კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი - კოლეგიის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი თევდორაშვილი - წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი.

სხდომის მდივანი: სოფია კობახიძე.

საქმის დასახელება: მ. ხ. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის, „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 5 ივნისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1823) მომართა მ.ხ-მ. №1823 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადმოეცა 2024 წლის 10 ივნისს. №1823 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2024 წლის 20 ნოემბერს.

2. №1823 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „შემაკავებელი ორდერი არის პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ გამოცემული აქტი, რომლითაც განისაზღვრება ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის შემთხვევაში მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიებები. შემაკავებელი ორდერი გამოიცემა საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული შემაკავებელი ორდერის ოქმით განსაზღვრული რისკების შეფასების კითხვარის საფუძველზე“. თავის მხრივ, დასახელებული კანონის მე-10¹ მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის ფაქტის არსებობისას პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს შეუძლია კანონმდებლობით გათვალისწინებული მსხვერპლის დაცვის დროებითი ღონისძიების განხორციელების უზრუნველსაყოფად მოძალადის მიმართ დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა“. „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლი განსაზღვრავს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფლებამოსილებებს გამოძიების სფეროში, ხოლო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილით გათვალისწინებულია გამომძიებლის, მათ შორის, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის უფლებამოსილებები სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების დროს.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება, მე-10 მუხლით განმტკიცებულია სიცოცხლისა და ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცულობის უფლება, ხოლო მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობა.

5. კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული მასალებიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელე წარმოადგენს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლს და აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით მიმდინარეობს გამოძიება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 126¹ მუხლის საფუძველზე.

6. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, ოჯახური ძალადობის ფაქტზე, შემაკავებელ ორდერს გამოსცემს, ისევე როგორც შემაკავებელი ორდერის გამოცემისას, ამავე ორდერის მოქმედების პერიოდში ელექტრონულ ზედამხედველობას აწესებს მხოლოდ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელი - პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი. მოსარჩელის მითითებით, ეს წესი მიემართება ქალთა მიმართ ან/და ოჯახში ძალადობის ნებისმიერ შემთხვევას, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ არის მოძალადე და არის თუ არა იგი შემაკავებელი ორდერის გამოცემაზე უფლებამოსილი უწყების თანამშრომელი. ამასთანავე, ამ წესით შემაკავებელი ორდერის გამოცემის უფლებამოსილების განხორციელებისთვის არც ის გარემოება არის მნიშვნელოვანი, მიმდინარეობს თუ არა გამოძიება ოჯახური ძალადობის სავარაუდო ფაქტზე ან/და კერძოდ რომელი უწყება აწარმოებს მას - შინაგან საქმეთა სამინისტრო თუ სხვა ორგანო.

7. მოსარჩელის განმარტებით, ასეთი მოწესრიგება ზოგიერთ შემთხვევაში ქმნის პრობლემურ ნორმატიულ მოცემულობას. კერძოდ, მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ როდესაც ოჯახური ძალადობის საქმეზე მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი), ხოლო მსხვერპლის დაცვითი ღონისძიებების გატარებაზე კომპეტენტური ორგანოც შინაგან საქმეთა სამინისტროა, წარმოიშობა კოლეგიალური (კორპორატიული) დაინტერესების საფუძველზე გადაწყვეტილების მიკერძოებულად მიღების მომეტებული რისკი. ასეთ დროს, იზრდება იმის ვარაუდი, რომ მსხვერპლის სათანადო დაცვის ვალდებულება არ იქნება სრულყოფილად შესრულებული, ვინაიდან მოძალადე, ისევე, როგორც მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გამოყენების საჭიროებაზე გადაწყვეტილების მიმღები პირი ერთი და იმავე უწყების - შინაგან საქმეთა სამინისტროს - თანამშრომლები არიან. შესაბამისად, არსებული მოწესრიგება ტოვებს სივრცეს მსხვერპლის დაცვის პროცესში მოძალადის მიმართ კეთილგანწყობით განმსჭვალული გადაწყვეტილების მიღებისთვის. ეს ყოველივე, გარდა იმისა, რომ მსხვერპლისთვის საფრთხის შემცველია, მას პროცესის მიმართ უნდობლობას უქმნის, წარმოშობს მისი განმეორებითი ტრავმირების მომეტებულ რისკს და აღვივებს მასში შიშის/დაუცველობის შეგრძნებას, რაც არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით ნაგულისხმებ პოზიტიურ ვალდებულებებს.

8. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი მიუთითებს, რომ კანონმდებლობა გარკვეული კატეგორიის დანაშაულთან დაკავშირებით გამოძიების დაწყების დროს, ან მისი მიმდინარეობისას, სავალდებულო წესით ითვალისწინებს შემაკავებელი ორდერის გამოცემას, ისევე, როგორც, სხვა შემთხვევაში, შესაბამისი კითხვარის საფუძველზე მოგროვებულ კონკრეტულ ქულათა ჯამი, ასევე სავალდებულოდ განაპირობებს ზემოხსენებული ზომის მიღებას. თუმცა, პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს, საჭიროების შემთხვევაში, ამ გარემოებათა მიღმაც - აუცილებელ ქულათა არარსებობის შემთხვევაშიც - შეუძლია გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი; კერძოდ, მაშინ, როდესაც კითხვარით გათვალისწინებულ ქულათა ჯამი საამისოდ საკმარისი არ არის, მაგრამ პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი მიზანშეწონილად მიიჩნევს მსხვერპლის მიმართ დაცვითი ღონისძიებების გატარებას. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, კოლეგიალური (კორპორატიული) დაინტერესების პირობებში, მიკერძოებულობის რისკიც სწორედ ამგვარ შემთხვევებს უკავშირდება. ასეთ დროს, უფლებამოსილი პოლიციელისთვის რჩება თავისუფალი სამოქმედო სივრცე. აღნიშნული წარმოშობს თვითნებობის ერთგვარ რისკს, რომ მან არასათანადოდ გამოიყენოს მისთვის მინიჭებული დისკრეცია იმგვარ შემთხვევებში, როდესაც სავარაუდო მოძალადეს წარმოადგენს შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი), მიიღოს მისთვის სასურველი გადაწყვეტილება ანდა, ფორმალურად გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი, მაგრამ არ გაამყაროს ის კონკრეტული მტკიცებულებებით. თავის მხრივ, იმგვარი შემაკავებელი ორდერის სასამართლოში გასაჩივრებას, რომელიც მტკიცების სტანდარტს არ აკმაყოფილებს, მოჰყვება მისი გაუქმება დაუსაბუთებლობის საფუძვლით.

9. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო მოწესრიგება (მხედველობაშია „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტი და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტი) ეფექტიანი არ არის დაცვითი ღონისძიებების გამოყენების მყისიერების თვალსაზრისითაც, რაც ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლს. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის განმარტებით, როდესაც სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს არა შინაგან საქმეთა სამინისტრო, არამედ სხვა ორგანო, საჭირო ხდება ამ ორგანოს მხრიდან შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების მოთხოვნით. ასეთ დროს, საჭიროა გარკვეული პროცედურების დაცვა, რაც დამატებით დროს მოითხოვს. შესაბამისად, სახელმწიფო ვერ უზრუნველყოფს, რომ მყისიერად ხდებოდეს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გამოყენებაზე გადაწყვეტილების მიღება; დაუსაბუთებლად იქმნება ამ პროცესის დაყოვნების, მისი გაჭიანურების შესაძლებლობა, რაც სავარაუდო მოძალადეს კვლავაც აძლევს კანონმდებლობით აკრძალული და, ხშირ შემთხვევაში, სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედებების არაერთხელ გამეორების შესაძლებლობას.

10. „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლთან და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილთან დაკავშირებით, მოსარჩელე განმარტავს, რომ ორივე ნორმა ადგენს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისა და, ზოგადად, სისხლის სამართლის პროცესში გამომძიებლის უფლებამოსილებებს. სწორედ ამ ნორმებითაა განსაზღვრული ის კომპეტენცია, რომელთა საფუძველზეც, ახორციელებს ნებისმიერი, მათ შორის, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებელი მასზე დაკისრებულ ფუნქციებს. სადავოდ იდენტიფიცირებული ჩანაწერები არ ითვალისწინებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის მიერ შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილებას, მაშინაც კი თუ სავარაუდო ოჯახური ძალადობის საქმეზე დაიწყო/მიმდინარეობს გამოძიება სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურში. მოსარჩელის პოზიციით, ასეთ დროს, სპეციალური საგამოძიებოს სამსახურის გამომძიებელს უნდა გააჩნდეს უფლებამოსილება, გაატაროს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებები და გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა. ამრიგად, ვინაიდან სადავო ნორმები სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის ამ უფლებამოსილებას არ ითვალისწინებს, მოსარჩელის აზრით, ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლი და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი.

11. ყოველივე ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები, ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს, მე-10 მუხლსა და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს, სახელმწიფოსთვის დაწესებული პოზიტიური ვალდებულების კონტექსტში და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

12. მოსარჩელე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალზე.

13. ამასთანავე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი შუამდგომლობით მომართავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, საქმის განხილვისას და კონსტიტუციური სარჩელის/სასამართლო აქტების საჯაროდ გამოქვეყნებისას დაიფაროს მოსარჩელის პერსონალური მონაცემები, მისი პირადი ცხოვრებისა და არასრულწლოვანი შვილების უფლებების დაცულობის, ისევე როგორც მოსარჩელის ფსიქო-სოციალური მდგომარეობის შემდგომი დაზიანების თავიდან აცილების მიზნით.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებობის სტანდარტები, რომლითაც, მათ შორის, იხელმძღვანელებს საკონსტიტუციო სასამართლო

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). ამავე დროს, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ “, II-1). ამდენად, მოსარჩელის უფლებების სრულყოფილად რეალიზაციისათვის, ისევე როგორც, კონსტიტუციური წესრიგის დაცვისათვის, აუცილებელია, ერთი მხრივ, იმ მტკიცებულებების მოყვანა, რომელიც წარმოაჩენს კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ ძირითადი უფლების სწორად იდენტიფიცირება, რომლის სავარაუდო დარღვევასაც იწვევს სადავო ნორმა. ამ კუთხით, არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება მოსარჩელის მიერ სადავო ნორმის შინაარსისა და მისგან მომდინარე უფლების სავარაუდო დარღვევის ზუსტად წარმოჩენას და სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის დაყენებას კონსტიტუციის რელევანტურ მუხლთან, რათა უფლების სავარაუდო დარღვევის შეფასება განხორციელდეს სწორი, კონსტიტუციით დადგენილი სტანდარტით.

2. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადების მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან

2. №1823 კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, მოსარჩელე, მათ შორის, ითხოვს „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სადავო რეგულირება მიუთითებს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებაზე, რომლის საფუძველზეც განისაზღვრება ის პროცედურული წესი, რომლის მიხედვითაც, ხდება შემაკავებელი ორდერის გამოცემა პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ. კერძოდ, „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადების მიხედვით, „შემაკავებელი ორდერი გამოიცემა საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული შემაკავებელი ორდერის ოქმით განსაზღვრული რისკების შეფასების კითხვარის საფუძველზე.“

3. სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ ზემოაღნიშნული სადავო ნორმით მხოლოდ შემდეგი ორი საკითხია განსაზღვრული, კერძოდ: შემაკავებელი ორდერი რომ რისკების შეფასების კითხვარის საფუძველზე გამოიცემა (1), და რომ ეს კითხვარი შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით არის დამტკიცებული (2). კონსტიტუციური სარჩელის ავტორისთვის კი ამ რეგულაციის არცერთი კომპონენტი არ არის პრობლემური - არც შესაბამისი კითხვარის საფუძველზე ორდერის გამოცემის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება და არც ის გარემოება, რომ ამ კითხვარს შინაგან საქმეთა მინისტრი ამტკიცებს. მოსარჩელისათვის პრობლემურია, ზოგადად, შემაკავებელი ორდერის გამოცემის უფლებამოსილების მინიჭება მხოლოდ პოლიციის თანამშრომლისთვის, იმგვარ შემთხვევებშიც, როდესაც სავარაუდო მოძალადეს წარმოადგენს შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი). ასე რომ სადავო ნორმას არ გააჩნია მოსარჩელისათვის პრობლემური შინაარსი.

4. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1823 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და ამავე კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

3. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან

5. მოსარჩელე ასევე ითხოვს „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმები განსაზღვრავს ოჯახში ძალადობის ფაქტზე ოპერატიული რეაგირებისათვის, მსხვერპლის დაცვისა და სავარაუდო მოძალადის გარკვეული მოქმედებების შეზღუდვის უზრუნველსაყოფად, დროებითი ღონისძიების სახით, შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების შესაძლებლობას. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებას სწორედ იმ გარემოებას უკავშირებს, რომ სავარაუდო მოძალადის გაუვნებელყოფის მიზნით შემაკავებელი ორდერისა თუ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების კომპეტენცია სრულად მინდობილი აქვს პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს, მაშინაც კი, როდესაც სპეციალური საგამოძიებო სამსახურში უკვე მიმდინარეობს ოჯახური ძალადობის ფაქტზე გამოძიება და სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი). მოსარჩელე უთითებს, რომ, კოლეგიალური (კორპორატიული) დაინტერესების პირობებში, მაღალია რისკი, მიღებული იქნეს მიკერძოებული და მოძალადისთვის სასურველი გადაწყვეტილება. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის განმარტებით, ყოველივე ეს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლში წარმოშობს შიშისა და დაუცველობის შეგრძნებას, რაც არ არის შეთავსებადი საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან.

6. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება „... თავის თავში მოიაზრებს ორი სახის ვალდებულებას – ერთი მხრივ, სახელმწიფოს ეკრძალება ადამიანის მიმართ წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის გამოყენება ნებისმიერ შემთხვევაში; მეორე მხრივ, სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება, მაქსიმალური ძალისხმევა გაწიოს მესამე პირთა მიერ ასეთი ქმედების ჩადენის თავიდან ასაცილებლად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 სექტემბრის №1/4/1330 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ცერცვაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). ამასთანავე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, ნებისმიერი ნორმატიული მოწესრიგება თუ მისგან მომდინარე დისკომფორტი, რომელიც შეიძლება ადამიანს შეექმნას, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით აკრძალულ მოპყრობას არ წარმოადგენს. ბუნებრივია, სადავო ნორმით დადგენილი წესი შესაძლოა, გარკვეული სახით, იწვევდეს დისკომფორტს და არასასიამოვნო იყოს მისი ადრესატებისათვის, თუმცა სადავო მოწესრიგებიდან მომდინარე ეფექტები რომ წამებად, ღირსების შემლახველ, ან არაადამიანურ მოპყრობად იქნეს განხილული, საჭიროა, წარმოდგენილი იყოს დამაჯერებელი არგუმენტაცია სადავო რეგულაციის მოქმედებით გამოწვეული ტანჯვის, დისკომფორტის განსაკუთრებული სიმძიმის თაობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 26 დეკემბრის №1/12/1404 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ნანა სეფაშვილი და ია რეხვიაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-9). ამასთან ერთად, ხსენებული არგუმენტაციის ფარგლებში, საკმარისი სიმყარით უნდა წარმოჩინდეს ის გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც დაადასტურებს პირის მიმართ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალული მოპყრობის საფუძვლიან ეჭვებს.

7. სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალულ არასათანადო მოპყრობასთან მიმართების დასაბუთებისას, მოსარჩელე მხარემ მხოლოდ იმგვარ შიშსა და დაუცველობის განცდაზე მიუთითა, რაც მას შეიძლება დაეუფლოს მაშინ, როდესაც სავარაუდოდ მოძალადე პირის მიმართ, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს (პოლიციის) თანამშრომელია, შემაკავებელი ორდერის ან ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხს განიხილავს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, რომელიც, მოსარჩელის აზრით, კორპორატიული განწყობებიდან გამომდინარე, გამოიტანს მიკერძოებულ გადაწყვეტილებას და მოძალადის მიმართ არ იქნება გამოცემული შემაკავებელი ორდერი/არ დაწესდება ელექტრონული ზედამხედველობა. აღნიშნულ კონტექსტში, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მიკერძოებული გადაწყვეტილების შიში, რომელიც თავის მხრივ, მხოლოდ ჰიპოთეტურ რისკებს ეფუძნება, არ წარმოადგენს იმგვარი ხარისხის სულიერ სატანჯველს, რასაც კონსტიტუციის მე-9 მუხლით ნაგულისხმები წამება ან არაადამიანური მოპყრობა გულისხმობს. სასამართლო ადასტურებს, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალული წამება და არაადამიანური მოპყრობა ნამდვილად მოიცავს როგორც ფიზიკურ, ისე სულიერ სატანჯველს, თუმცა, ორივე ტიპის სატანჯველის ხარისხი, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის, უნდა იყოს ძალზე მაღალი და ინტენსიური, რათა კონსტიტუციის ეს დებულება მოქმედებაში მოვიდეს. სასამართლო იმ აზრისაა, რომ სავარაუდოდ მოძალადე პირის (შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის) მიმართ, შემაკავებელი ორდერის გამოცემის/ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების საკითხზე შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში მიკერძოებული გადაწყვეტილების გამოტანის ვარაუდზე დაფუძნებული შიში და განცდები არ აღწევს სულიერი სატანჯველის იმ ხარისხს, რომელიც რელევანტურს გახდიდა კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის გამოყენებადობას და გაამართლებდა მასთან მიმართებით სადავო ნორმების განხილვას. ხსენებულის მიღმა, მოსარჩელეს არ წარმოუდგენია რაიმე სხვა კონტექსტი თუ არგუმენტაცია, რომელიც სასამართლოს საპირისპიროში დაარწმუნებდა. ამგვარად, არ არსებობს ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სფეროს შორის.

8. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1823 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და ამავე კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

4. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან

9. მოსარჩელე „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას ასევე ითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან (სიკვდილით დასჯის აკრძალვა) მიმართებით. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმები განსაზღვრავს ოჯახში ძალადობის ფაქტზე ოპერატიული რეაგირებისათვის, მსხვერპლის დაცვისა და სავარაუდო მოძალადის გარკვეული მოქმედებების შეზღუდვის უზრუნველსაყოფად, დროებითი ღონისძიების სახით, შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების შესაძლებლობას.

10. მოსარჩელის პოზიციით, მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების გატარებაზე კომპეტენტური სუბიექტი, ნებისმიერ შემთხვევაში, არის პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელი, მაშინაც კი, როდესაც ოჯახური ძალადობის ფაქტზე მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი) და გამოძიებას აწარმოებს სხვა საგამოძიებო ორგანო. ასეთ დროს, არსებობს საკითხის მიკერძოებულად გადაწყვეტის რისკი, ხოლო, თუკი ამგვარი რისკი არ იქნება მხედველობაში მიღებული, გამოძიების მწარმოებელი ორგანოს მხრიდან საჭიროა შინაგან საქმეთა სამინისტროსთვის მიმართვა, რაც დროში აფერხებს დამცავი ზომების მიღებას და უკარგავს მას ეფექტიანობას. ყოველივე ეს განაპირობებს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით.

11. სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმებს არ გააჩნია არავითარი შინაარსობრივი მიმართება კონსტიტუციის ექსპლიციტურ მოთხოვნასთან სიკვდილით დასჯის აკრძალვის თაობაზე. კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება უკრძალავს სახელმწიფოს, კანონმდებლობაში იქონიოს ან/და პრაქტიკაში გამოიყენოს სიკვდილით დასჯა როგორც სისხლისსამართლებრივი სასჯელი, განსაზღვრულ დანაშაულთა ჩადენისათვის. იგი გამოხატავს სახელმწიფოს ნეგატიურ ვალდებულებას, არ მოუსწრაფოს ადამიანს სიცოცხლე სისხლისსამართლებრივი სასჯელის გამოყენებით. თუკი ესა თუ ის რეგულაცია ადამიანის სიცოცხლის ეფექტიანი დაცვის, სიკვდილის საფრთხის აცილების ან პრევენციის საკმარის გარანტიებს არ შეიცავს, ასეთი რეგულაცია შეფასებადია სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებთან მიმართებით, კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების საფუძველზე. შესაბამისად, ვინაიდან სადავო ნორმები სიკვდილით დასჯას, როგორც სასჯელის გამოყენების შესაძლებლობას, არ გულისხმობს, ცხადია, მას არ გააჩნია არავითარი მიმართება კონსტიტუციის მე-10 მუხლი პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან, რომელიც სიკვდილით დასჯას კრძალავს.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1823 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და ამავე კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

5. „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან

13. №1823 კონსტიტუციური სარჩელით, ასევე სადავოდ არის გამხდარი „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლი და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილი. სადავო ნორმები ადგენს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისა და ზოგადად გამომძიებლის, მათ შორის, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის უფლებამოსილებებს გამოძიების სფეროში/სისხლის სამართლის საქმის გამოძიების დროს.

14. მოსარჩელის არგუმენტაციით, გასაჩივრებული რეგულაციები, არ ითვალისწინებს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის უფლებამოსილებას, რომ ოჯახური ძალადობის ფაქტზე გამოძიების წარმოებისას გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი ან დააწესოს შემაკავებელი ორდერის მოქმედების ფარგლებში მოძალადეზე ელექტრონული ზედამხედველობა. ეს კომპეტენცია სრულად მინდობილი აქვს პოლიციის უფლებამოსილ თანამშრომელს, მაშინაც, როდესაც სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურში ოჯახური ძალადობის ფაქტზე გამოძიების მიმდინარეობისას, სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი), რაც კოლეგიალური (კორპორატიული) დაინტერესების პირობებში წარმოშობს მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკს. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის პოზიციით, ვინაიდან ზემოხსენებულ შემთხვევაში სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებელს არ აქვს უფლებამოსილება, გაატაროს მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებები - მოძალადის მიმართ გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა, სახელმწიფო არ ასრულებს პოზიტიურ ვალდებულებებს, რომ დაიცვას მსხვერპლის ღირსება, სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი/ოჯახური ცხოვრების უფლებები.

15. ზემოხსენებული სასარჩელო არგუმენტაციიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ მოსარჩელის პრობლემის პირდაპირ წყაროს წარმოადგენს „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტი და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტი, რაც ასევე სადავოდ არის გამხდარი წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში. უშუალოდ ამ ნორმების საფუძველზე არის დადგენილი, რომ მხოლოდ პოლიციის უფლებამოსილი თანამშრომელია კომპეტენტური გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა მოძალადის მიმართ ნებისმიერ, მათ შორის, მოსარჩელის მიერ პრობლემურად მიჩნეულ შემთხვევაში. აღნიშნულისგან განსხვავებით, „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავოდ გამხდარი ნორმები, ზოგადად ადგენს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისა და სისხლის სამართლის საქმის გამომძიებლის (მათ შორის იგულისხმება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებელი) უფლებამოსილებებს. „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლი და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილი უშუალოდ არ უკავშირდება მოსარჩელის მიერ სასამართლოს წინაშე დაყენებულ პრობლემას, ანუ ოჯახური ძალადობის საქმეზე შემაკავებელი ორდერის გამოცემის ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილების მხოლოდ პოლიციის თანამშრომლისთვის მინიჭებას, მაშინაც კი, როდესაც სავარაუდო მოძალადე შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელია (პოლიციელია). სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ამგვარ ვითარებაში რომელიმე სხვა უწყების ჩართულობის გამორიცხვა ანდა მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების საფრთხეების განეიტრალების სხვაგვარი მექანიზმების არარსებობა სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების ჭრილში შეფასებადია სწორედ სპეციალური კანონმდებლობის იმ ნორმებთან მიმართებით, რომლებიც ისედაც გასაჩივრებული აქვს მოსარჩელეს მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში (მხედველობაშია „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტი და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტი) და მათ სასამართლოც არსებითად განსახილველად იღებს.

16. რაც შეხება მოსარჩელის მტკიცებას, რომ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებელს, რომელიც ოჯახური ძალადობის საქმეს იძიებს, შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილება უნდა გააჩნდეს მოძალადის მიმართ, რომელიც შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელია (პოლიციელია), მასზე სასამართლო განმარტავს შემდეგს: მოსარჩელე აღნიშნული უფლებამოსილებით სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის აღჭურვას განიხილავს, როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკის განეიტრალების საშუალებას/მექანიზმს და საკითხს აყენებს სახელმწიფოს იმ პოზიტიური ვალდებულების შესრულების ჭრილში, რაც მას ეკისრება ღირსების, სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი/ოჯახური ცხოვრების დაცულობის სფეროში. ამასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ განსხვავებით ძირითად უფლებებთან მიმართებაში სახელმწიფოს ნეგატიური ვალდებულების მკვეთრი და ცალსახა ხასიათისა, სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების სპექტრი გაცილებით ფართოა, მრავალგვარი და, ამასთან, განსხვავებული თითოეულ უფლებასთან კავშირში თუ ცალკეული კონტექსტის მიხედვით. ის, თუ რა გზით უნდა მოხდეს ამა თუ იმ უფლების ეფექტიანად განხორციელების უზრუნველყოფა, როგორ უნდა გამოირიცხოს თვითნებობა და შეიქმნას ეფექტიანი დაცვის გარანტიები, ანდა რა გზით უნდა განხორციელდეს დარღვევათა პრევენცია, თითოეულ უფლებასთან თუ უფლებრივ კომპონენტთან მიმართებაში შეიძლება გულისხმობდეს ალტერნატიულ საშუალებათა წყებას. ისინი ყალიბდება, მათ შორის, კონკრეტული კონტექსტებისა და გარემოებების მიხედვით. როდესაც ხდება ამა თუ იმ უფლების დაცვის საკანონმდებლო მექანიზმებისა და გარანტიების შემუშავება, კანონმდებლის მიხედულობის ფარგლები განსაკუთრებით ფართოა. თუ, მოსარჩელის აზრით, რომელიმე კონკრეტული საკანონმდებლო წესის, გარანტიის თუ მექანიზმის არარსებობა არღვევს კონსტიტუციურ უფლებას/უფლებებს, მაშინ მას მოეთხოვება დაასაბუთოს, რომ მათი არსებობა წარმოადგენდა ამ უფლების/უფლებათა დაცვის/დარღვევის პრევენციის ერთადერთ ან ყველაზე ეფექტიან და ჩაუნაცვლებელ საშუალებას და რომ, შესაბამისად, მათი შექმნის საჭიროებას უთუოდ მოიცავდა ამ უფლებით/უფლებებით ნაგულისხმები პოზიტიური ვალდებულებები.

17. ზემოხსენებულის საწინააღმდეგოდ, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორს არ აუხსნია და სასამართლოსთვის არ წარმოუდგენია არგუმენტები, თუ რატომ არის ოჯახური ძალადობის საქმეებზე უშუალოდ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისათვის შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილების მინიჭება (რასაც სადავო ნორმები არ ითვალისწინებს) საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის, ისევე, როგორც მე-10 მუხლისა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებათა დაცვის ერთადერთი ქმედითი და ეფექტიანი საშუალება, ურომლისოდაც ამ მუხლებით ნაგულისხმები სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებები შესრულებულად ვერ ჩაითვლება. მოსარჩელემ მხოლოდ ზოგადად მიუთითა სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მითითებული დამატებითი უფლებამოსილებებით აღჭურვის აუცილებლობაზე, თუმცა არ აუხსნია, თუ რატომ არის ეს ერთადერთი, უალტერნატივო გამოსავალი სახელმწიფოსთვის, რათა მან სრულყოფილად შეასრულოს თავისი პოზიტიური ვალდებულებანი ადამიანის ღირსების, ისევე, როგორც სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი ცხოვრების კონსტიტუციური უფლებების დაცულობის სფეროში, რაც, ჩვეულებრივ, საფრთხის ქვეშ დგება ოჯახური ძალადობის დროს.

18. შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილებით სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის აღჭურვა, რასაც, მოსარჩელე განიხილავს, როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოძალადე თანამშრომლის (პოლიციელის) მიმართ შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში მიკერძოებული გადაწყვეტილების გამოტანის საფრთხის პრევენციის საშუალებად და სახელმწიფოს მიერ თავისი პოზიტიური ვალდებულების შესრულებად სიცოცხლისა და პირადი ცხოვრების უფლებებთან მიმართებით, ისედაც ვერ ჩაითვლებოდა ეფექტიან საშუალებად იმ საფრთხის პრევენციის მიზნებისათვის, რასაც მოსარჩელე ესწრაფვის. საქმე ისაა, რომ მსხვერპლის დაცვის ღონისძიებების მიუკერძოებლად გატარების აუცილებლობა არანაკლები ხარისხით შეიძლება არსებობდეს სწორედ გამოძიების დაწყებამდე, რა პერიოდზეც არ ვრცელდება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებლის უფლებამოსილებები და არა მხოლოდ მისი დაწყების შემდეგ, როდესაც სახელმწიფო უკვე აქტიურად არის ჩაბმული საქმეში, იცნობს და აკონტროლებს საქმის ვითარებას. ამგვარად, ოჯახური ძალადობის სავარაუდო მსხვერპლის ეფექტიანი დაცვის მიზნით მიუკერძოებელ სახელისუფლო გადაწყვეტილებათა მიღება თანაბრად მნიშვნელოვანია ნებისმიერ ეტაპზე, ნებისმიერ დროსა და ვითარებაში, იმის მიუხედავად, არის თუ არა, ან იქნება თუ არა საერთოდ, სავარაუდო მოძალადის მიმართ სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება დაწყებული. შესაბამისად, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ღირსების, ისევე, როგორც სიცოცხლის, ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი/ოჯახური ცხოვრების უფლებების დაცულობის ვალდებულებიდან, prima facie, არ გამომდინარეობს მოსარჩელის მიერ ნაგულვები პოზიტიური ვალდებულება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის გამომძიებელი აღჭურვილი იყოს ოჯახური ძალადობის საქმეებზე შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლის (პოლიციელის) მიმართ შემაკავებელი ორდერის გამოცემისა და მის ფარგლებში ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების უფლებამოსილებით. ამდენად, „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი სადავო ნორმების არსებითად განსახილველად მიღება მოსარჩელის მიერ არასწორად ნაგულვები პოზიტიური ვალდებულებების შესრულების შესამოწმებლად, აზრს მოკლებულია. შესატყვისი საკანონმდებლო რეგულაციებისა თუ ეფექტიანი მექანიზმების მეშვეობით ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის დაცვის სფეროში მიუკერძოებელი გადაწყვეტილების გამოტანის უზრუნველსაყოფად სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებათა შესრულებას სასამართლო, წინამდებარე სარჩელის ფარგლებში, შეაფასებს სპეციალური კანონმდებლობის ნორმების საფუძველზე, რომლებიც მოსარჩელეს ასევე აქვს გასაჩივრებული.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1823 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და ამავე კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

6. „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან

20. მოსარჩელე ითხოვს „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან, თუმცაღა, წარმოადგენს წინააღმდეგობრივ დასაბუთებას. ერთი მხრივ, იგი საუბრობს პოზიტიურ ვალდებულებათა დარღვევაზე, ხოლო, მეორე მხრივ, ამ უფლებებში სახელმწიფოს ჩარევაზე, ანუ ნეგატიური ვალდებულებების დარღვევაზე და გადმოსცემს მოსაზრებებს ჩარევის აუცილებლობისა და თანაზომიერების საკითხებზე. სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა, კერძოდ ის გარემოება, რომ მხოლოდ პოლიციის კომპეტენტური თანამშრომელი არის უფლებამოსილი გამოსცეს შემაკავებელი ორდერი/დააწესოს ელექტრონული ზედამხედველობა მაშინაც, როდესაც ოჯახური ძალადობის ფაქტზე სავარაუდო მოძალადედ იდენტიფიცირებულია შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომელი (პოლიციელი), რასაც უკავშირებს კიდევაც მოსარჩელე მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკს და ოჯახური ძალადობის მსხვერპლის დაუცველად დატოვებას, არ გულისხმობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებებში რაიმე ფორმით ჩარევას სახელმწიფოს მხრიდან. მაშასადამე, ვითარება მხოლოდ პოზიტიურ ვალდებულებათა ჭრილში შეიძლება იქნეს შეფასებული. სასამართლო აზუსტებს, რომ არსებითი განხილვის ფორმატში, წინამდებარე საოქმო ჩანაწერით მიღებული სადავო ნორმების საფუძველზე, იგი შეაფასებს, რამდენად არსებითი და რეალურია მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების რისკი, როდესაც საქმე შეეხება შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოებში ამავე სამინისტროს თანამშრომლის (პოლიციელის) მიმართ შემაკავებელი ორდერისა თუ ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესების თაობაზე გადაწყვეტილებათა მიღებას და, შესაბამისად, წარმოეშობა თუ არა სახელმწიფოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების (სიცოცხლის უფლების დაცულობა), ამავე მუხლის მე-2 პუნქტისა (ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცულობა) და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის (პირადი და ოჯახური ცხოვრების დაცულობა) საფუძველზე ვალდებულება, იქონიოს იმგვარი რეგულაცია და მექანიზმი, რაც მთლიანად გამორიცხავს ამგვარ შემთხვევებში შინაგან საქმეთა სამინისტროს ორგანოების მხრიდან შემაკავებელი ორდერის გამოცემასა ან/და ელექტრონული ზედამხედველობის დაწესებას.

7. პერსონალურ მონაცემთა დაფარვის საკითხი

21. როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე შუამდგომლობს განსახილველ საქმეზე კონსტიტუციური სარჩელში და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოსაქვეყნებელ სასამართლო აქტებში მისი პერსონალური მონაცემების დაფარვის თაობაზე. კერძოდ, მოსარჩელე ითხოვს, დაიფაროს მისი სახელი და გვარი და კონსტიტუციური სარჩელი/სასამართლო აქტები ასეთი ფორმით გამოქვეყნდეს.

22. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 43-ე მუხლის შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტების (გადაწყვეტილება, განჩინება, საოქმო ჩანაწერი და დასკვნა) სრული ტექსტი ქვეყნდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და ეგზავნება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტების სრული ტექსტის გამოქვეყნება ემსახურება საკონსტიტუციო კონტროლის საჯაროობისა და საზოგადოებისადმი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას.

23. ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა პირად საკითხებთან, არავისთვის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, საჯარო ინტერესების, ჯანმრთელობის ან სხვათა უფლებების დასაცავად“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების მიხედვით, ოფიციალურ ჩანაწერებში, მათ შორის, სასამართლოს აქტებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც ადამიანის ჯანმრთელობას, ფინანსებს ან სხვა პირად საკითხებს უკავშირდება, არ უნდა გასაჯაროვდეს. მოსარჩელის შუამდგომლობის გადასაწყვეტად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს ბალანსი, ერთი მხრივ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტების სრულ ტექსტზე, მათ შორის, მოსარჩელის ვინაობის შესახებ ინფორმაციაზე საზოგადოების ხელმისაწვდომობასა და, მეორე მხრივ, მოსარჩელის შესახებ არსებული მონაცემების კონფიდენციალურობის დაცვის ინტერესს შორის.

24. სასამართლოს აქტებში არსებულ პერსონალურ მონაცემთა კონფიდენციალურობის დაცვასთან დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „როდესაც მონაცემთა მფლობელს გააჩნია საკუთარი პერსონალური მონაცემების დაფარვის ინტერესი, ეს არ ქმნის ავტომატურად მათი დაფარვის და საზოგადოების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის საფუძველს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის №1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37). ამასთანავე, „ცალკეულ, ინდივიდუალურ შემთხვევებში შესაძლებელია, არსებობდეს იმ პირის პერსონალური მონაცემების კონფიდენციალობის დაცვის მომეტებული ინტერესი, რომელსაც შეეხება სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არსებული ინფორმაცია. ... სასამართლოს აქტში შესაძლებელია, ასახული იყოს პირის პირადი ცხოვრების შესახებ ისეთი ინფორმაცია, რომლის გავრცელებაც მნიშვნელოვან უარყოფით გავლენას მოახდენს პირად ცხოვრებაზე და ზიანსაც კი მიაყენებს მას. მაგალითად, სასამართლოს აქტში, შესაძლოა, მითითებული იყოს პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობის, მისი ცხოვრების ამა თუ იმ ინტიმური დეტალის შესახებ და ა.შ. ამგვარ შემთხვევებში, ცხადია, იზრდება მსგავსი ინფორმაციის დაცვის ხარისხი და საჭიროება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის №1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-56-57).

25. განსახილველი საქმე უკავშირდება მოსარჩელის პერსონალური, მისი პირადი ცხოვრების ამსახველი მონაცემების განხილვას. მათ შორის, იმდენად სენსიტიურ მონაცემებსა და პირადი ცხოვრების დეტალებს, რომლებიც უკავშირდება მის პარტნიორთან ურთიერთობას, მის მიმართ განხორციელებულ სხვადასხვა სახის ძალადობრივ და დანაშაულებრივ ქმედებებს. ეს ყოველივე, გარდა იმისა, რომ უშუალოდ მოსარჩელისთვის არის სენსიტიური შინაარსის ინფორმაცია და მან შესაძლოა გამოიწვიოს მისი მეორეული ვიქტიმიზაციაც, აჩენს მისი პიროვნების ღირსების, რეპუტაციის შელახვის მომეტებულ საფრთხეს. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, საქმის მახასიათებლების გათვალისწინებით, კონსტიტუციურ სარჩელში/საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტებში მოცემულ მოსარჩელის ვინაობის შემცველ ინფორმაციაზე საზოგადოების ხელმისაწვდომობის ლეგიტიმურ ინტერესს გადაწონის მოსარჩელის პირადი ცხოვრების დაცვის აღმატებული ინტერესი. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ უნდა დაკმაყოფილდეს მოსარჩელის შუამდგომლობა კონსტიტუციურ სარჩელში და განსახილველ საქმეზე სასამართლოს მიერ საჯაროდ გამოსაქვეყნებელ აქტებში მოსარჩელის პერსონალური მონაცემების დაფარვის თაობაზე და კონსტიტუციური სარჩელი/საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტები უნდა გამოქვეყნდეს იმგვარად, რომ არ იყოს იდენტიფიცირებული მოსარჩელის ვინაობა.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-2, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის პირველი პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 33-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. მიღებულ იქნეს არსებითად განსახილველად №1823 კონსტიტუციური სარჩელი („მ.ხ. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1823 კონსტიტუციური სარჩელი („მ.ხ. საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება:

ა) „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით;

ბ) „ქალთა მიმართ ძალადობის ან/და ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადებისა და 10¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით;

გ) „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლისა და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37-ე მუხლის მე-6 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან, მე-10 მუხლთან და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. №1823 კონსტიტუციურ სარჩელსა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოქვეყნებულ აქტებში მოსარჩელის სახელი და გვარი ჩანაცვლდეს ინიციალებით „მ.ხ.”.

4. საქმეს არსებითად განიხილავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგია.

5. საქმის არსებითი განხილვა დაიწყება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

6. საოქმო ჩანაწერი საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

7. საოქმო ჩანაწერი გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე