თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, კონსტიტუციური სარჩელი №1773

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

1. სადავო საკითხის მოკლე აღწერა

საქართველოს სახალხო დამცველის №1773 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტისა და მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. არსებული რეგულაციის მიხედვით, ვეტერანის კერძო სექტორში დასაქმება არ იწვევს მისთვის საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის შეწყვეტას მაშინ, როდესაც საჯარო სექტორში დასაქმება წარმოადგენს აღნიშნული სუბსიდიის შეწყვეტის საფუძველს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ვეტერანთათვის საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის შეწყვეტა, საჯარო სამსახურში დასაქმების საფუძვლით, დისკრიმინაციულია და იწვევს გაუმართლებელ, უთანასწორო მოპყრობას, არსებითად თანასწორ პირებს შორის. მოსარჩელის აზრით სადავო ნორმებით თანასწორობის უფლებაში ჩარევა ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით და კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს შეფასების მკაცრი ტესტის გამოყენებით.

2024 წლის 19 აპრილს გაიმართა, საქმის საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ (რეგ. N 1773), არსებითი განხილვა.

სასამართლოს სხდომაზე საქართველოს მთავრობამ/მოპასუხე მხარემ განაცხადა, მთავრობის დადგენილებას აქვს ლეგიტიმური მიზანი და იგი არის კონსტიტუციის შესაბამისი. მთავრობის განცხადებით, ნორმის ლეგიტიმური მიზანია, რომ თავიდან იქნეს აცილებული ბიუჯეტიდან „ორმაგი“ გასაცემელი, რადგან საჯარო სამსახურში დასაქმებული ვეტერანები იღებენ სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ხელფასს. შესაბამისად, მათზე, ხელფასზე დამატებით „სოციალური პაკეტით“ განსაზღვრული, ყოველთვიურად 100 ლარის გადახდა იწვევდა ორმაგ გასაცემელს ბიუჯეტიდან. მოპასუხის აზრით, დასახელებული დიფერენცირების ნიშანი, საკმარისი იყო არათანაბარი მოპყრობის გასამართლებლად. გარდა ამისა, ამ შემთხვევაში არ არსებობდა დიფერენციაციის კლასიკური ნიშანი. შესაბამისად, მისი აზრით, თანასწორობის უფლებაში ჩარევა არ ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით და სადავო რეგულაციის კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს შეფასების რაციონალური ტესტით.

სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების წარდგენის ეტაპზე, სასამართლო შესულია სათათბიროდ.

2. სასამართლოს მეგობრის პოზიციის წარდგენის მიზანი

განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის წერილობითი მოსაზრების წარდგენის მიზანია, სასამართლომ ყურადღება მიაქციოს იმ დამატებით არგუმენტაციას, რომელიც საქმის სამართლიანი განხილვისათვის არის მნიშვნელოვანი.

კონკრეტულად კი, სასამართლოს მეგობრების მოსაზრებაში პასუხი გაეცემა შემდეგ კითხვებს:

· რა ბუნების არის „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობებით“ დადგენილი 100 ლარიანი გასაცემელი ვეტერანების მიმართ და რა მიზანს ემსახურება იგი?

· პირთა წრე, რომელზეც ვრცელდება სადავო ნორმა.

· რა არის სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენციაციის კრიტერიუმი

· რა არის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, და თანაზომიერების ტესტის მიხედვით და რამდენად აღწევს ნორმა მიზანს.

· სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში განხილული იქნება საერთაშორისო პრაქტიკა, სადავო ნორმატიულ აქტებთან დაკავშირებით.

საბოლოოდ კი, დასკვნის სახით შეფასდება სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა.

3. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების ძირითადი შინაარსი

ა. სადავო გასაცემლის ბუნება და მიზანი

„სოციალური პაკეტის“ განსაზღვრის, გაცემისა და შეწყვეტის საფუძვლები უშუალოდ განისაზღვრება „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის N 279 დადგენილებით, რომელსაც განსაზღვრავს სოციალური პაკეტის მოცულობას, მიმღებ პირთა წრეს, დანიშვნისა და გაცემის წესსა და პირობებს. აღნიშნული დადგენილების მე-6 მუხლი განსაზღვრავს შეზღუდვებს სოციალური პაკეტის მიღებაზე. ამ მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად „სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება პირის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, გარდა ამ წესით გათვალისწინებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა“ . ასევემე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით პირს შეუწყდება სოციალური პაკეტით სარგებლობა, საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში.

დადგენილებით მხოლოდ ზოგადად არის განმარტებული, სოციალური პაკეტი, როგორც– პირის „ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფა“. თუმცა ტერმინის გრამატიკული განმარტებიდან გამომდინარე სოციალური პაკეტი შეიძლება ნიშნავდეს პირველი- სოციალური მოწყვლადობის ან მეორე სოციალური/საზოგადოებრივი დამსახურების გამო, მასზე რაიმე განსაზღვრული მატერილური სიკეთის გადაცემას. საინტერსოა, „სოციალური პაკეტის“ სისტემური განმარტება. ამისთვის მნიშვნელოვანია ერთიანობაში იქნეს დანახული დადგენილებით მოცული პირთა წრე, რომელიც მე-5 მუხლით ადგენს სოციალური პაკეტის მიმღებ პირებს. აღსანიშნავია, რომ ამ განმარტებასაც იგივე შედეგამდე მივყავართ. რომ სოციალური პაკეტი გაიცემა პირთა წრეზე, რომლებიც მოწყვლადობასთან ერთად, თავისი საზოგადოებისა და სახელწმიფოს წინაშე დამსახურების გამოც არიან გათვალისწინებული დადგენილებაში. მაგალითად, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ა) , ბ და დ ქვეპუნქტებით დადგენილია, რომ, გარდა იმისა რომ პირი არის შესაბამისი კატეგორიის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს სხვადასხვა კრიტერიუმს, მაგალითად იყოს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის დაღუპულ, უგზო-უკვლოდ დაკარგულ, მიღებული ჭრილობების შედეგად გარდაცვლილის მშობელი, ან იყოს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედებებში გარდაცვლილი მეომრის მარტოხელა მშობელი, მეუღლე ან შვილი.

შესაბამისად, სისტემური განმარტების ლოგიკით, სოციალური პაკეტი არ წარმოადგენს მხოლოდ მოწყვლადობასთან დაკავშირებულ გასაცემელს, იგი განუყუფელ კავშირშია დამსახურებასთან. სწორედ ეს უკანასკნელი ქმნის სახელმწიფოს ზრუნვის ვალდებულებას ვეტერანთა მიმართ. ამას ადასტურებს ის გარემოებაც, რომ ვეტერანისთვის სოციალური პაკეტის გასაცემად არ არის სავალდებულო რომ მას გამოკვეთილი ფინანსური პრობლემები ჰქონდეს. საკმარისია მხოლოდ დამსახურება. ვეტერანების საქმეთა სახელმწიფო სამსახური, „ომის მონაწილის სტატუსისათვის“ – არ მოითხოვს პირისგან რაიმე სოციალური პრობლემის დამადასტურებელ დოკუმენტს (მაგ. ქულათა ოდენობა). მთავრობის №279 დადგენილების მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის ი) ქვეპუნქტის თანახმად, კი სოციალური პაკეტის დანიშვნის თაობაზე განცხადება წარდგენისას, საკმარისია ვეტერანების საქმეთა სამსახურის მიერ გაცემული ვეტერანის სტატუსის დამადასტურებელი დოკუმენტი. პირს დამატებით არ მოეთხოვება სოციალური მოწყვლადობის სხვა დადასტურება. აღნიშნულს ასევე ადასტურებს, ჩვენს მიერ სსიპ - ვეტერანების საქმეთა სახელმწიფო სამსახურში მოთხოვნილი საჯარო ინფორმაცია. წერილის ( N: SSVA00014769) თანახმადაც, „ვეტერანისთვის განკუთვნილი სოციალური დახმარების გაცემის წესი დადგენილია ,,სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით. აღნიშნული დადგენილება ომისა და თავდაცვის ძალების ვეტერანისთვის გათვალისწინებული სოციალური პაკეტის დანიშვნისა და შეწყვეტის წინაპირობად არ ითვალისწინებს დახმარების მიმღების სოციალურ მდგომარეობას (შემოსავლის ოდენობას)“. სტატუსის მინიჭებისთვის რაიმე დამატებითი მოთხოვნა არ აქვს სსიპ - ვეტერანების საქმეთა სახელმწიფო სამსახურს.

ამ არგუმენტებიდან გამომდინარე, გრამატიკული, სისტემური და ლოგიკური განმარტებით, ვეტერანებისათვის განსაზღვრული „სოციალური პაკეტი“ არის სახელწმიფოს წინაშე დამსახურებისათვის გამოხატული გასაცემელი და იგი არ არის დაკავშირებული რაიმე ტიპის შემოსავალთან (საჯარო ან კერძო სექტორიდან). გასაცემელი კი ნიშნავს მისი ღვაწლის და თავდადების აღიარებას და დაფასებას.

ბ. პირთა წრე რომელზეც ვრცელდება ნორმა

საქმის არსებით განხილვაზე მოსარჩელემ დააკონკრეტა, რომ კონსტიტუციური სარჩელით ითხოვს მთავრობის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის ნორმატიული შინაარსი (რომ “სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება პირის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში”)არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი ამავე დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ზ.ვ) ; ზ.თ) და ი) ქვეპუნქტებთან მიმართებით.

მთავრობის №279 დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ზ.ვ) ; ზ.თ) და ი) მიხედვით:

ზ.ვ) სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედებისა და საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედების მონაწილეებს – 100 ლარის ოდენობით;

ზ.თ) თავდაცვის ძალების ვეტერანებს საპენსიო ასაკის მიღწევისას – 100 ლარის ოდენობით;

ი) სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედებისა და საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედების მონაწილეებს – ყოველთვიურად 100 ლარი.

აღნიშნულ 3 კატეგორიაში მოცემულია პირთა ის 3 ჯგუფი, რომელთაც უწყდებათ 100 ლარიანი გასაცემელის მიღება, თუ ისინი (მთავრობის№279 დადგენილების მე-2 მუხლის კ) ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ) საჯარო საქმიანობას დაიწყებენ.

აღსანიშნავია, რომ ი) ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ პირთა კატეგორიას, განსხვავებით ზ.ვ და ზ.თ ქვეპუნქტში ჩამოთვლილი პირებისაგან არ აქვს სხვა რაიმე კონპენსაცია, ან/და პენსია, როგორც ეს დანარჩენ ორს აქვს, შესაბამისად, მათზე 100 ლარიანი გასაცემელის შეჩერება, საჯარო სამსახურში დასაქმებისას, იქნება უფრო მეტად დამაზარალებელი ვიდრე დანარჩენ 2 კატეგორიაზე, რომლებიც სახელწმიფოსგან იღებენ განსაზღვრულ პენსიას და სახელმწიფო კომპენსაციას. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებულია, დიფერენციაციის და გადანაწილების არათანაბარი წესი, და არა გასაცემელის რაოდენობა.

ვეტერანის სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმები დადგენილია ომისა და თავდაცვის ძალების ვეტერანების შესახებ საქართველოს კანონის მე-7-მე-12 მუხლებით, კატეგორიების შესაბამისად. დასახელებულ პირთა 3 კატეგორიის წრეზე ვრცელდება, მათ შორის არც ერთ კატეგორიას არ მოეთხოვება რომ დაადასტუროს დამატებითი, სოციალური მოწყვლადობის ფაქტორი.

შესაბამისად, დიფერენცირება ხდება ჩამოთვლილ პირთა კატეგორიების შორის იმის მიხედვით, საქმიანობენ თუ არა ისინი საჯარო სექტორში.

ბ. დიფერენციაციის კრიტერიუმის/ნიშანის განსაზღვრა

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“.^[1]

განსახილველ საქმეზე შესადარებელ ჯგუფებს განეკუთვნებიან, ერთი მხრივ, (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ზ.ვ) ; ზ.თ) და ი) ქვეპუნქტებით), ვეტერანები რომლებიც დასაქმებულები არიან კერძო სექტორში, ხოლო, მეორე მხრივ, იგივე კატეგორიის ვეტერანები, რომლებიც ახორციელებენ საჯარო საქმიანობას. შესაბამისად, დიფერენცირების ნიშანს წარმოადგენს დასაქმების ადგილი.

როგორც ზემოთ, აღინიშნა სოციალური პაკეტი სარგებლობა პირს შეუძლია მისი სახელმწიფოს მიმართ დამსახურების გამო, (თავდაცვის ძალებში ან საომარ მოქმედებებში მონაწილეობის გამო). ასეთი დამსახურების მქონე პირები, მთავრობის №279 დადგენილებით გათვალისწინებული „სოციალური პაკეტის“ მიზნებისათვის, მიუხედავად იმისა თუ სად საქმიანობენ ისინი, არიან არსებითად თანასწორნი.

საჯარო და კერძო სამსახურში დასაქმებული პირები შესაძლოა იღებდნენ იდენტურ ანაზღაურებას, ანალოგიური შრომითი პირობები და ასრულებდეს მსგავს სამსახურეობრივ საქმიანობას. მითუმეტეს, თუ გავითვალისინებთ, რომ საქ. სტატის მონაცემებით[2] სახელმწიფო და არასახელმწიფო სექტორში დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო თვიური ნომინალური ხელფასი ლარში, ერთმანეთიგან განსხვავებულია. 2022 წლის მონაცემებით, სახელმწიფო სექტორში საშუალო სახელფასო სარგო შეადგენდა თვეში 1285,6 ლარს, ხოლო არასახელმწიფო სექტორში ყოველთვიური ანაზღაურება იყო 1675,1 იყო ლარი. აღნიშნული, არის უკვე დაახლოებით 30 % სხვაობა. თუკი წარმოვიდგენთ, რომ კერძო სექტორში დასაქმებულ ვეტერანს დამატებით კიდევ ექნება 100 ლარი სოციალური პაკეტის სახით, ხოლო თუ ის დასაქმდება სახელმწიფო სექტორში, მას მოეხსნება ეს სოციალური პაკეტი, ასეთ შემთვევაში, მათ შორის დიფერენციაცია, იქნება არა 30 % (390 ლარი), არამედ 50 % (590). შესაბამისად, მთავრობის დადგენილებით მოწესრიგებული „სოციალური პაკეტის“ გაცემის წესი, კიდევ უფრო აღრმავებს არათანაბარ მოპყრობას.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმათა ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დასახელებული კატეგორიის ვეტერანთათვის ითვალისწინებს სოციალური პაკეტის შეწყვეტას საჯარო სამსახურში დასაქმების შემთხვევაში, არსებითად თანასწორებს ეპყრობა სამუშაო ადგილის მიხედვით უთანასწოროდ. ადგილი აქვს საქართთველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩარევას. რადგან თანასწორობის უფლებაში ჩარევა დადგინდა, შემდეგ ეტაპზე მნიშვნელოვანი განისაზღვროს, არის თუ არა არათანაბარი მოპყრობა გაუმართლებელი , ე.ი. დისკრიმინაციული.

გ. ლეგიტიმური მიზნის განსაზღვრა

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს. თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს“.^[3] ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493[4] გადაწყვეტილების თანახმად, დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით.

მიუხედავად იმისა, არათანაბარი მოპყრობა ვეტერანთა დასაქმების ადგილის მიხედვით, განხილული იქნება მკაცრი თუ რაციონალური ტესტით, იგი ვერ აკმაყოფილებს დიფერენციაციის კონსტიტუციურობის მოთხოვნას. თუმცა ჩარევის მაღალი ინტენსივობიდან გამომდინარე, ჩარევა შეფასებული უნდა იქნეს მკაცრი ტესტის მიხედვით. ჩარევის ინტენსივობა გამოიხატება, სახელმწიფოს მიერ პირის დამსახურების აღიარებაზე უარის თქმაზე, თუ ის დასაქმდება საჯარო სამსახურში. საჯარო საქმიანობის განხორციელების პირობებში, შესადარებელ პირებს სრულად უწყდებათ სოციალური პაკეტის მიღება. გასათვალისწინებელია, ის რომ პირი მუშაობს და იღებს სახელწმიფო ბიუჯეტიდან ანაზღაურებას, გაწეული სამსახურის გამო. ამ სამსახურისთვის/მომსახურეობისთვის ის იღებს შესაბამის ანაზღაურებას. რაც არ არის კავშირში მის სხვა დამსახურებასთან.

გარდა ამისა, ინტენსივობის დამდგენ ერთ-ერთ ფაქტორად საკონსტიტუციო სასამართლო შესადარებელ ჯგუფებს შორის არსებულ უფლებრივ დაშორებას განიხილავს. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან“.^[5]

სახელმწიფოს მიერ ვეტერანებისთვის სოციალური აღიარება არის სახელმწიფოებრივი სოლიდარობის და სახელწმიფოსათვის მსახურების აღიარების მაჩვენებელი ფაქტორი. სახელმწიფოს გააჩნია აგრეთვე მორალური ვალდებულება ვეტერანთა უფლებების ეფექტურად უზრუნველსაყოფად შექმნას და გაატაროს ადეკვატური პოლიტიკა სწორედ იმის გათვალისწინებით, რომ მათ მნიშვნელოვანი ღვაწლი მიუძღვით ქვეყნის წინაშე.[6]

როგორც მოპასუხე მხარე ასაბუთებს, არათანაბარი მოპყრობის ლეგიტიმური მიზანია სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ორმაგი გასაცემელის თავიდან არიდება, და ამით საბიუჯეტო ხარჯები შემცირება.

საკონსტიტუციო სასამართლო დიფერენცირების კონსტიტუციურობას მკაცრი ტესტის ფარგლებში აფასებს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.^[7] შესაბამისად, დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი, იმისთვის რომ პასუხობდეს უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურ სამართლებრივ სტანდარტს უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი/დასაშვები, აუცილებელი და შესაბამისი/ვიწრო გაგებით პროპორციული საშუალება.

დ. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის ტესტის შეფასება

სამართლის წინაშე თანასწორობა არის სამართლებრივი სახელმწიფოსა და კანონის უზენაესობის პრინციპის ღერძი. მის გარეშე წარმოუდგენელია თანამედროვე დემოკრატიული და სოციალური სახელმწიფო. ამიტომ თანასწორობას, ადამიანის ძირითად უფლებებსა და სამართლის ყველა სფეროზე, აქვს გადამწყვეტი ზეგავლენა.[8] თანასწორობის მოთხოვნა ირღვევა, როდესაც არსებითად მსგავს შემთხვევებს სახელმწიფო განსხვავებულად უდგება, იგივე უნდა ითქვას არსებითად განსხვავებული შემთხვევების ერთნაირ მოპყრობაზე. ეს, უკანასკნელიც, ასევე შეუთავსებელია თანასწორობის პრინციპთან. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანტიდისკრიმინაციული მიდგომა კრძალავს შემთხვევებს, როცა ადამიანებს ან ადამიანთა ჯგუფს, იდენტურ სიტუაციებში, სხვაგვარად ეპყრობიან და როცა ადამიანებს ან ადამიანთა ჯგუფს, განსხვავებულ სიტუაციებში, იდენტურად ეპყრობიან.^[9]

როგორც ზემოთ აღინიშნა, ლეგიტიმური მიზნის არსებობის პირობებში აუცილებელია კანონმდებელმა მიზნის მისაღწევად უფლებაში ჩარევის თანაზომიერი გზა აირჩიოს. ამისთვის კი, კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს ამ მიზნის მისაღწევად გამოსადეგი (დასაშვები), მიზნის მიღწევისათვის აუცილებელი და პროპორციული. თანასწორობის უფლებაში ჩარევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს კონსტიტუციურად სამართლებრივად გამართლებულად, თუ იგი აკმაყოფილებს სამივე კრიტერიუმს.

ლეგიტიმური მიზნის „ბიუჯეტიდან ორმაგი გასაცემელის თავიდან არიდება, და ამით საბიუჯეტო ხარჯები შემცირების“ მისაღწევად რამდენად არის საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირებისათვის სოციალური პაკეტის გაცემის შეწყვეტა გამოსადეგი/დასაშვები?სადავო რეგულაციაისე როგორც ეს მოპასუხემ დაადასტურა „სოციალური პაკეტს“ განიხილავს საჯარო სამსახურში მიღებული ხელფასის ალტერნატივად. ხოლო, იგივე კონტექსტში არ განიხილავს კერძო სექტორში მიღებულ ანაზღაურებს. ასეთი მიდგომა, ვერ იქნება გამოსადეგი/დასაშვები საშუალება მიზნის მიღწევისათვის, რადგან ვეტერანები, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი საჯარო სამსახურში არიან დასაქმებული და ანაზღაურებას ბიუჯეტიდან იღებენ, ისინი ამას სხვადასხვა საფუძვლით იღებენ. ერთის მხრივ, ისინი იღებენ გაწეული სამუშაოსთვის ანაზღაურებას, ხოლო მეორეს მხრივ, ვეტერანობისთვის მიღებული გასაცემელი თანხა, არის მისი დამსახურების გამო. შესაბამისად, ამ ორი სხვადასხვა მიზნით გაცემული თანხა, არ შეიძლება გაიგივებული იქნეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს გამოიწვევს ეფექტს, რომ საჯარო სამსახურში მუშაობით კომპეტენტური ვეტერანები ნაკლებად დაინტერესდებიან, და რეალურად ისინი კარგავენ სოციალური პაკეტის მიღების უფლებას.

თანაზომიერების ტესტის მეორე კრიტერიუმი არის აუცილებლობის დადგენა. კონკრეტულად კი, სახელწმიფო ბიუჯეტის დაზოგვისა და ორმაგი გასაცემელის თავიდან ასარიდებლად, რამდენად აუცილებელი, და საჭიროა ამგვარი დიფერენცირება. ამასთან ერთად განხილული უნდა იქნეს არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, და „დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან“[10]. ცალსახაა, რომ საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირებს, სრულად უწყდებათ სოციალური დახმარება, განსხვავებით კერძო სექტორში დასაქმებული პირებისგან, მაშინ როცა მათ შორის მხოლოდ სამუშაო სექტორში/ადგილში არის განსხვავება. შესაძლოა, ისინი ზუსტად იდენტურ საქმიანობას ასრულებდნენ. სწორედ ამიტომ ასეთი დიფერენციაცია არ არის საჭირო და აუცილებელი მიზნის მისაღწევად. იმის დამადასტურებლად, რომ ვეტერანის სტატუსი არის პირი ფაქტობრივი მდგომარეობის (დამსახურების) აღიარება, მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ დევნილის სტატუსთან დაკავშირებული იდენტური რეგულაცია. ის პირები, რომლებსაც დევნილის სტატუსი აქვთ და საქმიანობას ახორციელებენ საჯარო სამსახურში, ანაზღაურებასთან ერთად ყოველთვიურად სახელმწიფო ბიუჯეტიდან იღებენ სოციალური პაკეტით გათვალისწინებულ „დევნილის შემწერობას“. თუმცა, ამ უკანასკნელის შემთხვევაში, კანონმდებლობა შრომის ანაზღაურების ოდენობის ზღვარს აწესებს (1200 ლარი), რაც დევნილის შემწეობის შეჩერების საფუძველია. ვეტარანების შემთხვევაში მსგავსი რეგულაციის არსებობა (კერძო და საჯარო სექტორში მუშაობის შემთხვევაში) იქნებოდა ჩარევის/დიფერენციაციის უფრო მსუბუქი ზომა.

· შესაბამისობა/ვიწრო გაგებით პროპორციულობის შემოწმების ნაწილში, მნიშვნელოვანია დადგინდეს თუ რამდენად არის მიზნის მიღწევისათვის შესაბამისი ღონისძიება შერჩეული და ამასთანავე რა ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს მას. როგორც ზემოთ აღნიშნა, სოციალურ პაკეტს აქვს ორმაგი დატვირთვა, ერთის მხრივ იგი ემსახურება პირებისთვის საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის გაცემას, მეორეს მხრივ კი გამოხატავს ვეტერანების დამსახურების მიმართ პატივისცემას. თუკი საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირებზე სახელმწიფო შეწყვეტს ამგვარი პატივისცემის ჟესტის გამოვლენას, ამას რა თქმა უნდა უკუ ეფექტი შეიძლება ჰქონდეს. რაც იმას ნიშნავს, რომ სახელწმიფო კერძო სექტორში დასაქმებულ ვეტერანებს პატივს სცემს, და მათ სოციალურ სუბსიდიას გამოუყოფს, ხოლო საჯარო სექტორში დასაქმებულ, იგივე დამსახურების მქონე ვეტერანების მიმართ არ გამოხატავს ამავე ჟესტს. ეს თავის მხრივ უსამართლოა, და არ არის დასახული მიზნის შესაბამისი.

ე. საერთაშორისო პრაქტიკა

ჩვენს მიერ მოძიებული იქნა ვეტერანთა სოციალური სტატუსი უცხო სახელწმიფოებში, როგორიცაა აშშ,[11] ინგლისი[12] და გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა,[13] არ არსებობს მსგავსი დიფერენციაცია. მიუხედევად იმისა, რომ არსებობს სოციალური პაკეტების დიფერენციაცია ვეტერანების (და მისი ოჯახის) შემოსავლის მიხედვით. ასევე არსებობს დიფერენციაცია, იმის მიხედვით თუ რა პერიოდით მსახურობდა პირი თავდაცვის ძალებში, ან საომარ მოქმედებებში. ამგვარ დიფერენციაციას აქვს ობიექტური საფუძველი, და იგი დამოკიდებულია ან სოციალურ სტატუსთან, ან დამსახურებაზე. შესაბამისად, ვეტერანებს შორის დიფერენციაცია არ არის იმთავითვე არასწორი, და უადგილო, მთავარია იგი არ იყოს უსამართლო და არ აყენებდეს თანასწორ პირებს, არათანაბარ მდგომარეობაში.

გარდა ამისა მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ რაც უფრო მნიშვნელოვან სიკეთესთან მიმართებით აქვს სახელწმიფოს ნაკისრი ვალდებულებები, მით მეტია მის მიერ ამ პირთა წრეზე ფრთხილად, და იმავდროულად სამართლიანად მოპყრობის ვალდებულება.

მთელი რიგი საერთაშორისი აქტებით სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება იზრუნოს და თავდაცვის ძალების ვეტერანებზე.

მსოფლიო ვეტერანთა ფედერაციის [14]მიერ მიღებული ,,ომის ვეტერანებისა და ომში დაზარალებულთა შესახებ დეკლარაციის“ მე-6 მუხლი მოუწოდებს გაეროს წევრ სახელმწიფოებს, მიიღონ გადაუდებელი და ეფექტური ზომები, შემდეგ საკითხებთან დაკავშირებით[15] :

1) ომის ვეტერანებთან და ომში დაზარალებულებთან დაკავშირებით კანონმდებლობის გაუმჯობესება და დახვეწა - რაც უპირველეს ყოვლისა გულისხმობს ვეტერანთა უფლებების, მათ შორის სოციალურ-ეკონომიკური, დახვეწასა და გაუმჯობესებას, მათთვის უკეთესი საყოფაცხოვრებო პირობების შექმნას, ნორმატიულ დონეზე;

2) ვეტერანთათვის სოციალური დაცვის, სამედიცინო მომსახურებისა და სხვა შესაბამისი პრივილეგიებისა თუ დახმარებების უკეთესი მექანიზმების უზრუნველყოფას;

3) სამშვიდობო და მსგავს ოპერაციებში მონაწილე ყოფილი სამხედრო მოსამსახურეების მიმართ ადეკვატური ზრუნვის გამოჩენას.[16]

მართალია, აღნიშნული დოკუმენტი, სარეკომენდაციო ხასიათისაა, თუმცა მასში იკვეთება, რომ სახელმწიფოს როგორც მინიმუმ გააჩნია ზრუნვის ვალდებულება ვეტერანთა რეინტეგრაციის სფეროში, მათთვის უკეთეს ცხოვრების პირობების პაკეტის შექმნაში.

1989 წლის ვენის სამიტის დოკუმენტების[17] სულისკვეთება ეფუძნება ვეტერანების მიმართ განხორციელებული პოლიტიკის შემდეგ მიმართულებებს:

1) საზოგადოებისა და მთავრობის მიერ ვეტერანების აღიარება;

2) ეფექტური ზრუნვის მექანიზმების უზრუნველყოფა, რომელიც ადეკვატურად აკმაყოფილებს ვეტერანთა საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს.

ამასთან რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, აღნიშნული დოკუმენტები ცალსახად მოუწოდებს ეუთოს წევრს სახელმწიფოებს, არ მოახდინონ ვეტერანთა დისკრიმინაცია სქესის, რასის, ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკის ან განსხვავებული შეხედულებების ქონის ნიადაგზე, აგრეთვე ეროვნულობის ან სოციალური წარმოშობის, ეროვნულ უმცირესობებთან კავშირის, ქონების, დაბადების ან სხვა სტატუსის მიხედვით.

1975 წლის ჰელსინკისა და 1989 წლის ვენის სამიტებზე ეუთოს წევრმა სახელმწიფოებმა აღიარეს ის ძირითადი ვალდებულებები, რაც მათ აკავშირებთ ვეტერანებთან. კერძოდ, მათ ხელი უნდა შეუწყონ და წაახალისონ ვეტერანების მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებებით ეფექტური სარგებლობა[18].

4. შეჯამება

ჩვენი აზრით, ცალსახაა, რომ სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“, არ არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისი. რადგან იგი ვერ გადის თანასწორობის უფლების შემოწმების კონსტიტუციურ სამართლებრივ ტესტს, და მეტიც, კიდევ უფრო აღრმავებს იმ სოციალურ უთანასწორობას, რომელში საჯარო და კერძო სექტორში დასაქმებული ვეტერანები იმყოფებიან.

ჩვენ მხარს ვუჭერთ მოსარჩელის პოზიციას, რომ ზომოთ ხსენებული დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის და მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც დადგენილია, რომ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ზ.ვ) ; ზ.თ) და ი) ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ ვეტერანთა მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, არის დისკრიმინაციული და წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებთან.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. 17

[2] https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/39/khelfasebi

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/4/603 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-8.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II-25

[6] ა(ა)იპ ვეტერანების, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა, ეროვნულ უმცირესობათა, ლტოლვილთა (იძულებით გადაადგილებულთა) საზოგადოება გუშაგის 2018 წლის 7 დეკემბრის კონსტიტუციური სარჩელი N1381

[7] იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6.

[8] ლოლაძე/ფირცხალაშვილი, ძირითადი უფლებები, კომენტარი. 2023. პარ. 433

[9] Hoogendijk v. the Netherlands, (No. 58641/00), 6.1.2005.

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II-25

[11] 38 U.S.C., United States Code, Title 38 - VETERANS’ BENEFITS, PART I - GENERAL PROVISIONS, From the U.S. Government Publishing Office, www.gpo.gov

[12] JSP 765, Armed Forces Compensation Scheme Statement of Policy. 2023, https://assets.publishing.service.gov.uk/media/64f83dc5a78c5f000d88715d/JSP_765_2023.pdf

[13] Gesetz über die Versorgung für die früheren Soldaten der Bundeswehr und ihre Hinterbliebenen (Soldatenversorgungsgesetz - SVG) https://www.gesetze-im-internet.de/svg/BJNR007850957.html

[14] მსოფლიო ვეტერანთა ფედერაციის ვებგვერდი http://perso.orange.fr/fmac/english/default.htm.

[15] დეკლარაცია ომის ვეტერანების და ომში დაზარალებულთა შესახებ იხილეთ: http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/TestFrame/4db255c28ac256fec1256e660035174a?Opendocument

[16] აგრეთვე იხ. „Missions“, EUROMIL , 29 oqtomberi 2005, http://www.afmp.nl/documenten/euromil/addonnewveterans.pdf.

[17] იხ : ვენა 1989, პარაგ. 13.1

[18] ვენა 1989, პარაგრაფი 14.