად ცხოვრობენ საქართველოში და რომლებიც თავის მომავალ ცხოვრებასა და საქმიანობას შემდგომშიც საქართველოს უკავშირებენ, სწორედ ამიტომ მიმართავენ ისინი სახელმწიფოს მოქალაქეობის მისაღებად.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „საქართველოში მცხოვრები უცხოელები მჭიდროდ არიან დაკავშირებულები სახელმწიფოსთან, ისინი წარმოადგენენ ქართული საზოგადოების წევრებს და საქართველოს მოქალაქეების მსგავსად მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ქვეყნის ყოფა-ცხოვრებაში, მის წინსვლასა და განვითარებაში. უცხოელები, რომლებიც საქართველოში ცხოვრობენ, ინტენსიურად ექცევიან საქართველოს სამართლებრივი რეგულირების სფეროში და ნორმატიული წესრიგის ფორმირება, როგორც წესი, საქართველოს მოქალაქის თანაბრად ახდენს გავლენას მათ საქმიანობაზე, არსებობასა და განვითარებაზე“.[22]

ამდენად, უცხოელი, რომელიც, პირობითად, კანონიერი საფუძვლით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში ბოლო 10 წლის განმავლობაში, თავისუფლად ფლობს საქართველოს სახელმწიფო ენას, საქართველოს ისტორიას და სამართლის ძირითად საფუძვლებს, ამავე დროს, საქართველოში გააჩნია მუდმივი სამუშაო, ან საქართველოს ტერიტორიაზე ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას და საკუთრებაში ფლობს უძრავ ქონებას, საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული მიდგომის გათვალისწინებით, წარმოადგენს ქართულ საზოგადოებაში იმგვარად ინტეგრირებულ წევრს, რომელიც, ერთი მხრივ, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის ყოფა-ცხოვრებაში, მის წინსვლასა და განვითარებაში, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოში არსებული პოლიტიკურ-სამართლებრივი წესრიგის ფორმირება პირდაპირ აისახება მის საქმიანობაზე, არსებობასა თუ განვითარებაზე. ამ პირთა მაგვარი ფაქტობრივი მდგომარეობა, ასევე წარმოშობს სახელმწიფოს საპირისპირო ვალდებულებასაც, საკუთარი მოქალაქეების მსგავსად იზრუნოს და ხელი შეუწყოს მათ, რაზეც პირდაპირ მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, საქართველოში მცხოვრებ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი გააჩნია, გარდა კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.

შესაბამისად, ამ კატეგორიის უცხოელები და მოქალაქეობის არმქონე პირები, შეიძლება ითქვას, რომ რიგ შემთხვევებში, საქართველოს მოქალაქეებზე ნაკლებად არ არიან დაინტერესებული, როგორც საქართველოს განვითარებითა და წინსვლით, ისე, იმგვარი პოლიტიკურ-სამართლებრივი წესრიგის ფორმირებით, რომელიც პირდაპირ აისახება მათ კეთილდღეობაზე, ვინაიდან, შეიძლება ითქვას, რომ თავიანთი ფაქტობრივი მდგომარეობით მოქალაქის მსგავს ურთიერთკავშირში იმყოფებიან საქართველოს სახელმწიფოსთან.

ასეთ პირობებში, საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, მათ შეზღუდული აქვთ, მაგალითად, არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობა და აქედან გამომდინარე, იმ პოლიტიკურ-სამართლებრივი წესრიგის ფორმირებაზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა, რომელიც მნიშვნელოვნად აისახება მათი კონსტიტუციური და კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტურ რეალიზაციაზე და არსებითად განაპირობებს მათ კეთილდღეობას.

ასე, მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირს, ეზღუდება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, ადგილობრივი თვითმმართველობა არის საქართველოს მოქალაქეთა უფლება და შესაძლებლობა, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მეშვეობით, საქართველოს კანონმდებლობის ფარგლებში, ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესების შესაბამისად გადაწყვიტონ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები, რაშიც, სამართლიანად დაინტერესებული შეიძლება იყოს, მათ შორის, ის უცხოელი, რომელიც კანონიერ საფუძველზე უკვე 10 წელზე მეტია უწყვეტად ცხოვრობს და მოღვაწეობს შესაბამის მუნიციპალიტეტში.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ მოქალაქეობა წარმოადგენს ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების ეფექტური რეალიზაციის უმნიშვნელოვანეს საფუძველს - პირის ერთგვარ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ უფლებას სრულად ისარგებლოს იმ სიკეთეებით, რომლებიც დამახასიათებელია სახელმწიფოებრივად ორგანიზებული საზოგადოებისთვის, რომლის სრულყოფილ წევრს უკვე თვითონაც წარმოადგენს.

ამ ვითარებაში, შესაბამისი პირის მიერ მოქალაქეობაზე განაცხადის გაკეთება, როდესაც იგი სრულად აკმაყოფილებს ორგანული კანონით დადგენილ მოთხოვნებს, წარმოადგენს საქართველოს სახელმწიფოსთან განმცხადებლის ფაქტობრივად უკვე ჩამოყალიბებული, მჭიდრო ურთიერთკავშირის აღიარების განაცხადს, რასაც მისი ადამიანური ბუნება და პიროვნული ღირსება უდევს საფუძვლად.

ნიშანდობლივია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება. კერძოდ, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 1993 წლის 25 მარტის ორგანული კანონის (რომელიც ძალადაკარგულად გამოცხადდა დღეს მოქმედი, 2014 წლის 30 აპრილს მიღებული ორგანული კანონით) მე-2 მუხლი პირდაპირ განსაზღვრავდა „მოქალაქეობის უფლებას“ – „საქართველოში ამ კანონით დადგენილი წესით ყოველ ადამიანს აქვს საქართველოს მოქალაქეობის უფლება“. 2014 წლის 30 აპრილის ორგანულმა კანონმა, მართალია, პირდაპირ არ გაითვალისწინა უფლება მოქალაქეობაზე, თუმცა, მისმა თავდაპირველმა რედაქციამ დაადგინა პრეზიდენტის მიერ მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის სასამართლოში გასაჩივრების და, მაშასადამე, მოქალაქეობის მიღების უფლების სასამართლოს მეშვეობით დაცვის შესაძლებლობა, რომელიც, თავის მხრივ, კანონიდან ამოღებულ იქნა 2018 წლის 21 ივლისის ცვლილებით, ისე, რომ მოქალაქეობის მოპოვების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ კონცეფციას არსებითი ცვლილება არ განუცდია.

უნდა ითქვას, რომ ნატურალიზაციის ორგანული კანონით გათვალისიწინებული ნებისმიერი, ზემოთდასახელებული სახით (ჩვეულებრივი, გამარტივებული, საგამონაკლისო, აღდგენის, ასევე სპეციალური წესით) საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება წარმოადგენს პრეზიდენტის უფლებამოსილებას. საქართველოს კონსტიტუციის 52-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტი ორგანული კანონით დადგენილი წესით წყვეტს მოქალაქეობის საკითხებს. ამასთან, სამართლებრივი აქტი, რომელიც უკავშირდება მოქალაქეობის საკითხის გადაწყვეტას, არ საჭიროებს პრემიერ-მინისტრის კონტრასიგნაციას.[23]აღნიშნული უფლებამოსილების განხორცილების ფარგლებში, გადაწყვეტილების მიღებისას საქართველოს პრეზიდენტს წარედგინება სსიპ – სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს (შემდგომ – სააგენტო) და შესაბამისი კომისიის[24] მიერ მომზადებული დასკვნები.

მართალია, პრეზიდენტს არ გააჩნია მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ სააგენტოს (დადებითი თუ უარყოფითი) დასკვნის შესაბამისად, გადაწყვეტილების მიღების ვალდებულება, თუმცა, მიუხედავად ამისა, განსაკუთრებით საყურადღებოა თვითონ იმ პროცესის ანალიზი, თუ როგორ ხდება მოქალაქეობის მაძიებლის ორგანული კანონით გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან შესაბამისობის დადგენა.

სააგენტოს/კომისიის მიერ, დასკვნის მიღებისა და მოქალაქეობის საკითხის განხილვის წესი გაწერილია ორგანული კანონის 24-ე მუხლით, რომლის თანახმადაც, საქართველოს მოქალაქეობის ნატურალიზაციით მოპოვებისა და საქართველოს მოქალაქეობის შენარჩუნების საკითხებზე განცხადებას განიხილავს სააგენტო კომისიის დახმარებით.

მოქალაქეობის საკითხთა კომისიის 2018 წლის 4 სექტემბრის №2 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვისა და გადაწყვეტის შესახებ დებულების“ შესაბამისად, სააგენტო მოქალაქეობის შესახებ განცხადების განხილვის ფარგლებში ადგენს რამდენად აკმაყოფილებს დაინტერესებული პირი, ნატურალიზაციის გზით მოქალაქეობის მიღების კანონმდებლობით განსაზღვრულ პირობებს. მათ შორის: არსებობს თუ არა, მოქალაქეობის ნატურალიზაციის გზით მინიჭებაზე უარის თქმის საფუძვლები, რისთვისაც მიმართავს საქართველოს მთავარ პროკურატურას, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურსა და საქართველოს დაზვერვის სამსახურს;[25] ადგენს დაინტერესებული პირის სამართლებრივ კავშირს საქართველოსთან; მოქალაქეობის საკითხთა განხილვის პროცესში სააგენტო უფლებამოსილია მოიწვიოს განმცხადებელი ან დაინტერესებული პირი, წარდგინების შემტანი ორგანოს წარმომადგენელი, აგრეთვე პირი, რომლის მოწვევასაც შეიძლება მნიშვნელობა ჰქონდეს განსახილველ საქმესთან დაკავშირებული გარემოებების შესასწავლად, მიიღოს მათგან საკითხის განსახილველად საჭირო დოკუმენტაცია და ახსნა-განმარტება; სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებიდან, ასევე სხვა ორგანიზაციებიდან მიიღოს აუცილებელი დოკუმენტაცია და წერილობითი დასკვნები განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით;[26] ტესტირების ან გასაუბრების გზით ფასდება დაინტერესებული პირის მიერ სახელმწიფო ენის, საქართველოს ისტორიისა და სამართლის ძირითადი საფუძვლების დადგენილ ფარგლებში ცოდნა და სხვა.[27]

ამდენად, სააგენტო, კომისიის დახმარებით, ადგენს ფაქტობრივ გარემოებებს - დაინტერესებული პირის შესაბამისობას დადგენილ მოთხოვნებთან და საკუთარ დასკვნას საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად უგზავნის საქართველოს პრეზიდენტს.

