თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

სარჩელს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლის ლელა ცაგარეიშვილის 2021 წლის 12 ნოემბრის დადგენილება №46990-21 საქმეზე. აღნიშნული დადგენილებიდან ირკვევა, რომ დავით ნებიერიძე ცნობილი იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად და შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა ხუთი დღის ვადით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173 (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის.

მოსარჩელე აღნიშნული ქმედების ჩადენისათვის დააკავა პოლიციამ. დაკავებიდან 24 საათიანი ვადის გასვლის შემდეგ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, დავით ნებიერიძეს გაუგრძელდა დაკავების ვადა 24 საათის განმავლობაში. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით: „მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ვადა შეიძლება ერთჯერადად გახანგრძლივდეს არაუმეტეს 24 საათით. ამ შემთხვევაში უფლებამოსილი ორგანოს შესაბამისი თანამშრომელი წერილობით ასაბუთებს ადმინისტრაციული დაკავების ვადის გახანგრძლივების მიზანშეწონილობას.“ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ დავით ნებიერიძის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას ადვოკატმა ვერიკო ჯგერენაიამ მოითხოვა იმ გარემოების გარკვევა, თუ რა მტკიცებულების მოპოვების მიზნით გაუგრძელეს დავით ნებიერიძეს ადმინისტრაციული დაკავების ვადა კიდევ 24 საათით - 48 საათამდე. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოში გადაგზავნილ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს პოლიციამ არც კი დაურთო წერილობითი დასაბუთება, რა მტკიცებულების მოსაპოვებლად გახანგრძლივდა ადმინისტრაციული დაკავება 48 საათამდე ვადით.

საქმეს ერთვის სასამართლო სხდომის ამსახველი აუდიომასალა (სხდომის ოქმი). დისკის კომპიუტერში მოთავსების შემდეგ ვხსნით F-დისკს. ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით 4_6997_21_11_12_10_42_20. ვხსნით აღნიშნულ საქაღალდეს და ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით data, ვხსნით აღნიშნულ საქაღალდეს და ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით AudioFiles, რომლის გახსნის შემდეგ, ეკრანზე გამოდის ხუთი სხვადასხვა საქაღალდე, საიდანაც ჩვენ ვხსნით ზემოდან ქვემოთ რიგით მეორე საქაღალდეს სახელწოდებით: 21_11_12_12_35_42 და შედეგად ეკრანზე გამოდის ოთხი ფაილი: აპელანტი, მოსამართლე, მხარე 1 და მხარე 2; თავდაპირველად ვხსნით ფაილს სახელწოდებით „მხარე2,“ რომელსაც დავაჩქარებთ 10:43 წუთამდე. ამ მომენტში საუბრობს დავით ნებიერიძის ადვოკატი ვერიკო ჯგერენაია: „როგორც მოგეხსენებათ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 247-ე მუხლის თანახმად, კერძოდ პირველი ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავების დროს, დაკავებული პირი პირველივე შესაძლებლობისთანავე, მაგრამ არაუგვიანეს 24 საათისა უნდა წარედგინოს სასამართლოს. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით, ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ვადა შეიძლება ერთჯერადად გახანგრძლივდეს არაუმეტეს 24 საათით. ამ შემთხვევაში, უფლებამოსილი ორგანოს შესაბამისი თანამშრომელი წერილობით ასაბუთებს ადმინისტრაციული დაკავების ვადის გახანგრძლივების მიზანშეწონილობას. გაცნობებთ, რომ მე საქმეში ჩავერთე სულ რაღაც ერთი საათის წინ, დაახლოებით, როცა შესვენება იყო გამოცხადებული და ჩემთვის ხელმისაწვდომია მხოლოდ ჩემი მარწმუნებლის მიერ გადმოცემული ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი, სხვა არაფერი. პირველ რიგში, მაინტერესებს, თუ არის ჩემს მიერ გაჟღერებული წერილობითი დასაბუთება, რომლითაც გაახანგრძლივა მხარემ პირის დაკავება?

ამ კითხვაზე მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი 11:40 წუთზე (ფალი სახელწოდებით მოსამართლე) პასუხობს: „საქმეში ასეთი მტკიცებულება არ არის წარმოდგენილი.“

ფაილი სახელწოდებით „მხარე 2,“ საუბრობს ადვოკატი ვერიკო ჯგერენაია: „პროცესის ამ ეტაპზე. შუამდგომლობა მექნება ასეთი, რომ სასამართლომ შეაფასოს, მათ შორის, 24 საათის გასვლის შემდგომ, 48 საათამდე, დაკავების კანონიერება. იმიტომ რომ რეალურად, წერილობითი დასაბუთება არ გვაქვს საქმეში და გაუგებარია, ყოვლად 48 საათი რა საფუძვლით გააჩერეს დაკავების იზოლატორში დავით ნებიერიძე და სასამართლოს პოზიცია გვაინტერესებს, ამ დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით.“

ამის შემდეგ გადავდივათ ფაილზე „მოსამართლე,“ სადაც 12:27 წუთიდან ისმის მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილის ხმა: ქალბატონო ვერიკო, ანუ, ფიქრობთ, რომ დაკავების კანონიერების განხილვა მოცემული დავის ფარგლებში უნდა მოხდეს?

18:18 წუთი (ფაილი „მოსამართლე“) მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი აცხადებს: „გასაგებია, გასაგებია მხარეთა პოზიცია მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით. სრულად მოსმენილია სასამართლოს მიერ თქვენი პოზიცია. გქონდათ ამის შესაძლებლობა. მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლოს მიაჩნია, რომ სამართალდარღვევის ოქმები, რაც არის წარმოდგენილი სასამართლოში, წარმოდგენილია ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების მიზანშეწონილობის შეფასების თვალსაზრისით და სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რეალურად, ადგილი აქვს თუ არა სამართალდარღვევის ჩადენას. თუკი დადასტურდება აღნიშნული, შესაბამისად უნდა მოხდეს სახდელის გამოყენება პროპორციული ზომით. ხოლო დაკავების კანონიერება, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მოცემული დავის ფარგლებს სცდება და სხვა დავის ფარგლებში უნდა იქნეს აღნიშნული განხილული.

19:09 წუთი (ფაილი „მხარე 2“) დავით ნებიერიძის მეორე ადვოკატის ბექა თაკალაძის შეკითხვა: რომელი დავის ფარგლებში?

19:10 მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილი (ფაილი „მოსამართლე): „სასამართლო იურიდიულ კონსულტაციას ამასთან დაკავშირებით ვერ გაგიწევთ. შესაბამისად, ბატონო ბექა, ნუ აწყვეტინებთ სასამართლოს, სასამართლო დასაბუთებას გეუბნებათ, რომ მოცემული დავის ფარგლებში, დაკავების კანონიერება ვერ იქნება განხილული, ვინაიდან სცდება ჩვენი განხილვის ფარგლებს. სასამართლო განიხილავს მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმში მითითებულ ფაქტობრივ გარემოებებს ჰქონდა თუ არა ადგილი და საფუძველი არის თუ არა ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების. შესაბამისად, მოთხოვნა ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების შემოწმებასთან დაკავშირებით, მოცემულ შემთხვევაში, ვერ იქნება გაზიარებული.“

ამგვარად, მოსარჩელის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას, ადვოკატებმა დააყენეს შუამდგომლობა მოსამართლის წინაშე დაკავების კანონიერების შესწავლის თაობაზე. ამის მიუხედავად, საოქმო განჩინებით (განჩინებით რაც აისახება სხდომის ოქმში) მოსამართლემ არ დააკმაყოფილა ეს შუამდგომლობა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, დაუყოვნებლივ, მაგრამ არაუმეტეს 48 საათისა, სასამართლომ შეისწავლოს ადამიანის დაკავების კანონიერების საკითხი. ამგვარად, სადავო ნორმებმა უკვე შელახეს მოსარჩელის კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მესამე პუნქტით გათვალისწინებული უფლება, ადამიანის დაკავების კანონიერების შემოწმება სასამართლოს მიერ მოხდეს 72 საათის განმავლობაში, როდესაც ადამიანის დაკავება მოხდა სასამართლოს თანხმობის გარეშე. ამგვარად, მოსარჩელე, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის N1/22/1696 განჩინებით დავით ნებიერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სარჩელი არ იქნა არსებითად განსახილველად მიღებული. ზემოხსენებული სარჩელით გასაჩივრებული იყო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ცალკეული ნორმები. სარჩელით, რომელიც N1/22/1696 განჩინებით საკონსტიტუციო სასამართლოს არსებითად განსახილველად არ მიუღია, არ იყო გასაჩივრებული სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 59-ე მუხლის მე-3 ნაწილი. შესაბამისად, სარჩელში მითითებულ საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მესამე პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი, შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების არსი

მოსამართლე ლელა ცაგარეიშვილს არ მიუთითებია, რომელი ნორმა უკრძალავდა სასამართლოს დაკავების კანონიერების საკითხის შესწავლას. მისი თქმით, სასამართლო მოკლებული იყო შესაძლებლობას, ამასთან დაკავშირებით, მხარეებისათვის გაეწია იურიდიული კონსულტაცია. იმავე დღეს ადვოკატი ბექა თაკალანძე წარმოადგენდა კიდევ ერთ დაკავებულ პირს ამჯერად თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე ციცინო როხვაძის წინაშე №4/6997-21 საქმეზე. ამ საქმეშიც დაკავებულს პოლიციამ 48 საათამდე გაუგრძელეს დაკავების ვადა. ბექა თაკალანძემ იშუამდგომლა დაკავების უკანონოდ ცნობის მოთხოვნით, ვინაიდან ამ საქმეშიც არ იყო წარმოდგენილი წერილობითი დასაბუთება 48 საათით პირის დაკავების გაგრძელების თაობაზე. საქმეს თან ერთვის CD დისკი, რომელსაც ვხსნით, შევდივართ საქაღალდე 2021_11_12_14_19_34-ზე, ამის შემდეგ ეკრანზე გამოდის ოთხი ფაილი: აპელანტი, მოსამართლე, მხარე 1 და მხარე 2; ვხსნით ფაილს სახელწოდებით მხარე 2, ვახვევთ 9:00 წუთზე. ამ დროს ისმის ადვოკატ ბექა თაკალანძის ხმა, რომელიც აცხადებს: „თქვენ რომ შესვენება გამოაცხადეთ, თქვენ დაკავების საკითხზე უნდა გემსჯელათ. მაგაზე პასუხი ვერ მოვისმინე და ვერც პოზიცია.“

ამის შემდეგ გადავდივართ 2021_11_12_14_19_34 საქაღალდის ფაილზე სახელწოდებით „მოსამართლე,“ რომელსაც ვახვევთ 9:07 წუთზე. ამ დროს ისმის მოსამართლე ციცინო როხვაძის ხმა, რომელიც აცხადებს: „მოგახსენებთ, რომ დაკავების საკითხი, როგორც განვმარტე, დაკავების კანონიერების საკითხი სასამართლოს შესაფასებელი არ არის. თუ დაკავება იყო უკანონო, შეგიძლიათ მიმართოთ ოქმის შემდგენი, ვინც არიან უშუალოდ დამკავებელი პირები, მათ ზემდგომს და მოთხოვეთ პასუხი პოლიციის წარმომადგენლებს იმასთან მიმართებაში, თუ რატომ განხორციელდა დაკავება. სასამართლომ როგორც კი შემოვიდა საქმე, მყისიერად დავიწყეთ განხილვა და ყველა მათგანი გავუშვით დაკავებიდან. დაკავების კანონიერება თუ არის სადავო, ეს ცალკე განიხილება, ამ წარმოების ფარგლებში არა. თუ უკანონოდ იქნება დაკავებული და უკანონო პატიმრები, ბატონებს შეუძლიათ ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით (მიმართონ), თქვენ ახლა ადვოკატები ხართ, ეს მოგეხსენებათ. ამ დავის ფარგლებში, ჩვენ უნდა შევაფასოთ, ჰქონდა თუ არა, მოცემულ, თითოეულ სამართალდარღვევასთან მიმართებაში ადგილი 166, 173 მუხლებით ქმედების შემადგენლობას. ეს არის ჩემი პასუხი.“ ამგვარად, ციცინო როხვაძემ შუამდგომლობის დაკმაყოფილების უარის თქმის საფუძვლად მიუთითა ის, რომ ამ საკითხის გადაწყვეტა დამკავებელის ზემდგომი თანამდებობის პირის კომპეტენციას წარმოადგენდა. მართალია, ნორმის ნუმერაციაზე არც ციცინო როხვაძე საუბრობს, თუმცა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის მიხედვით, სწორედ ოქმის შემდგენის ზემდგომი იხილავს დაკავების კანონიერების საკითხს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის თანახმად: „ადმინისტრაციული დაკავება … დაინტერესებულმა პირებმა შეიძლება გაასაჩივრონ ზემდგომ ორგანოში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან.“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში დავით ნებიერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2022 წლის 23 დეკემბრის N1/22/1696 განჩინების მე-2 თავის მე-16 პუნქტის თანახმად, ზემდგომი თანამდებობის პირის ან პროკურორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება … თავის მხრივ, ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს...” ამგვარად, ადამიანის დაკავების კანონიერებას თავდაპირველად იხილავს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ან პროკურატურა. დამკავებელი პოლიციის ზემდგომი ორგანოს ან პროკურორის გადაწყვეტილება დაკავების კანონიერად მიჩნევის შესახებ არის ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „სასამართლოში ადმინისტრაციული დავის საგანი შეიძლება იყოს: ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის შესაბამისობა საქართველოს კანონმდებლობასთან;“ ამგვარად, დაკავების კანონიერების საერთო სასამართლოში განხილვის შემთხვევაში გამოიყენება ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, რომლის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტში აღნიშნულია: „თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებანი.“ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი არ განსაზღვრავს, რა ვადაში განიხილება ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების საკითხი. შესაბამისად, გამოყენებული უნდა იქნეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, რომელიც განსაზღვრავს ერთი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვის ზოგად ვადებს, რომელიც გამოიყენება ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების საკითხის გადასაწყვეტად.

სადავო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 59-ე მუხლის მე-3 ნაწილის პირველი თანახმად, „თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, სასამართლო სამოქალაქო საქმეს განიხილავს განცხადების მიღების დღიდან არაუგვიანეს 2 თვისა. განსაკუთრებით რთული კატეგორიის საქმეზე მისი განმხილველი სასამართლოს გადაწყვეტილებით ეს ვადა შეიძლება გაგრძელდეს არაუმეტეს 5 თვისა...” ამგვარად, ამ ნორმის თანახმად, ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების საკითხი სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს მინიმუმ 2 ხოლო მაქსიმუმ 5 თვის ვადაში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტში მიუთითა: „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა.“

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საერთო სასამართლოში დამკვიდრებულ პრაქტიკას წარმოდგენს ის, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი სასამართლო არ ადგენს დაკავების კანონიერებას. საერთო სასამართლოს სხვადასხვა მოსამართლემ საოქმო განჩინებით, არაერთხელ უარი თქვეს დაკავების კანონიერების შესწავლაზე. მათი თქმით, დაკავების კანონიერების დასადგენად დაკავებულმა პირმა ჯერ უნდა მიმართოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს (დამკავებლის ზემდგომ თანამდებობის პირს) ან პროკურატურას. მხოლოდ ამის შემდეგ არის სასამართლოსათვის მიმართვა შესაძლებელი. მას შემდეგ, რაც დაკავებული პირი მიმართავს პირველი ინსტანციის სასამართლოს, ეს უკანასკნელი, სადავო ნორმის საფუძველზე, დაკავების კანონიერების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს ორიდან ხუთ თვემდე ვადაში.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად: „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში კანონით უფლებამოსილი პირის მიერ. დაკავებული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არაუგვიანეს 48 საათისა. თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.“ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს სასამართლოს თანხმობის გარეშე, თავისუფლებააღკვეთილი პირის დაკავების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის მიმართ სასამართლო კონტროლის განხორციელების გარანტიებს. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტიდან გამომდინარეობს ადამიანის უფლება, რომ თუკი მისი დაკავება მოხდება სასამართლოს თანხმობის გარეშე, ასეთი პირი 48 საათის განმავლობაში უნდა წარედგინოს სასამართლოს, რომელიც შემდგომი 24 საათის განმავლობაში ადგენს ადამიანის დაკავების კანონიერების და დასაბუთებულობის საკითხს. ამგვარად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის ცალსახა გადაწყვეტას წარმოადგენს ის, რომ ადამიანის დაკავების კანონიერების და დასაბუთებულობის გადაწყვეტილება სასამართლომ უნდა მიიღოს 72 საათის განმავლობაში. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 59-ე მუხლის მე-3 ნაწილ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტს იმის გამო, რომ სასამართლოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, ადამიანის დაკავების კანონიერება შეისწავლოს არა დაკავებიდან 72 საათის განმავლობაში, არამედ დაკავებულის მიმართვიდან 2 თვის ან 5 თვის განმავლობაში. ამ საქმეში დავის საგანს სწორედ დაკავების კანონიერების დასადგენად აუცილებელი ვადა წარმოადგენს. მოსარჩელე მხარე არ დავობს ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს ან პროკურატურის მიერ დაკავების კანონიერების შესწავლის უფლებამოსილებაზე და ადმინისტრაციული გასაჩივრების მექანიზმის ამოწურვის ვალდებულებაზე, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია დავით ნებიერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებულ განჩინებაში. აქ დავის საგანს წარმოადგენს მხოლოდ ერთი საკითხი - სასამართლოს აქვს ადამიანის დაკავების კანონიერების საკითხის გადაწყვეტის უფლებამოსილება 2-დან 5 თვის ვადაში, მაშინ როდესაც კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით, საერთო სასამართლომ ამგვარი გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს 72 საათის განმავლობაში ადამიანის დაკავებიდან.

ამასთან, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 59-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილი 2-დან 5 თვემდე ვადა (გარდა ალიმენტის გადახდევინების, დასახიჩრებით ან ჯანმრთელობის სხვა დაზიანებით ან მარჩენალის სიკვდილით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურების, შრომითი ურთიერთობებიდან, „საცხოვრებელი სადგომით სარგებლობისას წარმოშობილი ურთიერთობების შესახებ“ საქართველოს კანონიდან გამომდინარე მოთხოვნებისა და უკანონო მფლობელობიდან უძრავი ნივთის გამოთხოვის შესახებ საქმეებისა, რისთვისაც დადგენილია ერთთვიანი ვადა, რაც სადავო არ არის ამ საქმეში) ზოგადი ხასიათისაა. ამ ვადაში სასამართლო საქმის განხილვას ასრულებს იმის მიუხედავად, მას დაკავების კანონიერებაზე მიმართავს დაკავებული პირი თუ ადმინისტრაციული ორგანო. ამის მიუხედავად, პრაქტიკა არის იმგვარი, რომ დაკავების კანონიერება განიხილება, სწორედ დაკავებულის (ყოფილი დაკავებულის) სარჩელის საფუძველზე, მას შემდეგ, რაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის საფუძველზე შინაგან საქმეთა სამინისტროს დამკავებელი პოლიციელის ზემდგომი ორგანო ან პროკურორი ადმინისტრაციულ დაკავებას სცნობს კანონიერად. თუკი აღნიშნული ადმინისტრაციული ორგანოები ადამიანის დაკავებას უკანონოდ სცნობენ, ცხადია, აღარ იარსებებს სასამართლო კონტროლის საჭიროება და შესაბამისად, არც 2-დან 5 თვემდე სასამართლო განხილვის ვადა გამოიყენება. შესაბამისად, შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს შემთხვევა, როდესაც შსს ან პროკურატურა ადმინისტრაციულ დაკავებას კანონიერად სცნობს და დაკავების კანონიერებაზე დავა გადაინაცვლებს სასამართლოში, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით გადასაწყვეტად.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პარლამენტის დისკრეციას წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, რომელი სასამართლო, რა საპროცესო წესით გადაწყვეტს ადამიანის დაკავების კანონიერებას და დასაბუთებულობას. კონსტიტუცია არ განსაზღვრავს იმას, დაკავების კანონიერება მაგისტრატმა მოსამართლემ უნდა განიხილოს, თუ სამოქალაქო, ადმინისტრაციულმა ან სისხლის სამართლის კოლეგიამ; კონსტიტუცია არაფერს ამბობს იმაზე, რომ დაკავების კანონიერებაზე გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილმა სასამართლომ იმავდროულად არსებითად უნდა განიხილოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე თუ არა. კონსტიტუცია პარლამენტს ანიჭებს სრულ დისკრეციას, სხვადასხვა სასამართლოს იურისდიქციაში მოაქციოს დაკავების კანონიერების საკითხის გადაწყვეტის და დაკავებული პირის ქმედებაში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობის დადგენის უფლებამოსილება. რასაც კონსტიტუცია მოითხოვს, არის ის, რომ სასამართლო ხელისუფლება, რომელიც იხილავს ადამიანის დაკავების კანონიერებას, საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღოს 72 საათის განმავლობაში ადამიანის დაკავებიდან. მას შემდეგ, რაც პარლამენტმა გამოიყენა თავისი დისკრეცია და გამიჯნა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობის დადგენაზე და ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერების შემოწმებაზე უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოები, ეს უნდა გაეკეთებინა იმგვარად, რომ დაცული ყოფილიყო კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი გარანტიები. კერძოდ მას შემდეგ, რაც დამკავებელი პოლიციელის ზემდგომი ორგანო ან პროკურორი კანონიერებად სცნობდა დაკავებას, დაკავებიდან არაუგვიანეს 48 საათში მომხდარიყო ადამიანის წარდგენა სასამართლოში, რომელიც შემდგომი 24 საათის განმავლობაში გადაწყვეტდა მისი დაკავების კანონიერების საკითხს. ამის ნაცვლად, სადავო ნორმით, პირველი ინსტანციის სასამართლოს ეძლევა 2-დან 5 თვემდე ვადა დაკავების კანონიერების გადასაწყვეტად.

მართალია, პარლამენტს არ ჰქონდა კონსტიტუციური ვალდებულება, დაკავების კანონიერების შესწავლის უფლებამოსილება დაეკისრებინა იმ სასამართლო ორგანოსათვის, რომელიც იმავდროულად იხილავს ადამიანის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს, თუმცა ამგვარი გადაწყვეტა იქნებოდა როგორც ეკონომიური (ერთდროულად ხდება ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრების და ადმინისტრაციული დაკავების საკითხის გადაწყვეტა), ისე კონსტიტუციურიც. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 262-ე მუხლის 1¹ პუნქტის თანახმად: „ამ კოდექსის 45-ე, 45^​1, 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეები განიხილება 3 დღის ვადაში. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი რაიონული (საქალაქო) სასამართლო ზეპირ განხილვას იწყებს დაუყოვნებლივ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების სხვა მასალების მიღებისთანავე, თუ პირის მიმართ გამოყენებულია ადმინისტრაციული დაკავება და ამოწურული არ არის ადმინისტრაციული დაკავების ვადა.“ ამ მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ დაკავების კანონიერების გადაწყვეტა 3 დღის ვადაში, იქნებოდა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისი. ამის ნაცვლად, კანონმდებელმა სხვა სასამართლოს, ცალკე სამართალწარმოების წესით მიანდო დაკავების კანონიერების საკითხის გადაწყვეტა, ისე რომ ამგვარი სასამართლო არ შეზღუდა ადამიანის დაკავებიდან 72 საათში დაკავების კანონიერების განსაზღვრის ვალდებულებით.

მას შემდეგ, რაც კანონმდებელმა დაკავების კანონიერების დადგენის პროცედურა ამოიღო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი იურისდიქციიდან და დაუქვემდებარა ცალკე სასარჩელო წარმოებას, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ავალდებულებდა კანონმდებელს, სარჩელის განმხილველი სასამართლო შეეზღუდა 72 საათით ადმინისტრაციული დაკავების კანონიერებაზე გადაწყვეტილების მისაღებად. ამის ნაცვლად, კანონმდებელმა სადავო ნორმით დაადგინა 2-დან 5 თვემდე ვადა დაკავების კანონიერების დასადგენად. აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ითვალისწინებს 72 საათში, სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე, დაკავების კანონიერების საკითხის გადაწყვეტას. კონსტიტუციის აღნიშნული დებულებით დაცული სფეროს მიღმა რჩება კომპენსაციის გადახდა უკანონო დაკავებისათვის. უკანონოდ თავისუფლებაშეზღუდული პირის უფლება - მიიღოს კომპენსაცია - დაცულია არა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით, არამედ ამავე მუხლის მე-6 პუნქტით. შესაბამისად, 72 საათიანი ვადის დაცვა, უკანონო დაკავების გამო კომპენსაციის მისაღებად, არ არის აუცილებელი. სასარჩელო წარმოების შემთხვევაში, დაკავების კანონიერების დადგენა და უკანონო დაკავების არსებობის შემთხვევაში კომპენსაციის მიღება ერთდროულად განიხილება. ამის მიუხედავად, კონსტიტუციით ამ ორი საკითხის გადასაწყვეტად განსხვავებული ვადებია დაწესებული.

ამასთან კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი აწესებს 72 საათიან ვადას დაკავების კანონიერების შესწავლისათვის ამ საკითხის პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განხილვის შემთხვევაში. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ამ ვადით არ ზღუდავს დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით სააპელაციო საჩივრის განმხილველ სასამართლოს. სააპელაციო გასაჩივრების უფლება ექცევა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში (იხილეთ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ), შესაბამისად, სააპელაციო საჩივრის განსახილველად გამოიყენება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი დროული განხილვის უფლება, დაკავების კანონიერების სააპელაციო წესით გადაწყვეტა 72 საათში შესაძლოა გონივრული არ აღმოჩნდეს. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი 72 საათიან სასამართლო კონტროლს ითვალისწინებს იმგვარი დაკავების შემთხვევაში, რის შესახებაც გადაწყვეტილება ადმინისტრაციულმა ორგანომ მიიღო სასამართლოს მონაწილეობის გარეშე. მას შემდეგ, რაც ამგვარი თავისუფლების აღკვეთა დაკანონებული იქნება თუნდაც ერთი ინსტანციის სასამართლოს მიერ, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი გარანტია ამოწურავს თავის თავს და სააპელაციო განხილვის ეტაპზე მოქმედებას იწყებს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი გარანტია. სადავო ნორმის პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს აძლევს 2-დან 5 თვემდე ვადას იმისათვის, რომ განიხილოს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადამიანის 48 საათით დაკავების კანონიერების საკითხი. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ 48 საათის განმავლობაში ადამიანის დაკავებაზე სასამართლო კონტროლი არ ვრცელდება 72 საათის განმავლობაში. ამის ნაცვლად, პირველი ინსტანციის სასამართლო პოლიციელის ინიციატივით, ზემდგომი ორგანოს ან პროკურორის სანქციით დაკავებული ადამიანის დაკავების კანონიერების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს 2-დან 5 თვემდე ვადაში, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით ზუსტად დადგენილ ვადას.

კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მესამე პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2013 წლის 11 აპრილს მიღებულ N1/2/503,513 გადაწყვეტილებაში გამიჯნა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტებით დაცული სფერო. აღნიშნული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-12 პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, „თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“ დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. შესაბამისად, ადამიანის თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა, როგორც წესი, მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძვლეზე უნდა მოხდეს. ეს არის ძირითადი წესი, პრინციპი, რომელსაც თავისუფლების უფლების მზღუდავი ნორმა უნდა აკმაყოფილებდეს.”

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-13 პუნქტში აღნიშნულია: „კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ზემოაღნიშნული ნორმიდან ერთგვარ გამონაკლისს ადგენს, რომელიც ადამიანის დაკავებას ან თავისუფლების სხვაგვარ შეზღუდვას კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში, საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშეც ითვალისწინებს. თუმცა ამ საგამონაკლისო ნორმის ფარგლები კონსტიტუციით მკაცრად არის რეგლამენტირებული. მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ დაკავებული ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა წარედგინოს. საგამონაკლისო უფლებამოსილება გათვალისწინებულია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც დანაშაულის (სამართალდარღვევის) აღკვეთის ან პრევენციის მიზნით, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის მყისიერი, გადაუდებელი აუცილებლობა არსებობს.“

დავით მიხეილ შუბლაძის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტში ასევე აღნიშნულია: „მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაკავება ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა კონტექსტში უნდა იქნეს განხილული. როდესაც თავისუფლების უფლების შეზღუდვის მიზნით სასამართლოს წინასწარი თანხმობის მიღება პრაქტიკულად შეუძლებელია, მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის შედარებით ხანმოკლე და ნაკლებად ინტენსიური შეზღუდვის შესაძლებლობას უშვებს.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქმეში ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული N2/3/286 გადაწყვეტილების მე-2 პუნქტში მას შემდეგ, რაც დაადგინა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის დარღვევა, აღნიშნა: „სასამართლოს მიაჩნია, რომ თავისუფლების ნებისმიერ შეზღუდვას, მათ შორის კანონიერი საფუძვლების არსებობის დროსაც, უნდა დაუპირისპირდეს ზემდგომ სასამართლოში გასაჩივრების უფლება.“ დაკავება სწორედ თავისუფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი სახეა. საქმეში სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტში აღნიშნულია: „მიუხედავად იმისა, რომ დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას.“ შესაბამისად, ოლეგ სვინტრაძის საქმიდან გამომდინარე, დაკავების, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი სახის არსებობის შემთხვევაში, კონსტიტუციის მე-13 მუხლი ირღვევა მაშინ, როცა არ არსებობს შესაძლებლობა, სასამართლომ გადასინჯოს ადამიანის დაკავების დასაბუთებულობა და კანონიერება.

კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს, რამდენად კანონიერად მოხდა ადამიანის დაკავება, ასევე მსჯელობის საგანი შეიძლება იყოს ის, დარჩება თუ არა ადამიანი თავისუფლებააღკვეთილი, ამგვარად, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნას წარმოადგენს, სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე დაკავების შემთხვევაში მოხდეს დაკავებული პირის წარდგენა სასამართლოში 48 საათის განმავლობაში, ხოლო სასამართლო ვალდებულია შემდგომი 24 საათის განმავლობაში გადაწყვიტოს საკითხი დაკავების კანონიერების თაობაზე, ასევე იმის თაობაზე, დატოვოს ადამიანი პატიმრობაში ან გაათავისუფლოს ის. სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დაცულ სფეროში ექცევა იმის გამო, რომ ხდება ადამიანის დაკავება სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე. ამასთან სასამართლო ადამიანის დაკავების დასაბუთებულობას და კანონიერებას წყვეტს არა 72 საათში, არამედ 2-დან 5 თვის ვადაში. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიზანია, სასამართლო კონტროლი განხორციელდეს იმ 48 საათიან პერიოდზე, როდესაც ადამიანს სასამართლოს თანხმობის გარეშე ჰქონდა თავისუფლება აღკვეთილი. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სასამართლომ ამგვარი კონტროლი უნდა დაასრულოს 72 საათში. სადავო ნორმით კი სასამართლო ამ ვალდებულებას ასრულებს არა 72 საათში, არამედ 2-დან 5 თვის ვადაში.

რამდენად წარმოადგენს ადმინისტრაციული დაკავება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ დაკავებას

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კარანტინში მოთავსების კონტექსტში ერთმანეთისაგან გამიჯნა ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა გადაადგილების თავისუფლებისაგან საქმეში პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ჩამოაყალიბა ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის კრიტერიუმები, რომელთა დაკმაყოფილებაც იწვევს, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის გამოყენების შესაძლებლობას. ამ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 მუხლის თანახმად: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვის დადგენისას ყურადღება უნდა მიექცეს მრავალ ასპექტს, მათ შორის, რა მიზნით ხდება პირისთვის კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, როგორია მის ნებაზე ზემოქმედების ფარგლები, რამდენად ეზღუდება ამ სივრცეში მოქმედების თავისუფლება, როგორია უფლებაშეზღუდული პირის სამართლებრივი სტატუსი, რა შედეგის დადგომას ისახავს მიზნად ამგვარი შეზღუდვა და სხვა. შემზღუდველი ღონისძიების საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის რეგულირების ქვეშ მოქცევას, უმთავრესად, ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის, მის ნებაზე ზემოქმედების ხარისხი განაპირობებს. ამასთან, მხოლოდ ის გარემოება, თუ რა ვადით ხდება კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვა, ვერ გამოდგება პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის წარმოსაჩენ თვითკმარ არგუმენტად.“

თავდაპირველად დავიწყოთ პირის სტატუსის და მისთვის დაწესებული შეზღუდვის მიზნის განსაზღვრა, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს სახელმწიფო ედავება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას, მისი სტატუსი არის სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებულის სტატუსის მსგავსი. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ“ 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #1 მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „იზოლატორის ამოცანაა: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის შესაბამისად დაკავებულ ან პატიმრობაშეფარდებულ პირთა, ასევე საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში საქართველოდან გაძევების მიზნით დაკავებულ უცხოელთა იზოლატორში დროებითი მოთავსების აღსრულების უზრუნველყოფა;“ ამგვარად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის დაკავებულ პირი იმავე ადგილას იმავე პირობებში იმყოფება 48 საათის განმავლობაში დაკავებისას, როგორც სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებული. შესაბამისად, დაკავების მიზნებისათვის ამ ორი კატეგორიის მქონე პირის სტატუსი მსგავსია.

რაც შეეხება მიზანს, როგორც ეს დანაშაულის ჩადენისათვის ბრალდებული პირის დაკავების შემთხვევაში ხდება, ამ შემთხვევაშიც შეზღუდვის მიზანია მართლმსაჯულების აღსრულება, მათ შორის მტკიცებულებების მოპოვება, მისი განადგურების თავიდან აცილება. როგორც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლის პირველ ნაწილშია მითითებული, ადმინისტრაციული წესით დაკავება ხდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად. ამასთან, აღსანიშნავია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, რომლის მეორე თავის 21-ე პუნქტში აღნიშნულია: „დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით.“ ამგვარად, ადმინისტრაციული დაკავება ხდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით, რაც შუბლაძის საქმის მიხედვით, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული „დაკავების“ სფეროში ექცევა.

ქმედების „დაკავებად“ კვალიფიკაციისათვის უნდა დადგინდეს „პირის უფლებათა შეზღუდვის ინტენსივობას, ამისათვის უნდა შეფასდეს, თუ რა ზომით ახორციელებს სახელმწიფო მისი ქცევის თავისუფლების კონტროლს, გარესამყაროსთან კომუნიკაციისა და სოციალიზაციის რა საშუალებები გააჩნია მას, რა ტიპის მოპყრობას შეიძლება დაექვემდებაროს თავისუფლების შეზღუდვის ადგილას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ II-19).

ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირი მოთვსებულია დროებითი მოთავსების იზოლატორში. ასეთი პირის ქმედებები კონტროლდება არა მხოლოდ ვიზუალურად, არამედ მუდმივი ვიდეომეთვალყურეობის ქვეშ. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს დროებითი მოთავსების იზოლატორების ტიპური დებულებისა და შინაგანაწესის დამტკიცების შესახებ“ 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, იზოლატორში ვიდეომეთვალყურეობის სისტემა უნდა განთავსდეს ისეთი განლაგებით, რომ შესაძლებელი იყოს იზოლატორში მყოფი პირების ვიზუალურად დანახვა და იდენტიფიკაცია. №423 ბრძანების დანართი #2 მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი აძლევს, იზოლატორის თანამშრომელს ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიმართ ხელბორკილის გამოყენების შესაძლებლობას.

გარდა ამისა, შეზღუდულია იზოლატორში მყოფი ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მიერ გარკვეული ქმედებების განხორციელების თავისუფლება. მაგალითად, შინაგან საქმეთა მინისტრის №423 ბრძანების შინაგანაწესის დანართი #2 მიხედვით, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს, არ შეუძლია იზოლატორში იქონიოს ფული (ნებისმიერი სახის ფულადი ვალუტა), ფასიანი ქაღალდები და საკრედიტო ბარათები; ოპტიკური ხელსაწყოები; სუნამოები, ოდეკოლონები და სხვა სპირტზე დამზადებული ნივთიერებები; ბანქო; ფოტოაპარატები, ფოტომასალები, აუდიო-ვიდეო და ფიქსაციის სხვა საშუალებები; მობილური ტელეფონები, კომპასები. ეს არის ის ნივთები, რომელთა გამოყენების შეუზღუდავი შესაძლებლობა გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს. 2016 წლის 2 აგვისტოს №423 ბრძანების დანართი #2 25-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, იზოლატორში მოთავსებულ პირს ეკრძალება: საკნიდან საკანში ან იზოლატორის გარეთ ნებისმიერი სახის ინფორმაციის მიწოდება; ხოლო „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად აზარტული თამაშობების მოწყობა ან/და მასში მონაწილეობა. ეს არის ის ქმედებები, რომლის განხორციელების სრული უფლება გააჩნია თავისუფლებაში მყოფ პირს, თუმცა ეზღუდება 48 საათით ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს.

ამასთან, მნიშვნელოვნად შეზღუდულია გარესამყაროსთან კავშირის და სოციალიზაციის შესაძლებლობა. დაკავებულ პირს არა აქვს თან ტელეფონი, მას არ შეუძლია არც მისთვის სასურველ პირთან დარეკვა, არც ინტერნეტით სარგებლობა. №423 ბრძანების დანართი #2 23-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აქვს მხოლოდ სამედიცინო პერსონალთან, ადვოკატთან და თავისი ქვეყნის დიპლომატიურ წარმომადგენელთან შეხვედრის შესაძლებლობა, თუ ადმინისტრაციული წესით დაკავებული სხვა ქვეყნის მოქალაქეა. სხვა პირებთან როგორც ფიზიკური, ისე ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაცია ადმინისტრაციული წესით დაკავებულ პირს აკრძალული აქვს.

ამგვარად, ადმინისტრაციული დაკავება გულისხმობს არა მხოლოდ გადაადგილების შეზღუდვას, კონკრეტული ადგილის დატოვების აკრძალვის გზით, არამედ დაკავშირებულია პირის, როგორც ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობასთან და სამართალდარღვევის საქმის წარმოებასთან. ამასთან, შეზღუდვა არ შემოიფარგლება განსაზღვრული ვადით იზოლატორიდან გასვლის აკრძალვით, არამედ იზოლატორში იძულებით ყოფნას თან ახლავს ისეთი საქმიანობის აკრძალვა, რაც ჩვეულებრივ შემთხვევაში არის დასაშვები. ასევე, ხდება ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირის მკაცრი ზედამხედველობა და გარესამყაროსთან კავშირის მნიშვნელოვანი შეზღუდვა. ამის გამო, ადმინისტრაციული დაკავება წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ დაკავებას. შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას გამოყენებული უნდა იქნას კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მესამე პუნქტი.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-6 პუნქტში განაცხადა: „ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებლო თვითნებობისაგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა -თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას.“

აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ საქართველოს კონსტიტუცია ერთადერთ შემთხვევაში უშვებს სასამართლო კონტროლის გარეშე ადამიანის დაკავებას 48 საათის ვადით, ეს არის საგანგებო ან საომარი მდგომარეობა. კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად: „საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6 პუნქტების ... მოქმედება.“ ამგვარად, მხოლოდ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს არის დასაშვები სასამართლო კონტროლის გარეშე, 48 საათზე მეტი ვადით ადამიანის დაკავება. რაც შეეხება ორდინალურ ვითარებას, იმის მიუხედავად, რომ კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებული უფლება - დაკავებაზე სასამართლო კონტროლი განხორციელდეს 48 საათის განმავლობაში - არ არის აბსოლუტური უფლება, ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ იქნება გამართლებული ნორმა, რომელიც 48 საათზე მეტი ხნით არ ითვალისწინებს დაკავების დასაბუთებულობის და კანონიერების სასამართლო გზით შემოწმებას. კონსტიტუციამ თავად დაადგინა ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის და ამ კუთხით, არავითარი დისკრეცია არ დაუტოვა კანონმდებელს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში დაებალანსებინა მტკიცებულების მოპოვების საჯარო და ფიზიკური თავისუფლების კერძო ინტერესი. კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი მტკიცებულების მოპოვების და მართლმსაჯულების აღსრულების ლეგიტიმურ ინტერესს პრიორიტეტს ანიჭებს იმით, რომ აძლევს სამართალდამცავ ორგანოებს საკმარის დროს - 48 საათს - დაკავებული პირის მამხილებელი მტკიცებულების მოსაპოვებლად. 48 საათის ვადის გასვლის შემდეგ ბალანსი ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების სასარგებლოდ იხრება იმით, რომ დაკავების კანონიერება დამოკიდებული ხდება არა მამხილებელი მტკიცებულებების მოპოვებაში ჩართულ საგამოძიებო და საპროკურორო ორგანოზე, არამედ გამოძიების შედეგის მიმართ ინტერესის არმქონე მოსამართლეზე.

ამგვარად, ორდინალურ შემთხვევაში, იმ გარემოების დადგენა, რომ ადგილი აქვს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვას - სასამართლო კონტროლის გარეშე 48 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში ადამიანის დაკავებას - იმ გარემოების გარკვევის გარეშე, რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება ამგვარი შეზღუდვა, რამდენად გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციულია ეს შეზღუდვა, უნდა დადგინდეს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის დარღვევა. დაკავებულის სასამართლოში წარდგენის 48 საათიანი ვადის დადგენით, კონსტიტუციამ თავად დაადგინა წონასწორობა და ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის და ნებისმიერი განსხვავებული რეგულაცია, კონსტიტუციაში პირდაპირ დადგენილ ინტერესთა ბალანსს არღვევს.

ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მწირია დაკავების, მათ შორის ადმინისტრაციული დაკავების სწრაფ სასამართლო კონტროლთან დაკავშირებით, შემდგომ თავში საუბარი იქნება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს და აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაზე

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად:

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით: „ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, აქვს უფლება, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც დაუყოვნებლივ განიხილავს მისი დაპატიმრების საკითხს და ბრძანებს მის გათავისუფლებას, თუ ეს დაპატიმრება უკანონოა.“

4.1 PETKOV AND PROFIROV v. BULGARIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-145006

ამ საქმეში სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა ქალაქში, 24 საათის განმავლობაში დააკავეს ორი მომჩივანი დანაშაულის ჩადენაში ეჭვის გამო. მათ წარუდგინეს წერილობითი გადაწყვეტილება მათი 24 საათის განმავლობაში დაკავების თაობაზე, შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტის საფუძველზე. გადაწყვეტილებაში მითითებული იყო მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტი, ასევე სისხლის სამართლის კოდექსის ქურდობის მუხლი და სხვა არაფერი. ბრძანებაში არ იყო მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები, რის საფუძველზეც დანაშაულის ჩადენის ეჭვი წარმოიშვა (მე-8 პუნქტი).

გათავისუფლების შემდეგ, მომჩივნებმა დაკავების გადაწყვეტილება გაასაჩივრეს ადმინისტრაციულ სასამართლოში, რომელმაც სარჩელი არ დააკმაყოფილა. ადმინისტრაციულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ დაკავების გადაწყვეტილება იყო კანონიერი. ის, გარემოება, რომ გადაწყვეტილებაში მითითებული იყო ქურდობის მუხლი, ადასტურებდა, რომ დაკავება მოხდა ქურდობის ჩადენაში დასაბუთებული ეჭვის გამო. (მე-13 პუნქტი). ეს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომაც (მე-15 პუნქტი).

2006 წლის შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 65 (1) მუხლის თანახმად, პოლიციის წერილობითი გადაწყვეტილების საფუძველზე, ხდება დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილის დაკავება. პოლიციის განყოფილებაში მიყვანილ ეჭვმიტანილს აქვს ადვოკატის დანიშვნის უფლება. პოლიციაში დაკავება არ შეიძლება 24 საათზე მეტხანს გაგრძელდეს. დაკავებულს არ შეიძლება შეეზღუდოს სხვა უფლებები გადაადგილების უფლების გარდა (25-ე პუნქტი).

უმაღლეს ადმინისტრაციულ სასამართლოს განმარტებით, ამგვარი დაკავება იყო ადმინისტრაციული იძულების ღონისძიება. დაკავება მიზნად ისახავდა დაკავებული პირის მხრიდან დანაშაულის თავიდან აცილებას ან დანაშაულის განმეორების აღკვეთას ან მისი გაქცევის პრევენციას. დაკავება მიზნად ისახავდა კავშირის დადგენას ჩადენილ დანაშაულსა და დაკავებულ პირს შორის და ემსახურებოდა დანაშაულის პრევენციისა და გამოძიების ფუნქციას. უმაღლესმა ადმინისტრაციულმა სასამართლომ ასევე განაცხადა, დაკავებისას პოლიციას არ ევალება იმ დანაშაულის დაკონკრეტება, რომლის ჩადენისთვისაც ეჭვი იქნა მიტანილი დაკავებულზე. ზოგიერთ შემთხვევაში, უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლო აცხადებდა, რომ დაკავების გადაწყვეტილებაში აუცილებელი იყო იმ ფაქტობრივი გარემოებების აღწერა, რამაც პოლიციას ეჭვი გაუჩინა დაკავებულის მიერ დანაშაულის ჩადენის თაობაზე, სხვა საქმეებში ნათქვამი იყო, რომ აუცილებელი არ იყო ამგვარი ფაქტობრივი გარემოებების მითითება დაკავების წერილობით გადაწყვეტილებაში (26-ე პუნქტი).

შინაგან საქმეთა სამინისტროს ბრძანების 63 (4) პუნქტის თანახმად, დაკავებულს შეუძლია გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერება და სასამართლოები ვალდებულნი არიან, განიხილონ ეს საჩივარი „დაუყოვნებლივ.“ ეროვნულ სასამართლოებს ეს ჩანაწერი არ განუმარტავთ იმგვარად, რომ დაკავებულს უფლება აქვს, მიმართოს სასამართლოს დაკავების 24 საათიანი ვადის გასვლამდე, არამედ საჩივრის წარდგენა ხდება ადამიანის გათავისუფლების შემდეგ. ასეთ შემთხვევაში საჩივრდება დაკავების შესახებ პოლიციის მიერ მიღებული წერილობითი გადაწყვეტილება, როგორც ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. შესაბამისად, დავის საგანი იყო არა დაკავება, როგორც ქმედება, არამედ ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტი (27-ე პუნქტი).

„სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების შესახებ“ ბულგარეთის 1998 წლის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო და მუნიციპალიტეტი პასუხს აგებს სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მათი მოხელეების მიერ კერძო ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის უკანონო გადაწყვეტილებებით, მოქმედებებით და უმოქმედობით მიყენებული ზიანისათვის (28-ე პუნქტი).

ეროვნული სასამართლოს განმარტებით, „სახელმწიფო და მუნიციპალიტეტის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების შესახებ“ ბულგარეთის 1998 წლის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისათვის დაკავების გადაწყვეტილება არის ადმინისტრაციული აქტი, რომლის უკანონოდ ცნობა წარმოშობს სახელმწიფოსაგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნას (29-ე პუნქტი).

მომჩივანი დავობს იმის თაობაზე, რომ არ შეეძლო მისი გათავისუფლების თაობაზე პროცესის ინიცირება. ეს საკითხი გამოკვლეული უნდა იქნეს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებაში (64-ე პუნქტი).

მთავრობის მტკიცებით, მინისტრის ბრძანების 63 (1)(1) პუნქტის თანახმად, დაკავება შესაძლოა გაგრძელებულიყო 24 საათის განმავლობაში. ამ პერიოდის განმავლობაში ვერ მოხერხდებოდა სასამართლო კონტროლი, რასაც მომჩივანების გათავისუფლება შეიძლებოდა მოჰყოლოდა. მომჩივანები არ ეთანხმებიან ამ მოსაზრებას და მხარს უჭერენ მათ საჩივარს (65-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზანია, დაკავებულ ან დაპატიმრებულ ადამიანს მისცეს მის მიმართ გამოყენებული ღონისძიების კანონიერებაზე სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობა. დაკავების მომენტში პირს უნდა ჰქონდეს სწრაფი სასამართლო განხილვის საშუალება, რომლითაც შემოწმდება დაკავების კანონიერება და საჭიროების შემთხვევაში, მოხდება პირის გათავისუფლება. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული საშუალება უნდა იყოს არა მარტო თეორიული, არამედ პრაქტიკულიც. ამ მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობა იწვევს იმას, რომ ეს საშუალება ხელმიუწვდომელი და არაეფექტურია. საშუალების ხელმისაწვდომობა გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი პირობები, რომ საშუალების გამოყენება იყოს რეალისტური (66-ე პუნქტი).

კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი მიუთითებს, რომ ეს დებულება მოქმედებას იწყებს ადამიანის დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან, ეს უფლება მოქმედებს ყველა იმ პირის მიმართ, ვისაც აღუკვეთეს თავისუფლება. ამ საქმეში, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ მომჩივანს გაესაჩივრებინა მისი დაკავება და გათავისუფლებულიყო (67-ე პუნქტი).

შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, ყველას შეუძლია გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერება. ასევე ამ ნორმებში მითითებულია, რომ სასამართლოები ვალდებულნი არიან, დაკავების კანონიერება განიხილონ დაუყოვნებლივ. ბრძანების ტექსტის მიუხედავად, სასამართლოებმა მისი დებულებები განმარტეს იმგვარად, რომ სასამართლო კონტროლი ხორციელდება გათავისუფლების შემდეგ, მხოლოდ იმ მიზნით, რომ სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, დაკავებულმა მიიღოს კომპენსაცია უკანონო დაკავებისათვის. ნორმების განმარტება არ მომხდარა იმგვარად, რომ დაკავებულს ჰქონდეს უფლება, მოითხოვოს მისი გათავისუფლება, მაშინ როცა ჯერ კიდევ დაკავებულია. დაკავების კანონიერების საკითხის შესწავლა ხდება ადმინისტრაციული საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით, რაც არ შეიცავს სისწრაფის შესახებ რაიმე ტიპის მოთხოვნას. ამის გამო დაკავების კანონიერების შესწავლის საკითხის განხილვა გრძელდებოდა რამდენიმე თვის განმავლობაში. რაც შეეხება ბატონ პეტკოვს (ერთ-ერთ მომჩივანს), ეროვნული სასამართლოები მისი დაკავების კანონიერებაზე წარდგენილ სარჩელს იხილავდნენ ერთ წელზე მეტხანს. ამიტომ შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანების 63 (4) პუნქტით გათვალისწინებული საშუალება არ პასუხობს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს (68-ე პუნქტი).

მხარეები არ მიუთითებენ იმაზე, რომ არსებობდა სხვა სამართლებრივი დაცვის საშუალება. ევროპული სასამართლო ადგენს, დაკავებულს რომ სხვა პროცედურა გამოეყენებინა გასათავისუფლებლად, ეს მცდელობა წარმატებული არ იქნებოდა. ბულგარეთის კანონმდებლობა არ იცნობს habeas corpus-ის ზოგად პროცედურას, რაც გამოიყენება ყველა სახის თავისუფლების აღკვეთის შემთხვევაში (69-ე პუნქტი).

სასამართლოს არ მიუღია ინფორმაცია ეროვნული კანონმდებლობით სხვა ისეთი პროცედურის თაობაზე, რაც მომჩივანს შესაძლებლობას მისცემდა გაესაჩივრებინა სასამართლოში მისი დაკავების კანონიერება და ამ გზით ყოფილიყო გათავისუფლებული, როგორც ამას კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი ითხოვს (70-ე პუნქტი).

ეს ნიშნავს იმას, რომ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი (71-ე პუნქტი).

ამ გადაწყვეტილების მიხედვით, როდესაც ადამიანი დაკავებულია, მას დაუყოვნებლივ უნდა ჰქონდეს იმის შესაძლებლობა, წარდგეს სასამართლოს წინაშე, რომელიც მისი დაკავების კანონიერებას შეისწავლის. დაკავების კანონიერების შესწავლის მოთხოვნის უფლებას არ კარგავს ადამიანი იმ შემთხვევაშიც, როცა თავისუფლების აღკვეთა დასრულდება და პირი იქნება თავისუფალი. ამასთან, გათავისუფლებული პირის მოთხოვნა - დადგინდეს მისი დაკავების კანონიერება სწრაფად უნდა იყოს შესწავლილი სასამართლოს მიერ. პეტკოვისა და პროფიროვის საქმეში კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა დადგინდა იმის გამო, რომ პირის სარჩელი დაკავების კანონიერების თაობაზე სასამართლომ განიხილა ერთი წლის ვადაში. ამით კი ბულგარეთის სასამართლოებმა დაარღვიეს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნა - სწრაფად შეისწავლონ დაკავების კანონიერების მოთხოვნა.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 246-ე მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს პირის დაკავების უფლება აქვს, მათ შორის, წვრილმანი ხულიგნობის და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის საქმეებზე. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 262-ე მუხლის 1¹ პუნქტის თანახმად, წვრილმანი ხულიგნობის და სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი წარმომადგენლის მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები იხილება 3 დღე-ღამის განმავლობაში. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი რაიონული (საქალაქო) სასამართლო ზეპირ განხილვას იწყებს დაუყოვნებლივ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების სხვა მასალების მიღებისთანავე, თუ პირის მიმართ გამოყენებულია ადმინისტრაციული დაკავება და ამოწურული არ არის ადმინისტრაციული დაკავების ვადა.“ შესაბამისად, სასამართლომ დაუყოვნებლივ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი იმის თაობაზე, რამდენად კანონიერი იყო პირის დაკავება საქმეში არსებული წერილობითი მტკიცებულებების და ოქმის შემდგენის გამოკითხვის გზით. ასეთ შემთხვევაში დაკავების კანონიერების შესწავლის გაჭიანურება, თუნდაც სასამართლომ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე პირი გაათავისუფლოს, იქნება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით სისწრაფის მოთხოვნის დარღვევა, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, ნიშნავს 72 საათს ადამიანის დაკავებიდან. კიდევ ერთხელ, პეტკოვისა და პროფიროვის საქმიდან გამომდინარე, დაკავების კანონიერების დადგენის სისწრაფის მოთხოვნები დღის წესრიგიდან არ იხსენება მას შემდეგ, რაც 48 საათი გავა და ადამიანი გათავისუფლდება დაკავებიდან. უკანონო დაკავების შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ადმინისტრაციული და სასარჩელო წარმოება ვერ აკმაყოფილებს დაკავების კანონიერების სწრაფად დადგენის მოთხოვნებს.

4.2.OSMANOVIĆ v. CROATIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-114249

2009 წლის 9 ოქტომბერს მომჩივანი დააკავეს საზოგადოებრივი სიმშვიდისა და წესრიგის დარღვევისათვის (მე-5 პუნქტი).

იმავე დღეს პოლიციის დეპარტამენტმა მომჩივანს ბრალი წაუყენა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევაში, რაც გამოიხატებოდა პოლიციელებზე თავდასხმაში. მომჩივანის საქმე გადაეცა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევების სასამართლოს (მე-6 პუნქტი).

იმავე დღეს მომჩივანი წარადგინეს მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევების სასამართლოში. მოსამართლემ მოუსმინა ბრალდებულს და მიიღო, აღკვეთის ღონისძიების სახით, ბრალდებულის 8 დღით დაპატიმრების გადაწყვეტილება, რაც სასამართლომ შემდეგნაირად დაასაბუთა

„ბრალდებულს ბრალი ედება საზოგადოებრივი წესრიგისა და სიმშვიდის შესახებ კანონის მე-6 მუხლით გათვალისწინებულ მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის ჩადენაში. პოლიციამ მოითხოვა ბრალდებულის დაპატიმრება, ვინაიდან ბრალდებულმა განმეორებით ჩაიდინა მსგავსი სამართალდარღვევა. ბრალდებულის მიერ ჩადენილი ქმედება გამოიხატება დაზარალებულისათვის სხეულზე დაზიანების მიყენებაში, მოსამართლე აკმაყოფილებს პოლიციის მოთხოვნას და ბრალდებულს უფარდებს წინასწარ პატიმრობას 8 დღით.“ (მე-7 პუნქტი).

2009 წლის 12 ოქტომბერს მომჩივანმა საჩივარი შეიტანა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში. საჩივარში მითითებული იყო, რომ მომჩივანის 8 დღიან პატიმრობაში დატოვება არ იყო სათანადოდ დასაბუთებული (მე-8 პუნქტი).

2009 წლის 14 ოქტომბერს ზემდგომმა სასამართლომ ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება. სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნულია:

საქმის გარემოებების გამოკვლევის შედეგად, სასამართლო კოლეგიამ დაადგინა რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ სწორად და კანონიერად გამოიყენა პატიმრობა ბრალდებულის მიმართ. გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია:

„სასამართლო ეთანხმება პირველი ინსტანციის მოსამართლეს, რომელმაც პატიმრობა შეუფარდა ბრალდებულს მითითებული ვადით. საქმის გარემოებების გათვალისწინებით არსებობდა ქმედების განმეორების საფრთხე, ეს გარემოება დასტურდება საქმეში არსებული მტკიცებულებებითაც. ბრალდებულის პატიმრობაში დატოვება ემსახურება სამართალდარღვევის თავიდან აცილებას (მე-9 პუნქტი).

2009 წლის 17 ოქტომბერს გავიდა 8 დღიანი ვადა, რის შემდეგაც მომჩივანი გათავისუფლებული იქნა პატიმრობიდან (მე-10 პუნქტი).

2009 წლის 20 ნოემბერს მომჩივანმა კონსტიტუციური სარჩელით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს. მომჩივანი მიუთითებდა, რომ არ არსებობდა მისი პატიმრობაში დატოვების საფუძველი. საერთო სასამართლოებს არ მიუთითებიათ მიზეზი, რომელიც ამართლებდა მომჩივანის პატიმრობაში დატოვებას. არ ყოფილა ახსნილი, თუ რატომ გაიმეორებდა მომჩივანი დანაშაულს. მომჩივანი წარსულში არასოდეს ყოფილა მსჯავრდებული იმავე ან მსგავს სამართალდარღვევაში. მომჩივანი ასევე სადავოდ ხდიდა იმას, რომ მოსამართლეს დაპატიმრებამდე არ მოუსმენია მისთვის (მე-11 პუნქტი).

2010 წლის 25 მარტს საკონსტიტუციო სასამართლომ მომჩივანის კონსტიტუციური სარჩელი დაუშვებლად სცნო იმ მიზეზით, რომ სარჩელის შეტანის მომენტში ის იყო თავისუფალი. მომჩივანს ეს გადაწყვეტილება ჩაბარდა 2010 წლის 30 აპრილს (მე-12 პუნქტი).

2010 წლის 20 აპრილს მცირე სამართალდარღვევის სასამართლომ მომჩივანი მიიჩნია დამრღვევად საზოგადოებრივი მშვიდობისა და წესრიგის სამართალდარღვევაში. მომჩივანს შეეფარდა პატიმრობა 9 დღით. წინასწარი პატიმრობის ვადა ჩაითვალა საბოლოო სასჯელში (მე-13 პუნქტი). ეს გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლომ (მე-14 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა. ადმიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „ევროპული სასამართლო იმეორებს, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზანია ადამიანი, რომელიც დაკავებული ან დაპატიმრებულია, სარგებლობდეს მის დაკავების ან დაპატიმრების კანონიერებაზე სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობით. ამ სამართლებრივი საშუალებით ადამიანი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს დაკავების ან დაპატიმრების შემთხვევაში. ამ დროს ადამიანს უნდა ჰქონდეს მისი დაკავების კანონიერებაზე სწრაფი სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობა, რასაც საჭიროების შემთხვევაში, მოჰყვება დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის გათავისუფლება. ამ საშუალების არსებობა უნდა იყოს სათანადოდ განსაზღვრული არა მარტო თეორიულად არამედ პრაქტიკულადაც. თუკი ეს საშუალება ხელმიუწვდომელია ან არაეფექტურია, მაშინ არ ხდება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნების მიღწევა. საშუალების ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმას, რომ ხელისუფლების მიერ განზრახ შექმნილ გარემოებებში ინდივიდს უნდა ჰქონდეს აღნიშნული საშუალებით სარგებლობის რეალისტური შესაძლებლობა (45-ე პუნქტი).“

ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ მომჩივანის კონსტიტუციური სარჩელი, რომელიც მიზნად ისახავდა დაკავების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის დადგენას, დაუშვებლად სცნო მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ მომჩივანი საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის მომენტისათვის იყო თავისუფალი.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევა რამდენიმე საქმეში, როცა ხორვატიის საკონსტიტუციო სასამართლომ სარჩელები დაუშვებლად ცნო იმის გამო, რომ იმ დროისათვის მიღებული იყო მომჩივანთა პატიმრობის გაგრძელების გადაწყვეტილება. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს უარმა, არსებითად ემსჯელა სარჩელზე, შეუძლებელი გახადა დაპატიმრების კანონიერების გადასინჯვის სისტემის სათანადო და ეფექტური ფუნქციონირება (47-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ აღნიშნულ საქმე განსხვავდება ზემოთ ხსენებული საქმეებისაგან იმ თვალსაზრისით, რომ მომჩივანმა საკონსტიტუციო სასამართლო სარჩელი წარუდგინა გათავისუფლების შემდეგ (48-ე პუნქტი).

ამასთან დაკავშირებით, ევროპულმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ პირს პატიმრობიდან გათავისუფლების შემდეგაც შეიძლება ჰქონდეს მისი დაპატიმრების კანონიერების დადგენის სამართლებრივი ინტერესი, რათა მაგალითად, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული გათვალისწინებულ კომპენსაციაზე უფლების განხორციელება შეძლოს. ამიტომ, ეფექტიან სასამართლო კონტროლზე უფლება არსებობას განაგრძობს პირის გათავისუფლების შემდეგაც (49-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მიუთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონის 62-ე მუხლზე, სადაც აღნიშნულია, რომ თუკი ადამიანის მიმართ მიტანილი იქნა ეჭვი ან წარდგენილი იქნა ბრალდება დანაშაულის ჩადენაში, ამით კი დაირღვევა ადამიანის უფლებები და ძირითადი თავისუფლებები, ამ პირს შეუძლია წარადგინოს კონსტიტუციური სარჩელი მის მიმართ გატარებული ამგვარი ღონისძიების თაობაზე და ჰქონდეს იმის მოლოდინი, რომ ეს საჩივარი სათანადოდ იქნება განხილული და გადაწყვეტილი (50-ე პუნქტი).

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ მომჩივანის სარჩელის დაუშვებლად ცნობა მხოლოდ იმის გამო, რომ მომჩივანი აღარ იმყოფებოდა პატიმრობაში, იმის მიუხედავად, რა შედეგი დადგებოდა ამგვარი განხილვის შედეგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ დააკმაყოფილა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული ეფექტიანი სასამართლო კონტროლის მოთხოვნები (51-ე პუნქტი).

ამის გამო ადგილი ჰქონოდა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის დარღვევას (52-ე პუნქტი).

ეს საქმე რელევანტურია იმ თვალსაზრისით, რომ მოსამართლე ციცინო როხვაძემ მოსარჩელე გაათავისუფლა დაკავებიდან, მაშინ როცა პოლიციამ მოსარჩელე სასამართლოში წარადგინა. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვის მომენტისათვის მოსარჩელე თავისუფალი იყო. ამის მიუხედავად, მოსარჩელეს არ ჰქონდა დაკარგული იმის სამართლებრივი ინტერესი, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველ მოსამართლეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ქმედების შემადგენლობის გარკვევამდე, დაედგინა, რამდენად კანონიერად განხორციელდა დაკავება. ის ფაქტი, რომ ამგვარი შუამდგომლობის დაყენების მომენტში მოსარჩელე იყო თავისუფალი, არ უკარგავდა მას მისი დაკავების კანონიერების დადგენის ინტერესს. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განმხილველი მოსამართლის დასკვნებს დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით, შესაძლოა მომავალში პრეიუდიუციული მნიშვნელობა ჰქონოდა მომავალში უკანონო დაკავებისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურების სარჩელისათვის, იმავდროულად მოცემულ შემთხვევაში დაცული იქნება სისწრაფის მოთხოვნები, რაც იმავდროულად საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნასაც წარმოადგენს.

6.აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მიერ განხილული საქმეები

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ როგორც მძიმე დანაშაულის (felony), ისე მცირე მნიშვნელობის მქონე სამართალდარღვევების (Misdemeanor), რასაც ქართულ სამართლებრივ სისტემაში შეესაბამება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები, დაამკვიდრა დაკავების შემდეგ დაუყოვნებლივ - დაკავებიდან არაუგვიანეს 48 საათისა - დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის სასამართლოს მიერ შემოწმების ვალდებულება. სასამართლოები ამოწმებენ არა მხოლოდ იმას, ობიექტური დამკვირვებლის გადმოსახედიდან, რამდენად ჰქონდა პოლიციელს საფუძველი, ევარაუდა, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული (სამართალდარღვევა), არამედ იმისაც, რამდენად არსებობდა 48 საათის განმავლობაში პირის დაკავების საჭიროება, ხომ არ ჰქონდა ამ დროს ადგილი პოლიციის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას. ანუ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაავალა ქვემდგომი სასამართლოები, 48 საათში შეისწავლონ, საჭიროების გარეშე, ხომ არ იმყოფებოდა ადამიანი 48 საათის განმავლობაში დაკავების იზოლატორში.

6.1. Gerstein v. Pugh

https://supreme.justia.com/cases/federal/us/420/103/

ამ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განიხილა ფლორიდას კანონმდებლობა, რომელიც პროკურორს აძლევდა უფლებას, ბრალი წაეყენებინა და დაეკავებინა ადამიანი. სასამართლოები ასეთი ადამიანის მიმართ დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის არსებობას ამოწმებდნენ 30 დღის ვადაში. ეს ვადა შეიძლება კიდევ ერთი თვით ან უფრო მეტით გაგრძელებულიყო. ამის გამო, ადამიანი, რომელიც დაკავებულია დიდი ხნის განმავლობაში, შეიძლება იყოს პატიმრობაში, პროკურორის გადაწყვეტილების საფუძველზე.

ამ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: დაკავებისა და დაპატიმრების სტანდარტი და პროცედურები მომდინარეობს კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებიდან და პრეცედენტული სამართლიდან, რაც წინ უძღოდა კონსტიტუციას. დასაბუთებული ვარაუდი არის დაკავების სტანდარტი. დასაბუთებული ვარაუდი ნიშნავს ისეთ ფაქტობრივი გარემოების არსებობას, რაც საკმარისია, გონიერმა ადამიანმა დაიჯეროს, რომ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული ან დაკავებისას ჩადის დანაშაულს. ამ სტანდარტის დაცვა, ისევე როგორც ეს ხდება ჩხრეკისა და ამოღების შემთხვევაში, აუცილებელია ინდივიდის თავისუფლების უფლებასა და სახელმწიფოს მიერ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ინტერესს შორის ბალანსის დასაცავად.

ეს კარგად დამკვიდრებული პრინციპია, რაც ემსახურება ადამიანების დაცვას მათ პირად ცხოვრებაში ნაჩქარევი და არაგონივრული ჩარევისაგან, ასევე დაუსაბუთებელი ბრალის წაყენებისაგან. ეს სტანდარტი სამართლიან გეზს აძლევს კანონით საზოგადოების დაცვის პროცესს. თავისი მოვალეობის შესრულებისას, პოლიცია ხშირად ვარდება მეტნაკლებად გაურკვეველ სიტუაციაში, ამიტომ მათი მხრიდან დასაშვები ხდება შეცდომები. ამის მიუხედავად, ეს შეცდომები უნდა იყოს ისეთი, რასაც ისეთი გონიერი ადამიანი დაუშვებდა, რომელიც მოცემულ ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, ალბათობის ხარისხით აკეთებს დასკვნებს. დასაბუთებული ვარაუდის წესი არის პრაქტიკული, ნაკლებად ტექნიკური კონცეფცია, წარმოადგენს საუკეთესო კომპრომისს საპირისპირო ინტერესებს შორის ბალანსის დასაცავად. სამართალდამცავებისათვის იმაზე მეტის მოთხოვნა, ვიდრე ეს დასაბუთებული ვარაუდია, შეუძლებელს გახდის სამართალდაცვით საქმიანობას, უფრო ნაკლები სტანდარტის დადგენა დატოვებს კანონმორჩილ მოქალაქეებს სამართალდამცავი ორგანოების ჟინის და ახირების იმედად.“

იმისათვის, რომ მეოთხე შესწორებით გათვალისწინებული ადამიანის თავისუფლებაზე და პირად ცხოვრებაზე გარანტირებული დაუსაბუთებელი შეჭრისაგან დაცვა აღსრულდეს, უზენაესი სასამართლო ითხოვს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა დაადგინოს ნეიტრალურმა და დამოუკიდებელმა მოსამართლემ, როდესაც ამის შესაძლებლობა არსებობს. ჯონსონი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში აღნიშნულია: კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება არც ზედმეტად გულმოდგინე პოლიციელის იარაღს არ წარმოადგენს, არც იმისკენ არის მიმართული, რომ ხელი შეუშალოს სამართალდამცავი ფუნქციის შესრულებას. მე-4 შესწორება ხელს უწყობს გონიერ ადამიანს, დასკვნა გააკეთოს მტკიცებულებიდან. მე-4 შესწორების გარანტია მოიცავს იმას, რომ ამგვარი დასკვნები აკეთოს ნეიტრალურმა და დამოუკიდებელმა მოსამართლემ და არა პოლიციელმა, რომელიც დანაშაულის ძიების კონკურენტულ წარმოებაშია ჩართული.

ადამიანის უფლების მაქსიმალურად დაცვის შესაძლებლობას წარმოადგენს მოსამართლის მიერ იმ ფაქტობრივი გარემოებების წინასწარი გამოკვლევა, რაც ამართლებს ადამიანის დაკავებას. ამის მიუხედავად, ამ მოთხოვნის ყველა შემთხვევაში დაცვა მნიშვნელოვნად გაართულებდა სამართალდაცვითი ფუნქციის განხორციელებას. მართალია, კონსტიტუცია უპირატესობას ანიჭებს განჩინების საფუძველზე ადამიანის დაკავებას, ამის მიუხედავად, უზენაეს სასამართლოს არასოდეს უკანონოდ არ უცვნია სასამართლოს თანხმობის გარეშე ადამიანის დაკავება, რაც ეფუძნებოდა პოლიციელის დასაბუთებულ ვარაუდს.

როგორც გარდაუვალი კომპრომისი, შემთხვევის ადგილზე, პოლიციელის დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, გამართლებულია დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილის დაკავება. თავისუფლების ამგვარი აღკვეთის თანმდევს წარმოადგენს ადამიანის მოკლევადიანი დაკავება. მას შემდეგ, რაც ადამიანს თავისუფლება აქვს აღკვეთილი, მიზეზები, რის გამოც, დაკავებამდე, არ იქნა სასამართლოს ნეიტრალური მოსაზრება მიღებული დაკავებასთან დაკავშირებით, წყვეტს არსებობას. აღარ არსებობს საფრთხე, რომ ბრალდებული გაიქცევა ან გააგრძელებს დანაშაულის ჩადენას, სანამ პოლიციელი მოსამართლეს მტკიცებულებას წარუდგენს. ვინაიდან, დაკავების შემდეგ, სახელმწიფოს მხრიდან სწრაფი მოქმედების საჭიროება მცირდება, იზრდება ბრალდებულის მხრიდან მისი დაკავებაზე დასაბუთებული ვარაუდის ნეიტრალური შეფასების მნიშვნელობა. ხანგრძლივი თავისუფლების აღკვეთის შედეგები უფრო მძიმეა თავისუფლებააღკვეთილი პირისათვის, ვიდრე თავდაპირველი ხანმოკლე დაკავების შედეგები. წინასწარმა პატიმრობამ შესაძლოა ბრალდებულს დააკარგვინოს სამუშაო, შემოსავლის წყარო და გაართულოს ოჯახური ურთიერთობები. არასაპატიმრო ღონისძიებების გამოყენებაც დაკავშირებულია მძიმე პირობებთან, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს ადამიანის თავისუფლებას. როცა ამგვარი მძიმე შედეგების დადგომის საფრთხე მაღალია, ნეიტრალური მოსამართლის დამოუკიდებელი დასკვნა აუცილებელია იმისათვის, რომ მეოთხე შესწორებამ შეიძინოს ადამიანის თავისუფლებაზე დაუსაბუთებელი შეჭრისაგან დაცვის რეალური შინაარსი.

ამ საქმეში, ფლორიდის კანონმდებლობით, ადამიანის ხანგრძლივ დაკავებაზე გადაწყვეტილებას იღებს პროკურორი. სწორედ პროკურორი ამოწმებს, რამდენად არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი ადამიანის დაკავებისათვის. შტატის წარმომადგენელი აცხადებს, რომ პროკურორს მიერ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის განსაზღვრა შეესაბამება კონსტიტუციის მეოთხე შესწორებას. აშშ-ს უზენაესი სასამართლო არ იზიარებს ამ პოზიციას. სასამართლოს აზრით, პროკურორს გააჩნია სამართალდამცავი ფუნქცია და ისე ვერ იქნება ნეიტრალური და დამოუკიდებელი მაგისტრი, ისევე როგორც პოლიციელი. შადვიკი ქალაქი ტამპოს წინააღმდეგ საქმეში, უზენაესმა სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა უნდა დაადგინოს პოლიციისა და პროკურატურისაგან დამოუკიდებელმა ორგანომ. ამ ფუნქციების გამიჯვნის საჭიროება ახსნა მოსამართლე ფრანკფურტერმა:

„დემოკრატიულ საზოგადოებაში, სადაც ადამიანის ღირსებას ცენტრალური ადგილი უკავია, ბუნებრივ აუცილებლობას წარმოადგენს მისი დაცვა სამართალდაცვითი პროცესის ბოროტად გამოყენებისაგან. დანაშაულის გახსნის მომეტებული სურვილი თავისთავად არ არის საკმარისი ფხიზელი გადაწყვეტილების მისაღებად. სამართალდამცავი ორგანოს საქმიანობის მიმართ დაინტერესების არარსებობა არ არის საკმარისი გარანტია, სამოქალაქო თავისუფლებების იგნორირების თავიდან ასაცილებლად. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ უნდა არსებობდეს გარანტიები როგორც გადამეტებული გულმოდგინების, ისე დესპოტიზმის წინააღმდეგ. ყველა რეპრესიული სისხლისსამართლებრივი ინსტრუმენტები არ შეიძლება ერთ ფუნქციონერს ჩაუვარდეს ხელში. სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების რთული პროცესი იყოფა სხვადასხვა ნაწილად, ყოველ ფუნქციას ცალ-ცალკე ასრულებენ სხვადასხვა მონაწილეები, რომელთაც სისხლის სამართალმა მიანდო დარღვევის აღმოფხვრის შესაძლებლობა.“

საბოლოოდ აღნიშნულ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების დარღვევა იმის გამო, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე დაკავებისას, დაკავებული არ იყო უზრუნველყოფილი იმის შესაძლებლობით, რომ მისი დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის არსებობა სწრაფად შემოწმებულიყო მოსამართლის მიერ. ამ საქმეში აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს არ უთქვამს, რას ნიშნავდა დასაბუთებული ვარაუდის „სწრაფად“ შემოწმება.ამ საქმეში აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს არ დაუდგენია, დაკავებიდან რა ვადაში უნდა დაედგინა სასამართლოს დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის დაცვა სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან. რაც უზენაესმა სასამართლომ თქვა იყო, ის, რომ დაკავებიდან 30 დღის ვადაში დასაბუთებული ვარაუდის შემოწმება არ აკმაყოფილებდა სისწრაფის მოთხოვნებს. ამის გამო, მოგვიანებით აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ კიდევ ერთი საქმე განიხილა.

6.2. County of Riverside v. McLaughlin

https://supreme.justia.com/cases/federal/us/500/44/

ამ საქმეში გასაჩივრებული იყო რივერსაიდის საგრაფოს კანონი, რომელიც განსაზღვრავდა დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრის წესს განჩინების გარეშე დაკავებული პირისათვის. საგრაფოს კანონმდებლობის თანახმად, დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა დადგენილი უნდა ყოფილიყო ორი დღის ვადაში ადამიანის დაკავების მომენტიდან. ორდღიან ვადაში არ შედიოდა შაბათ-კვირა და დასვენების დღეები. ამგვარად, პარასკევს დაკავებული ადამიანი შესაძლოა დაკავებული ყოფილიყო ხუთი დღის განმავლობაში, სანამ სასამართლო დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს დაადგენდა. მადლიერების დღის შემთხვევაში დაკავება შესაძლოა 7 დღეს გაგრძელებულიყო.

ამ კანონმდებლობაზე შეტანილი საჩივარი თავდაპირველად განიხილა მე-9 ოლქის ფედერალურმა სააპელაციო სასამართლომ. ამ სასამართლომ განაცხადა, რომ დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში ბრალის წარდგენის მომენტისათვის დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის დადგენა არ შეესაბამებოდა გერსტეინის გადაწყვეტილების მოთხოვნებს, რომლის მიხედვითაც დაკავებიდან სწრაფად უნდა გარკვეულიყო თავისუფლების აღკვეთის კანონიერების საკითხი. სააპელაციო სასამართლოს თქმით, 36 საათზე მეტი არ არის საჭირო იმისათვის, რომ გადაიდგას ყველა სათანადო ადმინისტრაციული ნაბიჯი, რაც თან ახლავს დაკავებას.

ამგვარად, მეცხრე ოლქი შეუერთდა მეოთხე და მეშვიდე ოლქებს, რომლებმაც გერსტეინის საქმე იმგვარად განმარტეს, რომ დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრება უნდა მოხდეს მაშინ, როდესაც მოგვარდება დაკავების თანმდევი ყველა ადმინისტრაციული და პროცედურული საკითხები. ამის საპირისპიროდ მეორე ოლქის სააპელაციო სასამართლომ განაცხადა, გერსტეინის საქმის გამოყენებისას საჭიროა მოქნილობა და შტატებისათვის იმგვარი შესაძლებლობის მიცემა, დასაბუთებული ვარაუდის განსაზღვრის პროცედურა მიებას სხვა წინასასამართლო პროცედურას.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საჩივარი დასაშვებად სცნო, რათა გადაწყვიტოს კონფლიქტი სხვადასხვა ოლქის სააპელაციო სასამართლოებს შორის და დაადგინოს, რას ნიშნავს, გერსტეინის საქმის მიხედვით, სწრაფად გონივრული ვარაუდის არსებობის დადგენა.

გერსტეინის საქმეზე სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო ფლორიდის საპროცესო კანონმდებლობა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანი 30 დღის განმავლობაში იყო დაკავებული განჩინების გარეშე და ამ დროის განმავლობაში, სასამართლო არ ადგენდა დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის არსებობას. ამ დასკვნამდე მისვლამდე, სასამართლო შეეცადა დაებალანსებინა დაპირისპირებული ინტერესები. ერთი მხრივ, სახელმწიფოს აქვს ინტერესი - დაიცვას საჯარო წესრიგი იმ პირების დაკავების გზით, რომელთა მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ისინი მონაწილეობდნენ დანაშაულებრივ საქმიანობაში, მათ შორის მაშინ, როცა პოლიციას არა აქვს წინასწარ განჩინების მიღების შესაძლებლობა, რომლითაც დადგინდება დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა. მეორე მხრივ, ხანგრძლივი დაკავება, რაც ეფუძნება არასწორ და დაუსაბუთებელ ეჭვს, აკარგვინებს ბრალდებულს სამუშაოს, შემოსავლის წყაროს, საფრთხეს უქმნის საოჯახო ურთიერთობებს. სასამართლო თვლის, რომ იმისათვის რომ დაბალანსდეს ეს დაპირისპირებული ინტერესები, სასამართლოებმა უნდა უზრუნველყონ დასაბუთებული ვარაუდის სამართლიანი და სწრაფი დადგენა, რათა გადაწყდეს, საბოლოო განაჩენის მიღებამდე, ბრალდებულისათვის თავისუფლების შეზღუდვის საკითხი. ეს გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს სასამართლომ დაკავებამდე ან დაუყოვნებლივ, დაკავების შემდეგ.

უზენაესმა სასამართლომ პრაქტიკული კომპრომისს მიაღწია ინდივიდის უფლებებსა და სამართალდამცავების საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების ინტერესს შორის. გერსტეინის საქმის მიხედვით, განჩინების გარეშე დაკავება ნებადართულია, მაგრამ ბრალდებული დაუყოვნებლივ უნდა იქნეს წარდგენილი მოსამართლესთან, რომელიც დაადგენს დაკავებისას დასაბუთებული ვარაუდის არსებობას. სასამართლოს არ განუსაზღვრავს, რამდენად სწრაფად უნდა უზრუნველყონ სასამართლოებმა ადამიანის დაკავებიდან და საკანში შესახლების დასრულებიდან, დასაბუთებული ვარაუდის საკითხის გადაწყვეტა. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ბევრი წინასასამართლო პროცედურა აკისრებს ტვირთს სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების სისტემას. შესაბამისად, ყველას ინტერესს, მათ შორის დაკავებულის ინტერესს, ცუდ სამსახურს გაუწევს ისედაც რთულ პროცესში ახალი პროცედურის დამატება, შესაბამისად, სასამართლო უტოვებს შტატებს თავისუფლებას, მოახდინონ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის სწრაფი პროცედურის ინტეგრირება უკვე არსებულ და განსხვავებულ წინასასამართლო პროცედურებში.

გერსტეინის საქმიდან გამომდინარეობს, რომ მეოთხე შესწორება არ ითხოვს დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დაუყოვნებლივ დადგენას, მას შემდეგ, რაც დასრულდება დაკავების თანმდევი პროცედურები. მართლაც, თუკი კონსტიტუცია გულისხმობს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდი უნდა დაგინდეს იმ მომენტიდან, როცა ბრალდებულს შეასახლებენ საკანში, შტატს არ რჩება არავითარი მოქნილობის და ექსპერიმენტების შესაძლებლობა. დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პროცედურის ინკორპორირება გირაოს შეფარდების ან საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ბრალდებულის გათავისუფლების საკითხის გადაწყვეტის უკვე არსებულ პროცედურასთან, რასაც გერსტეინის გადაწყვეტილება ითხოვს, შეუძლებელი იქნებოდა. რამდენიმე საათიანი ლოდინი გირაოს საკითხის გადასაწყვეტად ჩაითვლებოდა დასაბუთებული ვარაუდის დაუყოვნებლივ დადგენის კონსტიტუციური მოთხოვნის დარღვევად.

გერსტეინის დასაბუთების მიუხედავად, მე-9 ოლქის სააპელაციო სასამართლომ ჩათვალა, რომ მოქნილობა ნებადართული არ იყო. ამ სასამართლომ გერსტეინი განმარტა შემდეგნაირად: სავალდებულოა დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა მაშინვე, როდესაც დაკავების თანმდევი ადმინისტრაციული პროცედურები იქნება რეალიზებული. ამ პროცედურების განხორციელებას კი სჭირდება მოკლე პერიოდი.

გერსტეინის საქმე იძლევა შესაძლებლობას, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა მოახდინოს უკვე არსებულ სასამართლო პროცესებთან ინტეგრირების გზით. ამ დროს ზოგჯერ დაყოვნებები არის გარდაუვალი. მაგალითად, როგორც ეს რივერსაიდის საგრაფოს შემთხვევაში ხდება, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა დაკავშირებულია ბრალის წაყენებასთან, ამის გამო დაყოვნება მოხდება საბუთების შედგენის და ლოჯისტიკური საკითხების მოგვარების გამო. უნდა შემოწმდეს დოკუმენტები, შედგეს ახალი დოკუმენტები, გამოძახებული უნდა იქნეს ადვოკატი, უნდა განისაზღვროს გირაოს ოდენობა. შაბათ-კვირას, როდესაც დაკავებების რაოდენობა დიდია, ხოლო ადამიანი რესურსი შეზღუდული, სამუშაოს შესრულების გადავადება კიდევ უფრო საჭირო ხდება. ჩვენი პოზიციით, მეოთხე შესწორება უშვებს დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის გონივრულ გადავადებას, იმის გათვალისწინებით, რომ პოლიციას უწევს ბრალდებულების შემოდინების პრობლემასთან გამკლავება საკმაოდ გადატვირთულ სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემაში.

ამის მიუხედავად, მოქნილობასაც აქვს თავისი საზღვრები, გერსტეინის საქმე არ იძლევა სრულ კარტ ბლანშს. სახელმწიფოს არა აქვს ლეგიტიმური ინტერესი, დააკავოს ადამიანი ხანგრძლივი ვადით, მოსამართლის მიერ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის გარეშე. გერსტეინის საქმეში სასამართლომ აღიარა, რომ განჩინების გარეშე დაკავებულ ადამიანს უფლება აქვს, მისი დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის სამართლიან და სანდო დადგენაზე და ეს პროცესი უნდა გაიმართოს სწრაფად.

სამწუხაროდ, ქვემდგომი სასამართლოების მიერ გერსტეინის სტანდარტის გამოყენებამ დაადასტურა ის, რომ საკმარისი არ არის იმის თქმა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის გამოყენება უნდა იყოს სწრაფი. ეს ბუნდოვანი სტანდარტი არ გვთავაზობს სათანადო სახელმძღვანელო მითითებას. ამის ნაცვლად ბუნდოვანი სტანდარტი იწვევს სისტემური გამოწვევების კორიანტელს ქალაქისა და საგრაფოს ხელისუფლებისათვის, აიძულებს ფედერალურ მოსამართლეს მოირგოს კანონმდებლის და ადგილობრივი საკნის ზედამხედველის როლი.

ამ საქმეში ჩვენი მოვალეობაა, ცხადად განვსაზღვროთ მეოთხე შესწორების დასაშვები ფარგლები. მართალია, სასამართლო ყოყმანობს იმის გამოცხადებას, თუ რა ვადას ადგენს კონსტიტუცია დაკავებისათვის, მაგრამ აუცილებელია, გარკვეულ დონეზე განსაზღვრულობა იმისათვის, რომ შტატებმა და საგრაფოებმა დაადგინონ წესები იმ რწმენით, რომ მოქმედებენ კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში. გერსტეინის საქმეში გაცხადებული პრინციპების მხედველობაში მიღებით, ჩვენ გვჯერა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში, ზოგადი წესის თანახმად, შეესაბამება გერსტეინის საქმით დადგენილ სისწრაფის მოთხოვნას. ამ გარემოების გათვალისწინებით, იურისდიქციები დაცული იქნებიან, სისტემური გამოწვევისაგან.

ეს არ ნიშნავს იმას, რომ დასაბუთებული ვარაუდი აუცილებლად აკმაყოფილებს კონსტიტუციით მოთხოვნებს მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი განსაზღვრა სასამართლოს მიერ მოხდა 48 საათის განმავლობაში. ამგვარმა სასამართლო განხილვამ შესაძლოა მაინც დაარღვიოს გერსტეინის სტანდარტი, თუკი დაკავებული დაამტკიცებს, რომ უსაფუძვლოდ მოხდა მისი საქმის განხილვის გაჭიანურება. უსაფუძვლო გაჭიანურების მაგალითია, შემთხვევა, როცა გაჭიანურება ხდება იმ მიზეზით, რომ შეგროვდეს დამატებითი მტკიცებულება დაკავების გასამართლებლად, გაჭიანურება, რაც ხდება დაკავებული პირის მიმართ ბოროტი განზრახვის გამო ან გაჭიანურება გაჭიანურებისათვის. იმის დადგენისათვის, რამდენად არის გაჭიანურება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, არაგონივრული, უნდა არსებობდეს მოქნილობის შესაძლებლობა. უზენაესი სასამართლო ვერ მოახდენს ისეთი გადაუდებელი გაჭიანურების იგნორირებას, როგორიცაა დაკავებულის ერთი შენობიდან მეორეში გადაყვანა, ასევე დაკავებულის საკანში შესახლებას გვიან ღამით, როდესაც მოსამართლეები არ მუშაობენ. ასევე დამკავებელ პოლიციელს ხშირად არ შეუძლია სასამართლოში გამოცხადება იმის გამო, რომ მონაწილეობს სხვების დაკავებაში ან დაკავების ადგილის დაცვაში. არსებობს სხვა პრაქტიკული სირთულეებიც, რაც დასაბუთებული ვარაუდის განხილვის გაჭიანურებას ასაბუთებს.

თუკი დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში ვერ მოხერხდა დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დადგენა, შესაფასებელი მოცემულობა იცვლება. ამ შემთხვევაში დამკავებელი პოლიციელები ვერ დაამტკიცებენ, რომ უსაფუძვლო გაჭიანურება არ მომხდარა. მტკიცების ტვირთი რომ ნამდვილად არსებობს გადაუდებელი მდგომარეობა და განსაკუთრებული სიტუაცია, ეკისრება ხელისუფლებას. ის ფაქტი, რომ 48 საათზე მეტი ხანი სჭირდება პირველი წარდგენის სხდომის ჩატარებას, არ ჩაითვლება გამონაკლის შემთხვევად. ასეთად არც შაბათ-კვირა უნდა იყოს მიჩნეული. შტატი, რომელიც ირჩევს დასაბუთებული ვარაუდის სხვა წინასასამართლო პროცედურასთან ინტეგრირებას, ეს რაც შეიძლება სწრაფად, მაგრამ არაუმეტეს დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში უნდა გააკეთოს.

აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, უზენაესი სასამართლო აცხადებს, რომ რივერსაიდის საგრაფოს უფლება აქვს, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პროცედურა გაუერთიანოს სასამართლოში პირველი წარდგენის პროცედურას. სხდომის ოქმი მიუთითებს, რომ საგრაფოს ახლანდელი კანონმდებლობა და პრაქტიკა არ შეესაბამება ზემოთ ჩამოყალიბებულ პრინციპებს. საგრაფოს კანონმდებლობით პირველი წარდგენის სხდომა ტარდება ორი დღის ვადაში, რაშიც არ შედის შაბათი, კვირა სხვა დასვენების დღეები. ამის გამო ხუთშაბათს დაკავებული პირი შეიძლება სასამართლოს წარუდგინონ შემდეგ ორშაბათს დასაბუთებული ვარაუდის დასადგენად. სხდომა კიდევ უფრო მეტად ჭიანურდება სადღესასწაულო დღეებში. ამგვარად, საგრაფოს პრაქტიკის მიხედვით, დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის პერიოდი აღემატება დაკავებიდან 48 საათს. დაკავებიდან 48 საათი არის კონსტიტუციით ნებადართული პერიოდი, როცა დასაშვებია ადამიანი დაკავებული იყოს სასამართლო კონტროლის გარეშე.

ეს საქმე რამდენიმე თვალსაზრისით არის საინტერესო. პირველ რიგში, უზენაესი სასამართლო ადგენს 48 საათიან ვადას, რათა დააბალანსოს პოლიციის მიერ მტკიცებულების მოპოვების და ადამიანის თავისუფლების ინტერესი. პირველ ინტერესს სასამართლო უპირატესობას ანიჭებს 48 საათის გასვლამდე, ხოლო ადამიანის თავისუფლების ინტერესს უპირატესობა ენიჭება 48 საათის გასვლის შემდეგ. ამასთან უზენაესი სასამართლო ადგენს იმ საკითხთა წრეს, რაც უნდა შეისწავლოს მოსამართლემ დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის საკითხის განხილვისას: ეს საკითხია რა დამატებითი მტკიცებულების მოსაპოვებლად გახდა აუცილებელი პირის 48 საათამდე დაკავება, ხომ არ იყო 48 ვადის ამოწურვა თვითმიზნური, ხომ არ მოქმედებდა დამკავებელი თანამდებობის პირი არაკეთილსინდისიერად. ამ გარემოებების დადასტურება მიიყვანს სასამართლოს დაკავების უკანონოდ ცნობამდე. ამასთან უზენაესმა სასამართლომ შესაძლებლობა მისცა სახელმწიფოს, დაკავების კანონიერების შემოწმების პროცედურის ინტეგრირება მოახდინოს უკვე არსებულ პროცედურებთან, წინასასამართლო, მოსამზადებელ სხდომებთან. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას ეს არის შუამდგომლობების განხილვის ეტაპი, რაც წინ უძღვის საქმის არსებითი განხილვის დაწყებას. თავის მხრივ, მოსამზადებელი სხდომა და მთავარი სხდომა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის და წვრილმანი ხულიგნობის საქმეებზე ერთმანეთთან არის ინტეგრირებული, შეზღუდული ვადების გამო.

6.3. Atwater v. Lago Vista,

(https://supreme.justia.com/cases/federal/us/532/318/)

წინა ორი საქმე ეხებოდა დანაშაულის საქმეებს. რაც შეეხება Atwater v. Lago Vista-ს საქმეს, ეს უკანასკნელი ეხებოდა მცირე მნიშვნელობის დარღვევის (Misdemeanor) ჩადენისათვის პოლიციის უფლებამოსილებას, დაეკავებინა ადამიანი სასამართლოს თანხმობის გარეშე. ტეხასის შტატში უსაფრთხოების ღვედის გარეშე ავტომანქანის მართვა იყო მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევა და ისჯებოდა 25 დოლარიდან 50 დოლარამდე.

მომჩივანი მცირეწლოვან შვილებთან ერთად მართავდა ავტომანქანას, თუმცა უსაფრთხოების ღვედი არც თავად ეკეთა, არც მის შვილებს. პოლიციელმა ამ სამართალდარღვევის ჩადენისათვის მომჩივანს ხელბორკილები დაადო და პოლიციის განყოფილებაში წაიყვანა, სადაც დაკავებულმა ერთი საათი გაატარა. მოსამართლემ გირაოს სახით ბრალდებულს შეუფარდა 310 დოლარი. მოგვიანებით, ავტომობილის ღვედის გარეშე მართვისათვის მომჩივანი ცნეს სამართალდამრღვევად და შეუფარდეს ჯარიმა 50 დოლარის ოდენობით.

საჩივარი აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დასაშვებად სცნო. მომჩივანი დავობდა, რომ კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება კრძალავდა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევისათვის, რაც დაკავშირებული არ იყო ძალადობასა და საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევასთან, ადამიანის დაკავებას. უზენაესმა სასამართლომ კონსტიტუციაში ვერ ამოიკითხა ამგვარი აკრძალვა და არ დაადგინა კონსტიტუციის მეოთხე შესწორების დარღვევა, ამის მიუხედავად, მოსამართლე დავიდ სოიტერმა უმრავლესობის სახელით დაწერილ სასამართლო გადაწყვეტილებაში განაცხადა: „იმდენად რამდენადაც ამგვარი (მცირე მნიშვნელობის) სამართალდარღვევის ჩადენისათვის დაკავებით ირღვევა დასაბუთებული ვარაუდის მოთხოვნები, ნებისმიერი ვინც დააკავეს ფორმალური მოთხოვნების დაცვის გარეშე, როგორც დანაშაულისათვის (Felony), ისე მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევისათვის (Misdemeanor), უნდა წარუდგინონ სასამართლოს 48 საათის განმავლობაში დასაბუთებული ვარაუდის არსებობის დასადგენად County of Riverside v. McLaughlin საქმის შესაბამისად.“

ამგვარად, აღნიშნული საქმით, დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში მოსამართლის მიერ დაკავების დასაბუთებული ვარაუდის დადგენის ვალდებულება გაავრცელა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევებზე, რაც დანაშაულს არ წარმოადგენს.

7. დასკვნა

ამგვარად, კონსტიტუციური სტანდარტი მოითხოვს, დაკავებიდან 48 საათის განმავლობაში პირის წარდგენას სასამართლოს წინაშე, რომელიც შეისწავლის დაკავების კანონიერებას. დაკავების კანონიერების შესწავლის საკითხი ინტეგრირება შესაძლოა მოხდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვის მოსამზადებელ სხდომასთან, მთავარ სხდომაში გადაზრდამდე, როდესაც განიხილება მხარეთა შუამდგომლობები. კონსტიტუციით გათვალისწინებული 72 საათი არის ის დრო, რაც ითვლება დაკავების კანონიერების სისწრაფის კონკრეტულ გამოხატულებად. 72 საათიანი მოთხოვნის დარღვევა ავტომატურად ჩაითვლება, ორდინალურ ვითარებაში, დაკავების კანონიერების სისწრაფის მოთხოვნის დარღვევად. 72 საათის ვადაში დაკავების კანონიერების შესწავლიდან ერთადერთი გამონაკლისი დაწესებულია საგანგებო ან საომარ მდგომარეობაში, სხვაგვარ გამონაკლისს კონსტიტუცია არ უშვებს. სადავო ნორმა ადგენს 2-დან 5 თვემდე ვადას იმისათვის, რომ დადგინდეს დაკავების უკანონობა და პირმა მიიღოს ანაზღაურება უკანონო დაკავებისათვის. მიუხედავად ამისა, შესაძლებელია დაკავების კანონიერების დადგენის და უკანონო დაკავებისათვის კომპენსაციის მიღების პროცედურის გამიჯვნა. უკანონო დაკავებისათვის ზიანის ოდენობის განსაზღვრა არის დამოუკიდებელი პროცედურა, რასაც ნამდვილად სჭირდება 72 საათზე ხანგრძლივი ვადა კომპენსაციის ოდენობის გამოანგარიშებისათვის. დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით კი, რასაც კონსტიტუცია ითხოვს, არის, ის, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ 48 საათში დაიწყოს დაკავების კანონიერების შესწავლა და საბოლოო გადაწყვეტილება ამასთან დაკავშირებით მიიღოს შემდგომ 24 საათში. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის სადავოდ ქცეული ნორმა, აძლევს პირველი ინსტანციის სასამართლოს დაკავების კანონიერების არა 72 საათში, არამედ 2 თვიდან 5 თვემდე ვადაში გადაწყვეტის შესაძლებლობას

ამგვარად, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მესამე პუნქტს და ვითხოვთ მის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა