სალომე ზეინკლიშვილი,მარიამ ტაგანაშვილი, ანა ნაკანი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დოკუმენტის ტიპი	კონსტიტუციური სარჩელი
ნომერი	N1619
კოლეგია/პლენუმი	II კოლეგია - , ,
ავტორ(ებ)ი	სალომე ზეინკლიშვილი, მარიამ ტაგანაშვილი, ანა ნაკანი, მარიამ ბიბილური, თათია თურმანიშვილი, ლიზი ყიფიანი, გიორგი გუნთაიშვილი, გიორგი ლელუაშვილი, ლიზი ლაზიშვილი, ნუცა ოთხვანი
თარიღი	15 ივლისი 2021

თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

ბ. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

სადავო ნორმა	კონსტიტუციის დებულება
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰მუხლის სიტყვები: „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა;“	საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება: „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა.“
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰მუხლის სიტყვები: “...გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით...“	საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი მეორე პუნქტი: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.“
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵-ე მუხლის სიტყვები: “საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია;“	საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება: „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა.“
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵-ე მუხლის სიტყვები: „გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით....თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.“	საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი მეორე პუნქტი: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.“
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის სიტყვები: „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ;“	საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება: „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა.“
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹მუხლის სიტყვები: „ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე.“	საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი მეორე პუნქტი: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.“
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹მუხლის სიტყვები: „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია).“	საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადება: „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა.“
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹მუხლის სიტყვები: „..ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.“	საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი მეორე პუნქტი: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.“

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 მუხლის ,,ა“ ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი;

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს. არ არსებობს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ -ე მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის არმიღების საფუძვლები, კერძოდ:

ა) იგი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ამ კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) იგი შეტანილია უფლებამოსილი პირის ან ორგანოს (სუბიექტის) მიერ, ვინაიდან სადავო ნორმების მოქმედება შეიძლება გავრცელდეს ჩვენზეც და წარმოვადგენთ „პოტენციურ მსხვერპლებს“. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის (შემდგომში სსკ) 248¹მუხლებით გათვალისწინებული იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევის შემთხვევაში რეალური საფრთხე არსებობს იმისა, რომ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული სანქციები დაგვეკისროს. გარდა ამისა, იმ რეალობის გათვალისწინებით, რომ კოვიდ-19-ით გამოწვეული პანდემია კვლავ გრძელდება, ნებისმიერ დროს შესაძლებელია გაუარესდეს ეპიდემიოლოგიური სიტუაცია, რამაც შესაძლოა კვლავ შექმნას საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების საჭიროება, შესაბამისად, კვლავ რელევანტური გახდეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹მუხლების ამოქმედება. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, „პოტენციურ მსხვერპლებს“ წარმოვადგენთ ამ ნორმებთან მიმართებითაც.

გ) მასში მითითებული თითოეული სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განსჯადია;

დ) მასში მითითებული ყველა სადავო საკითხი უკვე გადაწყვეტილი არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, გარდა ამ კანონის 21¹ მუხლით გათვალისწინებული შემთხვევებისა;

ე) მასში მითითებული სადავო საკითხები გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა არ არის დარღვეული;

ზ) არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სარჩევი

ნაწილი I- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის 1-ლი წინადადებით დაცული სფერო. 10

1.2. კონტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ფორმალური მოთხოვნა 15

1.3. სადავო ნორმათა შინაარსი. 18

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების
შინაარსი. 18

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების შინაარსი. 20

1.4. სადავო ნორმების განჭვრეტადობა (განსაზღვრულობა). 21

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი. 21

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი 28

საპროცესო გარანტიები საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა
კოდექსში. 31

ნაწილი II- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა მე-9 მუხლთან მიმართებით

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით დაცული სფერო. 36

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტი. 36

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი. 36

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების ურთიერთმიმართება. 39

2.2. სადავო ნორმების მიმართების დადგენა კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან. 40

საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილება სასჯელის კონსტიტუციურობაზე
მსჯელობისას. 42

სასამართლოს კომპეტენცია სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას. 42

სასამართლოს კომპეტენცია ჯარიმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას. 44

2.3. წარმოადგენს თუ არა გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა აშკარად, უხეშად არაპროპორციულს და უთანაბრდება თუ არა სასტიკ, არაადამიანურ მოპყრობასა და სასჯელს 44

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების კრიმინალიზების მიზნები. 46

სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობის მიზნები. 46

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების ხასიათი, მისი სიმძიმე და ქმედებით გამოწვევადი საფრთხე. 48

2.4. სასჯელის ზომა - ობიექტური აუცილებლობა, თუ უსაფუძვლო ტვირთი? 48

სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელი. 49

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული სახდელი. 51

სანქციის შეუსაბამობა სოციალურ ფონთან. 52

ადამიანის ობიექტივიზაცია სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში. 54

სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფა. 56

აბსოლუტურად განსაზღვრული ადმინისტრაციული სანქცია. 57

ბლანკეტურობა სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელისას. 59

ნაწილი III სხვა ქვეყნების გამოცდილება და საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებები

3.1. COVID-19-ის წინააღმდეგ სახელმწიფოების პრაქტიკის ანალიზი სანქციებთან
მიმართებით.. 60

სახელმწიფოთა ნორმატიული ჩარჩოს ანალიზი. 60

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. 71

სასჯელის ბლანკეტურობა. 72

ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასება და COVID-19-ის წინააღმდეგ მიღებული
სანქციები. 73

3.2. საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციები. 76

Amnesty International 76

ეუთო.. 78

ევროპის საბჭო და ევროპული საბჭო.. 80

ვენეციის კომისია. 81

ნაწილი I- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის 1-ლი წინადადებით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის 1-ლი წინადადება :

„არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა“.

საქართველოს საკონსტიტუციო პრაქტიკიდან გამომდინარე, ნათლად ჩანს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი მოიაზრებს განჭვრეტადობის პრინციპს. „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის (ახლანდელი 31-ე მუხლის მე-9 ნაწილი) პირველი წინადადება უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას წინასწარ დადგენილი, საჯაროდ ხელმისაწვდომი და არა ინდივიდუალიზებული სამართლებრივი წესების შესაბამისად, შეძლოს იმის განჭვრეტა თუ რა ქმედებები წარმოადგენს სამართალდარღვევებს და საკუთარი ქცევის შესაბამისად წარმართვა, რაც უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა თვითნებური დევნისა და ბრალდების წინააღმდეგ.“^{^[1]}

კანონის განჭვრეტადობა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პრინციპია ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწიფოსათვის „კანონის უზენაესობა ხელისუფლებისაგან მოითხოვს რომ: კანონს, რომელსაც ემორჩილება ყველა, უნდა იყოს განსაზღვრული, განჭვრეტადი, ზუსტად და მკაფიოდ ფორმულირებული, რათა ყველამ აღიქვას მისი შინაარსი და ადამიანებს შეეძლოთ თავიანთი მოქმედებების კანონის ნორმებთან შესაბამისობაში მოყვანა.”^{^[2]}

„კანონად“ შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა“^{^[3]}

“განჭვრეტადი და არაორაზროვანი კანონმდებლობა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პირის დაცვას სამართალშემფარდებლის თვითნებობისგან, მეორე მხრივ კი, ადგენს გარანტიას, რომ პირმა მიიღოს მკაფიო შეტყობინება სახელმწიფოსგან, რათა მოახერხოს ნორმის სწორი აღქმა, განსაზღვროს, რომელი ქმედებაა კანონით აკრძალული და რომელ ქმედებას შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, განჭვრიტოს საკუთარ ქმედებაში აკრძალული ქმედების ნიშნები და წარმართოს საკუთარი ქცევა კანონმდებლობით დადგენილი წესების შესაბამისად”^{^[4]}.

განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპს განმტკიცებს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-7 მუხლი, რომლის თანახმადაც არავინ უნდა დაისაჯოს იმ ქმედებისთვის, რომელიც მისი ჩადენის მომენტისათვის არ ითვლებოდა დანაშაულად.^{^[5]} ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, არ შეიძლება ეს მუხლი გავიგოთ მხოლოდ, როგორც უკუძალის ამკრძალავი ნორმა, არამედ იგი თავის თავში მოიაზრებს იმასაც, რომ პასუხისმგებლობის დამკისრებელი ნორმა იყოს განჭვრეტადი. თუკი ნორმა არ იქნება სათანადოდ ხელმისაწვდომი და განჭვრეტადი სასამართლო ამას მიიჩნევს, როგორც კონვენციის მე-7 მუხლის დარღვევას.^{^[6]}

პირმა კანონის წაკითხვის შემდეგ უნდა შეძლოს იმის გაგება კონკრეტულად რა ქმედებაა დასჯადი, რა უნდა გააკეთოს/არ უნდა გააკეთოს, რომ მოცემული დანაწესი არ დაარღვიოს. კანონში სიტყვებისა თუ წინადადებების წყობიდან გამომდინარე, უნდა შეძლოს იმის დადგენა, თუ რა ქმედება გამოიწვევს სამართლებრივ პასუხისმგებლობას და რა იქნება სასჯელი ამ ქმედებისათვის. ^{^[7]} ინდივიდმა უნდა შეძლოს მოცემული ნორმის მიღება როგორც გონივრული რჩევა, გონივრული რჩევა გაგებულ უნდა იქნას ისე, რომ ის იძლეოდეს კონკრეტულ სამართლებრივ რჩევას.^{^[8]} ამ უკანასკნელში შესაძლოა მოვიაზროთ იურისტის მიერ გაწეული კონსულტაციაც, რადგანაც განჭვრეტადობის სტანდარტი საკმაოდ მოქნილია და სასამართლო სხვადასხვა კონკრეტულ შემთხვევას იკვლევს ამ საკითხის განსჯისათვის.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ სტანდარტი დაადგინა საქმეში Cantoni v. France, მოცემულ საქმეში სასამართლომ მიუთითა, რომ კანონი უნდა იყოს არამარტო კონკრეტული და ზუსტი, არამედ ის ბალანსში უნდა იყოს მის ზოგად ხასიათთან.^{^[9]} ამასთანავე, სასამართლო იმასაც უთითებს, რომ ფაქტობრივად შეუძლებელია კანონი აბსოლუტურად ცხადად იყოს ჩამოყალიბებული, ასეთ შემთხვევებშიც კი, არა ზოგადი ხასიათი და ზედმეტი კონკრეტიკა ქმნის საფრთხეს, რომ კანონი გახდეს მოუქნელი და გამოუსადეგარი.^{^[10]} აქედან გამომდინარე, ბალანსის დაცვას მოცემული მუხლის მოთხოვნების დაკმაყოფილებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. ამასთანავე, სასამართლოს მსჯელობის თანახმად, სიცხადე ყველაზე უფრო აქტუალური მაშინაა, როდესაც საქმე გვაქვს დისკრეციულ უფლებამოსილებასთან. სასამართლო უთითებს, რომ აუცილებელია კონკრეტულად განისაზღვროს დისკრეციის ფარგლები.^{^[11]}

სასამართლო მოითხოვს, რომ კანონში შედეგები იმგვარად იყოს გამოხატული, რომ ინდივიდმა მათი წინასწარ აღქმა შეძლოს, თუმცა ის ამ სტანდარტის შეფასებისას შიდა კანონმდებლობასაც ითვალისწინებს, კერძოდ, პირთა სტატუსსა და რაოდენობას, რომელსაც ეს კანონი მიემართება.^{^[12]} როდესაც საქმე გვაქვს პროფესიულ საქმიანობასთან განჭვრეტადობის სტანდარტი შესაძლოა არც ისე მკაცრი იყოს, რადგან სპეციალურ დაწესებულებებს/სპეციალიზირებულ პირებს სიფრთხილის უფრო მაღალი კრიტერიუმები მოეთხოვებათ.^{^[13]}

ამ ნაწილში აუცილებელია აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმები მიემართება არა რომელიმე კონკრეტულ ჯგუფს ან სპეციალობის ადამიანს, არამედ მთელ საზოგადოებას. მაშასადამე, ამ შემთხვევაში კანონმდებელს ვერ ექნება იმის ვარაუდი, რომ სპეციალიზებულ პირს უფრო მეტად მოეთხოვება კანონის ზუსტად ამოკითხვა, უფრო მეტიც, საზოგადოება მრავალფეროვანია და აუცილებელია მსგავსი ხასიათის ნორმები ჩამოყალიბებული იყოს მკაფიოდ, კონკრეტულად და განჭვრეტადად. მით უმეტეს ისეთ შემთხვევებში, როცა მათ მიერ განსაზღვრული სანქცია ასეთი სიმკაცრისაა. შესაბამისად, მოცემულ ვითარებაში განჭვრეტადობის სტანდარტი მაღალია, რაც გამომდინარეობს არა მარტო იქიდან, თუ ვის მიემართება მოცემული ნორმა, არამედ თავად ნორმის შინაარსიდანაც.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე პასუხისმგებლობის დამკისრებელი ნორმა უნდა იყოს ხელმისაწვდომი და განჭვრეტადი. მოცემული გულისხმობს, რომ მართლსაწინააღმდეგო ქმედება და სასჯელი ამ ქმედებისათვის ცხადად უნდა იკითხებოდეს ნორმიდან. ნორმის ფორმულირებიდან გამომდინარე, გარემოებების გათვალისწინებით გონივრულობის ფარგლებში, ინდივიდს უნდა შეეძლოს იმ ქმედებების გაცნობიერება, განჭვრეტა, რაც მისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას გამოიწვევს.^{^[14]}

მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო განჭვრეტადობის პრინციპის განმარტებისას აქცენტს აკეთებს არა მხოლოდ სისხლისსამართლებრივ, არამედ ზოგადად პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებზე.

VYERENTSOV v. UKRAINE საქმეში, რომელშიც გასაჩივრებული იყო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმები, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-7 მუხლის დარღვევა ნორმის ბუნდოვანების გამო. ^{^[15]}

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მსგავსად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, განჭვრეტადობის პრინციპი მიესადაგება ზოგადად პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებს. მიუხედავად იმისა ნორმა არის სისხლისსამართლებრივი თუ ადმინისტრაციული, ნებისმიერი მათგანი უნდა პასუხობდეს განჭვრეტადობის პრინციპის მოთხოვნებს. „პასუხისმგებლობის დაკისრების კონტექსტში, კონსტიტუციის მოთხოვნაა, არსებობდეს კონკრეტული, მკაფიოდ განსაზღვრული საკანონმდებლო ნორმა, რომლის საფუძველზეც, შესაძლოა მოხდეს პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება“^{^[16]} „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტია კანონიერების პრინციპის განუყოფელი ნაწილია და განამტკიცებს პირის ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრისა და პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ სტანდარტებს“^{^[17]}

პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები უნდა აკმაყოფილებდეს განსაზღვრულობის მაღალ სტანდარტს, გარკვეული ქმედების ამკრძალავი და მისი ჩადენისთვის პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები საკმარისი სიცხადით უნდა იყოს ფორმულირებული.

ისევე, როგორც სისხლის სამართლის კოდექსი, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიც შეიცავს აკრძალული ქმედებებისათვის პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებს. ამ შინაარსობრივი მსგავსებით, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ამავე კონსტიტუციის პრინციპებთან და სულისკვეთებასთან ერთობლიობაში განხილვისას ნათელი ხდება, რომ იგი უნდა უზრუნველყოფდეს პირის ზოგად დაცვას სამართალშემფარდებლის თვითნებობისგან და იძლეოდეს გარანტიას, რომ პასუხისმგებლობის დამკისრებელი ნორმა ცხადყოფდეს რომელი ქმედებაა კანონით აკრძალული და რომელ ქმედებას შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის სიტყვისმიერი განმარტება, იმ გადმოსახედიდან, რომ გამოყენებულია ტერმინი სამართალდარღვევა, გვიჩვენებს რომ ამ უკანასკნელში, როგორც სისხლის სამართლებრივი, ასევე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებიც მოიაზრება. აღნშნულს ადასტურებს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც, „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადებიდან ჩანს, რომ საქმე ეხება ქმედებას, რომელიც შეიძლება შეფასდეს სამართალდარღვევის კუთხით. კონსტიტუცია ზოგადად საუბრობს სამართალდარღვევაზე და უნდა ვიფიქროთ, რომ მასში არ მოიაზრება მარტო სისხლისსამართლებრივი დელიქტები“^{^[18]}.

ამდენად, საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლომ ზემოთ მოყვანილ გადაწყვეტილებაში კონსტიტუციის ეს გარანტია გაავრცელა ზოგადად სამართალდარღვევაზე. ვინაიდან სისხლის სამართლებრივი ნორმების ბუნების მსგავასად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმები აწესებს პასუხისმგებლობას აკრძალული ქმედებებისათვის, პირს ორივე შემთხვევაში თანაბრად უნდა ჰქონდეს გარანტია რომ წაიკითხოს განჭვრეტადი კანონი, რათა სწორად აღიქვას იგი და საკუთარი ქცევა კანონმდებლობით დადგენილი წესების შესაბამისად წარმართეოს.

„ქმედების დასჯადად გამოცხადების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება კანონმდებლის ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას წარმოადგენს. შესაბამისად, მან ეს უფლებამოსილება ისე უნდა გამოიყენოს, რომ საშუალება არ მიეცეს სამართალშემფარდებელს, სამოსამართლეო პრაქტიკის საფუძველზე, თავად შექმნას სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედების შემადგენლობა“^{^[19]}. საერთო ჯამში, საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლი განსაზღვრულობის პრინციპით ბოჭავს კანონმდებელს პასუხისმგებლობის დაწესებისას^{^[20]} და შესაბამისად, მის საფუძველზე ცალკე აღებული სადავო ნორმის განუჭვრეტადობა შეიძლება იყოს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი^{^[21]}.

მაშასადამე, ცალსახაა რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით დადგენილი განჭვრეტადობის გარანტია უნდა გავრცელდეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმებზეც, კერძოდ კი, ამ შემთხვევაში, 42¹⁰-ე და 177¹⁵ მუხლებზეც.

1.2. კონტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ფორმალური მოთხოვნა

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ისიც, რომ მოცემულ შემთხვევაში მთავრობაზე დელეგირებული უფლებამოსილება ზრდის მთავრობის მიერ უფლების არაპროპორციულად შეზღუდვისა და დისკრეციის არაგონივრულად გამოყენების რისკს. ამის უკეთ გამოსაკვეთად საჭიროდ ვთვლით, მიმოვიხილოთ სადავო ნორმების განუჭვრეტადობის მიზეზად გამოკვეთილი დელეგირების საკითხი.

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით განსაზღვრული პრინციპი „არავითარი სასჯელი კანონის გარეშე.“ აღნიშნული გულისხმობს იმას, რომ არანაირი სასჯელი და პირთა უფლებათა შეზღუდვა არ უნდა იყოს დაწესებული კანონმდებლობის გარეშე. ეს კი, თავის მხრივ, მოიზრებს იმ ფორმალურ მოთხოვნას, რომ სასჯელიც და სამართალდარღვევის შემადგენლობაც კანონით უნდა იყოს განსაზღვრული, რაც მოცემულ შემთხვევაში არ გვაქვს.

უფრო კონკრეტულად- სადავო ნორმებით სამართალდარღვევად/დანაშაულად გამოცხადებულ კონკრეტული აკრძალვების ნუსხა და დანაშაულებრივი ქმედების შემადგენლობა მოცემულია არა დასახელებულ საკანონმდებლო აქტებში, არამედ ამ მომენტისათვის საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილებაში „იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ.“ ამავე დადგენილების მე-3 მუხლით მის განუყოფელ ნაწილად არის აღიარებული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების აღკვეთის ღონისძიებებისა და ახალი კორონავირუსით გამოწვეული დაავადების შემთხვევებზე ოპერატიული რეაგირების გეგმის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 28 იანვრის N164 განკარგულება, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება N322 დადგენილების მოთხოვნებს. აღსანიშნავია ისიც, რომ მხოლოდ დასახელებულ სამართლებრივ აქტებში მათი მიღებიდან დღემდე 200-ზე მეტი ცვლილებაა განხორციელებული. 2020 წლის 12 ოქტომბრის მდგომარეობით კონსოლიდირებული N164 განკარგულება აერთიანებს დაახლოებით 250 პუნქტს/ქვეპუნქტს. ბრძანება 250 შესასრულებლად სავალდებულო წესს ადგენს ფიზიკური და იურიდული პირებისთვის, ასევე სახელმწიფო ორგანოებისათვის. იმავდროულად, ეს ნორმატიული მოთხოვნები უნდა შესრულდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგებიან N322 დადგენილებას, რომელიც, თავის მხრივ, უფრო მეტი რაოდენობის მოთხოვნას შეიცავს^{^[22]}. ეს ყველაფერი ცხადყოფს, რომ დარღვეულია კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ფორმალური მოთხოვნა.

პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ უნდა მიღოს პარლამენტმა და არა მთავრობამ კანონი, მარტივ ლოგიკას ეფუძნება - საკანონმდებლო ორგანოს მიერ ნორმატიული აქტის მიღებისას, დაცულია სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი, გონივრული განსჯა, კანონის მიღების პროცედურული წესიც. ვინაიდან მაშინ, როდესაც მთავრობას შეუძლია დროის უმცირეს მონაკვეთში ერთპარტიულად იმსჯელოს და დაამტკიცოს საყოველთაო ქცევის წესი, პარლამენტის, როგორც კოლექტიური ორგანოს ვალდებულებაა, კანონის მიღებისას იხელმძღვანელოს გონივრული განსჯით, რასაც უზრუნველყოფს კანონის განხილვისას პარლამენტში მოწინააღმდეგეთა არსებობა. ის დათქმა, რომ საზოგადო ხასიათის საყოველთაოდ დადგენილი ქცევის წესებს უნდა ახასიათებდეს მაქსიმალური რაციონალურობა და ეფექტურობა, მთავრობის მიერ კანონის მიღებისას ნაკლებად რეალისტურია, რაც სამართლებრივ სტაბილურობასა და უსაფრთხოებას უშლის ხელს. ვენეციის კომისიის მიერ 2020 წლის 9 ოქტომბერს მიღებულ შუალედურ ანგარიშშიც აღნიშნულია, რომ [Covid-19- თან დაკავშირებით] საყოველთაო კონსესუსმა შესაძლებლობა მისცა სახელმწიფოებს მიეღოთ ზომები, რომლებიც მანამდე იყო წარმოუდგენელი, ბევრი ფუნქცია, რომელსაც ახორციელებდა პარლამენტი გადანაწილდა სხვადასხვა სახელმწიფო ორგანოებზე და დადგინდა ახალი პროცედურები, რომლებიც მანამდე არ არსებობდა, რაც ძირს უთხრის სამართლებრივ განჭვრეტადობას. ^{^[23]}

პასუხისმგებლობის სფერო რომ კანონმდებლობის ექსკლუზიური კომპეტენციის ნაწილია, პირველ რიგში აღნიშნულია საქართველოს კონსტიტუციაში. კერძოდ, კონსტიტუციის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის (ბ) ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას მიეკუთვნება: სისხლის სამართლის, სასჯელაღსრულების, სამოქალაქო სამართლის, ინტელექტუალური საკუთრების, ადმინისტრაციული სამართლის, შრომის სამართლის, საპროცესო კანონმდებლობა.^{^[24]} რაც ცხადყოფს, რომ პასუხისმგებლობის დაწესება საკანონმდებლო ორგანოს- პარლამენტის პრეროგატივაა. ამასთანავე, საქართველოს ორგანული კანონის- „ნორმატიული აქტების შესახებ“- მე-8 მუხლი ჩამოთვლის საქართველოს საკანონმდებლო აქტის რეგულირების სფეროს, სადაც ხაზგასმითაა აღნიშნული, რომ მხოლოდ საქართველოს საკანონმდებლო აქტით შეიძლება განისაზღვროს: ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელებისა და დაცვის პირობები და წესი, იურიდიული პასუხისმგებლობისა და იძულების ზომის გამოყენების საკითხები; სისხლის, სისხლის სამართლის საპროცესო, ადმინისტრაციული, ადმინისტრაციული საპროცესო, სასჯელაღსრულების კანონმდებლობა. ^{^[25]}

დამატებით, ის, რომ ქმედების აკრძალვასა და მათთვის სისხლის თუ ადმინისტრაციული სამართლებრივი პასუხისმგებლობების დადგენას საქართველოს კონსტიტუცია პარლამენტის ექსკლუზიურ კომპეტენციად განიხილავს, არაერთხელ აღუნიშნავს საკონსტიტუციო სასამართლოს: „ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა, სახდელის დაწესება და მისი სიმძიმის განსაზღვრა სახელმწიფოს (კანონმდებლის) ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს ...“^{^[26]}. ასევე “ქმედების დასჯადად გამოცხადების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება კანონმდებლის ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას წარმოადგენს. შესაბამისად ... საშუალება არ მიეცეს სამართალშემფარდებელს, სამოსამართლეო პრაქტიკის საფუძველზე, თავად შექმნას სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედების შემადგენლობა“.^{^[27]} ეს ყველაფერი ცხადყოფს, რომ კანონმდებლობითა და საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, სასჯელისა და სამართალდარღვევის ქმედების შემადგენლობის განსაზღვრა პარლამენტის ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს.

სამართლებრივი სახელმწიფოს ნაწილია ამასთანავე ის წესი, რომ მთავრობის მიერ გამოცემული კანონქვემდებარე აქტების საერთო სასამართლოების მიერ შემოწმების შესაძლებლობა უნდა არსებობდეს. ვინაიდან თუ იმდენად განუსაზღვრელია ნორმა და თუ კანონი თავად არ ადგენს კონკრეტული ქცევის წესებს, მაშინ მის შესახებ სასამართლოც ვერ იმსჯელებს. მთავრობის მიერ მიღებული აქტი ითავსებს პარლამენტის ფუნქციას და მოქალაქეებს ართმევს შესაძლებლობას, რომ ეფექტურად დაიცვან უფლებები საერთო სასამართლოში. მოცემული არგუმენტები წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციურ პრინციპებთან და კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნასთან.

უფლების შეზღუდვის აბსოლუტური დელეგირების მთავრობაზე დაშვება უპირველეს ყოვლისა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-4 მუხლს, რომლის მიხედვითაც, „სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით.“ შესაბამისად, უფლებების შეზღუდვის ფარგლები, მასშტაბები და შინაარსი სწორედ საკანონმდებლო ორგანომ უნდა განსაზღვროს, ხოლო მთავრობამ დააკონკრეტოს აღსრულების გზები. -„მხოლოდ საქართველოს პარლამენტია აღჭურვილი კონსტიტუციური მანდატით, მიიღოს გადაწყვეტილებები ისეთ საკითხებთან მიმართებით, რომლებიც ფუნდამენტურ გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე.“^{^[28]}

მოცემულ შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტმა აღმასრულებელ ხელისუფლებას მიანიჭა განუსაზღვრელი უფლებამოსილება, დაადგინოს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების ქმედების შემადგენლობა. სწორედ ამ უფლებამოსილების განხორციელების საფუძველზე ეკისრებათ პირებს ადმინისტრაციული და სისსხლისსამართლებრივი სანქციები. კიდევ ერთხელ ხაგზასმით უნდა აღინიშნოს ის, რომ პასუხისმგებლობის დადგენის სფერო თავისთავად მოიცავს არა მარტო სასჯელის დაწესებას, არამედ ქმედების შემადგენლობის განსაზღვრასაც, რაც მოცემულ შემთხვევაში მოხდა მთავრობის მიერ. შესაბამისად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს პარლამენტმა, ირიბად, აღმასრულებელ ხელისუფლებას მიანიჭა ადმინისტრაციული/სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმათა შემადგენლობის განსაზღვრის უკონტროლო უფლებამოსილება, რომელიც მხოლოდ პროპორციულობის პრინციპის დაცვის ზოგადი დათქმით არის შეზღუდული.^{^[29]}

აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, დელეგირება უნდა ხდებოდეს მკაცრად განსაზღვრული კრიტერიუმების, პირობების შესაბამისად, რაც მინიჭებულ უფლებამოსილებას მოაქცევს სამართლებრივ ჩარჩოში და უზრუნველყოფს სამართლიანი ბალანსის დაცვას დისკრეციის მიზნებსა და მისი ბოროტად გამოყენების რისკს შორის. ^{^[30]} მსგავსი რამ განჭვრეტადს გახდის დისკრეციის განხორციელების საფუძველს და წინაპირობებს ნებისმიერი ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებას დაქვემდებარებული პირისათვის.^{^[31]} რაც ასევე პრობლემურია მოცემულ ფაქტობრივ გარემოებებში, ვინაიდან მთავრობა აღჭურვილია სამართლებრივ ინსტრუმენტთა ფართო სპექტრით, რომელთაც იყენებს მისი საქმიანობის პროცესში. ამასთან, საქართველოს პარლამენტის მიერ საქართველოს მთავრობისთვის თითქმის შეუზღუდავი უფლებამოსილების დელეგირება ზრდის ძალაუფლების ერთ შტოში მოქცევისა და თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს.

მოსარჩელე მხარე იმასაც აღნიშნავს, რომ დადგენილი შეზღუდვები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოების ეკონომიკურ მდგომარეობასა და ფინანსურ საჭიროებაზე. შესაბამისად, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების მიღებას სჭირდება მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე ორგანოს - საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილება და დაუშვებელია ამ საკითხების საქართველოს მთავრობის მიერ დარეგულირება. ამდენად, მათი მთლიანად მთავრობაზე დელეგირება, ისე რომ თავად კანონი არ განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის წინაპირობებსა თუ მასშტაბს, დასჯადი ქმედების შემადგენლობას, ეწინააღმდეგება კონტიტუციურ მოთხოვნებს, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპსა და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ განჭვრეტადობის სტანდარტებს.

1.3. სადავო ნორმათა შინაარსი

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების შინაარსი

სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის თანხმად: „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით, ხოლო იურიდიული პირისა − 10 000 ლარით.

აღნიშნული მუხლი პირდაპირ არ ასახელებს თუ რა ქმედებებს კრძალავს. იგი მიუთითებს განსხვავებულ საკანონმდებლო აქტზე, რომელიც არათუ დამატებით, დამაზუსტებელ ან განმარტებით სახეს ატარებს, არამედ იმ აკრძალულ ქმედებათა ჩამონათვალსაც არ მოიცავს, რომელიც სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით დასჯადი იქნება.

პირდაპირი სიტყვისმიერი წაკითხვით ცხადია რომ სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე და მის მიერ დადგენილ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებზე. თუმცაღა, თავად აღნიშნულ კანონში პირი ვერ შეძლებს იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების ამოკითხვას, რადგან თავის მხრივ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³-ე მუხლი ამგვარი წესის დადგენის უფლებამოსილების დელეგირებას ახდენს მთავრობასა და მის მიერ განსაზღვრულ სამინისტროზე, შესაბამისად, მოქალაქემ აკრძალულ ქმედებათა დასადგენად უნდა მიმართოს კანონქვემდებარე აქტებს, კერძოდ კი, დადგენილებებსა და ბრძანებებს.

ამგვარ რელევანტურ დადგენილებას ამ ეტაპზე წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისი №322 დადგენილება იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ, რომლის მე-3 და მე-3² მუხლების თანახმად აკრძალული ქმედებები N322-ე დადგენილებასთან ერთად, დამატებით უნდა ვეძიოთ „საქართველოში ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების აღკვეთის ღონისძიებებისა და ახალი კორონავირუსით გამოწვეული დაავადების შემთხვევებზე ოპერატიული რეაგირების გეგმის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 28 იანვრის №164 და „კორონავირუსით (SARS-CoV-2) გამოწვეულ ინფექციაზე (COVID-19) სავალდებულო ტესტირებას დაქვემდებარებულ პრიორიტეტულ პირთა ნუსხისა და ჩატარების წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 15 ივნისის №975 განკარგულებებში. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის დანაწესი ხელს არ უშლის მთავრობას/სამინისტროებს რეგულაციები განუსაზღვრელი რაოდენობის დადგენილებებსა, განკარგულებებსა თუ ბრძანებებში გადაანაწილონ, რამაც რეალობაშიც ნახა გამოხატულება, კერძოდ, საკანონმდებლო მაცნეს 2021 წლის 18 მაისის მონაცემებით საქართველოს მთავრობამ და ცალკეულმა სამინისტროებმა 2020 წლის 23 მარტიდან მოყოლებული გამოსცეს 300-მდე დადგენილება, განკარგულება და ბრძანება, რომელიც COVID-19 რეგულაციებს შეეხებოდა, აქედან 200-ზე მეტი დადგენილება დღემდე მოქმედია^{^[32]}.

მაშასადამე, სასკ-ის 42¹⁰ მუხლს გააჩნია ბლანკეტური, მიმთითებლური ხასიათი, რომელიც, საბოლოო ჯამში, აკრძალულ ქმედებათა დასადგენად მოქალაქეს ამისამართებს მთავრობის მიერ შექმნილ ნორმატიულ სივრცეზე.

სასკ-ის 177¹⁵მუხლის მიხედვით : „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია“.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლის შინაარსი მსგავსია სასკ-ის 42¹⁰ მუხლისა, იმ განსხვავებით, რომ იგი შეეხება საგანგებო მდგომარეობისას მოქმედი რეჟიმის დროს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევას, თუ ასეთი წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია. მაშასადამე, მოცემული ნორმაც ბლანკეტურია და მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებზე, რომლებიც როგორც უკვე აღინიშნა არსებული დელეგირებიდან გამომდინარე არა პირდაპირ კანონში, არამედ კანონქვემდებარე აქტებშია მოცემული და გაფანტული. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ მუხლის მითითებლური ბუნება კიდევ უფრო ფართოა, ვიდრე ამავე კოდექსის 42¹⁰ მუხლი, რადგან იგი მიუთითთებს „სხვა შესაბამის ნორმატიულ აქტებზე“, რაც ფართო ნორმატიულ აქტთა ჩამონათვალს შეიძლება გულისხმობდეს. ამგვარი მითითებით არ არსებობს ამკრძალავ ნორმათა დეკრეტში კოდიფიცირებულად თავმოყრის აუცილებლობა, შესაბამისად არ არსებობს რაიმე ფარგლები, რომელშიც პირმა უნდა ეძიოს აკრძალული ქმედებები, რათა წინდაწინ განსაზღვროს მის მიერ განხორციელებულ მოქმედებათა მიზეზ-შედეგობრიობა. ფართო საკანონმდებლო მოწესრიგებაზე მითითების აბსოლიტურ შემომსასზღვრელად კანონმდებელი იყენებს სიტყვა „შესაბამისს“, რაც ფართო ინტერპრეტაციისა და განუსაზღვრელობის შესაძლებლობას ტოვებს, სწორედ ამიტომ ვერ ქმნის მოქმედი პირისათვის სათანადო მოლოდინებს.

მაშასადამე, სასკ-ის 177¹⁵მუხლს 42¹⁰ მუხლის მსგავსად გააჩნია ბლანკეტური, მიმთითებლური ხასიათი, რომელიც, საბოლოო ჯამში, აკრძალულ ქმედებათა დასადგენად მოქალაქეს ამისამართებს მთავრობის მიერ შექმნილ საკანონმდებლო სივრცეზე.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების შინაარსი

საქართველოს სსკ-ის 248¹-ე მუხლი ჩამოყალიბებულია შემდეგნაირად : „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე.

აღნიშნული მუხლიც წინარედ განხილული სასკ-ის 42¹⁰-ე მუხლის მსგავსად მიმთითებლურია. ერთი მხრივ, მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე და, მეორე მხრივ, პირი უნდა იყოს ადმინისტრაციულსახდელდადებული სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის, რაც ერთიანობაში ქმნის სასკი-ის 42¹⁰მუხლის მსგავს შინაარს და განსხვავება, მხოლოდ აკრძალული ქმედების რაოდენობრივ განხორციელებაში გამოიხატება. თუმცა, აღნიშნული აუცილებლად არ მოითხოვს იმ აკრძალული ქმედებების განმეორებით განხორციელებას, რომელიც ერთხელ უკვე განახორციელა პირმა, არამედ მთავარია რომ პირველად და მეორედ განხორციელებული ქმედებები აკრძალული იყოს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით. სასკ-ის 39-ე მუხლის მიხედვით პირი სამართალდარღვევის ჩადენიდან ერთი წლის განმავლობაში ითვლება ადმინისტრაციულსახდელდადებულად, შესაბამისად, სამართალდამრღვევმა სუბიექტმა ამ ერთი წლის განმავლობაში უნდა გაიმეოროს აკრძალული ქმედება.

მსგავსი შინაარსის მატარებელია სსკ-ის 359¹ მუხლი, რომელის მიხედვითაც : საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია), ჩადენილი ასეთი ქმედების ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

მოყვანილი სისხლის სამართლის კოდექსის ნორმაც ქმედების სისხლისსამართლებრივ დასჯადობას მის რაოდენობრიობაზე ამყარებს, კერძოდ პირი ერთხელ უკვე ადმინსტრაციულსახდელდადებული უნდ იყოს, რომ ამ მუხლის შემადგენლობა განახორციელოს. ამ შემთხვევაში, კონკრეტული მითითება სასკ-ის 177¹⁵ მუხლზე არ გვაქვს, არამედ ზოგად დათქმას ვხვდებით მუხლში მხოლოდ. ასევე, წინა მუხლებისგან განსხვავებით ეს უკანასკნელი საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტსა ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებზე მიუთითებს, რომლითაც საგანგებო ან საომარი მდგომარეობისას მოხდება შესაბამისი რეჟიმის დადგენა. თუმცა, ამ მუხლის ჩანაწერი ამბობს, რომ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევაც არის დასჯადი ამავე მუხლით, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილი გახდა. შინაარსობრივად, იგი უთანაბრდება წინარე მუხლების შინაარს, თუმცა არსებობს გარკვეული ფორმალური განსხვავებები, რომლებიც ზემოთ უკვე გამოვყავით.

საერთო ჯამში, სსსკ-ის 248¹-ე და 359¹-ე მუხლები სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის მსგავსი შინაარსისაა და სამივე ნორმას განცალკევებულად ახასიათბს ბლანკეტურობა, რომელებიც, საბოლოო ჯამში, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის გავლით მთავრობის მიერ გამოცემულ ნორმატიულ აქტებზე მიუთითებენ.

1.4. სადავო ნორმების განჭვრეტადობა (განსაზღვრულობა)

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი იყენებს ტერმინს „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა“ და პირდაპირ მიუთითებს რომ ეს წესები განსაზღვრული უნდა იყოს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით. თავად, იზოლაციისა და კარანტინის წესები არ გულისხმობს რომელიმე ერთ კონკრეტულ ქმედებას, რომლის დისციპლინირება ან განმარტება ხდება „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით.

უფრო ცხადი რომ გახდეს მივმართოთ ამგვარი ანალოგიას უკვე არსებული საკანონმდებლო სივრციდან, კერძოდ კი სისხლის სამართლის კოდექსის იმ მუხლებს, რომლებიც ე.წ „ქურდულ სამყაროს“ შეეხებიან. სსსკ-ის 223¹-223⁴ მუხლები სწორედ „ქურდულ სამყაროს“ შეეხება და თანმიმდევრულად კრძალავს „ქურდული სამყაროს“ წევრობას, „კანონიერ ქურდობას“, „ქურდულ შეკრებაში“ მონაწილეობას, „ქურდული სამყაროს“ საქმიანობის მხარდაჭერას და მათთვის მიმართვიანობას. აღნიშნული მუხლები პირდაპირ არ მიუთითებენ, რომელიმე საკანონმდებლო აქტზე, თუმცა ამ დანაშაულებს შეეხება „ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომელიც ცალ-ცალკე კონკრეტულად განმარტავს თუ რას გულისხმობს ის აკრძალული ქმედებები, რომლებიც წინამდებარე მუხლთა მარტივ შემადგენლობებშია მოცემული. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამ შემთხვევაში ბლანკეტური ნორმები მიუთითებენ საკანონმდებლო ორგანოს მიერ გამოცემულ ერთ კონკრეტულ კანონზე.

ერთობლიობაში სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლი და „ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ“ საქართველოს კანონი ნათელს ხდის თუ რა ქმედება არის აკრძალული, თუმცა სისხლის სამართლის კოდექსში თითეული განცალკევებული ქმედება („ქურდული სამყაროს“ წევრობა; „კანონიერი ქურდობა“, „ქურდულ შეკრებაში“ მონაწილეობა და სხვა) ცალ-ცალკე არის გამოყოფილი და პოზიტივისტურად კრძალავს თავად სისხლის სამართლის კოდექსი ამ ქმედებებს. ECHR-მა 2014 წლის საქმეში Ashlarba v. Georgia, სწორედ, იმ მიზეზის გამო რომ ნორმათა ერთობლიობა (სსსკ-ის მუხლი და „ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ“ საქართველოს კანონი) განჭვრეტადს ხდიდა სისხლის სამართლის კოდექსით აკრძალულ ქმედებას არ დაადგინა კონვენციის მე-7 მუხლის დადგენა.

ამ შემთხვევისგან განსხვავებით საქმე გვაქვს ისეთ საკანონმდებლო მითითებაზე, როდესაც არათუ ქმედება უნდა იქნას განმარტებული, არამედ აკრძალულ ქმედებები უნდა იქნას მოძიებული განსხვავებულ ნორმატიულ აქტებში, რომელთა მნიშვნელოვანი ნაწილი კანონქვემდებარე აქტი შეიძლება იყოს. „იზოლაციისა და კარანტინის წესის“ დარღვევა გულისხმობს ბუნებაში მრავალ განცალკევებულ ქმედებას (მაგალითად, გადაადგილებაზე შეზღუდვას 21:00-დან 05:00-მდე; 10 ადამიანზე მეტის შეკრების შეზღუდვას და სხვა.). მართალია, ნორმა მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე, თუმცა როგორც უკვე მისი შინაარსის განხილვისას გამოვყავით, იმ აკრძალული ქმედებების დადგენა, რომელიც დასჯადი იქნება სასკ-ის 42¹⁰-ე მუხლით ხდება მთავრობის დადგენილებებსა და განკარგულებებში.

ასეთი ორ საფეხურიანი გადამისამართება წარმოშობს პრობლემებს:

აკრძალულ ქმედებათა ჩამონათვალი შესაძლოა გაფანტული იყოს მრავალ საკანონმდებლო აქტში. საქართველოს მთავრობის №322 დადგენილება იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ, საქართველოს მთავრობის №164 და №975 განკარგულებები, რომლებიც აკრძალულ ქმედებებს ადგენენ ამავდროულად, მათზე დაყრდნობით მიღებულია არაერთი სხვა აქტი, მაგალითად მინისტრის ბრძანებები, რომლებიც დამატებით განმარტავენ/აწესრიგებენ ამა თუ იმ საკითხს . ასეთი სახის საკანონმდებლო სიმრავლე პირს ობიექტურად ვერ მისცემს იმაში დარწმუნების შესაძლებლობას რომ ცხდადად და ამომწურავად იცის აკრძალულ ქმედებათა შესახებ, რადგან არ არსებობს კონკრეტული „რეალური“ მითითება აქტზე, რომელიც ცალსახად ჩამოთვლიდა ან მიაწვდიდა პირს აკრძალულ ქმედებათა შესახებ ინფორმაციას, რაც მოქალაქის გარანტირებულ უფლებას წარმოადგენს^{^[33]}.

უნდა გაიმიჯნოს ერთმანეთისგან „ნამდვილი“ (რეალური) და „არანამდვილი“ (არარეალური) საკანონმდებლო მითითების ხერხი. იმ დროს, როდესაც სასკ-ის შესაბამისი მუხლი მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე, ხოლო ეს უკანასკნელი კი დელეგირებას ახდენს უფლებამოსილების და სწორედ, ამ დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებში მთავრობა ადგენს აკრძალულ ქმედებებს, იქმნება იმგვარი მიმთითებლური ბუნება, რომელიც „არაანამდვილია“.

სადავო ნორმის განხილვისას საქმე გვაქვს არა ქმედების განმარტება-დაზუსტებასთან, არამედ მითითების საშუალებით აკრძალული ქმედების განსაზღვრასთან. შესაბამისად, იმისათვის რომ პირმა კონკრეტულად გაიგოს თუ რა ქმედება არის აკრძალული აუცილებლად მოუწევს მითითებულ კანონში ჩახედვა. ამგვარი კორელაცია მითითების სტანდარტს უფრო მაღლა წევს, რადგან აკრძალული ქმედების შესახებ ინფორმირებულობა წინასწარ განსაზღვრულობის უმთავრესი ელემენტია და, მაშასადამე, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადების ხარისხობრივ მოთხოვნაში უპირველესად იგულისხმება^{^[34]} ^{^[35]}.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა გამოყოფს რამდენიმე მნიშვნელოვან ელემენტს, რომელიც განჭვრეტადობის სხვა და სხვა ხარისხობრივ მოთხოვნას აყენებს : 1. სფეროს, რომელსაც კანონი მიემართება 2. პირთა სტატუსი, რომელთაც ის მიემართბა და 3. პირთა რაოდენობა, რომელთაც ის მიემართება^{^[36]}.

1 - სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი მართალია ერთი შეხედვით აწესებ დასჯადობას კარნტინის ან იზოლაციის წესების დარღვევისთვის, თუმცა მიმთითებლური ბუნების გამოკველევიდან ცხადია რომ ის რეალურად ერევა მრავალ სფეროში და ზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებათა მთელ სპექტრს არა გვერდითი მოვლენის სახით, არამედ პირდაპირ. ამას „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლიც ცხადყოფს, რომელიც პირდაპირ ჩამოთვლის შესაძლო შესაზღუდ უფლებებს. თავად საქართველოს მთავრობის №322 დადგენილებით რეგულირდება ურთიერთგანსხვავებული სფეროები და მათი შინაარსები, მაგალითად, მისმოსვლის რეგულირება (მუხლი 2), რომელიც თავის მხრივ აწესრიგებს გადაადგილების შესაძლებლობებს (აკრძალვა 21:00-დან 05:00-მდე; მუხლი 2, ნაწილი 6¹ ) და აწესებ გადაადგილების პირობებსაც (ტაქსით გადაადგილებისას პირბადით აღჭურვის აუცილებლობა; მუხლი 2, ნაწილი 7), ამავე დადგენილებით რეგულირდება საგანმანათლებლო პროცესი (მუხლი 3), თავშეყრა (მუხლი 5) და სხვა. მაშასადამე, აღნიშნული მუხლი არ შეეხება ერთ კონკრეტულ სფეროს და შეუძლებელია მისი ამგვარ ერთეულ ჩარჩოში მოქცევა. ასეთი ხასიათი, მას კიდევ უფრო მაღალ ხარისხობრივ მოთხოვნას უყენებს, რადგან იგი თანაბრად ეხება თითქმის ყველა კონსტიტუციურად დადგენილ უფლებათა სფეროს.

2 – ECHR მრავალ გადაწყვეტილებაში ამახვილებს ყურადღებას იმაზე, თუ ვინ არის პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმის სუბიექტი. სპეციალურ სუბიექტს, რომელიც საქმიანობს არჩეულ პროფესიაში შესაძლოა მეტი ყურადღება მართებდეთ და ივარაუდება რომ ისინი კარგად იცნობენ კანონს მათ საქმიანობასთან დაკავშირებით^{^[37]}. სასკ-ის 42¹⁰ მუხლს არ ჰყავს სპეციალური სუბიექტი იგი თანაბრად მიემართება ყველას, შესაბამისად, სადავო ნორმა განჭვრეტადობის მაღალი ხარისხით უნდა გამოირჩეოდეს.

აქვე უნდა აღინიშნოს, ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრაქტიკაში არსებული სუბიექტური აღქმის ელემენტი, რომელიც პირის გააზრებადობას გულისხმობს, თუ რამდენად შიინარსობრივად დაახლოებულია პირი მოსაწესრიგებელ სფეროსთან, რითიც მას აკრძალული ქმედების შინაარსის განჭვრეტადობა სუბიექტურად გაუმარტივდებოდა^{^[38]}. იზოლაციისა და კარანტინის წესები მრავალი სახისა და სპექტრის აკრძალულ ქმედებებს შეიცავს და ვრცელდება უკლებლივ ყველაზე. ამ ფორმით, პირის მიერ განსაჭვრეტი ნორმა მისთვის მხოლოდ დღევანდელობაში არსებული სიტუაციისათვის საგულისხმო ზოგადი რეგულირების არსებობას ცხადყოფს და სწორედ ეს იქნება გონივრულობის სტანდარტის გადმოსახედი. რადგან რეგულირებადია ზოგადი საერთო სფერო და ნორმა არ შეეხება კონკრეტული სტატუსის პირებს ე.წ სუბიექტურობის ნაწილი ვერ იარსებებს და სახელმძღვანელო პრინციპი პირის კეთილსინდისიერება იქნება.

3 – ECHR-ის სტანდარტის რაოდენობრიობის ნაწილი არარელევანტური იქნება ამშემთხვევაში, რადგან ნორმა ზოგადი სახისაა და ეხება ყველას.

მაშასადამე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სამ ელემენტიანი სტანდარტით და მითითებული კანონის ბუნებაზე წინამდებარე მსჯელობით ნათელი ხდება რომ სასკ-ის 42¹⁰ მუხლმა განჭვრეტადობის მაღალი სტანდარტი უნდა დააკმაყოფილოს.

განჭვრეტადობის მაღალი სახის სტანდარტში ვერ ჩაჯდება იმ სახის მითითება, რომელიც კონკრეტული არ არის და „არანამდვილია“. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლი ახდენს უფლებამოსილების დელეგირებას, რომელიც არის ზოგადი სახის და კონსტიტუციურ სახელისუფლებო შტოს, მთავრობას, გადასცემს უფლებამოსილებას. იგი არ მიუთითებს კონკრეტულ აქტებზე (დადგენილებაზე, განკარგულებაზე და სხვა.), რითაც სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის მითითებას აბსტრაქტულს ქმნის. მსგავსი იქნებოდა სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლის მითითება პარლამენტის უფლებამოსილებაზე ყოველგვარი კონკრეტული საკანონმდებლო აქტის განსაზღვრის გარეშე, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის ამ მუხლით დასჯად ქმედებათა ჩამონათვალს აწესებს პარლამენტი. მიუხედავად იმისა, რომ სასკ-ის მუხლი მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებზე, თავად ამ კანონში ამგვარ წესებს ვერ ვიპოვით. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლი შეეხება პირის იზოლაციასა და კარანტინში მოთავსებას, რომლის მე-6 ნაწილი მიუთითებს რომ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო, რის საფუძველსაც ამავე კანონის 45³ მუხლი წარმოადგენს. საერთო ჯამში, სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი შეზღუდულად მიუთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე, რომელიც არათუ რომელიმე ერთეულ საკანონმდებლო აქტზე გვამისამართებს, არამედ ზოგად უფლებამოსილებაზე მიგვითითებს და შესაბამისი იურიდიული დახმარებით (ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის მოშველიებით) მხოლოდ იმ არაკონკრეტიზირებული აქტის სახის (განკარგულება, დადგენილება, ბრძანება) განსაზღვრის საშუალებას გვაძლევს, სადაც შესაძლოა იზოლაციისა ან/და კარანტინის წესების პოვნა.

ამავე დროს, პრობლემურია შეზღუდული მითითებისათვის იმგვარი ტერმინის გამოყენება, როგორიცაა „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესი“. კერძოდ აღნიშნული ტერმინი, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის ლ და მ ქვეპუნქტებთან და მე-11 მუხლთან ერთიანობაში წაკითხვისას (მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი) პირს აფიქრებინებს რომ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესები დაკავშირებულია მხოლოდ პირისათვის მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვასთან და მის იძულებით სტაციონარში ან სხვაგვარ დაწესებულებაში მოთავსებასთან. საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ საქართველოს კანონის 45³ მუხლი საქართველოს მთავრობას ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ სამინისტროს აძლევს უფლებამოსილებას დაადგინოს იზოლაცის ან/და კარანტინის წესები, ამავე დროს მუხლი დამატებით მიუთითებს, რომ ამგვარი იზოლაციისა ან/და კარანტინის წესებით შეიძლება განისაზღვროს საკარანტინო ღონისძიებები. საკარანტინო ღონისძიებებს კი 45³ მუხლის მე-2 ნაწილი ბევრად უფრო ფართოდ განსაზღვრავს, ვიდრე ეს თავად საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ კანონის ტერმინთა განმარტებაშია მოცემული. უფრო ფართო განმარტების მიხედვით საკარანტინო ღონისძიებები გულისხმობს „ამ კანონით ან/და ამ კანონის შესაბამისად მიღებული/გამოცემული ნორმატიული აქტით განსაზღვრული ღონისძიებები, რომლებიც დროებით გამოიყენება პანდემიის ან/და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის განსაკუთრებით საშიში ეპიდემიის დროს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით და შეიძლება გულისხმობდეს საქართველოს სხვა ნორმატიული აქტებით დადგენილისგან განსხვავებულ მოწესრიგებას, მათ შორის, შესაბამისი შეზღუდვების დროებით დაწესებას, საჯარო დაწესებულებების, აღმასრულებელ ხელისუფლებაში შემავალი სხვა დაწესებულებების, საჯარო სამართლის იურიდიული პირების, სხვა იურიდიული პირების საქმიანობასთან/ადმინისტრირებასთან, საჯარო სერვისების მიწოდებასთან, პირთა მიმოსვლასთან, საკუთრებასთან, შრომასთან, პროფესიულ ან ეკონომიკურ საქმიანობასთან, უკანონო მიგრაციასთან/საერთაშორისო დაცვასთან ან/და სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით პირთა თავშეყრასთან დაკავშირებით“. მაშასადამე, აღნიშნული განმარტებით საკარანტინო ღონისძიებებს წარმოადგენს ყველა შეზღუდვა, რომელიც საზოგადოებრივი ჯანმრტელობის შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად არის გამოცემული და ემსახურება ეპიდემიის დროს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვას. საკარანტინო ღონისძიებები კი საზოოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ კანონის 45³ მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით წარმოადგენს იზოლაციისა ან/და კარანტინის წესებს. ერთი, რომ იზოლაციისა ან/და კარანტინის წესების ნაწილი ხდება საკარანტინო ღონისძიებები, მეორე, რომ საკარანტინო ღონისძიებები უფრო ფართოდ განიმარტება, ვიდრე ეს ზოგადი საკანონმდებლო აღქმიდან გამომდინარეობს და მესამე, რომ საკარანტინო ღონისძიებათა ფართო განმარტება არ არის კონკრეტულად განსაზღვრული და დამოკიდებულია ამ კანონის შესაბამისად გამოცემულობაზე, საერთო ჯამში, ტერმინ იზოლაციისა ან/და კარანტინის ბუნდოვანებას ქმნის.

მაშასადამე, საერთო სახით გამყარებული ლეგიტიმური მოლოდინი ამ წესების მიმართ ერთია, რომ ისინი უნდა განსაზღვრავდნენ პირის იძულებით იზოლაციას ან კარანტინში მოთავსებას. გონიერი ობიექტური დამკვირვებლის მხრიდან იმის განჭვრეტა რომ ე.წ საყოველთაო „კომენდანტის საათი“ ან/და სასაფლაოებზე გადაადგილების შეზღუდვა ან/და 10-ზე მეტი პირის თავშეყრის აკრძალვა რომ შესაძლოა ამ წესების ნაწილი იყოს რთულად წარმოსადგენია და თუნდაც, ჩამოთვლილი აკრძალვები მოთავსებული იყოს მთავრობის დადგენიებებში, რომელიც „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის საფუძველზე გამოიცა, მაინც არ გულისხმობს მის აპრიორ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესად აღიარებას. მოქალაქეს, რომელსაც სურვილი აქვს გაარკვიოს აკრძალული ქმედება და ჰქონდეს შესაბამისი სამართლებრივი მოლოდინი სახელმწიფოს მხრიდან მოქმედებისა, მოუწევს გაარკვიოს სასკ-ის 42¹⁰ მუხლში მოხსენიებული „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის“ შინაარსი „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონთან მიმართებით. ის ნორმები (მე-3 და მე-11 მუხლები), რომელიც ამ წესებს შინაარსობრივად უკავშირდება, ამავე კანონის 45³ მუხლთან ერთიანობაში წაკითხვისას წარმოშობს იმ პრობლემას, რომელზეც ზემოთ არის საუბარი.

როგორც ითქვა, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლით საქართველოს მთავრობას ან მთავრობის მიერ განსაზღვრულ მინისტრს მიენიჭა კარანტინისა და იზოლაციის წესების დადგენის უფლებამოსილება. თუმცა ამ ყოველივესთან ერთად პარლამენტის მიერ გამოცემული ნორმატიული აქტებისგან განსხვავებით კანონქვემდებარე აქტებთან დაკავშირებით არსებობს სხვა სახის პრობლემებიც.

იმ დადგენილებებისა და განკარგულებების გამოცემის დღიდან, რომლებიც იზოლაციისა და კარანტინის წესს შეეხებიან (№322 დადგენილება; №164 და №975 განკარგულებები), 2021 წლის 28 აპრილამდე შევიდა 209 ცვლილება ( 110 - N322 დადგენილებაში; 78 - N164 განკარგულებაში; 21 - №975 განკარგულებაში)^{^[39]}. აღნიშნული აქტებში ცვლილებების შეტანის დღედ უნდა ავიღოთ 2020 წლის 23 მაისი, შესაბამისად, გამოდის რომ 1 წლის განმავლობაში სასკ-ის 42¹⁰- ე მუხლის მიერ რეალურად მითითებულ აქტებში შევიდა 209 ცვლილება, რომლებიც სხვა და სხვა ხასიათისა და მოცულობის იყვნენ. სამთავრობო უწყებათაშორისი საკორდინაციო საბჭო ეპიდსიტუაციის განხილვის შესაბამისად ცვლიდა - ამკაცრებდა ან/და არბილებდა აკრძალვებს ანუ ხშირ მიმოცვლაში იყო აკრძალული ქმედებათა ჩამონათვალი. შესაძლოა, ამგვარი როტაცია და ცვალებადი ბუნება საზოგადოებაში აუცილებელი საჭიროებით იყო გამოწვეული, თუმცა სპექტრი, რომელიც განჭვრეტადობის პერსპექტივიდან გვაქვს ამ ნაწილში შერჩეული არ შეეხება დელეგირებას ან თავად ამ ნორმათა შიინაარსობრივ მახასიათებელს, არამედ იმას, თუ რამდენად შესაძლებელს ხდის დაინტერესებული პირისათვის ბლანკეტური ნორმა და მითითებული საკანონმდებლო აქტის ერთობლიობაში წაკითხვა იმ ქცევის ამოცნობასა და განსაზღვრას, რომელიც მას პასუხისმგებლობას დააკისრებს^{^[40]}.

რა თქმა უნდა, ნორმას ვერ ექნება გაუმტყუნებელი სიცხადე და სტატიკურობა, თუმცა იგი კონსტიტუციურ წინასწარ განსაზღვრულობის სტანდარტს მინიმალურად მაინც უნდა აკმაყოფილებდეს^{^[41]}, აღნიშნული კონსტიტუციური სარჩელის პირობებში ეს სტანდარტი კიდევ უფრო მაღალი უნდა იყოს უკვე განხილული სამი ელემენტის შესაბამისად. წინასწარ განსაზღვრულობის კონსტიტუციური გადმოსახედი უეჭველად შეიცავს ქმედების განსაზღვრულობას, როგორც პირისათვის სიგნალს შეზღუდოს თავისი თავი ასეთი ქმედების განხორციელებაში, რაც პირს კანონმდებლობით დადგენილი წესებისამებრ ცხოვრების შესაძლებლობას აძლევს^{^[42]}. ნებისმიერი დანაშაული და სასჯელი მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული^{^[43]}. აკრძალული ქმედებების ზუსტი განსაზღვრა წარმოადგენს დანაშაულის შემადგენლობის უმთავრეს კომპონენტს, რომელიც პირს დანაშაულის შესახებ აღქმას უჩენს და სამოქმედო ჩარჩოებს უწესებს.

სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი იყენებს ტერმინს იზოლაციისა და კარანტინის წესის დარღვევას, რომელიც როგორც უკვე დავადგინეთ მრავალ ქმედებათა სპექტრს მოიცავს და ამ ქმედებათა ჩამონათვალი შეუქცევად მიმოცვლაში იყო გასული ერთი წლის განმავლობაში. ამ სახის აკრძალულ ქმედებებს აწესებდა და აუქმებდა ხოლმე სამთავრობო უწყებათაშორისი საკორდინაციო საბჭო, რომელიც იმ ფორმალური სამოქმედო პირობებით არ არის შემოზღუდული, რომელსაც კონსტიტუცია და პარლამენტის რეგლამენტი თავად პარლამენტს უწესებს. საქართველოს კონსტიტუციის 45-ე და 46-ე მუხლები შეეხება კანონშემოქმედებასა და მის წესებს, ასევე ამ საკითხს ეხება პარლამენტის რეგლამენტის მეათე თავი, სადაც კონკრეტულად არის გაწერილი საკანონმდებლო ინიცირების, განხილვის და მიღების პროცედურები. ასეთი ფორმალური პროცედურები ქმნის გამჭირვალობას, სანდოობას და ინფორმირებულობას პროცესის მიმართ, ამგვარი პროცედურა არ არის დადგენილი აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოს მიმართ, რომელიც რეალურად ახორციელებს საკანონმდებლო ფუნქციას იმით, რომ იგი განსაზღვრავს აკრძალულ ქმედებათა სიას. მათ მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს არ ახლავს დროში გამიჯნული და გაწერილი პროცედურები, რაც „საკანონმდებლო ცვლილებვას“ იმდენად სწრაფსა და ელასტიურს ხდის, რომ დაინტერესებულ პირს ვერ დავავალდებულებთ ფეხი აუწყოს მას, რადგან მინიმალური კონსტიტუციური საკანონმდებლო ღონისძიების ფორმალურ პროცედურული მოთხოვნები არ არის დაცული თავად სახელისუფლებო შტოსგან. აღნიშნულ პროცედურულ მოთხოვნებს განვიხილავთ არა დელეგირების, არამედ კანონის სწრაფი და მოულოდნელი ცვალებადობის ჭრილში.

ადამინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც იცნობს და ცხადად არის აღიარებული კანონის უზენაესობის ერთ-ერთ მოთხოვნად კანონის სტაბილურობა (satbility)^{^[44]}. მართალია კანონი ვერ იქნება უცვლელი და ბუნებაში ასეთი მოთხოვნა არაგონივრული იქნებოდა, თუმცა მისი ცვლილება უნდა უკავშირდებოდეს ლეგიტიმურ მოლოდინებს და უნდა იყოს საჯარო დებატებისა და დაკვირვების შედეგი^{^[45]}. იმ პირობებში, როდესაც დადგენილებები, განკარგულებები მიიღება ყოველგვარი კონსტიტუციური კანონშემოქმედების ფორმალური პროცედურის, საჯარო განხილვისა და ჩართულობის გარეშე, მინიმალურ დროში, დაჩქარებული წესით სასკ-ის 42¹⁰-ე მუხლი კარგავს განჭვრეტადობს, იმდენად, რამდენადაც ბლანკეტური და მითითებული საკანონმდებლო ნორმათა ერთობლიობით წაკითხვით დაინტერესებულ პირს ზუსტად არ შეეძლება განსაზღვროს დროის კონკრეტულ მომენტში რომელი ქმედება არის აკრძალული.

საბოლოო ჯამში, სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი არ არის განჭვრეტად, რადგან, ერთი, მითითებული საკანონმდებლო აქტი კიდევ ამისამართებს პირს არათუ სხვა კონკრეტულ აქტზე, არამედ სამთავრობო ზოგად მოწესრიგებაზე, ასეთი ორსაფეხურიანი მითითება კი გამოსაყენებელ განჭვრეტადობის მაღალ სტანდარტს ვერ დააკმაყოფილებს. და მეორე, იმ ნორმატიულ აქტებს სადაც პირმა აკრძალული ქმედებები უნდა ამოიკითხოს არ ახასიათებს სტაბილურობა და არსებული ცვალებადობა არ ხორციელდება შესაბამისი კონსტიტუციური გარანტიებით, მაშინ, როცა არასტაბილური აქტები, არათუ ახსნა-განმარტებას ემსახურება, არამედ აუცილებელ ჩამონათვალს შეიცავს თავად აკრძალული ქმედებებისა, მაშასადამე, ამგვარი მითითება ვერ დააკმაყოფილებს განჭვრეტადობის სტანდარტს.

სასკ-ის 177¹⁵ მუხლის შინაარსი სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის მსგავსია : „ მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებს, ისევ და ისევ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის შესაბამისად სამთავრობო დადგენილებებით, განკარგულებებითა და ბრზანებებით განსაზღვრული წესები წარმოადგენს. მაშასადამე, აღნიშნულ შემთხვევაში განჭვრეტადობის ანალოგიურ პრობლემასთან გვაქვს საქმე.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების დისპოზიცია მოიცავს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის განმეორებით დარღვევისას პასუხისმგებლობას. ორივე მუხლის დისპოზიცია მოიცავს იმ დანაწეს, რომელსაც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლებში ვხვდებით. შესაბამისად, განჭვრეტადობის ზემოთ მოყვანილი მსჯელობა, რომელიც სასკ-ის მუხლებს შეეხებოდა რელევანტურია და მიემართება სისხლის სამართლის კოდექსის აღნიშნულ მუხლებსაც.

თუმცა, სისხლის სამართლებრივი მუხლები დაკავშირებულია განჭვრეტადობის სხვაგვარ პრობლემასთანაც.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი

სსსკ-ის 248¹ მუხლის მიხედვით ე.წ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების დარღვევისთვის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრება მას - 1. ვინც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის წარმოადგენს ადმინისტრაციულსახდელდადებულს ან 2. სსსკ-ის 248¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის არის ნასამართლევი.

უკვე სიღრმისეულად განვიხილეთ სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის შინაარსი და მისი მიმთითებლური ხასიათი, რა დროსაც დადგინდა რომ სამთავრობო დადგენილებებითა და განკარგულებებით განსაზღვრული იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისას პირს პასუხისმგებლობა, სწორედ ამ მუხლით დაეკისრება. ერთ-ერთ ასეთ კანონქვემდებარე აქტს წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის №322 დადგენილება იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ, რომლის მე-2 მუხლის მე-7 პუნქტი, მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-6 მუხლის მე-8 პუნქტი ადგენს პირბადის ტარების სავალდებულო მოთხოვნას, ხოლო მისი ტარების წესს კი საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 15 ივნისი №368 დადგენილება პირბადის ტარების წესის დამტკიცების შესახებ განსაზღვრავს. მაშასადამე, პირბადის ტარების მოთხოვნა მოთავსებულია მთავრობის იმ დადგენილებაში, რომელიც ამტკიცებს იზოლაციისა და კარანტინის წესებს, შესაბამისად პირბადის ტარების სავალდებულო მოთხოვნა წარმოადგენს იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს, თუმცა №368 დადგენილების მე-5 მუხლის შესაბამისად ამგვარი წესის დარღვევისას ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა დგება არა სასკ-ის 42¹⁰, არამედ 42¹¹ მუხლის საფუძველზე.

თუ პირი პირველ შემთხვევაში დაარღვევს იზოლაციის ან/და კარანტინის იმგვარ წესს, რომლის დარღვევისთვისაც პასუხისმგებლობა დგება სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით, მაგალითად დაარღვევს მიმოსვლის რეგულირებას (ე.წ კომენდანტის საათი), მაშინ ასეთი დარღვევიდან 1 წლის განმავლობაში ის უკვე იქნება სსსკ-ის 248¹ მუხლის სუბიექტი. სისხლის სამართლის აღნიშნული კოდექსი მიუთითებს, რომ პირი უნდა იყოს სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული, თუმცა დისპოზიციის მიხედვით სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დადგება „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისას. ასეთ წესს წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის №322 დადგენილება იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტიც. მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 15 ივნისის №368 დადგენილებაზე პირბადის ტარების წესის დამტკიცების შესახებ, მხოლოდ იმ მოტივით რომ ამ უკანასკნელში არის განსაზღვრული პირბადის ტარებისაგან გათავისუფლების შემთხვევები. მიუხედავად ამისა, საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 15 ივნისის №368 დადგენილება პირბადის ტარების წესის დამტკიცების შესახებ მე-5 მუხლის მიხედვით პირბადის ტარების წესის დარღვევისას პასუხისმგებლობა სასკ-ის 42¹¹ მუხლის შესაბამისად დაეკისრება პირს. ამგვარი მითითების სასკ-ის 42¹¹ მუხლი წარმოადგენს სპეციალურ ნორმას, რომელიც ამ კონკრეტული წესის დარღვევისას განსხვავებულ სანქციას ითვალისწინებს, თუმცა სპეციალური მოწესრიგება განსხვავებულად სანქცირებისათვის არ ნიშნავს იმას რომ პირბადის ტარების წესი არ წარმოადგენს „იზოლაციის ან/და კარანტინის“ წესს. ამასთან ერთად, 2020 წლის 15 ივნისი №368 დადგენილების მე-5 მუხლის მითითება ვერ შეზღუდავს სისხლის სამართლის კოდექსის დისპოზიციას. ამავდროულად, არ არსებობს ნორმა, რომელიც პირბადის ტარების წესს გამორიცხავდა იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებიდან.

მაშასადამე, პირი რომელიც ადმინსტრაციულსახდელდადებული იქნება სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის და 1 წლის განმავლობაში ჩაიდენს სასკ-ის 42¹¹ მუხლით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევას (პირბადის ტარების წესის დარღვევა), რომელიც ამავდროულად „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესსაც წარმოადგენს, შესაძლოა დაისაჯოს სსსკ-ის 248¹ მუხლის საფუძველზე.

საერთო ჯამში, მუხლის ამგვარი განჭვრეტადობის პრობლემა მისი ხასიათიდან გამომდინარეობს, ერთი, რომ ორ საფეხურიანი მითითება გვაქვს, მუხლი გვამისამართებს კანონზე, ხოლო კანონი მიუთითებს რომ ამ საკითხებს მთავრობა და მთავრობის მიერ განსაზღვრული მინისტრები აწესრიგებენ, და მეორე, რომ მითითება არ არის კონკრეტული და არ არსებობს სახელმძღვანელო ჩარჩო, რითიც პირს კონკრეტულად შეეძლებოდა ამოეცნო აკრძალული და დასჯადი ქმედებები.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლი სსსკ-ის 248¹ მუხლის მსგავსად ითვალისწინებს ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას. აღნიშნულ შემთხვევაშიც განჭვრეტადობის იმ პრობლემას წავაწყდებით, რომელიც სსსკ-ის 248¹ მუხლთან მიმართებით განვიხილეთ. თუმცა, ამავდროულად სსსკ-ის 359¹ მუხლი არ მიუთითებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის კონკრეტულ მუხლზე, არამედ შემოიფარგლება სიტყვებით „ასეთი ქმედების ჩადენისათვის“. ამ შემთხვევაში განსასაზღვრია თუ რა წარმოადგენს „ასეთ ქმედებას“. ქმედება, როგორც „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა შესაძლებელია საგნგებო მდგომრეობის რეჟიმამდეც და ამისათვის არსებობს შესაბამისი ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის განმსაზღვრავი ნორმები. თუ ასეთი ქმედება გულისხმობს ზოგადად ქმედებას, მაშინ შეგვიძლია მოვიაზროთ საგანგებო რეჟიმს იქით არსებული დარღვევაც, რა შემთხვევაშიც თუ პირს საგანგებო რეჟიმამდე ჰქონდა დარღვეული ე.წ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესი და განმეორებით დაარღვია ის საგანგებო რეჟიმის დროს, როდესაც ე.წ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესი გახდა საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილი, მაშინ პირს პასუხისმგებლობა დაეკისრება სსსკ-ის 359¹ მუხლის მიხედვით. იმ შემთხვევაში, თუ „ასეთი ქმედება“ მხოლოდ საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დროს დარღვევას მოიაზრებს, პირი რომელმაც ამ რეჟიმამდე დაარღვია იზოლაციის ან/და კარანტინის წესები და უკვე დადგენილი რეჟიმის პირობებში გაიმეორებს ქმედებას, ვერ დაისჯება სსსკ-ის 359¹ მუხლით და ვერც სსსკ-ის 248¹ მუხლით, რადგან სსსკ-ის 359¹ მუხლი წარმოადგენს სპეციალურ მოწესრიგებას საგანგებო ან საომარი მგომარეობის რეჟიმის დროს და ზოგადი, სსსკ-ის 248¹ მუხლი ვერ იქნება გამოყენებული.

სისხლის სამართლის კოდექსის განსახილველ მუხლში კიდევ უფრო აშკარად იკვეთება ის პრობლემა, რომელიც სსსკ-ის 248¹ მუხლის განხილვისას იყო წარმოდგენილი, ეს ყოველივე გამომდინარეობს თავად სსსკ-ის 359¹ მეტი აბსტრაქტულობიდან, რომელიც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის კონკრეტულ მუხლზე მითითების მაგივრად ტერმინ „ასეთ ქმედებებს“ იყენებს. შესაბამისად საგანგებო მდგომარეობისას, როდესაც ე.წ იზოლაციის ან/და კარანტინის წესები დადგენილი საგანგებო მდგომარეობის ნაწილი გახდება, არ იარსებებს გარანტია, რომ პირი პირველი დარღვევისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული უნდა იყოს სასკ-ის 177¹⁵მუხლის დარღვევისათვის, რათა შემდგომ სსსკ-ის აღნიშნული მუხლიტ პასუხისმგებლობა დაეკისროს. ამის გამო, პირისათვის გაუგებარია თუ ადმინისტრაციული დარრვევისთვის სახდელადადებული შესაძლოა გახდეს სისხლის სამართლის კოდექსის ამ ნორმის სუბიექტი, რაც განჭვრეტადობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციაა.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵ და სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლების ქმედების შემადგენლობაში ნახსენებია სიტყვები ”საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა“ რაც კიდევ ერთ პრობლემას წარმოშობს. ბუნდოვანია კონკრეტულად რა მოიაზრება შესაბამის ნორმატიულ აქტებში, იგულისხმება თუ არა აქ საგანგებო მდგომარეობის შესახებ და საომარი მდგომარეობის შესახებ საქართველოს კანონები, თუ ასეა მაშინ რატომ არ ხდება კონკრეტულად ამ კანონებისა და შესაბამისი მუხლების მითითება. გაურკვეველია და წინასწარ განჭვრეტა შეუძლებელია იმისა თუ რა იგულისხმება ამ სიტყვებში, რის გამოც პირისათვის რთული ხდება შესაბამისად წარმართოს თავისი ქმედებები. ამიტომაც, სადავო მუხლების ეს ნაწილიც ეწინააღმეგება განჭვრეტადოობის პრინციპს.

საერთო ჯამში, შესაბამისი კანონის ხარისხობრივი მოთხოვნის, განჭვრეტადობის დაუკმაყოფილებლობის გამო სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი, სასკ-ის 177¹⁵ მუხლი, სსსკ-ის 248¹ მუხლი და სსსკ-ის 359¹ მუხლი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

საპროცესო გარანტიები საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში

გარდა ზემოთ განვითარებული არგუმენტაციისა, გვსურს სასამართლოს ყურადღება მივაპყროთ კიდევ ერთ მნიშვნელოვან საკითხზე- ზოგადად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებულ სისტემურ პრობლემებზე და საპროცესო გარანტიების არ არსებობაზე, რაც მოსარჩეელებს და მათ მდგომარეობაში მყოფ პირებს იმაზე კიდევ უფრო რთულ ვითარებაში აყენებს, ვიდრე ეს ცალკე აღებული სადავო ნორმების შემთხვევაში იქნებოდა.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი (შემდგ. სასკ) 1984 წელს არის მიღებული და მიუხედავად მრავალი ცვლილებისა, საერთო ჯამში, არაერთ პრობლემურ საკითხს შეიცავს და ერთობ დანაწევრებულია^{^[46]}.

მოცემული კოდექსის პრობლემებზე საუბრობენ არა მხოლოდ ამ სფეროში მომუშავე სპეციალისტები, არამედ სახალხო დამცველის აპარატი და საერთაშორისო ორგანიზაციები. მაგალითად, “Human Rights Watch”, რომელმაც მის მიერ გამოქვეყნებულ ნაშრომში ჩამოაყალიბა ხსენებული კოდექსის ხარვეზები. საერთაშორისო და ადგილობრივ არასამთავრობო, თუ სამთავრობოთშორისო ორგანიზაციებს არაერთხელ მიუთითებიათ სასკ-ის პრობლემურობაზე^{^[47]}. ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს ადმინისტრაციული პატიმრობა და მასთან მიმართებით არ არსებული შესაბამისი საპროცესო გარანტიები^{^[48]}.

ამ ნაწილში საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობა არღვევს არა მარტო მოქალაქეთა უფლებებს, არამედ საქართველოს კანონმდებლობასა თუ საერთაშორისო სამართალსაც. კოდექსით გათვალისწინებული „ადმინისტრაციული დარღვევების“ ჩადენისათვის პირებს ეკისრებათ პატიმრობა თუ ჯარიმა, ისე, რომ მათ არც კი აქვთ სამართლიანი პროცესის გარანტიებით სარგებლობის შესაძლებლობა.

რა სახის საპროცესო გარანტიები არ არსებობს სასკ-ში?

სამართალდამცავი ორგანოების მიერ არ არის საჭირო პატიმრობის საფუძვლის არსებობის მტკიცება. მტკიცებულებათა გამოკვლევის პრაქტიკული შეუძლებლობა სამართალდამცავი ორგანოები არ არიან ვალდებული სწრაფად შეატყობინონ დაკავებულს მისი უფლებები და დაკავების საფუძველი. სასკ-ში არ არსებობს უდანაშაულობის პრეზუმცია. მოსამართლეს სახელძღვანელო არ არის გონივრუ ეჭვს მიღმა სტანდარტი. ბრალის დამტკიცებისა და სახდელის შეფარდების პროცედურების გამარტივებული/შეკვეცილი ხასიათი ნაკლებად იძლევა შედეგიანი წარმომადგენლობის ან შედეგიანი გასაჩივრების შესაძლებლობას^{^[49]}. ნაკლებად გამჭირვალობა ზედაპირულობა და ფორმალურობა

ადმინისტრაციული სასამართლო წარმოების დროს ხშირია შემთხვევები, როდესაც პოლიციელებისა და მოქალაქეების პოზიციები მკვეთრად განსხვავდება, მოსამართლეები ხშირად უარს ამბობენ მიიღონ მხედველობაში დამატებითი მტკიცებულება, რომელსაც დაცვის მხარე წარმოადგენს. ასევე, ისინი უარს ამბობენ მოისმინონ დაცვის მხარის მიერ წარმოდგენილი მოწმეების ჩვენებები ისინი ნეიტრალური მტკიცებულების გარეშე, სამართალდამცავი ორგანოსგან მიღებული ჩვენების საფუძველზე იღებენ გადაწყვეტილებას^{^[50]}. საერთო ჯამში, მხოლოდ პოლიციელის განმარტებების, ოქმებისა და ჩვენებების ხარჯზე გადწყვეტილების მღება იწვევს მტკიცების ტვირთის სახელმწიფოდან მოქალაქეზე გადასვლას, რაც არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას^{^[51]}. (საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-5 პუნქტი და მე-6 პუნქტის მეორე წინადადება)შესაბამისად, მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს ისიც, რომ ხშირად გადაწყვეტილებაში არ არსებობს შესაბამისი დასაბუთება, თუ რატომ გამოიყენა მოსამართლემ ესა თუ ის სასჯელი.^{^[52]}

საპოლიციო დადგენილებებში სამართალდარრვევის ფაქტი არასაკმარისად არის ხოლმე ასახული^{^[53]}. ძირითადად ასეთი ოქმები მოკლე და ბუნდოვანია ხოლმე, განსაკუთრებით კი საჯარიმო ქვითრები. ასეთი სახის მტკიცებულების სისხლის სამართალში გამოყენება პრობლემას ქმნის მტკიცებულების ვალიდურობის გამო.

მტკიცებულებების ნაკლებობისა და დაუსაბუთებლობის გარდა ზოგად პრობლემას წარმოადგენს ზედაპირული სასამართლო პროცესები, ნაჩქარევი გადაწყვეტილებები. გამარტივებული პროცესები 15 წუთზე ნაკლებ დროში სრულდება ხოლმე^{^[54]}. მოსამართლემ საქმე შესვლიდან 24 საათში უნდა განიხილოს, რაც სამართალწარმოების ხარისხიანობას ეჭვქვეშ აყენებს. თუმცა ამაზე უფრო დიდი პრობლემა ისაა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა განხილვის პროცესების უმეტესობა ფორმალურია. მოსამართლეს, როგორც წესი, არ აქვს სისხლის სამართლის საქმეების წარმოების გამოცდილება. სამართალწარმოების დაბალ ხარისხზე მეტყველებს ის გარემოებაც, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილებები უმეტესად მსგავსია. კვლევებმა აჩვენა, რომ უმეტესად ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მსგავსი დასაბუთება გამოიყენება. ეს გამორიცხავს გარემოებების ინდივიდუალურად გამოკვლევას/გათვალისწინებას და აზოგადებს სასჯელს.^{^[55]}

სისხლისსამართლებრივი დავის წარმოებისგან განსხვავებით მნიშვნელოვანი ფაქტორია ისიც, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სამართალწარმოების პროცესი მოკლებულია გამჭვირვალობას. ამაზე მეტყველებს ისიც, რომ საზოგადოებას, მედიას და ზოგჯერ ადვოკატსაც კი არ აქვს პროცესზე დასწრების შესაძლებლობა. ეს თავისთავად აქცევს პროცესს საზოგადოებისათვის ჩაკეტილად, ხოლო პროცესისადმი ნდობა ნელ-ნელა კლებულობს.

საგულისხმოა ისიც, რომ ადვოკატებს არ აქვთ შესაძლებლობა სრულყოფილად დაიცვან კლიენტები, ხშირ შემთხვევაში ისიც კი უცნობია კონკრეტულად რომელ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაშია პირი ბრალდებული.^{^[56]} ხოლო პროცესის შემდგომ ნათელი ხდება, რომ პროცესის დოკუმენტები სიცხადეს მოკლებულია, უმეტესად არასაკმარისია გასაჩივრებისათვის ან გადაწყვეტილების შესახებ სრულყოფილი ინფორმაციის მიღებისათვის. ამას ხელს უწყობს ბრალის დადასტურების შეკვეცილი პროცედურებიც, რადგანაც ბრალის დადასტურებისა და სახდელის შეფარდების პროცედურების შეკვეცილი/გამარტივებული ხასიათი ნაკლებად იძლევა შედეგიანი წარმომადგენლობის^{^[57]} ან შედეგიანი გასაჩივრების შესაძლებლობას.^{^[58]}

სასკ-ის 42¹⁰ იმგვარ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას წარმოადგენს, რომლის განხილვაც ადგილზევე შეიძლება მოხდეს და იქვე დაედოს ადმინისტრაციული სახდელი^{^[59]}. ასეთი შესაძლებლობა კიდევ უფრო მეტ პრობლემას ქმნის გამჭირვალობის, მტკიცების და ეფექტიანობის კუთხით.

სასკ-ის 42¹⁰-ე მუხლი მხოლოდ ჯარიმას ითვალისწინებს, თუმცა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹-ე მუხლი ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად : „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ“.

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევის შემთხვევაში, პირს ჯერ დაეკისრება ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა, ხოლო იგივე ქმედების 1 წლის განმავლობაში განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში პირი პასუხს აგებს სისხლის სამართლის წესით^{^[60]}.

საერთო ჯამში, პირს შესაძლოა განმეორებით დაეკისროს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა ჯარიმის სახით სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის დარღვევისათვის (აღნიშნული შესაძლებლობა გამოვლინდა პრაქტიკაშიც)^{^[61]} და ამავდროულად, მიეცეს სისხლის სამართლის პასუხისგებაში სსკ-ის 248¹ მუხლის შესაბამისად ან მხოლოდ სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიეცეს.

ასეთ შემთხვევაში, საქმე გვაქვს არა ადმინისტრაციულ პატიმრობასთან, რომელიც ნასამართლეობას არ იწვევს, არამედ სისხლის სამართლით გათვალისწინებულ პატიმრობასთან, რომელსაც ნასამართლეობაც თან სდევს. ნათელია რომ ადმინისტრაციულ და სისხლისამართლებრივ ნორმებს შორის შინაარსობრივი განსხვავება არ არსებობს, დასახელებულ ნორმებს შორის სხვაობა მხოლოდ აკრძალული ქმედების ჩადენის რაოდენობასა და პერიოდულობაში მდგომარეობს^{^[62]}. შესაბამისად, აღნიშნული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლი აწესებს სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას სასკ-ის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართლდარღვევის განმეორებით დარღვევისას.

პირის 1 წლის განმავლობაში მეორეჯერ დაჯარიმების შემთხვევაში ანდა იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისას უკვე სახეზეა სსკ-ის 248¹ მუხლის შემადგენლობა. აღნიშნული, გულისხმობს იმას რომ სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის 1 წლის განმავლობაში ორჯერ დარღვევა უკვე საკმარისია და სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას სწორედ ასეთი ადმინისტრაციული გადაცდომის არსებობა იქნება მტკიცებულება (სასკ-ის 42¹⁰ და სსსკ-ის 248¹ შნაარსობრივად მსგავსია).

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ გააჩნია იგივე საპროცესო გარანტიები, რასაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ვხვდებით. შესაბამისად პირი სასკ-ის მიხედვით დაჯარიმებისას ვერ ისარგებლებს სსსკ-ით არსებული საპროცესო გარანტიებით, თუმცა ასეთი სამართალდარრვევის ჩადენის მეორე ფაქტი უკვე საკმარისი იქნება პირის სისხლის სამართლებრივი პასუხისგებაში მისაცემად. თუნდაც პირს მიეცეს შესაძლებლობა მეორე დარღვევისას ისარგებლოს საპროცესო გარანტიებით, ის მაინც არასრული იქნება, რადგან პირველად ადმინისტრაციული გადაცდომისას ასეთ გარანტიები არ იარსებებს, ხოლო სისხლი სამართლის კოდექსის აღნიშნული მუხლი ერთობლიობაში ემყარება აკრძალული ქმედების ჩადენის რაოდენობრიობას და აღნიშნულს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებულობით განსაზღვრავს.

ნათელ ანალოგიას გვაჩვენებს სსსკ-ის 248¹ მუხლის ბოლო წინადადება სადაც, რაოდენობრიობის მოცემულობის განმსაზღვრელ ალტერნატივად ნასამართლეობაა მითითებული. ნასამართლეობა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებულობა აღნიშნული ნორმისათვის შინაარსობრივად ერთი და იმავე დანიშნულებას ატარებს, მაშინ როცა პირველის დროს პირი სარგებლობს საპროცესო გარანტიებით, ხოლო მეორე შემთხვევაში არა.

მაშასადამე, პირს აღარ აქვს შესაძლებლობა რეალურად ისარგებლოს მთელი რიგი საპროცესო უფლებებით, რომელიც სისხლის სამართალში არსებობს.

მრავალ ქვეყანაში იმგვარი დანაშაულები, რომლებიც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში პატიმრობას ითვალისწინებს პირდაპირ სისხლის სამართლის კოდექსშია გადატანილი. ამგვარი მოწესრიგების ნაწილია სისხლის სამართალში ისეთი ჯარიმების გადატანა, რომლებიც შემდგომშ პატიმრობას შეიძლება დაუკავშირდნენ. სწორედ, ანალოგიურ მოწესრიგებას ვხვდებით აშშ-ში COVID-19-თან დაკავშირებული საკანონმდებლო ცვლილების შემდგომ^{^[63]}. საერთო ჯამში, აშშ-ში ამგვარი მიდგომა მთლიანი სისტემის განსხვავებული მოწესრიგების შედეგია, რომელიც ე.წ „მისდიმინორებს“ (მსუბუქი დანაშაულები) ითვალისწინებს^{^[64]}, თუმცა ცხადყოფს თუ რამდენად მნიშვნელოვანია შესაძლო სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამოყენებისას საპროცესო გარანტიები დაცული იყოს (ამ შემთხვევაში ადმინისტრაციულ სახდელზე).

ნაწილი II- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა მე-9 მუხლთან მიმართებით

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი

1.ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო.

2.დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ მოუწია კონსტიტუციის იმ მუხლის შინაარსისა და მნიშვნელობის განმარტება, რომლის თანახამადაც, ერთი მხრივ, ხელშეუვალია ადამიანის ღირსება და მას იცავს სახელმწიფო და, მეორე მხრივ, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით დაცული ღირსების კონცეფციის საყოველთაო, უნიფიცირებულ განმარტებას ვერსად ვხვდებით, რასაც გარკვეულწილად თავად ღირსების არსი განაპირობებს. როგორც წესი ამ კონცეფციის უკან მოიაზრება როგორც ფილოსოფიური, ასევე რელიგიური, სამართლებრივი, ფსიქოლოგიური განმარტებანი, თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში ყოველი მათგანი ეფუძნება და გამომდინარეობს იქიდან, რომ ადამიანი არის უმთავრესი ღირებულება.

აღნიშნული დებულებანი შეესაბამება საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებას, რომლის მიხედვითაც კონსტიტუციის მე-9 მუხლის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ „მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი.“^{^[65]}

ამდენად, ადამიანს ღირსება გააჩნია მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ ის ადამიანია. ადამიანი დაბადებისთანავე ხდება აღნიშნული უფლების სუბიექტი და მნიშვნელობა არ ენიჭება მის შეხედულებებს ან საზოგადოების შეხედულებებს მასზე, ვინაიდან სახელმწიფოსთვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება და ექპლუატაციის ობიექტი.^{^[66]}

კონსტიტუციის მე-9 მუხლიდან ასევე გამომდინარეობს სუბიექტის მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან მის პატივის ცემაზე. ადამიანის ღირსების დაცვას ფუნდამენტური მნიშვნელობა ენიჭება სამართლებრივ სახელმწიფოში, კერძოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია.“^{^[67]}

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება.“

ის, რომ დაუშვებელია ადამიანი დაექვემდებაროს წამებას, არაადამიანურ მოპყრობას ან მის მიმართ გამოყენებული იყოს დამამცირებელი სასჯელი ატარებს აბსოლუტური აკრძალვის ხასიათს, ესე იგი აბსოლუტური უფლებაა.

დასახელებული უფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლით, რომლის თანახმადაც, ადამიანის წამება, არაადამიანური თუ დამამცირებელი დასჯა ან მასთან ასეთი მოპყრობა დაუშვებელია. კონვენცია არ ითვალისწინებს არცერთ გარემოებას, რომელიც აღნიშნული აკრძალვიდან გამონაკლის შემთხვევად ჩაითვლებოდა და შესაბამისად საქართველოს, როგორც ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ხელშემკვრელ მხარეს, უფლება არ აქვს ამ აკრძალვის შესრულებაზე უარი თქვას მათ შორის ომის ან საგანგებო მდგომარეობის დროს.

ამის გათვალისწინებით თავად კონსტიტუცია გამორიცხავს უპირობოდ ამ უფლებაში ჩარევას, ვინაიდან კონსტიტუციის სულისკვეთების საფუძველზე ცხადად შეიძლება ითქვას, რომ დაუშვებელია ერთმანეთთან თავსებადობაში იყოს ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, სასჯელი და სამართლებრივი სახელმწიფო და მისი დემოკრატიული ინტერესები.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, „არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება და სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება.“^{^[68]} აქედან გამომდინარეობს ძირითადი დებულება, რომ ნებისმიერი კონფლიქტი, რომლის ერთ მხარესაც ადამიანის ღირსებაა კანონმდებელმა აპრიორი გადაწყვიტა ადამიანის ღირსების სასარგებლოდ.

დასახელებული მუხლის დაცული სფეროდან შესაძლებელია აკრძალული ასპექტების გამოყოფა, კერძოდ:

ადამიანის წამება; არაადამიანური ან დამამცირებელი:

2.1. მოპყრობა;

2.2. სასჯელი.

ვინაიდან დასახელებულ ასპექტებს შორის არსებითი ხარისხობრივი განსხვავებაა, სარჩელის მიზნებიდან გამომდინარე, ყურადღებას გავამახვილებთ მეორე ნაწილზე, კერძოდ არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობასა და სასჯელზე.

იურიდიულ დოქტრინაში ტერმინი დამამცირებლის სინონიმად ხშირად ღირსების შემლახველი გვხვდება და იმისთვის, რომ რაიმეს დამამცირებელი ეწოდოს დიდი მნიშვნელობა აქვს იმის განსაზღვრავს, ისახავდა თუ არა ის მიზნად ადამიანის ღირსების შელახვას, მის დამცირებას. მოპყრობა ან სასჯელი ჩაითვლება დამამცირებლად, თუ ის უხეშად ამცირებს ადამიანის ღირსებას სხვა ადამიანთა წინაშე ან გამოიხატება მისი ნების ან სინდისის საწინააღმდეგო მოქმედების ჩადენის იძულებით.^{^[69]} გარდა ამისა, სასჯელის შემთხვევაში მხედველობაში მიიღება მისი შინაარსი და მისი განხორციელების ფორმა.^{^[70]} ცხადია ასეთ შემთხვევაში სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ ადამიანის დამცირების ხარისხი უნდა სცილდებოდეს იმ ფარგლებს, რაც ისედაც სასამართლოს მიერ შეფარდებული ნებისმიერი სასჯელის შინაარსა და მიზანს წარმოადგენს.^{^[71]}

მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც განმარტებასა და მსჯელობას საჭიროებს არის ის, თუ რამდენად თავსდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული ჯარიმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის დაცული სფეროს ფარგლებში.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება. სარჩელის მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია დადგინდეს მუხლში გამოყენებული ტერმინი გულისხმობს მხოლოდ სისხლის სამართლებრივად პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების შედეგად შეფარდებულ სასჯელს, თუ მასში ასევე მოიაზრება ჩვენი მიზნებისათვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელიც.

აღნიშნული საკითხის კვლევისას ფუნდამენტური მნიშვნელობა ენიჭება საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესწავლას. ერთ-ერთ საქმეზე, სადაც სადავოდ იყო გამხდარი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის კონკრეტული ნორმებით სასჯელის სახედ თავისუფლების აღკვეთის კონსტიტუციურობა, საკონსტიუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გათვალისწინებული ტერმინი „სასჯელი“ ასევე გაავრცელა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ სახდელზეც, ვინაიდან სასამართლოს მსჯელობით სასჯელი, რომელიც ხასიათდება არაპროპორციულობით ხდება თვითმიზანი და ადამიანის ობიექტივიზაციის საფუძველი. ასეთი ტიპის სასჯელები კი უნდა შეფასდეს, როგორც არაადამიანური.^{^[72]}

ზემოთ დასახელებული იქნა არაერთი მიზანი კონსტიტუციის მე-9 მუხლისა, ასევე დასახელდა ამავე მუხლით დაცული ადამიანის ღირსების კონცეფციის მნიშვნელობა სამართლებრივ სახელმწიფოში, ამასთანავე ვინაიდან სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებზე, აშკარად არაპროპორციულობა სახეზე შეიძლება იყოს ადმინისტრაციულ სახდელზეც, თუ ქმედებით გამოწვეულ საშიშროების ხარისხსა და სასჯელის სიმკაცრის ურთიერთმიმართების კვლევისას დადგინდება, რომ საშიშროების ხარისხი იმდენად დაბალია, რომ ვერ ამართლებს მკაცრი სადამსჯელო ღონისძიების გამოყენებას. სასამართლოს პრაქტიკით ასეთ შემთხვევებში აშკარა ხდება, რომ სახეზეა არაადამიანური სასჯელი.^{^[73]}

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით განსახილველ შემთხვევაში შეუძლებელი და გაუმართლებელია, მეტიც კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მიზნების უგულებელყოფა და უფლებით დაცული ფარგლების ხელოვნურად დავიწროვება იქნება იმის მტკიცება, რომ კანონმდებელი აბსოლუტურ აკრძალვას ავრცელებს მხოლოდ და მხოლოდ სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობაზე და არ უშვებს, რომ რიგ შემთხვევაში შესაძლებელია საკითხი დამამცირებელ ან არაადამიანურ სასჯელად შეფასდეს მაშინ, როდესაც პირს ეკისრება ადმინისტრაციული სახდელი, მათ შორის ჯარიმა.

გარდა ამისა, თუ დავუშვებთ, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მოქმედების სფერო არ ვრცელდება ადმინისტრაციულ სახდელებზე, მუხლით დაცული სფერო შეიზღუდებოდა და დავიწროვდებოდა იმდენად, რომ გახდებოდა ილუზორული, მიიღებდა დეკლარაციულ ხასიათს და რიგ შემთხვევებში სახელმწიფოს მისცემდა თვითნებობის ფართო შესაძლებლობას, ვინაიდან იმის გამო, რომ საკითხი ვერ შეფასებულიყო კონსტიტუციის მე-9 მუხლის ფარგლებში, სახელმწიფო ქმედებათა გარვეულ ნაწილს არა სისხლის სამართლის, არამედ ადმინისტრაციული სამართლის ნაწილად აქცევდა და ასე აიცილებდა თავიდან მისი უფლებამოსილების ჯეროვნად და ადამიანის უფლებების დაცვით განხორციელების ვალდებულებას.

აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის ჩანაწერი „სასჯელი“ არ უნდა იქნეს განმარტებული სიტყვისმიერი მეთოდით და მისი შეფასება უნდა მოხდეს როგორც სისტემურად, კონსტიტუციის სულისკვეთების გათვალისწინებით და ტელეოლოგიურად, ასევე „ქვეყანაში არსებული საზოგადოების სამართლებრივი სენტიმენტების გათვალისწინებით,“^{^[74]} რაც მიგვყვანს იმის მტკიცებამდე, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლში გამოყენებულ სიტყვა „სასჯელს“ აქვს ავტონომიური მნიშვნელობა და მასში ასევე მოიაზრება ადმინისტრაციული წესით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის სახეები, მათ შორის ჯარიმა, თუკი ის აშკარად არაპროპორციულია.

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების ურთიერთმიმართება

საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და დაცვას უზრუნველყოფს კონსტიტუციის ღირებულებათა სისტემა.^{^[75]} ამ თვალსაზრისით სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს კონსტიტუციის მე-4 მუხლზე, რომლის თანახმადაც საქართველო სამართლებრივი სახელმწიფოა და ,,სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობს კონსტიტუციის პრინციპებიდან.’’ დასახელებული პრინციპების გათვალისწინებითა და საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, ღირსება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი პრინციპია და მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე შეუძლებელია ის ისე იქნეს განმარტებული და განხილული, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი.^{^[76]}

ვინაიდან ადამიანის ღირსება თავის თავში მოიცავს ყველა სხვა ძირითად უფლებას, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ღირსების ხელყოფა, ფაქტობრივად ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევევას.^{^[77]}

ამის საფუძველზე, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აღიარებული უფლებისთვის ამავე მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული უფლება წარმოადგენს საფუძველს.

2.2. სადავო ნორმების მიმართების დადგენა კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან

სარჩელის მიზნებისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს იმის განსაზღვრას, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები შეფასებადია თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გათვალისწინებულ არაჰუმანური ან არაადამიანური მოპყრობისა და სასჯელის ამკრძალავ დებულებასთან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის გათვალისწინებით, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის დაცვის სფეროში არა მხოლოდ სასჯელის ქმედებასთან ადეკვატურობის საკითხი მოიაზრება, არამედ მისი დაცული სფერო უფრო ფართოა და მოიცავს იმასაც, თუ არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისთვის/სასჯელისთვის „განსამზღვრელი ამოსავალი არის ის განსაცდელი, ტკივილი, სტრესი, რასაც განიცდის ადამიანი, ამასთან, როდესაც სახელმწიფოს ასეთი დამოკიდებულება იწვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებაში/უფლებებში (სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის, თანასწორობის და სხვა) ჩარევის ისეთ ინტენსივობას, რომელიც აშკარად სცდება კონსტიტუციით უფლებაში ჩარევისთვის მკაცრად დასაშვებ ფარგლებს, მაშინ შეუძლებელია, რომ არაადამიანურ მოპყრობად და სასჯელად არ იქნეს მიჩნეული“^{^[78]} შესაფასებელი სასჯელი.

ამის გამო, მოცემული დავის ფარგლებში დასადგენი გარემოებაა კონკრეტული ქმედებისათვის გათვალისწინებული სასჯელი წარმოადგენს თუ არა არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობას/სასჯელს. განსახილველ შემთხვევაში შესაფასებელია შემდეგი სასჯელის ხასიათი და ბუნება:

1. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელი, კერძოდ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების დარღვევისთვის ფიზიკური პირის 2 000 ლარიანი ჯარიმა;

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 177¹⁵-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელი, კერძოდ ფიზიკური პირის შემთხვევაში 3 000 ლარიანი ჯარიმა, თუ პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი. დასახელებული სახდელი გათვალისწინებულია საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისთვის, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევისთვის, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია; საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 284-ე პრიმა მუხლით გათვალისწინებული სასჯელი, კერძოდ „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებულის ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის ნასამართლევი პირის მიერ შინაპატიმრობა ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთა ვადით სამ წლამდე; საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹-ე მუხლით გათვალისწინებული საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისთვის (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია), ჩადენილი ასეთი ქმედების ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, გათვალისწინებული სასჯელი - თავისუფლების აღკვეთა ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებს, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათსა და სიმძიმეს, არა მარტო აქვთ მიმართება სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელის კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევენ კიდეც ამ კონსტიტუციურ დანაწესს.^{^[79]}

ამ საკითხების გადაწყვეტამდე პასუხი უნდა გაეცეს ორ ძირითად კითხვას:

„როდის არის უფლებამოსილი/ვალდებული საკონსტიტუციო სასამართლო, იმსჯელოს სასჯელის კონსტიტუციურობაზე - სასამართლო კომპეტენტურია პასუხისმგებლობის ყველა, ნებისმიერი ზომის კონსტიტუციურობის შეფასებაზე, თუ ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუცია განსაკუთრებულ მოთხოვნებს უყენებს მას (სასამართლოს)?; სასჯელის ეს ზომა განპირობებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ობიექტური აუცილებლობით, თუ არის უსაფუძვლო ტვირთი ადამიანის თავისუფლებისთვის, ამდენად, წარმოადგენს თუ არა ის აშკარად, უხეშად არაპროპორციულს და უთანაბრდება თუ არა სასტიკ, არაადამიანურ მოპყრობასა და სასჯელს.“^{^[80]}

საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილება სასჯელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

განსახილველ შემთხვევაში სარჩელის ფარგლებში სადავოდაა გამხადარი მომდევნო ნორმებით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურობა, კერძოდ: 1. საქართველოს ადამინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰-ე და 177¹⁵-ე მუხლებით გათვალისწინებული სახდელი და 2. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹-ე და 359¹-ე მუხლით გათვალისწინებული სასჯელი.

სასამართლოს კომპეტენცია სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

ბუნებრივია საკონსტიტუციო სასამართლო აღიარებს, რომ სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრისას სახელწიფო ფართო მიხედულების ფარგლებით სარგებლობს, ვინაიდან სწორედ მან უნდა განსაზღვროს რომელი იქნება საკმარისი და ეფექტური ბერკეტი დანაშაულთან ბრძოლის ფარგლებში. სახელმწიფო აფასებს რისკებს და ლეგიტიმური მიზნებისა და ინტერესების გათვალისწინებით წყვეტს იმას, თუ როგორი პოლიტიკის ფარგლებში უნდა განხორციელდეს დანაშაულის მიმართ ბრძოლა. რომელი ქმედება უნდა გახდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის და რომელი ქმედება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სახდელის დამკისრებელი, თითოეული მათგანის მიმართ სახელმწიფო აფასებს სასჯელის პოლიტიკასაც, შესაბამისად სასჯელის ზომასაც.

იმის გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფო სარგებლობს ფართო მიხედულების ფარგლებით, მისი მოქმედების არეალი აბსოლუტურ ხასიათს არ ატარებს და შეზღუდულია ადამიანის ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით, „ამ პროცესში კი სახელმწიფოს ძალიან დიდი სიფრთხილე მართებს, რადგან, ერთი მხრივ, უსაფუძვლოდ არ შეზღუდოს ადამიანების თავისუფლება ამა თუ იმ ქმედების აკრძალვის გზით, ხოლო, მეორე მხრივ, აკრძალული ქმედების ჩადენისთვის სახელმწიფოს პასუხი არ იყოს გადამეტებული, არაპროპორციული, რადგან ასეთი პასუხიც ადამიანის თავისუფლების სფეროს, სახელმწიფოს მხრიდან, შევიწროებას თავისთავად გულისხმობს. სახელმწიფო არ შეიძლება ადამიანის თავისუფლებაში (მის უფლებებში) ჩაერიოს ობიექტურად საჭიროზე მეტი დოზით, რადგან შედეგად მიზნად გადაიქცევა ადამიანის შეზღუდვა და არა მისი დაცვა.“^{^[81]}

სასამართლოს მსჯელობის თანახმად, სწორედ აქ გადის ის ზღვარი, რომლის გადაბიჯების შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო არათუ უფლებამოსილი, არამედ ვალდებულია შეაფასოს სასჯელის პოლიტიკა, ვინაიდან სასჯელის პოლიტიკის განსაზღვრის შედეგად სახელმწიფო არღვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებას და „დემოკრატიულ სახელმწიფოში არ არსებობს მიზანი, ინტერესი, ადამიანის უფლებების დაცვის უმთავრესი მიზნის ჩათვლით, რომლის საპირწონედ სახელმწიფო აღიჭურვება ლეგიტიმური უფლებით, დაარღვიოს თუნდაც ერთეული პირების თავისუფლების უფლება (ესა თუ ის უფლება).“^{^[82]}

დასახელებულ კითხვაზე პასუხის გაცემისას მნიშვნელოვანი დებულება, რომელიც საფრთხის ქვეშ დგება შესაძლოა იყოს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი, ამიტომ სასჯელის კონსტიტუციურობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის უფლებამოსილების განხილვა სწორედ აღნიშნული პრინციპის პარალელურად უნდა მოხდეს.

ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი მიზნად ისახავს ძალაუფლების კონცენტრაციისა და ბოროტად გამოყენების რისკების პრევენციას, რაც დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობისთვის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. სწორედ იმის გამო, რომ აღნიშნული ჩანაწერი მხოლოდ დეკლარაციული ხასიათის არ არის, მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობაუნარიანობა სასჯელის კონსტიტუციურობის თაობაზე მკვეთრად განისაზღვროს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნულ საკითხს შემდეგნაირად წყვეტს: „ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს საფრთხე შეექმნება არა მხოლოდ მაშინ, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ყველა სანქციის სამართალდარღვევასთან შესაბამისობის შეფასებას დაიწყებს, არამედ მაშინაც, თუ სასჯელის სიმძიმის განსაზღვრა სრულად და უკონტროლოდ კანონმდებლის დისკრეციის იმედად დარჩება.“^{^[83]}

აქედან გამომდინარე, ერთი მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლო მსჯელობაუნარიანი არ არის ყველა სასჯელის პროპორციულობის შესახებ, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლო სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასებასა და განხილვაზე ვალდებულია მაშინ, როდესაც თავად სასჯელის არაპროპორციულობის დონე მნიშვნელოვან, არსებით ნიშნულს აღწევს და დისბალანსი ქმედებასა და სასჯელს შორის მკაფიოდ გამოხატულია, ესე იგი სასჯელი არსებითად არ ემსახურება სასჯელის მიზნების განხორციელებას.

სასამართლოს კომპეტენცია ჯარიმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ საქმეზე მოუწია ემსჯელა პასუხისმგებლობის დამგენი ნორმების კონსტიტუციურობაზე. სასამართლომ დაადგინა, რომ სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის მსგავსად, ასევე სახელმწიფოს ექსკლუზიური კომპეტენცია და პრეროგატივაა დაადგინოს ის, თუ რა ქმედება იქნება ადამინისტრაციულ სამართალდარღვევად კვალიფიცირებული. ამასთან ერთად მისი მიხედულების ფარგლებში ექცევა შეაფასოს რისკები და დაადგინოს ადმინისტრაციული სახდელის ზომა, სიმძიმე და მოცულობა. თუმცა ისევე როგორც სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრისას, ადმინისტრაციული სახდელის დადგენისასაც სახელმწიფო შეზღუდულია ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დაცვითა და უზრუნველყოფით.

„სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციული სახდელის ზომა შეფასების საგანი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიძლება გახდეს ... საკონსტიტუციო სასამართლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაინახავს პირის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებასთან ადმინისტრაციული სახდელის მიმართებას, თუ ეს უკანასკნელი კანონმდებლ ის მიზნის მიღწევისა და კონსტიტუციური უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის აშკარად არაგონივრულ და არაპროპორციულ ზომას წარმოადგენს.“^{^[84]}

აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების მიმართ სასამართლოს მსჯელობაუნარიანობა მსგავსია სისხლის სამართლის ნორმებით დადგენილი ჯარიმის შემთხვევაში სასამართლოს კომპეტენციისა. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო ადმინისტრაციული სახდელის ზომის შეფასებისას არკვევს შეესაბამება თუ არა ადმინისტრაციული სახდელი დასახულ მიზანს და რამდენად მკვეთრად არაპროპორციულია ჩარევა. ამის განსახილველად კი საკვლევია ადმინისტრაციული სახდელის სამართლებრივი ბუნება და მიზნები.

2.3. წარმოადგენს თუ არა გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა აშკარად, უხეშად არაპროპორციულს და უთანაბრდება თუ არა სასტიკ, არაადამიანურ მოპყრობასა და სასჯელს

როგორც უკვე აღინიშნა, იმისათვის, რომ საკითხი არაადამიანურ ან დამამცირებელ მოპყრობა/სასჯელად ჩაითვალოს, აუცილებელია პასუხი გაეცეს შემდეგ კითხვას: სასჯელის ეს ზომა განპირობებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ობიექტური აუცილებლობით, თუ არის უსაფუძვლო ტვირთი ადამიანის თავისუფლებისთვის. ამდენად, წარმოადგენს თუ არა ის აშკარად, უხეშად არაპროპორციულს და უთანაბრდება თუ არა სასტიკ, არაადამიანურ მოპყრობასა და სასჯელს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილია ის მკაფიო კრიტერიუმები, რა კრიტერიუმების ფარგლებშიც უნდა შემოწმდეს სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით იმისათვის, რომ ის მიჩნეული იყოს, როგორც უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადატემებული.“ ეს კრიტერიუმებია:

„1) მოწმდება აშკარა არაპროპორციულობა დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელს შორის - კანონმდებლობით ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაკისრებული სასჯელი გონივრულ და პროპორციულ დამოკიდებულებაში უნდა იყოს კონკრეტული დანაშაულით გამოწვევად ზიანთან, რომელიც ადგება/შეიძლება მიადგეს პირებს/საზოგადოებას. სასჯელი ჩაითვლება აშკარად არაპროპორციულად და არაადამიანურ, სასტიკ სასჯელად, თუ მისი ხანგრძლივობა მკვეთრად, უხეშად დისპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან, გამოწვევად საფრთხეებთან;

2) კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება.“^{^[85]}

აღნიშნულის გათვალისწინებით, შეფასების ფარგლებში უნდა დადგინდეს როგორც სასჯელის არაპროპორციულობა და არაპროპორციულობის ხარისხი გათვალისწინებულ ქმედებასთან მიმართებით, ასევე ის, თუ რამდენად ითვალისწინებს სასჯელი ინდივიდუალიზაციის პრინციპის პრაქტიკული რეალიზაციის შესაძლებლობას.

ამას გარდა, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნული კრიტერიუმების პარალელურად მხედველობაში იღებს იმას, თუ რამდენად შეესაბამება გათვალისწინებული სასჯელი სასჯელის მიზნებს, რამდენადაა ის ვარგისი, ადეკვატური და პროპორციული საშუალება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.

წინააღმდეგ შემთხვევაში, „ნებისმიერი უსაფუძვლო, მიზანზე არაორიენტირებული ან არაპროპორციული სასჯელი თავად გადაიქცევა მიზნად, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში.“^{^[86]}

საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმებს სწორედ აღნიშნული კრიტერიუმებით აფასებს, რა დროსაც პირველ რიგში მხედველობაში იღებს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედებების კრიმინალიზების მიზნებს, ხოლო ამის შემდეგ ადგენს ქმედებისითვის გათვალისწინებული სასჯელის კონკრეტული ზომა არის თუ არა დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების ვარგისი და პროპორციული საშუალება და უზრუნველყოფს ის თუ არა სასჯელის მიზნების მიღწევას.

ვინაიდან სარჩელის ფარგლებში სადავოდაა გამხდარი რამდენიმე ნორმა, თითოეული მუხლით გათვალისწინებული სასჯელის ობიექტური აუცილებლობა და სხვა ზემოთ დასახელებული კრიტერიუმები უნდა შეფასდეს ცალ-ცალკე.

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების კრიმინალიზების მიზნები

საქართველოს კანონის პროექტზე - საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ და საქართველოს კანონის პროექტზე - საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ განმარტებითი ბარათების თანახმად სადავო ნორმებს იდენტური მიზანი აქვთ, კერძოდ: „მსოფლიო მასშტაბით შექმნილი უპრეცენდენტო მდგომარეობიდან გამომდინარე და საქართველოში არსებული სიტუაციის გათვალისწინებით, ასევე სხვა, შესაძლო ეპიდემიური/პანდემიური შემთხვევებისას მოსალოდნელი საფრთხის მაქსიმალურად თავიდან აცილების მიზნით, აუცილებელია, საკანონმდებლო დონეზე შეიქმნას ეფექტიანი მექანიზმი, რომელიც მოახდენს აღნიშნული ვირუსის გავრცელებისა და სხვა მსგავსი საფრთხეების პრევენციას და უზრუნველყოფს საქართველოში მცხოვრებ პირთა ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დაცვას.“^{^[87]}^{^[88]}

აღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედებების ერთ შემთხვევაში კრიმინალიზებით, ხოლო მეორე შემთხვევაში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად მიჩნევისას, კანონმდებლის მიზანი იყო COVID 19-ის გავრცელების პრევენცია იმის დაშვებით, რომ პირები აღარ დაარღვევენ თვითიზოლაციისა და კარანტინის რეჟიმს და მნიშვნელოვან საფრთხეს აღარ შეუქმნიან სხვათა სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას.

სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობის მიზნები

„სახელმწიფოს ვალდებულებაა, ერთი მხრივ, არ უგულებელყოს სასჯელის დანიშნულება, მნიშვნელობა, როლი, შედეგად მისაღწევი მიზნები, .... ხოლო, მეორე მხრივ, არ გადაამეტოს, ხელოვნურად არ გაზარდოს სასჯელის გამოყენების მოლოდინი და მნიშვნელობა.“ ^{^[89]}

„იმავდროულად, სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია მოლოდინი, რომ სასჯელი, თავისი შინაარსით, ფორმით, თვისობრივად და არსებითად გასცდება შურისძიების პრიმიტიულ სურვილს, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო სამართალთან და რომელიც ობიექტურად ვერ შეუწყობს ხელს ვერც ადამიანების, საზოგადოების დაცულობას, ვერც დანაშაულის შემცირებას და ვერც დამნაშავე პირის რესოციალიზაციას.“^{^[90]} ამ საკითხს უკავშირდებს ისიც, რომ დღეისათვის სისხლის სამართალში დამკვიდრეული „სამაგიეროს მიზღვის თეორია“ სრულად უარყოფილია, აქედან გამომდინარე ნებისმიერი სასჯელი, რომელიც მიზნად ისახავს სამაგიეროს მიზღვას არღვევს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას.

ბუნებრივია იმის დასადგენად, ზოგადად სასჯელი არის თუ არა პროპორციული, პირველ რიგში უნდა შეფასდეს რას ისახავს სასჯელის დაწესება მიზნად.

ზოგადად, სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლის თანახმად, სასჯელის მიზანია (ა) სამართლიანობის აღდგენა, (ბ) ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და (გ) დამნაშავის რესოციალიზაცია.

ღირსების დეფინიციის მსგავსად, არ არსებობს არც სამართლიანობის კანონით გათვალისწინებული დეფინიცია, თუმცა სამართლიანობის კონცეფციის განმარტებისას საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „სამართლიანობის აღდგენის ფუნქცია რეალიზებადია მხოლოდ კონკრეტული დანაშაულის თანაზომიერი სასჯელის გამოყენებისას და სწორედ ამ გზით ემსახურება სასჯელის სხვა მიზნების რეალიზების შესაძლებლობას.“^{^[91]}

რესოციალიზაცია ესაა დამნაშავის საზოგადოებაში დაბრუნება. რესოციალიზაციის ცნება განმარტებულია პატიმრობის კოდექსის 116-ე მუხლის პირველ ნაწილში, რომლის თანახმადაც, მსჯავრდებულის რესოციალიზაცია არის მსჯავრდებულში საზოგადოების, სხვა ადამიანების, ზნეობის ნორმებისა და ადამიანთა თანაცხოვრების დამკვიდრებული წესებისადმი პატივისცემისა და პასუხისმგებლობის გრძნობის ჩამოყალიბება. აღნიშნული მიზნის მიღწევა ეჭვქვეშ დადგება იმ შემთხვევაში, როდესაც პირის მიმართ გამოყენებული იქნება არაპროპორციული, დამამცირებელი სასჯელი.

რაც შეეხება ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენციას. დასახელებული მიზანი შესაძლებელია ორგვარად განიმარტოს: ა. ესაა სპეციალური პრევენცია დანაშაულის რეციდივის წინააღმდეგ და ბ. ზოგადი პრევენცია - ესაა დემონსტრირება იმისა, რომ ყველას, ვინც მსგავს ქმედებას ჩაიდენს, ემუქრება იგივე სასჯელი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „თუკი სასჯელი გამოყენებული იქნება მხოლოდ სხვათა შეკავების მიზნით, ის, ცხადია, უსამართლო იქნება, რადგან დაუშვებელია ადამიანის მიმართ სისხლის სამართლის უკიდურესი ინსტრუმენტების (სასჯელის) გამოყენება მხოლოდ ან უპირატესად იმის გამო, რომ სხვები მიდრეკილნი არიან ასოციალური ქცევისკენ.“^{^[92]}

განსახილველ შემთხვევაში სარჩელის მიზნებისთვის ყველაზე მეტად ყურადსაღები ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენციაა, ვინაიდან როგორც განმარტებით ბარათში ვკითხულობთ, კანონმდებელი მიზნად ისახავს პანდემიასთან ბრძოლის ფარგლებში დაადგინოს პასუხისმგებლობის დამდგენი იმგვარი ნორმები, რომელთა საფუძველზეც უზრუნველყოფს, რომ არ მოხდეს პირთა მიერ იზოლაციისა და კარანტინის რეჟიმის დარღვევა და შესაბამისად ერთი პირის მიერ ამ ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენის შედეგად მისი დასჯა სხვებისთვის იქნება დემონსტრირება, რომ მათაც იგივე სასჯელი ელოდებათ, რასაც თავის მხრივ ექნება პრევენციული ხასიათი.

ამასთანავე, საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, „სამართლებრივ სახელმწიფოში ხელისუფლება შეზღუდულია უპირობო ვალდებულებით, ადამიანის თავისუფლებაში (მის ნებისმიერ უფლებაში) ჩაერიოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს გარდაუვალია და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს ობიექტურად აუცილებელია. ასეთია ნებისმიერი სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციური წესრიგი.“^{^[93]}

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების ხასიათი, მისი სიმძიმე და ქმედებით გამოწვევადი საფრთხე

სადავო ნორმებით ორივე შემთხვევაში გათვალისწინებული ქმედებაა იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევა. იზოლაციისა და კარანტინის წესები დადგენილია „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონითა და ამ კანონის საფუძველზე მიღებული საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322-ე დადგენილებით, რომელთა საფუძველზეც დადგენილია არაერთი შეზღუდვა, რომელიც საქართველოში მოქმედებს კორონა ვირუსთან ბრძოლის პერიოდში.

ასეთი წესების დარღვევად გარკვეული პერიოდების შესაბამისად მიიჩნევა: თვითიზოლაციის ან საკარანტინო სივრცის დატოვების ფაქტი, მგზავრთა გადაყვანის ან მგზავრობის წესის დარღვევა, მსუბუქი ავტომანქანით გადაადგილების წესის დარღვევა, 3 პირზე მეტის შეკრების ან ობიექტზე 2 მეტრი დისტანციის დაუცველობა, კომენდანტის საათის დარღვევა, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის გარეშე გადაადგილება და სხვა. ჩამოთვლილი სამართალდარღვევებისათვის პირს ყველა შემთხვევაში ეკისრება 2 000 ლარიანი ჯარიმა.

ნებისმიერ შემთხვევაში პირის მიერ ჩადენილი ქმედების სიმძიმე და ხასიათი უკავშირდება COVID 19-თან ბრძოლის სახელმწიფო პოლიტიკას. აქედან გამომდინარე, ქმედებით გამოწვევადი საფრთხეც კვლავ პანდემიის კვალდაკვალ განიხილება. COVID 19-ს სწრაფი გავრცელება ახასიათებს და მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის კვლევების თანახმად, ვირუსი პირველ რიგში ადამიანთა შორის სოციალური ინტეგრაციისა და კონტაქტის შედეგია. აქედან გამომდინარე, მისი პრევენციისათვის ყველაზე ეფექტური მეთოდია პირთა შორის კონტაქტის მინიმალურამდე შემცირება.

გათვალისწინებული ქმედებით გამოწვევადი საფრთხე სწორედ ისაა, რომ პირის მიერ პირობითად თვითიზოლაციის ან საკარანტინო სივრცის დატოვება გაზრდის რისკს, რომ პირი მისი ქმედებით ხელს შეუწყობს არა ვირუსის პრევენციას, არამედ პირიქით გავრცელებას.

2.4. სასჯელის ზომა - ობიექტური აუცილებლობა, თუ უსაფუძვლო ტვირთი?

ზემოთ უკვე განხილულია ის, თუ რას წარმოადგენდა სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების ხასიათს, გამოწვევად საფრთხეს, კრიმინალიზებისა და სამართალდარღვევად მიჩნევის მიზანს, ასევე ის, თუ რა წარმოადგენს სადავო ნორმებისა და სასჯელის მიზნებს. ამის შემდეგომ განსახილველი საკითხი რჩება შეესაბამება, თუ არა სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი გათვალისწინებულ ქმედებებს, თუ წარმოადგენს არაპროპორციულს, როგორადაც ეს მოსარჩელეებს მიგვაჩნია.

სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელი

სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის თანახმად, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, ჩადენილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, − ისჯება შინაპატიმრობით ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ წლამდე.“

დასახელებული ნორმა სასჯელის სახით ითვალისწინებს შინაპატიმრობას ვადით ექვსი თვიდან ორ წლამდე ან თავისუფლების აღკვეთას ვადით სამ წლამდე.

სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹-ე მუხლის თანახმად, „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა (მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია), ჩადენილი ასეთი ქმედების ჩადენისათვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული ან/და ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ, − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.“

დასახელებული ნორმა სასჯელის სახით ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას ვადით ექვს წლამდე, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

სისხლის სამართლის კოდექსის 50-ე მუხლის თანახმად, ვადიანი თავისუფლების აღკვეთა ნიშნავს მსჯავრდებულის საზოგადოებისაგან იზოლაციას და კანონით განსაზღვრულ თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებას. ამავე კოდექსის 47-ე პრიმა მუხლის თანახმად, შინაპატიმრობა ნიშნავს მსჯავრდებულისათვის დღე-ღამის განსაღვრულ პერიოდში თავის საცხოვრებელ ადგილას ყოფნის დაკისრებას.

მოსარჩელე მხარე ვაპელირებთ, რომ დასახელებული ნორმით გათვალისწინებული სასჯელი არაპროპორციულია მუხლით გათვალისწინებულ ქმედებასთან მიმართებით. არაგონივრული და არარაციონალურია, სასჯელის სახით შინაპატიმრობით ან თავისუფლების აღკვეთით იმ პირის დასჯა, რომელიც სადავო ნორმით გათვალისწინებულ ქმედებას ჩაიდენს.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, სახელმწიფო ვალდებულია უდიდესი სიფრთხილით მოეკიდოს ისეთი სასჯელის დაწესებას, როგორიცაა თავისუფლების აღკვეთა. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ყველაზე მძიმე სასჯელს და შესაბამისად ქმედებისთვის სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გათვალისწინებაც მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში უნდა მოხდეს.

სახელმწიფოს ექსკლუზიური უფლებამოსილების მიუხედავად აწარმოოს სისხლის სამართლის პოლიტიკა, სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელი იმ საკითხთა სფეროში ექცევა, რომლითაც სახელმწიფო აჭარბებს მოთხოვნილი ბალანსის ზღვარს მის ფართო მიხედულების ფარგლებსა და ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებს შორის.

იზოლაციის ან კარანტინის წესების დარღვევა იმის მიერ, ვინც უკვე ადმინისტრაციულსახდელდადებულია ან უკვე ნასამართლევია სადავო ნორმის საფუძველზე არის ქმედება, რომლის მიმართაც მკაფიო დისბალანსშია სასჯელი, ვინაიდან აღნიშნული ქმედებისთვის გათვალისწინებული სასჯელი არაპროპორციული, არაგონივრული და არათანაზომიერია.

სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹-ე მუხლის შემთხვევაში სასჯელის არაპროპორციულობა კიდევ უფრო მკაფიოდ აღსაქმელია, ვინაიდან მუხლით დადგენილი ქმედებისთვის სასჯელის სახედ გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა ექვს წლამდე. უკიდურესად მძიმე სასჯელის გათვალისწინებით მოსამართლეს წინა შემთხვევისგან განსხვავებით ერთმევა შესაძლებლობა, რომ ნაკლებად მძიმე სასჯელი გამოიყენოს. გარდა ამისა მაშინ, როდესაც დასახელებული ნორმით გათვალისწინებულია სასჯელი თავისუფლების აღკვეთა ვადით ექვს წლამდე, მსგავსი ქმედებისათვის მაგალითად განსაკუთრებით საშიში ინფექციური დაავადების შეყრის საფრთხის შექმნისთვის ითვალისწინებს განსხვავებულ და ნაკლებად მძიმე სასჯელებს, მათ შორის: ჯარიმას ან გამასწორებელ სამუშაოს ვადით 6 თვემდე ან შინაპატიმრობას ვადით 6 თვიდან 1 წლამდე ან/და თავისუფლების აღკვეთას 1 წლამდე ჯარიმას ან გამასწორებელ სამუშაოს ვადით ერთ წლამდე ან შინაპატიმრობას ვადით ერთიდან ორ წლამდე ან/და თავისუფლების აღკვეთას ვადით ორ წლამდე. ამასთანავე დამატებით, დასახელებული დანაშაულის შემთხვევაში კანონმდებელი განსხვავებულ სასჯელს უკავშირებს იმას დადგა თუ არა შედეგი, კერძოდ სისხლის სამართლის კოდექსის 132-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულია განსაკუთრებით საშიში ინფექციური დაავადების შეყრა, ესე იგი კანომდებელი ორიენტირებულია შედეგზე, კერძოდ მოხდა თუ არა სხვისთვის განსაკუთრებით საშიში ინფექციური დაავადების შეყრა. ასეთი მიდგომა კი არ არსებობს იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევის შემთხვევაში, ვინაიდან კანონმდებელი დიფერენცირებას არ ახდენს პირის ქმედებას მოჰყვება თუ არა ვირუსის გადადება.

აქვე რელევანტურია, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული, რომელსაც წარმოადგენს შიდსის შეყრა. ასეთ შემთხვევაზე, მართალია, მსგავსი ტიპის სასჯელია დაწესებული, თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ დანაშაულის პასუხისგებისთვის საჭიროა ვირუსი სხვას გადაედოს ან პირმა სხვისთის ვირუსის გადადება განზრახ სცადოს. ხოლო, სარჩელში განხილული ნორმებით ხდება იმ ვირუსის გავრცელების პრევენცია, რომელიც შეიძლება სულაც არ ჰქონდეს პირს ან ჰქონდეს ვირუსი, მაგრამ არ გააჩნდეს მისი სხვისთვის გადადების განზრახვა. ინდივიდი შეიძლება ახორციელებდეს სრულიად სხვა ტიპის დარღვევას, ვიდრე ვირუსის გადადებაა (მაგ: შეკრებაზე მისვლა, სადაც 10 კაცზე მეტნი იქნებიან, თუმცა ვირუსი არც ერთ მათგანს არ აქვს), თუმცა სანქცია იგივე უწესდება.

სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი მით უფრო არაპროპორციულია იმის გათვალისწინებით, რომ ასეთი შემთხვევებისთვის თითქმის აბსოლუტურ უმრავლესობაში არ არსებობს არანაირი ლოგიკური კავშირი პირის მიერ გათვალისწინებული ქმედების ჩადენასა და ნორმით გათვალისწინებულ მიზანს შორის. ვინაიდან სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელის მიზნებად დასახელებულია კოვიდ ინფექციის პრევენცია, ამ მსჯელობისას ყურადსაღებია ისიც, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის რიგი დანაშაულების დასჯადობა (მაგ:246, 248, 251) დაკავშირებულია მნიშვნელოვან ზიანთან და შესაბამისად წარმოადგენს შედეგიან დელიქტს. ასევე ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულებში კანონმდებელი ახდენს გამიჯვნას და უფრო მძიმე სასჯელს უკავშირებს არა ქმედებას, არამედ შედეგის დადგომას (მაგ: 131, 132).

შესაბამისად ამ დანაშაულთა განხილვისას ყურადღება ექცევა იმას, რამდენად გამოიწვია გათვალისწინებულმა ქმედებამ ის შედეგი, რომლის პრევენციასაც მიზნად ისახავდა ნორმა და რიგ შემთხვევებში სასჯელი განსხვავებულია იმისდა მიხედვით ქმედებამ გამოიწვია მძიმე შედეგი, თუ არა. განსახილველ შემთხვევაში კი სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹-ე მუხლები წარმოადგენს შედეგგარეშე დელიქტებს, კანონის თანახმად, იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევა ესე იგი მხოლოდ ქმედება წარმოადგენს საკმარის საფრთხეს განურჩევლად იმისა ის არის თუ არა ჩადენილი ქმედება რეალურად მართლაც საფრთხის შემცველი.. კანონმდებლის მიზნიდან გამომდინარე ერთნაირად ისჯება პირი, რომელიც ინფიცირებულია და იზოლაციისა და კარანტინის წესის დარღვევით რიგ შემთხვევებში საფრთხეს უქმნის ვირუსის გავრცელებას და პირი, რომელიც ინფიცირებული არ არის და საფრთხეს არ წარმოადგენს იმ შედეგის დადგომაში, რომლის პრევენციასაც ემსახურება ნორმით გათვალისწინებული ქმედებების კრიმინალიზება.

ამრიგად, სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დისპოზიცია შედეგგარეშე დელიქტია, კანონმდებელი ქმედების დასჯადობას არ უკავშირებს კონკრეტული შედეგის დადგომას და კანონის საფუძველზე არ აქვს მნიშვნელობა პირი რეალურად შექმნის საფრთხეს ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისთვის, თუ მისი ქმედებით ის აღნიშნულ საფრთხეს არ შექმნის. დაუსაბუთებელია რატომ უნდა ისჯებოდეს პირი შინაპატიმრობით ან თავისუფლების აღკვეთით იმისთვის, რომ მან პირობითად 23:00 საათის შემდეგ ორჯერ დატოვა საცხოვრებელი სახლი და ეს კიდევ უფრო არაპროპორციულია მაშინ, როდესაც რეალურად მას არ შეუქმნია არანაირი საფრთხე კორონა ვირუსის გავრცელებისათვის.

აქედან გამომდინარე, საკმაოდ დიდი დისპროპორციაა სასჯელის მხრივ შინაარსით მსგავს მუხლებთან მიმართებით. კანონმდებლის მიდგომა არაერთგვაროვანია იმ სანქციებთან დაკავშირებით, რომლებიც გამოყენებულია სისხლის სამართლის კოდექსის ზემოთ მითითებულ და ამჟამად განსახილველ მუხლებთან დაკავშირებით. განსახილველი მუხლების სასჯელი ბევრად უფრო მძიმეა, მიუხედავად იმისა, რომ ის შეიძლება უფრო ნაკლები საფრთხის შემცველ ქმედებას მოიცავდეს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე გაუგებარი და დაუსაბუთებელია მსგავსი დანაშაულებისთვის არსებითად განსხვავებული სასჯელების დაწესების აუცილებლობა.

ასეთ პირობებში, დასახელებული სასჯელი დადგენილი კრიტერიუმებიდან პირველის შეფასებით არაპროპორციულია, რადგან ქმედებით გამოწვევად საფრთხესა და სასჯელს შორის მკაფიო დისბალანსია.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული სახდელი

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰-ე მუხლის თანახმად, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 2 000 ლარით, ხოლო იურიდიული პირისა − 10 000 ლარით.“

ამავე კოდექსის 177¹⁵-ე მუხლის თანახმად, „საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით ან/და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით განსაზღვრული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა, მათ შორის, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა, თუ ეს წესი საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის რეჟიმის ნაწილია, − გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 3 000 ლარით, ხოლო იურიდიული პირისა − 15 000 ლარით, თუ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით სხვა რამ არ არის დადგენილი.“

სანქციის შეუსაბამობა სოციალურ ფონთან

როგორც უკვე აღინიშნა სადავო ნორმით დადგენილია აბსოლუტურად განსაზღვრული სანქცია, კერძოდ ფიზიკური პირებისათვის ეს შეადგენს 2 000/ 3 000 ლარს.

2020 წლის 11 მარტს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ახალი კორონავირუსი პანდემიად გამოცხადა. 2020 წლის 21 მარტს კი საქართველოს პრეზიდენტის საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ N1 ბრძანების შესაბამისად საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა.

2020 წლის პირველი კვარტლიდან დღემდე მოქმედებს ის სამართლებრივი საფუძველი, რის საფუძველზეც ხდება პირთა მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის დაწესება.

კონკრეტულად 2020 წლის 21 მარტიდან 22 მაისის ჩათვლით საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ გამოვლენილი სამართალდარღვევებისა და ჯარიმების ოდენობის ჩამონათვალი შემდეგნაირად გამოიყურება:

თვითიზოლაციის ან საკარანტინო სივრცის დატოვების ფაქტი - 144 ჯარიმა; მგზავრთა გადაყვანის ან მგზავრობის წესის დარღვევა - 1 406; მსუბუქი ავტომანქანით გადაადგილების წესის დარღვევა - 430; 3 პირზე მეტის შეკრების ან ობიექტზე 2 მეტრი დისტანციის დაუცველობა / პირბადის

გამოუყენებლობა- 1 850;

კომენდანტის საათის დარღვევა - 4820; პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის გარეშე გადაადგილება - 27.^{^[94]}

აღნიშნული ქმედებების შედეგად პირების 2 000/ 3 000 ლარით დაჯარიმება ხდებოდა/ხდება იმის პარალელურად, როდესაც დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური ნომინალური ხელფასი საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემების თანახმად, 2020 წლის განმავლობაში 1 227,3 ლარი იყო.^{^[95]}

აღნიშნული მონაცემების გათვალისწინებით, სანქციის ოდენობა დაახლოებით ორჯერ აღემატება თვიურ საშუალო ხელფასს საქართველოში, რის გამოც ის სრულად შეუსაბამოა ეკონომიკურ, სოციალურ ფონთან. ასეთი არსებითი განსხვავება პირების თვიურ შემოსავალსა და სანქციის ოდენობას შორის კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს სანქციის არაპროპორციულობას.

ამასთანავე, იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევის სამართალდარღვევად მიჩნევის მსგავსად იმავე მიზანს ემსახურება პირბადის ტარების წესის დარღვევის ადმინისტრციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებაც, კერძოდ დასახელებული კოდექსის 42¹¹-ე მუხლის თანახმად, „პანდემიის ან/და ეპიდემიის დროს ღია ან დახურულ საჯარო სივრცეში პირბადის ტარების წესის დარღვევა − გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას 20 ლარით.“ 2 000 / 3 000 ლარიანი ჯარიმის არაპროპორციულობა კიდევ უფრო ცხადი ხდება მაშინ, როდესაც იმავე მიზნით, კერძოდ ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვისა და ეპიდემიის სწორად მართვის მიზნით, სამართალდარღვევად მიჩნეული ქმედებისთვის კანონმდებელი მინიმუმ 10-ჯერ მცირე ოდენობის ჯარიმას აწესებს.

სადავო ნორმით გათვალისწინებული სანქციის მიზანი ახალი კორონა ვირუსის გავრცელების პრევენცია და სახელმწიფოს მიერ ვირუსის ეფექტური მართვა იქნა დასახელებული, თუმცა მოსარჩელე მხარე ვერ გაიზიარებს იმას, რომ გადამეტებული სანქციის ლეგიტიმური მიზანს შეიძლება აღნიშნული წარმოადგენდენს, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სასამართლო აღნიშნულ ლეგიტიმურ მიზანს მართებულად მიიჩნევს, მოსარჩელეებს მიგვაჩნია, რომ სანქცია არ წარმოადგენს პროპორციულ საშუალებას ამ მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან იდენტური მიზნის მიღწევა შესაძლებელია ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით, პირობითად ნაკლები ოდენობის სანქციით, რითაც გათვალისწინებული იქნება პირთა უფლებები და სოციალური გარემო და ამასთანავე, მიღწეული იქნება ლეგიტიმური მიზანი.

გარდა ამისა, სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით ჯარიმის ოდენობა უნდა იყოს მინიმუმ 2000 ლარი. თუმცა განსაკუთრებულ შემთხვევებში, სადაც სასჯელად სამ წლამდე თავისუფლების აღკვეთაა გათვალისწინებული, პირს უნდა დაეკისროს მინიმუმ 500 ლარიანი ჯარიმა. შესაბამისად, სისხლის სამართალი, კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, შესაძლებლობას იძლევა პირს სანქციის სახით 2000 ლარიან ჯარიმაზე ნაკლები თანხაც დაეკისროს. მათგან განსხვავებით კი სადავო ნორმები არ იძლევიან ლავირების შესაძლებლობას და ნებისმიეირი ტიპის დარღვევაზე, ნებისმიერი პირის მიერ, სანქციად მყარი თანხაა განსაზღვრული.

ნათელია, რომ სასჯელის მხრივ სისხლის სამართლის კოდექსის ზოგადი მოწესრიგებაც კი უფრო ჰუმანურია, ვიდრე სადავო ნორმები. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი არ განსაზღვრავს კონკრეტულ საჯარიმო თანხას ჩადენილ დანაშაულებზე, მაშინაც კი როდესაც სახეზე გვაქვს სადავო ნორმების მსგავსი დანაშაულები. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 132-ე მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს სხვებისთვის განსაკუთრებით საშიში ინფექციური დაავადების საფრთხის შექმნას, პირის დასჯის ერთ-ერთ საშუალებად უთითებს ჯარიმას. უნდა აღინიშნოს, რომ პირი ამ დანაშაულისთვის შეიძლება დაპატიმრებულ იქნეს ერთ წლამდე ვადით, რაც იმას ნიშნავს, რომ სსკ-ის 42-ე მუხლიდან გამომდინარე ამ შემთხვევაში ჯარიმის ოდენობა შეიძლება იყოს 500 ლარი ანუ 2000 ლარზე ნაკლები. სადავო ნორმებსა და აღნიშნულ ნორმას შორის არის ძალიან დიდი მსგავსება იმ მხრივ, რომ ორივე შემთხვევაში ხდება ვირუსის გავრცელების პრევენცია. თუმცა სადავო ნორმები პირველივე დარღვევაზე აწესებენ 2000 ლარის ოდენობის ჯარიმას ვირუსის გადადების რისკის შექმნა/არ შექმნის მიუხედავად. ხოლო სსკ-ის 132-ე მუხლი მხოლოდ ინფექციის გადადების რეალური რისკის შექმნის შემთხვევაში აწესებს ჯარიმის გამოყენების შესაძლებლობას, რომლის შესაძლო ოდენობა 500 ლარს წარმოადგენს, რაც სადავო ნორმებით განსაზღვრული ოდენობის მეოთხედია. რა თქმა უნდა შესაძლებელია საქმის გარემოებიდან გამომდინარე, 132-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის, ჯარიმა ბევრად მეტი იყოს, მაგრამ ფაქტია კანონმდებელი არ აწესებს მხოლოდ კონკრეტულ თანხას პირის დასასჯელად. ამის მიზეზია ის, რომ კანონმდებელი ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შექმნას არ მიიჩნევს იმდენად მძიმე დანაშაულად, რომ ჯარიმის მინიმალურ თანხად 2000 ლარი განსაზღვროს. მაშინ როდესაც სახეზე გვაქვს შინაარსით ერთმანეთის მსგავსი ნორმები, ძალიან დიდი სხვაობაა სასჯელის ოდენობაში. კანონმდებლის მიდგომა ამ საკითხებთან მიმართებით არაერთგვაროვანია.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქცია არის დამამცირებელი ბუნების, რადგან ადამიანებს სჯის ისეთი ქმედებებისთვის, რომლებიც შესაძლოა სულაც არ წარმოადგენდნენ საფრთხის წყაროს და ორიენტირებული იყვნენ ადამიანის ობიექტად ქცევაზე. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ჯარიმა არ შეესაბამება სასჯელის მიზნებს, ვინაიდან ის ერთმნიშვნელოვნად არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევ პროპორციულ საშუალებას.

ადამიანის ობიექტივიზაცია სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში

როგორც ზემოთ აღინიშნა, სარჩელის ფარგლებში სასჯელის დაწესების მიზნების კვლევა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასებისას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანი, კონსტიტუციური გამაშუალებლის, ანუ პროპორციულობის გარეშე, მიემართება კონკრეტულ ინდივიდს და აქცევს მას ძალაუფლების ობიექტად, რადგან, სასჯელი ლეგიტიმაციას არ იღებს ქმედებისგან, მას არ ამართლებს პირის ქმედებიდან მომდინარე საშიშროება. ამგვარად, ადამიანი იქცევა ინსტრუმენტად სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში, რაც გარდაუვლად იწვევს მისი ღირსების ხელყოფას.^{^[96]}

სასჯელის მიზნის - ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებისას ზოგადი პრევენცია მიემართება საზოგადოების ყველა წევრს და რიგ შემთხვევებშიც ზოგადი პრევენცია ხორციელდება სასჯელის დანიშვნამდეც, კერძოდ კანონის გამოქვეყნებისთანავე, ვინაიდან კანონმდებელი სასჯელის დაწესებით „ემუქრება“ საზოგადოების ყოველ წევრს, რომ გარკვეული ქმედებისთვის დაუსჯელი არ დარჩებიან. ზოგადი პრევენცია ბუნებრივია სასჯელის დანიშვნის დროსაც ვრცელდება, რა დროსაც ხდება დემონსტრირება, რომ არცერთი სხვა დამნაშავე დაუსჯელი არ დარჩება.

მას შემდეგ, რაც ზოგადი და სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელის მიზნები ზემოთ უკვე დასახელდა, ამ შემთხვევაში დასადგენი მხოლოდ ის რჩება ემსახურება თუ არა დასახელებული სასჯელები მხოლოდ და მხოლოდ სასჯელის ზოგად პრევენციას.

მოსარჩელეთა აზრით, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელები ემსახურება ზოგად მიზნებსა და პრევენციას იმდენად, რამდენადაც მათი მიზანი არ არის იმ კონკრეტული დამნაშავის დასჯა, რომელიც ქმნის საფრთხეს ვირუსის გავრცელებისთვის და შესაბამისად არ ემსახურება სასჯელის მიზანს - სპეციალურ პრევენციას, რომლითაც ზეგავლენას მოახდენდა მსჯავრდებულზე, რათა სახეზე არ გვქონდეს რეციდივი.

დასახელებულ შემთხვევაში სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელების/სანქციების მიზნად ზოგადი პრევეციის განხილვისას შესაძლოა საკითხი ორი ასპექტით იქნეს განხილული: 1. როდესაც საკითხი ეხება ინფიცირებულ ადამიანს და 2. როდესაც საკითხი ეხება არაინფიცირებულ ადამიანს.

იმ შემთხვევაში, როდესაც დაინფიცირებული პირი არღვევს იზოლაციისა და კარანტინის წესებს ის ქმნის ვირუსის გავრცელების საფრთხეს, შესაბამისად ამ ნაწილში მოსარჩელე მხარე არ უარვყოფთ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელს აქვს როგორც სპეციალური (მოხდეს კონკრეტული პირის დასჯა და ზემოქმედება მოახდინოს მასზე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული რეციდივი და ხელახალი საფრთხე ვირუსის გავრცელების), ასევე ზოგადი (ზემოქმედება მოახდინოს საზოგადოების სხვა ყველა პირზე და მათ შორის ინფიცირებულებზე, რომ მსგავი ქმედების განხორციელებისას მათაც იგივე სასჯელი ემუქრებათ) მიზნები. თუმცა ზოგადი და სპეციალური მიზნების კუმულაციურად არსებობა, დასახელებულ სასჯელს მაინც ვერ აქცევს კონსტიტუციურად, ვინაიდან როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით დაუშვებელია სასჯელი გამოყენებული იყოს კონსტიტუციური გამაშუალებლის გარეშე. ზემოთ კი უკვე განხილული იქნა ის, რომ გათვალისწინებული სასჯელი არაპროპორციულია და დისბალანსშია ქმედებით გამოწვევად საფრთხესთან.

რაც შეეხება მეორე ასპექტს, კერძოდ როდესაც საკითხი ეხება არაინფიცირებულ პირს. ამ შემთხვევაში სადავო ნორმები ემსახურება მხოლოდ და მხოლოდ ზოგად მიზანსა და პრევენციას. იმის გათვალისწინებით, რომ არაინფიცირებული პირი ვირუსის გავრცელების საფრთხეს ვერ წარმოქმნის, რისკ ფაქტორს არ წარმოადგენს და საფრთხეს ვერ შეუქმნის სხვის ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს, არაინფიცირებული პირების შემთხვევაში ერთადერთი მიზანი, რომელიც სადავო ნორმებით დადგენილ ჯარიმას გააჩნია ისაა, რომ სხვა პირთა მიმართ, მათ შორის ინფიცირებული პირებისთვის მოხდეს იმის დემონსტრირება, რომ გათვალისწინებული ქმედების შემთხვევაში, მათაც მსგავსი სასჯელი ელოდებათ.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ყველა სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელი ემსახურება მხოლოდ და მხოლოდ სასჯელის ზოგად მიზნებს, სახელმწიფოს კი არ აქვს იმის უფლება, რომ პირი მხოლოდ იმის საფუძველზე დასაჯოს, რომ საზოგადოების სხვა წევრებმა იგივე ქმედება არ განახორციელონ. ამასთანავე, ზოგად პრევენციასთან მიმართებისას უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელის დაკისრებისას რიგ შემთხვევაში პირების ქმედებით გამოწვეული საფრთხე სრულად ჰიპოთეტურია და შეუძლებელი ხდება შედეგთან მათი ქმედების კავშირის დადგენა, ამიტომ ერთადერთი მიზანი რაც სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ სასჯელს რჩება ზოგადი პრევენციაა, რაც დაუშვებელი და გაუმართლებელია.

აღნიშნულისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების გათვალისწინებით, რომლის თანახმადაც არ შეიძლება პირის დასჯის მიზანი იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სხვა პირების „დაშინება“, გაფრთხილება და ამ გზით სხვების მიერ იგივე დანაშულის ჩადენის რისკების მინიმალიზება, მოსარჩელე მხარეს მიგვაჩნია, რომ დასახელებულ ნორმები მხოლოდ ზოგად პრევენციას ემსახურება. მხოლოდ ზოგადი პრევენცია კი ვერ იქნება საკმარისი და თვითკმარი პირის მიმართ ნებისმიერი სასჯელის გამოყენებისთვის, რადგან ასეთი მიდგომით ადამიანი გადაიქცევა სახელმწიფოს ხელში საზოგადოების „დაშინების იარაღად“, იძულების ღონისძიების გამოყენების მუქარის შიშველ ობიექტად, რაც გამორიცხულია და დაუშვებელი სამართლებრივ სახელმწიფოში,^{^[97]} მოსარჩელე მხარეს მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებით ხდება პირის ობიექტივიზაცია და ადამიანის ინსტრუმენტად და დანაშაულთან ბრძოლის საშუალებად გადაქცევა.

ზემოთ განხილულიდან გამომდინარე, სასჯელი ვერ აღწევს სასჯელის მიზნებს და მის რეალურ მიზნად მხოლოდ სხვა პირების მიერ იმავე დანაშაულის ჩადენის რისკების მინიმალიზება ანუ ზოგადი პრევენცია რჩება, რაც საკონსტიტუციო სასმართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად დაუშვებელია.^{^[98]}

სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფა

როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობისას მეორე ძირითადი კრიტერიუმია ის, რომ კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება.^{^[99]} მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმების სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპთან მიმართებას ზემოთ არაერთი დებულება დაეთმო, ამ ნაწილში კიდევ ერთხელ მკაფიოდ გავუსვამთ ხაზს იმას, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელი არღვევს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, სასჯელთან დაკავშირებული კონსტიტუციური შეზღუდვის არსი არის პროპორციული სასჯელის დაკისრება მნიშვნელოვნად ინდივიდუალიზებული სახით, რა დროსაც მხედველობაში მიიღება დანაშაულის სიმძიმე, დამნაშავის ბრალი და დანაშაულის შედეგად გამოწვეული ზიანი (კონკრეტული დაზარალებულისთვის თუ საზოგადოებისთვის), დამნაშავის პერსონალური მახასიათებლები და საქმის კონკრეტული გარემოებები იმისათვის, რათა განისაზღვროს, როგორი სასჯელი იქნება შესაბამისი პირის რეაბილიტაციისა და საზოგადოების დაცვისთვის ამ კონკრეტული დამნაშავის შეკავების გზით.^{^[100]}

მოხმობილ საქმეში სასამართლოს მიერ ინდივიდუალიზაციის პრინციპზე მსჯელობისას გამოყოფილი ორი ძირითადი კრიტერიუმის ანალიზის შედეგად, სარჩელის მიზნებისთვის ეს კრიტერიუმები შესაძლებელია ამგვარი შინაარსის მატარებელად ჩამოყალიბდეს:

სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელი თანაბრად მიემართება ყველა ქმედებას, მიუხედავად მათგან გამოწვევადი საფრთხეების, მასშტაბებისა და საშიშროების ხარისხისა; კანონმდებელი არ იძლება გამიჯვნის შესაძლებლობას და არ არსებობს ზღვარი, რომელიც პირის ქმედების მიზანს ითვალისწინებს.

აბსოლუტურად განსაზღვრული ადმინისტრაციული სანქცია

სასკ-ის 42¹⁰ მუხლი (ისევე, როგორც სასკ-ის 177¹⁵ მუხლი) მიუთითებს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ საქართველოს კანონზე. მითითებული საკანონმდებლო აქტი ადგენს პანდემიის და, ზოგადად, საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვისკენ მიმართული ღონისძიებების ზოგად განსაზღვრებას, მაგრამ მასში ნაკლებად ვხვდებით კონკრეტულ უფლებრივ შეზღუდვებს ან თუნდაც, ამგვარი შეზღუდვების ძირითად მიმართულებებს.

აღნიშნული კანონის 45³ მუხლის პირველი პუნქტი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესების დადგენის უფლებას ანიჭებს საქართველოს მთავრობას ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ სამინისტროს. სწორედ, ამგვარი რეგულირებაზე მითითება იყო სასკ-ის 42¹⁰ მუხლის ჩანაწერის მიზანი.

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლით დელეგირებული უფლებამოსილების შესაბამისად საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილება და 2020 წლის 28 იანვრის N164 განკარგულება, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება N322 დადგენილების მოთხოვნებს აწესებს კონკრეტული აკრძალვების ნუსხას.

დასახელებულ სამართლებრივ აქტებში მათი მიღებიდან 2021 წლის 28 აპრილამდე შევიდა 209 ცვლილება (110 - N322 დადგენილებაში; 78 - N164 განკარგულებაში; 21 - №975 განკარგულებაში) .

ერთი, რომ ყველა აკრძალულ ქმედებასთან მიმართებით (გამონაკლისია სასკ-ის 42¹¹ მუხლით მოწესრიგებული აკრძალვები) და მეორე, მათი დარღვევის სიმძიმის მიუხედავად მოქმედებს ერთი აბსოლუტურად განსაზღვრული სანქცია - 2 000 ლარიანი ჯარიმა ფიზიკური პირისათვის და 10 000 ლარინი ჯარიმა იურიდიული პირისათვის.

მაშასადამე, ერთი, რომ სამართალშემფარდებელს არ აქვს მიხედულების ზღვარი რისკის ტოლფასი სანქცია გამოიყენოს და მეორე, საერთოდაც კანონმდებელი არ განარჩევს ერთმანეთისგან სხვადასხვა აკრძალვების დაცული სიკეთისათვის ზიანის მომტანობას.

შესაბამისად, ასეთი აკრძალვა ბლანკეტურია, რადგან სადავო ნორმა სამართალშემფარდებელს არ უტოვებს არავითარ დისკრეციას, რა დროსაც იგი თავად შეაფასებდა დაცული სფეროს ზიანის რისკს და აღნიშნული ინტერესის შესაბამისად გადაწყვეტდა სანქციის რაოდენობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის N1/3/1312 გადაწყვეტილებაში თქვა : „ბლანკეტური აკრძალვის პირობებში, სადავო ნორმა გამოძიებაზე პასუხისმგებელ ორგანოს არ უტოვებს არავითარ დისკრეციას და მასთან ერთად - შესაბამის კრიტერიუმებსა თუ სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომელთა მეშვეობითაც იგი თავად შეაფასებდა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შესაბამისი ინფორმაციის შემცველი დოკუმენტის ასლის დაზარალებულისათვის გადაცემის მიზანშეწონილობასა და დასაშვებობას გამოძიების რეალური ინტერესების გათვალისწინებით.“

ბუნებრივია იმ მინიმალური და მაქსიმალური სანქციის განსაზღვრა, რომელშიც სამართალშემფარდებელი დისკრეციულად იმოქმედებდა კანონმდებლის მიხედულებასა და ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს, თუმცა, ამ შემთხვევაში საუბარია არა სანქციის ოდენობაზე, არამედ მის აბსოლუტურობაზე, რაც აკრძალვის ბლანკეტურობას იწვევს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 2020 წლის 12 ნოემბრის გადაწყვეტილების მიხედვით : „შესაბამისად, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც სამართალდამრღვევი პირი, გარკვეულ, არამცირემნიშვნელოვან ზიანს აყენებს ბუნებრივი გარემოს დაცვისა და წიაღით რაციონალური, კანონიერი სარგებლობის ლეგიტიმურ მიზნებს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები მოითხოვს, რომ საკითხის გადაწყვეტაზე უფლებამოსილ სასამართლოს გააჩნდეს სანქციის ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობა, მათ შორის, შესაძლებლობა, გადაწყვიტოს, საჭირო და აუცილებელია თუ არა კონკრეტულ შემთხვევაში საკუთრების უფლებაში ჩარევა, ამგვარი საჭიროების არსებობის შემთხვევაში, შეარჩიოს ჩარევის პროპორციული ღონისძიება დასახულ ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებით და დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი კონფლიქტურ ღირებულებებს შორის“. მაშასადამე, უნდა არსებობდეს, ერთი, სანქციის ინდივიდუალიზააცის შესაძლებლობა, მეორე, ნორმა იძლეოდეს შესაძლებლობას სამართალშემფარდებელმა განსაზღვროს საჭიროა თუ არა უფლებაში ჩარევა და ასეთის აუცილებლობის შემთხვევაში განახორციელოს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციული ღონისძიებები. სასკ-ის შესაბამისი მუხლები (42¹⁰ და 177¹⁵) შეეხებიან ერთმანეთისგან დიფერენცირებულ და განსხვავებული სპექტრის აკრძალულ ქმედებეს, თუმცა აწსებენ მხოლოდ ერთ კონკრეტულად განსაზღვრულ სანქციას (2 000 და 3 000 ლარი), რითიც შეუძლებელი ხდება სამართალშემფარდებელმა იხელმძღვანელოს დანაშაულის ინდივიდუალიზაციის პრინციპით და ამავდროულად, არ შეეძლება შესაბამისი პროპორციული ღონისძიების დადგენა.

მთავრობის დადგენილებით დაწესებული ყველა აკრძალვის მიზანი ერთია, თუმცა აკრძალვები განსხვავებული რისკის მატარებელნი არიან, ისევე როგორც მათი დარღვევის ხარისხობრივობა. მაგალითად, წესების დაუცველად ჩატარებულ 400 კაციანი და 25 კაციანი შეკრება განსხვავებული რისკის მატარებელია იმ დაცული სფეროსთვის, რომელსაც აღნიშნულო აკრძალვა ემსახურება.

პირველი კრიტერიუმის მიზნებისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ ერთი მხრივ, 2 000/ 3 000 ლარიანი ჯარიმა გათვალისწინებულია იზოლაციისა და კარანტინის წესის დარღვევისთვის. ამ უკანასკნელი წესების დარღვევა კი შესაძლოა გამოიხატოს არაერთ ქმედებაში, მათ შორის მაგალითისათვის: თვითიზოლაციის ან საკარანტინო სივრცის დატოვება, მგზავრთა გადაყვანა, მსუბუქი ავტომანქანით გადაადგილება, 3 პირზე მეტის შეკრება, კომენდანტის საათის დარღვევა, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის გარეშე გადაადგილება და სხვა. ყოველი ამ ქმედებისთვის კანონმდებელი ითვალისწინებს მხოლოდ და მხოლოდ ერთ განსაზღვრულ სანქციას, რაც არღვევს ინდივიდუალიზაციის პრინციპს.

საერთო ჯამში, ბლანკეტური აკრძალვა, აბსოლუტურად განსაზღვრული სანქცია სამართალშემფარდებელს არ უტოვებს დისკრეციას და შესაბამის კრიტერიუმებსა თუ სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომელთა მეშვეობითაც იგი თავად შეაფასებდა ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში რა რისკის მატარებელი იყო დარღვევა დაცული სფეროსათვის, რაც ასევე სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფაა.

ბლანკეტურობა სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელისას

მაშინ, როდესაც სასჯელის სახედ გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, კანონის დონეზე ამა თუ იმ ქმედებისთვის სასჯელის სახით პატიმრობის გათვალისწინება უნდა მოხდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია ქმედების სიმძიმის, გამოწვევად საფრთხეების, დანაშაულის ჩადენის კონკრეტული გარემოებების, დამნაშავის პიროვნების და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით. როდესაც თუ არა საზოგადოებისგან პირის იზოლირება, შეუძლებელი იქნება მისგან პოტენციურად მომდინარე სხვა საფრთხეების განეიტრალება და სასჯელის მიზნების მიღწევა.^{^[101]}

სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმებზე საუბრისას უნდა აღინიშნოს, რომ ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი ზემოთ განხილული ადმინისტრაციული სახდელის მსგავსად თანაბრად მიემართება ყველა ქმედებას, რაც ამ შემთხვევაშიც ნიშნავს იმას, რომ კანონმდებელი არ ითვალისწინებს ქმედებიდან მომდინარე საფრთხეებს. ერთნაირად სჯის ადამიანებს რომლებიც ინფიცირებულნი არიან და ასე არღვევენ იზოლაციისა და კარანტინის წესებს და არაინფიცირებულ ადამიანებს, რომელთა მოქმედებაც თავისთავად საფრთხეს არ წარმოადგენს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შენარჩუნებისთვის.

რაც შეეხება მეორე კრიტერიუმს, რომლის მიხედვითაც უნდა შეფასდეს კანონმდებელი იძლევა თუ არა ქმედებების გამიჯვნის შესაძლებლობას იმის საფუძველზე, თუ რა წარმოადგენდა პირის მიზანს. განსახილველ შემთხვევაში არ არსებობს ეს ზღვარი, ვინაიდან სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ეკისრება განურჩევლად ყველას იმის მიუხედავად პირის მიზანს წარმოადგენს თუ არა ვირუსის გავრცელება და სხვათა სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შექმნა, თუ პირს ასეთი მიზანი საერთოდ არ ამოძრავებდა. სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა ეკისრება როგორც ინფიცირებულს, რომლის განზრახვაც შეიძლება იყოს ვირუსის გავრცელება, ასევე არაინფიცირებულ პირს, რომლის მიზანსაც მისი კონსტიტუციით დაცული უფლებების რეალიზაცია წარმოადგენს.

სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹-ე მუხლით გათვალისწინებული სასჯელის შემთხვევაში ინდივიდუალიზაციის პრინციპის დარღვევაზე მსჯელობისას ასევე უნდა აღინიშნოს სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც ვინაიდან სადავო ნორმა ბლანკეტური ხასიათისაა და არა მხოლოდ არ გამორიცხავს, არამედ პირდაპირ ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებას ისეთი ქმედებისთვისაც, რომელიც არ უქმნის საფრთხეს სხვების ჯანმრთელობას, ის არ შეიძლება ჩაითვალოს სახელმწიფოს აუცილებელ და პროპორციულ ჩარევად ადამიანის თავისუფლებაში.^{^[102]} დასახელებული მუხლით გათვალისწინებულია მხოლოდ ერთი სასჯელი თავისუფლების აღკვეთა, რომელიც შეეფარდება იმ პირსაც, რომლის ქმედებას საფრთხეს არ უქმნის სხვათა ჯანმრთელობას, აქედან გამომდინარე დასახელებული სასჯელი ბლანკეტური ხასიათისაა და არღვევს ინდივიდუალიზაციის პრინციპს.

საბოლოოდ, სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასჯელი არღვევს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესს პრინციპის, რადგან არ ითვალისწინებს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის პრაქტიკული რეალიზაციის შესაძლებლობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰-ე და 177¹⁵-ე და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹-ე და 359¹-ე მუხლებით გათვალისწინებული სასჯელები საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან მიმართებით.

ნაწილი III სხვა ქვეყნების გამოცდილება და საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებები

3.1. COVID-19-ის წინააღმდეგ სახელმწიფოების პრაქტიკის ანალიზი სანქციებთან მიმართებით

სახელმწიფოთა ნორმატიული ჩარჩოს ანალიზი

Covid-19-ის წინააღმდეგ ბრძოლას სხვადასხვა ქვეყანაში რეგულირების განსხვავებული მექანიზმი ახლდა თან. ამ კუთხით საინტერესოა ოქსფორდის უნივერსიტეტის კვლევითი ჯგუფის მიერ შექმნილი შეფასების სპეციალური მექანიზმი - The Oxford COVID-19 Government Response Tracker (OxCGRT)^{^[103]}, სადაც პანდემიის დასაწყისშივე მიღებული ზომები და სანქციებია მიმოხილული, თუმცა არსებითი ნაწილი შეფასების ინდიკატორს უკავშირდება. თუკი სახელმწიფოებს პანდემიასთან ბრძოლის გამო მიღებული რეგულაციების მიხედვით კრიტერიუმებად დავყოფთ, შეიძლება დავაჯგუფოთ ისინი, როგორც მკაცრი, საშუალო და მსუბუქი კატეგორიის სახელმწიფოები. აღსანიშნავია, რომ საქართველო შეჩერების/შეზღუდვის პოლიტიკის მიხედვით მკაცრი ქვეყნების კლასიფიკაციას განეკუთვნება. საგანგებო მდგომარეობის პირველივე დარღვევისთვის დაწესებული 3000 ლარიანი ჯარიმა ფიზიკური პირისთვის, ხოლო იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევისთვის 2000 ლარიანი ჯარიმა, არა თუ უტოლდება, არამედ სჭარბობს კიდეც ბევრი ევროპული ქვეყნის მიერ დაწესებულ სანქციებს. სარჩელში განხილული მაგალითები და ანალიტიკური ინფორმაცია სწორედ აღნიშნულის თვალსაჩინოებას ემსახურება.

მანამ, სანამ სხვა სახელმწიფოების მაგალითებსა და გამოცდილებას განვიხილავთ, კიდევ ერთხელ ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმას, თუ რას მოიცავს საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სამართალდარღვევა, რა წარმოადგენს ქმედების შემადგენლობას და რა არის მისთვის კონკრეტული სასჯელი.

ქმედების შემადგენლობა	სასჯელის სახე	სანქცია
იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა	სისხლისსამართლებრივი	შინაპატიმრობა 6 თვიდან-2 წლამდე / თავისუფლების აღკვეთა 3 წლამდე ვადით
იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა	ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა	ფიზიკური პირი - 2000 ლარი იურიდიული პირი - 10 000 ლარი
საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა; იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა	სისხლისსამართლებრივი	თავისუფლების აღკვეთით 6 წლამდე ვადით
საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევა; იზოლაციის ან/და კარანტინის წესის დარღვევა	ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა	ფიზიკური პირი - 3000ლარი იურიდიული პირი - 15 000 ლარი

ცხრილში წარმოდგენილი ოთხივე სამართალდარღვევა ბლანკეტურად უთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული კარანტინისა და იზოლაციის წესების დარღვევაზე, საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმთან დაკავშირებით - აგრეთვე, პრეზიდენტის დეკრეტსა და სხვა ნორმატიულ აქტებზე. ეროვნული კანონმდებლობის მიხედვით, არ გვაქვს ქმედების შემადგენლობის დაკონკრეტება, დიფერენცირება, შესაბამისად, სასჯელიც ერთგვაროვანია ნებისმიერი სახის დარღვევის შემთხვევაში, არ ხდება სანქციის ცვლილება ქმედების კომპლექსურობის / ხასიათის მიუხედავად. ცხადია, ასეთ შემთხვევაში მხედველობაში არ მიიღება არც სამართალდამრღვევის ეკონომიკურ-სოციალური მდგომარეობა. განსხვავებით საქართველოში არსებული პრაქტიკისაგან, ფინეთში, სადაც საშუალო თვიური ხელფასი 3024,11 ევროა, სანქცირების სრულიად განსხვავებული მექანიზმია^{^[104]} დანერგილი, კერძოდ, მოქმედებს ე.წ. „დღიური ჯარიმების“ სისტემა [„day fine”], სადაც სამართალდამრღვევს ფულადი სანქცია ეკისრება მისი დღიური შემოსავლის გათვალისწინებით.

ვინაიდან საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სანქცია ქმედების შემადგენლობის ხარისხის, ფორმის, ხასიათის განურჩევლად ერთგვაროვან ჯარიმას აწესებს, სწორედ ამ კუთხით - შედარებით-სამართლებრივი და ნორმატიული ანალიზი მნიშვნელოვან დატვირთვას იძენს. თვალსაჩინოებისთვის წარმოვადგინოთ ცალკეულ შემთხვევებში, როგორ არის მოწესრიგებული სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობაში იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევასთან დაკავშირებით რეგულირების მექანიზმი. გამიჯნულია თუ არა ერთმანეთისგან ქმედების შემადგენლობები, სანქციის ხასიათი და, ამავე დროს, ყურადღება უნდა მივაქციოთ აღნიშნულ სახელმწიფოებში არსებულ საშუალო ხელფასს.

განსხვავებების თვალსაჩინოებისთვის დავაკვირდეთ რამდენიმე ცხრილს. კერძოდ, მომდევნო გრაფაში დაჯგუფებულია სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული სანქციები ქმედების კონკრეტული შემადგენლობის გათვალისწინებით.

ქმედების შემადგენლობა	ქვეყანა	ჯარიმა	საშუალო ხელფასი (თვიურად)^{^[105]}
კომენდანტის საათის დარღვევა	საბერძნეთი	150 ევრო	1249 ევრო
	ავსტრია	150 ევრო	1984 ევრო
ღია სივრცეში ადამიანთა დასაშვებ რაოდენობაზე მეტის შეკრება	შვეიცარია	45,43 ევრო [50 ფრანკი]^{^[106]}	3539 ევრო
	დანია	336 ევრო [2500 DKK]^{^[107]}	2678 ევრო
	დიდი ბრიტანეთი^{^[108]}	918 ევრო [800 გირვანქა]	2510 ევრო
ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელება, მაშინ როცა იგი აკრძალულია	ისრაელი	1277 ევრო [5000 შეკელი]	3308 ევრო
	დანია	10,000 DKK (1345 ევრო) / 3,000 DKK (404 ევრო)	2678 ევრო
	ავსტრია	300-1450 ევრო	1984 ევრო
	ბრიტანეთი	1000 გირვანქა (1147 ევრო)	2510 ევრო
იურიდიული პირები, რომლებმაც დაარღვიეს მთავრობის რეგულაცია	ისრაელი	2000 შეკელამდე (463 ევრო)	3308 ევრო
	ავსტრია	360-3600 ევრო	1984 ევრო
კარანტინის დარღვევა	ისრაელი	5000 შეკელი (1158 ევრო)	3308 ევრო
	ავსტრია	1450 ევრო	1984 ევრო
	საფრანგეთი	3750 ევრო	2275 ევრო
	ლატვია	(700-)2000 ევრო	1281 ევრო
ჰოსპიტალიზაციის/იზოლაციის ან მკურნალობის მოთხოვნის დარღვევა	დანია	3500 DKK (470 ევრო)	2678 ევრო
	შვეიცარია	10 000 ფრანკი (9000 ევრო)	3537 ევრო

** საქართველოს საშუალო თვიური ხელფასი 1240 ლარია, რაც დაახლოებით 297 ევროა.

ცხრილში არსებული ინფორმაცია მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ მაშინ, როცა საქართველოს კანონმდებლობა ბლანკეტურად უთითებს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ საკითხებთან დაკავშირებით დადგენილი იზოლაციის ან/და კარანტინის წესებზე, არ გამოყოფს სხვადასხვა ქმედების შემადგენლობას ერთმანეთისგან. ცხრილში არსებული მონაცემებით კი ნათელია, რომ სხვა სახელმწიფოთა პრაქტიკა სწორედ იმ მიმართულებით ვითარდება, რომელსაც საქართველოს კანონმდებლობა უკუაგდებს. ჯარიმები და ქმედების შემადგენლობები ერთმანეთისგან დიფერენცირებულია. ამასთანავე, დაწესებული სანქციები ადეკვატურია და თანხვედრაშია სახელმწიფოში არსებულ საშუალო თვიურ ხელფასთან.

გარდა ამისა, განვიხილოთ უფრო კონკრეტული მაგალითები უშუალოდ ცალკეული რამდენიმე სახელმწიფოს კანონმდებლობის მიხედვით. მაგალითად, ავსტრია, სადაც მიღებულია „კოვიდ-19 გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ აქტი“ და, რომელიც ითვალისწინებს დიფერენცირებულ სანქციებს ქმედების შემადგენლობის მიხედვით.^{^[109]} არსებითია ის, რომ ჯარიმა ზრდადია დარღვევის ბუნების შესაბამისად.

ქმედების შემადგენლობა	ჯარიმა (ევრო/ EUR)
ნიღბის ტარების წესის დარღვევა	50
მინიმალური დისტანციის დაუცველობა	100
„კომენდანტის საათის“ დარღვევა	150
დაავადების გავრცელების პრევენციისათვის საჭირო ინფორმაციის დამალვა ან მიწოდებაზე უარის თქმა.	150
საზღვარგარეთიდან დაბრუნების შემთხვევაში თვითიზოლაციის წესების დარღევა	150
ადამიანთა შეკრების მაქსიმალური ოდენობის წესის დარღვევა ღონისძიების ორგანიზატორთა/ ბიზნესის მფლობელთათვის	300
კარანტინის დარღვევა	1450- მდე
კარანტინის წესების დარღვევით ბიზნეს/შრომითი საქმიანობის განხორციელება	300-1450

ავსტრიაში საინტერესო მიდგომაა არასრულწლოვნების მიერ ზემოხსენებული წესების დარღვევის შემთხვევა, კერძოდ, 18 წლამდე პირები ჩვეულებრივ ექვემდებარებიან დაჯარიმებას, თუმცა ისინი მისი რაოდენობის ნახევარს იხდიან. აქედან გამომდინარე, ავსტრია თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, თუ რამდენად არის შესაძლებელი არა მხოლოდ ქმედების შემადგენლობის მიხედვით სანქციების დიფერენცირება, არამედ პირთა წრისა და სუბიექტების გათვალისწინება.

შვეიცარიაში კი მთავრობის წარმომადგენლები ღიად აღნიშნავენ, რომ ყოველი კონკრეტული სანქცია დამოკიდებულია კონკრეტულ წესზე, რომელიც ირღვევა. [persons who fail to comply with the rules may be fined between 50 and 200 francs, depending on the offence”, the Swiss Federal Office of Public Health (FOPH).] ამასთანავე, პანდემიის წინააღმდეგ ზომების მიღება და ასევე ჯარიმები, ცვალებადია არსებული სიტუაციის გათვალისწინებითაც.^{^[110]}

მსგავსად არის დიფერენცირებული სანქციები დიდ ბრიტანეთში,^{^[111]} სადაც საშუალო (თვიური) ხელფასი დაახლოებით 2509 ევროა. კორონავირუსის გამო დაწესებული შეზღუდვების სავალდებულო ხასიათი გულისხმობს, რომ პირის მიერ გონივრული მიზეზის გარეშე მათი დარღვევის შემთხვევაში შესაბამისი ორგანო განსაზღვრავს მისთვის დასაკისრებელ სანქციას.

აღსანიშნავია, რომ დიდ ბრიტანეთში ამ რეგულაციების დარღვევისთვის სანქციის სახით პატიმრობა არ არსებობს - პასუხისმგებლობა მხოლოდ ფულადი ჯარიმებით შემოიფარგლება.^{^[112]}

სანქციად შეიძლება გამოყენებულ იქნას მითითება ან გაფრთხილება, შედარებით მძიმე შემთხვევებში კი - ფიქსირებული ოდენობით ჯარიმა^{^[113]} ან გასამართლების შედეგად დაკისრებული ჯარიმა. ამ უკანასკნელის ოდენობა მოსამართლის დისკრეციული გადაწყვეტილებით განისაზღვრება, რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს კანონით დადგენილ მაქსიმალურ ოდენობას.

რაც შეეხება ფიქსირებულ ჯარიმებს, ისინი განსხვავდება ჩადენილი ქმედების ბუნების მიხედვით^{^[114]} და არ არის ყველა ქმედებისთვის საერთო. გარდა ამისა, დაკისრებული ჯარიმის მალე გადახდა, ხშირ შემთხვევაში, ამ ჯარიმის განახევრების საფუძველია. ასევე, ჯარიმის რაოდენობა იზრდება სამართალდარღვევის გამეორების რაოდენობის მიხედვით.^{^[115]}

ეს სამართალდარღვევები სისხლისსამართლებრივი ბუნებისაა, თუმცა ექცევა სპეციალურ, “Summary offence”-ის კატეგორიაში^{^[116]}, რომელიც არ აისახება პირის დანაშაულებრივ ისტორიაში, „პოლიციის ეროვნულ კომპიუტერში“.^{^[117]}

პასუხისმგებლობის დაკისრების მსგავსი სისტემა, მიუხედავად იმისა, რომ სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას ადგენს, ბევრად უფრო მსუბუქია, ვიდრე საქართველოში მოქმედი ნორმები, მათ შორის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით დაწესებული პასუხისმგებლობა.

პირველ რიგში, ეს გამოიხატება ჯარიმის ოდენობაში. შეკრების წესების დარღვევისთვის, უმეტეს შემთხვევებში, 200 ფუნტი სტერლინგია ჯარიმა, რომელიც შეიძლება შემცირდეს 100 ფუნტ სტერლინგამდე 14 დღეში გადახდისას, თუმცა სამართალდარღვევის მნიშვნელობიდან გამომდინარე ჯარიმის ოდენობა შეიძლება სხვა იყოს.^{^[118]} შედარებისთვის, საქართველოში ჯარიმა 2000 ლარია ბლანკეტურად ყველა სამართალდარღვევაზე, რაც არა მხოლოდ რიცხვობრივად არის მეტი, არამედ ბევრად მეტი ტვირთია მისი გადამხდელებისთვის, საქართველოსა და დიდი ბრიტანეთის ეკონომიკური მდგომარეობების გათვალისწინებით).

გარდა ამისა, ამ დანაშაულების განმეორებით ჩადენა არასდროს არის პატიმრობის საფუძველი დიდ ბრიტანეთში. რეგულაციების გამეორებით დარღვევის გამო ორმაგდება დაკისრებული ჯარიმის ოდენობა, რომელიც, ძირითადად, არ აჭარბებს 6400 ფუნტ სტერლინგს ფიზიკური პირებისთვის (მეექვსჯერ ან მეტჯერ დარღვევისთვის), იურიდიული პირებისთვის კი 10’000 ფუნტ სტერლინგს (მეოთხეჯერ ან მეტჯერ დარღვევისთვის).^{^[119]} საქართველოში, ამისგან განსხვავებით, ამ წესების მეორედ დარღვევაც კი საკმარისია პატიმრობის დასაკისრებლად.

ასევე, დიდ ბრიტანეთში, მიუხედავად ამ დანაშაულების სისხლისსამართლებრივი ბუნებისა, ისინი არ აისახება ადამიანის ნასამართლეობის ისტორიაში. შესაბამისად, უშუალოდ სანქციის ზომისა და სახის გარდა, ამ დანაშაულების ჩადენის შემდეგ პირს არ უწევს ისეთ „გვერდით მოვლენებთან“ გამკლავება, რომლებიც უკავშირდება ნასამართლეობის სტატუსს (საჯარო სამსახურში დასაქმება, იარაღზე უფლებების განსაკუთრებული სტატუსი და სხვ.).

ასევე, სისხლისსამართლებრივად ამ დანაშაულების მიჩნევით, დამრღვევებს შეუძლიათ ისარგებლონ პროცესუალური გარანტიების ყველა იმ მაღალი სტანდარტით, რაც სისხლის სამართალში მოქმედებს. მათ შორის, ამ ადამიანებს უმარტივდებათ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს წინაშე დავა (რადგან უდავოა, რომ ეს ნორმები სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას ადგენს).

აქედან გამომდინარე, იმის მიუხედავად, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ყველა ნორმა სისხლის სამართალშია მოცემული, დიდი ბრიტანეთის მიერ ამ საკითხის რეგულირება ბევრად უფრო მსუბუქია ვიდრე საქართველოში. კონტექსტის გათვალისწინებით კი ეს სხვაობა კიდევ უფრო დიდი ჩანს, ვინაიდან საქართველო ეკონომიკურად ბევრად უკანაა დიდ ბრიტანეთთან შედარებით^{^[120]} და, გარდა ამისა, ამ უკანასკნელში გავრცელებულია ე.წ. „მეორე შტამი“, რომელიც კიდევ უფრო დიდი საფრთხის წინაშე აყენებს ადგილობრივ მოსახლეობას, ვიდრე საქართველოში. შესაბამისად,ამ შეზღუდვების უფრო მაღალი საჭიროების მიუხედავად, დიდ ბრიტანეთში დადგენილი პასუხისმგებლობა შეზღუდვების დარღვევისთვის უფრო მსუბუქია, ვიდრე საქართველოში. სიმსუბუქე გამოიხატება როგორც ჯარიმების ოდენობის ნაკლებობასა და ჯარიმების გადახდის შეღავათებში (რისი შეფასების დროსაც მნიშვნელოვანია ამ ქვეყნების ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასებაც), ისე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ბუნებაში. ეს ყველაფერი ცალსახად აჩვენებს, რომ საქართველოში დადგენილი პასუხისმგებლობა მნიშვნელოვნად არაპროპორციულია, ვიდრე დიდ ბრიტანეთში დადგენილი პასუხისმგებლობა იმის მიუხედავად, რომ ეს უკანასკნელი, ერთი შეხედვით, სისხლისსამართლებრივია.

ასევე თვალსაჩინოებისთვის დავაკვირდეთ ცხრილს:

ქმედების შემადგენლობა	ჯარიმა (ფუნტი-სტერლინგი/ EUR)
დაშვებულ რაოდენობაზე მეტი პირის შეკრება	800 ფუნტი-სტერლინგი [920 ევრო]
მოგზაურებისთვის უცხოეთიდან, რომლებიც სავალდებულო კოვიდ-ტესტს არ გაიკეთებენ	1000 ფუნტი-სტერლინგი [1150 ევრო]
საწარმოსთვის, როცა იგი არღვევს რეგულაციით დადგენილ ვალდებულებებს (ეკონომიკური საქმიანობის შეჩერება თუ არის საჭირო ან განსაზღვრულ საათებში (22:00-05:00) თუ არ დაიშვება სერვისის მიწოდება.	1000 ფუნტი-სტერლინგი [1150 ევრო]
თუ ზემოხსენებული 4-ჯერ ან მეტჯერ დაარღვია	10 000 ფუნტი-სტერლინგი [11500 ევრო]
მათთვის, თუ მეორე ტესტს არ გაიკეთებენ, რომელიც სავალდებულოა 14 დღიანი კარანტინის მერე.	2000 ფუნტი-სტერლინგი [2300 ევრო]
30-ზე მეტი პირის თავშეყრის ორგანიზებისთის. 28 დღიანი ვადაა გადასახდელად, სხვა შემთხვევაში შეიძლება, რომ ყოველი კონკრეტული შემთხვევა სასამართლომ განიხილოს	10 000 ფუნტი-სტერლინგი [11500 ევრო]

ქმედების შემადგენლობის მიხედვით სანქციათა დიფერენცირების ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია გერმანიის კანონმდებლობა, აქ რეგულირება განსხვავდება თვითმმართველი ერთეულების მიხედვით. მაგალითად, ბერლინში მოქმედებს „SARS-CoV-2 ინფექციისგან პრევენციის შესახებ“ განკარგულება [„ინფექციის პრევენციის აქტი“].^{^[121]} ცხრილში ნათლად ჩანს, რომ გერმანიის კანონმდებლობაში სავსებით განჭვრეტადად და მკაფიოდ არის წარმოდგენილი ქმედების შემადგენლობები, მისი კონკრეტული ადრესატი და ჯარიმაც სწორედ ამის მიხედვით არის განსაზღვრული.

ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ საშუალო თვიური ხელფასი გერმანიაში არის დაახლოებით 2527 ევრო.

გარდა ამისა, როგორც რამდენიმე სხვა სახელმწიფოში, ასევე გერმანიაშიც [განსხვავებით საქართველოსაგან] კანონმდებლობაში მითითებულია ჯარიმის მინიმალური და მაქსიმალური ოდენობა ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის. ვარირების საშუალება იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ჯარიმის დაკისრება ინდივიდუალური შემთხვევის გათვალისწინებით მოხდეს, შესაბამისად, გადაწყვეტილების მიმღები დისკრეციულად განსაზღვრავს ჯარიმის ოდენობას.^{^[122]} ჯარიმები, ყველაზე ხშირად, 200 ევროს ტოლია, თუმცა აქ კიდევ უფრო დაკონკრეტებულია ჯარიმები თითოეულ ქმედებაზე. ამ დისკრეციის ფარგლები საკმაოდ ფართოა და შეიძლება ჯარიმის მაქსიმალური ოდენობა მინიმუმზე ათჯერ მეტიც კი იყოს.^{^[123]}

ხაზგასასმელია ის, რომ გერმანიის თითოეული ლანდის კანონმდებელი იმ ტერიტორიულ ერთეულზე მცხოვრები ადამიანების მდგომარეობის გათვალისწინებით არჩევს სანქციების სიმკაცრეს. გასაზიარებელია მიდგომა, რომ თითოეული სამართალდარღვევა ინდივიდუალურად შეფასდეს და პასუხისმგებლობის დამკისრებელ ორგანოს ჰქონდეს დისკრეცია, განასხვავოს დაწერილი ჯარიმები დაჯარიმებულის პიროვნების და მისი კონკრეტული მდგომარეობის მიხედვით.

ასევე, აღნიშნვის ღირსია ის, რომ გერმანიაში მოქმედებს ადამიანებში ინფექციური დაავადებების პრევენციისა და კონტროლის შესახებ კანონი,^{^[124]} რომელიც დასაშვებად მიიჩნევს პატიმრობას კარანტინის წესების დარღვევისთვის 2 ან 5 წლამდე (იმის მიხედვით, ადამიანის ქმედების შედეგად ვინმეს ვირუსი შეეყარა თუ არა).^{^[125]} აქ, კარანტინის წესების დამრღვევი სუბიექტია ადამიანი, რომელიც მოთავსებულია კარანტინში იმის გამო, რომ მას, მაღალი ალბათობით, აქვს კორონავირუსი და კარანტინის დარღვევის შემთხვევაში ვირუსის გავრცელების კონკრეტულ საფრთხეს ქმნის.

თუმცა, ყველაზე საინტერესოა ამ აქტის მიდგომა ჯარიმების მიმართ: კანონი არ აწესებს ჯარიმის კონკრეტულ ოდენობას, არამედ ჯარიმის ოდენობა დამოკიდებულია ადამიანის თვიურ შემოსავალზე.^{^[126]} ეს მიდგომა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმისგან თავის დასაცავად, რომ ჯარიმის ბლანკეტური ოდენობა ზოგიერთი ადამიანისთვის არაადამიანურად მძიმე არ იყოს, ხოლო ზოგიერთისთვის - იმდენად მსუბუქი, რომ სანქციის დაწესებას აზრი ეკარგებოდეს.

თვალსაჩინოებისთვის იხილეთ ცხრილი, რომელიც ასახავს ბერლინში მოქმედ „SARS-CoV-2 ინფექციისგან პრევენციის შესახებ“ განკარგულების მიხედვით არსებულ სანქციებს.

დარღვევა112233	ადრესატი	ჯარიმა (EUR)
საჯარო სივრცეში ყოფნა იმ პირებისა, რომლებიც არ წარმოადგენენ ოჯახის წევრებს. მაქსიმალური რაოდენობა 5 პირი.	მონაწილე	50-500
საჯარო სივრცეებში მინიმალური დისტანციის (1.5 მ) დაცვის დარღვევა	მონაწილე	100-500
სამედიცინო ან FFFP2 ნიღბის გარეშე სიარული. (პირს და ცხვირს უნდა ფარავდეს)	ვინც ავტოსატრანსპორტო საშუალებას არ მართავს, ნებისმიერი დამრღვევი	50-500
ვალდებულება, აღრიცხონ დამსწრე პირების შესახებ ინფორმაცია. გამჟღავნების ვალდის დარღვევა ან დამსწრე პირებისთვის არასრული/არასწორი ინფოს მიწოდება	ბიზნესის მფლობელები, ორგანიზაცია, ი/პ	500-10 000
დაწესებულების მიმართ არასწორი/არასრული ინფორმაციის მიწოდება საკუთარი თავის შესახებ	ვიზიტორები, მონაწილეები, სტუმრები, მომხმარებლები	100-1000
ჰიგიენური წესების დაცვა	ბიზნესის მფლობელები, ორგანიზაცია, ი/პ	250-5000
დამსაქმებლის მიერ ვალდებულების დარღვევა, რომ დააორგანიზოს კოვიდ-ტესტირება.	ყველა დამსაქმებელი	10 000-25 000
დახურულ სივრცეში სიმღერა ჰიგიენის და ინფექციისგან დაცვის სტანდარტების გარეშე.	მონაწილე	25-500
მონაწილეთა ნებადართული რაოდენობის დარღვევა	ორგანიზატორი, ი/პ ან ნებისმიერი პასუხისმგებელი პირი	1000-15 000
ჰიგიენისა და დისტანციის წესების დარღვევა	ბიზნესის მფლობელი, ორგანიზატორი ან სხვ	100-2500
კონცერტების გამართვა, თეატრი, ოპერა, მუსიკალური პერფორმანსები ფიზიკურად დამსწრე აუდიტორიის წინ	ორგანიზატორი, ი/პ ...	1000-10 000
ჰიგიენის წესების შემუშავების ვალდებულების დარღვევა, უფლებამოსილი ორგანოს მოთხოვნის შემთხვევაში	შეხვედრაზე პასუხისმგებელი პირი (ორგანიზატორი)	250-5000
მომხმარებლების დასაშვებ ოდენობაზე მეტის მიღება სავაჭრო ადგილებში	ბიზნესის მფლობელი ან მსგავსი პირი	1000-5000
სავაჭრო ადგილების გახსნა კვირა დღით ან დღესასწაულებზე	ბიზნესის მფლობელი ან მსგავსი პირი	250-5000
რესტორნის ან სასადილოს გახსნა საზოგადოებისთის.	მფლობელი	1000 – 10 000
ტურისტული მიზნებისთვის საქალაქო ტურები, ნავის ტურები და მსგავსი	ორგანიზატორი, ი/პ...	1000 – 10 000
ფიტნესის / საცეკვაო სტუდიების გახსნა	მფლობელი	1000-10 000
საცურაო აუზების გახსნა	მფლობელი	1000 – 10 000
ღია აუზების ან „Strandbäder” გამოყენება	მონაწილე	100-500
საუნების, თერმული აბანოების და მსგავსი ობიექტების ამუშავება	მფლობელი	1000 – 10 000
PCR ტესტის დაუყოვნებლივ გაუკეთებლობა	ვისაც სწრაფი ტესტით „დადებითი“ დაუფიქსირდა	1000- 5000
თვითიზოლაციის წესების დარღვევა (14-დღიანი)	ვისაც სწრაფი ტესტით „დადებითი“ დაუფიქსირდა	1000- 5000
სტუმრობები , მოგზაურობები	მონაწილე	300 (500) – 1000
კოვიდის სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში ვალდებულებების დარღვევა (შეტყობინება, მათ შორის რისკისშემცველი ადგილიდან გამომგზავრება..)	მონაწილე მოგზაური	500-5000

საბოლოოდ, გერმანია და დიდი ბრიტანეთი არის პანდემიის წესების აღსრულების ორი საინტერესო მოდელი. გერმანიაში დამკვიდრებული სისტემა მაქსიმალურად იცილებს თავიდან ჯარიმის ბლანკეტურ ოდენობას და აღმასრულებლის დისკრეციით, ქმედებების დიფერენცირებით, პირის შემოსავლის გათვალისწინებით გადაწყვეტილებით აღწევს იმ შედეგს, რომ სამართლიანი შედეგი დადგეს. დიდ ბრიტანეთში კი არაა პატიმრობა, ხოლო დაწესებული ჯარიმების სისხლისსამართლებრივად კლასიფიკაცია მხოლოდ დადებითი მოვლენაა, ვინაიდან ეს მხოლოდ დამატებითი გარანტიების მომტანია, ნასამართლეობის ყველა შესაძლო უარყოფითი შედეგი კი ბრიტანულ სისტემაში გაუვნებელყოფებულია.

განხილული მაგალითებიდან აშკარაა, რომ სხვა სახელმწიფოთა მიდგომები საქართველოსგან განსხვავებით სანქციათა დაწესების სხვაგვარ ალტერნატივას გვთავაზობს, რომელიც ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის უფრო ნაკლებად მზღუდავი და უფრო სამართლიანი საშუალებაა.

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა

მაშინ, როცა საქართველოში დღეს მოქმედი კანონმდებლობა იზოლაციისა და კარანტინის წესების დარღვევისთვის ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას 6 თვიდან 2 წლამდე შინაპატიმრობას ან თავისუფლების აღკვეთას სამ წლამდე ვადით, ასევე, საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმის დარღვევისთვის 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას, მნიშვნელოვანია, რომ სხვა ქვეყნის კანონმდებლობებზეც გამახვილდეს ყურადღება. კერძოდ, ევროპარლამენტის დოკუმენტის „კორონავირუსის წინააღმდეგ მიღებული ღონისძიებების გავლენა დემოკრატიაზე, კანონის უზენაესობასა და ფუნდამენტურ უფლებებზე ევროკავშირში“ თანახმად, ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში - ესტონეთსა და შვედეთში საერთოდ არ არის გათვალისწინებული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დამაკისრებელი სანქცია თავისუფლების აღკვეთის სახით.^{^[127]} შვედეთში Covid-19 პანდემიასთან ბრძოლის წინააღმდეგ ახალი აქტის თანახმად, გათვალისწინებულია ფულადი ჯარიმები 2000 შვედური კრონის (242 $) სახით, რომელიც დაეკისრება, მაგალითად, პიროვნებას, რომელიც პირთა შეკრების წესს დაარღვევს და დადგენილ რაოდენობას (მაქსიმუმ 8 ) გადააჭარბებს. ^{^[128]}

ესტონეთის კანონმდებლობის მიხედვით კი, [Substitutive Enforcement and Penalty Payment Act] სასჯელის მაქსიმალურ ოდენობად გათვალისწინებულია 2000 ევრო.^{^[129]} საგანგებო მდგომარეობის შესახებ კანონის მოთხოვნათა დარღვევის შემთხვევაში ფიზიკურ პირს ეკისრება 1200 ევრომდე ფულადი ჯარიმა, ხოლო იურიდიულ პირს - 20 000 ევრო, თუმცა ესტონეთის კანონმდებლობა სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას თავისუფლების აღკვეთის სახით არ ითვალისწინებს.^{^[130]}

ევროკავშირის არაწევრი ქვეყნებიდან აღსანიშნავია ახალი ზელანდია, სადაც საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება (2020 წლის 15 მარტიდან 25 აპრილამდე) დროებით იმ ბიზნესსაქმიანობების შეზღუდვას მოიაზრებდა, რომლებიც არ წარმოადგენდა გადაუდებელი საჭიროების მქონეს. მომდევნო პერიოდში კი საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ამოქმედებისას, სასწავლო პროცესისა და პირთა შეკრების განახლებისას განისაზღვრა, რომ წესების დარღვევის შემთხვევაში პირი მიიღებდა გაფრთხილებას. არა თუ თავისუფლების აღკვეთა [სამართალდარღვევის პირველ ჯერზე], არამედ ფულადი სანქციაც არ იყო გათვალისწინებული.

სასჯელის ბლანკეტურობა

საერთო სამართლის სისტემაში, პროპორციულობის პრინციპი გამოიყენება არა მხოლოდ საკონსტიტუციო, არამედ სისხლის და ადმინისტრაციულ სამართალშიც. პროპორციულობის პრინციპს გააჩნია სამი ქვე-პრინციპი: ადეკვატურობა, აუცილებლობა და პროპორციულობა ვიწრო გაგებით (Proportionality Stricto Sensu ).^{^[131]}

კანონი, რომელიც ზღუდავს ადამიანის უფლებას და პასუხისმგებლობას აკისრებს მას, უნდა იყოს იმგვარად შემუშავებული, რომ სასჯელი ადეკვატური, შესაბამისი იყოს კანონის მიზნისა, ქმედების არსიდან გამომდინარე უნდა ხდებოდეს მისი სასჯელის განსაზღვრაც.

იმ შემთხვევაში, თუკი ერთი და იგივე სანქციაა გათვალისწინებული სხვადასხვა ქმდებისათვის, არსებობს ადეკვატურობის პრინციპის დარღვევის რისკი. სანქცია მორგებული უნდა იყოს ქმედების არსს. ^{^[132]}

საქართველოს შემთხვევაში, სადავო ნორმების საფუძველზე ხდება ერთი და იმავე სახის პასუხისმგებლობის დაკისრება იზოლაციისა ან/და კარანტინის ნებისმიერი წესის დარღვევისათვის. პასუხისმგებლობის დამდგენ ქმედებასა და სასჯელებს შორის არ არსებობს გრადაცია, სამართალდარღვევის სიმძიმიდან გამომდინარე. ბლანკეტურად ერთი და იგივე სასჯელია მითითებული სხვადასხვა ქმედებისათვის, მაგალითად, თუკი იზოლირებული ან/და კარანტინში მოთავსებული პირი თვითნებურად დატოვებს იზოლაციის ან/და საკარანტინო ზონას, იგივე სანქცია დაეკისრება, რაც პირს, რომელიც „კომენდანტის საათის“ შემდეგს გარეთ გადაადგილდება, თუნდაც არ იყოს კოვიდ ინფიცირებული. პირველი შემთხვევა გაცილებით მეტი საფრთხის მატარებელია. რეალურადაა შესაძლებელი პირმა დააინფიციროს საზოგადოების სხვა წევრები, თუმცა მეორე შემთხვევაში ასეთი რისკის არარსებობის მიუხედავად, ორივე ქმედებისათვის ერთი და იგივე სანქცია განისაზღვრება. თავის მხრივ, ეს არაადეკვატურია. პასუხისმგებლობის დაკისრება უნდა მოხდეს ჩადენილი ქმედების სიმძიმიდან და სერიოზულობიდან გამომდინარე.

ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასება და COVID-19-ის წინააღმდეგ მიღებული სანქციები

განხილული მაგალითების საფუძველზე გამოიკვეთა, თუ რა სახის ვარიაციები არსებობს კონკრეტული ქმედების შემადგენლობისა და ადრესატების მიხედვით სხვადასხვა სახელმწიფოში. მნიშვნელოვანია, რომ დაწესებული სანქციები არ გაიმიჯნოს ეკონომიკური და სოციალური ფაქტორებისგან, რომლებიც თითოეულ ქვეყანას ინდივიდუალურად ახასიათებს. მაგალითად, მაშინ, როცა დიდ ბრიტანეთში სხვადასხვა რეგულაციის დარღვევისთვის დაწესებული ჯარიმა 200-დან 6400 ფუნტ-სტერლინგამდე [230 – 7340 ევრო] მერყეობს, საშუალო თვიური ხელფასი 2509 ევროა; გერმანიაში, სადაც 2021 წლის 31 მარტის მდგომარეობით ჯარიმები 50-დან 25 000 ევრომდე მერყეობს, საშუალო თვიური ხელფასი 2527 ევროა. ასევე, მაგალითად, ავსტრიაში 50 ევროდან 1450 ევრომდე მერყეობს ფულადი სანქციის ოდენობა, ხოლო საშუალო თვიური ხელფასი 1984 ევროა. შვეიცარიაში, სადაც პასუხისმგებლობა ეკისრებათ ეპიდემიასთან ბრძოლის წინააღმდეგ მიღებული წესების დარღვევის შემთხვევაში, ჯარიმა მერყეობს 50-200 ფრანკამდე,^{^[133]} მაშინ, როცა საშუალო თვიური ხელფასი ამ ქვეყანაში 3913 ფრანკია. დაახლოებით მსგავსი მაჩვენებელი გვხვდება ევროპის ცალკეულ სახელმწიფოებში.

რა ხდება ამ მხრივ საქართველოში? COVID-19 პანდემიის წინააღმდეგ საქართველოს კანონმდებლობაში შესული ცვლილებები სანქციებთან დაკავშირებით, შეუძლებელია, რომ დამოუკიდებლად - ეკონომიკური ფაქტორების გათვალისწინების გარეშე შეფასდეს. თუკი ფულად სანქციებს გავიხსენებთ, საქართველოში იგი ფიზიკური პირის შემთხვევაში 2000/3000 ლარია, ხოლო 2020 წლის მესამე კვარტალში ქვეყანაში დაქირავებით დასაქმებულთა ხელფასები ნომინალურად 0.2%ით შემცირდა და თვეში საშუალოდ დარიცხულ 1,240 ლარს გაუტოლდა.

დღევანდელი მონაცემებით დაახლოებით 300 000-მდე მოქალაქის ანაზღაურება თვიურად 200 ლარზე ნაკლებია, ეს კი, ფაქტობრივად, უტოლდება დღევანდელ საარსებო მინიმუმს, რომელიც საქსტატის მონაცემების თანახმად, 2021 წლის მარტში შრომისუნარიანი ასაკის მამაკაცისთვის წარმოადგენს 201 ლარს.^{^[134]} საქართველოში არსებულ გაუარესებულ სოციალურ-ეკონომიკურ ვითარებას მოწმობს აგრეთვე ის ფაქტი, რომ ამა წლის მარტში საარსებო შემწეობის მიმღებ პირთა რაოდენობა 541 764-ს უტოლდება, რაც იმას მიანიშნებს, რომ ბოლო ერთი წლის განმავლობაში შემწეობის მიმღებთა რაოდენობა 83 296 ადამიანით (18,2%) გაიზარდა. ^{^[135]}

შესაბამისად, მაშინ, როცა საშუალო მომხმარებლის არსებობისთვის საჭირო მინიმალური თანხის რაოდენობა 200 ლარს უტოლდება და საარსებო შემწეობის მიმღებ პირთა რაოდენობა ნახევარ მილიონს აღწევს, პანდემიის წინააღმდეგ დაწესებული რეგულაციების დარღვევის შემთხვევაში ფულადი სანქციის რაოდენობა შეუსაბამოდ მაღალია. ევროპულმა პარლამენტმა პანდემიის წინააღმდეგ გატარებული ზომების შეფასებისას^{^[136]} ყურადღება გაამახვილა არა მხოლოდ ქმედების შემადგენლობაზე, არამედ თითოეულ სახელმწიფოში არსებულ საშუალო თვიურ ხელფასზე. ცხადია, ლოგიკური კავშირი უნდა არსებობდეს პოტენციურ სამართალდამრღვევსა და საშუალო ეკონომიკურ ვითარებას შორის, ვინაიდან სანქციის დაკისრების შემთხვევაში, მისი აღსრულება სწორედ ეკონომიკურ- ფინანსურ სიტუაციას უკავშირდება. დაკისრებული სანქციების გამო წარმოშობილი პრობლემის იდენტიფიცირებაში ეკონომიკური ვითარება დიდ როლს ასრულებს. საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სანქციები, მით უფრო, როდესაც კანონმდებელი არ განასხვავებს სამართალდარღვევის სიმძიმესა და დაკისრებული ჯარიმის ოდენობას ერთმანეთისგან, არ უნდა იყოს არაპროპორციული და შეუსაბამოდ მაღალი სახელმწიფოს საშუალო მოქალაქისთვის.

მაშინ, როცა საშუალო თვიური ხელფასი საქართველოში დაახლოებით 1200 ლარია, ხოლო ფულადი სანქციის რაოდენობა ზემოხსენებულ საშუალო ოდენობასაც კი მნიშვნელოვნად ჭარბობს, პარალელისთვის, კვლავ გავიხსენოთ ევროპული ქვეყნების მაგალითი: [პირობითად, შვეიცარიაში ჯარიმის ოდენობა 50-200 ფრანკია, ხოლო საშუალო თვიური ხელფასი - 3913 ფრანკი], რომლის საფუძველზეც ცხადია, რომ გაუგებარია საქართველოში დაკისრებული სანქციის სიმკაცრის არსი.

ამასთანავე, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის გარემოება, რომ საქსტატის მონაცემებით წარმოდგენილი საშუალო თვიური ხელფასი გამოთვლილია საშუალო არითმეტიკული მეთოდით,^{^[137]} რაც ნიშნავს, რომ მონაცემთა ჯამი შეფარდებულია მონაცემთა რაოდენობასთან. შესაბამისად, საშუალო არითმეტიკულით გამოთვლილი საშუალო ხელფასი მოიცავს იმ დასაქმებულის ხელფასსაც, რომლის რაოდენობა მაგალითად, 20 000 ლარია და იმ პირისასაც, რომლის შემოსავალი 300 ლარია. მაშასადამე, საშუალო ხელფასი ქვეყნის ეკონომიკურ-სოციალური რეალობის ზუსტ სურათს არ იძლევა. თუკი საშუალო ხელფასის გამოსათვლელად გამოყენებული იქნებოდა მედიანური მეთოდი, ის მეტად რეალურ მონაცემს წარმოგვიჩენდა და, შესაბამისად, საშუალო ხელფასი კიდევ უფრო ნაკლები გამოვიდოდა. მედიანის მეთოდით გამოთვლილი მონაცემი მეტად მკაცრ რეალობას გვიხატავს, სადაც უფრო მწვავედ ჩანს, თუ როგორი პრობლემურია არაპროპორციული სანქციები. თუკი, საშუალო არითმეტიკულით გამოთვლილი საშუალო ხელფასი შეუსაბამოა ჯარიმის არსებულ ოდენობასთან, მით უფრო დისბალანსია რეალურ, უფრო ზუსტ მაჩვენებელსა და სანქციების ოდენობას შორის. როგორც ვხედავთ, ეროვნული კანონმდებლობით დაკისრებული სანქციის ოდენობა და არითმეტიკული მეთოდით გამოთვლილი საშუალო თვიური ხელფასიც [რომელიც, ცხადია, მედიანური მეთოდით დათვლილ ხელფასზე მაღალია] ერთმანეთთან სრულად შეუსაბამოა და მოქალაქეს, სამართალდამრღვევს უპირობოდ მძიმე ტვირთს აკისრებს.

რასაკვირველია, პანდემიამ 2020 წლის პირველი კვარტლიდანვე მნიშვნელოვნად გააუარესა საქართველოში არსებული ეკონომიკური ვითარება, თუმცა ფულადი ჯარიმის რაოდენობა არ შეცვლილა. ზემოთ განხილული სტატისტიკური მონაცემების ანალიზი სწორედ იმ მიზანს ემსახურებოდა, რომ წარმოეჩინა რეალურად არსებული ვითარების შეუსაბამობა დაწესებულ სანქციებთან მიმართებით. თუმცა მხოლოდ საშუალო ხელფასი არ კმარა რეალური მდგომარეობის შესაფასებლად, რომელიც კიდევ უფრო მწვავეა.

მაგალითად, კორონავირუსის პანდემიად გამოცხადების პერიოდისთვის [2020 წლის მარტი] საშუალო ინფლაცია დაახლოებით წინარე - 2019 წლის მარტიდან 3.8%-დან 6.1.%-მდე გაიზარდა,^{^[138]} „წლის ბოლოსათვის კი ადგილი ჰქონდა ვალუტის გაუფასურებას და ფასების მკვეთრ მატებას. მათ შორის, სურსათის ფასები 8,2%-ით გაიზარდა.“^{^[139]} 2021 წლის თებერვლის მონაცემებით, მონეტარული პოლიტიკა ისევ ინფლაციის რისკის მინიმალიზაციაზე ფოკუსირებული დარჩა. ვირუსის მეორე ტალღის შედეგად ეკონომიკური გაჯანსაღების პროცესი შენელდა. 2020 წლის აპრილში -16.6% იყო ვარდნა, ხოლო 2020 წლის დეკემბერში -7.9%. გლობალური პანდემიის თანმდევი შედეგების ფონზე, ეკონომიკური აქტივობა 2020 წელს მკვეთრად დაეცა.^{^[140]}

მდგომარეობა გაუარესდა მთლიანი შიდა პროდუქტის კუთხითაც, ვინაიდან 2020 წლის მე-3 კვარტალში რეალური მშპ წინა წლის შესაბამის პერიოდთან შეფარებით შემცირდა 5.6.%-ით. 2020 წლის საერთო მაჩვენებლის მიხედვით სახეზეა 6,2%-იანი კლება.^{^[141]} საქონლისა და მომსახურების ექსპორტი თითქმის განახევრდა. აქედან, უცხოეთიდან ტურისტული შემოსავლების შეწყვეტის ფონზე, მომსახურების ექსპორტი 80%-ით შემცირდა. საპირისპიროდ, საქონლისა და მომსახურების იმპორტი 20%-ით შემცირდა.^{^[142]}

2020 წელს პანდემიურმა ვითარებამ არა მხოლოდ ეკონომიკური აქტივობები შეამცირა, შემცირდა ექსპორტი, საერთაშორისო ვიზიტორების შემოდინება, საბოლოოდ - ეკონომიკური სიტუაცია მკვეთრად გაუარესდა. ამის მიუხედავად, კარანტინის ან/და იზოლაციის წესების დარღვევის გამო დაწესებული სანქციები კვლავ უცვლელია საქართველოში. აბსოლუტურად უგულებელყოფილია მძიმე ეკონომიკურ-სოციალური ვითარება.

გარდა ამისა, უმუშევრობის დონის ზრდადი მაჩვენებელი გვაქვს საქართველოში. მაგალითად, 2020 წლის პირველ კვარტალში უმუშევრობის დონე შეადგენდა 18.5%-ს, ხოლო მე-4 კვარტალში 20.4 %-ს.^{^[143]} უდავოა, რომ კანონმდებელს მხედველობის მიღმა არ უნდა რჩებოდეს ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხები, როგორც ზემოხსენებული სოციო-ეკონომიკური ფაქტორებია. საქართველოში უმუშევრობის დონე 20%ს აჭარბებს , შედარებისთვის კი (თუკი სარჩელში განხილულ სანქციებს გავიხსენებთ მომდევნო სახელმწიფოებში) უმუშევრობის დონე 2020 წლის ოქტომბრის მონაცემებით, გერმანიაში 4.5%, დანიაში - 5.8%, ხოლო იტალიაში 9.8%-ია. იმ ქვეყნებში, სადაც ჯარიმის რაოდენობა ზრდადია სამართალდარღვევის ბუნების მიხედვით; სადაც კანონმდებლობა იძლევა ჯარიმათა ოდენობის ვარირების საშუალებას; სადაც დიფერენცირებულია ქმედების შემადგენლობები და ადრესატთა წრე, ეკონომიკური ვითარება და სახელმწიფოში არსებული სოციო-ეკონომიკური ვითარება მეტ-ნაკლებად გათვალისწინებულია.

დასკვნის სახით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეროვნულ კანონმდებლობაში არსებული სანქციები - ერთი მხრივ, პრობლემას ქმნის იმ კუთხით, რომ ქმედების შემადგენლობას არ გამოყოფს, მეორე მხრივ კი - ჯარიმების ოდენობა აბსოლუტურად შეუსაბამოა სახელმწიფოში მოქალაქეთა სოციალურ-ეკონომიკურ ვითარებასთან შედარებით.

3.2. საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციები

სადავო ნორმების არაპროპორციულობის ნათელსაყოფად, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია საერთაშორისო ორგანიზაციათა რეკომენდაციების მიმოხილვა, რომელთა ფარგლებშიც გაანალიზებულია კოვიდ-პანდემიის ფონზე დაწესებული რეგულაციების საფუძველზე ადამიანთა უფლებების მაქსიმალურად და ეფექტურად დაცვის საჭიროება. ასევე მიმოხილულია რეგულაციათა ერთმნიშვნელოვანი, განსაზღვრადი და განჭვრეტადი ხასიათის აუცილებლობა, რაც მოცემულ შემთხვევაშიც რელევანტურია. ამ მხრივ, მიმოვიხილავთ Amnesty International-ის, ეუთოს (OSCE), ევროპის საბჭო (Council of Europe), ვენეციის კომისიის (Venice Commission) რეკომენდაციებს.

Amnesty International

Amnesty International-ის 2020-2021 წლის მოხსენება ფარავს მსოფლიოს 149 სახელმწიფოში კოვიდ-პანდემიის ფონზე განვითარებულ მოვლენებს, სადაც დიდი ყურადღება ეთმობა საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით შემოღებულ რეგულაციებს. კვლევაში აღნიშნულია, რომ სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს მხოლოდ იმგვარი კანონები, რეგულაციები და ინსტრუქციები, რომლებიც მკაფიოდ, ნათლად დააფუძნებს პასუხისმგებლობას/სანქციას, რაც, თავის მხრივ, შეამცირებს სახელმწიფოს მხრიდან დისკრეციული უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების შანსებს. ამგვარმა ნორმებმა, ერთი მხრივ, უნდა შეამციროს ვირუსის გავრცელების მასშტაბები, ხოლო, მეორე მხრივ, თავიდან აიცილოს საზოგადოების მხრიდან უნდობლობა და კონფლიქტი. უფრო მეტიც, იძულებითი მიდგომები ხშირად უარყოფითად მოქმედებს საზოგადოების დაუცველ ნაწილზე, რომელიც დისკრიმინაციის მსხვერპლი ხდება.^{^[144]}

რეკომენდაციის თანახმად, რეგულაციები სრულებით უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო უფლებათა სამართალს, კერძოდ:

· რეგულაციები უნდა ემყარებოდეს ნათლად შემოსაზღვრულ პასუხისმგებლობას (establish clearly circumscribed responsibilities) და არ ქმნიდეს დისკრეციის ბოროტად გამოყენების შანსს; - რაც მოცემულ შემთხვევაში პრობლემურია, ვინაიდან, როგორც უკვე აღინიშნა, პასუხისმგებლობის დამდგენი სადავო ნორმების დისპოზიცია არ არის მკაფიოდ ჩამოყალიბებული. ამასთანავე, სადავო ნორმების საფუძველზე ხდება იდენტური პასუხისმგებლობის დაკისრება იზოლაციისა ან/და კარანტინის ნებისმიერი წესის დარღვევისათვის.

· საზოგადოებამ უნდა იცოდეს აკრძალვების მიზეზი და შედეგები, ასევე სანქციები ისეთი სახისა და რაოდენობის უნდა იყოს, რომ საზოგადოებას გონივრულობის ფარგლებში შეეძლოს მასთან გამკლავება. (მაგ: მოსახლეობას მაინც დარჩეს შესაძლებლობა ყოველდღიური საკვებისა და საჭირო პროდუქტების შეძენის);- ამ ნაწილში სადავო ნორმების კანონიერება უფრო მეტ ეჭვს ბადებს, ვინაიდან 2 000-3 000 ლარიანი ჯარიმები ეკონომიკური რეგრესისა და უმუშევრობის ფონზე გონივრულობის ფარგლებში არ წარმოადგენს ადვილად გამკლავებად თანხას.

· მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული ე.წ მარგინალიზებული სოციუმიც, რომელიც აკრძალვებთან გასამკლავებლად მოითხოვს მხარდაჭერას;

· საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დასაცავად დაწესებული შეზღუდვები უნდა იყოს გონივრული, აუცილებელი და პროპორციული, შესაბამისად, სახელმწიფომ პერიოდულად უნდა გადახედოს/ხელახლა არეგულიროს სანქციები, თუმცა ეს არ უნდა იყოს ავტომატური პროცესი; - მოცემული სადავო ნორმები კი გამოსადეგობის საფეხურის გავლის შემდგომ, რთულად თუ გადალახავს აუცილებლობისა და პროპორციულობის კომპონენტებს, ვინაიდან სისხლისსამართლებრივი სანქციის მიღმა არსებობს სხვა ნაკლებად მზღუდავი საშუალებები, რომელიც მოემსახურება იდენტურ ლეგიტიმურ მიზანს - საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვას. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი სადავო ნორმები კი შინაარსითა და სიმკაცრით უთანაბრდება სისხლისსამართლებრივ სანქციებს, ხოლო დაწესებული სანქციები არ არის მორგებული ქმედების არსზე. რაც მთავარია, რეკომენდაციაში ასახული მოთხოვნების ნაცვლად, სახელმწიფოს კოვიდ-პანდემიის ცვალებადი ხასიათის მიუხედავად, მაინც არ გადაუხედავს თავდაპირველი სანქციებისთვის, რაზეც მეტყველებს ის ფაქტი, რომ განსხვავებული ეპიდემიოლოგიური ვითარების ფონზე სანქციები იდენტურია. მაგ: გასულ წელს, ზაფხულის პერიოდში, დღევანდელთან შედარებით ბევრად მაღალი იყო ეპიდემიოლოგიური რისკები, თუმცა იდენტური რეგულაციები მოქმედებდა, რაც წელს, შემოდგომაზე- ბევრად სტაბილურ ეპიდ-ვითარებაში. ეს ცხადყოფს იმ ფაქტს, რომ სახელმწიფოს მიერ სანქციების განსაზღვრა არ ემთხვევა საშიშროების ხარისხს და არც პერიოდულად, საჭიროების შემთხვევაში არ ხდება მისი გადახედვა.

· სახელმწიფომ თავი უნდა შეიკავოს სანქციის სახით პირის თავისუფლების აღკვეთის დადგენაზე, თუ საქმე ეხება მხოლოდ კოვიდ-19 პანდემიის საფუძველზე დადგენილი რეგულაციის დარღვევას, რადგან ამგვარი სახის პასუხისმგებლობის დადგენა დიდი ალბათობით „ჩაიჭრება“ აუცილებლობისა და პროპორციულობის საფეხურზე; - მოცემული დანაწესით კვლავ სადავო ნორმების არაპროპორციულობაზე საუბრისას შეგვიძლია ვიხელმძღვანელოთ, ვინაიდან ამ მოთხოვნის საპირისპიროდ, ქართული კანონმდებლობით გათვალისწინებულია სანქციის სახით პირის თავისუფლების აღკვეთა.

· სახელმწიფომ უნდა გააუქმოს ჯარიმები/სანქციები უსახლკაროთა მისამართით, რომელთაც დაარღვიეს კოვიდ-19-ის შეზღუდვასთან დაკავშირებული რეგულაციები.^{^[145]} - ეს ნაწილიც პრობლემურია სადავო ნორმებთან მიმართებით, რადგან შემოღებული რეგულაციები მიემართება განურჩევლად ნებისმიერ პირს და მიუხედავად მათი მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობისა გრადაციის გარეშე უწესებს საკმაოდ მკაცრ სანქციებს. მაგ: „სოციალური სამართლიანობის ცენტრი“ ეხმიანება საპატრულო პოლიციის მიერ „კომენდანტის საათის“ დროს უსახლკარო პირის დაჯარიმების ფაქტს და სამინისტროს მოუწოდებს, შეწყვიტოს ქუჩაში მცხოვრები უსახლკარო ჯგუფების მიმართ რეპრესიული ღონისძიებების გატარება და მის ნაცვლად მიიღოს ყველა ზომა მათი თავშესაფრის უზრუნველყოფის მიზნით. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოში შინაგან საქმეთა სამინისტრო არ ითვალისწინებს უსახლკაროთა კრიტიკულ და ბაზისურ საჭიროებებს და საპასუხოდ სადამსჯელო ღონისძიებებს ატარებს. ხოლო სახელმწიფოს მიდგომა, რომელიც სოციალური მხარდაჭერის ნაცვლად სადამსჯელო მექანიზმებს იყენებს მწვავე პანდემიური კრიზისის პირობებშიც კი, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სტანდარტებისა და საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევას წარმოადგენს.^{^[146]}

კვლევაში ასევე აღნიშნულია, რომ სისხლისსამართლებრივი სანქციების დაწესება ზოგადად არ შეეფერება საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვას და გამოყენებულ უნდა იქნას მხოლოდ და მხოლოდ უკანასკნელ საშუალებად, როდესაც ნაკლებად მზღუდავი საშუალებები ან ზომები მიუწვდომელია. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტიც აღნიშნავს, რომ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაწესება მაშინაა თვითნებური, როდესაც სახეზეა გამოსადეგობის, აუცილებლობისა და პროპორციულობის ელემენტების ხარვეზი და რეგულაციების განუჭვრეტადობა.^{^[147]} შესაბამისად, თვითნებური დაკავების საფრთხის პრევენციის მიზნით, თავისუფლების აღკვეთა უნდა იყოს მხოლოდ უკანასკნელ შემთხვევებში დაწესებული.^{^[148]} ეს ყველაფერი კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹-ე და 359¹-ე მუხლებით დადგენილი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ არის მიზნის მისაღწევად ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი და პროპორციული საშუალება.

ეუთო

ეუთოს კვლევაში, პირველ რიგში, აღნიშნულია ის მოცემულობა, რომ სახელმწიფოებისათვის დილემას წარმოადგენს ოპტიმალური დაცვითი მექანიზმების შემოღება რეგულაციების სახით, რომელიც ერთდროულად არის ეფექტურიც და მინიმუმამდე დაყვანილი ზიანის მომტანი გვერდითი ეფექტების მქონე. „ეუთო“ აღნიშნავს, რომ სახელმწიფოებმა ზოგადად დაამტკიცეს ზედმეტად მკაცრი რეგულაციები რამდენიმე კვირისა თუ თვის განმავლობაში სათანადოდ წონადი არგუმენტის გარეშე, რამაც ცალსახად დააზიანა მეორე მხარეს მდგარი ინტერესები, მაგ: ეკონომიკური განვითარება.^{^[149]} ამ სახელმწიფოებს შორის ეროვნული კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეგულაციებიც უნდა მოვისაზროთ.

ეუთო კვლევაში მოიხმობს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) თვალსაზრისსაც, რომლის მიხედვითაც მოსახლეობისთვის ცალსახად საჭირო იყო დისტანციის შენარჩუნება, ტესტირების პროცესის შეუფერხებლობა, თუმცა მთავრობის მხრიდან სისხლისსამართლებრივი სანქციების დაწესება პროპორციულობის ხარვეზს აჩენს. პანდემიასთან დაკავშირებული რეგულაციების კრიმინალიზება ხშირად არაპროპორციული სასჯელია, თუ მხედველობაში მივიღებთ მოსახლეობის საშუალო ხელფასს და თავისუფლების აღკვეთის სიმკაცრეს. ^{^[150]}

„ეუთო“ ხაზგასმით აღნიშნავს იმასაც, რომ რეგულაციების პროპორციულობა უნდა შემოწმდეს დრო და დრო, კოვიდ-19-ის გავრცელების შესაბამისად. ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც გახდება არასაჭირო და არაპროპორციული, გადახედვის შედეგად უნდა გაუქმდეს.^{^[151]} ქართულ რეალობაში კი დადგენილი რეგულაციები იდენტურია როგორც შემთხვევათა მასშტაბური ზრდის განმავლობაში, ისე სტაბილურად და იოლად მართვად პერიოდშიც.

ეუთოს განმარტებით, რამდენიმე სახელმწიფოში მიღებულ იქნა ისეთი ზომები, რომელთა საჭიროება ეჭვებს ბადებდა. სწორედ ამ კონტექსტში განიხილავს ეუთო საქართველოს, სომხეთის, მონტენეგროსა და სხვა სახელმწიფოების მიერ მიღებულ პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებს და აღნიშნავს, რომ საქართველოში სისხლის სამართლის კოდექსის დამატებითი მკაცრი რეგულაციები მხოლოდ ერთ დღეში სამი მოსმენით იქნა მიღებული. ^{^[152]}

ჯარიმების ოდენობის არაპროპორციულობის საზომად ეუთო მიიჩნევს მედიანურ შემოსავალს. ეუთოს ფიზიკური დისტანციის წესების დარღვევის საფუძველზე დაკისრებული ზედმეტად მკაცრი პასუხისმგებლობის მაგალითისთვის მოჰყავს საქართველო, სადაც მსგავს შემთხვევაში სასჯელი მერყეობს 5000 ევრომდე ან 3 წლით თავისუფლების აღკვეთამდე,^{^[153]} მაშინ, როდესაც დადგენილია, რომ საქართველოში 2020 წლის ეკონომიკური ზრდა უარყოფითი იყო.^{^[154]} ამავე ანგარიშში გამოთქმულია ის აზრიც, რომ მედიანური შემოსავლის გარდა, ჯარიმების ასეთი დიდი ოდენობა ყველაზე დიდი პრობლემებს უქმნის იმ ადამიანებს, რომლებიც ყველაზე მოწყვლად ჯგუფებს მიეკუთვნებიან, ვინაიდან მათი შემოსავალი მედიანურ შემოსავალზე ბევრად ნაკლებია.

ეუთო ასევე მიმოიხილავს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განუჭვრეტადობის (lack of legal certainty) პრობლემას და აღნიშნავს, რომ ზოგ შემთხვევაში რეგულაციები საკმაოდ ბუნდოვანი, განუსაზღვრელი და ფართოა, რაც არათანმიმდევრულ პრაქტიკას იწვევს. ამის მაგალითად ეუთოს კვლავ საქართველო მოჰყავს (ასევე უნგრეთი, ისლანდია, პოლონეთი). იქვე აღნიშნავს, რომ რუმინეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ თავადვე იმსჯელა ადმინისტრაციულ- სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებზე და დაასკვნა, რომ რეგულაციები ზედმეტად ფართო ხასიათის გამო არ იძლევა ქმედების შემადგენლობის ცხად ელემენტებს და დასჯადი ქმედება არ არის განჭვრეტადი“^{^[155]}.

ამ ყველაფრის საფუძველზე, ეუთოს რეკომენდაციები შემდეგია:

· სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ არაპროპორციული სადამსჯელო რეგულაციებისგან და ამის ნაცვლად მიიღონ პროპორციული ჯარიმები ქმედების სიმძიმის გათვალისწინებით;^{^[156]}

· შეამცირონ პირთა თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევების რიცხვი პანდემიასთან დაკავშირებული რეგულაციების დარღვევის საფუძველზე;^{^[157]}

· დარწმუნდნენ, რომ ჯარიმები და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არის პროპორციული და არ არის ზედმეტად მკაცრი. ამასთანავე არ ატარებს დისკრიმინაციულ ხასიათს^{^[158]}.

ევროპის საბჭო და ევროპული საბჭო

ევროპული საბჭოს მიერ გამოცემულ რეკომენდაციაში ვკითხულობთ, რომ კოვიდ-პანდემიის საპასუხოდ სახელმწიფოებმა მაქსიმალურად უნდა უზრუნველყონ და დაიცვან კონკრეტული პრინციპები, რომელთა შორისაა ნებისმიერი შეზღუდვის საფუძვლად ლეგიტიმური მიზნისა (საზოგადოებრივი ჯანმრთელობა) და შეზღუდვის პროპორციულობის პრინციპის დაცვა.^{^[159]}

რაც შეეხება ევროპის საბჭოს, იგი რეგულაციების კანონიერებაზე საუბრისას ყურადღებას ამახვილებს აუცილებლობის კომპონენტზეც და აღნიშნავს, რომ აუცილებლობის პრინციპი მოითხოვს ორდინალური წესებიდან მინიმალურად გადახვევას ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.^{^[160]} საბჭო მხედველობაში იღებს ვირუსის განუჭვრეტად და არაპროგნოზირებად გავრცელებასაც, თუმცა მაინც ხაზს უსვამს, რომ რეგულაციები ფორმულირებული უნდა იყოს ისე ვიწროდ და კონკრეტულად, როგორც შესაძლებელია, რათა შემცირდეს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა. ^{^[161]} სადავო ნორმების მოქმედება კი, როგორც უკვე აღინიშნა, ობიექტურობის სტანდარტის გათვალისწინებით ქმნის დისკრეციის ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას.

ასევე ევროპის საბჭო აღნიშნავს, რომ რეგულაციების დარღვევის შემთხვევაში არსებული სისხლისსამართლებრივი სანქციები ყოველთვის უნდა დაექვემდებაროს მკაცრ შემოწმებას, რათა არ იყოს გადამეტებული. სამართლიანი ბალანსი იძულებასა და პრევენციას შორის არის ერთადერთი გზა იმისათვის, რომ დაცული იქნას პროპორციულობის მოთხოვნა.^{^[162]}

ვენეციის კომისია

რაც შეეხება ვენეციის კომისიის რეკომენდაციას, ის უპირველეს ყოვლისა აღნიშნავს, რომ ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოები კოვიდ-პანდემიის სამართავად სანქციების დაწესებისას უნდა ეფუძნებოდნენ დემოკრატიის ევროპულ სტანდარტებსა და კანონის უზენაესობას. სწორედ ამიტომ ვენეციის კომისია მიმოიხილავს პანდემიის სამართავად შემოღებული სანქციების აუცილებლობისა და პროპორციულობის კრიტერიუმებს^{^[163]} და ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ტერმინი „აუცილებელი“ მიემართება ისეთ სანქციას, რომელიც:

პასუხობს სოციალურ საჭიროებას; ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს; ამ მიზნის პროპორციულია.^{^[164]}

ხოლო პროპორციულობის პრინციპი აჩვენებს, ადამიანთა უფლებების შეზღუდვის ნაწილში თუ რამდენად შორს შეუძლია სახელწმიფოს წასვლა კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის დაცვის საფუძველზე. სწორედ ამ პრინციპის დარღვევა დაადგინა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ შემდეგ საქმეში: „A. And Others v. United Kingdom“, თავისუფლების უფლების შეზღუდვის არაპროპორციულობის გამო.^{^[165]}

ამ ყველაფრიდან გამომდინარე ცხადი ხდება, რომ სადავო ნორმები ვერ აკმაყოფილებს საერთაშორისო ორგანიზაციათა რეკომენდაციებში დადგენილ ისეთ კრიტერიუმებს, როგორიცაა დასჯადი ქმედების შემადგენლობისა და დაწესებული პასუხისმგებლობის განჭვრეტადობა, დისკრეციის ბოროტად გამოყენების შანსების აღმოფხვრა, რეგულაციათა აუცილებლობისა და პროპორციულობის მოთხოვნა, სოციალური საჭიროებისა და საზოგადოების ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინება.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება საქმეზე, საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[2] ტურავა პ., ფირცხალაშვილი ა., ქარდავა ე., ადმინისტრაციული წარმოება საჯარო სამსახურში

თბილისი, 2020, 17; იხ.<http://csb.gov.ge/media/2770/2020giz-ge-administraciuli-warmoeba.pdf >

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პარ. 30.

[5] European convention on human rights, article 7

[6] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2013 წლის 21 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: CASE OF DEL RÍO PRADA v. SPAIN, § 93.

[7] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2012 წლის 10 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე: „Del Río Prada v. Spain“ [GC], § 79

[8] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2017 წლის 12 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: „Jorgic v. Germany“, § 113

[9] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1996 წლის 11 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: „Cantoni v. France“, § 31

[10] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2011 წლის 6 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: „Soros v. France“, § 51

[11] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილება საქმეზე Bykov v. Russia.

[12] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1993 წლის გადაწყვეტილება საქმეზე Chorherr v. Austria

[13] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2004 წლის 29 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე: Chauvy and others v. France.

[14] ადამიანის უფლებათა ევრპული სასამართლოს 2012 წლის 7 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე: CASE OF ALIMUÇAJ v. ALBANIA, § 150.

[15] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება საქმეზე: CASE OF VYERENTSOV v. UKRAINE, § 66, 67.

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 ივლისის №2/1/598 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქე ნუგზარ კანდელაკი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის N1/6/1292 განჩინება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება საქმეზე "საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პარ 4.

[19] „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პარ. 37.

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პარ. 29.

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/1/877 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს ალტა“, „შპს ოქეი“, „შპს ზუმერი ჯორჯია“, „შპს ჯორჯიან მობაილ იმპორტი“ და „შპს სმაილი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პარ. 32.

[22] IDFI, EU, Covid-19 და პასუხისმგებლობის ზომები: კონსტიტუციურობის სისტემური პრობლება, 11.

[23] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW, Interim Report On The Measures taken in the EU Member States As A Result Of The Covid-19 Crisis And Their Impact On Democracy, The Rule Of Law and Fundamental Rights, 8-9 October 2020. Paragraph 70, 71.

[24] საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის 1-ლი პუნქტის (ბ) ქვეპუნქტი.

[25]საქართველოს ორგანული კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ“, მე-8 მუხლის (ი) და (ბ) ქვეპუნქტები.

[26]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8.

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37.

[28]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-38.

[29]IDFI, Covid-19 და პასუხისმგებლობის ზომები: კონსტიტუციურობის სისტემური პრობლება, 9.

[30] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის N2/7/667 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს ტელენეტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-55.

[31] იქვე.

[32] აღნიშული მონაცემი შეიცავს ცვლილების შეტანის შესახებ განკარგულება და დგენილებებსაც; იხ. https://matsne.gov.ge/ka/document/search?query=StopCoV&type=all&covDocs=1&sort=publishDate_desc&page=1

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პარ. 30.

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის #2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36.

[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის #1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება, II.პ.1

[36] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1993 წლის გადაწყვეტილება Chorherr v. Austria.

[37] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2004 წლის გადაწყვეტილება Chauvy and others v. France;

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2006 წლის გადაწყვეტილება Pessino v. France, § 33;

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის გადაწყვეტილება Kononov v. Latvia [GC], § 235;

[38] ამგვარი მსჯელობა გამოყენებულ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2014 წლის საქმეში Ashlarba V. Georgia.

[39] საკანონმდებლო მაცნე, იხ. https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4821121?publication=78; https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4877009?publication=110

[40] „ADVISORY OPINION concerning the use of the “blanket reference” or “legislation by reference” technique in the definition of an offence and the standards of comparison between the criminal law in force at the time of the commission of the offence and the amended criminal law“, 2020, § 74, იხ. https://www.echr.am/resources/echr/judgments/19963d5f567f262c689eab822767f39c.pdf

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის #1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[42] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", პარ. 30.

[43] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის №3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-38.

[44] „ADVISORY OPINION concerning the use of the “blanket reference” or “legislation by reference” technique in the definition of an offence and the standards of comparison between the criminal law in force at the time of the commission of the offence and the amended criminal law“, 2020, იხ. https://www.echr.am/resources/echr/judgments/19963d5f567f262c689eab822767f39c.pdf

[45] Venice Commission of the Council of Europe, The Rule of Law Checklist, 26, იხ. https://www.venice.coe.int/images/SITE%20IMAGES/Publications/Rule_of_Law_Check_List.pdf

[46] საერთაშორისო გამჭირვალობა საქართველო, კოალიცია გაეროს სპეციალურ მომხსენებელს მიმართავს, 2018, იხ. <https://www.transparency.ge/ge/post/koalicia-gaeros-specialur-momxsenebels-mimartavs/?custom_searched_keyword=ადმინისტრაციულ+სამართალდარღვევათა+კოდექსი>

[47] გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისიის სამუშაო ჯგუფის მოხსენება თვითნებურ დაკავებაზე, 2012, იხ. https://www2.ohchr.org/english/bodies/hrcouncil/docs/19session/A.HRC.19.57.Add.2_en.pdf

[48] იქვე.,

[49] Human Rights Watch, Administrative Error Georgia’s Flawed System for Administrative Detention, 2013, 16-23, იხ. <https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/georgia0112ForUpload.pdf>

[50] საქართველოს სახალხო დამცველის 2012 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2013, 448-450; საქართველოს სახალხო დამცველის 2013 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2014, 271-277; საქართველოს სახალხო დამცველის 2014 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2015, 303-307; საქართველოს სახალხო დამცველის 2015 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2016,462-467; საქართველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2018, 114; საქართველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2019, 91-109; საქართველოს სახალხო დამცველის 2019 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2020, 157-159.

[51] საქართველოს სახალხო დამცველის 2020 წლის საპარლამენტო ანგარიში, თბილისი, 2021, 146, იხ. <https://www.ombudsman.ge/res/docs/2021040110573948397.pdf>

[52] USAID, მართმსაჯულების დამოუკიდებლობისა და სამართლებრივი გაძლიერების პროექტი, „როგორ შევწყვიტოთ საქართველოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონდებლობის არაკონსტიტუციური გამოყენება“ 2013 წელი, 22.

[53] ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა მდგომარეობა საქართველოში : 2009 წლის მეორე ნახევარი, თბილისი, 2009, 137, იხ, <https://www.ombudsman.ge/res/docs/2019040411373662896.pdf>

[54] Human Rights Watch, Administrative Error Georgia’s Flawed System for Administrative Detention, 2013, 20, იხ. <https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/georgia0112ForUpload.pdf>

[55]საქართველოს სახალხო დამცველის მოხსენება, “ვითარება ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებთან დაკავშირებით საქართველოში: 2009 მეორე ნაწილი”, 145.

[56]USAID, მართმსაჯულების დამოუკიდებლობისა და სამართლებრივი გაძლიერების პროექტი, „როგორ შევწყვიტოთ საქართველოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონდებლობის არაკონსტიტუციური გამოყენება“ 2013 წელი, 20.

[57]Human Rights Watch, Administrative Error: Georgia’s Flawed System of Administrative Justice, 2013, 17, 18 ხელმისაწვდომია: https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/georgia0112ForUpload.pdf .

[58]აქართველოს სახალხო დამცველის მოხსენება, “ვითარება ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებთან დაკავშირებით საქართველოში: 2009 მეორე ნაწილი”, 24-25.

[59] სასკ-ის 209-ე მუხლის 2¹ ნაწილის.

[60] პირი ადნმინისტრაციულ სახდელდადებულად ითვლება დაჯარიმებიდან ერთი წლის განმავლობაში.

[61] შინაგან საქმეთა სამინისტროს პრესცენტრის სტატია; იხ. https://police.ge/ge/politsiam-tbilisshi-izolatsiis-da-karantinis-tsesis-ganmeorebit-darghvevis-faqti-gamoavlina/14192

[62] ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის მოხსენება, Covid-19 და პასუხისმგებლობის ზომები: კონსტიტუციურობის სისტემური პრობლემა, 2021, 6, იხ. https://idfi.ge/public/upload/EU/systemic_problem_of_constitutionality.pdf

[63] 42 U.S. Code, § 271; იხ. https://www.law.cornell.edu/uscode/text/42/271

[64] როგორ შევწყვიტოთ საქართველოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობის არაკონსტიტუციური გამოყენება, 2013, 2, იხ.

<http://ewmi-prolog.org/images/files/5258GEO_Admin_Regime_JILEP_Report_Oct_30_final.pdf>

[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“ პ. 30.

[66] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“ პ. 30.

[67] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.11.

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.19.

[69] საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი. თავი მეორე. საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი. გამომცემლობა შპს „პეტიტი“, თბილისი, 2013, 21; იხ. ციტირება: The First Greek case 12YB.1. Com.Rep.CM Res DH (70).

[70] საქართველოს კონსტიტუციის კომენტარი. თავი მეორე. საქართველოს მოქალაქეობა. ადამიანის ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი. გამომცემლობა შპს „პეტიტი“, თბილისი, 2013, 21; იხ. ციტირება: Tyrer v UK, (1978) 2 EHRR, 1 paras 30-35.

[71] იქვე.

[72] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.13.

[73] იქვე, პ.14.

[74] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.33.

[75] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.3.

[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“,

[77] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, პ.31.

[78] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.27.

[79] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.27.

[80] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.30.

[81] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.32.

[82] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.33.

[83] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.35.

[84] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8

[85] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.38.

[86] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.39.

[87] განმარტებითი ბარათი საქართველოს კანონის პროექტზე - საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ, 1-2.

[88] განმარტებითი ბარათი საქართველოს კანონის პროექტზე - საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ განმარტებითი ბარათი, 1-2.

[89] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.42.

[90] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.43.

[91] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.46.

[92] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.53.

[93] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდმეგ“, პ.62-64.

[94] იხ. თანდართული დოკუმენტი N1

[95] დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური ნომინალური ხელფასი საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის ანგარიში, თბილისი, 2020.

[96] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.83.

[97] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.58.

[98] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის №3/1/708,709,710 განჩინება, პ.14

[99] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.38.

[100] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.97.

[101] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.96.

[102] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ.101.

[103]Covid-19 Government Response Tracker. ხელმისაწვდომია: <https://www.bsg.ox.ac.uk/research/research-projects/covid-19-government-response-tracker>

[104]The Impact Of Coronavirus Measures On Democracy, Rule Of Law And Fundamental Rights In The EU, An Overview Of The Measures Taken By EU Member States, 2020, 14. ხელმისაწვდომია:

<https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/211286/Overview%20Covid%20Measures%20DRF%2014%20LIBE.pdf>

[105]Average Wage In Europe And Russia By PPP In 2020; ხელმისაწვდომია: <https://jobzey.com/average-wage-in-europe-in-2020/ >

[106]Coronavirus: Measures and ordinances;

ხელმისაწვდომია: <https://www.bag.admin.ch/bag/en/home/krankheiten/ausbrueche-epidemien-pandemien/aktuelle-ausbrueche-epidemien/novel-cov/massnahmen-des-bundes.html >

[107]Covid-19-ის წინააღმდეგ მიღებული ზომები - საერთაშორისო პრაქტიკა; ხელმისაწვდომია: <https://idfi.ge/ge/measures_taken_by_states_against_covid-19-international_practice >

[108]The Health Protection (Coronavirus, Restrictions), All Tiers, England, Regulations 2020; ხელმისაწვდომია: <https://www.legislation.gov.uk/uksi/2020/1374/2021-03-08 >

[109]How Much Will You Be Fined For Breaching Austria’s Coronavirus Measures?

ხელმისაწვდომია:

<https://www.thelocal.at/20201105/what-are-the-fines-for-breaching-coronavirus-measures-in-vienna/ >

Neue Covid-Bundesgesetzgebung – neue Covid-Strafsätze in Wien; ხელმისაწვდომია: <https://www.wien.gv.at/presse/2020/11/04/neue-covid-bundesgesetzgebung-neue-covid-strafsaetze-in-wien >

[110]What Penalties Travellers Face for Violating COVID-19 Restrictions Throughout Europe; ხელმისაწვდომია: <https://www.schengenvisainfo.com/news/what-penalties-travellers-face-for-violating-covid-19-restrictions-throughout-europe/ >

[111]Fines, Jail Term for Breach of UK’s new COVID-19 Travel Rules; ხელმისაწვდომია: <https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/fines-jail-term-for-breach-of-uks-new-covid-19-travel-rules/articleshow/80771907.cms >

[112]დიდი ბრიტანეთის მთავრობის ოფიციალური საიტი, კორონავირუსის წესების გზამკვლევი, “If you break the rules”, იხ. <https://www.gov.uk/guidance/covid-19-coronavirus-restrictions-what-you-can-and-cannot-do>;

საადვოკატო ჯგუფ „ლიბერთის“ გზამკვლევი, კორონავირუსი: სისხლისსამართლებრივი სანქციები, იხ. <https://www.libertyhumanrights.org.uk/advice_information/coronavirus-criminal-penalties/?fbclid=IwAR3pkw5YGSFMsM7vqyZP__5nS1MI2AA5swPQj9rG0V4XSt1ZRgM31Qll_9c> [03.05.2021].

[113]იხ. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვა (კორონავირუსი, შეზღუდვები), დიდი ბრიტანეთის საკანონმდებლო აქტი, მუხლი 6, იხ. <https://www.legislation.gov.uk/uksi/2020/750/regulation/14?fbclid=IwAR3Az7EOvTW7JXpUzvTbUOrNzQWG8tBJJ4WYYijS5SjJhT_8jd1swUO6TSc> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[114]მაგალითად, იხ. ჩრდ. ირლანდიაში არსებული ჯარიმების ჩამონათვალი <https://www.nidirect.gov.uk/articles/coronavirus-covid-19-regulations-compliance-and-penalties?fbclid=IwAR3bCvBsPIgjmfcC_qfN62DJ7Amcoo_tSsFvXiAog2BEsDPHOQ1U2xHdJ1U> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[115]იხ. მაგალითად, ჯანმრთელობის დაცვა (კორონავირუსი, შეზღუდვები), დიდი ბრიტანეთის საკანონმდებლო აქტი, მუხლი 7, იხ. <https://www.legislation.gov.uk/uksi/2020/750/regulation/14?fbclid=IwAR3Az7EOvTW7JXpUzvTbUOrNzQWG8tBJJ4WYYijS5SjJhT_8jd1swUO6TSc> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[116]დიდი ბრიტანეთის მთავრობის ოფიციალური საიტი, კორონავირუსის წესების გზამკვლევი, “If you break the rules”, იხ. <https://www.gov.uk/guidance/covid-19-coronavirus-restrictions-what-you-can-and-cannot-do>;

[117] პოლიციის ეროვნული კომპიუტერი - სისტემა, რომელიც ინახავს პირის დანაშაულებრივ ისტორიას მხოლოდ აღრიცხვადი და ისეთი არა-აღრიცხვადი დანაშაულების ჩადენის შესახებ, რომელიც კავშირშია აღრიცხვად დანაშაულთან.

ACRO Criminal Records Office, ტერმინების განმარტება, იხ. <https://www.acro.police.uk/Explanation-of-Terms> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[118] იხ. სქოლიო 122.

[119] მედიანური შემოსავალს საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური არ ითვლის, თუმცა დათვლილია საშუალო შემოსავალი, რომელიც ამ შემოწმების მიზნებისთვის ასევე ლეგიტიმური მონაცემია.

[120] დიდი ბრიტანეთის მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 2020 წელს 40'300 აშშ დოლარზე მეტი იყო, ხოლო საქართველოში იგივე მაჩვენებელი 2020 წელს, 4274 აშშ დოლარია.

დიდ ბრიტანეთზე, იხ. <https://www.ceicdata.com/en/indicator/united-kingdom/gdp-per-capita> [ბოლოს შემოწმებული: 18.05.2021].

საქართველოზე, იხ. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემები: < https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp > [18.05.2021].

[121]Bußgeldkatalog zur Ahndung von Verstößen im Bereich des Infektionsschutzgesetzes (IfSG) in Verbindung mit der Zweiten SARS-CoV-2-Infektionsschutzmaßnahmenverordnung in Berlin; ხელმისაწვდომია: <https://www.berlin.de/corona/massnahmen/verordnung/bussgeldkatalog/ >

[122] The Local, სტატია „State by state: How much do you have to pay for flouting Germany’s coronavirus rules?“, იხ. <https://www.thelocal.de/20200406/state-by-state-how-much-do-you-have-to-pay-for-flouting-germanys-coronavirus-rules-fines/?fbclid=IwAR0xQYy__kiFNffVD0Hk136DuhqCO0KBw1Uk2giQ6eftDRdNww4YeNsEkpI> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[123]იქვე; მაგალითად იხ. ბერლინი, სადაც ლეგიტიმური მიზეზით საცხოვრებელს გარეთ ყოფნა ისჯება 10-დან 100 ევრომდე, ხოლო აკრძალულ დროს რესტორნის გახსნა 1000-დან 10’000 ევრომდე პასუხისმგებლობის საფუძველია.

[124]იხ. <https://www.gesetze-im-internet.de/ifsg/__75.html> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[125]იხ. იურიდიული კომპანია Schlun & Elseven, გზამკვლევი კარანტინის წესების დარღვევის შესახებ პასუხისმგებლობაში, იხ. <https://se-legal.de/breaking-quarantine-criminal-offence-in-germany-covid-19-coronavirus/?lang=en&fbclid=IwAR1YZI7AMLULpzPHxkPaGYiQGnQmDIClouvlqFyolGWXuvM7FPvLnRxlfr8> [ბოლოს შემოწმებული: 03.05.2021].

[126]იქვე.

[127]იხ. შენიშვნა 110; 14.

[128]Sweden: Prosecution Authority Introduces Fine for Certain COVID-19 Violations; ხელმისაწვდომია: <https://www.loc.gov/law/foreign-news/article/sweden-prosecution-authority-introduces-fine-for-certain-covid-19-violations/ >

[129]ესტონეთის კანონი „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ [Emergency Act], მუხლი 47, პუნქტი 8. ხელმისაწვდომია: <https://www.riigiteataja.ee/en/eli/511122019004/consolide >

[130]Coronavirus COVID-19 outbreak in the EU Fundamental Rights Implications, Estonia; 5. ხელმისაწვდომია: <https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/estonia-report-covid-19-april-2020_en.pdf >

[131] Juan Cianciardo, The Principle of Proportionality: The Challenges of Human Rights, 3 J. Civ. L. Stud. (2010), 179. ხელმისაწვდომია: < https://digitalcommons.law.lsu.edu/jcls/vol3/iss1/11 >

[132]Marzocchi O., The Impact Of Coronavirus Measures On Democracy, Rule Of Law And Fundamental Rights In The EU, An Overview Of The Measures Taken By EU Member States, 12, ხელმისაწვდომია: https://www.europarl.europa.eu/cmsdata/211286/Overview%20Covid%20Measures%20DRF%2014%20LIBE.pdf

[133]Coronavirus: Measures and ordinances;

ხელმისაწვდომია: <https://www.bag.admin.ch/bag/en/home/krankheiten/ausbrueche-epidemien-pandemien/aktuelle-ausbrueche-epidemien/novel-cov/massnahmen-des-bundes.html >

[134]ხელმისაწვდომია: < https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/49/saarsebo-minimumi >

[135]ხელმისაწვდომია: < https://bit.ly/2QVcmhd >

[136]იხ., შენიშვნა 110.

[137]ხელმისაწვდომია: < https://netgazeti.ge/news/349323/ >

[138]საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, ინფლაცია საქართველოში -2020 წლის მარტი; ხელმისაწვდომია: < https://bit.ly/3vikrvn >.

[139]ეკონომიკური ტენდენციები და პროგნოზები აზიაში: ცენტრალური აზია, საქართველო; აზიის განვითარების პროგნოზი; 2-6; ხელმისაწვდომია:

<https://www.adb.org/sites/default/files/related/175076/GEO%20Chapter.0326.2224%20GEO-UPDATED.pdf >

[140]იქვე.

[141]ხელმისაწვდომია: <https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp>

[142]იქვე.

[143]ხელმისაწვდომია: < https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/683/dasakmeba-umushevroba >

[144] Amnesty International report 2020/2021. ხელმისაწვდომია:

< https://www.amnesty.org/download/Documents/POL1032022021ENGLISH.PDF >

[145] Amnesty International, Covid-19 crackdowns, police abuse and the global pandemic, 2020, 25-28. ხელმისაწვდომია: <https://amnestyfr.cdn.prismic.io/amnestyfr/796f88b1-5010-4e32-b5f1-d6961b11cdee_COVID19-crackdowns.pdf >

[146] ხელმისაწვდომია: <https://socialjustice.org.ge/ka/products/emc-moutsodebs-shss-s-shetsqvitos-komendantis-saatis-dros-kuchashi-mtskhovreb-usakhlkarota-dajarimeba >

[147]UN Human Rights Committee, General Comment 35: Article 9 (Liberty and security of person), (CCPR/C/GC/35).

[148] Working Group on Arbitrary Detention, Deliberation No. 11 on prevention of arbitrary deprivation of liberty in the context of public health emergencies, 8 May 2020, Para: 3.

[149]OSCE Human Dimension Commitments and State Responses to the Covid-19 Pandemic, 2020. ხელმისაწვდომია:

< https://www.osce.org/files/f/documents/e/c/457567_0.pdf >

[150]WHO, Advancing the Right to Health: the Vital Role of Law (2017), Chapter 10, p. 156.

[151] OSCE Human Dimension Commitments and State Responses to the Covid-19 Pandemic, 2020, 38.

[152] იქვე, 72.

[153] იქვე, 109.

[154] მთლიანი შიდა პროდუქტი, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, იხ.

< https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/23/mtliani-shida-produkti-mshp >.

[155] იქვე, 33.

[156] იქვე, 99.

[157] იქვე, 105.

[158] იქვე, 111.

[159]Draft Council Recommendation on a coordinated approach to the restriction of free movement in response to the COVID-19 pandemic,12 October, 2020, 7. ხელმისაწვდომია:

< https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-11689-2020-REV-1/en/pdf >

[160]The principle of necessity is not referred directly in the context of the institutional emergency measures, but may be derived from the requirement of proportionality and necessity of the emergency measures in the field of human rights – see the Venice Commission, Opinion on the Draft Constitutional Law on "Protection of the Nation" of France, CDL-AD(2016)006, para. 71

[161]CM(2008)170, Committee of Ministers document on the Council of Europe and the Rule of Law, p. 46;.

[162]Respecting democracy, rule of law and human rights in the framework of the COVID-19 sanitary crisis, 6. ხელმისაწვდომია:

< https://rm.coe.int/sg-inf-2020-11-respecting-democracy-rule-of-law-and-human-rights-in-th/16809e1f40 >

[163]INTERIM REPORT ON THE MEASURES TAKEN IN THE EU MEMBER STATES AS A RESULT OF THE COVID-19 CRISIS AND THEIR IMPACT ON DEMOCRACY, THE RULE OF LAW AND FUNDAMENTAL RIGHTS8 October, 2020, 22-24. ხელმისაწვდომია:

< https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2020)018-e >

[164] UN Doc. E/CN.4/1985/4 (1985), Siracusa Principles on the Limitation and Derogation Provisions in the International Covenant on Civil and Political Rights, 28 September 1984, paragraph 10

[165] ECtHR, A. and Others v. the United Kingdom, Application No. 3455/05, Grand Chamber, 19 February 2009, paragraph 190.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა

დოკუმენტის სტრუქტურა

დაკაშირებული დოკუმენტები

ცვლილებები

სალომე ზეინკლიშვილი,მარიამ ტაგანაშვილი, ანა ნაკანი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ნაწილი I- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის 1-ლი წინადადებით დაცული სფერო

1.2. კონტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ფორმალური მოთხოვნა

1.3. სადავო ნორმათა შინაარსი

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 4210 და 17715 მუხლების შინაარსი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 2481 და 3591 მუხლების შინაარსი

1.4. სადავო ნორმების განჭვრეტადობა (განსაზღვრულობა)

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 4210 და 17715 მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 2481 და 3591 მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 2481 მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 3591 მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი

საპროცესო გარანტიები საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში

ნაწილი II- სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა მე-9 მუხლთან მიმართებით

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით დაცული სფერო

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის 1-ლი პუნქტი

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების ურთიერთმიმართება

2.2. სადავო ნორმების მიმართების დადგენა კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან

საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილება სასჯელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

სასამართლოს კომპეტენცია სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

სასამართლოს კომპეტენცია ჯარიმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების კრიმინალიზების მიზნები

სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობის მიზნები

სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ქმედების ხასიათი, მისი სიმძიმე და ქმედებით გამოწვევადი საფრთხე

2.4. სასჯელის ზომა - ობიექტური აუცილებლობა, თუ უსაფუძვლო ტვირთი?

სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელი

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული სახდელი

სანქციის შეუსაბამობა სოციალურ ფონთან

ადამიანის ობიექტივიზაცია სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში

სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპის უგულებელყოფა

აბსოლუტურად განსაზღვრული ადმინისტრაციული სანქცია

ბლანკეტურობა სისხლის სამართლით გათვალისწინებული სასჯელისას

ნაწილი III სხვა ქვეყნების გამოცდილება და საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასებები

3.1. COVID-19-ის წინააღმდეგ სახელმწიფოების პრაქტიკის ანალიზი სანქციებთან მიმართებით

სახელმწიფოთა ნორმატიული ჩარჩოს ანალიზი

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა

სასჯელის ბლანკეტურობა

ეკონომიკური მდგომარეობის შეფასება და COVID-19-ის წინააღმდეგ მიღებული სანქციები

3.2. საერთაშორისო ორგანიზაციების რეკომენდაციები

Amnesty International

ეუთო

ვენეციის კომისია

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების შინაარსი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების შინაარსი

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹⁰ და 177¹⁵ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ და 359¹ მუხლების განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 248¹ მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 359¹ მუხლის განჭვრეტადობის საკითხი