მხედველობაშია მისაღები, რომ სააგენტოსა და კომისიის ზემოაღნიშნული საქმიანობა, რომელიც საქართველოს მოქალაქეობის მისაღებად დადგენილ მოთხოვნებთან დაინტერესებული პირის შესაბამისობის თაობაზე დასკვნის მოსამზადებლად ხორციელდება, წარმოადგენს ჩვეულებრივ ადმინისტრაციულ წარმოებას, რის შედეგადაც მიღებული დასკვნა/გადაწყვეტილება, რომელიც დამოუკიდებლად წარმოშობს სამართლებრივ შედეგებს, წარმოადგენს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს,[28] რაც ადასტურებს ან უარყოფს დაინტერესებული პირის საქართველოს მოქალაქეობის მიღების უფლებას.

ასე, მაგალითად, მოქალაქეობის საკითხთა კომისიის 2018 წლის 4 სექტემბრის #2 დადგენილებით დამტკიცებული „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვისა და გადაწყვეტის შესახებ დებულების“ მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, განცხადების შეტანიდან 3 დღის ვადაში სააგენტო, ორგანული კანონის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული მოქალაქეობის ნატურალიზაციის გზით მინიჭებაზე უარის თქმის საფუძვლების გასარკვევად, მიმართავს საქართველოს მთავარ პროკურატურას, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურსა და საქართველოს დაზვერვის სამსახურს. ორგანული კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტი კი, თავის მხრივ, ადგენს, რომ მასში გათვალისწინებული გარემოებების არსებობის დადასტურების შემთხვევაში, „პირი საქართველოს მოქალაქეობას ნატურალიზაციით ვერ მოიპოვებს...“. მაშასადამე, მას ერთმევა საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების უფლება თუ: ა) ჩადენილი აქვს საერთაშორისო დანაშაული მშვიდობისა და კაცობრიობის წინააღმდეგ; ბ) იგი მონაწილეობდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ადამიანის, სახელმწიფოს, საზოგადოებრივი უშიშროებისა და წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულში; გ) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების ან/და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე, მიზანშეუწონელია მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება; დ) იგი იძებნება საქართველოს ან სხვა ქვეყნის სამართალდამცავი ორგანოების ან საერთაშორისო პოლიციის ორგანიზაციის (ინტერპოლის) მიერ ან/და მის მიმართ მიმდინარეობს საექსტრადიციო ან გაძევების პროცედურა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვება წარმოადგენს ერთ-ერთ ძირითად კონსტიტუციურ უფლებას, რომელიც მხოლოდ მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნებით შეიძლება შეიზღუდოს. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ სააგენტოს/კომისიის საქმიანობა, რომელიც საქართველოს მოქალაქეობის მისაღებად დადგენილ მოთხოვნებთან დაინტერესებული პირის შესაბამისობის თაობაზე დასკვნის მოსამზადებლად ხორციელდება, როგორც ჩვეულებრივი ადმინისტრაციული წარმოება, შესაძლებელია, თავის მხრივ, დაექვემდებაროს შესაბამის სასამართლო კონტროლს, მათ შორის, წარმოების პროცესში დაინტერესებული პირის კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების დაცვის თვალსაზრისით. როგორც საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 ნაწილშია აღნიშნული, ამ კოდექსის მიზანია უზრუნველყოს ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების, საჯარო ინტერესებისა და კანონის უზენაესობის დაცვა.

საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ბუნება და მისი მომწესრიგებელი კანონმდებლობის ისტორიული განვითარების ანალიზი

„საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 1993 წლის 25 მარტის ორგანული კანონის ანალიზი

საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ბუნების უკეთ აღსაქმელად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია გავაანალიზოთ მისი მომწესრიგებელი კანონმდებლობის განვითარება ისტორიულ ჭრილში.

საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების საკითხები თავდაპირველად განსაზღვრული იყო საქართველოს კონსტიტუციის ძველი რედაქციის მე-12 მუხლით. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობა მოიპოვებოდა დაბადებით და ნატურალიზაციით; საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება ყოფილიყო სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე, გარდა ამ პუნქტით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევისა. საქართველოს პრეზიდენტის მიერ საქართველოს მოქალაქეობა შეიძლება მინიჭებოდა უცხო ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე ჰქონდა განსაკუთრებული დამსახურება ან მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება გამომდინარეობდა სახელმწიფოს ინტერესებიდან, რასაც პრეზიდენტი თავისი შეხედულებისამებრ წყვეტდა.

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების საკითხები, თავდაპირველად წესრიგდებოდა 1993 წლის 25 მარტს მიღებული ორგანული კანონით „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“, რომელიც, ძალადაკარგულად გამოცხადდა 2014 წლის 30 აპრილის ორგანული კანონით „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ 1993 წლის ორგანული კანონის ძალადაკარგულად გამოცხადებამდე, 2013 წლიდან მასში არაერთი ცვლილება განხორციელდა, რომელიც ძირითადად მიმართული იყო მოქალაქეობის მინიჭების საკითხებში საქართველოს პრეზიდენტის ფართო დისკრეციის ფარგლების შეკვეცისკენ.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, საქართველოს კონსტიტუციის ძველი რედაქციის მე-12 მუხლის თავდაპირველი ფორმულირება, რომლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება ყოფილიყო სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე. 2004 წლის 6 თებერვლის კონსტიტუციური ცვლილებით, მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტს დაემატა მე-2 წინადადება და იგი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით, „საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება იყოს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე, გარდა ამ პუნქტით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევისა. საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს მოქალაქეობა შეიძლება მიანიჭოს უცხო ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე აქვს განსაკუთრებული დამსახურება ან მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება გამომდინარეობს სახელმწიფო ინტერესებიდან.“.

ანალოგიურად, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს 1993 წლის 25 მარტის ორგანული კანონის 33-ე მუხლში, რომელიც, თავის მხრივ განსაზღვრავდა მოქალაქეობის საკითხებთან დაკავშირებით საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებას, დაემატა კიდევ ერთი ქვეპუნქტი, კერძოდ, „საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ შემთხვევაში უცხო ქვეყნის მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების თაობაზე.“.

საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-12 მუხლში, ისევე, როგორც „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ 1993 წლის ორგანული კანონის 33-ე მუხლში განხორციელებული ცვლილებები, უცხო სახელმწიფოს მოქალაქისათვის ქართული მოქალაქეობის მოპოვების შესაძლებლობას განიხილავდა, როგორც გამონაკლის შემთხვევას. მაშასადამე, მოქალაქეობის მოპოვების ეს გზა ხორციელდებოდა დადგენილი საერთო წესისგან განსხვავებული ფორმით. ამასთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია განვსაზღვროთ: 1) კონკრეტულად რა წესთან მიმართებით არსებობდა ეს გამონაკლისი; და 2) აღნიშნული გამონაკლისი ხომ არ გულისხობდა მისი მოქალაქეობის მოპოვების საერთო წესისგან განსხვავებულ საკანონმდებლო რეგულირებას.

ამ თვალსაზრისით, საკმაოდ მნიშვნელოვან დებულებას შეიცავდა 1993 წლის „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის თანახმად, „საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება იყოს სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე, გარდა საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევისა.“ მაშასადამე, ზემოაღნიშნული კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენდა რა ორმაგი მოქალაქეობის დაუშვებლობას, იქვე მიუთითებდა, რომ ამისგან გამონაკლისი წესი დადგენილია არა იმავე კანონით, არამედ, საქართველოს კონსტიტუციით. იგივეს მიუთითებდა 1993 წლის ორგანული კანონის 33-ე მუხლიც, რომლის შესაბამისად, „საქართველოს პრეზიდენტი უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება...“, მათ შორის, „ე) საქართველოს კონსტიტუციით ( და არა ამ კანონით) გათვალისწინებულ შემთხვევაში უცხო ქვეყნის მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების თაობაზე.“ მხედველობაშია მისაღები, ასევე, ძველი კანონის მე-2 მუხლის პირველი წინადადებაც, რომელიც საქართველოს მოქალაქეობის უფლებაზე, მხოლოდ „...ამ კანონით დადგენილი წესით...“ საუბრობს.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულის გაანალიზების საფუძველზე, ლოგიკურია დავასკვნათ, რომ საქართველოს პრეზიდენტის მიერ უცხო ქვეყნის მოქალაქისთვის მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭების შესაძლებლობას, ძველი კანონმდებლობით, ადგენდა არა 1993 წლის ორგანული კანონი, არამედ, უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-12 მუხლის შესაბამისი დებულება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ, ერთი მხრივ, არსებობდა საქართველოს კონსტიტუციითა და ძალადაკარგული ორგანული კანონით განსაზღვრული და შესაბამისად მოწესრიგებული, მოქალაქეობის მიღების საერთო წესი, ხოლო, მეორე მხრივ კი, უცხო სახელმწიფოს მოქალაქეობისათვის ქართული მოქალაქეობის მინიჭების, მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის ძველი რედაქციით დადგენილი საგამონაკლისო წესი. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც 1993 წლის კანონი არ ადგენდა უცხო ქვეყნის მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების შესაძლებლობას და ამ შემთხვევაში, მიუთითებდა საქართველოს კონსტიტუციაზე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ იგი, ასევე, ვერ მოაწესრიგებდა იმ სამართლებრივ ინსტიტუტს, რომელიც არ შედის მისი რეგულირების სფეროში და რომელსაც (თუნდაც გამონაკლისის სახით) ითვალისწინებდა სხვა, უფრო მაღალი იურიდიული ძალის მქონე საკანონმდებლო აქტი.

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ასევე გავაანალიზოთ 1993 წლის ორგანულ კანონში 2013 წლის 6 სექტემბერს განხორციელებული რიგი ცვლილებები, რომელთა ძირითად მიზანს, სწორედ პრეზიდენტის ფართო კომპეტენციის ფარგლების შეზღუდვა წარმოადგენდა.

ასე, მაგალითად, 1993 წლის ორგანული კანონის 26-ე მუხლი განსაზღვრავდა საქართველოს მოქალაქედ მიღების პირობებს. კერძოდ, საქართველოს მოქალაქედ ამ კანონის შესაბამისად მიიღება სრულწლოვანი პირი, რომელიც აკმაყოფილებს შემდეგ მოთხოვნებს: ა) მუდმივად ცხოვრობს საქართველოს ტერიტორიაზე უკანასკნელის 5 წლის განმავლობაში; ბ) დადგენილ ფარგლებში იცის სახელმწიფო ენა; გ) დადგენილ ფარგლებში იცის საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები; დ) საქართველოში აქვს სამუშაო ადგილი ან უძრავი ქონება, ან საქართველოს ტერიტორიაზე ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას, ანდა საქართველოს საწარმოში ფლობს წილს ან აქციებს. აღნიშნული წარმოადგენს საქართველოს მოქალაქეობის მისაღებად არსებულ სავალდებულო წინაპირობებს.

ნიშანდობლივია, რომ იგივე კანონის 27 მუხლი უშვებდა ზემოაღნიშნული პირობებიდან გამონაკლის - საქართველოს პრეზიდენტს, ცალკეულ შემთხვევებში, უფლება ჰქონდა ამ კანონის 26-ე მუხლის „ა“, „ბ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირობების დაუცველად საქართველოს მოქალაქედ მიეღო პირი, თუ: ა) საქართველოს და კაცობრიობის წინაშე აქვს განსაკუთრებული დამსახურება თავისი სამეცნიერო, საზოგადოებრივი საქმიანობით, ან აქვს პროფესია და კვალიფიკაცია, რომლითაც დაინტერესებულია საქართველო; ბ) მისი მიღება გამომდინარეობს სახელმწიფო ინტერესებიდან.“. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ დასახელებულმა ნორმამ შემოიტანა ახალი ტერმინი, კერძოდ, მოქალაქედ მიღება, რომელიც კანონმდებლობაში სხვაგან არ გვხვდება.

2013 წლის 6 სექტემბრის ცვლილებით, 27-ე მუხლს დაემატა მე-2 პუნქტი, რომელიც ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით, „ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში საქართველოს პრეზიდენტის გადაწყვეტილებები საჭიროებს საქართველოს პრემიერმინისტრის კონტრასიგნაციას.“. ამრიგად, პრეზიდენტის ფართო დისკრეცია შეიბოჭა პრემიერმინისტრის კონტრასიგნაციის უფლებით.

მნიშვნელოვანია 1993 წლის ორგანული კანონის 41-ე მუხლში განხორციელებული კიდევ ერთი ცვლილება, რომელიც ადგენდა მოქალაქეობის საკითხებზე განცხადების და წარდგინების განხილვის წესის შესახებ დებულების დამტკიცების კომპეტენციას. კერძოდ, დასახელებული მუხლის თავდაპირველი რედაქციის შესაბამისად, დებულება საქართველოს მოქალაქეობის საკითხებზე განცხადების და წარდგინების განხილვის წესის თაობაზე მტკიცდებოდა საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულებით. 2013 წლის 6 სექტემბრის საკანონმდებლო ცვლილებით კი, პრეზიდენტის ეს ბრძანებულება უკვე დაექვემდებარა პრემიერმინისტრის კონტრასიგნაციას.

ნიშანდობლივია, რომ მიუხედავად 2013 წლის 6 სექტემბერს განხორციელებული ცვლილებებისა, უცვლელი დარჩა 1993 წლის ორგანული კანონის ის ნორმები, რომლებიც, ერთი მხრივ, ადგენდა მოქალაქეობის უფლებას (მე-2 მუხლი), ხოლო, მეორე მხრივ, პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას (42-ე მუხლი).

„საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს 2014 წლის 30 აპრილის კანონში 2018 წლის 21 ივლისს განხორციელებული ზოგიერთი ცვლილები ანალიზი

უნდა აღინიშნოს, რომ 2017 წლის 13 ოქტომბრის N1324-რს კონსტიტუციური კანონის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით, საქართველოს კონსტიტუციის ახალი რედაქციით ჩამოყალიბებამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა, მათ შორის, მოქალაქეობის მინიჭებასთან დაკავშირებულ საკითხებთან დაკავშირებით. კერძოდ, თუ კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-12 მუხლი მე-2 პუნქტით საქართველოს პრეზიდენტის კომპეტენცია, საგამოანკლისო წესით მიენიჭებინა მოქალაქეობა უცხო ქვეყნის მოქალაქისათვის, გასული იყო „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის რეგულირების სფეროდან და წარმოადგენდა პრეზიდენტის კონსტიტუციურ პრივილეგიას, კონსტიტუციის ახალი რედაქციის 32-ე მუხლმა იგი დაუქვემდებარა ორგანული კანონით მოწესრიგებას. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 32-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებისა და დაკარგვის წესი, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქისათვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების პირობები და წესი და საქართველოს მოქალაქის მიერ სხვა სახელწიფოს მოქალაქეობის ფლობის პირობები უკვე განისაზღვრება ორგანული კანონით.

ნიშანდობლივია ის გარემოება, რომ 2018 წლის 21 ივლისის ცვლილებებით, არსებითად შეიცვალა საქართველოს პრეზიდენტის მიერ საგამონაკლისო წესით საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების წესი და პროცედურა. მაგალითად, თუ ზემოაღნიშნულ საკანონმდებლო ცვლილებებამდე ორგანული კანონის მე-17 მუხლის შინაარსი საქართველოს პრეზიდენტს ფაქტიურად შეუზღუდავ უფლებამოსილებას ანიჭებდა მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭების თვალსაზრისით, კერძოდ, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის ზემოაღნიშნულ ცვლილებებამდე არსებული შინაარსის თანახმად, კონსტიტუციის ძველი რედაქციის მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, საქართველოს პრეზიდენტს საქართველოს მოქალაქეობა საგამონაკლისო წესით შეეძლო მიენიჭებინა სხვა ქვეყნის მოქალაქისათვის, თუ იგი საკუთარი შეხედულებისამებრ მიიჩნევდა, რომ შესაბამის პირს საქართველოს წინაშე ჰქონდა განსაკუთრებული დამსახურება ან მისთვის მოქალაქეობის მინიჭება გამომდინარეობდა სახელწიფო ინტერესებიდან, 2017 წლის ცვლილების შემდეგ, პრეზიდენტის ეს კომპეტენცია ორგანული კანონით დაექვემდებარა დეტალურ რეგულირებას.

ასე, მაგალითად, ორგანული კანონის მე-17 მუხლის მოქმედი შინაარსის თანახმად:

„...1. საქართველოს პრეზიდენტმა საქართველოს მოქალაქეობა საგამონაკლისო წესით შეიძლება მიანიჭოს სხვა ქვეყნის მოქალაქეს, რომელსაც საქართველოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურება აქვს ან რომლისთვისაც საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარეობს.

2. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საელმწიფო ინტერესების შეფასებისას, მათ შრის, მხედველობაში მიიღება შემდეგი გარემოებები:

ა) სხვა ქვეყნის მოქალაქეს საქართველო საკუთარ სამშობლოდ მიაჩნია და იგი ან მისი წინაპარი არის: ა.ა) საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიაზე მცხოვრები ან ამ ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებული პირი; ა.ბ) სხვადასხვა დროს პოლიტიკური მოსაზრებების ან მძიმე სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გამო ემიგრაციაში წასული პირი.

ბ) სხვა ქვეყნის მოქალაქე საქართველოში ახორციელებს ისეთ ინვესტიციას ან მან საქართველოში განახორციელა ისეთი ინვესტიცია, რომლითაც სახელმწიფოს ეკონომიკის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ან შეიტანს.

გ) სხვა ქვეყნის მოქალაქე წარმატებულია სპორტის, მეცნიერების ან/და ხელოვნების სფეროში და მას სურს მოღვაწეობა საქართველოს სახელით.

...

3. ამ მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულმა პირმა საქართველოს საგამონაკლისო წესით მინიჭებისათვის დადგენილ ფარგლებში უნდა იცოდეს: ა) საქართველოს სახელმწიფო ენა; ბ) საქართველოს ისტორია და სამართლის ძირითადი საფუძვლები.

4. ამ მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების მოთხოვნა არ ვრცელდება იმ პირისათვის საქართველოს მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭებაზე, რომელსაც აქვს ისეთი ფიზიკური ნაკლი, რომელიც შეუძლებელს ხდის იმის შემოწმებას, აკმაყოფილებს თუ არა იგი აღნიშნული ქვეპუნქტის მოთხოვნას.

5. ამ მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ინვესტიციის განხორციელების ფაქტის დადასტურების მიზნით საქმის განმხილველმა ორგანო მოითხოვს ინფორმაცია შესაბამისი კომპეტენტური ორგანოსაგან.“

გარდა ზემოაღნიშნულისა, ცვლილებებამდე არსებული რედაქციისგან განსხვავებით, საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭებისათვის დაინტერესებული პირი განცხადებით მიმართავს უკვე არა პირდაპირ პრეზიდენტის ადმინისტრაციას, არამედ სააგენტოს. ამგვარად, საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭების წესი დაექვემდებარა დეტალურ რეგლამენტაციას, რომლის ძირითად მიზანს, წარმოადგენს პრეზიდენტის ამ კომპეტენციის გარკვეული რეგულაციის ფარგლებში მოქცევა და მოქალაქეობის ე.წ. „ჩუქების“ შესაძლებლობის გამორიცხვა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ახალი საკანონმდებლო ცვლილებით, საგამონაკლისო წესით მინიჭების პირობების არსებობის დადგენას ახორციელებს უკვე შესაბამისი სააგენტო და არა პრეზიდენტის ადმინისტრაცია.

ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ შესაბამისი კანონმდებლობის განვითარებამ, ჩამოაყალიბა საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების იმგვარი მოდელი, რომელიც, ერთი მხრივ, ხორციელდება ადმინისტრაციული წარმოების მეშვეობით, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტს უტოვებს აბსოლუტურ პრივილეგიას მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღოს აღნიშნული ადმინისტრაციული წარმოების შედეგად დადგენილი ფაქტების უგულებელყოფით, რაც, დიდ წილად აზრს უკარგავს განხორციელებულ ადმინისტრაციულ წარმოებას, განსაკუთრებით კი, საბოლოო გადაწყვეტილებაზე სასამართლო კონტროლის მექანიზმის სრული გამორიცხვით, რომელიც 2018 წლის 21 ივლისის შესაბამისი ცვლილებების შედეგად განხორციელდა.

საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების, როგორც ადმინისტრაციული წარმოების და მოქალაქეობის მოპოვების როგორც უფლების მნიშვნელობაზე მეტყველებს ასევე თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2016 წლის 15 ივნისის №3ბ/1474-15 გადაწყვეტილებაც.

აღნიშნული გადაწყვეტილების შესაბამისად, სააგენტომ კონკრეტული პირებისთვის მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ დასკვნა წარუდგინა პრეზიდენტს, ხოლო პრეზიდენტმა ბრძანებულებით შეუწყვიტა მოქალაქეობა აღნიშნულ პირებს. შესაბამისად, მათ სარჩელით მიმართეს სასამართლოს.

სასამართლო მიიჩნია, რომ მოსარჩელეთა მიერ სადავოდ ქცეული სააგენტოს დასკვნები საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე, ასევე ამ დასკვნების საფუძველზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ გამოცემული ბრძანებულება მოსარჩელეებისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის შესახებ, წარმოადგენენ ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტებს. გარდა ამისა, სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ სააგენტოს არ გამოუკვლევია საქმისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონე გარემოება.

სასამართლო აღნიშნა, რომ 2014 წლის 30 აპრილის ”საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 24-ე მუხლის შესაბამისად, მოქალაქეობის დაკარგვის საკითხზე დასკვნას ამზადებს სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო და მისი დასკვნის საფუძველზე გამოსცემს შესაბამის აქტს საქართველოს პრეზიდენტი, რაც ნიშნავს იმას, რომ ასეთი სახის აქტის გამოცემისას სათანადო წარმოების განუყოფელი პროცესი არის სააგენტოს მიერ საქმის გარემოებების გამოკვლევა, რის გამოც სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ბათილად უნდა იქნეს ცნობილი სააგენტოს დასკვნები მოსარჩელეებისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება მოსარჩელეებისთვის საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის ნაწილში და დაევალოს საქართველოს პრეზიდენტსა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სსიპ სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს, საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე ზემოაღნიშნული გარემოებათა შესწავლისა და გამოკვლევის შემდეგ, გამოსცენ ახალი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები სადავო საკითხთან დაკავშირებით.

მნიშვნელოვანი გარემოებაა ის, რომსასამართლომ ადმინისტრაციულ აქტად განიხილა როგორც პრეზიდენტის გადაწყვეტილება, ისე სააგენტოს დასკვნა. გამომდინარე იქედან, რომ სააგენტოს არ ჰქონდა სათანადოდ გამოკვლეული საქმისთვის მნიშვნელობის მქონე შესაბამისი გარემოებები, რის გამოც სასამართლომ ბათილად ცნო, როგორც სააგენტოს დასკვნა, ისე მის საფუძველზე გამოცემული პრეზიდენტის გადაწყვეტილება.

როგორც მაღლაც აღვნიშნეთ, მოქალაქეობის საკითხზე, სააგენტოს მიერ მიღებული დასკვნა/გადაწყვეტილება შეიძლება ცალკე გასაჩივრდეს სასამართლოში. თუმცა გამომდინარე, იქედან, რომ პრეზიდენტს არ აქვს სააგენტოს მიერ მიღებული დასკვნა/გადაწყვეტილების შესაბამისად გადაწყვეტილების მიღების ვალდებულება (შეიძლება დადებითი დასკვნის არსებობის შემთხვევაში არ მანიჭოს მოქალაქეობა პირს, და პირიქით) აუცილებელია არსებობდეს პრეზიდენტის საბოლოო გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობაც.

ამავე გადაწყვეტილებაში, სააპელაციო სასამართლომ მოქალაქეობა განმარტა, როგორც პიროვნების უფლება. კერძოდ, „.... მოქალაქეობა, როგორც პირის თავისუფალი ნების საფუძველზე დამყარებული ორმხრივი სამართლებრივი და პოლიტიკური ურთიერთობა წარმოადგენს პირის უფლებას და მისი რეალიზაციის შედეგს, რომელიც თავის მხრივ, წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციით და კანონმდებლობით გარანტირებულ მთელ რიგ უფლებებსა და მოვალეობებს.“[29]

ევროპის ქვეყნების შესაბამისი კანონმდებლობის ანალიზი

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ასევე გავაანალიზოთ ზოგიერთი ევროპული სახელმწიფოს შესაბამისი პრაქტიკა. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ევროპის უმეტეს სახელმწიფოში მოქალაქეობის მინიჭების საკითხის გადაწყვეტა წარმოადგენს წმინდა ადმინისტრაციულ წარმოებას, რომელიც ძირითადად ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს.

წევრ სახელმწიფოებში ნატურალიზაციის გზით მოქალაქეობის მიღების პროცედურა მოიცავს მთავრობის სხვადასხვა დონის ორგანოების ჩართულობას, რომელიც იწყება ადგილობრივ დონეზე და მთავრდება სახელმწიფოს ან მთავრობის მეთაურის გადაწყვეტილებით. ამ მხრივ, ორი ტიპის მიდგომა შეიძლება გამოვყოთ: პირველ, როდესაც უფრო მეტად ჰორიზონტალურ მიდგომას მიმართავენ, რომლის დროსაც წარმოება მიმდინარეობს ერთი სტრუქტურის ფარგლებში;[30] მეორე, როდესაც ვერტიკალურ - ქვემოდან ზემოთ მიდგომას მიმართავენ, რაც ნიშნავს, რომ განაცხადი გადადის ერთი სამთავრობო დონიდან მეორეზე.[31]

წევრ სახელმწიფოთა უმრავლესობა იყენებს ე.წ. პირობით დისკრეციას და, შესაბამისად, უფლებებზე დაფუძნებულ მიდგომას, რაც გულისხმობს, რომ პრინციპში, მინიმალური მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, შესაბამის პირს მიენიჭება მოქალაქეობა და უარი უნდა იყოს სათანადოდ დასაბუთებული/გამართლებული (ავსტრია, ბელგია, კვიპროსი, საბერძნეთი, ესპანეთი, ფინეთი, საფრანგეთი, ხორვატია, უნგრეთი, ლიეტუვა, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები.).[32]

ასე, მაგალითად, შვეიცარიის შემთხვევაში მოქალაქეობის მინიჭების საკითხის გადაწყვეტა განაწილებულია კანტონებსა და ფედერაციას შორის. უარი მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ, განმცხადებელს უნდა ეცნობოს წერილობით, რომელშიც, აუცილებლად უნდა იყოს მითითებული სამართლებრივი დაცვის მექანიზმი. კერძოდ, მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ხელისუფლების უარი ნატურალიზაციაზე, შესაძლებელია გასაჩივრდეს ე.წ. რაიონულ საბჭოში (§ 152 GG in Verbindung mit § 19 b Abs. 2 lit. c VRG); მუნიციპალური საკანონმდებლო ორგანოს უარი ნატურალიზაციაზე მუნიციპალური საჩივრით შესაძლებელია გასაჩივრდეს შესაბამის რაიონულ საბჭოში (§ 151 GG); ზემოაღნიშნულ ორივე შემთხვევაში, რაიონული საბჭოს გადაწყვეტილება შესაძლებელია შესაბამისი საჩივრით გასაჩივრდეს ადმინისტრაციულ სასამართლოში (§ 41 Abs. 1 in Verbindung mit §§ 19 Abs. 1 lit. a und Abs. 3 Satz 1, 19b Abs. 2 lit. c sowie §§ 42 – 44 e contrario VRG); რაც შეეხება ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილებას, იგი შესაძლებელია გასაჩივრდეს ფედერალურ სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის მეშვეობით, რომელიც წარმოადგენს ერთგვარ სუბსიდიურ მექანიზმს.[33]

გერმანიაში 2007 წლის რეფორმით კანონმდებლობამ შემოიღო ახალი ადმინისტრაციული პროცედურა, პირის მოქალაქეობის სტატუსის განსაზღვრის შესახებ განცხადები შეტანის მეშვეობით. Ex officio პროცედურა შესაძლოა დაიწყოს პირის მოქალაქეობის სტატუსის ოფიციალურად განსაზღვრის მიზნით. მოწმობას გერმანიის მოქალაქეობის არსებობის ან არარსებობის შესახებ აქვს სავალდებულო ძალა და ექვემდებარება გასაჩივრდებას. მტკიცების ტვირთი ეკისრება განმცხადებელს, რომელიც აცხადებს, რომ ფლობს გერმანიის მოქალაქეობას. მხოლოდ გერმანიის მოქალაქეობის დაკარგვის შემთხვევაში, უფლებამოსილმა ორგანოებმა უნდა დაამტკიცონ გერმანიის მოქალაქეობის დაკარგვასთან დაკავშირებული საკითები.[34]

ესტონეთის შემთხვევაში, მოქალაქეობის მოპოვების თაობაზე განცხადებები წარედგინება პოლიციისა და სასაზღვრო დაცვის საბჭოს. შინაგან საქმეთა სამინისტრო ასევე უშუალოდ მონაწილეობს პროცესში, რადგან ყველა განცხადება მთავრობას გადაეცემა სამინისტროს მეშვეობით, ხოლო საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს მთავრობა. ამასთან ერთად, პროცედურა ითვალისწინებს გასაჩივრების უფლებას. ნებისმიერი უარი მოქალაქეობის მინიჭების თაობაზე უნდა შეიცავდეს მითითებას გასაჩივრების უფლების შესახებ.[35]

მოქალაქეობის შესახებ მოლდოვის კანონის 27-ე მუხლის შესაბამისად, პრეზიდენტი იღებს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ. მოქალაქეობის შესახებ მოლდოვის კანონის 42-ე მუხლის შესაბამისად, მოქალაქეობის შესახებ გადაწყვეტილება, მათ შორის მინიჭებაზე უარი, შესაძლებელია ასევე გასაჩივრდეს სასამართლოში.[36]

სადავო ნორმის ანალიზი

„საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების, შენარჩუნების, მინიჭებაზე უარის თქმის ან შეწყვეტის საკითხზე საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პრეზიდენტი. საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების, შენარჩუნების ან შეწყვეტის შესახებ განცხადებისა და საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ წარდგინების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, საქართველოს პრეზიდენტი გამოსცემს ბრძანებულებას, ხოლო ამ განცხადებასა და წარდგინებაზე უარყოფითი გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში – განკარგულებას.

ორგანული კანონის 29-ე მუხლი განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეობის საკითხზე, პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესს. აღნიშული მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეობის საკითხზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, გარდა საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე გადაწყვეტილებისა, არ ექვემდებარება სასამართლოში გასაჩივრებას. პირის მიერ საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის საკითხზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრებისას მოპასუხეა საქართველოს პრეზიდენტი. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, კი საქართველოს მოქალაქეობის საკითხზე სააგენტოს მიერ მიღებული დასკვნა/გადაწყვეტილება, რომელიც დამოუკიდებლად წარმოშობს სამართლებრივ შედეგებს, არის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი.

ამდენად, ზემოაღნიშნული ნორმებიდან გამომდინარე, პირს უფლება არა აქვს გაასაჩივროს პრეზიდენტის გადაწყვეტილება (განკარგულება) და სასამართლოში იდავოს იმ გადაწყვეტილების კანონიერებს თაობაზე, რომლითაც მას უარი ეთქვა ნატურალიზაციის გზით, საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებაზე და რომლითაც უარი ეთქვა მოქალაქეობის შენარჩუნებაზე. ასევე გადაწყვეტილება, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის შესახებ წარდგინება. სასამართლოში გასაჩივრებას ექვემდებარება მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე გადაწყვეტილება.

როგორც უკვე აღინიშნა სადავო ნორმის ძველი რედაქციის თანახმად, შესაძლებელი იყო საქართველოს მოქალაქეობის საკითხზე, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების, გარდა საქართველოს მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭებაზე უარყოფითი გადაწყვეტილებისა, სასამართლოში გასაჩივრება.

2018 წლის 21 ივლისის N3260-რს საქართველოს ორგანული კანონის „„საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის შესახებ“ განმარტებით ბარათში[37] აღნიშნულია, რომ კანონპროექტის მიღება განაპირობა საქართველოს კონსტიტუციაში შესულმა ცვლილებებმა და ამ ცვლილებების მოქმედ კანონმდებლობაში ასახვის აუცილებლობამ. კერძოდ, როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს კონსტიტუციის ცვლილებებამდე მოქმედი რედაქციის მე-12 მუხლის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქე იმავდროულად არ შეიძლება ყოფილიყო სხვა სახელმწიფოს მოქალაქე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქართველოს პრეზიდენტის მიერ უცხო ქვეყნის მოქალაქეს მიენიჭებოდა საქართველოს მოქალაქეობა, განსაკუთრებული დამსახურების ან სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარე. კონსტიტუციის ახალი რედაქციის 32-ე მუხლის თანახმად, კი საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებისა და დაკარგვის წესი, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების პირობები და წესი და საქართველოს მოქალაქის მიერ, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის ფლობის პირობები განისაზღვრება ორგანული კანონით. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის ახალი რედაქცია უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მიღებას აღარ განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის ავტომატურ საფუძვლად.

როგორც კანონპროექტის განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, კონსტიტუციის ახალი რედაქციით, სამართლებრივი საფუძველი ჩაეყარა საქართველოს მოქალაქის მიერ, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის მიღებისას ურთიერობების ახლებურად რეგულირებას. შესაბამისად, შეიქმნა თვისობრივად ახალი და თანამედროვე კანონმდებლობის მიღების შესაძლებლობა.

ამდენად, კანონპროექტის მიღების მიზნად დასახელებული იყო საქართველოს კონსტიტუციის 32-ე მუხლთან „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ჰარმონიზება. კანონპროექტით მათ შორის, შეიცვალა მოქალაქეობის თაობაზე გადაწყვეტილების გასაჩივრების მექანიზმი. მხედველობაშია მისაღები ის, რომ კონსტიტუციის ახალი რედაქციით არ მომხდარა საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვების სამართლებრივი ფორმების და უფლებამოსილი ორგანოს არსებითი ცვლილება, რასაც შეიძლება ზეგავლენა მოეხდინა გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების საკითხზე. კერძოდ, საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას კვლავ წარმოადგენს მოქალაქეობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღება. კონსტიტუციური ცვლილება შეეხო საქართველოს მოქალაქეობის დაკარგვის ავტომატურ საფუძველს - უცხო ქვეყნის მოქალაქეობის მიღებას. ორგანული კანონით კი, (რომელსაც საქართველოს კონსტიტუციის ახალმა რედაქციამ გადასცა საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვებისა და დაკარგვის წესის, სხვა სახელმწიფოს მოქალაქისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების პირობების და წესის და საქართველოს მოქალაქის მიერ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეობის ფლობის პირობების განსაზღვრის ვალდებულება) ცვლილება შეეხო კომისიის დაკომპლექტების წესს, ასევე მოქალაქეობის საკითხის განხილვასთან დაკავშირებული რიგი საკითხების ნორმატიული რეგულირების კომპეტენცია საქართველოს პრეზიდენტის ნაცვლად კომისიას მიენიჭა.

უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველი სასარჩელო მოთხოვნა შეეხება, მხოლოდ ჩვეულებრივი წესით, გამარტივებული წესით, აღდგენის წესით და სპეციალური წესით საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების აკრძალვას. შესაბამისად, დავის საგანს არ წარმოადგენს, პრეზიდენტის მიერ მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების არ არსებობა.

სადავო ნორმის მიმართება სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებასთან

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“ აღნიშნული ნორმა ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა და დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის მის მნიშვნელობაზე, არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს.“[38] შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზება მოითხოვს იმ კონკრეტული უფლების, კანონიერი ინტერესის არსებობას, რომლის დაცვაც განაპირობებს სასამართლოსადმი მიმართვის საჭიროებას.

საქართველოს კონსტიტუციით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება „არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან.“[39] სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია უფლებაშემზღუდველი ღონისძიებების/აქტების სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმები ცხადყოფს, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოიცავს უფლების დაცვის შესაძლებლობას საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული მართლმსაჯულების ინსტიტუციური გარანტიების, საერთო სასამართლოს სისტემის მეშვეობით. აღნიშნული, მათ შორის, გულისხმობს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გასაჩივრებას საერთო სასამართლოთა სისტემაში.“[40]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გასაჩივრების უფლება ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და, ერთი მხრივ, წარმოადგენს უფლების დაცვის ეფექტურ მექანიზმს და უზრუნველყოფს შესაძლო შეცდომების თავიდან აცილებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ქმნის დაშვებული შეცდომების გამოსწორების შესაძლებლობას.“[41] ამასთან, „გასაჩივრების უფლება უზრუნველყოფს პირის განცდის ჩამოყალიბებას, რომ მას სამართლიანად მოექცნენ. კონკრეტული გადაწყვეტილების გასაჩივრება პირს შესაძლებლობას აძლევს, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ორგანოს წინაშე კიდევ ერთხელ წარმოადგინოს საკუთარი პოზიციები, დაუპირისპირდეს მოპასუხე მხარეს, რაც ზრდის პირის სანდოობის აღქმას სასამართლო გადაწყვეტილების შედეგისადმი.“[42]

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას“.[43] „კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება“[44]. „მაშასადამე, ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)“.[45]

სადავო ნორმით დაწესებული აკრძალვა, საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის თაობაზე პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესახებ, წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს ისეთ უფლებრივ კომპონენტში ჩარევას, როგორიც არის უფლება-შემზღუდველი აქტის სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა.

სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

როგორც აღინიშნა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება ინსტრუმენტული ხასიათისაა. შესაბამისად, აღნიშნული უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირებისთვის, უპირველესად, უნდა დადგინდეს, რა არის ის სიკეთე, რის დასაცავადაც პირს სურს, მიმართოს სასამართლოს.

განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმით დადგენილი წესი უკავშირდება საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის თაობაზე პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრებას. კერძოდ, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის, პირველი წინადადების შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეობის საკითხზე საქართველოს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, გარდა საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე გადაწყვეტილებისა, არ ექვემდებარება სასამართლოში გასაჩივრებას. ამდენად, სადავო ნორმა ზღუდავს პირის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რამდენადაც მას არ აქვს შესაძლებლობა, სასამართლოს გზით გაასაჩივროს უფლება-შემზღუდველი აქტი - პრეზიდენტის გადაწყვეტილება, მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ.

საქართველოს მოქალაქეობა არის საქართველოსთან პირის სამართლებრივი კავშირი. საქართველო მფარველობს თავის მოქალაქეს განურჩევლად მისი ადგილსამყოფლისა. ცალკეულ სამართლებრივ ურთიერთობებში საქართველოს მოქალაქის უფლებრივი მდგომარეობა განსხვავდება უცხოელის მდგომარეობისაგან, რაც განპირობებულია ამ ურთიერთობისა და თავად მოქალაქეობის ბუნებით. საქართველოს კონსტიტუციის რიგი დებულებები მიუთითებს, რომ ესა თუ ის უფლება მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებს ეკუთვნის.

როგორც უკვე აღინიშნა წინა თავებში, საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, მთელ რიგ უფლებათა სუბიექტებს წარმოადგენენ, სწორედ საქართველოს მოქალაქეები: საქართველოს მოქალაქეს შეუძლია თავისუფლად შემოვიდეს საქართველოში;[46] სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწა, როგორც განსაკუთრებული მნიშვნელობის რესურსი, შეიძლება იყოს მხოლოდ სახელმწიფოს, თვითმმართველი ერთეულის, საქართველოს მოქალაქის ან საქართველოს მოქალაქეთა გაერთიანების საკუთრებაში (გარდა ორგანული კანონით დადგენილი გამონაკლისი შემთხვევებისა);[47] მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებს აქვთ უფლება შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში;[48] მხოლოდ საქართველოს სრულწლოვან მოქალაქეს აქვს არჩევნებში და რეფერენდუმში მონაწილეობის უფლება;[49] საქართველოს მოქალაქეებს უფლება აქვთ კანონით დადგენილი წესით სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღონ პროფესიული და უმაღლესი განათლება[50] და სხვა.

ამდენად, ერთი მხრივ, მოქალაქეობა წარმოადგენს სხვა უფლებებით სარგებლობის წინაპირობას, - მოქალაქეობის სტატუსის არსებობაზეა დამოკიდებული მთელი რიგი კონსტიტუციური უფლებების სამართალსუბიექტობა. მოქალაქეობა წარმოადგენს პირის შესაძლებლობას, ისარგებლოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ძირითადი უფლებებით, რაც წარმოშობს სასამართლოს მეშვეობით დაცვის ინტერესს. როგორც უკვე ითქვა, მოქალაქეობა შეიძლება განვიხილოთ როგორც პიროვნების „უფლება იქონიოს უფლებები.“[51]

მეორე მხრივ, ის თავად არის უფლება, რომელიც პირს აღჭურავს გარანტიებით, რომლის ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია ისარგებლოს დაცვის ეფექტური მექანიზმით. მოქალაქის წინაშე სახელმწიფოს გააჩნია ვალდებულებები, საქართველოს მოქალაქეთა კანონიერ ინტერესებს საქართველოს ტერიტორიაზე და მისი ფარგლების გარეთ იცავს საქართველო. მოქალქე, ქვეყანაში მცხოვრებ სხვა პირებთან შედარებით, უფრო მეტი ხარისხის დაცულობით და გარანტიებით არის უზრუნველყოფილი თითქმის ყველა სფეროში.

1997 წლის „მოქალაქეობის შესახებ“ ევროპული კონვენციის[52] მე-4 მუხლის „a“ პუნქტი მოქალაქეობას განსაზღვრავს, როგორც უფლებას. მოქალაქეობის მინიჭების აუცილებლობასა და მის მნიშვნელობაზე მიუთითებს საქართველოს მიერ რატიფიცირებული „მოქალაქეობის არმქონე პირთა სტატუსის შესახებ“ და „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ კონვენციები.

1954 წლის 28 სექტემბერის „მოქალაქეობის არმქონე პირთა სტატუსის შესახებ“ კონვენცია, რომელიც საქართველოს 2012 წელს აქვს რატიფიცირებული, განსაზღვრავს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ვალდებულებას ხელი შეუწყონ მოქალაქეობის არმქონე პირების ასიმილირებასა და ნატურალიზაციას. „სახელმწიფოები ყველა ღონეს იხმარენ, რათა დააჩქარონ ნატურალიზაციის პროცედურები და შეძლებისდაგვარად შეამცირონ ასეთი პროცედურების გადასახადები და ხარჯები.“[53] აღნიშნული კონვენცია განსაზღვრავს, რომ სახელმწიფოს პოლიტიკა მიმართული უნდა იყოს მოქალაქეობის მინიჭებისკენ, იმ პირებისთვის რომლებიც აკმაყოფილებენ შესაბამის მოთხოვნებს. 1961 წლის 30 აგვისტოს „მოქალაქეობის არმქონე პირთა შემცირების შესახებ“ კონვენცია, რომელიც საქართველოსთვის ძალაში შევიდა 2014 წელს, განსაზღვრავს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ვალდებულებას მოქალაქეობა მიანიჭონ იმ პირებს, რომლებიც დააკმაყოფილებენ შესაბამის პირობების. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, პირის აქვს უფლება, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში გახდეს მოქალქე.

ამრიგად, მოქალაქეს, როგორც პირს, რომელსაც განსაკუთრებული სამართლებრივი კავშირი გააჩნია ქვეყანასთან, კონსტიტუცია და კანონმდებლობა აღჭურავს სპეციალური უფლებებით, ამასთან, სახელმწიფოს წარმოეშობა მოქალაქის შესაბამისი დაცვის გარანტიებით უზრუნველყოფის ვალდებულება, ამდენად შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში პირს აქვს უფლება მიიღოს მოქალაქეობა. განსახილველ შემთხვევაში სადავოდ გამხდარი ნორმა ზღუდავს პრეზიდენტის იმ გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრებას, რომლითაც პირს უარი ეთქვა საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე და კონსტიტუციით გათვალისწინებული მთელი რიგი უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობაზე. უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი ინსტრუმენტული ხასიათისაა და „იცავს ნებისმიერი სიკეთის, მათ შორის, კანონით მინიჭებული უფლებების დაცვის შესაძლებლობას.“ იცავს არამხოლოდ კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებებით, არამედ კანონით მინიჭებული უფლებების დაცვის შესაძლებლობასაც.[54] განსახილველ შემთხვევაში კი, იზღუდება პირის, არამხოლოდ კანონმდებლობით, არამედ კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებებით სარგებლობის სასამართლოს მეშვეობით დაცვის შესაძლებლობა. ამრიგად, სახეზეა ინტერესი, რომლის დასაცავადაც პირს სურს, მიმართოს სასამართლოს და ღონისძიება, რომელიც მას ართმევს ამის შესაძლებლობას.

შეფასების ტესტი

სამართლიანი სასამართლოს უფლების ზემოაღნიშნული მნიშვნელობის მიუხედავად, ის არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას, „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს.“[55] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით.“[56] ამასთან, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ მიზანს და დაცული უნდა იყოს თანაზომიერი ბალანსი დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა არ უნდა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე. ამდენად, „სადავო აქტების შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს ის მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა კანონმდებელს მათი მიღებისას ... თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა“[57]. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია.“[58]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირველ რიგში, უნდა შემოწმდეს ის ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მისაღწევადაც კანონმდებელმა მიიღო სადავო ნორმა.

აღსანიშნავია, რომ კანონპროქტის განმარტებით ბარათში, სადავო ნორმის ცვლილების მიზანსა და ინტერესზე არაფერია ნათქვამი. მხოლოდ კანონპროექტის ფინანსურ დასაბუთებაშია განმარტებული, რომ „აღნიშნულმა ცვლილებამ შესაძლოა გავლენა მოახდინოს სასამართლოს მიერ განსახილველ საქმეთა რაოდენობაზე შემცირების მიმართულებით და შესაბამისად, სახელმწიფო ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილზე სახელმწიფო ბაჟის მიმართულებით.[59] ამდენად, საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის თაობაზე პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოს წესით გასაჩივრების აკრძალვის ლეგიტიმური მიზანი შესაძლოა იყოს პროცესის ეკონომიურობის უზრუნველყოფა და სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პროცესის ეკონომიურობა და სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილება უმნიშვნელოვანესია მართლმსაჯულების ხარისხის უზრუნველყოფისთვის. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით.“[60] ამდენად, სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვა უნდა მივიჩნიოთ ღირებულ ლეგიტიმურ მიზნად, რომლის მისაღწევადაც დასაშვებია სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, კანონმდებლის მხრიდან მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილდეს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი ... დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.“[61] განსახილველ შემთხვევაში სადავოდ გამხდარი ნორმით სრულად იკრძალება საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის თაობაზე პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა. ბუნებრივია, ამგვარი რეგულირება ამცირებს სასამართლოს განსახილველ საქმეთა რაოდენობას და, შედეგად, ხელს უწყობს სასამართლოს განტვირთვას. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლების შემზღუდველი ღონისძიება დასახელებული მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას წარმოადგენს.

გამოსადეგობასთან ერთად, უფლების შემზღუდველი ღონისძიება უნდა იყოს შეზღუდვის აუცილებელი (ყველაზე ნაკლებად მზღუდველი) საშუალება. აუცილებლობის შემოწმებისას უნდა შეფასდეს ხომ არ არსებობს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალება. განსახილველ შემთხვევაში, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას - სასამართლოს გადატვირთვისაგან დაცვას უზრუნველყოფს პირებისათვის გასაჩივრების უფლების აკრძალვა. ამავდროულად, არ იკვეთება სხვა, ნაკლებად მზღუდავი სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტიანობით უზრუნველყოფდა სასამართლოს განტვირთვას, როგორც ამას მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ, პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრების აბსოლუტური აკრძალვა უზრუნველყოფს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შემზღუდველი ღონისძიება აკმაყოფილებს აუცილებლობის მოთხოვნებსაც.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის განსაზღვრისას, ასევე უნდა შეფასდეს სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის პროპორციულობა ვიწრო გაგებით. თანაზომიერების პრინციპის აღნიშნული ელემენტის მოთხოვნაა, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის.“[62] სადავო ნორმით დადგენილი ბალანსის სამართლიანობის შესაფასებლად უნდა გაირკვეს, რომელი კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსება ხდება სადავო ღონისძიებით. განსახილველ შემთხვევაში ერთმანეთს უპირისპირდება, ერთი მხრივ, სასამართლოს ეფექტიანი ფუნქციონირების, მისი გადატვირთვისგან დაცვის ინტერესი და, მეორე მხრივ, პირის ინტერესი, სასამართლოში გაასაჩივროს პრეზიდენტის გადაწყვეტილება, რომლითაც მას უარი ეთქვა საქართველოს მოქალაქეობის მიღებაზე.

„სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის შეფასებისას მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული იმ უფლებისა თუ სიკეთის მნიშვნელობა, რომლის დასაცავადაც პირს სურს, მიმართოს სასამართლოს. ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რა უფლებრივ სიკეთეს მიემართება სადავო ნორმით დადგენილი აკრძალვა და ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, რამდენად დიდია ამ ურთიერთობის ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების გზით დაშვებული შეცდომის პრევენციისა და გამოსწორების ინტერესი.“[63]

როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში პრეზიდენტის გადაწყვეტილების გასაჩივრების ინტერესს განაპირობებს საქართველოს მოქალაქეობის მოპოვება. საქართველოს მოქალაქეობის არქონის შემთხვევაში პირებს არ გააჩნიათ კონსტიტუციით მინიჭებული არაერთი უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა, როგორიცაა მაგალითად არჩევნებსა და რეფერენდუმში მონაწილეობის უფლება, პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელების უფლება, საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება და კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა უფლებები. ამრიგად, საქართველოს მოქალაქეობის მქონე პირს კანონმდებელი აღჭურვავს მთელი რიგი უფლებებით, რომელთა ხელმისაწვდომობაც მხოლოდ მოქალაქეობის მოპოვებითაა შესაძლებელი.

მხოლოდ საქართველოს მოქალაქე წარმოადგენს ზემოთ დასახელებული, ფუნდამენტური კონსტიტუციური უფლებების სუბიექტს. დასახელებული უფლებებით სარგებლობა უაღრესად მნიშვნელოვანია და პირი რომელიც აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს, უნდა იყოს დაცული, რომ პრეზიდენტის გადაწყვეტილებით, არამართლზომიერად არ შეეზღუდება აღნიშნული უფლებებითა და გარანტიებით სარგებლობის შესაძლებლობა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ.“[64] შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვა კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს პირის შესაძლებლობას, ისარგებლოს საქართველოს მოქალაქისთვის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებებით.

თუმცა, „გასაჩივრების უფლების მნიშვნელობის მიუხედავად, ამა თუ იმ სახელმწიფო ორგანოს გადაწყვეტილების სასამართლოს გზით გასაჩივრების უფლება ყველა შემთხვევაში ვერ იქნება სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის ინტერესზე აღმატებული. ბუნებრივია, ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანოს გადაწყვეტილებების სასამართლო კონტროლი მნიშვნელოვანი გამოწვევის წინაშე დააყენებდა მართლმსაჯულების სისტემას.“[65] ამავე დროს, „ზოგადი ადმინისტრაციული ხასიათის სირთულეები, რასაც შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს გასაჩივრების შემთხვევაში, არ შეიძლება გახდეს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის საფუძველი.“[66] შესაბამისად, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, როგორია სასამართლოს გადატვირთვის საფრთხე და რამდენად გადაწონის იგი პირის ამა თუ იმ უფლების დაცვის ინტერესს.

გასაჩივრების უფლების შეზღუდვის გზით სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვის შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული სადავო ნორმის ძველი რედაქცია, რომლის მოქმედების პირობებშიც შესაძლებელი იყო პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გასაჩივრება, გარდა საქართველოს მოქალაქეობის საგამონაკლისო წესით მინიჭებაზე უარყოფითი გადაწყვეტილებისა. თუმცა აღნიშნული არ გამხდარა სასამართლო სისტემის გადატვირთვის მიზეზი და არ შეუქმნია საფრთხე სასამართლოს ფუნქციონირებისთვის.

აღნიშნულს ადასტურებს სტატისტიკური მონაცემებიც,[67] მაგალითად 2012-2016 წლებში, ნატურალიზაციის გზით საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების ხუთივე ფორმის დაჯამებული მონაცემებით, საქართველოს მოქალაქეობა მიიღო 31 590 პირმა, ხოლო უარი ეთქვა 8,900 პირს. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭების/მინიჭებაზე უარის რიცხვი, ბევრად აღემატება ნატურალიზაციის სხვა ფორმებით მოქალაქეობის მინიჭებას/მინიჭებაზე უარს (დადებითი გადაწყვეტილებების საერთო რაოდენობის 96% მოდის სწორედ საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭებაზე). მაგალითისთვის, 2012-2016 წლებში, როგოც აღინიშნა ნატურალიზაციის გზით საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების ხუთივე ფორმის დაჯამებული მონაცემებით, საქართველოს მოქალაქეობა მიიღო 31 590 პირმა, საიდანაც საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობა მიიღო 30 199 პირმა. მხოლოდ 1 391 პირს, მოქალაქეობა მიენიჭა ნატურალიზაციის დანარჩენი ფორმების მეშვეობით. ამასთან, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ზემოაღნიშნული რიცხვები 5 წლის (2012-2016) მონაცემს წარმოადგენს, შეიძლება იმ დასკვნის გაკეთება, რომ მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილებების უმრავლესობის გასაჩივრებაც კი, არ გამოიწვევდა სასამართლოს მნიშვნელოვან გადატვირთვას. გარდა აღნიშნულისა, მნიშვნელოვანია, რომ წინამდებარე სასარჩელო მოთხოვნა, მსგავსად ნორმის ძველი რედაქციისა, არ ეხება საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების საკითხს, რომელზეც გადაწყვეტილებების ყველაზე დიდი პროცენტული წილი მოდის.

ამასთან, პირისთვის მოქალაქეობის მინიჭების საკითხის გადაწყვეტისას (გარდა საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭებისას, რა დროსაც ფასდება თუ რამდენად აქვს პირს საქართველოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურება ან მისთვის საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭება რამდენად გამომდინარეობს სახელმწიფო ინტერესებიდან), დგინდება - აკმაყოფილებს თუ არა პირი, კანონმდებლობით ამომწურავად განსაზღვრულ პირობებს. აღნიშნული საკითხის გადაწყვეტა მისი მნიშვნელობის მიუხედავად, როგორც წესი, არ გამოირჩევა სირთულით და ყველა შემთხვევაში სადავო არ ხდება. შესაბამისად, არ დასტურდება, რომ განსაკუთრებით მაღალი იქნება ამ კატეგორიის საქმეების განხილვის შედეგად სასამართლოს გადატვირთვის რისკი.

უნდა აღნიშნოს, რომ პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების შემთხვევაში, სასამართლო შეამოწმებს პრეზიდენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერებას. ჩვეულებრივი, გამარტივებული, აღდგენის და სპეციალური წესით მოქალაქეობის მინიჭება/მინიჭებაზე უარის თქმა, არ წარმოადგენს პრეზიდენტის თავისუფალი მიხედულების ფარგლებში გადასაწყვეტ საკითხს (რაც გარკვეულ წილად, განსხვავდება საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭების შემთხვევისგან). კანონით დადგენილი ობიექტური საფუძვლების, კრიტერიუმების არსებობისას პრეზიდენტი ვალდებულია, პირს მიანიჭოს საქართველოს მოქალაქეობა. პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების შემთხვევაში სასამართლო შეამოწმებს გადაწყვეტილების სამართლებრივი და ფაქტობრივი წინაპირობების სისწორეს, ისე რომ არ ჩაერევა მის დისკრეციულ უფლებამოსილებაში.

პირისთვის მოქალაქეობის მინიჭების და მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილება ეფუძნება რიგ ობიექტურ და სუბიექტურ კრიტერიუმებს. მაგალითად, ჩვეულებრივი წესით, გამარტივებული წესით, აღდგენის წესით და სპეციალური წესით მოქალაქეობის მინიჭებისას დგინდება, რამდენად აკმაყოფილებს პირი კანონმდებლობით ამომწურავად განსაზღვრულ ობიექტურ კრიტერიუმებს (მაგ.: კანონიერ საფუძველზე უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში საქართველოს მოქალაქეობის მინიჭების შესახებ განცხადების წარდგენის დღემდე ბოლო 10 წლის განმავლობაში თუ არა; დადგენილ ფარგლებში იცის თუ არა საქართველოს სახელმწიფო ენა; საქართველოში ფლობს თუ არა უძრავ ქონებას; დაქორწინებულია თუ არა საქართველოს მოქალაქეზე და სხვ.). ხოლო, საგამონაკლისო წესით მოქალაქეობის მინიჭებისას ფასდება, ისეთი სუბიექტური კრიტერიუმები, როგორიც არის საქართველოს წინაშე განსაკუთრებული დამსახურების და სახელმწიფო ინტერესების არსებობა (რომლის ფარგლებშიც ფასდება მაგალითად, სხვა ქვეყნის მოქალაქეს საქართველო საკუთარ სამშობლოდ მიაჩნია თუ არა; მის მიერ განხორციელებულმა ინვესტიციამ, სახელმწიფოს ეკონომიკის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა თუ არა და სხვ.). „სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი სტანდარტების განსაზღვრისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოება, რომ ობიექტური, გადამოწმებადი კრიტერიუმების ფარგლებში გადაწყვეტილება ექვემდებარება სასამართლოს მიერ გადახედვას უფრო მკაცრი სტანდარტებით. სასამართლო კონტროლის სტანდარტი, ცხადია, ასეთივე მკაცრი ვერ იქნება ისეთ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება გადაწყვეტილებების გადახედვას სუბიექტური კრიტერიუმების ფარგლებში. როგორც უკვე აღინიშნა, სუბიექტური კრიტერიუმების ნაწილში, განსაკუთრებით ფართოა გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოს მიხედულება და იკლებს გადაწყვეტილების დასაბუთებისა და გადასინჯვის ფარგლები.“[68] „სასამართლო კონტროლმა უნდა გამორიცხოს თვითნებური, მიკერძოებული და დისკრიმინაციული გადაწყვეტილებების მიღება. ცხადია, სასამართლო უფლებამოსილი არ არის, ჩაანაცვლოს გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტი, მის ნაცვლად განახორციელოს დისკრეციული უფლებამოსილება და მიიღოს გადაწყვეტილება, თუმცა, სასამართლომ უნდა შეამოწმოს აღნიშნული სუბიექტის მიერ საკუთარი მიხედულების გამოყენების მართებულობა.[69] აღნიშნულის გათვალისწინებით, კრიტიკულად მნიშნელოვანია, რომ სწორედ ჩვეულებრივი წესით, გამარტივებული წესით, აღდგენის წესით და სპეციალური წესით მოქალაქეობის მინიჭებაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილებების სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა არსებობდეს.

შესაბამისად, სასარჩელო მოთხოვნით გათვალისწინებული გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების მექანიზმის არსებობით, საფრთხე არ ექმნება პრეზიდენტის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლების შეზღუდვასაც.

აქვე უნდა აღინიშნოს, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებულ ქმედებებზე სასამართლო კონტროლის განხორციელების აუცილებლობასთან დაკავშირებით. ერთ-ერთ საქმეზე მოპასუხე მხარე განმარტავდა, რომ სასამართლო კონტროლი უნდა გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლებში განხორციელებულ ქმედებებზე. სასამართლოს განმარტებით, სასამართლო კონტროლი არ შეიძლება გამოირიცხოს იმის გამო, რომ კონსტიტუციური ორგანო ახორციელებს მის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე, „სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით“. ხელისუფლების დანაწილების თანამედროვე, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ მოდელში სასამართლო ხელისუფლების უმთავრესი ფუნქცია სწორედ ხელისუფლების სხვადასხვა ორგანოების ქმედებათა კონსტიტუციურობისა და კანონიერების კონტროლია. ამავე დროს, ხელისუფლების განმახორციელებელი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტების ძირითად უფლებამოსილებებს სწორედ კონსტიტუცია განსაზღვრავს. ამდენად, ზემოხსენებული არგუმენტით მოპასუხე მხარე ფაქტობრივად მიუთითებს, რომ სასამართლო ორგანოებმა უარი უნდა თქვან ყველაზე მნიშვნელოვან სახელმწიფო ორგანოთა ყველაზე მნიშვნელოვანი უფლებამოსილებების განხორციელების კანონიერების კონტროლზე. ხსენებული არგუმენტის გაზიარება სასამართლო ხელისუფლებას დაუკარგავს მის უმთავრეს ფუნქციას და ფაქტობრივად არარად აქცევს ამ უმნიშვნელოვანეს სახელმწიფო ინსტიტუტს.“[70]

გარდა აღნიშნულისა, „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონითვეა დადგენილი საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტის თაობაზე პრეზიდენტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობა. ამდენად, გაუგებარია რას ემსახურება ერთი და იმავე კომპეტენციის ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილებებიდან მხოლოდ ნაწილზე სასამართლო კონტროლის განხორცილება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულისა და საქართველოს მოქალაქისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებებით სარგებლობის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით არ არის დადგენილი სამართლიანი ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. შესაბამისად, სადავო ნორმა არათანაზომიერად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

[1] „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-4 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[2] http://archive.ipu.org/pdf/publications/nationality_en.pdf (20.10.2020), გვ. 3;

[3] საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „ზოგად განათლებას კანონით დადგენილი წესით სრულად აფინანსებს სახელმწიფო. მოქალაქეებს უფლება აქვთ კანონით დადგენილი წესით სახელმწიფოს დაფინანსებით მიიღონ პროფესიული და უმაღლესი განათლება“;

[4] http://archive.ipu.org/pdf/publications/nationality_en.pdf (20.10.2020), გვ. 6;

[5] https://ijrcenter.org/thematic-research-guides/nationality-citizenship/ (20.10.2020);

[6] http://www.oas.org/en/iachr/mandate/Basics/convention.asp (20.10.2020);

[7] მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ საქართველო არ წარმოადგენს ამ კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოს. მიუხედავად ამისა, კონვენციით ამ უფლების გათვალისწინება ცალსახად მეტყველებს მისი, როგორც ადამიანის უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე;

[8] https://academic.oup.com/rsq/article-abstract/27/3/93/1515115?redirectedFrom=fulltext (20.10.2020);

[9] https://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/CERD.aspx (20.10.2020);

[10] იხ.: იქვე, პირველი მუხლის მე-3 პუნქტი;

[11] იქვე, მე-12 და მე-13 მუხლები;

[12] იქვე, მე-14 მუხლი;

[13] იქვე, მე-17 მუხლი;

[14] საქართველოს მოქალაქეობა არამართლზომიერად შეწყვეტილად მიიჩნევა, თუ პირი საქართველოს მოქალაქეობას ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობის გარეშე დაკარგავს (ორგანული კანონის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი);

[15] „საქართველოს მოქალაქეობის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლი;

[16] იქვე, 31-ე მუხლი;

[17] იქვე, 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტი;

[18] იქვე, 31-ე მუხლი;

[19] იქვე, მე-12 მუხლის პირველი პუნქტი;

[20] იქვე, მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი;

[21] იქვე, მე-14 მუხლი;

[22] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება, II. პ. 94;

[24] კომისია შედგება 6 წევრისაგან, რომლებსაც ნიშნავს სააგენტოს თავმჯდომარე. კომისიის 2 წევრი (მათ შორის, კომისიის თავმჯდომარე) ინიშნება სააგენტოს თანამშრომლებისაგან, 2 წევრი − საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის და 2 წევრი − საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციის მოსამსახურეებისაგან, ამ უწყებების წარდგინებით. ხმების გაყოფის შემთხვევაში გადამწყვეტია თავმჯდომარის ხმა (ორგანული კანონის 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტი);

[25] „საქართველოს მოქალაქეობის საკითხთა განხილვისა და გადაწყვეტის შესახებ დებულების“ მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი;

[26] იქვე, მე-18 მუხლი;

[27] იქვე, მე-19 მუხლი;

[28] იქვე, 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტი;

[29] თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2016 წლის 15 ივნისის №3ბ/1474-15 გადაწყვეტილება, გვ. 5;

[30] ასეთი მიდგომით გამოირჩევიან შემდეგი სახელმწიფოები: ავსტრია, ბულგარეთი, კვიპროსი, გერმანია, ესპანეთი, ფინეთი, ირლანდია, იტალია, ლატვია, მალტა, პორტუგალია, შვედეთი, დიდი ბრიტანეთი.

[31]ეს მიდგომა არის შემდეგ სახელმწიფოებში: ბელგია, ჩეხეთი, ესტონეთი, საბერძნეთი, საფრანგეთი, ხორვატია, უნგრეთი, ლიეტუვა, ლუქსემბურგი, ნიდერლანდები, პოლონეთი; https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/00_eu_emn_study_synthesis_report_citizenship_final_en.pdf , გვ. 22;

[32] იხ.: იქვე, გვ. 26

[33]https://www.zh.ch/content/dam/zhweb/bilder-dokumente/themen/migration-integration/einbuergerung/ebo_handbuch_einbuergerungen.pdf , გვ. 75;

[34] https://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/34478/EUDO_CIT_2015_02-Germany.pdf , გვ. 13;

[35] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/08_estonia_citizenship_study_en.pdf , გვ. 19;

[36] https://www.legislationline.org/download/id/6568/file/Moldova_Citizenship_Law_2000_am2003_eng.pdf ;

[37] კანონპროექტის განმარტებითი ბარათი, იხ.: https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/185189?;

[38] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება, II. პ. 59;

[40] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №2/7/779 გადაწყვეტილება, II. პ. 9;

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება, II. პ. 55;

[42] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 ივლისის №2/1/598 გადაწყვეტილება, II. პ. 45;

[43]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/1/403,427 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[44] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[45] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება, II. პ. 14;

[46] საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-3 პუნქტი;

[47] იქვე, მე-19 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[48] იქვე, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი;

[49] იქვე, 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი;

[50] იქვე, 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტი;

[51] http://archive.ipu.org/pdf/publications/nationality_en.pdf (20.10.2020), გვ. 3;

[52] ხელმისაწვდომია აქ: https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/090000168007f2c8;

[53] „მოქალაქეობის არმქონე პირთა სტატუსის შესახებ“ კონვენციის 32-ე მუხლი;

[54] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N2/12/1229, 1242, 1247, 1299 გადაწყვეტილება, II. პ. 9;

[55] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის №1/3/161 გადაწყვეტილება, პ. IV;

[56] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება, II. პ. 15;

[57] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება, II. პ. 9;

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 15;

[59] კანონპროეტის განმარტებითი ბარათი, გვ. 5 (იხ. https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/185189? );

[60] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/1/574 გადაწყვეტილება, II. პ. 69;

[61] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, II. პ. 48;

[62] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის N3/4/550 გადაწყვეტილება, II. პ. 43;

[63] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის NN2/12/1229, 1242, 1247, 1299 გადაწყვეტილება, II. პ. 21;

[64] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2010 წლის 28 ივნისის N3/1/466 გადაწყვეტილება, II. პ. 14;

[65] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N2/12/1229, 1242, 1247, 1299 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[66] საკონსტიტუციო სასმართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის N2/6/264 გადაწყვეტილება, II. პ. 2;

[67] მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის 2017 წლის მიგრაციის პროფილი, 45 გვ., ცხრილი N27, იხ.: http://migration.commission.ge/files/migraciis_profili_2017_a4_new.pdf;

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის N3/2/717 გადაწყვეტილება, II, პ. 62;

[69] იქვე, პ. 63;

[70] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 17 დეკემბრის N3/24/1459 საოქმო ჩანაწერი, II, პ.14;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა