თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სასარჩელო მოთხოვნის დასაბუთება

„ოპერატიულ სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფორმებს, როგორებიცაა: საკონტროლო შესყიდვა და კონტროლირებადი მიწოდება, მაგრამ კანონი არ ითვალისწინებს შესაბამის გარანტიებსა და რეგლამენტაციას აღნიშნული ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელებისას დანაშაულის პროვოკაციის გამორიცხვის მხრივ.

საქართველოს სახალხო დამცველმა 2019 წლის საპარლამენტო ანგარიშში აღნიშნა,[1] რომ დანაშაულის პროვოკაცია „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონის მიხედვით, საგამოძიებო ორგანოს წარმომადგენელი უფლებამოსილია კონსპირაციულად განახორციელოს შემდეგი საქმიანობა: საკონტროლო შესყიდვა, კონტროლირებადი მიწოდება.[2] ორგანიზებულ და კორუფციულ დანაშაულებებთან ბრძოლის პროცესში მსგავსი ტიპის საქმიანობა აპრობირებული და დასაშვებია რამდენიმე საერთაშორისო აქტითაც, თუმცა ცალსახად აღსანიშნავია ამ საქმიანობიდან დანაშაულის პროვოკაციის გამორიცხვის აუცილებლობა. სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების მიზნით, სხვა პირის დაყოლიება დანაშაულის ჩასადენად, სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით, დანაშაულის პროვოკაციად მიიჩნევა.[3] სახალხო დამცველის შეფასებით, ზემოაღნიშნული რისკის მიუხედავად, კანონმდებლობა, ამგვარი ღონისძიებების განხორციელებისას, არ აწესებს სასამართლო კონტროლის ეფექტიან მექანიზმს.

აღნიშნული საკანონმდებლო ხარვეზის გამო, 2018 წელს, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, საქმეზე, „ჭოხონელიძე საქართველოს წინააღმდეგ“, კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა დაადგინა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ კანონმდებლობით არ არის უზრუნველყოფილი ფარული აგენტის მონაწილეობის ავტორიზაციის სტანდარტი და ზედამხედველობის ხარისხი არ აკმაყოფილებს მინიმალურ სტანდარტს. ეროვნულმა სასამართლომ, აგრეთვე არ გამოიკვლია ოპერატიული საქმიანობის დაწყების წინაპირობა, და არც ფარული აგენტის მიერ განხორციელებული წაქეზების ხარისხი შეაფასა.[4]

პარლამენტმა არ გაითვალისწინა სახალხო დამცველის ისეთი მნიშვნელოვანი წინადადებები, რაც ხელს შეუწყობდა დანაშაულის პროვოკაციის შემთხვევების თავიდან აცილებას.[5] შესაბამისად, 2020 წლის საპარლამენტო ანგარიშში ერთ-ერთ მთავარ რეკომენდაციას ისევ საკანონმდებლო ცვლილების გზით, მტკიცებულებების კანონიერების სასამართლო წესით ზედამხედველობის მექანიზმის შემუშავება წარმოადგენდა, იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც არსებობს დანაშაულის პროვოკაციის რისკის საშიშროება.[6] აღნიშნული პრობლემის სიმწვავისა და შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებების მიღების აუცილებლობაზე, ყურადღებას ამახვილებს რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციაც.[7]

აღსანიშნავია, რომ დანაშაულის პროვოცირებით მოპოვებული მტკიცებულების გამოყენება ეროვნულ სამართალწარმოებაში არღვევს მე-6 მუხლს.[8] ევროპული სასამართლოს განმარტებით, ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის საჯარო ინტერესიც კი ვერ გაამართლებს ასეთ მტკიცებულებებზე განაჩენის დაფუძნებას.[9]

ზოგადად, ევროპულმა სასამართლომ არაერთ საქმეზე აღიარა სპეციალური საგამოძიებო მეთოდების[10] საჭიროება, განსაკუთრებით ნარკოტიკულ დანაშაულსა და კორუფციასთან ბრძოლის ფარგლებში.[11] ამგვარი ღონისძიებების, მათ შორის, ფარული აგენტებისა თუ საკონტროლო შესყიდვების გამოყენება per se არ არღვევს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე.[12] გარკვეული წინაპირობებით, სახელმწიფო ორგანოებს შეუძლიათ მიმართონ განსაკუთრებულ საგამოძიებო მოქმედებებს ისე, რომ აღნიშნული არ გულისხმობდეს ან არ იწვევდეს დანაშაულის პროვოცირებას.[13] სასამართლოს პრაქტიკით ცხადია, რომ დანაშაულის პროვოცირებით მიღებული მტკიცებულებებისაგან თავისუფალი სამართალწარმოება სამართლიან სასამართლოს ნაგულისხმევ მოთხოვნად განიხილება.[14]

დღეისათვის, ერთმნიშვნელოვნად დადგენილია, რომ დანაშაულის პროვოცირების შედეგად მოპოვებული ყველა მტკიცებულება უნდა გამოირიცხოს საქმიდან ან დადგეს სხვა ანალოგიური შედეგი.[15] ამგვარი პოზიცია განპირობებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების გადამწყვეტი მნიშვნელობით, რაც, სასამართლოს განმარტებით, არ იძლევა რაიმე მიზნით სამართლიან სასამართლოზე უარის თქმის შესაძლებლობას.[16]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მარტო სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ საქმის განმხილველ სასამართლოს ჰქონდეს უფლების დარღვევის ფაქტზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. ამ უკანასკნელის არარსებობის შემთხვევაში, სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობა იქნება თეორიული და ფიქციური და არა რეალური მექანიზმი უფლებების დასაცავად.[17]

ოპერატიული-სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონი არ ითვალისწინებს დანაშულის პროვოკაციის შესახებ რეგლამენტაციას, რაც ავტომატურად მიუთითებს, რომ საკონტროლო შესყიდვისა და კონტროლირებადი მიწოდების დროს სრულად დაშვებულია მისი განხორციელება. რადგან თავად კანონი არ გამორიცხავს დანაშაულის პროვოკაციას, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი დაუშვებლად არ ცნობს დანაშაულის პროვოკაციის საფუძველზე მოპოვებულ მტკიცებულებას, რაც საბოლოო ჯამში ვერ უზრუნველყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტიან სარგებლობას.

სამართლიანი პროცესის წარმართვისათვის აუცილებელია მტკიცებულებათა შეჯიბრებითობის პრინციპის დაცვით გამოკვლევა და მხოლოდ მსგავსი საპროცესო სტანდარტის დაცვით მიღებული გადაწყვეტილება დააკმაყოფილებს სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, შეჯიბრებითობის უფლების შეზღუდვისას მნიშვნელოვანია დადგინდეს რა გავლენის მატარებელია შეზღუდვა მხარის უფლებების რეალიზაციაზე და რა გავლენის მოხდენა შეუძლია აღნიშნულ შეზღუდვას სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.[18] სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიებებით დასაშვებია/კანონთან შესაბამისია დანაშაულის პროვოკაციის გზით მოპოვებული ნებისმიერი მტკიცებულება, რაც შემდგომში სასამართლო პროცესზე, ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობასა და განაჩენის გამოტანის მხრივ მნიშვნელოვან როლს განაპირობებს. შესაბამისად, საკანონმდებლო კუთხით დაცვის მხარეს არ აქვს არანაირი შესაძლებლობა, პირველ რიგში, ამტკიცოს, რომ კონკრეტული მტკიცებულება დანაშაულის პროვოცირების გზით არის მოპოვებული, ხოლო მეორე მხრივ მოითხოვოს ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობა.

შესაბამისად, დანაშაულის პროვოკაციის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულებაზე ეფექტური რეაგირების არ არსებობა პირდაპირ ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, რაც, რა თქმა უნდა, ვერ უზრუნველყოფს დარღვეულ უფლებაზე ეფექტური რეაგირების შესაძლებლობას, რადგან ისეთი ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელებისას, როგორებიცაა საკონტროლო შესყიდვისა და კონტროლირებადი მიწოდება, დასაშვებია დანაშაულის პროვოკაციის განხორციელება. აღნიშნული კი შემდგომში განაპირობებს საპროცესო უფლებების არაეფექტურ რეალიზაციას.

ასევე, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული საპროცესო ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა.[19]

საკონტროლო შესყიდვისა და კონტროლირებადი მიწოდების ოპერატიული ღონისძიებები არ ითვალისწინებს დანაშაულის პროვოკაციისაგან დაცვის შესაბამის გარანტიებს, რაც პროცედურულად შეუძლებელს ხდის დანაშაულის პროვოკაციის საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობას. შესაბამისად, დაცვის მხარეს არ რჩება არანაირი საპროცესო გარანტიები, რის საფუძველზეც შეძლებდა ეფექტური ზეგავლენის მოხდენას თავად შედეგზე.

შესაბამისად, მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია, „ოპერატიულ სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ოპერატიული ღონისძიებები როგორებიცაა - საკონტროლო შესყიდვის და კონტროლირებადი მიწოდების, ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ გამორიცხავს დანაშაულის პროვოკაციის შესაძლებლობას, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებასთან მიმართებით.

სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი

ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა არის „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონით დადგენილი სახელმწიფო ორგანოების სპეციალური სამსახურების მიერ თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში ღია თუ ფარული მეთოდით ჩატარებული ღონისძიებების სისტემა, რომლის მიზანია ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების, იურიდიული პირის უფლებების, საზოგადოებრივი უშიშროების დაცვა დანაშაულებრივი და სხვა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისაგან.[20]

უშუალოდ, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება არის ამ კანონით დადგენილი წესით უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს ან თანამდებობის პირის მოქმედება, რომელიც თავისი კომპეტენციის ფარგლებში უზრუნველყოფს ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის ამოცანების შესრულებას.[21]

ოპერატიული-სამძებრო ღონისძიებათა ამოცანებს წარმოდგენს,[22] დანაშაულის ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების გამოვლენა, აღკვეთა და თავიდან აცილება; იმ პირის დადგენა, რომელიც ამზადებს, სჩადის ან რომელსაც ჩადენილი აქვს დანაშაული ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება; სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვება და სხვა.

ამ ამოცანათა შესასრულებლად ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანოების მიერ ღიად ან კონსპირაციის წესების დაცვით სხვა ოპერატიულ ღონისძიებებთან ერთად გამოიყენება, საკონტროლო შესყიდვა,[23] კონტროლირებადი მიწოდება.[24]

საკონტროლო შესყიდვის დეფინიცია, გულისხმობს, ოპერატიული მუშაკის, გამომძიებლის ან ოპერატიულ-სამძებრო ორგანოს მიერ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე საგნის ან ნივთიერების შეძენას ანდა შეძენის სიტუაციის შექმნას (მისი გასაღების ან მოხმარების მიზნის გარეშე), ასევე მომსახურების შეძენას ანდა შეძენის სიტუაციის შექმნას, ადამიანით ვაჭრობისა (ტრეფიკინგი)[25] და არასრულწლოვნით ვაჭრობის (ტრეფიკინგი)[26]დანაშაულის გამოსავლენად ადამიანის ყიდვა ან მის მიმართ სხვა უკანონო გარიგების განხორციელებას ან/და განხორციელების სიტუაციის შექმნას.[27]

რაც შეეხება, კონტროლირებად მიწოდებას, ის განიმარტება, როგორც დანაშაულის სათანადოდ გამოძიებისა და დანაშაულის ჩამდენი პირის გამოვლენის მიზნით საქართველოს ფარგლებში (ხოლო საერთაშორისო ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ შემთხვევაში − საქართველოს ფარგლების გარეთაც), საქართველოს ფარგლების გარედან საქართველოში ან საქართველოს გავლით შესაძლო ნივთიერი მტკიცებულების კონტროლირებადი გადაადგილება.[28]

კანონში კონტროლირებად მიწოდებასთან დაკავშირებით, კონკრეტდება რომ მიწოდების განხორციელებისას ნივთიერი მტკიცებულება შესაძლებელია სრულად ან ნაწილობრივ ჩანაცვლდეს წინასწარ ნიშანდებული ან/და ყალბი (სიმულაციური) საგნით, დოკუმენტით, ნივთიერებით ან სხვა ობიექტით. ამ მიზნით დასაშვებია ყალბი (სიმულაციური) საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის სპეციალურად დამზადება, რის შესახებაც დგება ოქმი.[29]

აღსანიშნავია, რომ კანონმდებლობა რაიმე სხვა სახის განმარტებას კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების შესახებ არ იძლევა. ერთადერთი, რაც კანონში არსებული განმარტების გათვალისწინებით, ცხადად იკვეთება, არის კონტროლირებადი მიწოდების და საკონტროლო შესყიდვის გამოყენების სტადია. ამ რეგულაციის მიხედვით, კონტროლირებადი მიწოდება შესაძლოა მხოლოდ უკვე ჩადენილ დანაშაულებთან მიმართებით გამოიყენებოდეს (დანაშულის გასახსნელად, დანაშულის გამოსავლენად), ხოლო მისგან განსხვავებით, საკონტროლო შესყიდვა ასევე შეიძლება განხორციელდეს პრევენციული მიზნით.

ასევე, თავად ღონისძიებათა დეფინიციიდან ცხადია, რომ კონტროლირებადი მიწოდების განმახორციელებელი პირთა წრე არ არის შემოსაზღვრული, განსხვავებით საკონტროლო შესყიდვისგან, რომელზეც კანონის უთითებს, რომ ის შესაძლოა განხორციელდეს ოპერატიული მუშაკის, გამომძიებლის ან ოპერატიულ-სამძებრო ორგანოს მიერ, უშუალოდ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე.

„ოპერატიული-სამძებრო საქმიანობის“ შესახებ კანონი არ აწესებს რაიმე სხვა პროცედურულ რეგულაციებსა და წინასწარი კონტროლის მექანიზმს, რადგან ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის წარმოებას არ სჭირდება სასამართლოს წინასწარი ნებართვა ან შემდგომი დადასტურება. მათი ჩატარების საფუძველია პროკურორის, გამომძიებლის დავალება, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანოს თხოვნა-შეკითხვა და სხვ.[30] კანონი ასევე არ ადგენს პროკურორის ან გამომძიებლის დავალების, დასაბუთების ვალდებულებას.

ასევე, კანონში პროკურორის ან გამომძიებლის დავალების დასაბუთების ვალდებულების გაუთვალისწინებლობა პრობლემას წარმოადგენს იმ თვალსაზრისით, რომ შეუძლებელი ხდება, მაგალითად, სასამართლოს მიერ გადამოწმება, თუ რამდენად იქნა დაცული ოპერატიული ღონისძიების ჩატარების პრინციპები - პროპორციულობა, გადაუდებელი საზოგადოებრივი აუცილებლობა და სხვა.

საქართველოს კანონმდებლობისგან განსხვავებით, საკონტროლო შესყიდვისა და კონტროლირებადი მიწოდების დეტალურ პროცედურულ რეგულირებას შეიცავს იმ ქვეყნების კანონმდებლობა, სადაც კონტროლირებადი მიწოდება ოპერატიული ღონისძიების სახით არსებობს. მაგალითად, მოლდოვის კანონით ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების შესახებ, კონტროლირებადი მიწოდების განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ გენერალური პროკურორის ან მის მიერ უფლებამოსილი პირის თანხმობით. კანონით ასევე დეტალურად არის განსაზღვრული, თუ რა ძირითად ინფორმაციას უნდა შეიცავდეს მიმართვა გენერალური პროკურორის ან მის მიერ უფლებამოსილი პირისადმი. ინფორმაცია, მათ შორის, უნდა შეიცავდეს კონტროლირებადი მიწოდების აუცილებლობის დასაბუთებას, ოპერატიული ღონისძიების შესაძლო ვადას. კონტროლირებადი მიწოდების განხორციელებაზე უარის თქმის შემთხვევაში, შუამდგომლობის ავტორს უნდა ჰქონდეს გასაჩივრების უფლება.[31]

როგორც წესი, საერთაშორისო დონეზე, მძიმე კატეგორიის დანაშაულის გამოძიების მიზნით, არ გამორიცხავს მსგავსი ხასიათის ფარული ღონისძიებების გამოყენებას, თუმცა ამასთან, მოითხოვს კანონის დონეზე, ამ სახის ღონისძიებების ზედმიწევნით ცხად, დეტალურ, დაბალანსებულ და პროცედურული გარანტიებით უზრუნველყოფილ რეგულირებას. „ოპერატიული-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონი მითითებას კონკრეტულ დანაშაულებზე არ შეიცავს, შესაბამისად, არათუ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, არამედ ნებისმიერი კატეგორიის დანაშაულზე, სახელმწიფოს რეაგირების განსაკუთრებით მძიმე მექანიზმი გააჩნია. მაგალითად, სლოვაკეთის კანონმდებლობით, ამ სახის ღონისძიებები შესაძლოა პოლიციამ კორუფციული დანაშაულის გამოსავლენად გამოიყენოს. ამ მოდელში, გამოყენების ფარგლები და საფუძვლები კანონმდებლობაში დეტალურად არის განსაზღვრული.[32]

ასევე, კანონმდებლობით კონტროლირებადი მიწოდებისა და საკონტროლო შესყიდვის შემთხვევაში არ არის განსაზღვრული ღონისძიებათა განხორციელების დრო. დროის განსაზღვრა დანაშაულის კონკრეტულ სახესთან არის დაკავშირებული. მაგალითად, რუმინეთში ეროვნული უსაფრთხოების წინააღმდეგ მიმართული და ორგანიზებული დანაშაულის გამოვლენის მიზნით (ტრეფიკინგი, ფულის გათეთრება) ავტორიზაციის საწყისი პერიოდია ორი თვე, მაშინ როდესაც იგივე ღონისძიების გამოყენების კორუფციული დანაშაულის გამოსავლენად, ერთი თვით არის შეზღუდული. ზოგადად, ევროკავშირის წევრი ქვეყნების გამოცდილებით, ავტორიზაციის ვადა კანონში პირდაპირ არის განსაზღვრული.[33]

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, სადაც კანონმდებლობა ფუნდამენტურ ხარვეზს შეიცავს, ეს არის კონტროლი ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების ჩატარებაზე. კანონი აქაც ძალიან ზოგადად განსაზღვრავს, რომ ზედამხედველობას ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებათა განხორციელებისას კანონის ზუსტ და ერთგვაროვან შესრულებაზე, აგრეთვე, ამ ღონისძიებათა ჩატარების პროცესში მიღებულ გადაწყვეტილებათა კანონიერებაზე ახორციელებენ საქართველოს მთავარი პროკურორი და მისადმი დაქვემდებარებული პროკურორები.[34] არ არის დეტალურად მოცემული თუ როგორ ხორციელდება ურთიერთობა ზედამხედველ პროკურორსა და ოპერატიულ- სამძებრო ღონისძიების გამტარებელ ორგანოს შორის, როგორია პროკურორის ჩართულობა ღონისძიების მიმდინარეობის პროცესში.

ამასთან, კანონი ადგენს, რომ მონაცემები იმ პირებზე, რომლებიც უწევენ ან უწევდნენ კონფიდენციალურ დახმარებას ოპერატიულ-სამძებრო ორგანოებს, თანამშრომლობენ ან თანამშრომლობდნენ მათთან, აგრეთვე, ოპერატიულ-სამძებრო ხასიათის ინფორმაციის მოპოვების მეთოდები, ტაქტიკა და ორგანიზაცია არ წარმოადგენს საპროკურორო ზედამხედველობის საგანს.[35] ანალოგიურ დებულებას შეიცავს საქართველოს კანონი „პროკურატურის შესახებ.“[36]

ზემოთ აღნიშნული საკანონმდებლო ხარვეზები განსაკუთრებით პრობლემურია იმის გათვალისწინებით, რომ კონტროლირებადი მიწოდება და საკონტროლო შესყიდვა იმგვარი ოპერატიული ღონისძიებებია, რომლებშიც განსაკუთრებით მაღალია დანაშაულის პროვოცირების რისკები, რამდენადაც ეს ღონისძიებები თავიანთი ბუნებით მიმართულნი არიან არა კონკრეტული დანაშაულებრივი ფაქტის დადგენისკენ, არამედ ამ ფაქტის გამოვლენისკენ.

ამ ღონისძიებებით, ხდება პირთა წახალისება დანაშაულის ჩადენაში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პირს უტყუარად არ ჰქონდა განზრახული კონკრეტულ დროსა და შემთხვევაში, კონკრეტული ქმედების ჩადენა. ამ ღონისძიებების ფარგლებში რთულია დადასტურებულად ითქვას, რომ პირი, კონტროლირებადი მიწოდების ან საკონტროლო შესყიდვის გარეშეც გარდაუვლად ჩაიდენდა დანაშაულს. ასევე, პრობლემურია ისიც, რომ ეს ღონისძიებები, როგორც წესი, კონფიდენტების მონაწილეობით ხორციელდება, რომელთა ვინაობის გადამოწმების პრაქტიკული შესაძლებლობაც კი არ არსებობს.

აღსანიშნავია, რომ დანაშაულის პროვოცირებასადგილი აქვს მაშინ, როდესაც საგამოძიებო მოქმედებებში მონაწილე სახელმწიფოს წარმომადგენლები ან მათი მითითებებით მოქმედი კერძო პირები „არ იზღუდებიან დანაშაულებრივი ქმედების გამოძიების არსებითად პასიური მეთოდით, არამედ ისეთ გავლენას ახდენენ სუბიექტზე, რომ აქეზებენ დანაშაულის ჩასადენად, რაც სხვაგვარად არ იქნებოდა ჩადენილი.”[37] გარდა ამისა, ამგვარი ქმედება მხოლოდ იმ შემთხვევაში მიიჩნევა დანაშაულის პროვოცირებად, როდესაც იგი მიზნად ისახავს დანაშაულის დამადასტურებელი მტკიცებულებების მოპოვებასა და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებას.[38]

თუ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ ადგილი ჰქონდა დანაშაულის პროვოცირებას, ხოლო ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულება გამოყენებული იქნა ეროვნულ სამართლწარმოებაში, იგი მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის დარღვევას დაადგენს.[39] სასამართლოს განმარტებით, აღნიშნული არ გულისხმობს დანაშაულის პროვოცირების შედეგად დამდგარი გამამტყუნებელი განაჩენის არაკანონიერებას ან განმცხადებლის უდანაშაულობას.[40]

თავის მხრივ, პირის წინასწარი განწყობა დანაშაულის ჩასადენად და დანაშაულის ჩადენაში მისი ინიცირების ხარისხი, მნიშვნელოვანი მახასიათებლებია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსთვის, დანაშაულის შესაძლო პროვოცირების შესაფასებლად. ეს არის ის ძირითადი კრიტერიუმები, რასაც ევროსასამართლო, ეროვნულ სასამართლოებს უდგენს პროვოცირების განცხადების განსახილველად. ამ კუთხით სასამართლო მნიშვნელოვან ყურადღებას უთმობს იმის შესწავლას, თუ რამდენად „ხარისხიანია“ კანონი ამ მიმართულებით. რამდენად დეტალურ და სამართლიან რეგულაციას შეიცავს ის სპეციალური საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად და როგორია ამგვარ ღონისძიებაზე ზედამხედველობის საკანონმდებლო სტანდარტი.[41]

პროვოცირების რისკებს მნიშვნელოვნად უკავშირდება შემდგომში ამ ღონისძიებით მოპოვებული ინფორმაციის მტკიცებულებად დასაშვებობის საკითხი. ევროპული სასამართლო ცალსახად დაუშვებლად მიიჩნევს შესაძლო პროვოცირების საფუძველზე მოპოვებულ მტკიცებულებას.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს სპეციალურ მითითებას დანაშაულის პროვოცირებით მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის ან რაიმე მსგავსი შედეგის შესაძლებლობის შესახებ. საპროცესო კოდექსის ზოგადი სტანდარტით, კანონის არსებითი დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულება დაუშვებელია. მაგრამ არსებითი დარღვევა შეფასებითი ცნებაა, რომელიც დიდწილადაა დამოკიდებული დარღვევის ხასიათზე და რომელსაც სასამართლო მტკიცებულების მოპოვების შესახებ, მხარეთა მიერ წარდგენილი პოზიციების შეჯამების საფუძველზე იღებს. შესაბამისად, სასამართლო მტკიცებულების კანონიერების შემოწმებისას, მხარეთა მიერ წარდგენილ ინფორმაციაზეა დამოკიდებული. საგულისხმოა ის ფაქტი, რომ ბრალდების მხარეს არ აქვს ვალდებულება, სასამართლოს წარუდგინოს დანაშაულთან დაკავშირებული ყველა მტკიცებულება. საპროცესო კოდექსი მხარეებს აძლევს მტკიცებულებათა საკუთარი შეხედულების საფუძველზე დახარისხების და სასამართლოში მხოლოდ კონკრეტული მტკიცებულებების წარდგენის შესაძლებლობას.[42]

შესაბამისად, შესაძლებელია სასამართლოში წარდგენილ იქნას ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ჩატარების არა მთელი ისტორია, არამედ მხოლოდ ზოგიერთი მონაკვეთი ამ ისტორიიდან. ამასთან, ბრალდების მხარე თავად არის შეზღუდული ოპერატიულ-სამძებრო ხასიათის მოქმედებების შესახებ მნიშვნელოვან ინფორმაციაზე წვდომისაგან და სურვილის შემთხვევაშიც კი, ვერ წარუდგენს სასამართლოს პროვოცირების საკითხის გამოსაკვლევად აუცილებელ სრულ ინფორმაციას. საპროცესო კოდექსი არ შეიცავს ნორმებს, რომლითაც შესაძლებელი გახდებოდა სრული სურათის შესაქმნელად, დამატებითი მასალების გამოთხოვა ბრალდების მხარისაგან ანდა სამართალდამცავი ორგანოებიდან.[43]

შესაბამისად, პროცედურული ბუნდოვანება ვერ აზღვევს პროცესში მონაწილე პირთა თვითნებობას, ხოლო დაცვის მხარის მიერ თვითნებობაზე მითითების შემთხვევაში, პრაქტიკულად არ არსებობს მტკიცების შესაფერისი ბერკეტები, რაც, თავის მხრივ, გამორიცხავს ქმედებაში თვითნებობის დადგენას.

როგორც ნორმათა ანალიზის შედეგად გამოჩნდა, ძალიან მაღალია რისკი, სამართალდამცავი ორგანოების მიერ დანაშაულის გამოვლენისათვის ჩატარებულმა ოპერატიულმა ღონისძიებებმა, რეალურად, დანაშაულის პროვოცირება გამოიწვიოს. მით უმეტეს იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ პროვოცირების ყველა მძლავრი მექანიზმები, საკონტროლო შესყიდვა თუ კონტროლირებადი მიწოდება, საპროცესო მექანიზმებიც კი არ არის და არათუ ქმედით სასამართლო კონტროლს, ეფექტიან საპროკურორო ზედამხედველობასაც კი არ ექვემდებარება ოპერატიული საქმიანობის ფარგლებში.

დანაშაულის პროვოცირების ცნების არარსებობა „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის“ შესახებ კანონში განაპირობებს სწორედ იმას, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი დაუშვებლად არ ცნობს, დანაშაულის პროვოცირების გზით მოპოვებულ მტკიცებულებას, რადგან დღეს მოქმედი კანონით, მსგავსი მეთოდის გამოყენება სრულად შეესაბამება კანონის შესაბამისად მოპოვებული მტკიცებულების სტანდარტს.

აქედან გამომდინარე კი, პროვოცირების არსებობის საკითხის შესაფასებლად საჭირო გარემოებების გამოკვლევის შეზღუდული საკანონმდებლო შესაძლებლობები ამცირებენ სასამართლოების ეფექტიანობას დანაშაულის პროვოცირებით მოპოვებული მტკიცებულებების დაუშვებლად ცნობისა ან სხვა ანალოგიური შედეგის დაყენების თვალსაზრისით.

საქართველოს კანონმდებლობამ „ხარისხის“ ტესტი ვერ გაიარა, რადგან ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მომჩივნის მიმართ განხორციელებული ფარული მოქმედების მომწესრიგებელი სათანადო სამართლებრივი ჩარჩოს არარსებობის, ფარული აგენტის (აგენტ-პროვოკატორის) მხრიდან პასიურობის პრინციპის არასათანადოდ განხორციელების, პროკურატურის მიერ მათზე დაკისრებული მტკიცების ტვირთის არასათანადო შესრულების, პროვოკაციის შესახებ მომჩივნის კარგად დასაბუთებული პრეტენზიების სასამართლოს მიერ არასაკმარისად განხილვისა და მნიშვნელოვანი მოწმის არ დაკითხვის გამო, მომჩივნის მიმართ სასამართლო პროცესი გახადა უსამართლო, რამაც გამოიწვია ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა.[44] ეს საქმე ნათელი დადასტურებაა იმ საკანონდებლო პრობლემებისა, რაც ზემოთ აღვწერეთ.

საკანონმდებლო ნორმათა ანალიზით ნათლად გამოჩნდა, რომ ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ კანონი სრულად გამორიცხავს საქმეში დანაშაულის შესაძლო პროვოცირების გადამოწმებას, საპროცესო კანონმდებლობა კი ვერ უზრუნველყოფს დანაშაულის პროვოცირების საფუძველზე მოპოვებული მტკიცებულების გამორიცხვას ან მის საფუძველზე დევნის შეწყვეტას. შესაბამისად, სადავო ნორმები ვერ აკმაყოფილებს სამართლიანი სასამართლოს უფლების კონსტიტუციურ სტანდარტს.

წინააღმდეგობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის მე-2 წინადადების მიხედვით „საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“

კონსტიტუციის 42-ე მუხლის (კონსტიტუციის ძველი რედაქცია) პირველი პუნქტი ქმნის სამართლიანი სასამართლოს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას და მოიაზრებს ყველა სამართლებრივ მექანიზმს, რომელიც უზრუნველყოფს უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების სასამართლო წესით სრულყოფილი და ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას.[45]

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მართალია, ზოგადად მიუთითებს ყოველი ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სასამართლო დაცვის უფლებაზე, სასამართლო დაცვის უფლების რეალიზაცია სწორედ იმ საპროცესო საშუალებების ერთობლიობით ხორციელდება, რომლებიც სამართლიან მართლმსაჯულებას და მოქალაქეთა დარღვეული უფლებების აღდგენას უზრუნველყოფენ.^[46]

პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს თუ რატომ მიემართება უშუალოდ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ოპერატიული ღონისძიებები - საკონტროლო შესყიდვა და კონტროლირებადი მიწოდება - სამართლიანი სასამართლოს უფლების კონტექსტში განხილვას. უშუალოდ ამ ღონისძიებების განხორციელებისას აბსოლუტურად დასაშვებია დანაშაულის პროვოკაციის განხორციელება, ანუ ეს ღონისძიებები თავის თავში მოიაზრებს დანაშაულის პროვოცირებას და როგორც მინიმუმ არ გამორიცხავს მას. რადგან ოპერატიული საქმიანობის შესახებ კანონი არ გამორიცხავს დანაშულის პროვოკაციას, როგორც ზემოთ სადავო ნორმათა ანალიზის დროს აღინიშნა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით დანაშაულის პროვოკაციის გზით მოპოვებული მტკიცებულება დასაშვებია, რადგან მისი მოპოვება არ ეწინააღმდეგება კანონს. შესაბამისად, სისხლის სამართლის პროცესში საპროცესო გარანტიების შექნა, პირველ რიგში დამოკიდებულია იმაზე, რომ ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელებისას გამოირიცხოს დანაშულის პროვოკაციის განხორციელება. სწორედ ამიტომ, სადავო ნორმები პირდაპირ კავშირშია სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან, რადგან მხოლოდ ერთ, ბრალდების მხარეს ანიჭებს აბსოლუტური თვითნებობის შესაძლებლობას, ხოლო მეორე, დაცვის მხარეს აღნიშნული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის შესაძლებლობასაც კი არ აძლევს.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება თავისი არსით ინსტრუმენტული უფლებაა. იგი წარმოადგენს გარანტიას, რომ პირს ექნება შესაძლებლობა, სხვადასხვა მატერიალური უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვისას თავი დაიცვას სამართლებრივი სახელმწიფოსა და დემოკრატიული საზოგადოების პრინციპების შესაბამისი სასამართლო პროცესის მეშვეობით. აღნიშნული კი მოიცავს მრავალ კომპონენტს, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვან ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით, საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა.^[47] კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობის შემთხვევაში არ არსებობს არანაირი გარანტია, რომელიც დარღვეული უფლებას სასამართლოს გზით დაიცავდა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, უფლების დაცვის კონსტიტუციური გარანტიები არ ამოიწურება მატერიალური საფუძვლებით. კონსტიტუცია მოითხოვს, რომ პირი აღჭურვილი იყოს სათანადო საპროცესო გარანტიებით, რომელებიც მაქსიმალურად დააზღვევს ამ უფლებაში არამართლზომიერად ჩარევის რისკებს.^[48] შესაბამისად, ნებისმიერი ღონისძიება უნდა იყოს აღჭურვილი შესაბამისი საპროცესო გარანტიებით, რომელიც შემდგომ თავად უფლების ეფექტიან დაცვას განაპირობებს.

დანაშაულის პროვოკაციის გამორიცხვის როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელი ნაწილის განხილვისას მნიშვნელოვანია სრულყოფილად განვიხილოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა და მისი შეფასების სტანდარტები.

ამ სახის ფარული მოქმედებების გამოყენების ლეგიტიმურობას, სასამართლო ორი ძირითადი – მატერიალურ-სამართლებრივი და პროცედურული – ტესტის მიხედვით აფასებს. პირველ შემთხვევაში სასამართლოსთვის მნიშვნელოვანია დაადგინოს, რამდენად მყარი, კონკრეტულ ფაქტებზე და ინფორმაციაზე დაფუძნებული მიზეზი ჰქონდა სახელმწიფოს ფარული ღონისძიებების გამოსაყენებლად. მეორე შემთხვევა კი მოითხოვს დანაშაულის პროვოცირების შეფასებას უშუალოდ სასამართლოს მიერ. ამავე დროს, სასამართლო ადგენს, რომ მსგავსი შემთხვევების დაზღვევის ერთადერთი ქმედითი მექანიზმი ეროვნულ დონზე, შესაძლოა იყოს ფარული ღონისძიების დაგეგმვის, სასამართლო ავტორიზაციის და მისი ზედამხედველობის/ კონტროლის მკაცრი პროცედურული რეგულაციების შექმნა.^[49] სასამართლო განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს ზედამხედველობის ეფექტიანი მექანიზმების მნიშვნელობას.

მატერიალური ტესტზე უფრო კონკრეტულად დადგენილი პრაქტიკით, სასამართლო მოითხოვს, გამოძიების კონტექსტში, ინფორმატორის როლი იყოს „მკაცრად პასიური,“ რაც, თავის მხრივ, რთული მისაღწევია, როდესაც იგი საკონტროლო შესყიდვაში მონაწილეობს.^[50] სასამართლოს განმარტებით, ამგვარი საგამოძიებო ღონისძიება, სადაც ჩართულია ინფორმატორი, საჭიროებს მყარ დასაბუთებას, სათანადო ავტორიზაციასა და იმგვარ დოკუმენტირებას, რომ შესაძლებელი იყოს მონაწილეთა ქმედებების შესწავლა.^[51]

საპროცესო ტესტის საფუძველზე კი, სასამართლოს განმარტებით, მხოლოდ იმ შემთხვევაშია მე-6 მუხლის მოთხოვნები დაკმაყოფილებული, თუ, ეროვნული სამართალწარმოების ფარგლებში, განმცხადებელს ჰქონდა ეფექტიანი შესაძლებლობა, დაეყენებინა პროვოცირების საკითხი - შუამდგომლობისა თუ სხვა ნებისმიერი ფორმით.^[52] ზოგადი საპროცესო გარანტიების უზრუნველყოფა, როგორიცაა შეჯიბრებითობა და მხარეთა თანასწორობა, საკმარისი არ არის.^[53]

პროვოცირების შუამდგომლობის განხილვისას, ეროვნულმა სასამართლოებმა უნდა გამოიკვლიონ, თუ რა მტკიცებულებებს ფლობდნენ შესაბამისი ორგანოები საგამოძიებო ოპერაციის დაწყებამდე და რა ფორმით ურთიერთობდნენ მონაწილე პირები ბრალდებულთან. მხოლოდ ბრალდებულის ქცევაზე ორიენტირება არ იქნება მისაღები მე-6 მუხლის მიზნებისათვის.^[54]

შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, საქმეში დანაშაულის პროვოკაციის ნიშნების გამოვლენის შემთხვევაში, ყურადღებას ამახვილებს რამდენიმე ფაქტორზე. სასამართლოსთვის გადამწყვეტია პასუხი გასცეს რამდენიმე კითხვას:

რა გავლენა ჰქონდა ფარულ ღონისძიებას პირის მიერ დანაშაულის ჩადენაზე, რამდენად მყარია ბრალდება იმაში, რომ პირი ამ ღონისძიების გარეშეც ჩაიდენდა დანაშაულს; რამდენად აქტიური ან პასიური იყო ოპერატიული მუშაკი დანაშაულის ჩადენისას, რამდენად იყო დანაშაულებრივი ქმედების სისრულეში მოყვანა მის ქმედებებზე დამოკიდებული; რამდენად მყარია დანაშაულის ჩადენის განზრახვა საქმეში არსებული ფაქტებით, პროვოცირების ფაქტის გარეშე; რამდენად ავლენდა ბრალდებული პირი იმგვარ ქცევას, რომელიც გაამყარებდა ვარაუდს, რომ ის პროვოცირების გარეშეც ჩაიდენდა დანაშაულს; პოლიციამ უშუალოდ გამოიწვია დანაშაულის ჩადენა თუ მხოლოდ მისცა პირებს შესაძლებლობა, ჩაედინათ დანაშაული; რამდენად დიდ სირთულეს უკავშირდებოდა დანაშაულის გახსნა ღია მეთოდებით, რამდენად იყო საქმისთვის აუცილებელი ფარული, მაპროვოცირებელი მექანიზმების გამოყენება; რამდენად მაღალია ამ სახის საგამოძიებო მოქმედებაზე ზედამხედველობის სტანდარტი.^[55]

ევროსასამართლოს პრეცედენტული სამართლის გავლენით, ეროვნულ კანონმდებლობებში ორი მიდგომა განვითარდა: საქმეში პროვოცირების ფაქტის დადგენით ან უნდა შეწყდეს დევნა, ან კონკრეტული მტკიცებულება უნდა გამოირიცხოს საქმიდან.^[56]

ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად დაუშვებლად მიიჩნევს დანაშაულის პროვოცირების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების ეროვნულ სამართალწარმოებაში გამოყენებას. სპეციალური საგამოძიებო მეთოდების საჭიროება ორგანიზებულ დანაშაულთან ბრძოლის კონტექსტში აღიარებულია, თუმცა, მე-6 მუხლის დაცვის მიზნებისათვის, მნიშვნელოვანია ამგვარი ქმედებების სათანადო სამართლებრივ ჩარჩოებში მოქცევა და ეროვნული სასამართლოების მიერ საკითხის შესაბამისი სტანდარტის მიხედვით განხილვა.

კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებისათვის, მნიშვნელოვანია, ეროვნულ სამართალწარმოებაში, პირს ჰქონდეს ეფექტიანი შესაძლებლობა, დააყენოს დანაშაულის პროვოცირების საკითხი. მისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს პროვოცირების შუამდგომლობისათვის რელევანტური ნებისმიერი მტკიცებულება, რომელიც შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპების მიხედვით იქნება გამოკვლეული. საჯარო ინტერესი ვერ გაამართლებს დაცვის მხარისათვის ისეთი მტკიცებულების გადაცემაზე უარს, რომელიც შესაძლოა ბრალეულობის დადგენისათვის განმსაზღვრელი აღმოჩნდეს.

ნათელია, რომ დანაშაულის პროვოცირების შემთხვევა საჭიროებს სასამართლო პროცესზე მის კომპლექსურ გამოკვლევას. საქართველოს კონტექსტში რა თქმა უნდა მნიშვნელოვანია, საქმის „ჭოხონელიძე საქართველოს წინააღდეგ“ სრულყოფილი განხილვა. სასამართლოს წინაშე განმცხადებელი დავობდა, რომ მის წინააღმდეგ გამოტანილი განაჩენი იყო უკანონო, ვინაიდან ეფუძნებოდა დანაშაულის პროვოკაციის გზით მოპოვებულ მტკიცებულებებს და ეროვნულმა სასამართლოებმა აღნიშნული არგუმენტი სათანადოდ არ განიხილეს.

სასამართლოს გაცხადებით, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით, ფარული აგენტის ჩართვისთვის, განსხვავებით სხვა ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებისა, სავალდებულო არ არის სასამართლოს ბრძანება და ზედამხედველობა. ევროპული სასამართლოს შეფასებით, ეროვნული კანონმდებლობა ადეკვატურად არ არეგულირებს ასეთი სახის ფარული ოპერაციის ჩატარებას.

მიუხედავად იმისა, რომ პროკურატურამ ვერ შეძლო დაკისრებული მტკიცების ტვირთის შესრულება, მათი უმოქმედობა ეროვნულ სასამართლოებს არ ათავისუფლებდა დანაშაულის პროვოკაციის შესახებ განმცხადებლის საჩივრის შესწავლის ვალდებულებისგან. შეჯიბრებითობის პრინციპზე დაფუძნებული სამართალწარმოების შედეგად, სასამართლოებს უნდა დაედგინათ ის მიზეზები, თუ რატომ დაიწყო განმცხადებლის წინააღმდეგ ფარული ოპერაცია, აგრეთვე, რა მოცულობით იყო ჩართული სამართალდამცავი ორგანო დანაშაულებრივ საქმიანობაში და რა სახის პროვოკაციას ან ზეწოლას დაექვემდებარა.

მთლიანობაში, განსახილველ საქმეში არ არსებობდა საკმარისი საკანონმდებლო ჩარჩო, რომელიც მოაწესრიგებდა განმცხადებლის წინააღმდეგ ფარული ოპერაციის დაწყებას. შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ განმცხადებლის წინააღმდეგ მიმართული სისხლისსამართლებრივი სამართალწარმოება არ შეესაბამებოდა საქმის სამართლიანი სასამართლოს მიერ განხილვის ცნებას.

აქ უნდა აღნიშნოს, მიუხედავად იმისა, რომ, ზოგადად, შეჯიბრებითობის პრინციპიდან გამომდინარე, სასამართლო ვალდებულია გამოიკვლიოს დანაშაულის პროვოცირების გზით იქნა მოპოვებული მტკიცებულება, ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა დასაშვებად ანუ კანონიერად მიიჩნევს დანაშაულის პროვოცირების გზით მოპოვებულ მტკიცებულებას, რაც შემდგომში საკანონმდებლო დონეზე სასამართლოს აღარ ავალდებულებს სრულყოფილად გამოიკვლიოს ეს საკითხი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, შეჯიბრებით სისხლის სამართლის პროცესში, საპირისპიროდ ინკვიზიციური პროცესისა, მინიმალიზირებულია სასამართლოს შინაარსობრივი ჩართულობა საქმის გარემოებების გამორკვევაში და იგი შემოიფარგლება მხარეთა მიერ წარდგენილი მტკიცებულებების შეფასებით. ამ პირობებში სამართლიანი სასამართლო პროცესის უზრუნველყოფისათვის, განსაკუთრებულ როლს იძენს კონსტიტუციითა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით განსაზღვრული პროცესის შეჯიბრებითობისა და მხარეთა თანასწორობის პრინციპები და მათი თანმხლები საპროცესო გარანტიები.^[57]

შეჯიბრებითობა უზრუნველყოფს ორივე მხარის შესაძლებლობას მოიპოვოს და წარმოადგინოს საკუთარი მტკიცებულებები; უფლებას გამოიკვლიოს და საკუთარი მოსაზრება გამოთქვას მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე იმისდამიუხედავად, აღნიშნული ეხება ფაქტების დადგენას, სამართლებრივ არგუმენტს, საქმის არსებით გარემოებებს თუ პროცესის მიმდინარეობასთან დაკავშირებულ პროცედურულ საკითხებს. შესაბამისად, შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია დაცვის მხარეს გააჩნდეს ბრალდების არგუმენტების გაქარწყლების ადექვატური და რეალური შესაძლებლობა, რაც პირველ რიგში გულისხმობს როგორც უფლებას ბრალდების მხარის მტკიცებულებათა გამოკვლევა-გაბათილებაზე, ასევე ამავე მიზნით უფლებას მტკიცებულების მოპოვებაზე.^[58]

როგორც საქართველოს წინააღმდეგ გამოტანილი გადაწყვეტილებიდან გამოჩნდა, ვინაიდან, ოპერატიული საქმიანობის შესახებ კანონი დასაშვებად მიიჩნევს დანაშაულის პროვოკაციის განხორციელებას, მისი სასამართლო პროცესზე გამოკვლევა არ ხდება, რაც ზოგადად შეჯიბრებითი პროცესის იდეას უკარგავს აზრს და შეუსაბამოა კონსტიტუციის მიერ ჩამოყალიბებული სამართლიანი სასამართლოს კონცეფციასთან, რაც საქმის სამართლიანი განხილვის უზრუნველყოფას მოიცავს.

თანაზომიერების შეფასება

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ, მიუხედავად სამართლიანი სასამართლოს უფლების უდავოდ დიდი მნიშვნელობისა, იგი არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას და „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“[59]

საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩამოყალიბებული მიდგომის თანახმად, სადავო ნორმის მზღუდავი ხასიათის კონსტიტუციურობა დგინდება თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, რაც გულისხმობს, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე”[60]

სადავო ოპერატიული ღონისძიებების - საკონტროლო შესყიდვისა და კონტროლირებადი მიწოდების - ლეგიტიმური მიზანი დანაშაულის სათანადოდ გამოძიება და დანაშაულის ჩამდენი პირის გამოვლენაა.

აღსანიშნავია, რომ ოპერატიული ღონისძიებები ნადვილად უზრუნველყოფს დანაშაულის სათანადოდ გამოძიების მიზანს, მაგრამ რაც ამ ღონისძიებებს პრობლემურს ხდის არის ის, რომ ამ მიზნის მიღწევა თვითნებობისა და უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვის ხარჯზე ხორციელდება.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელე მხარე მთლიანად ამ ოპერატიული ღონისძიებების არაკონსტიტუციურად ცნობას არ ითხოვს. მოსარჩელისათვის პრობლემურია ამ ღონისძიებათა ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დანაშაულის პროვოკაციის განხორციელებას მოიცავს.

გარდა იმისა, რომ კონსტიტუციური უფლების შემზღუდველი ღონისძიება უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზნებს, აუცილებელია, დაწესებული რეგულაცია წარმოადგენდეს დასახელებული მიზნების მიღწევის ვარგის საშუალებას.

აღსანიშნავია, რომ ოპერატიული ღონისძიება თავისთავად გამოსადეგ საშუალებად შეიძლება მიიჩნეოდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის მხრივ, მაგრამ დანაშაული პროვოცირებისას ხდება პირთა წახალისება დანაშაულის ჩადენაში. შესაბამისად, ამ ღონისძიებების ფარგლებში რთულია დადასტურებულად ითქვას, რომ პირი, კონტროლირებადი მიწოდების ან საკონტროლო შესყიდვის გარეშეც გარდაუვლად ჩაიდენდა დანაშაულს. ცხადია, რომ სადავო ნორმებით, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა ხდება უფლების დარღვევის ფასად, რაც თანაზომიერების პრინციპის გათვალისწინებით, რა თქმა უნდა, ვერ ჩაითვლება გამოსადეგ საშუალებად. მიუხედავად ამისა, მოსარჩელე მხარე მიზანშეწონილად მიიჩნევს განიხილოს თანაზომიერების პრინციპის სხვა კომპონენტებიც.

ასევე, აუცილებლობის შეფასების მხრივ, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა იმაზე უფრო ინტენსიურად ზღუდავს პირის უფლებებს, ვიდრე ეს საჭიროა ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელებისას, განმახორციელებელ ორგანოს არ უნდა გააჩნდეს თავისუფლების ფართო ფარგლები. რეალურად, არანაირი საკანონმდებლო რეგულაცია არ არსებობს, რომელიც დააზღვევდა დანაშაულის პროვოცირებას ოპერატიული საქმიანობის განხორციელებისას. აღნიშნული ღონისძიების განხორციელება შესაძლებელი უნდა იყოს ადამიანის უფლების შეზღუდვის მომეტებული საფრთხის გარეშე, რაც თავისთავად წარმოშობს ნაკლებ მზღუდავ საშუალებასაც. სახელმწიფოს შესაძლოა ქონდეს ოპერატიული ღონისძიებების განხორციელების შესაძლებლობა, მაგრამ არა დანაშაულის პროვოცირების ხარჯზე, რაც შემდეგ სასამართლო პროცესზე დაცვის მხარეს სრულად უკარგავს ამ პრობლემაზე დავის შესაძლებლობასა და მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის საკითხის სამართლებრივად დაყენების შესაძლებლობას. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიების ნაკლებად მზღუდავი საშუალება მათი დანაშაულის პროვოცირების გამორიცხვით განხორციელებაა, რასაც შემდგომში შესაბამისი საპროცესო გარანტიების არსებობა მოყვება. შესაბამისად, ნათელია, რომ სადავო ნორმის მოქმედი რედაქცია არ არის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის არც გამოსადეგი და არც აუცილებელი ღონისძიება.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნიდან გამომდინარე არ უნდა არსებობდეს იმგვარი საკანონმდებლო მოწესრიგება, რომელიც ბრალდების მხარეს ჩააყენებს უპირატეს მდგომარეობაში, მიანიჭებს მას რაიმე ისეთ პრივილეგიას, რომლის დაბალანსებაც მთლიანი პროცესის განმავლობაში ვერ მოხდება და დაცვის მხარე არსებითად უარეს სამართლებრივ მდგომარეობაში აღმოჩნდება.[61] სადავო ნორმა სწორედ მსგავს მოცემულობას გვთავაზობს, დაცვის მხარეს არ აქვს არანაირი სამართლებრივი გარანტია, რომელიც შესაძლებლობას მისცემდა დანაშაულის პროვოცირების საკითხის სასამართლო პროცესზე სრულყოფილი გამოკვლევის შედეგად, ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულება დაუშვებლად ეცნო. აღნიშნული კი, ბრალდების მხარეს აძლევს სრულ თავისუფლებას გამოიყენოს ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულება და როგორც ზემოთ აღინიშნა, ბრალდების მხარე თავად წყვეტს თუ რა მონაკვეთს წარადგენს ის სასამართლო პროცესზე, რაც არ უზრუნველყოფს სრული სურათის წარმოდგენას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „საქართველოს მოქალაქეები - ნადია ხურციძე და დიმიტრი ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“ არაკონსტიტუციურად ცნო სადავო ნორმა, რომელიც ზღუდავდა როგორც მხარეთა საპროცესო თანასწორობის, ასევე სამართალწარმოების შეჯიბრებითობის პრინციპის განხორციელებას, აბრკოლებდა საქმის გარემოებათა ყოველმხრივი გამოკვლევის შესაძლებლობას ვინაიდან იმ პირობებეში როდესაც კანონმდებლობა სასამართლოს მედიატორის როლს ანიჭებს და უკრძალავს საკუთარი ინიციატივით მტკიცებულების მოპოვებასა თუ გამოკვლევას, დაცვის მხარე მისთვის მნიშვნელოვანი მტკიცებულებების მოპოვების ნაწილში დამოკიდებული იყო ბრალდების მხარის დისკრეციულ უფლებამოსილებაზე. სადავო რეგულირება ქმნიდა იმის საფრთხეს, რომ ცალკეულ შემთხვევებში სასამართლო განხილვის შედეგი დაეფუძნებოდა ბრალდების მხარის გულგრილობას ანდა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას და პირს პასუხისმგებლობა დაეკისრებოდა ისე, რომ ვერ დაეცვა თავი ბრალდებისაგან.

სადავო ნორმის შემთხვევაშიც, შეუძლებელია ზოგადად დანაშაულის პროვოცირების გზით მოპოვებული მტკიცებულების გამოკვლევა, რაც ბრალდების მხარეს აძლევს ძალიან დიდ მასშტაბს იმისა, რომ მან ბოროტად გამოიყენოს ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულება და პირს პასუხისმგებლობა დაეკისროს ისე, რომ სასამართლო პროცესზე ვერც კი დაიცვას თავი დანაშაულის პროვოკაციისგან.

ამდენად, დანაშაულის პროვოკაციის გამორიცხვა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია, წინააღმდეგ შეთხვევაში პირი რჩება ყოველგვარი საპროცესო გარანტიის გარეშე, რაც საბოლოო ჯამში, უარყოფით გავლენას ახდენს პროცესი შეჯიბრებითობის პრინციპზეც.

შესაბამისად, მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია, „ოპერატიულ სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ოპერატიული ღონისძიებები როგორებიცაა - საკონტროლო შესყიდვის და კონტროლირებადი მიწოდების, ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ გამორიცხავს დანაშაულის პროვოკაციის შესაძლებლობას, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტთან მეორე წინადადებასთან მიმართებით.

[1] საქართველოს სახალხო დამცველის 2019 წლის საპარლამენტო ანგარიში, გვ 154; ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2020040215365449134.pdf ;

[2] „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტი;

[3] საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხ. 145;

[4] Tchokhonelidze v. Georgia, Application no. 31536/07, 2018, §§ 51-52;

[5] საქართველოს სახალხო დამცველის 2020 წლის საპარლამენტო ანგარიში, გვ 114; ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2021040110573948397.pdf ;

[6] იქვე, გვ 148;

[7]„ოპერატიული საქმიანობა სამართალდამცავ ორგანოებში“, გვ. 63-80, 2019; ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ins9B5 „დანაშაულის პროვოცირების საკითხი ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაში“, 2017; ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3cllLXe

[8] Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, §133;

[9] Teixeira De Castro v. Portugal Application no. 25829/94, 1998, §35-36; Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, §135; Vanyan v. Russia, Application no. 53203/99, 2006, §§46-47, §49; Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §§49-54;

[10]. Lagutin and others v. Russia, Applications nos. 6228/09, 19123/09, 19678/07, 52340/08 and 7451/09, 2014;

[11] Teixeira De Castro v. Portugal, Application no. 25829/94, 1998, §35-36; Veselov and others v. Russia, Applications nos. 23200/10, 24009/07 and 556/10, 2013, §89;

[12] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §51; Ludi v. Switzerland, Application no. 12433/86, 1992;

[13] Teixeira De Castro v. Portugal, Application no. 25829/94, 1998, §36; Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, §128;

[14] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §39;

[15] Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, §§133-135;

[16]Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §53; Delcourt v. Belgium, Application no. 2689/65, 1970, §25;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება; II-14;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 იანვრის N1/1/650,699 გადაწყვეტილება, II-18;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება; II-55;

[20] „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი;

[21] იქვე, მე-7 მუხლის პირველი პუნქტი;

[22] იქვე, მე-3 მუხლი;

[23] იქვე, მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი;

[24] იქვე, მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი;

[25] საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 143¹ მუხლი;

[26] საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 143² მუხლი;

[27] „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი;

[28] იქვე, პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი;

[29] იქვე, მე-7 მუხლის მე-2¹ პუნქტი;

[30] იქვე, მე-8 მუხლი;

[31] ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), „ოპერატიული საქმიანობა სამართალდამცავ ორგანოებში“, 2019 გვ. 61; ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ins9B5

[32] Slovakia, Code of Criminal Procedure, section 117.2; available at: https://bit.ly/3fVLDee

[33] Legal and Investigative tools, part: 3; Gounev P., Bezlov T., Kojouharov A., Ilcheva M., Faion M., Beltgens M.,

Center for the study of democracy, pg 228; available at: https://bit.ly/3cqvYSd

[34] „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის 1-ლი პუნქტი;

[35] „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი;

[36] „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი მე-16 მუხლი;

[37] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §55;

[38] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §56;

[39] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, §73;

[40] Veselov and others v. Russia, Applications nos. 23200/10, 24009/07 and 556/10, 2013, §136;

[41] Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006;

[42] საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე მუხლი;

[43] საქართველოს იურიდიული ფირმების ასოციაცია, „დანაშაულის პროვოცირების აკრძალვა,“ 2017, გვ 47; ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3cllLXe

[44] Tchokhonelidze v. Georgia, Application no. 31536/07, 2018;

[45] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/3/601 გადაწყვეტილება, II-9;

[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 17 მარტის № 2/3/286 გადაწყვეტილება, II-13;

[47] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება, II-59;

[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №2/7/779 გადაწყვეტილება , II-34;

[49] Tchokhonelidze v. Georgia, Application no. 31536/07, 2018, §§ 44, 45; Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, § 67; Malininas v. Lithuania, Application no. 10071/04, 2008, § 37; Vanyan v. Russia, Application no. 53203/99, 2006, §11, 49. Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, § 135; Furcht v. Germany, Application no. 54648/09, 2014, § 53; Bannikova v. Russia, Application no. 18757/06, 2010, § 49, 50;

[50] Veselov and others v. Russia, Applications nos. 23200/10, 24009/07 and 556/10, 2013, §102; Khudobin v. Russia, Application no. 59696/00, 2006, §134;

[51] Veselov and others v. Russia, Applications nos. 23200/10, 24009/07 and 556/10, 2013, §102. Vanyan v. Russia, Application no. 53203/99, 2006, §49;

[52] Guide on Article 6 of the European Convention on Human Rights, Right to a Fair Trial (Criminal Limb), pg. 29;

[53] Ramanauskas v. Lithuania, Application no. 55146/14, 2018, § 67; §69;

[54] Nosko and Nefedov v. Russia, Applications nos. 5753/09 and 11789/10, 2015, §65;

[55] Schenk v. Switzerland, Application no. 00010862/84, §242; Ludi v. Switzerland, Application no. 12433/86, 1992, §173; Teixeira De Castro v. Portugal Application no. 25829/94, 1998, § 101;

[56] ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC), „ოპერატიული საქმიანობა სამართალდამცავ ორგანოებში,“ 2019 გვ. 67, ხელმისაწვდომია: https://bit.ly/3ins9B5

[57] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 იანვრის N1/1/650,699 გადაწყვეტილება, II-6;

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 იანვრის N1/1/650,699 გადაწყვეტილება, II-7;

[59] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება, II-15;

[60] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება, II-60;

[61] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N1/4/809 გადაწყვეტილება, II-19;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა