თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ” საქართველოს კანონი

ბ. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესების და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 16 ოქტომბრის N428 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესები და პირობები“

გ. „საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადები“

დ. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი

ე. „ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესისა და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2016 წლის 10 აგვისტოს N169 ბრძანებით დამტკიცებული ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობები“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე წარმოადგენს ა(ა)იპ „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის“ მკვლევარს, რომელმაც 2017 წლის 19 დეკემბერს წერილით მიმართა თბილისის ცენტრალურ არქივს და საჯარო ინფორმაცია მოითხოვა კვლევისთვის - „წითელი ტერორის ტოპოგრაფია“. მოსარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე, მიღებული საჯარო ინფორმაციში დაიშტრიხა პერსონალური მონაცემების შემცველ ცნობები. კერძოდ, ეროვნების და მოქალაქეობის, დაბადების თარიღის, სამუშაო ადგილის, პროფესიის შესახებ და ა.შ. ამის შემდგომ 2018 წლის 24 იანვარს მოსარჩელემ ადმინისტრაციული საჩივრით მიმართა საქართველოს ეროვნული არქივის დირექტორს და განცხადებით მოთხოვნილი ინფორმაციის სრულად გადაცემა მოითხოვა, რაც არ დაკმაყოფილდა. ეროვნული არქივისგან საჯარო ინფორმაციის სრულად გადაცემის მოთხოვნით მოსარჩელემ ასევე მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას, თუმცა 2018 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილებით მისი სარჩელი არ დაკმაყოფილდა. სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა ასევე თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2018 წლის 24 დეკემბრის განჩინებით. ბოლოს ირაკლი ხვადაგიანმა სააპელაციო სასამართლოს განჩინება გაასაჩივრა უზენაეს სასამართლოში, რომლის 2020 წლის 22 ოქტომბრის განჩინებით სარჩელი არ იქნა დასაშვებად ცნობილი. საქმისთვის მნიშვნელოვანია ის გარემოებები, თუ რატომ არ მიიჩნია უზენაესმა სასამართლომ მოსარჩელის საჩივარი დასაშვებად.(იხ. დანართი 1 - საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2020 წლის 22 ოქტომბრის Nბს-287(კ-19) განჩინება)

უზენაესმა სასამართლო განჩინებაში მიუთითებს: „ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტზე, რომლის თანახმად, დოკუმენტის პირის გასხვისებაზე უარის საფუძველია სახელმწიფო საიდუმლოება, კომერციული და პირის პერსონალური ინფორმაციის დაცვა. ამასთან, „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, პირის პერსონალური მონაცემები გაიცემა ამ მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტისა და „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველ პუნქტზე, რომლის თანახმადაც, მონაცემთა სუბიექტის გარდაცვალების შემდეგ მის შესახებ მონაცემთა დამუშავება გარდა ამ კანონის მე-5 და მე-6 მუხლებით განსაზღვრული საფუძვლებისა დასაშვებია მონაცემთა სუბიექტის მშობლის, შვილის, შვილიშვილის ან მეუღლის თანხმობით ან თუ მონაცემთა სუბიექტის გარდაცვალებიდან გასულია 30 წელი. ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემები შეიძლება გამჟღავნდეს ისტორიული, სტატისტიკური, და კვლევითი მიზნებისთვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც გარდაცვლილმა პირმა წერილობითი ფორმით აკრძალა მათი გამჟღავნება. ზემოაღნიშნულ სამართლებრივ საფუძვლებზე დაყრდნობით საკასაციო სასამართლო იზიარებს სააპელაციო პალატის შეფასებას, რომ უფლება მონაცემთა დაცვაზე არ არის აბსოლუტური და სხვა უფლებებთან მიმართებაში კანონმდებელი ითვალისწინებს მონაცემთა დაცვაზე საგამონაკლისო შემთხვევებს. კერძოდ ერთ-ერთ ასეთ შემთხვევას ისტორიული, სტატისტიკური და კვლევითი მიზნებისათვის გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემების გამჟღავნების შესაძლებლობა წარმოადგენს. თუმცა პერსონალურ მონაცემებზე დაშვების მსურველი მხარე, რომელიც ხსენებული საფუძვლით ითხოვს საერთო წესიდან გამონაკლისის დაშვებას და მისთვის დოკუმენტების გასაჯაროებას, ვალდებულია დაასაბუთოს ასეთი დაშვების კანონიერი საფუძვლებისა და აღმატებული საჯარო თუ საზოგადოებრივი ინტერესის არსებობა. ამდენად, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე, კვლევითი მიზნებისთვის შესაძლებელია გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემების გამჟღავნება, გარდაცვალების ფაქტის შესახებ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, როდესაც კონკრეტული მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაციის მიღება სურს“.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს აღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე ნათელია, „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტისა და ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესისა და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2016 წლის 10 აგვისტოს N169 ბრძანებით დამტკიცებული ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე მოსარჩელეს შეეზღუდა უფლება სრულად(დაუშტრიხავად) გაცნობოდა ეროვნულ საარქივო ფონდში დაცულ დოკუმენტებს. ხოლო „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, სწორედ მოსარჩელეს დაეკისრა მტკიცების ტვირთი ეროვნული არქივისთვის წარედგინა მტკიცებულებები იმ პირთა გარდაცვალების შესახებ, რომელთა შესახებაც ითხოვდა საჯარო ინფორმაციას. ამგვარად ირაკლი ხვადაგიანს სადავო ნორმებით შეეზღუდა უფლება გაცნობოდა საჯარო დაწესებულებაში არსებულ დოკუმენტებს, რის გამოც ის წარმოადგენს სათანადო მოსარჩელეს.

გარდა ამისა, საქმეს თან ერთვის მომსახურების გაწევის შესახებ მიღება-ჩაბარების აქტი N01(დანართი 2), რომლითაც თბილისის ცენტრალური არქივი ადასტურებს, რომ ირაკლი ხვადაგიანის მიერ მოთხოვნილი საჯარო ინფორმაციის ელექტრონულ მატარებელზე გადატანის განაცხადის შეტანიდან 24 საათის შემდეგ საფასურად 407 გვერდისთვის გადახდილია 407 ლარი. აღნიშნული მიღება-ჩაბარების აქტი ადასტურებს, რომ გასაჩივრებული ნორმებით დადგენილი საფასურის ოდენობა წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე დაწესებულ არაგონივრულ შეზღუდვას და მოსარჩელეს უწესებს ბარიერს საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის მეშვეობით ისტორიულ-კვლევითი საქმიანობა განახორციელოს გაუმართლებელი ბარიერების გარეშე, რის გამოც მოსარჩელე წარმოადგენს სათანადო პირს იდავოს ეროვნულ არქივსა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივში არსებულ დოკუმენტებით სარგებლობისთვის დადგენილი საფასურების კონსტიტუციურობის თაობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული ზოგიერთი საკითხი გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

მოსარჩელე სადავოდ ხდის „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმის მიხედვით, შეზღუდულია დაშვება მოქალაქეთა პერსონალური მონაცემების შემცველ დოკუმენტებთან, გარდა მოქალაქეთა საკუთრების უფლების შემცველი დოკუმენტებისა, აგრეთვე სხვა პირთა დაშვება სისხლის სამართლის პროცესის მასალებთან - მათი შექმნიდან 75 წლის განმავლობაში, თუ ეროვნულ არქივსა და იმ პირს შორის შეთანხმებით, რომელთაც უშუალოდ ეხებათ ეს მასალები უფრო მცირე ვადა არ არის დადგენილი. სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა შეგვიძლია დავყოთ 2 კატეგორიად. შეზღუდვა, რომელიც უკავშირდება: 1) მოქალაქეთა პერსონალური მონაცემების შემცველ დოკუმენტებს; 2) სისხლის სამართლის პროცესის მასალებთან - მათი შექმნიდან 75 განმავლობაში(გარდა გამონაკლისი შემთხვევისა). სადავო ნორმის მიხედვით შეზღუდვა არ ვრცელდება მოქალაქეთა საკუთრების უფლების შემცველ დოკუმენტებზე. მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა, რომელიც კრძალავს ეროვნულ საარქივო ფონდში არსებულ ღია სხდომაზე მიღებულ სასამართლო გადაწყვეტილებებზე წვდომას უკვე გადაწყვეტილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857გადაწყვეტილებით, შესაბამისად, აღნიშნული ნორმატიული შინაარსი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4¹ პუნქტის საფუძველზე არსებითად განხილვის გარეშე, განჩინებით არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი. ხოლო სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვების კონსტიტუციურობა, რომელიც კრძალავს ისეთი დოკუმენტების გაცემას, რომელიც შეიცავს პერსონალურ მონაცემებს და სისხლის სამართლის პროცესის მასალებს(გარდა ღია სხდომაზე მიღებული სასამართლოს გადაწყვეტილებებისა) არსებითი განხილვის ფორმატში უნდა იქნეს გადაწყვეტილი.

ვინაიდან მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ზღუდავს ღია სასამართლო სხდომაზე მიღებულ გადაწყვეტილებებზე ხელმისაწვდომობას საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისს N1/4/693,857 გადაწყვეტილებით უკვე გადაწყვეტილია, მნიშვნელოვანია დადგინდეს რა საკითხი გადაწყვიტა სასამართლომ აღნიშნულ საქმეში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისს N1/4/693,857 საქმეზე მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდიდა ღია სასამართლო სხდომის შედეგად მიღებული სასამართლო აქტებისა და მათში მოცემული პერსონალური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის მომწესრიგებელ საკანონმდებლო ნორმებს. მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმები გამორიცხავდა სასამართლოს აქტებში მოცემული პერსონალური მონაცემების საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემას და მათი გასაჯაროების შესაძლებლობას უშვებდა მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ საგამონაკლისო შემთხვევებში. განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემთა გაცემა კი სრულად იკრძალებოდა მონაცემთა მფლობელის თანხმობის გარეშე. მოსარჩელე მხარე მიუთითებდა, რომ ამგვარი რეგულაცია ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული საჯარო დაწესებულებებში დაცული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებას.[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სასამართლოს აქტები განეკუთვნებოდა საჯარო დაწესებულებაში არსებულ იმ ტიპის ინფორმაციას, რომელზე ხელმისაწვდომობის მიმართაც თავისთავად არსებობს მომეტებული საზოგადოებრივი ინტერესი.[2] სასამართლოს გადაწყვეტილებით, გადაწყვეტილებებზე საზოგადოების ხელმისაწვდომობა უაღრესად მნიშვნელოვანია სასამართლო ხელისუფლების საზოგადოებრივი კონტროლის, მისდამი საზოგადოების ნდობის, სამართლიანი სასამართლოს უფლებისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების კონსტიტუციური ინტერესების დაცვის უზრუნველსაყოფად. სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ საგამონაკლისო შემთხვევებში, გადაწყვტილებაში ასახული ინფორმაციის სენსიტიურობის გათვალისწინებით, პირადი ცხოვრების უფლების დასაცავად, შესაძლოა, საჭირო გახდეს პირის პერსონალური მონაცემების დაფარვა, თუმცა ამას არ უნდა ჰქონდეს საყოველთაო ხასიათი. სასამართლოს აქტის ღიაობის საკითხის გადაწყვეტისას უნდა შეფასდეს რა გავლენას ახდენს პერსონალური მონაცემების გამჟღავნება პირადი ცხოვრების უფლებაზე და გადაწონის თუ არა იგი სასამართლო აქტის ხელმისაწვდომობაზე საზოგადოების მომეტებულ ინტერესს.

სადავო ნორმები აღნიშნული წესრიგის საპირისპირო ბალანსს ადგენდა და ბლანკეტურად, კონკრეტული საქმის ინდივიდუალური გარემოებების შეფასების შესაძლებლობის გარეშე ზღუდავდა სასამართლო აქტის სრულ ტექსტზე ხელმისაწვდომობას. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სადავო მოწესრიგება ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციით უზრუნველყოფილ ინფორმაციის თავისუფლებას (საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი) და არაკონსტიტუციურად სცნო იგი.

დამძლევი ნორმა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის მიხედვით, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად... და თუ არ არსებობს ამ კანონის 21¹ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, “დასახელებული ნორმა „წარმოადგენს სასამართლო პროცესის ეკონომიურობისა და მართლმსაჯულების ეფექტურობის პრინციპის გამოხატულებას. აღნიშნული ნორმა სასამართლოს ანიჭებს შესაძლებლობას, მის მიერ ერთხელ უკვე შეფასებული და არაკონსტიტუციურად ცნობილი ქცევის წესი გააუქმოს არსებითად განხილვის გარეშე. სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მიზნად ისახავს მასში ასახული მოწესრიგების რეალურ აღსრულებას. მოცემული ნორმით, საკონსტიტუციო სასამართლო, ერთი მხრივ, კონტროლს უწევს საკუთარი გადაწყვეტილებების აღსრულების პროცესს, ხოლო, მეორე მხრივ, ქმნის ადამიანის უფლებათა დარღვევისაგან დაცვის პრევენციულ მექანიზმს“.[3] სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მიღების გარეშე ძალადაკარგულად ცნობისათვის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტის მიხედვით, აუცილებელია, სახეზე იყოს ორი წინაპირობა: (ა) სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად და (ბ) საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა იზიარებდეს სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ადრე გამოხატულ პოზიციას.[4]

საკონსტიტუციო სასამართლომ „დამძლევი ნორმის“ ტესტი ჩამოაყალიბა 2014 წლის 24 ივნისის განჩინებაში საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. კერძოდ: „სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იმავე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა“. [5]

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ქვემოთ განხილული იქნება რამდენად აკმაყოფილებს სადავო ნორმატიული შინაარსი ზემოთ დასახელებულ დამძლევი ნორმის ტესტის კრიტერიუმებს.

ა) იწვევს იმავე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას

N1/4/693,857 საქმეში სადავო ნორმებით იზღუდებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა, ვინაიდან მოსარჩელეს ეზღუდებოდა ღია სასამართლო სხდომის შედეგად მიღებული სასამართლო აქტების სრული ტექსტის საჯარო ინფორმაციის სახით მიღების უფლება.

წინამდებარე საქმეში სადავოდ გამხდარი ნორმები ასევე ზღუდავენ ეროვნულ საარქივო ფონდში დაცულ ღია სასამართლოს სხდომის შედეგად მიღებულ სასამართლო აქტებზე სრული ტექსტის საჯარო ინფორმაციის სახით ხელმისაწვდომობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩარევა ხდება იმ შემთხვევაში თუ სადავო ნორმა ზღუდავს საჯარო დაწესებულებებში დაცულ საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით კონსტიტუციურ დებულებას „საჯარო დაწესებულება“ გააჩნია ავტონომიური მნიშვნელობა. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 მიზნებისათვის საჯარო დაწესებულებად უნდა განვიხილოთ „ორგანიზაცია, რომელიც ემსახურება სახელმწიფო ამოცანების შესრულებას, ახორციელებს საჯარო უფლებამოსილებას. იურიდიული პირი საჯარო დაწესებულებად შეიძლება ჩაითვალოს იმ შემთხვევაში, თუ იგი სახელმწიფო ფუნქციებს ასრულებს, საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებს კონსტიტუციით ან/და კანონით დადგენილ ფარგლებში ან/და კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილი წესით მასზე ხდება ამა თუ იმ სახელმწიფო ფუნქციის დელეგირება, მიუხედავად იმისა, იღებს თუ არა ეს ორგანიზაცია დაფინანსებას სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ეს არ გამორცხავს საჯარო დაწესებულებად ისეთი იურიდიული პირის დაკვალიფიცირებას, რომელშიც სახელმწიფო წილობრივად მონაწილეობს, მათ შორის, მისი დაფინანსების გზით.“[6]. სადავო ნორმის მიხედვით შეზღუდულია ეროვნულ ფონდს მიკუთვნებული ინფორმაცია. „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ეროვნული საარქივო ფონდი არის საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული იმ დოკუმენტების (განურჩევლად მათი მატარებლის სახეობისა) ერთობლიობა, რომლებსაც აქვთ ისტორიული, რელიგიური, მეცნიერული, პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული, სახელმწიფო ან/და საზოგადოებრივი ღირებულება. ეროვნულ საარქივო ფონდს აგრეთვე მიეკუთვნება სხვა სახელმწიფოებში დაცული დოკუმენტები, რომლებიც საერთაშორისო ხელშეკრულებების თანახმად, უნდა დაუბრუნდეს ან გადმოეცეს საქართველოს. ხოლო აღნიშნული კანონის მე-14 მუხლი ჩამოთვლის იმ დაწესებულებებს, რომლებიც მუდმივად ინახავენ ან აქვთ უფლება შეინახონ ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული დოკუმენტები. წინამდებარე დავის მიზნებისთვის უნდა შეფასდეს მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი რომელი დაწესებულებები შეიძლება იქნენ მიჩნეული ზემოთ მოყვანილი განმარტების მიხედვით “საჯარო დაწესებულებებად“ რათა ზუსტად განისაზღვროს რომელი დაწესებულებებიდან ინფორმაციის გამოთხოვას ეხება სასარჩელო მოთხოვნა. აღნიშნულ დაწესებულებებს წარმოადგენს: 1) ეროვნული საარქივო ფონდი და მისი ტერიტორიული ერთეულები; ა) საქართველოს პარლამენტის ილია ჭავჭავაძის სახელობის ეროვნულ ბიბლიოთეკას; 2) საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქივს; 3) საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს; 4) საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს და სხვა მუზეუმებს, აგრეთვე საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნულ კვლევით ცენტრს; 5) საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – გარემოს ეროვნულ სააგენტოს − გეოლოგიური ფონდისა და ჰიდრომეტეოროლოგიისა და გარემოს დაბინძურების ეროვნული ფონდის დოკუმენტებისა; 6 ) საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით განსაზღვრულ უფლებამოსილ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს; 7) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს; 8) საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – საქართველოს სტანდარტების და მეტროლოგიის ეროვნულ სააგენტოს − ეროვნული საინფორმაციო ფონდის დოკუმენტებისა; 9) კერძო არქივებს, გარდა სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის (მუნიციპალიტეტის) ორგანოებისა და დაწესებულებების, თვითმმართველი ერთეულის (მუნიციპალიტეტის) იურიდიული პირების საქმიანობის პროცესში შექმნილი დოკუმენტებისა; 10) საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტოს – ნავთობისა და გაზის სფეროში პირველადი გეოლოგიური, გეოფიზიკური და გეოქიმიური ინფორმაციისა, ამ ინფორმაციის ინტერპრეტაციის შესახებ მონაცემებისა, საწარმოო მონაცემებისა და მათთან დაკავშირებული დოკუმენტებისა. აღნიშნული დაწესებულებები წარმოადგენენ თუ არა საჯარო დაწესებულებებს განხილული იქნება ცალ-ცალკე.

1) ეროვნული არქივი და მისი ტერიტორიული ერთეულები

„ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, საქართველოში საარქივო საქმეს მართავს და საქმისწარმოების სრულყოფასა და ეროვნული საარქივო ფონდის განვითარებას უზრუნველყოფს საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს (შემდგომში – სამინისტრო) მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – საქართველოს ეროვნული არქივი (შემდგომში – ეროვნული არქივი). ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ეროვნული არქივი უზრუნველყოფს ეროვნული საარქივო ფონდის შევსებას, დოკუმენტების ცენტრალიზებულ აღრიცხვას (მათ შორის, ელექტრონული ფორმით), აღწერას, ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების ელექტრონული ბაზის ფორმირებას და მის მუდმივ განახლებას, დაზიანებული დოკუმენტების კონსერვაცია-რესტავრაციას და განსაკუთრებული ღირებულების მქონე დოკუმენტებისათვის სადაზღვევო ფონდის შექმნას, ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტებთან თავისუფალ დაშვებას საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ ფარგლებში; ეროვნული არქივი ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების გამოყენებით ამზადებს ბუკლეტებს, ბროშურებს, სხვადასხვა სახის გამოცემებს (მათ შორის, ელექტრონული მატარებლის სახით), საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით მათი შემდგომი რეალიზაციის უფლებით. იგივე ნორმის მე-3 ნაწილის თანახმად, ეროვნულ არქივს აქვს ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების (მათ შორის, ეროვნულ საარქივო ფონდში არსებული კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების) აღრიცხვის, დაცვისა და შენახვის სახელმწიფო კონტროლისა და ზედამხედველობის უფლება, განურჩევლად მათი შენახვის ადგილისა. და ბოლოს მე-6 მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით, ეროვნული არქივი ახორციელებს საქმის წარმოებაში არსებული წესების დაცვის კონტროლს და ზედამხედველობს ამ კანონის შესრულებას. „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტი მართალია კერძო არქივებს ანიჭებს უფლებამოსილებას შეინახონ ეროვნულ ფონდს მიკუთვნებული ზოგიერთი დოკუმენტი, თუმცა ეროვნულ არქივს კანონის მე-6 მუხლის მიხედვით მინიჭებული აქვს ექსკლუზიური უფლებამოსილება განახორციელოს საარქივო საქმის წარმოება, ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების სახელმწიფო კონტროლ და ზედამხედველობა. აღნიშნული კანონის ანალიზის საფუძველზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეროვნული არქივი და მისი ტერიტორიული ორგანოები წარმოადგენენ საჯარო დაწესებულებებს“, ვინაიდან მათ კანონის საფუძველზე მინიჭებული აქვთ სახელმწიფო ფუნქციის - საარქივო საქმის წარმოებისა და მასზე ექსკლუზიური ზედამხედველობის უფლებამოსილება.

2) საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქივი

„საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 ნაწილის მე-2 ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, თავისი ამოცანების შესასრულებლად აკადემია უფლებამოსილი პირის წერილობითი მიმართვის საფუძველზე ინახავს მეცნიერებისა და კულტურის მოღვაწეთა პირად არქივებს, რომლებიც ფასეულია საქართველოს ისტორიისთვის. „საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის შესახებ“ საქართველოს კანონის ანალიზიდან დგინდება, რომ აკადემიის ძირითად ფუნქციას სამეცნიერო კვლევითი საქმიანობა წარმოადგენს და აკადემიის ძირითად ფუნქცია-მოვალეობებსაც აღნიშნული საქმის განხორციელება წარმოადგენს. მოსარჩელის პოზიციით, სახელმწიფოს მხრიდან სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობის ხელშეწყობა მართალია მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს წარმოადგენს, თუმცა სამეცნიერო კვლევითი საქმიანობა არ შეიძლება მივიჩნიოთ სახელმწიფოს ძირითად ფუნქციად. ამდენად, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქივი არ შეიძლება იქნეს მიჩნეული საჯარო დაწესებულებად ვინაიდან იგი არ ახორციელებს სახელმწიფო საქმიანობას.

3) საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრი

საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2015 წლის 2 ოქტომბრის N129/ნ ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დებულება. აღნიშნული დებულების პირველი მუხლის მიხედვით ცენტრი ახორციელებს წერილობითი კულტურული მემკვიდრეობის მეცნიერულ კვლევას, დაცვა-აღრიცხვასა და პოპულარიზაციას. ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით ცენტრი არის სამეცნიერო-კვლევითი და კულტურულ-საგანმანათლებლო საქმიანობის განმახორციელებელი დაწესებულება. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი არის სახელმწიფოს მიერ შექმნილი და მისი დაფინანსებით მოქმედი საჯარო დაწესებულება, რომელიც კანონმდებლობის საფუძველზე ახორციელებს საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებებს. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სამეცნიერო ფონდი წარმოადგენს „სახელმწიფო დაწესებულებას“ საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისთვის“[7]. საკონსტიტუციო სასამართლომ შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი „საჯარო დაწესებულებად“ მიიჩნია იმ საფუძვლით, რომ მის ერთ-ერთ მთავარ საჯაროსამართლებრივ ფუნქციას კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ფუნდამენტური კვლევებისათვის კონკურსის ჩატარება და სახელმწიფო სამეცნიერო გრანტების გაცემა წარმოადგენდა. კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის დებულების ანალიზიდან გამომდინარე, მის ძირითად ფუნქციას სამეცნიერო-კვლევითი და კულუტურული საქმიანობის განხორციელება წარმოადგენ. მოსარჩელის პოზიციით, საგანმანათლებლო-კულტურული და კვლევითი საქმიანობის განხორციელება არ წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ ექსკლუზიურად შესასრულებელ ფუნქციას, რის გამოც აღნიშნული ტიპის საჯარო სამართლებრივი ურთიერთობის განმახორციელებელი პირი არ უნდა იქნეს მიჩნეული სახელმწიფო ფუნქციის განხორციელად. ამდენად, კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი არ უნდა მივიჩნიოთ საჯარო დაწესებულებად

4) საქართველოს კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – საქართველოს ეროვნულ მუზეუმს და სხვა მუზეუმებს, აგრეთვე საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს – გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნულ კვლევით ცენტრი;

საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის მინისტრის 2019 წლის 18 ივნისის N110/ნ ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული მუზეუმის დებულება. აღნიშნული დებულების მე-2 მუხლის მე-4 ნაწილი ჩამოთვლის ეროვნული მუზეუმის ძირითად ამოცანებს, რომელთა შორისაცაა: ეროვნული საგანძურის მოძიება, აღრიცხვა, დაცვა, ექსპონირება, სამუზეუმო კოლექციების ოპტიმიზაცია, რესტავრაცია; კულტურული და ბუნებრივი მემკვიდრეობის ინტერდისციპლინურ მიდგომაზე დაფუძნებული მეცნიერული კვლევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ N2/6/1216 გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „სახელმწიფოს მიერ კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ვალდებულებაში უპირველესად მოიაზრება არსებულ მატერიალურ კულტურულ ფასეულობებზე ზრუნვა და მათი შენარჩუნება. სახელმწიფოს ევალება, გონივრულ ფარგლებში მიმართოს საკუთარი რესურსები, რათა თავიდან იქნეს აცილებული კულტურული მემკვიდრეობის ობიექტების დაზიანება და მაქსიმალურად იქნეს შენარჩუნებული მისი თავდაპირველი მდგომარეობა, რაც მის მნიშვნელობასა და ღირებულებას განაპირობებს”.[8] აღნიშნულიდან გამომდინარე, მაშინ როდესაც სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას წარმოადგენს კულტურულ მემკვიდრეობაზე ზრუნვა, ხოლო ეროვნულ მუზეუმს სახელმწიფოს მიერ დელეგირებული აქვს უფლებამოსილება განახორციელოს კულტურული მემკვიდრეობის სახით არსებული ექსპონატების დაცვა, რესტავრაცია და მოძიება, ეროვნული მუზეუმი ახორციელებს კანონის საფუძველზე მინიჭებულ სახელმწიფო ფუნქციას. შესაბამისად, ეროვნული მუზეუმი უნდა ჩაითვალოს საჯარო დაწესებულებად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრის 2015 წლის 19 მარტის N05/39 ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნული კვლევითი ცენტრის დებულება. აღნიშნული დებულების მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით ცენტრი სამეცნიერო კვლევით საქმიანობასთან ერთად ასევე ახორციელებს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებისა და ობიექტების ფიქსაციასა და ინვენტარიზაციას; კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლზე და ობიექტებზე ჩასატარებელი კვლევითი და სარეაბილიტაციო სამუშაოების პროექტების მეთოდოლოგიურ ექსპერტიზას, ძელგების დაცვისა და კონსერვაციის პროგრამებისა და დოკუმენტაციის შემუშავებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცენტრის საქმიანობა წარმოადგენს ისეთ საჯარო სამართლებრივ საქმიანობას, რომელიც როგორც ზემოთ აღინიშნა, სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას განეკუთვნება და უნდა მივიჩნიოთ სახელმწიფო საქმიანობის განხორციელებად. შესაბამისად, გიორგი ჩუბინაშვილის სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნული კვლევითი ცენტრიც უნდა მივიჩნიოთ საჯარო დაწესებულებად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

5) საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირი – გარემოს ეროვნულ სააგენტო

„ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირი - გარემოს დაცვის ეროვნულ სააგენტო უფლებამოსილია, შეინახოს ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული გეოლოგიური ფონდისა და ჰიდრომეტეოროლოგიისა და გარემოს დაბინძურების ეროვნული ფონდის დოკუმენტები. საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის 2018 წლის 19 აპრილის N2-255 ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - გარემოს ეროვნული სააგენტოს დებულება. აღნიშნული დებულების მე-2 მუხლის მიხედვით სააგენტოს მიზნებსა და ამოცანებს წარმოადგენს გარემოზე დაკვირვების მონაცემთა შეკრება და ეროვნულ და საერთაშორისო დონეებზე, მაშ შორის ინფორმაციულ ქსელებში გავრცელება, გარემოს მდგომარეობის შეფასება, არახელსაყრელ ჰიდრომეტეოროლოგიურ და გეოლოგიურ მოვლენებზე მონიტორინგის განხორციელება, კლიმატის ცვლილების ფიზიკური პროცესების შესწავლა და სხვა. დებულების ანალიზიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ სააგენტოს ძირითად ფუნქციას, საქართველოს ტერიტორიაზე მიმდინარე გარემო პროცესების შესწავლა, გარემოზე ზემოქმედების მონიტორინგი და აღნიშნული ინფორმაციის საზოგადოებისთვის მიწოდება წარმოადგენს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს უმაღლეს ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას მიეკუთვნება გარემოს მდგომარეობაზე დაკვირვების სისტემა. აღნიშნული ფუნქცია კი უნდა მივიჩნიოთ მნიშვნელოვან სახელმწიფო ფუნქციად, რის გამოც გარემოს ეროვნული სააგენტო წარმოადგენს საჯარო დაწესებულებას კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

6) საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით განსაზღვრულ უფლებამოსილ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირი - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემია

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 24 დეკემბრის N975 ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის წესდება. აღნიშნული წესდების მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით აკადემია არის საჯარო სამართლის იურიდიული პირი- სპეციალური პროფესიული საგანმანათლებლო და საარქივო დაწესებულება. წესდების მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, აკადემიის მიზნები და ამოცანებია საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვის, აგრეთვე სამოქალაქო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ფუნქციის განმახორციელებელი ორგანოების მაღალკვალიფიციური კადრების მომზადება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით სახელმწიფოს უმაღლეს ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას განეკუთვნება სახელმწიფო უსაფრთხოება, კრიმინალური პოლიცია და გამოძიება. აღნიშნული მიზანი ნამდვილად წარმოადგენს მნიშვნელოვან სახელმწიფო ფუნქციის განხორციელებას, რის გამოც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემია უნდა მივიჩნიოთ საჯარო დაწესებულებად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

7) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური;

საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 30 ივლისის N385 დადგენილებით დამტკიცებულია საქართველოს სახელმწიფო სამსახურის დებულება. აღნიშნული დებულების მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით სამსახურის საქმიანობის სფეროა სახელმწიფო უსაფრთოხების უზრუნველყოფა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით სახელმწიფოს უმაღლეს ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას განეკუთვნება სახელმწიფო უსაფრთხოება, კრიმინალური პოლიცია და გამოძიება. აღნიშნული წარმოადგენს სახელმწიფო საქმიანობას და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური მიჩნეულ უნდა იქნეს საჯარო დაწესებულებად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის.

8) საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირი – საქართველოს სტანდარტების და მეტროლოგიის ეროვნულ სააგენტო

„ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საქართველოს სტანდარტების და მეტროლოგიის ეროვნულ სააგენტო უფლებამოსილია შეინახოს ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული ეროვნული საინფორმაციო ფონდის დოკუმენტები. საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების მინისტრის 2012 წლის 26 ივლისის N1-1/1570 ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს სტანდარტებისა და მეტროლოგიის ეროვნული სააგენტოს დებულება. დებულების მე-2 მუხლის მიხედვით სააგენტოს მიზნებსა და ფუნქციებს წარმოადგენს: სტანდარტიზაციისა და მეტროლოგიის სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის ჩამოყალიბება და განხორციელებაში მონაწილეობა; მეტროლოგიის სისტემების ჩამოყალიბება, მათი ფუნქციონირებისა და განვითარების ხელშეწყობა და სხვა. სააგენტოს უფლებამოსილება სტანდარტიზაციისა და მეტროლოგიის სფეროში განსაზღვროს სახელმწიფო პოლიტიკა წარმოადგენს მნიშვნელოვან სახელმწიფო უფლებამოსილებას, რის გამოც საქართველოს სტანდარტებისა და მეტროლოგიის ეროვნული სააგენტო კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის მიჩნეულ უნდა იყოს საჯარო დაწესებულებად.

9) კერძო არქივებს, გარდა სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის (მუნიციპალიტეტის) ორგანოებისა და დაწესებულებების, თვითმმართველი ერთეულის (მუნიციპალიტეტის) იურიდიული პირების საქმიანობის პროცესში შექმნილი დოკუმენტებისა; სტანდარტების რეესტრის სამუშაოების ორგანიზება, წარმართვა და სტანდარტების ნუსხის (რეესტრის) საჯაროობის უზრუნველყოფა და სხვა.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ კერძო არქივები არ უნდა იქნეს მიჩნეული საჯარო დაწესებულებებად რადგან ისინი არ ახორციელებენ კანონის საფუძველზე მინიჭებულ სახელმწიფო საქმიანობას.

10) საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტო

„ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის მიხედვით საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო სისტემაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტო უფლებამოსილია შეინახოს ეროვნული ფონდის ნავთობისა და გაზის სფეროში პირველადი გეოლოგიური, გეოფიზიკური და გეოქიმიური ინფორმაციისა, ამ ინფორმაციის ინტერპრეტაციის შესახებ მონაცემებისა, საწარმოო მონაცემებისა და მათთან დაკავშირებული დოკუმენტები. საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის 2013 წლის 13 მაისის N93 ბრძანებით დამტკიცებულია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტოს დებულება. აღნიშნული დებულების მე-3 მუხლის მიხედვით, სააგენტოს ფუნქციებია სახელმწიფოსა და ინვესტორს შორის ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების შესახებ ხელშეკრულებათა მომზადება და მოლაპარაკებების წარმოება; სახელმწიფოს სახელით ინვესტორისათვის ნავთობისა და გაზის ოპერაციების საწარმოებლად საჭირო ლიცენზიების გაცემა; საქართველოში ნავთობისა და გაზის ოპერაციებთან, ნავთობის გადამუშავებასთან, გაზის დამუშავებასთან, ტრანსპორტირებასთან, შეგროვებასთან და შენახვასთან დაკავშირებული ყველა საშუალების (მიწისზედა ან მიწისქვეშა საცავის, ტერმინალის, რეზერვუარის, მილსადენის, მოწყობილობის და ა.შ.) ზედამხედველობა და კონტროლი თავისი კომპეტენციის ფარგლებში; ნავთობისა და გაზის ოპერაციების სფეროში დადებული ხელშეკრულებების კომერციული პირობების ზედამხედველობა და სხვა. დებულების ანალიზიდან გამომდინარე ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტოს ნავთობისა და გაზის რესურსებით სარგებლობის პროცესში მომხმარებლებისა და მიმწოდებლების ურთიერთობის ზედამხედველობისა და ინვესტორებთან სახელმწიფოს პოზიციების წარმოდგენის პროცესში მნიშვნელოვანი ფუნქციები აქვს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით საქართველოს უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოთა განსაკუთრებულ გამგებლობას მიეკუთვნება ერთიანი ენერგეტიკული სისტემა და რეჟიმი. მოსარჩელის პოზიციით, აღნიშნული ფუნქციების გათვალისწინებით ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტოც მიჩნეული უნდა იქნეს საჯარო დაწესებულებად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმა შეზღუდვას აწესებს ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების გაცნობაზე, რომელიც შეიძლება ინახებოდეს „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრულ დაწესებულებებში. ზემოთ აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის კანონის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილ დაწესებულებათაგან საჯარო დაწესებულებად შეიძლება მიჩნეულ იქნეს: 1) ეროვნული არქივი და მისი ტერიტორიული ერთეულები; 2) საქართველოს ეროვნული მუზეუმი; 3) გიორგი ჩუბინაშვილი სახელობის ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის ეროვნული კვლევითი ცენტრი; 4) გარემოს ეროვნული სააგენტო; 5) საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემია; 6) საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური; 7) საქართველოს სტანდარტებისა და მეტროლოგიის ეროვნული სააგენტო; 8) ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტო. ხოლო საჯარო დაწესებულებებად არ უნდა იქნეს მიჩნეული: საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქივი; კორნელი კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრი და კერძო არქივები. შესაბამისად, წინამდებარე სარჩელი შეეხება მხოლოდ საჯარო დაწესებულებებში არსებული ეროვნული საარქივო ფონდის მასალების გაცნობაზე დაწესებული შეზღუდვის კონსტიტუციურობის საკითხს. ამდენად, ვინაიდან სადავო ნორმატიული შინაარსის მიხედვით შეზღუდულია საჯარო ინფორმაციის მიღება საჯარო დაწესებულებებიდან, სადავო ნორმატიული შინაარსი, მსგავსად N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში სადავოდ გამხდარი ნორმებისა იწვევს იმავე კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევას.

ბ) შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს

იმის დასადგენად შეიცავს თუ არა სადავო ნორმატიული შინაარსი უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იწვევს თუ არა იდენტურ სამართლებრივ შედეგს, უნდა განვიხილოთ N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში გასაჩივრებული ნორმის მოქმედების პირობები. აღნიშნულ საკითხზე საუბარია გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-19 პარაგრაფში: „ამდენად, როცა პერსონალური მონაცემების დეპერსონალიზაცია შესაძლებელია, კანონი უშვებს სასამართლოს აქტების პერსონალური მონაცემების დაფარვის გზით გაცემას. ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ ამა თუ იმ გარემოების გამო დეპერსონალიზაცია შეუძლებელია - სასამართლოს აქტის გაცემა საერთოდ არ ხდება“. N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში სადავო ნორმით იზღუდებოდა არა მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილებების სრული ტექსტის გაცემა, არამედ სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში ასევე შეიძლებოდა საერთოდ შეზღუდულიყო სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე წვდომა, მათ შორის დეპერსპონიფიცირებული სახით. წინამდებარე საქმეში სადავო ნორმა სრულად ზღუდავს სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე წვდომას. მართალია N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში გასაჩივრებული ნორმების მოქმედების პირობები გარკვეულწილად განსხვავდება სარჩელში გასაჩივრებული ნორმისაგან (მაშინ როდესაც არსებობდა პირადი მონაცემების დეპერსონიფიცირების შესაძლებლობა, ნორმის მოქმედებით უფლების შეზღუდვის ნაკლებად მზღუდავი მექანიზმი იყო გათვალისწინებული), თუმცა N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში გასაჩივრებული სადავო ნორმა მათ შორის მოიცავდა უფლების მზღუდავ ისეთ საშუალებას და იწვევდა ისეთ სამართლებრივ შედეგს, როგორიც არსებობს წინამდებარე საქმეში გასაჩივრებულ ნორმის მოქმედების პირობებში. აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, სარჩელში გასაჩივრებული ნორმა შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებას და იწვევს იდენტურ შედეგს როგორც N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმა.

გ) არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა

სადავო ნორმატიული შინაარსის მიხედვით, აკრძალულია ეროვნულ საარქივო ფონდში დაცული ღია სასამართლო სხდომის შედეგად მიღებული სასამართლო აქტების სრული ტექსტის საჯარო ინფორმაციის სახით გაცემა მათი შექმნიდან 75 წლის განმავლობაში, თუ ეროვნულ არქივსა და იმ პირებს შორის შეთანხმებით, რომელთაც უშუალოდ ეხებათ ეს მასალები, უფრო მცირე ვადა არ არის დადგენილი. ამრიგად, სადავო ნორმა, მართალია, იმეორებს N1/4/693,857 გადაწყვეტილებით გათვალისწინებულ შეზღუდვას, თუმცა განსხვავებულია მისი მოქმედების ვადა - უვადო აკრძალვის ნაცვლად, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა 75 წლის ვადით, ან იმ ვადით, რომელიც განსაზღვრულია ეროვნულ არქივსა და იმ პირს შორის შეთანხმებით, რომელთაც უშუალოდ ეხებათ ეს მასალები. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმების იდენტურობის დასადგენად უნდა შეფასდეს, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის 75 ან მასზე ნაკლები წლის ვადით შეზღუდვასა და უვადო შეზღუდვას შორის სხვაობა არის თუ არა იმ ხარისხის, რომ გამორიცხავდეს ნორმების შინაარსობრივ მსგავსებას და განაპირობებდეს საკითხის არსებითი განხილვის ფორმატში შეფასების საჭიროებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „ამა თუ იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის საკითხის შეფასებისას შემზღუდველი ღონისძიების მოქმედების ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია და განაპირობებს უფლების შეზღუდვის ინტენსივობას. სადავო ნორმებს შორის შინაარსობრივი მსგავსებისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების „დამძლევი ნორმის“ იდენტიფიცირების პროცესში აღნიშნული ფაქტორის გავლენას განსაზღვრავს ის გარემოება, თუ რამ განაპირობა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ თავდაპირველი გადაწყვეტილებით ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა. კერძოდ, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა მოხდა უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების განსაკუთრებით ინტენსიური, ხანგრძლივი ხასიათის გამო, შესაძლებელია, უფრო ნაკლები ვადით დადგენილი შეზღუდვა კონსტიტუციის შესაბამისად იქნეს მიჩნეული“[9]. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ „მნიშვნელოვანია, ხანმოკლე შეზღუდვის დაწესებით უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა არსებითად იყოს შემცირებული და არ იყოს აცდენილი საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილ ფარგლებს. თუ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება აღარ არის აბსოლუტური, თუმცა მაინც საკმაოდ ხანგრძლივად და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილი სტანდარტის მიხედვით, კვლავ არაპროპორციულად მძიმედ ზღუდავს უფლებას, იგი მიიჩნევა იგივე შინაარსის ნორმად და ძალადაკარგულად იქნება ცნობილი კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების გარეშე“[10]. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, პირველ რიგში, დადგინდეს N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის დროს შეზღუდვის დროით ინტერვალსა და შეზღუდვის ინტენსივობას ჰქონდა თუ არა გადამწყვეტი მნიშვნელობა. N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი გახდა ის სამართლებრივი გარემოება, რომ სადავო ნორმით დაწესებული ბალანსი, ერთი მხრივ, საჯარო ინფორმაციით ხელმისაწვდომობასა და, მეორე მხრივ, პირადი ცხოვრების დაცვის ინტერესი არ შეესაბამებოდა საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებას. უფრო კონკრეტულად, N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში უფლების შეზღუდვის მაღალი ინტენსივობა უკავშირდებოდა არა დროით ფაქტორს, არამედ იმას, რომ სადავო ნორმა ბლანკეტურად შეზღუდავდა საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებას, მათ შორის, იმ შემთხვევებშიც, როდესაც სასამართლოს გადაწყვეტილების ღიაობის ინტერესი მნიშვნელოვნად აღემატება პერსონალურ მონაცემთა კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესს. ამდენად, N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში სადავოდ გამხდარი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობაზე გავლენა არ ჰქონია უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების ხასიათს, შესაბამისად წინამდებარე საქმეში გასაჩივრებული ნორმის მოქმედების დროებითობა არ უნდა იქნეს მიჩნეული ახალ სამართლებრივ გარემოებად, რაც განაპირობებდა საქმის ხელახალი განხილვის საჭიროებას. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ზღუდავს ღია სასამართლო სხდომაზე მიღებულ გადაწყვეტილებებზე ხელმისაწვდომობას უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად საქმის არსებითი განხილვის გარეშე საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) წინამდებარე სარჩელში გასაჩივრებულია ორი კანონქვემდებარე აქტი, რომლის გასაჩივრებასთან ერთად არ არის საჭირო გასაჩივრდეს მასზე ნორმატიული აქტების იერარქიაში მაღლა მდგომი ნორმა.

კერძოდ, „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესების და პირობების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 16 ოქტომბრის N428 დადგენილებით(შემდგომში „მთავრობის N428 დადგენილება“) დამტკიცებულია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესები და პირობები. აღნიშნული კანონქვემდებარე აქტზე იერარქიულად მაღლა მდგომ აქტს წარმოადგენს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საარქივო ფონდში დაცული დოკუმენტების გაცნობისათვის ან/და გაცემისათვის დადგენილი მომსახურების სახეობებისა და ვადების შესახებ საქართველოს კანონი. კერძოდ, კანონის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, სამინისტროს არქივში დაცული დოკუმენტების გაცნობისათვის ან/და გაცემისათვის დაწესებული მომსახურების საფასურების განაკვეთები, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის დაბრუნების წესები, ასევე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილებით. აღნიშნული მუხლის საფუძველზე საქართველოს მთავრობაზე მოხდა დელეგირება, რათა განსაზღვრულიყო სამინისტროს არქივში დაცული დოკუმენტების გაცნობისათვის მომსახურების საფასურის განაკვეთები, მომსახურების ვადა და სხვა, რაც განსაზღვრულია ზემოთ აღნიშნული მთავრობის N428 დადგენილებით. კანონი არ განსაზღვრავს მთავრობის N428 დადგენილების გასაჩივრებული ნორმებით მოწესრიგებულ საკითხებს. ამდენად, მთავრობის N428 დადგენილების გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომ ნორმატიულ აქტზე მსჯელობის გარეშე. გარდა ამისა, სადავო ნორმის მოწესრიგების საგანს არ წარმოადგენს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მნიშვნელობის მქონე საკითხის განსაზღვრა. სადავო ნორმებით მოწესრიგებულია ტექნიკური მნიშვნელობის მქონე საკითხი და არ არსებობს კანონის გასაჩივრების აუცილებლობა.

გარდა ამისა, სარჩელში ასევე გასაჩივრებულია საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით (შემდგომში „მთავრობის N506 დადგენილება“) დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადების, რამდენიმე ნორმა. აღნიშნული აქტის იერარქიულად ზემდგომ აქტს წარმოადგენს ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ საქართველოს კანონი. აღნიშნული კანონის 22-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისთვის დაწესებული საფასურის ოდენობა, გადახდის წესი და პირობები, მომსახურების სახეობები და ვადები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილებით. „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, საქართველოს მთავრობაზე მოხდა უფლებამოსილების დელეგირება დაედგინა ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისთვის დაწესებული საფასურის ოდენობა, გადახდის წესი და სხვა. ხოლო მთავრობის N506 დადგენილებით მოხდა აღნიშნული საკითხების განსაზღვრა. თავის მხრივ „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ კანონი არ აწესრიგებს იმ საკითხებს, რომელიც მოწესრიგებულია საქართველოს მთავრობის N506 დადგენილების იმ ნორმებით, რომელიც დავის საგანს წარმოადგენს. შესაბამისად, მთავრობის N506 დადგენილების გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომ ნორმატიულ აქტზე მსჯელობის გარეშე. ამ შემთხვევაშიც სადავო ნორმის მოწესრიგების საგანს არ წარმოადგენს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მნიშვნელობის მქონე საკითხის განსაზღვრა. სადავო ნორმებით მოწესრიგებულია ტექნიკური მნიშვნელობის მქონე საკითხი და არ არსებობს კანონის გასაჩივრების აუცილებლობა.

სარჩელით ასევე გასაჩივრებულია ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესისა და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2016 წლის 10 აგვისტოს N169 ბრძანებით დამტკიცებული ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომლის მიხედვითაც, დოკუმენტის პირის გასხვისებაზე უარის საფუძვლებია სახელმწიფო საიდუმლოების, კომერციული და პირის პერსონალური ინფორმაციის დაცვა. აღნიშნული კანონქვემდებარე აქტის მიღების საფუძვლად მითითებულია „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-7 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც, ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესი და პირობები განისაზღვრება მინისტრის ბრძანებით. ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების გასხვისებაზე უარის თქმის საფუძვლები მითითებულია ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტში, რომელიც სარჩელით ასევე არის გასაჩივრებული. შესაბამისად, გასაჩივრებულია როგორც კანონი, ასევე კანონქვემდებარე აქტი,

მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებულ სხვა ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობაც შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომ ნორმატიულ აქტებზე მსჯელობის გარეშე.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,867 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, I-12.

[2] იქვე, II-51.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 17 დეკემბრის №2/16/1346 გადაწყვეტილება საქმეზე გოჩა გაბოძე და ლევან ბერიანიძე საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II-6.

[5] იხ. მითითება 6., II-12

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის N1/1/618 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი კეკენაძე, ნინო კვეტენაძე და ბესიკი გვენეტაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-12.

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 27 ივლისის N2/6/1216 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - მარინე მიზანდარი, გიორგი ჩიტიძე და ანა ჯიქურიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-20.

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 17 დეკემბრის N2/16/1346 განჩინება საქმეზე, გოჩა გაბოძე და ლევან ბერიანიძე საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II-12.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმების ანალიზი და სასარჩელო მოთხოვნა

მოსარჩელის მოთხოვნის ზუსტად ჩამოსაყალიბებლად მნიშვნელოვანია სისტემურად გაანალიზდეს სადავოდ გამხდარი თითოეული ნორმა.

1) მოსარჩელე სადავოდ ხდის „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმის მიხედვით, შეზღუდულია დაშვება მოქალაქეთა პერსონალური მონაცემების შემცველ დოკუმენტებთან, გარდა მოქალაქეთა საკუთრების უფლების შემცველი დოკუმენტებისა, აგრეთვე სხვა პირთა დაშვება სისხლის სამართლის პროცესის მასალებთან - მათი შექმნიდან 75 წლის განმავლობაში, თუ ეროვნულ არქივსა და იმ პირს შორის შეთანხმებით, რომელთაც უშუალოდ ეხებათ ეს მასალები უფრო მცირე ვადა არ არის დადგენილი. სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა შეგვიძლია დავყოთ 2 კატეგორიად. შეზღუდვა, რომელიც უკავშირდება: 1) მოქალაქეთა პერსონალური მონაცემების შემცველ დოკუმენტებს; 2) სისხლის სამართლის პროცესის მასალებთან - მათი შექმნიდან 75 განმავლობაში (გარდა გამონაკლისი შემთხვევისა). სადავო ნორმის მიხედვით შეზღუდვა არ ვრცელდება მოქალაქეთა საკუთრების უფლების შემცველ დოკუმენტებზე. ამავე კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, პირის პერსონალური მონაცემები გაიცემა ამ მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტისა და „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად. თავის მხრივ „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტები განმარტავს რას შეიძლება წარმოადგენდეს პერსონალური მონაცემები. კერძოდ, პერსონალური მონაცემია ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც უკავშირდება იდენტიფიცირებულ ან იდენტიფიცირებად ფიზიკურ პირს. პირი იდენტიფიცირებადია, როდესაც შესაძლებელია მისი იდენტიფიცირება პირდაპირ ან არაპირდაპირ, კერძოდ, საიდენტიფიკაციო ნომრით ან პირის მახასიათებელი ფიზიკური, ფიზიოლოგიური, ფსიქოლოგიური, ეკონომიკური, კულტურული ან სოციალური ნიშნებით. ხოლო განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემებს განეკუთვნება ისეთი მონაცემი, რომელიც დაკავშირებულია პირის რასობრივ ან ეთნიკურ კუთვნილებასთან, პოლიტიკურ შეხედულებებთან, რელიგიურ ან ფილოსოფიურ მრწამსთან, პროფესიულ კავშირში გაწევრებასთან, ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან, სქესობრივ ცხოვრებასთან, ნასამართლობასთან, ადმინისტრაციულ პატიმრობასთან, პირისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებასთან, პირთან საპროცესო შეთანხმების დადებასთან, განრიდებასთან, დანაშაულის მსხვერპლად აღიარებასთან ან დაზარალებულად ცნობასთან, აგრეთვე ბიომეტრიული და გენეტიკური მონაცემები, რომლებიც ზემოაღნიშნული ნიშნებით ფიზიკური პირის იდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა. ამდენად, ხსენებული სადავო ნორმები ადგენენ შეზღუდვას ეროვნულ საარქივო ფონდში დაცულ საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე, რომელიც შეიცავს პერსონალურ მონაცემებს ან რომელიც წარმოადგენს სისხლის სამართლის მასალებს.

მოსარჩელის პოზიციით „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ბლანკეტურად აწესებს შეზღუდვას მოქალაქეთა პირადი მონაცემების შემცველი დოკუმენტების ხელმისაწვდომობასა და სისხლის სამართლის საქმეებზე იმის შეფასების გარეშე, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, საჯარო ხელმისაწვდომობის უფლება უფრო მომეტებულ საჯარო ინტერესს ატარებს თუ პირის პერსონალურ მონაცემთა დაცვა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს.

2) მოსარჩელე ასევე სადავოდ ხდის „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. „პერსონალურ მონაცემთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი აწესრიგებს გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემთა დაცვის საკითხებს. სადავო ნორმის მიხედვით, გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემები შეიძლება გამჟღავნდეს ისტორიული, სტატისტიკური და კვლევითი მიზნებისათვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც გარდაცვლილმა პირმა წერილობითი ფორმით აკრძალა მათი გამჟღავნება. როგორც უკვე აღინიშნა, „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით აკრძალულია პერსონალური მონაცემების შემცველი დოკუმენტების გამჟღავნება, ხოლო „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის მე-5 ნაწილი პერონალური მონაცემების გამჟღავნებაზე აწესებს გამონაკლისს, იმ შემთხვევაში თუ პირი გარდაცვლილია და მას წერილობით არ აუკრძალავს მონაცემების გამჟღავნება. საერთო სასამართლოების პრაქტიკის მიხედვით პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე, კვლევითი მიზნებისთვის გარდაცვლილი პირის მონაცემების გამჟღავნება შესაძლებელია მაშინ, თუ გარდაცვალების ფაქტი შესაბამის მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, უტყუარად იქნება დადასტურებული. ხოლო მტკიცების ტვირთი ეკისრება განმცხადებელს, რომელმაც ადმინისტრაციულ ორგანოს უნდა წარუდგინოს იმ ფიზიკური პირების გარდაცვალების დამადასტურებელი მტკიცებულებები, რომელთა პერსონალურ მონაცემთა გამჟღავნებასაც ითხოვს (თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 28 იანვრის საქმე N3/953-18, პარაგრაფი 6.4(იხ დანართი 3.)) მოსარჩელისთვის პრობლემას არ წარმოადგენს ის, რომ ზოგადად ისტორიული, სტატისტიკური და კვლევითი მიზნებისთვის გარდაცვლილ პირთა შესახებ მონაცემების გაცემა შესაძლებელია. მოსარჩელისთვის პრობლემას წარმოადგენს ის, რომ: 1. ისტორიული, სტატისტიკური, კვლევითი მიზნებისთვის გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემთა გამჟღავნება აკრძალულია ბლანკეტურად იმ შემთხვევაში, როდესაც პირმა წერილობით აკრძალა მონაცემთა გამჟღავნება; 2. პირის გარდაცვალების შესახებ ფაქტის მტკიცება წარმოადგენს განმცხადებლის მტკიცების ტვირთს.

3) მოსარჩელე სადავოდ ხდის ასევე საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესების და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 16 ოქტომბრის N428 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესები და პირობების მე-2 მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ცხრილის N5 ჰორიზონტალური გრაფის „ბ“ და „გ“ მონაცემებსა და საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადების პირველი პუნქტით დადგენილი ცხრილის N10 ჰორიზონტალური გრაფის “ე.ა“ „.ე.ბ“ და „ე.გ“ მონაცემებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს მთავრობის N506 დადგენილების სადავოდ გამხდარი ნორმები განსაზღვრავს საქართველოს ეროვნულ არქივში დაცული დოკუმენტებით სარგებლობის მიზნით გაწეული მომსახურებისათვის მისი სახეობების მიხედვით დაწესებულ საფასურებს. კერძოდ XX საუკუნის დოკუმენტის 1 გვერდისათვის ქსეროპირის გადაღებისა და დამოწმებისათვის განსაზღვრულია 60 თეთრიანი საფასური განაცხადის შეტანიდან 24 საათის შემდეგ გაცემისათვის, ხოლო განაცხადის შეტანის დღეს გაცემისათვის საფასურის ოდენობა შეადგენს 1 ლარს. ხოლო XIX საუკუნის დოკუმენტების 1 გვერდის ქსეროპირის გადაღება დამოწმების საფასური განაცხადის შეტანიდან 24 საათის შემდეგ გაცემისათვის შეადგენს 3 ლარს, განაცხადის შეტანის დღეს გაცემისათვის კი 5 ლარს. რაც შეეხება მთავრობის N428 დადგენილების გასაჩივრებულ ნორმებს, შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივში დაცული დოკუმენტებით სარგებლობის მიზნით გაწეული მომსახურებისათვის მისი სახეობების მიხედვით დაწესებულია შემდეგი საფასურის განაკვეთები: 1 გვერდიანი დოკუმენტის გადასაღებად მომზადებისთვის განაცხადის შეტანიდან 24 საათის განმავლობაში საფასური შეადგენს 3 ლარს, ხოლო განაცხადის შეტანის დღეს გაცემისათვის 4 ლარს. დოკუმენტის ელექტრონულ მატარებელზე გადატანის (სკანირება, ციფრული აპარატით გადაღება) შემთხვევაში განაცხადის შეტანიდან 24 საათის განმავლობაში 1 გვერდის გაცემისთვის საფასური შეადგენს 3 ლარს, ხოლო განაცხადის შეტანის დღეს გაცემისთვის 4 ლარს. მოსარჩელის პოზიციით, აღნიშნული ნორმებით დადგენილი საფასურები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს, ვინაიდან საჯარო ინფორმაციის გაცემისთვის დაწესებული შეუსაბამოდ მაღალი მოსაკრებელი, რომლის საფასურიც აღემატება საჯარო ინფორმაციის გაცემისთვის საჭირო ფაქტობრივ ხარჯებს წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე დაწესებულ გაუმართლებელ ბარიერს.

4) მოსარჩელე კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით სადავოდ ხდის საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადების მე-18 პუნქტს. სადავო ნორმის მიხედვით მკვლევართა სამკითხველო დარბაზში მომსახურებისათვის საფასურის 50%-ის გადახდის შეღავათით სარგებლობენ მოსწავლეები, სტუდენტები, პენსიონერები და სამეცნიერო ხარისხის მქონე პირები. მოსარჩელე თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით არ დავობს იმასთან დაკავშირებით, რომ შეღავათით სარგებლობენ მოსწავლეები, სტუდენტები და პენსიონერები. მოსარჩელის პოზიციით არაკონსტიტუციურია სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც მკითხველთა სამკითხველო დარბაზში მომსახურებისთვის საფასურის 50%-იანი შეღავათით სარგებლობისგან გამორიცხული არიან პირები, რომლებიც ახორციელებენ სამეცნიერო-აკადემიურ საქმიანობას, თუმცა არ გააჩნიათ სამეცნიერო ხარისხი.

5) ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესისა და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2016 წლის 10 აგვისტოს N169 ბრძანებით დამტკიცებული ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

აღნიშნული ნორმა განსაზღვრავს ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესსა და პირობებს. მე-5 მუხლის მიხედვით დადგენილია საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისებაზე უარის თქმის საფუძვლები. სადავო ნორმის მიხედვით ასეთ საფუძვლად გათვალისწინებულია სახელმწიფო საიდუმლოების, კომერციული და პირის პერსონალური ინფორმაციის დაცვის საკითხები.

მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ეროვნულ საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისებაზე უარის თქმის საფუძვლად ბლანკეტურად განსაზღვრავს პირის პერსონალური ინფორმაციის დაცვას, იმის შეფასების გარეშე ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში საჯარო ხელმისაწვდომობის უფლება უფრო მომეტებულ საჯარო ინტერესს ატარებს თუ პირის პერსონალურ მონაცემთა დაცვა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს.

სარჩელში თითოეული ნორმის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებული პოზიცია წარმოდგენილი იქნება ცალ-ცალკე.

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლებრივი სფერო

საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება მნიშვნელოვნადაა დაკავშირებული ისეთ უფლებასთან, როგორიცაა აზრის გამოხატვის თავისუფლება. სამოქალაქო საზოგადოება ხელისუფლების საქმიანობას ვერ შეაფასებს და პოზიციას ვერ დააფიქსირებს თუკი მას შესაძლებლობა არ ექნება ხელი მიუწვდებოდეს საჯარო ინფორმაციაზე. სახელმწიფოს ოფიციალურ დოკუმენტებში დაცულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლება უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ეფექტურ მონაწილეობას ხელისუფლების განხორციელების პროცესში, რაც წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის უმთავრეს მოთხოვნას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ისინი, პრაქტიკულად, ყველა კონსტიტუციური ნორმის, მათ შორის დანარჩენი კონსტიტუციური პრინციპების საფუძველს წარმოადგენენ. ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა“[1]. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფოს ოფიციალურ დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობა დაინტერესებულ პირს შესაძლებლობას აძლევს, გამოიკვლიოს მისთვის საინტერესო საჯარო მნიშვნელობის საკითხები, დასვას კითხვები, განიხილოს, რამდენად ადეკვატურად ხორციელდება საჯარო ფუნქციები და თავად იყოს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე გადაწყვეტილებების მიღებისა და იმპლემენტაციის პროცესის აქტიური მონაწილე. ინფორმაციის ღიაობა ხელს უწყობს სახელმწიფო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულების ამაღლებასა და საქმიანობის ეფექტიანობის ზრდას[2]. თავის მხრივ ღია მმართველობა კი არსებითად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო დაწესებულებებსა და მოქალაქეებს შორის ნდობის განსამტკიცებლად, სამართალდარღვევების (მაგალითად, კორუფცია, ნეპოტიზმი, საბიუჯეტო სახსრების არამიზნობრივი ხარჯვა) პრევენციისა და არსებული დარღვევების დროულად გამოსავლენად.[3]

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებასთან დაკვშირებით ყოველთვის ერთგვაროვანი არ ყოფილა. 2008 წლის 30 წლის ოქტომბრის N2/3/406,408 გადაწყვეტილებაში სასამართლომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც შეეხებოდა პიროვნების ჯანმრთელობას, ფინანსებს და სხვა კერძო საკითხებს გამორიცხა კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფეროდან[4]. აღნიშნული მიდგომა დაძლეულ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ 2018 წლის 14 დეკემბერს N3/1/752 გადაწყვეტილებით. წინამდებარე დავის მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია ყურადღება მივაქციოთ თუ რა არგუმენტაციაზე დაყრდნობით დაძლია სასამართლომ წინარე პრაქტიკა: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი ვერ გაიზიარებს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილებაში გამოხატულ პოზიციას, რომლის თანახმადაც, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტი „„ტაბუს ადებს“ ინფორმაციას მისი კერძო სფეროსადმი კუთვნილების ნიშნით“. საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არ მოითხოვს, რომ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია პირის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან, სრულად დახურული უნდა იყოს. პირიქით, ამავე კონსტიტუციურ დებულებაში მითითებულია ამ უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობაზე - კანონით დადგენილი შემთხვევებში, როდესაც ეს აუცილებელია „სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად“. შესაბამისად, შესაძლებელია, ეს უფლება სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავადაც შეიზღუდოს. იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი ითხოვს სხვა პირის კერძო საკითხებთან დაკავშირებულ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას, ერთმანეთს უპირისპირდება საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტით გარანტირებული უფლებები, რომელთა კონფლიქტის საკითხი ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, ამ უფლებების დაბალანსების გზით, თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად უნდა გადაწყდეს.[5] ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია პირის უფლება, მიიღოს ოფიციალურ დოკუმენტებში არსებული, მათ შორის, ისეთი ინფორმაციაც, რომელიც უკავშირდება სხვა პირის ჯანმრთელობას, ფინანსებს ან სხვა კერძო საკითხებს. აღნიშნული უფლებისა და საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების კონკურენცია კი ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში უნდა გადაწყდეს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.

ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი პრაქტიკის მიხედვით, ინფორმაციის თავისუფლების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა სახეზეა მაშინ, როდესაც სადავო ნორმები ზღუდავს სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ ინფორმაციაზე, მათ შორის, სხვა პირის შესახებ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობას.

თავი I

„ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტისა და „ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტის პირის გასხვისების წესისა და პირობების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2016 წლის 10 აგვისტოს N169 ბრძანებით დამტკიცებული ეროვნული საარქივო ფონდის დოკუმენტების პირის გასხვისების წესისა და პირობების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

როგორც უკვე აღინიშნა, „ეროვნული საარქივო ფონდისა და ეროვნული არქივის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული დოკუმენტები შეიძლება ინახებოდეს რამდენიმე დაწესებულებაში. მოსარჩელემ უკვე დაასაბუთა თუ რომელი დაწესებულებები წარმოადგენს საჯარო დაწესებულებებს და სასარჩელო მოთხოვნაც აღნიშნულ დაწესებულებებში არსებულ საარქივო მასალების შეზღუდვას დაუკავშირა. ამასთან, ვინაიდან სადავო ნორმების მიხედვით, დაწესებულია შეზღუდვა ისეთი დოკუმენტების გაცნობაზე, რომელიც შეიცავს პერსონალურ მონაცემებს ან წარმოადგენს სისხლის სამართლის პროცესის მასალებს, სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა. იმისათვის, რომ ჩარევა იყოს გამართლებული თითოეული შეზღუდვა უნდა აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების ტესტს, კერძოდ, უნდა გააჩნდეს ლეგიტიმური მიზანი და უნდა წარმოადგენდეს ­ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას.

1. ლეგიტიმური მიზანი

სადავო ნორმებით დაწესებულია შეზღუდვა იმ ოფიციალური დოკუმენტების გაცნობაზე, რომელიც შეიცავს მოქალაქეთა პერსონალურ მონაცემებს და განეკუთვნება სისხლის სამართლის პროცესის მასალებს. სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად შესაძლოა დასახელდეს მოქალაქეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პერსონალური მონაცემების დაცვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების კომპონენტების, მათ შორის, პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისაგან დაცვა ნამდვილად არის ის ღირებული ლეგიტიმური მიზანი, რომლის უზრუნველსაყოფადაც შესაძლებელია, შეიზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლება“[6]. გარდა ამისა, ასევე შესაფასებელია სისხლის სამართლის პროცესის მასალებზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად შეიძლება თუ არა დასახელდეს გამოძიების ინტერესების დაცვა. მოპასუხემ დაზარალებულისთვის საქმის მასალების ასლების გადაცემის შეზღუდვის გამამართლებლად მსგავსი ინტერესი დაასახელა საქმეზე „კონსტანტინე გამსახურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“(შემდეგში ე.წ „გამსახურდიას საქმე“). თუმცა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ წინამდებარე საქმე მნიშვნელოვნად განსხვავდება გამსახურდიას საქმისგან. თუკი გამსახურდიას საქმეში დაზარალებულს სისხლის სამართლის საქმის მასალებზე წვდომა ეზღუდებოდა მიმდინარე საქმეზე და მართლაც არსებობდა საფრთხე ინფორმაციის გასაჯაროებით ზიანი მისდგომოდა გამოძიების ინტერესებს, წინამდებარე საქმეში მსგავსი ინტერესი არ არსებობს, რადგან ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული სისხლის სამართლის პროცესის ის მასალები, რომელზეც სადავო ნორმით დაწესებულია შეზღუდვა უკვე დასრულებულ საქმეებს წარმოადგენს. მეტიც, აღარ არსებობს ის ორგანო, რომელიც აღნიშნული საქმეების გამოძიებას ახორციელებდა და აღარც სახელმწიფო (საბჭოთა კავშირი), რომლის ინტერესსაც წარმოადგენდა დანაშაულის გამოძიება. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად უნდა მივიჩნიოთ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პირადი მონაცემების დაცვის ინტერესი.

2. გამოსადეგობა

იმისთვის, რომ შეზღუდვამ დააკმაყოფილოს კონსტიტუციის მოთხოვნები და იყოს თანაზომიერი, აუცილებელია, შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენებით შესაძლებელი იყოს სახელმწიფოს მიერ დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვის მიზანია პერსონალურ მონაცემთა სუბიექტის პირადი ცხოვრებისა და პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის დაცვა. სადავო ნორმები აწესებს შეზღუდვას იმ საარქივო დოკუმენტების გაცნობაზე, რომელიც პირადი ინფორმაციის შემცველია და წარმოადგენს სისხლის სამართლის პროცესის მასალებს. ამდენად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა მიმართულია ეროვნულ ფონდს მიკუთვნებული დოკუმენტებში პერსონალური მონაცემების დაცვისკენ და ემსახურება მათზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის მიზანს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიება უნდა მივიჩნიოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებად.

3. აუცილებლობა

უფლების შეზღუდვა ასევე უნდა აკმაყოფილებდეს აუცილებლობის მოთხოვნას, რომლის თანახმადაც სახელმწიფოს მიერ შერჩეული მექანიზმი უნდა იყოს უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, რომლითაც არსებულის მსგავსი ეფექტურობით იქნება შესაძლებელი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა. შესაბამისად, უნდა გაირკვეს, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა ხომ არ არის იმაზე ფართო, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისთვის არის აუცილებელი და ხომ არ არსებობს სხვა ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, რომელიც შესაძლებელს გახდიდა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

როგორც უკვე ითქვა, სადავო ნორმების მიზანს წარმოადგენს იმ პირის პერსონალური მონაცემების დაცვა, რომლის შესახებაც არსებობს ჩანაწერები საარქივო დოკუმენტებში. ამასთან, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ მაშინ როდესაც პირს არ აქვს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვის ინტერესი, არ არსებობს ეროვნულ ფონდს მიკუთვნებული დოკუმენტების პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის მოტივით დაცვის საჭიროება. შესაბამისად, უნდა შეფასდეს სადავო ნორმები რამდენად ითვალისწინებს მექანიზმს, რომ იმ პირებმა, რომელთაც არ აქვთ პირადი ინფორმაციის დაცვის ინტერესი საჯარო გახადონ მათ შესახებ არსებული ინფორმაცია. აღნიშნული მექანიზმის არსებობა კი გამორიცხავდა სადავო ნორმებით დაწესებულ შეზღუდვის გავრცელებას ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც არ არსებობს სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვის გამამართლებელი ლეგიტიმური მიზნის დაცვის საჭიროება.

სადავო ნორმების მიხედვით, შეზღუდულია სისხლის სამართლის პროცესის მასალებზე წვდომა მათი შექმნიდან 75 წლის განმავლობაში, თუ ეროვნულ არქივსა და იმ პირებს შორის შეთანხმებით, რომელთაც უშუალოდ ეხებათ ეს მასალები, უფრო მცირე ვადა არ არის დადგენილი. საკანონმდებლო ნორმა იძლევა იმის თქმის შესაძლებლობას, რომ პირსა და ეროვნულ არქივს შორის შესაძლოა დაიდოს შეთანხმება, რომლის მიხედვითაც 75 წლიანი შეზღუდვის ვადა საერთოდ არ იქნება განსაზღვრული. შესაბამისად, შეზღუდვა ეროვნულ არქივთან დადებული შეთანხმების სახით ითვალისწინებს მექანიზმს, რომ იმ პირის მიერ, რომელსაც არ აქვს ინტერესი საკუთარი პერონალური მონაცემების დაცვაზე, შესაძლებლობა ჰქონდეს საჯარო გახადოს მის შესახებ არსებული სისხლის სამართლის პროცესის მასალები. ასეთი შეთანხმებით კი მის შესახებ არსებული ინფორმაცია საჯარო გახდება ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის. აღნიშნული მექანიზმის არსებობა კი შეზღუდვას აქცევს აუცილებელ საშუალებად, რადგანაც ის იცავს პერსონალურ მონაცემებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სუბიექტს გააჩნია ამის ინტერესი, ხოლო მაშინ როდესაც მსგავსი ინტერესი არ არსებობს, ნორმა ითვალისწინებს შესაძლებლობას საჯარო ინფორმაციის გასაჯაროების სახით და ასეთ შემთხვევაში აღარ არსებობს შეზღუდვაც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით სისხლის სამართლის პროცესებზე დადგენილი შეზღუდვა წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პერსონალური მონაცემების დაცვის აუცილებელ საშუალებას.

გარდა აღნიშნულისა, სადავო ნორმით ასევე დაწესებულია შეზღუდვა ისეთი დოკუმენტების სრულად გაცნობაზე, რომელიც შესაძლოა არ იყოს სისხლის სამართლის პროცესის მასალები, თუმცა შეიცავდეს პერსონალურ მონაცემებს. ასეთ შემთხვევაში „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის „ა“ პუნქტი დაინტერესებულ პირს აძლევს შესაძლებლობას მონაცემთა სუბიექტის თანხმობის შემთხვევაში მიიღოს პერსონალური მონაცემების შემცველი ოფიციალური დოკუმენტები. თუმცა, კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული მონაცემთა კონფიდენციალობის დაცვის შესახებ სუბიექტის ინტერესის იდენტიფიცირების მოქნილი მექანიზმი. კერძოდ, პირმა რომელსაც არ აქვს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი, ან სურვილი აქვს საჯარო გახადოს აღნიშნული ინფორმაცია, არსებული კანონმდებლობის გათვალისწინებით თანხმობა უნდა გასცეს ინდივიდუალურ შემთხვევაში. ხოლო მეორე მხრივ, იმ განმცხადებლებს, რომელსაც სურთ აღნიშნული პირისგან მიიღონ თანხმობა, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში უნდა მიმართონ თანხმობის გაცემის თხოვნით. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილებაში იმსჯელა მსგავს საკითხზე, რომელიც წინამდებარე საქმისთვის რელევანტური არგუმენტია. კერძოდ, სასამართლოს უნდა დაედგინა სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვის მიუხედავად „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის საფუძველზე გათვალისწინებული მექანიზმით მონაცემების მოპოვების შესაძლებლობა სუბიექტის თანხმობის არსებობის შემთხვევაში რამდენად აკმაყოფილებდა აუცილებლობის კრიტერიუმებს. სასამართლომ გადაწყვეტილების 32-ე პარაგრაფში აღნიშნა, რომ „იმის გათვალისწინებით, რომ დასახელებული ინფორმაციის მოპოვებით დაინტერესებულ პირთა წრე განუსაზღვრელია, არსებული საკანონმდებლო მოწესრიგების პირობებში ფაქტობრივად არსებობს შესაძლებლობა, რომ გაცნობიერებული გადაწყვეტილების მიღების უნარის მქონე პერსონალური მონაცემების სუბიექტს არ ჰქონდეს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვის ინტერესი, თუმცა ამის შესახებ არ იყოს ცნობილი ყველა დაინტერესებული პირისთვის. უფრო მეტიც, სასამართლოს გადაწყვეტილების ასლის მიღების მსურველი პირისთვის, როგორც წესი, არ არის ცნობილი სასამართლოს აქტში ასახული პერსონალური მონაცემის სუბიექტის ვინაობა. შესაბამისად, არსებული სისტემის ფარგლებში სასამართლოს გადაწყვეტილების სრული ტექსტის მოპოვება ფაქტობრივად შეუძლებელი ხდება, მათ შორის, იმ შემთხვევებში, როდესაც პერსონალური მონაცემების სუბიექტებს არ გააჩნიათ პირადი ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი“. სასამართლომ ასევე გონივრულად მიიჩნია ისეთი მექანიზმის შექმნა, რომლის პირობებშიც საჯარო დაწესებულების მიერ შეძლებისდაგვარად დადგინდება, რამდენად გააჩნია პირს საკუთარი პერსონალური ინფორმაციის დაცვის ინტერესი. ასეთ მექანიზმად კი განიხილა სასამართლოს მიერ იმის გამორკვევა აქვს თუ არა სუბიექტს პირადი ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის სურვილი. აღნიშნული არგუმენტის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ისეთ შემთხვევებშიც ზღუდავდა საჯარო დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობას, როდესაც უშუალოდ იმ პირს, ვის შესახებაც არსებობდა ეს ინფორმაცია გაცნობიერებულად უარი ჰქონდა ნათქვამი მათ დაცვაზე.

წინამდებარე შემთხვევაში მოსარჩელე ასეთ მექანიზმად განიხილავს ორ შემთხვევას. პირველი, ეროვნულმა არქივმა საკუთარი ინიციატივით გადაამოწმოს პირის ინტერესი - აქვს თუ არა მას მის შესახებ არსებული პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის შენარჩუნების ინტერესი. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ეროვნულ ფონდს მიკუთვნებული ოფიციალური დოკუმენტები, რომელიც ეხება საბჭოთა კავშირის მმართველობის პერიოდს, ხასიათდება იმით, რომ მათი შექმნიდან ხანგრძლივი პერიოდია გასული. შესაბამისად, არსებობს ალბათობა, რომ ის პირები, რომელთა პერსონალური მონაცემების დაცვაც ხდება, იყვნენ გარდაცვლილები. ამასთან, დროის გასვლასთან ერთად აღნიშნული ალბათობა თანდათან მატულობს. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის მე-5 ნაწილის მიხედვით, კი ისტორიული, კვლევითი და სტატისტიკური მიზნებისთვის გარდაცვლილი პირის შესახებ პერსონალური მონაცემების შემცველი ინფორმაცია შესაძლოა გასაჯაროვდეს. ამდენად, თუკი ეროვნული არქივი, საკუთარი ინიაციატივით, აღმოაჩენს რომ პირი, ვის შესახებ არსებული ინფორმაციაც არის მოთხოვნილი, გარდაცვლილია, მან „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ კანონით დადგენილი წესით, საჯაროდ ხელმისაწვდომი უნდა გახადოს ეს მონაცემი. მეორე შემთხვევაში შესაძლოა კანონმდებლობით დაწესდეს გარკვეული დრო, როდესაც იმ პირებს, ვისაც სურვილი აქვთ მათი პერსონალური ინფორმაცია საიდუმლოდ დარჩეს, მიმართონ შესაბამის ორგანოებს, ხოლო ვადის გასვლის შემდეგ ყველა ინფორმაცია ჩაითვალოს საჯარო ინფორმაციად. ასეთ მექანიზმს მიმართა უკრაინამ კანონის მიღებით, რომელიც ეხება 1917-1991 წლების პერიოდში არსებულ რეპრესიული ტოტალიტარული დაწესებულებების არქივებზე წვდომას[7]. კერძოდ, აღნიშნული კანონის მიხედვით, რეპრესირებულ ადამიანებს, კანონის ამოქმედებიდან ერთი წლის განმავლობაში, უფლება აქვთ მიმართონ არქივის ადმინისტრაციას, არქივში დაცული დოკუმენტების დახურვასთან დაკავშირებით. ხოლო თუკი აღნიშნული პიროვნება გაუშვებს ერთ წლიან ვადას, მის შესახებ არსებული ინფორმაცია არ საჯაროდ ხელმისაწვდომია. სახელმწიფოს შეუძლია აირჩიოს როგორც პირველი, ასევე მეორე მექანიზმი, თუმცა ცალსახაა, რომ სადავო ნორმები არ ითვალისწინებენ ისეთ მექანიზმს, რომლის პირობებშიც ინფორმაციით დაინტერესებული პირებისთვის ცნობილი იქნება იმ პირთა შესახებ, რომლებიც უარს გამოთქვამენ საკუთარი პერსონალური მონაცემების საიდუმლოდ შენახვის შესახებ. მეტიც, დაწესებული შეზღუდვით განმცხადებლისთვის ისიც კი არაა ცნობილი, ვის ეკუთვნის ინფორმაცია, რათა მასთან შეამოწმოს, გააჩნია თუ არა პირს მისი პერსონალური მონაცემების საიდუმლოდ შენახვის ინტერესი და ასეთის არ არსებობის შემთხვევაში მიიღოს თანხმობა საჯარო ინფორმაციის მიღებაზე. ამდენად, ვინაიდან სადავო ნორმები ზემოთ განხილულ შემთხვევებზეც აწესებენ შეზღუდვას, ისინი არ უნდა იქნენ მიჩნეული მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებად და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნენ ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

რაც შეეხება ისეთ შემთხვევებს, როდესაც პერსონალური მონაცემების სუბიექტს არ სურს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის საჯაროდ გამოცხადება, აღნიშნულ ნაწილში სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვა წარმოადგენს აუცილებელ საშუალებას, ხოლო მათი კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს იმის მიხედვით შეზღუდვა აკმაყოფილებს თუ არა პროპორციულობის მოთხოვნებსაც.

4. პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

იმისათვის სადავო ნორმა იყოს კონსტიტუციური, ის ასევე უნდა პასუხობდეს პროპორციულობის კრიტერიუმს, რაც ნიშნავს იმას, რომ სადავო ნორმებით დაწესებულმა შეზღუდვით დაცულმა ლეგიტიმურმა ინტერესმა უნდა გადაწონოს მეორე მხარეს არსებული შეზღუდული ინტერესი. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებით ერთ მხარეს დგას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისა და პერსონალური მონაცემების დაცვის ინტერესი, ხოლო მეორე მხარეს ისეთი ღირებული ინტერესი როგორიცაა საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა. სარჩელის მიზნებისთვის კი უნდა შეფასდეს რამდენად აკმაყოფილებს სადავო ნორმებით დაწესებული ბალანსი პროპორციულობის კრიტერიუმებს.

აღნიშნული საკითხის გამოსარკვევად მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ის თუ რა მიზნით ითხოვდა მოსარჩელე საჯარო ინფორმაციას. მოსარჩელე არის ისტორიკოსი, რომელიც წლების განმავლობაში იკვლევს საბჭოთა ტოტალიტარულ წარსულს, რომლითაც ცდილობს საბჭოთა მემკვიდრეობის გააზრებას და თავისუფალი სააზროვნო და სადისკუსიო სივრცის შექმნას. ხოლო ის ორგანიზაცია, რომლის ფარგლებშიც მოსარჩელე ახორციელებს კვლევით საქმიანობას, ა(ა)იპ „საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია“ ხელს უწყობს საქართველოში მეხსიერების კულტურის განვითარებას და ახალისებს საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფების მონაწილეობას კვლევასა და უახლესი ისტორიის შესწავლა-გააზრებაში. ზოგადად პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში არქივების ღიაობის საკითხი აქტუალურია და შესაბამისად განსხვავებულია სახელმწიფოების მიდგომაც აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით. საბჭოთა კავშირის რღვევის შემდგომ, ინფორმაციაზე წვდომა, არქივების გახსნა და საარქივო დოკუმენტების გასაჯაროება საშუალებას აძლევს საზოგადოებას, გაეცნოს და გაიაზროს ისტორია და ტოტალიტარული წარსული. კიდევ უფრო მეტად ეს საკითხი წინ იწევს ისეთ ქვეყნებში, სადაც საარქივო დოკუმენტების საფუძველზე ხდება საბჭოთა რეჟიმის მსხვერპლთა იდენტიფიცირება და მათი სამართლებრივი რეაბილიტაცია. გარდა ამისა, რეპრესიების ისტორიის მეცნიერული კვლევა და გააზრება უმნიშვნელოვანესია იმისთვისა, რომ მოქალაქეებმა აღარ დაუშვან ტოტალიტარული და რეპრესიული სისტემების აღმოცენება. ტოტალიტარული წარსულის კვლევა კი რთული და, ზოგიერთ შემთხვევაში, შეუძლებელიც კია საარქივო დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობის გარეშე. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის პროპორციულობის საკითხი უნდა გაანალიზდეს ტოტალიტარული წარსულის კვლევის ჭრილში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი იცავს პირის შესახებ საჯარო დაწესებულებაში არსებული ნებისმიერი ინფორმაციის კონფიდენციალობას - როგორიც შეიძლება იყოს მისი საცხოვრებელი ადგილი, საკონტაქტო მონაცემები, ასაკი, სქესი და ა.შ. ამასთან, საჯარო დაწესებულებებში არსებული პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ყველა სახის ინფორმაცია და მონაცემი არ სარგებლობს დაცვის თანაბარი გარანტიით. მართალია, პირის შესახებ ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული მონაცემები: ვინ არის ეს პირი, რა ინფორმაციას შეიცავს ეს მონაცემები, რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ამ მონაცემების დაცვას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვისათვის და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, განსხვავდება დატვირთვით და დაცვის საჭიროებით, ამავდროულად, კონფიდენციალობის დაცვის ინტერესი ნებისმიერ ყოფითი დანიშნულების ინფორმაციასთან დაკავშირებით არ არის მაღალი. გარდა ამისა, ინფორმაციის კონფიდენციალობის დაცვის ხარისხი იცვლება იმის მიხედვით, თუ რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას პირადი ცხოვრების უფლებისათვის. მისი დაცვის ინტერესი იზრდება პირადი ცხოვრების უფლებაზე ინფორმაციის გამჟღავნებით გამოწვეული ნეგატიური გავლენის ზრდასთან ერთად. ნეგატიური გავლენის ინტენსივობა და, შესაბამისად, ინფორმაციის დაცვის მაღალი ინტერესი, შესაძლოა, განაპირობოს ინფორმაციის კატეგორიამ, მიღებასა და გამჟღავნებასთან დაკავშირებულმა გარემოებებმა და სხვა მნიშვნელოვანმა ფაქტორებმა.[8] შესაბამისად, მნიშვნელოვანია იმის დადგენაც თუ რა სახის ინფორმაციაზე წვდომაა შეზღუდული სადავო ნორმებით, როგორია შეზღუდვის ფარგლები და ინტენსივობა.

სადავო ნორმის მიხედვით ის დოკუმენტები, რომელიც შეიცავს პერსონალურ მონაცემებს ხელმისაწვდომია დეპერსონიფიცირებული სახით. ხოლო სისხლის სამართლის პროცესის მასალებთან დაშვება საერთოდაა შეზღუდული. სადავო ნორმები არ განასხვავებს ერთმანეთისგან პერსონალურ მონაცემთა სუბიექტს და არ განასხვავებს იმას თუ რას ეხება პერსონალური მონაცემები. სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვა მათ შორის ვრცელდება საჯარო თანამდებობის პირების პერსონალურ მონაცემებზე, რომელიც შესაძლოა უკავშირდებოდეს მათ მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელებას. ამდენად, სადავო ნორმები არ იძლევა იმის შესაძლებლობას ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში შეფასდეს რამდენად არსებობს პირის შესახებ ცნობების გავრცელების შემთხვევაში იმის საფრთხე, ზიანი მიადგეს მონაცემთა სუბიექტს ან მის ოჯახს. შესაბამისად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სადავო ნორმები თანაბარი სიმკაცრით აწესებს შეზღუდვას ისეთ ინფორმაციაზე, რომელის მიმართაც შესაძლოა განსხვავებული დაცვის ინტერესი არსებობდეს, რაც ეწინააღმდეგება ზემოთ დასახელებულ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში პირის შესახებ მონაცემების გასაჯაროებამ მის პირად ცხოვრებაზე შესაძლოა ნეგატიურად იმოქმედოს, თუმცა სადავო ნორმები არ ითვალისწინებენ მექანიზმს, რომლის მიხედვითაც შესაძლებელი იქნება იმის დადგენა პირის შესახებ კონკრეტული ინფორმაციის გასაჯაროებამ შეიძლება თუ არა მოუტანოს პირს ზიანი. სადავო ნორმების მიხედვით ბალანსი დაცულ და შეზღუდულ უფლებებს შორის ყოველთვის გადაიხრება დაცული უფლების სასიკეთოდ მიუხედავად იმისა თუ რა ინტერესი შეიძლება არსებობდეს მეორე მხარეს. მაშინ როდესაც ერთი მხრივ არსებობს ინტერესი ოფიციალურ დოკუმენტებზე ხელმისაწვდომობისა, რომლითაც შესაძლებელი იქნება ტოტალიტარული წარსული კვლევა, ისტორიის გაანალიზება და საზოგადოებაში საჯარო დებატის დაწყება, ხოლო სადავო ნორმები არ ითვალისწინებს მექანიზმს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში გადაწყდეს პერსონალური მონაცემების დაცვის ინტერესი უფრო მნიშვნელოვანია თუ საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის, სადავო ნორმით დადგენილი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ უფლებას შორის წინააღმდეგობაში მოდის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკასთან და სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

მოსარჩელე აცნობიერებს, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ განაცხადის ინდივიდუალურად შეფასების შემთხვევაში შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს დაუსაბუთებელ გადაწყვეტილებებს. კერძოდ, ზოგიერთი ინფორმაციის საჯაროდ გავრცელებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს ინფორმაციის სუბიექტის პირად და ოჯახურ ცხოვრებას, მაშინ როდესაც არ იარსებებს ამის ობიექტური საფუძველი და პირიქით, შესაძლოა მოხდეს ისეთი ინფორმაციის დახურვა, რომლის გასაჯაროებას არ შეუძლია ზიანი მიაყენოს ინფორმაციის სუბიექტის პირად და ოჯახურ ცხოვრებას. ამდენად, მოსარჩელე შეეცდება საკონსტიტუციო სასამართლოს აჩვენოს თუ როგორ წარმოუდგენია ინდივიდუალური შეფასების შემთხვევაში ის მახასიათებლები, რომლების არსებობის შემთხვევაშიც საჯარო ინფორმაციის დახურვის ინტერესი გადაწონის ინფორმაციის გასაჯაროების ინტერესს. კერძო პირების შემთხვევაში საჯარო ინფორმაციის დახურვის საფუძველი შეიძლება გახდეს ისეთი ინფორმაციის არსებობა, როგორიცაა ცნობები ჯანმრთელობის მდგომარეობის, ინტიმური ცხოვრებისა და ფინანსების შესახებ. მოსარჩელის პოზიციით, აღნიშნული ინფორმაციის გამჟღავნებას ობიექტურად შეუძლია პირის პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებაში ნეგატიური ზემოქმედების მოხდენა. მოსარჩელის პოზიციით, სხვა ტიპის ინფორმაციის არსებობის შემთხვევაში არ უნდა არსებობდეს მისი დახურვის ინტერესი. საარქივო მასალებში შესაძლოა არსებობდეს კერძო პირთა ისეთი მონაცემები, რომელიც „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზნებისთვის წარმოადგენს განსაკუთრებული კატეგორიის მონაცემებს, როგორიცაა მონაცემი, რომელიც დაკავშირებულია პირის რასობრივ ან ეთნიკურ კუთვნილებასთან, პოლიტიკურ შეხედულებებთან, რელიგიურ ან ფილოსოფიურ მრწამსთან, პროფესიულ კავშირში გაწევრებასთან, ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან, სქესობრივ ცხოვრებასთან, ნასამართლობასთან, ადმინისტრაციულ პატიმრობასთან, პირისთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებასთან, პირთან საპროცესო შეთანხმების დადებასთან, განრიდებასთან, დანაშაულის მსხვერპლად აღიარებასთან ან დაზარალებულად ცნობასთან, აგრეთვე ბიომეტრიული და გენეტიკური მონაცემები, რომლებიც ზემოაღნიშნული ნიშნებით ფიზიკური პირის იდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა. თუმცა, იმის გათვალისწინებით, რომ საარქივო მასალები მოიცავს საბჭოთა კავშირის პერიოდში განხორციელებული პოლიტიკური რეპრესიების შემთხვევებს, მნიშვნელოვან ისტორიულ-პოლიტიკურ პროცესებს, საბჭოთა წარსულის ისტორიის გააზრების საზოგადოებრივი ინტერესი გადაწონის კერძო პირთა ინტერესს მათ შესახებ არსებული განსაკუთრებული კატეგორიის ინფორმაცია იყოს დაცული. რაც შეეხება საჯარო პირებს[9], მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საჯარო პირებთან დაკავშირებული საჯარო ინფორმაციის დახურვის საფუძველი მხოლოდ ინტიმური ინფორმაციის შემთხვევაში უნდა არსებობდეს. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ აღნიშნულ კრიტერიუმებთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლომაც გაამახვილოს ყურადღება, რაც სამომავლოდ ხელს შეუწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების პრაქტიკაში აღსრულების საკითხს.

თავი II

პერსონალურ მონაცემთა შესახებ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

სადავო ნორმის მიხედვით გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემები შეიძლება გამჟღავნდეს ისტორიული სტატისტიკური და კვლევითი მიზნებისთვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც გარდაცვლილმა პირმა წერილობითი ფორმით აკრძალა მათი გამჟღავნება. საერთო სასამართლოების განმარტებით კი მტკიცების ტვირთი პირის გარდაცვალების ფაქტის არსებობის შესახებ ეკისრება ინფორმაციის მოთხოვნაზე განმცხადებელ პირს. კერძოდ, უზენაესმა სასამარლომ გაიზიარა სააპელაციო სასამართლოს შემდეგი მოსაზრება სადავო ნორმის განმარტებასთან დაკავშირებით: „აღნიშნული სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე, სააპელაციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ უფლება მონაცემთა დაცვაზე არ არის აბსოლუტური და სხვა უფლებებთან მიმართებაში კანონმდებელი ითვალისწინებს მონაცემთა დაცვაზე საგამონაკლისო შემთხვევებს. კერძოდ, სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ერთ-ერთ ასეთ შემთხვევას ისტორიული, სტატისტიკური და კვლევითი მიზნებისათვის გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემების გამჟღავნების შესაძლებლობა წარმოადგენს. თუმცა პერსონალურ მონაცემებზე დაშვების მსურველი მხარე, რომელიც ხსენებული საფუძვლით ითხოვს საერთო წესიდან გამონაკლისის დაშვებას და მისთვის დოკუმენტის გასაჯაროვებას, ვალდებულია დაასაბუთოს ასეთი დაშვების კანონიერი საფუძვლის არსებობა. ამდენად, სააპელაციო პალატამ განმარტა, რომ “პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე კვლევითი მიზნებისათვის შესაძლებელია გარდაცვლილი პირის შესახებ მონაცემების გამჟღავნება, გარდაცვალების ფაქტი კი შესაბამის მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, უტყუარად უნდა დასტურდებოდეს მტკიცებულებების წარმოდგენის ვალდებულება კი სწორედ პერსონალურ მონაცემებზე დაშვების მსურველ მხარეს აქვს“(დანართი 1).

1. ლეგიტიმური მიზანი

მნიშვნელოვანია დადგინდეს, რას შეიძლება წარმოადგენდეს სადავო ნორმით დაწესებული მტკიცების ტვირთის ლეგიტიმური მიზანი. იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 24-ე პარაგრაფში სასამართლომ განმარტა, რომ „უფლებების პერსონიფიცირებული ხასიათი, პირველ რიგში, სწორედ იმას გულისხმობს, რომ ის ეკუთვნის კონკრეტულ, თითოეულ ინდივიდს და, მაშასადამე, არ/ვერ ეკუთვ ნის სხვას, შესაბამისად, ერთი პირის უფლებით ვერ ისარგებლებს სხვა, ისევე, როგორც კონკრეტული ინდივიდის უფლება ვერ დაერღვევა სხვას. ასეთი შესაძლებლობის დაშვება პირადი უფლების ბუნების საწინააღმდეგოა, ფიტავს მის არსს, უფლება ვერ იქნება პირადი, თუ მისით სარგებლობს სხვა. უფლებები პერსონალური ხასიათისაა და დაკავშირებულია უშუალოდ მათ მფლობელთა ცნობიერებასთან, აღქმასთან“. მოცემულ შემთხვევაში ნორმა იცავს პერსონალური მონაცემების გამჟღავნებას იმ პირის შესახებ, რომელიც უკვე გარდაცვლილია. მოსარჩელის პოზიციით, გარდაცვლილი პირის შესახებ ცნობების დაცვის ინტერესს არ შეიძლება წარმოადგენდეს თავად ამ პირის პირადი ცხოვრების დაცვა. თუმცა, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მიუხედავად უფლებების პერსონიფიცირებული ხასიათისა, შესაძლოა გარდაცვლილი პირის შესახებ არსებულმა ცნობების გასაჯაროებამ გავლენა იქონიოს მისი ოჯახის წევრების პირად და ოჯახური ცხოვრების უფლებაზე. ამდენად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ გარდაცვლილი პირის შესახებ ცნობების გამჟღავნების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს დაცვის ღირსი ინტერესის მქონე პირთა პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცვა. ამასთან, შესაფასებელია რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმით დადგენილი მტკიცების ტვირთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას.

2. გამოსადეგობა

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი მტკიცების ტვირთი არ წარმოადგენს გამოსადეგ საშუალებას, რომლითაც შესაძლოა ერთი მხრივ დაცულ იქნეს დაცვის ღირსი ინტერესის მქონე პირთა პირადი და ოჯახური ცხოვრება და მეორე მხრივ დაინტერესებულ პირებს შესაძლებლობა ჰქონდეთ გაეცნონ გარდაცვლილი პირის შესახებ არსებულ მონაცემებს.

სადავო ნორმის მიხედვით, თუკი განმცხადებელი სათანადო მტკიცებულებებით დაადასტურებს, რომ პირი გარდაცვლილია, მის შესახებ არსებული ინფორმაცია იქნება საჯარო, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა პირმა ინფორმაციის გამჟღავნება წერილობით აკრძალა. თუ პირს წერილობით არ აუკრძალავს ინფორმაციის გამჟღავნება, ინფორმაცია გასაჯაროვდება, იმის მიუხედავად, ინფორმაციის გამჟღავნებას რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს დაცვის ღირსი ინტერესის მქონე პირების პირად და ოჯახურ ცხოვრებაზე. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ არის გამოსადეგი საშუალება ლეტიტიმური მიზნის მისაღწევად.

რაც შეეხება იმას, რამდენად შეუძლიათ განმცხადებლებს აღნიშნული მექანიზმის გამოყენებით მიიღონ ცნობები გარდაცვლილი პირის შესახებ, მოსარჩელის პოზიციით, მტკიცების ტვირთის არსებული გადანაწილება პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის ამგვარ შესაძლებლობას, რაც მნიშვნელობას უკარგავს სადავო ნორმით დადგენილ საგამონაკლისო წესის არსებობას. საილუსტრაციოდ განვიხილოთ მოსარჩელის შემთხვევა: მოსარჩელემ ეროვნული არქივისგან გამოითხოვა მისთვის საინტერესო და ისტორიული კვლევისთვის გამოსადეგი ინფორმაცია, რომელიც ეროვნულმა არქივმა გადასა პერონალური მონაცემების დაშტრიხვით (დანართები: 4,5,6,7). მოსარჩელისთვის გადაცემულ დოკუმენტებში დაშტრიხულია ისეთი მონაცემები, როგორიცაა პიროვნების სახელი და გვარი, ეროვნება, მისი საცხოვრებელი ადგილი, სამუშაო ადგილი, თანამდებობა და სხვა. შესაბამისად, მოსარჩელისთვის შეუძლებელია იმის დადგენა, ვის შეიძლება ეხებოდეს აღნიშნული ინფორმაცია, რათა მან ისარგებლოს სადავო ნორმით დადგენილი საგამონაკლისო წესით, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება არსებობდეს დიდი ალბათობა აღნიშნული პირის გარდაცვალების შესახებ (მაგალითად 1940-50 იანი წლების სისხლის სამართლის საქმეებზე). მართალია „სამოქალაქო აქტების შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, გარდაცვალების რეგისტრაციის მონაცემები ღიაა და ხელმისაწვდომია ნებისმიერი პირისთვის, თუმცა, სადავო ნორმით, დაწესებული მტკიცების ტვირთის გამო, ზოგიერთ შემთხვევაში, აღნიშნული საგამონაკლისო წესით სარგებლობ პრაქტიკულად შეუძლებელია. ამისგან განსხვავებით, ეროვნულ არქივს ან იმ საჯარო დაწესებულებებს, რომლებშიც შეიძლება ინახებოდეს საარქივო ფონდის დოკუმენტები, შესაძლებლობა აქვთ მიმართონ სერვისების განვითარების სააგენტოს და გარდაცვლილ პირთა რეესტრიდან, რომელიც ელექტრონულია, გამოითხოვონ განმცხადებლის მიერ მოთხოვნილი პირის შესახებ გარდაცვალების ფაქტის დამადასტურებელი ცნობები. ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილი მტკიცების ტვირთი არ წარმოადგენს მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას, რის საფუძველზეც სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ინფორმაციის მოთხოვნაზე განმცხადებელ პირს აკისრებს მტკიცების ტვირთს დაადასტუროს პირის გარდაცვალების ფაქტი, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

მოსარჩელის პოზიციით, ასევე არაკონსტიტუციურია სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, აკრძალულია გარდაცვლილი პირის შესახებ ინფორმაციის გასაჯაროება, როდესაც მან წერილობით აკრძალა მათი გამჟღავნება. ის ფაქტი, რომ პირის შესახებ არსებული პირადი ცნობები არსებობს საჯარო დოკუმენტებში, წარმოშობს საჯარო ინტერესს ამ დოკუმენტების გაცნობის მიმართ. საჯარო ინტერესი მით უფრო მაღალია, როდესაც საჯარო ინფორმაცია გამოსადეგია ისტორიულ, კვლევითი და სტატისტიკური მიზნებისთვის. დემოკრატიულ საზოგადოებაში პირის სურვილი საჯარო დოკუმენტებში მის შესახებ არსებული ინფორმაცია იყოს დახურული, მოითხოვს დაბალანსებას ერთი მხრივ საჯარო ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უფლებასა და მეორე მხრივ პირის პირადი ცხოვრების უფლებას შორის. საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთნახსენები პრაქტიკით საჯარო დოკუმენტებში არსებული ინფორმაცის მიმართ საჯარო ინტერესი გადაწონის პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინტერესს მანამ, სანამ არ იარსებებს გონივრული ვარაუდი, რომ კონკრეტული სახის ცნობების გავრცელებით შესაძლოა ზიანი მიადგეს პიროვნების პირად ცხოვრებას. პირის სურვილი მის შესახებ არსებული ინფორმაცია იყოს დახურული მისი გარდაცვალების შემდეგ სახელმწიფომ შესაძლოა გაიზიაროს მაშინ, როდესაც ინფორმაციის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს დაცვის ღირსი ინტერესის მქონე პიროვნებას(მაგ: ოჯახის წევრს) და არა იმ პირს, რომელმაც აკრძალა მონაცემების საჯაროდ გაცნობა. ამასთან, როდესაც არ არსებობს საფუძველი, რომ ინფორმაციის გასაჯაროებამ გარდაცვლილი პირის საჯარო დოკუმენტებში არსებული ცნობების შესახებ შეიძლება ზიანი მიაყენოს დაცვის ღირსი ინტერესის მქონე პიროვნებას, საჯარო ინფორმაციის მხოლოდ იმიტომ შეზღუდვა, რომ პირმა გარდაცვალებამდე წერილობით აკრძალა მისი გასაჯაროება, არ შეესაბამება დემოკრატიულ საზოგადოებაში საჯარო ინფორმაციის გაცნობასა და პირადი ცხოვრების უფლების შორის დაცულ გონივრულ ბალანსს. ამდენად, სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ავტომატურად კრძალავს ინფორმაციის გასაჯაროებას თუკი პირმა წერილობით აკრძალა მათი გასაჯაროება, მიუხედავად იმისა აღნიშნული პირი იყო თუ არა საზოგადოებისთვის ცნობილი პირი ან ის მოვლენა რასაც მის მიერ აკრძალული ინფორმაცია შეეხება იყო თუ არა საჯარო ინტერესის მქონე, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

თავი III

საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადების პირველი პუნქტით დადგენილი ცხრილის N10 ჰორიზონტალური გრაფის „ე.ა“ „.ე.ბ“ და „ე.გ“ მონაცემებისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესების და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 16 ოქტომბრის N428 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესები და პირობების მე-2 მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ცხრილის N5 ჰორიზონტალური გრაფის „ბ“ და „გ“ მონაცემების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

სადავო ნორმებით დადგენილია ეროვნული არქივისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის (შემდგომში შსს-ს არქივი) მომსახურების პირობები. მოსარჩელისთვის პრობლემურია მთავრობის N506 და N428 ბრძანების გასაჩივრებული საფასურის ოდენობა, ვინაიდან ისინი ინფორმაციის მოთხოვნაზე აწესებენ შეუსაბამოდ მაღალ გადასახადებს. ამდენად, შესაფასებელია რამდენად შეიძლება, წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე დაკისრებული მოსაკრებელი საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლებაში ჩარევას.

1. უფლებაში ჩარევა

საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტანტინე გამსახურდიას საქმეში სამოტივაციო ნაწილის მე-13 პარაგრაფში აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული პირის უფლება, გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებაში მასზე არსებულ ინფორმაციას, მათ შორის, გულისხმობს ამ ინფორმაციის ეფექტიანი გაცნობის შესაძლებლობას.[10] ამდენად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, კანონმდებელი ვალდებულია, ერთი მხრივ, შექმნას ისეთი მექანიზმები, რომელიც პირს შესაძლებლობას მისცემს, ეფექტიანად გაეცნოს საჯარო დაწესებულებებში დაცულ ინფორმაციას, ხოლო მეორე მხრივ არ დააწესოს ისეთი ბარიერები, რომელიც პირს შესაძლებლობას წაართმევს ინფორმაციის ეფექტიანად გაცნობისთვის. ამავე გადაწყვეტილების 49-ე პარაგრაფში სასამართლომ განმარტა, რომ კანონმდებლის გადასაწყვეტია, თუ ვის დაეკისრება საქმის მასალების ასლების გადაღების ფინანსური ხარჯი - საკუთრივ დაზარალებულს თუ საგამოძიებო უწყებას ან სხვა სახელმწიფო დაწესებულებას. სასამართლომ კანონმდებელს მიანდო იმის განსაზღვრის დისკრეცია, განმცხადებელს უნდა დაეკისროს ასლების გადაღების ფინანსური ხარჯი, თუმცა არასწორი იქნებოდა იმის თქმა, რომ კანონმდებლის დისკრეცია შეუზღუდავია და მას აქვს უფლებამოსილება ასლის მიღებაზე დაადგინოს ისეთი ფასი, რომელიც მისთვის იქნება მისაღები. თუ კანონმდებელი გადაწყვეტს, საჯარო ინფორმაციის ასლების გადაღების ფინანსური ხარჯი დააკისროს განმცხადებელს, მისი დისკრეცია შეზღუდულია იმ პირობით, რომ ფინანსური ხარჯის დაწესებამ შეუძლებელი არ უნდა გახადოს საჯარო ინფორმაციაზე ეფექტიანი ხელმისაწვდომობა. მოსარჩელის პოზიციით, მაშინ როდესაც კანონმდებელი საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე აწესებს ისეთ საფასურს, რომელიც განმცხადებელს აკისრებს დიდ ფინანსურ ტვირთს, საჯარო ინფორმაციის ეფექტიანად ხელმისაწვდომობის უფლებას შეუძლებელს ხდის მისი გაცნობისთვის დაწესებული მოსაკრებელი, რაც წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩარევას.

წინამდებარე საქმეში გასაჩივრებული N506 ბრძანების შესაბამისი მონაცემებით დადგენილი ერთი გვერდის ასლის გადაღების საფასური მეოცე საუკუნის დოკუმენტებისთვის განაცხადის შეტანის დღეს შეადგენს 1 ლარს, ხოლო განაცხადის შეტანიდან მეორე დღეს 60 თეთრს. მეცხრამეტე საუკუნის დოკუმენტებისთვის კი განაცხადის შეტანიდან 24 საათში 3 ლარს, ხოლო განაცხადის შეტანის დღესვე 5 ლარს. მთავრობის N428 ბრძანების გასაჩივრებული მონაცემების მიხედვით, კი საფასური დოკუმენტის ასლის გადაღებისთვის განაცხადის შეტანიდან 24 საათის განმავლობაში შეადგენს 3 ლარს, ხოლო განაცხადის შეტანის დღესვე 4 ლარს. დოკუმენტის ელექტრომატარებელზე (სკანირება, ციფრული აპარატით გადაღება) გადატანის საფასური კი შესაბამისად არის განაცხადის შეტანიდან 24 საათის შემდეგ 3 ლარი, ხოლო განაცხადის შეტანის დღესვე 4 ლარი. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მოსარჩელეს ეროვნულ არქივსა და შსს-ს არქივში არსებული საჯარო დოკუმენტების გაცნობა სჭირდება კვლევითი საქმიანობისთვის. ისტორიულ-კვლევითი საქმიანობა ხშირად მოითხოვს დიდი მოცულობის ინფორმაციის დამუშავებას, რაც საჭიროებს კომპლექსურ შესწავლას, სკრუპულოზურ გამოკვლევასა და ანალიზს. ამასთან, ვინაიდან ეროვნულ არქივსა და შსს-ს არქივში დაცული საჯარო დოკუმენტების ორიგინალების გაცნობა ხშირად შეუძლებელია, ხოლო ადგილზე გაცნობის პირობებში შეუძლებელია ისტორიულ-კვლევითი საქმიანობის განხორციელება, მისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, მკვლევრებისთვის კვლევითი საქმიანობისთვის ყველაზე მოსახერხებელ სამუშაო მასალას წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციის ასლები. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმით დაწესებული საფასურების ოდენობიდან გამომდინარე, მკვლევრებს ეკისრებათ დიდი ფინანსური ტვირთი, ვინაიდან სრულყოფილი კვლევის განხორციელება ხშირად მოითხოვს ასეულობით გვერდის შესწავლას, რის მისაღებადაც საჭირო საფასური შესაძლოა 3-4 ნიშნა რიცხვებზეც ავიდეს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით საჯარო ინფორმაციის ასლის მიღებისთვის დადგენილი საფასური საჯარო ინფორმაციის გაცნობაზე აწესებს ისეთ ბარიერს, რაც მკვლევრებისთვის შეუძლებელს ხდის საჯარო ინფორმაციის კვლევითი საქმიანობისთვის ეფექტიანად გაცნობას. ეს კი წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევას. აღსანიშნავია ისიც, რომ მოსარჩელე არ ითხოვს საარქივო მასალების უფასოდ გადაცემას, მოსარჩელისთვის პრობლემურია მხოლოდ ის გარემოება, რომ საარქივო მასალების გამოთხოვაზე დაწესებულია შეუსაბამოდ მაღალი საფასურები.

ის გარემოება, რომ საჯარო ინფორმაციის მისაღებად არაგონივრულად მაღალი ოდენობის მოსაკრებლის დაწესება წარმოადგენს კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევას, დაადასტურა ამერიკის ფედერალური ოლქის (კოლუმბიის ოლქი - დედაქალაქი ვაშინგტონი) სააპელაციო სასამართლომ (US Court Of Appeals for the Federal Circuit). აღნიშნულმა სასამართლომ 2020 წლის 6 აგვისტოს მიიღო გადაწყვეტილება საქმეზე NATIONAL VETERANS LEGAL SERVICES PROGRAM, NATIONAL CONSUMER LAW CENTER, ALLIANCE FOR JUSTICE v. UNITED STATES (http://www.cafc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions-orders/19-1081.OPINION.8-6-2020_1631951.pdf). ამ საქმეში დავა ეხებოდა ფედერალურ სასამართლოებიდან საქმის მასალების ელექტრონული ფორმით მისაღებად დაწესებულ მაღალ მოსაკრებელს. აშშ-ს ფედერალურმა სააპელაციო სასამართლომ გადაწყვეტილების 29-ე გვერდის პირველ აბზაცში განაცხადა: „სასამართლო ეთანხმება მოსარჩელის და სასამართლო მეგობრის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ადგილი აქვს კონსტიტუციის პირველი შესწორებით გათვალისწინებულ უფლებაში (სიტყვის თავისუფლება) ჩარევას. სასამართლო მეგობარი ამერიკის სამოქალაქო თავისუფლებების გაერთიანება მიუთითებს იმაზე, რომ კონსტიტუციის პირველი შესწორება იცავს სასამართლო პროცესზე და სასამართლო მასალებზე წვდომის უფლებასაც, მათ შორის ელექტრონული ფორმით. თუკი საზოგადოების დიდ ნაწილს არ ექნება საქმის მასალების მისაღებად აუცილებელი თანხის გადახდის შესაძლებლობა, ეს შეამცირებს საზოგადოების შესაძლებლობას, მონაწილეობა მიიღონ და გააკონტროლონ სასამართლო ხელისუფლების განხორციელება, რაც არის საზოგადოებრივი თვითმმართველობის განხორციელების აუცილებელი კომპონენტი.“ [11] ამგვარად, სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცული ინფორმაციის მიღების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევასთან გვაქვს საქმე, როდესაც ამ ინფორმაციის მისაღებად აწესებს არაგონივრულად მაღალ მოსაკრებელს, რითაც საზოგადოების დიდ ნაწილს ართმევს ხელისუფლების კონტროლის შესაძლებლობას.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის საჭიროა დადგინდეს რამდენად გააჩნია მას ლეგიტიმური მიზანი, არის თუ არა მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება.

2. ლეგიტიმური მიზანი

სადავო ნორმებით დადგენილი მომსახურების საფასურის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს ეროვნული არქივისა და შსს-ს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების ხარჯების ანაზღაურება. ვინაიდან კანონმდებელმა აირჩია, რომ საჯარო ინფორმაციის ასლების გაცემის ფინანსური ხარჯი დაეკისრებინა ინფორმაციის მიღებით დაინტერესებულ პირებზე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ გაწეული მომსახურების ხარჯების ანაზღაურების მიზნით საფასურის დაწესება წარმოადგენს უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმურ მიზანს. თუმცა უნდა შეფასდეს რამდენად გამოსადეგია აღნიშნული შეზღუდვა იმ მიზანთან მიმართებით, რის საფუძველზეც დაწესებულია საფასურები.

3. გამოსადეგობა

იმისთვის რომ სადავო ნორმა იყოს გამოსადეგი საშუალება, ის მიმართული უნდა იყოს ეროვნული არქივისა და შსს-ს არქივის მიერ გაწეული უშუალო ხარჯების ანაზღაურებისკენ. შესაბამისად, უნდა გავაანალიზოთ თუ რას ემსახურება სადავო ნორმებით დადგენილი საფასურები - უშუალო ხარჯების ანაზღაურებას, თუ უშუალო ხარჯების ანაზღაურების გარდა დამატებითი ბარიერების დაწესებას საჯარო დოკუმენტების გაცნობისთვის მსურველებისთვის. ამისთვის კი კიდევ ერთხელ უნდა გავაანალიზოთ, რა მომსახურებისთვისაა დადგენილი სადავო ნორმების საფუძველზე საფასური და რა შეიძლება იყოს აღნიშნული მომსახურების გაწევისას შესაძლო ასანაზღაურებელი ხარჯები.

სადავო ნორმებით საფასური დადგენილია დოკუმენტის ასლის გადაღებაზე ან დოკუმენტის ასლის ელექტრონულ მატარებელზე (მაგ: მობილურზე, კომპიუტერზე, მეხსიერების ბარათზე) გადატანისთვის. საია-ს მიერ გამოთხოვილი საჯარო ინფორმაციის პასუხად საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წერილის თანახმად, მთავრობის N428 დადგენილებით განსაზღვრული ფასების დადგენა მოხდა სახეობების მიხედვით და შემდეგი კრიტერიუმების გათვალისწინებით - თანამშრომლების მიერ საარქივო მომსახურების გაწევისას დახარჯული დრო, სამუშაო პროცესში გამოყენებული საკანცელარიო ნივთების ხარჯი, სამუშაო ტექნიკის ცვეთის ხარჯი და კომუნალური გადასახადის ხარჯი (დანართი 9). ასლის გადაღებისას ასანაზღაურებელ ხარჯს წარმოადგენს ქაღალდის საფასური, რის საბაზრო ფასიც შეადგენს არაუმეტეს 0.03 ლარისა(მაგალითად იხილეთ: https://biblusi.ge/products/book/qseroqsis-sabeWdi-qaRaldi-A4-500f-Double-A-70-gr/) . ხოლო ასლის ელექტრონულ მატარებელზე გადატანისას მომსახურების გაწევას არ გააჩია რაიმე ხარჯი.

აღსანიშნავია ისიც, რომ არქივებში მიმდინარეობს ეროვნულ საარქივო ფონდს მიკუთვნებული დოკუმენტების გაციფრების პოლიტიკა. საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ გამოთხოვილი საჯარო ინფორმაციის მიხედვით, შსს-ს არქივში დაცულია 611 408 საქმე, საიდანაც გაციფრებულია 13 642 საქმე. დოკუმენტების გაციფრების პროცესი მიმდინარეობს მუდმივ რეჟიმში, შესაბამისად, იცვლება გაფიცრებული საქმეების რაოდენობაც. შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის მიერ მოწერილ წერილში ასევე აღნიშნულია, რომ მთავრობის N428 დადგენილებით, განსაზღვრული საფასურის განაკვეთები ასევე ვრცელდება როგორც უკვე გაციფრებული, ისე გასაციფრებელი დოკუმენტების გაცემისას (დანართი 8). ეს ნიშნავს, რომ თუკი შსს-ს არქივიდან მოსარჩელე მოითხოვს ისეთი დოკუმენტის ელექტრონულ მატარებელზე გადატანას, რომელიც უკვე გაციფრებულია, მას მაინც მოუწევს ამ დოკუმენტის ელექტრონულ მატარებელზე გადატანისას განცხადების შეტანიდან მეორე დღეს 3, ხოლო განცხადების შეტანის დღეს 4 ლარის გადახდა, მაშინ როდესაც მომსახურების გაწევისას საერთოდ არ მომხდარა რაიმე ხარჯის გაწევა.

მნიშვნელოვანისა ისიც, რომ არსებობს კანონი „საჯარო ინფორმაციის ასლის გადაღების მოსაკრებლის შესახებ,“ რომელიც ადგენს საჯარო ინფორმაციის ასლის გადაღების მოსაკრებლის ოდენობასა და მისი გადახდის წესს. აღნიშნული კანონის მე-6 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საჯარო ინფორმაციის ასლის გადაღების მოსაკრებელი A4 და A5 ფორმატის ქაღალდის ქსეროასლის ერთი გვერდისთვის შეადგენს 0.05 ლარს. ხოლო სადავო ნორმების მიხედვით ეროვნულ არქივსა და შსს-ს არქივში არსებული საჯარო ინფორმაციის A4 ფორმატის ქაღალდის ქსეროასლის ერთი გვერდისთვის შეიძლება შეადგენდეს 0.6 ლარს, 1 ლარს, 3 ლარს, 4 ლარს ან 5 ლარს, იმის მიხედვით თუ რა დროისთვის ითხოვს განმცხადებელი მის მიღებას. აღნიშნული ორი კანონი აწესრიგებს ერთსა და იმავე მომსახურების გაწევისთვის დადგენილ საფასურს. თუმცა, განსხვავებით „საჯარო ინფორმაციის ასლის გადაღების მოსაკრებლის შესახებ“ კანონით დადგენილი საფასურისგან, მთავრობის N506 ბრძანებით დადგენილი წესის მიხედვით, ერთი და იგივე მომსახურებისთვის ერთ შემთხვევაში გადასახდელი თანხა 5 ლარი, 100-ჯერ აღემატება მეორე შემთხვევაში, დადგენილ საფასურს - 0.05 ლარს. სხვა სიტყვებით, თუ მოსარჩელეს ისტორიულ, კვლევითი, სტატისტიკური საქმიანობისგან 5 ლარით შეუძლია გამოითხოვოს 100 გვერდი ინფორმაცია, მას ეროვნული არქივიდან მეცხრამეტე საუკუნის დოკუმენტების საჯარო ინფორმაციის სახით გამოთხოვის შემთხვევაში 5 ლარით მხოლოდ 1 გვერდის გამოთხოვა შეუძლია.

მაშინ როდესაც სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს ეროვნული არქივისა და შსს-ს არქივის მიერ გაწეული ხარჯების ანაზღაურება, ხოლო ის ასანაზღაურებელი ხარჯი, რაც მათ მომსახურებას შეიძლება უკავშირდებოდეს არსებითად შეუსაბამოა იმ საფასურთან, რაც სადავო ნორმებითაა დადგენილი. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი საფასურები არ წარმოადგენს გამოსადეგ საშუალებას, რადგან ისინი გარდა ეროვნული არქივისა და შსს-ს არქივის მიერ უშუალოდ გაწეული ხარჯების ანაზღაურებისა ასევე მოიცავს დაუსაბუთებელ ხარჯებს, რის არსებობის მიზანსაც წარმოადგენს მკვლევრების მიერ საჯარო ინფორმაციის ეფექტიანად გაცნობაზე ბარიერების დაწესება.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს იუსტიციის სამინსიტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობის გადახდის წესისა და მომსახურების ვადების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 29 დეკემბრის N506 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ეროვნული არქივის მიერ გაწეული მომსახურებისათვის დაწესებული საფასურის ოდენობები, გადახდის წესი და მომსახურების ვადების პირველი პუნქტით დადგენილი ცხრილის N10 ჰორიზონტალური გრაფის „ე.ა“ „.ე.ბ“ და „ე.გ“ მონაცემებისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესების და პირობების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 16 ოქტომბრის N428 დადგენილებით დამტკიცებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს არქივის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურების განაკვეთების, საფასურის გადახდისა და გადახდილი საფასურის უკან დაბრუნების, აგრეთვე საფასურის გადახდისაგან გათავისუფლების წესები და პირობების მე-2 მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ცხრილის N5 ჰორიზონტალური გრაფის „ბ“ და „გ“ მონაცემებით დადგენილი საფასურები არაგონივრულად მაღალია და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემებრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5.

[3] იქვე.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის N2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21.

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/639,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-25.

[7] ხელმისაწვდომია: https://old.uinp.gov.ua/laws/law-ukraine-access-archives-repressive-agencies-totalitarian-communist-regime-1917-1991

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/639,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-53-54.

[9] წინამდებარე სარჩელის მიზნებისთვის მოსარჩელე საჯარო პირში მოიაზრებს „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის განმარტებას, რომლის მიხედვითაც საჯარო პირი არის - „საჯარო დაწესებულებაში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლით განსაზღვრული თანამდებობის პირი; პირი, რომლის გადაწყვეტილება ან აზრი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე; პირი, რომლისკენაც მისი გარკვეული ქმედების შედეგად ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით მიმართულია საზოგადოებრივი ყურადღება.

[10] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 18 დეკემბრის N1/3/1312 გადაწყვეტილება საქმეზე „კონსტანტინე გამსახურდია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13.

[11] We agree with plaintiffs and amici that the First Amendment stakes here are high. See generally Br. of Amici American Civil Liberties Union et al. (discussing the First Amendment right of access to judicial proceedings and records, including via PACER). If large swaths of the public cannot afford the fees required to access court records, it will diminish the public’s ability “to participate in and serve as a check upon the judicial process—an essential component in our structure of self-government.” http://www.cafc.uscourts.gov/sites/default/files/opinions-orders/19-1081.OPINION.8-6-2020_1631951.pdf.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა