თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიენებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი;

2. ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

მუხლი 11. თანასწორობის უფლება

1. ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით.

მუხლი 23. პოლიტიკური პარტიების თავისუფლება

1. საქართველოს მოქალაქეებს უფლება აქვთ ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში.

3. დაუშვებელია ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნა და საქმიანობა, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით.

მუხლი 31. საპროცესო უფლებები

1. ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი, ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

● სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მ. პ. გ. „ძლიერი საქართველო-ლელო, ხალხისთვის, თავისუფლებისთვის!“ არის იურიდიული პირი რომელსაც, როგორც პოლიტიკურ პარტიას მომავალში შეიძლება შეეხოს ის სადავო დებულებები, რომლებიც არის გასაჩივრებული. საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კონსტიტუციაში მითითებული ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის თანახმად, ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავის უფლებათა დასაცავად, მიმართოს სასამართლოს. ამ კონსტიტუციურ დებულებაში გამოყენებული ტერმინი „ყოველი ადამიანი“ განსაკუთრებით ფართო შინაარსისაა და არ ახდენს დასახელებული უფლებით მოსარგებლე სუბიექტთა წრიდან რომელიმე კატეგორიის პირთა გამორიცხვას.

კონკრეტულ შემთხვევასში მოსარჩელე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს, იდავოს კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარ საკითხებთან მიმართებით;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, გარდა პირველი სასარჩელო მოთხოვნისა და აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით იხ. შუმადგომლობა სადავო ნომრების არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე;

● სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. პრობლემის არსი

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, დაუშვებელია ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნა და საქმიანობა, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით.

ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი კი, მიუთითებს, რომ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვა შეიძლება მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.

„მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი დაუშვებლად მიიჩნევს ისეთი პარტიის შექმნასა და საქმიანობას, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს.

ამავე კანონის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტი კი, განსაზღვრავს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს პარტია, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს, ქმნის ან შექმნილი აქვს შეიარაღებული ფორმირება.

საგულისხმოა, რომ აღნიშნულ მუხლს, 2025 წლის 13 მაისის საკანონმდებლო ცვლილების საფუძველზე დაემატა მეორე პუნქტი, რომლის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია ასევე აკრძალოს პარტია, რომლის გაცხადებული მიზანი ან/და საქმიანობის არსი (მათ შორის, პერსონალური შემადგენლობა ან/და შესაბამის საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა) არსებითად იმეორებს ამ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აკრძალული პარტიის გაცხადებულ მიზანს ან/და საქმიანობის არსს (მათ შორის, პერსონალურ შემადგენლობას).

„მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული, ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათის „ა.ბ“ ქვეპუნქტში, კერძოდ, აღნიშნულია, რომ „წარმოდგენილი კანონპროექტის მიღებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს ექნება შესაძლებლობა განახორციელოს ეფექტიანი საკონსტიტუციო კონტროლი პოლიტიკური პარტიებზე, რომელთა მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. შესაბამისად, იმ პირებს, რომლებსაც აქვთ სურვილი კვლავ ზემოაღნიშნული პარტიების არსებითად მსგავსი ახალი პარტიები დააფუძნონ და კვლავ განაგრძონ არაკონსტიტუციური საქმიანობა, სასამართლო წესით აეკრძალებათ ასეთი ფიქციური პარტიების მეშვეობით მოქმედება.“[1]

ცვლილება ასევე განიცადა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 22-ე მუხლმა და მას შემდეგი შინაარსის 4² პუნქტი დაემატა: „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობისა და ამ პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხის შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში აღნიშნული სარჩელის შეტანიდან 9 თვეს, ხოლო „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში − 14 დღეს.“

მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ნორმის ის ნაწილი, რომელიც პარტიის გამარტივებული წესით, 14 დღეში აკრძალვის შესაძლებლობას მის პერსონალურ შემადგენლობას უკავშირებს. როგორც საკანონმდებლო ცვლილებაზე თანდართულ განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, ამ წესის შემოღების მიზანია, იმ პირებს, რომლებსაც სურვილი აქვთ დააფუძნონ არაკონსტიტუციურად ცნობილი პარტიის არსებითად მსგავსი ახალი პარტია და განაგრძონ არაკონსტიტუციური საქმიანობა, სასამართლო წესით აეკრძალოთ ასეთი პარტიების მეშვეობით მოქმედება.

ამ მხრივ, საგულისხმოა, რომ პარტიის აკრძალვის წესის ცვლილება 2025 წლის ოქტომბერშიც განხორციელდა. კერძოდ, ცვლილებების საფუძველზე, ახლებურად ჩამოყალიბდა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც, თავის მხრივ, პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის სამართლებრივ შედეგებს განსაზღვრავს. ამ მხრივ კი, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომელმაც აკრძალულ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული სათანადო პირის ცნება შემოიტანა და მას პოლიტიკური პარტიის შექმნის, პოლიტიკური პარტიის წევრობის, პოლიტიკური პარტიის ორგანოს წევრობის, პოლიტიკურ პარტიაში პარტიული თანამდებობის დაკავების, საყოველთაო არჩევნებში პასიური საარჩევნო უფლებით სარგებლობის, საყოველთაო არჩევნებში არჩეული ორგანოს წევრის ან არჩეული თანამდებობის პირის უფლებამოსილების შეძენის, სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის დაკავების, პოლიტიკური თანამდებობის დაკავებისა და საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ორგანოს ხელმძღვანელის თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობა მოუსპო, თან განუსაზღვრელი ვადით. აღნიშნული მოთხოვნა, შესაბამისმა სუბიექტმა კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა დააყენოს და სარჩელს პარტიასთან ე.წ. დაკავშირებული პირების სია უნდა დაურთოს.

ანალოგიური შინაარსის დამატებები ასევე განხორციელდა „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანულ კანონში და მას 21¹ მუხლი დაემატა, რომლის თანახმად, დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს. ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს დაემატა „ა¹“ ქვეპუნქტი, რომლითაც, მოქმედ პარტიებს იმ პირისგან შემოწირულობის მიღება აეკრძალათ, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება მიიღო.

ამ უკანასკნელი ცვლილებებით, პარტიის აკრძალვასთან ერთად, პარტიის შექმნა და, ზოგადად, პოლიტიკური მოღვაწეობა შეიძლება აეკრძალოთ გაუქმებული პარტიის წევრებს და სხვაგვარად დაკავშირებულ პირებს. აღნიშნული კი, საერთოდ გამორიცხავს მათ მიერ პარტიის დაფუძნების ყოველგვარ შესაძლებლობას. როგორც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 21¹ მუხლშია აღნიშნული, „დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს.“

აქედან გამომდინარე, როდესაც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი საუბრობს ე.წ. „პერსონალურ შემადგენლობაზე“, ამ შემადგენლობაში არ უნდა მოვიაზროთ ის პირები, რომლებსაც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე აუკრძალა პარტიის შექმნა. შესაბამისად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაუქმებული პარტიის წევრები, რომლებსაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ უკანასკნელი კომპეტენციის ფარგლებში არ აუკრძალა შესაბამისი პოლიტიკური აქტივობა, ახალ პარტიას შექმნიან, გაუგებარია რატომ შეიძლება იყოს ეს პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის საფუძველი.

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის შესაძლებლობას უშვებს მხოლოდ და მხოლოდ მისი პერსონალური შემადგენლობის გამო. ამ პოზიციას დამატებით ამყარებს, 2025 წლის მაისის საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათის შინაარსიც, რომლის თანახმად, ცვლილების მიზანს წარმოადგენს, არაკონსტიტუციურად ცნობილი პარტიების არსებითად მსგავსი ახალი პარტიების დაფუძნების შეზღუდვა. აღნიშნული კი, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულისაგან განსხვავებულ, პარტიის აკრძალვის ახალ პირობას.

რაც შეეხება ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 სადავო პუნქტის იმ შინაარს, რომელიც აკრძალვას გაცხადებული მიზნის ან/და საქმიანობის არსის გამო ითვალისწინებს, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ეს ნაწილიც უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ, რათა უფრო ნათელი გახდეს მისი შინაარსი და მიზანმიმართულება. როგორც მისი გრამატიკული განმარტებიდან ირკვევა, პარტია ამ კომპეტენციით გათვალისწინებული გამარტივებული წესით შეიძლება აიკრძალოს იმ შემთხვევაში, როდესაც დამოუკიდებლად მისი ე.წ. „პერსონალური შემადგენლობისგან“, მისი მიზნები ან საქმიანობა არსებითად იმეორებს აკრძალული პოლიტიკური პარტიის მიზნებსა და საქმიანობას.

ამ მხრივ, კვლავ მხედველობაშია მისაღები 2025 წლის მაისის საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათი, რომლის თანახმად, ამ ცვლილების მიზანს, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაუქმებული პარტიის იდეოლოგიური მემკვიდრე პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვა უნდა წარმოადგენდეს. ახლად დაფუძნებული პარტიის შემთხვევაში, მისი გამარტივებული წესით აკრძალვის პროცესზე, განსჯის საგანს, წარმოადგენს ან მისი გაცხადებული მიზანი, ან საქმიანობის არსებითი თანხვედრა აკრძალულ პარტიასთან.

პარტიის გაცხადებული მიზანი, ძირითადად მის სადამფუძნებლო დოკუმენტებშია ჩამოყალიბებული. თავისთავად, როდესაც ასეთი დოკუმენტები შეიცავს რაიმე არაკონსტიტუციურ დებულებას, პირობითად, მიზანს, ასეთი პარტია, როგორც წესი არ შეიძლება დარეგისტრირდეს. გარდა ამისა, როდესაც დაფუძნებულ პარტიას გადაწყვეტილი აქვს რეგისტრაციის გავლა, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ სადამფუძნებლო დოკუმენტებში იმგვარი მიზნები მიუთითოს, რაც მის რეგისტრაციას გამორიცხავს. თუმცა, თუ დავუშვებთ, რომ ასეთი მიზანი მაინც აღმოჩნდა შესაბამის დოკუმენტებში და პარტიამ რეგისტრაციაც წარმატებით გაიარა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონი ითვალისწინებს პარტიის შექმნის კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციას, რომელშიც მოპასუხედ, პარტიასთან ერთად, მისი მარეგისტრირებელი ორგანოც გვევლინება.

ასე, მაგალითად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, როდესაც კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობას, მოპასუხეა პოლიტიკური პარტია, ხოლო როდესაც კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება პოლიტიკური პარტიის შექმნის კონსტიტუციურობას, მოპასუხეა პოლიტიკური პარტია და მისი მარეგისტრირებელი ორგანო.

აღნიშნული კომპეტენციის ფარგლებში საქმის საკონსტიტუიო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვა-გადაწყვეტა, საერთო ვადაში - 9 თვეში, უნდა განხორციელდეს. შესაბამისად, გაუგებარია, თუ ამ უკანასკნელ შემთხვევაში პარტიის შექმნის, მაშასადამე, მისი რეგისტრაციის (ვინაიდან, მოპასუხე მარეგისტრირებელი ორგანოა) კონსტიტუციურობის დასადგენად 9 თვეა საჭირო, როგორ არის შესაძლებელი, პრაქტიკულად, იგივე საკითხის 14 დღის ვადაში შესწავლა და დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოტანა. ორივე შემთხვევაში ხომ, პრინციპში ერთი და იმავე სადამფუძნებლო დოკუმენტაციის შინაარსის სამართლებრივი ანალიზის განხორციელებაა საჭირო, თუნდაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის გადაწყვეტილებასთან შესაბამისობის თვალსაზრისით.

რაც შეეხება პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის საკითხს, მისი არაკონსტიტუციური საქმიანობის გამო, თუ პარტია ახალი დაფუძნებულია, მას შეიძლება საქმიანობა სრულყოფილად დაწყებული არც ჰქონდეს. ხოლო, თუ საქმიანობა უკვე განახორციელა, მაშინ, გაუგებარია, რით განსხვავდება მისი საქმიანობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასება, სხვა პარტიების საქმიანობის შეფასებისგან, რომლისთვისაც კანონმდებლობით 9 თვეა განსაზღვრული.

საგულისხმოა, რომ, მაგალითად, 1951 წელს, გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის ყოფილი წევრების მიერ დაფუძნებული ახალი პარტიის, ფაშისტურ პარტიასთან მსგავსების დასადასტურებლად 5 თვეზე მეტი დასჭირდა, რომლის დროსაც, უამრავი საკითხი იქნა გამოკვლეული, დაწყებული შიდაპარტიული დემოკრატიის საკითხის შესწავლით და დამთავრებული პარტიის თითოეული წევრის გამონათქვამების დეტალური ანალიზით.[2]

შემდეგი საკითხი, რომელიც, ჩვენი აზრით, ასევე მნიშვნელოვანია, არის ის, თუ რომელ პარტიაზე შეიძლება გავრცელდეს გამარტივებული წესით აკრძალვის სამართალწარმოება. როგორც განმარტებით ბარათიდან ირკვევა, მისი მიზანი, თითქოს არაკონსტიტუციურად გამოცხადებული პარტიის იდეოლოგიური მემკვიდრის დაფუძნების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს. „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სამართალწარმოება, ერთგვარად წააგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას, როდესაც მას შეუძლია გამარტივებული წესით, განმწესრიგებელ სხდომაზე განიხილოს და ძალადაკარგულად გამოაცხადოს მისი გადაწყვეტილების დამძლევი ნორმა (იგულისხმება ,,საქართველოს საკონსტიტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4¹ პუნქტით გათვალისწინებული პროცედურა) .

საგულისხმოა, რომ ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, სავალდებულო არ არის, რომ საქმე აუცილებლად არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის ადგილას, იმავე ნორმატიულ აქტში მიღებულ ახალ ნორმას შეეხებოდეს. საკონსტიტუციო სასამართლო ამ კომპეტენციის ფარგლებში ასევე ამოწმებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავს ნორმებს, რომლებიც შეიძლება საერთოდ სხვა აქტში იყოს მოცემული.

უნდა ითქვას, რომ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის სადავო მე-2 პუნქტის შინაარსიდან ცალსახად არ იკვეთება მისი მხოლოდ აკრძალული პარტიის ნაცვლად დაფუძნებული პარტიისადმი მიმართება. ამ ნორმით გათვალისწინებული კომპეტენცია ასევე შეიძლება შეეხოს ისეთ პარტიას, რომელიც მანამდეც არსებობდა. ასე მაგალითად, აკრძალული პარტიის წევრთა ნაწილი, შესაძლებელია შევიდეს სხვა პარტიის რიგებში. სადავო ნორმის ლოგიკიდან გამომდინარე თუ ვიმსჯელებთ, გამოდის, რომ ასეთი პარტია, შესაძლებელია გამარტივებული წესით აიკრძალოს მხოლოდ იმის გამო, რომ აკრძალული პარტიის წევრთა ნაწილმა, მისი წევრობა გადაწყვიტა, რაც, პარტიათა არსებობას თვითნებობის საკმაოდ მაღალი რისკის წინაშე აყენებს.

ასევე გასათვალისწინებელია სადავო ნორმით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში მოპასუხის საკითხი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში, მოპასუხის საკითხი, როგორც წესი, კონსტიტუციაში ან შესაბამის კანონმდებლობაში პირდაპირ არის ხოლმე მითითებული. ასე, მაგალითად, როგორც ითქვა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მოპასუხეა შესაბამისი პოლიტიკური პარტია, ხოლო შექმნის კონსტიტუციურობის განხილვისას კი, პარტია და მისი მარეგისტრირებელი ორგანო.

დასახელებული ნორმა საერთოდ არ აწესრიგებს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ კომპეტენციას. მის თაობაზე მითითებას არც „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი შეიცავს. ერთადერთი აღნიშნული ორგანული კანონის 22-ე მუხლის 4² პუნქტია, რომელიც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაზე უთითებს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებელ კომპეტენციაზე.

კანონმდებლობის ამგვარი შინაარსის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ასევე ბუნდოვანია, წარმოადგენს თუ არა ამ კომპეტენციის ფარგლებში შესაბამისი პარტია ოფიციალურად მოპასუხე მხარეს, შესაბამისი პროცესუალური უფლებებით. ასე, მაგალითად, 2025 წლის ოქტომბერში განხორციელებული ცვლილებების საფუძველზე დამატებული კომპეტენციის ფარგლებში, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო პარტიის აკრძალვასთან ერთად, ასევე განიხილავს შესაბამისი ფიზიკური პირის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის შესაძლებლობას, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტი მას მხოლოდ და მხოლოდ თავისი მოსაზრების წარდგენის უფლებით აღჭურავს და როგორც მოპასუხეს არ მოიხსენიებს.

დასკვნის სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმა, საკმაოდ ბუნდოვან რეგულირებას გვთავაზობს და ყველა ზემოაღნიშნულ პრობლემურ საკითხებთან ერთად, ასევე ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედულების ფარგლებს. ასე, მაგალითად, მაშინ, როდესაც სასამართლო გამარტივებული წესით აფასებს პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხს იმ მოტივით, რომ მას იგივე პერსონალური შემადგენლობა ჰყავს, გაუგებარია რაზე უნდა იმსჯელოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, გარდა, პერსონალური შემადგენლობის იდენტურობისა. შეიძლება ითქვას, რომ ფაქტიურად ეს არის პარტიის აკრძალვა კანონით დადგენილი საფუძვლით, რომელშიც საკონსტიტუციო სასამართლო ნოტარიუსის მსგავს ფუნქციას ახორციელებს.

2. სადავო ნორმების ფორმალური კონსტიტიტუციურობა

(პარლამენტის უფლებამოსილების არაკონსტიტუციურად ცნობის გამო)

საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს, რომლის ერთ-ერთ ძირითად კომპონენტს წარმოედგენს კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილ ფარგლებში სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების ვალდებულება.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ა“ პუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს საქართველოს კონსტიტუციასთან საქართველოს საკანონმდებლო აქტებისა და საქართველოს პარლამენტის დადგენილებების მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების შესაბამისობის საკითხი.

შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია ასევე შეაფასოს დაცული იყო თუ არა საქართველოს კანონის მიღებისას საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური წესი და განახორციელოს ფორმალური კონსტიტუციური კონტროლი. „კონსტიტუციაში დადგენილი მოთხოვნების, წესების პატივისცემა, მათი განუხრელი დაცვა კონსტიტუციური წესრიგის უზრუნველყოფას ემსახურება. სწორედ ამიტომ, პარლამენტის კანონშემოქმედებითი საქმიანობა კონსტიტუციით განსაზღვრული მოთხოვნების დაცვით უნდა წარიმართოს.“[3]

განსახილველ შემთხვევაში „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში სადავო ცვლილებების მიღებისას დაირღვა კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური წესები. კერძოდ, სადავო ცვლილებები მიიღო პარლამენტმა, რომლის წევრთა უფლებამოსილებების ცნობა კონსტიტუციით დადგენილი პროცედურული წესების დარღვევით განხორციელდა.

კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 38-ე მუხლი განსაზღვრავს ახალარჩეული პარლამენტის უფლებამოსილების წარმოშობის წესს, რომლის თანახმადაც „პარლამენტი სრულ უფლებამოსილებას იძენს პარლამენტის წევრთა ორი მესამედის უფლებამოსილების ცნობის მომენტიდან. ამ მომენტიდან უფლებამოსილება უწყდება წინა მოწვევის პარლამენტს.“ კონსტიტუციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა უმრავლესობა, მაგრამ არანაკლებ პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედისა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული კანონის მიღების სხვა წესი. ორგანული კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული ორგანული კანონის მიღების სხვა წესი.“

თავის მხრივ, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 86-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილების ცნობის თაობაზე პარლამენტის დადგენილებაში არ შეიტანება იმ პირის გვარი, რომლის პარლამენტის წევრად არჩევის კანონიერება გასაჩივრებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში ან საერთო სასამართლოში.

პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილება პარლამენტმა ცნო 2024 წლის 25 ნოემბერს, იმ პირობებში როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრებული იყო პარლამენტის სრული შემადგენლობის (150 წევრი) წევრად არჩევის კანონიერება[4] და საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ჰქონდა მიღებული გადაწყვეტილება პარლამენტის წევრად არჩევის კანონიერების თაობაზე. აღნიშნული გადაწყვეტილება საკონსტიტუციო სასამართლომ 2024 წლის 29 ნოემბერს მიიღო.[5]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, პარლამენტმა დაარღვია კონსტიტუცია, როდესაც არ დაელოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებამდე, ცნო პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილება. შესაბამისად, 2024 წლის 25 ნოემბრის გადაწყვეტილების საფუძველზე მოქმედი პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი, ვერ ჩაითვლება კონსტიტუციის საფუძველზე წარმოშობილი უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებულ გადაწყვეტილებად და უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად.

3. „პერსონალური შემადგენლობის“ როგორც პარტიის აკრძალვის დამოუკიდებელი საფუძვლის კონსტიტუციურობა

მითითებული ფორმალურ-პროცედურული კონსტიტუციურობის გარდა, სადავო ნორმები არაკონსტიტუციური მატერიალურ სამართლებრივი შინაარსისა და მნიშვნელობების გამო. უფრო კერძოდ, კი როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პოლიტიკური პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის შესაძლებლობას ითვალისწინებს, როდესაც მისი პერსონალური შემადგენლობა, აკრძალული პარტიის შემადგენლობის იდენტურია. ზემოთ დავასაბუთეთ, რომ 2025 წლის ოქტომბერში განხორციელებული ცვლილებების საფუძველზე, პოლიტიკური პარტიის აკრძალვასთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლომ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, ამ პარტიასთან დაკავშირებულ პირებს შესაძლებელია ასევე აუკრძალოს პარტიული საქმიანობა.

მეტიც, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 21¹ მუხლის თანახმად, დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება მიიღო. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს.

ამგვარად, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო გამარტივებული წესით განიხილავს პარტიის აკრძალვას მისი პერსონალური შემადგენლობის გამო, ამ შემადგენლობაში ვერ მოვიაზრებთ ზემოაღნიშნული 21¹ მუხლით გათვალისწინებულ ფიზიკურ პირებს. მაშასადამე, პერსონალურ შემადგენლობაში უნდა ვიგულისხმოთ ისეთი პირები, რომლებსაც შესაბამისი უფლება არ აქვთ ჩამორთმეული. ასეთ პირობებში, შესაბამისი პარტიის აკრძალვის ერთადერთ, დამოუკიდებელ საფუძვლად, მხოლოდ აკრძალული პარტიის წევრთა არსებობა ხდება. ამგვარად, სადავო ნორმა ქმნის პარტიის აკრძალვის დამოუკიდებელ საფუძველს - მისი აკრძალვა პერსონალური შემადგენლობის გამო. აღნიშნული კი, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, რომელიც, თავის მხრივ, პარტიათა აკრძალვის ამომწურავ საფუძვლებს განსაზღვრავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით (საქმეზე გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”) დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განსაზღვრავს პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კონკრეტულ ფარგლებს, რომელთა მიხედვითაც, პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობის აკრძალვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე და მხოლოდ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი ამომწურავი საფუძვლების არსებობისას. ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი გამორიცხავს სახელმწიფოს რაიმე სხვა ფორმით ჩარევის შესაძლებლობას პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კუთხით. სხვა შემთხვევაში, აზრს დაკარგავდა თავად კონსტიტუციის მიერ პოლიტიკურ პარტიათა განსაკუთრებულ როლზე ხაზგასმა დემოკრატიული მმართველობის განხორციელებისა და პლურალისტური პოლიტიკური გარემოს უზრუნველყოფის კონტექსტში.[6]

გარდა ამისა პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შეზღუდვა შესაძლებელია ემსახურებოდეს მხოლოდ კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული სიკეთეების დაცვას - სწორედ ამ ლეგიტიმური საჯარო მიზნების უზრუნველყოფას. შესაბამისად, ნებისმიერი სხვა საფუძვლითა და მიზნით პარტიის საქმიანობაში ასეთი რადიკალური ჩარევა ვერ იქნება გამართლებული.

აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ემსახურება კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და თვითმიზნურია. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე.“[7]

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს პარტიის აკრძალვას მხოლოდ პერსონალური შემადგენლობის გამო, ეწინააღმდეგება და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს.

4. პარტიის აკრძალვა გამარტივებული წესით მისი გაცხადებული მიზნისა ან/და საქმიანობის არსის გამო / სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 11-ე მუხლის პირველ პუნქთთან მიმართებით

სადავო ნორმის საფუძველზე, პოლიტიკური პარტია გამარტივებული წესით შეიძლება აიკრძალოს 14 დღეში, იმ პირობებში, როდესაც პოლიტიკური პარტიის შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა, სხვა შემთხვევაში, 9 თვეში ხდება. იმ პირობებში, როდესაც ორდინარულ შემთხვევაში, პოლიტიკური პარტიის შექმნის ან საქმიანობის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად კანონმდებელი 9 თვეს სამართლიან ვადად მიიჩნევს იმისთვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ პარტიის მიზნისა და საქმიანობის შესაბამისობა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ პირობებთან შეაფასოს, გაუგებარია, სხვა შემთხვევაში რატომ არის 14 დღე საკმარისი მოქმედ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული ზუსტად იმავე საკითხების გადასაწყვეტად.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სამართალწარმოების ვადებში არსებული ასეთი რადიკალური განსხვავება წარმოადგენს გაუმართლებელ დიფერენცირებულ მოპყრობას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის პრინციპს.

4.1 თანასწორობის უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს განამტკიცებს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ დიფერენცირებული მოპყრობის საფუძველს - ნიშანს, წარმოადგენს პარტიის აკრძალვის სამართალწარმოებაში მისი საპროცესო მდგომარეობა, კერძოდ, როდესაც მისი აკრძალვა გამარტივებული წესითაა მოთხოვნილი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“^[8]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „(...) ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“^[9] „... თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.^[10]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“.^[11] ამდენად, პირველ რიგში უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი აკრძალვა არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას, რისთვისაც, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები.

4.2 შესადარებელ პირთა არსებითი თანასწორობა

როგორც აღინიშნა, დიფერენცირების საფუძველს განაპირობებს ის გარემოება თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს რომელი კომპეტენციის ფარგლებში მიმართავს შესაბამისი უფლებამოსილი სუბიექტი. კერძოდ, თუ შესაბამისი სუბიექტი თვლის, რომ პოლიტიკური პარტია არსებითად იმეორებს უკვე აკრძალული რომელიმე პარტიის მიზანსა და საქმიანობას, იგი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართავს პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის მოთხოვნით. ისევე როგორც ორდინარულ შემთხვევაში, ამ პროცესის ფარგლებშიც, პრინციპში, ფასდება გასაჩივრებული პარტიის გაცხადებული მიზნისა და საქმიანობის არსის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ საფუძვლებთან.

ამგვარად, ორივე შემთხვევაში, პარტიის აკრძალვის როგორც ორდინარული პროცესის, ისე გამარტივებული წესით განხილვისას, შესაბამისი პოლიტიკური პარტიები ერთნაირად არიან დაინტერესებული როგორც პროცესუალური უფლებებით, წარადგინონ საკუთარი გამამართლებელი მტკიცებულებები, ისე პროცესის შედეგით, არ იქნენ აკრძალული. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ პარტიები არსებითად თანასწორნი არიან შესაბამისი საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზანთან მიმართებით.

4.3 უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“^[12]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა.“^[13]

დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან.“^[14] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ბლანკეტური შინაარსისაა და ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, კერძოდ, გამარტივებული წესით პარტიის აკრძალვის საკითხის განხილვის შემთხვევაში, გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იქნეს 14 დღეში, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს პარტიის დაცვის სტრატეგიის სათანადოდ მომზადებას. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმის შესაბამისობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს „მკაცრი ტესტით“.

ამდენად, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, სადავო რეგულაცია ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში დიფერენცირების შეფასებისას აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად არის სახელმწიფოს მიერ უთანასწორო მოპყრობა აუცილებელი და არსებობს თუ არა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი.“^[15] „(...) ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდვით დაცული სიკეთე უფლებაში ჩარევის შედეგად ხელყოფილ ინტერესზე აღმატებული იყოს.“^[16]

4.4 უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

მიგვაჩნია, რომ არც სადავო ნორმაში და არც საკანონმდებლო პროექტზე თანდართულ განმარტებით ბარათში აღნიშნული არ არის თუ რა დაუძლეველი სახელმწიფო ან საჯარო ინტერესი არსებობს ამგვარი მკვეთრი დიფერენცირების გასამართლებლად. კერძოდ, როდესაც პოლიტიკური პარტია ეწევა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით აკრძალულ საქმიანობას, არსებობს სახელმწიფოს ერთნაირი დაუძლეველი ინტერესი დაიცვას დემოკრატიული წესწყობილება და სხვა შესაბამისი ღირებულებები. აქედან გამომდინარე, ინტერესი იმისა, რომ ასეთი რისკის შემცველი პარტია დროზე აიკრძალოს და ჩამოსცილდეს პოლიტიკურ სივრცეს ერთნაირად არსებობს როგორც აკრძალვის ორდინალური, ისე გამარტივებული პროცესის შემთხვევაში.

აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე ვერ ხედავს ლეგიტიმურ მიზანს, შესაბამის დაუძლეველ სახელმწიფო ინტერესს, რომელიც გაამართლებდა ასეთი ინტენსივობის ჩარევას თანასწორობის უფლებაში. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე.“[17]

შესაბამისად, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 22-ე მუხლის 4² პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პარტიის აკრძალვის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოცხადებას 14 დღეში ითვალისწინებს არ შეესაბამება და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და ასევე 31-ე მუხლთან კომბინაციაში.

5 სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით

5.1 პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების ზოგადი მნიშვნელობა

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 21 აპრილის N3/2/1277 გადაწყვეტილებით საქმეზე „გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, (II. 1-7. პ)[18] დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქეთა უფლებას, ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში. აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი ქმნის როგორც პოლიტიკური პარტიების შექმნის, ასევე მათი თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიას. პოლიტიკური გაერთიანების შექმნის უფლების სუბიექტთა წრეს საქართველოს კონსტიტუცია შემოსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეებით. ამასთან, იგი პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობაში მონაწილეობის უფლების განხორციელებას უკავშირებს გარკვეული რაოდენობის საქართველოს მოქალაქეთა ჯგუფს.

პოლიტიკური პარტიები არ არის ჩვეულებრივი საზოგადოებრივი გაერთიანებები, ისინი წარმოადგენენ იმ ტიპის გაერთიანებებს, რომელთაც არსებითი და უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრიათ დემოკრატიული მმართველობის სრულფასოვნად ფუნქციონირებისთვის. დემოკრატიული მმართველობის ფორმა საქართველოს კონსტიტუციის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია, რომელიც განმტკიცებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკური პარტიების განსაკუთრებულ როლს დემოკრატიისათვის, რომლის თანახმადაც, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი მიუთითებს პარტიების მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ დანიშნულებაზე ხალხის პოლიტიკური ნების ფორმირებისა და რეალიზების კუთხით. სწორედ ეს ფაქტორი განასხვავებს სხვა საზოგადოებრივი გაერთიანებებისგან პოლიტიკურ პარტიებს, რომელთა უპირველესი მიზანი და დანიშნულება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე ზემოქმედებაა, რაც, საბოლოოდ, ამ ნების საფუძველზე განსაზღვრული პოლიტიკური წესრიგის შესაბამისად, მთელი საზოგადოების თანაცხოვრებას წარმართავს. ამასთან, პოლიტიკურ პარტიებს ასევე აკისრიათ ერთგვარი ინსტრუმენტული ფუნქცია ‒ ისინი წარმოადგენენ ხალხის მიერ დემოკრატიულ მმართველობაში მონაწილეობის და მისი განხორციელების აუცილებელ საშუალებას.

გარდა აღნიშნულისა, ზემოხსენებული კონსტიტუციური ჩანაწერი განამტკიცებს პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობის თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს. ამრიგად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა განსაკუთრებული საჯარო ფუნქციიდან გამომდინარე, მათი შექმნისა და თავისუფალი საქმიანობის სათანადო გარანტიები კონსტიტუციით არის განმტკიცებული. ის გარემოება, რომ პოლიტიკური გაერთიანებები დემოკრატიული პროცესის განხორციელების განუყოფელ და აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ, განაპირობებს მათთვის განკუთვნილ როლსა და შესაბამის გარანტიებს. ამდენად, პოლიტიკურ პარტიათა მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ფუნქციისა და როლის კონსტიტუციის დონეზე აღიარება არა მხოლოდ თავად პოლიტიკურ პარტიათა და მათ ამომრჩეველთა ინტერესებს, არამედ დემოკრატიული მმართველობის ზოგად და საჯარო ინტერესებსაც ემსახურება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, პოლიტიკური პარტიების არსებობა კონსტიტუციური წესრიგის შემადგენელი ნაწილია და, შეიძლება ითქვას, ისინი კონსტიტუციურ ფუნქციებსაც ასრულებენ. ერთმანეთთან კონკურენციაში მყოფი პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობა დემოკრატიული საზოგადოების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. მათ გადამწყვეტი როლი აკისრიათ ამომრჩევლის მოტივირებასა და, შესაბამისად, დემოკრატიული პროცესის წარმართვაში, რის მისაღწევადაც ისინი ამომრჩეველს ერთმანეთისგან განსხვავებულ საჯარო პოლიტიკის განმსაზღვრელ იდეებს სთავაზობენ. ამრიგად, პოლიტიკურ პარტიებს, ერთგვარად, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლების ფუნქციაც აკისრიათ.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკურ პარტიათა გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპების მნიშვნელობას. პოლიტიკური გაერთიანებების შიდაპარტიულ სტრუქტურასა და საქმიანობის პრინციპებზე კონსტიტუციაში მითითება პირდაპირ კავშირშია ამ ტიპის გაერთიანებების საზოგადო დატვირთვასთან. პოლიტიკური პარტიების ფუნქციად შეიძლება, ასევე მიჩნეულ იქნეს კონკრეტული ინდივიდების პოპულარიზაცია და საზოგადოებისათვის გაცნობა, რომელთაც შესაძლოა, მომავალში პოლიტიკური და სხვა სახელმწიფო თანამდებობები დაიკავონ. აქედან გამომდინარე, სწორედ საჯარო მიზნებს ემსახურება პოლიტიკურ პარტიათა დღის წესრიგის გამჭვირვალობა და შიდაპარტიული დემოკრატიის უზრუნველყოფა, რათა საზოგადოებამ თავად იქონიოს გავლენა პარტიაში მიმდინარე პროცესებზე. სწორედ საზოგადოების ინტერესია, პოლიტიკურ პარტიებში შიდა პროცესები წარიმართებოდეს სამართლიანობისა და გამჭვირვალობის პრინციპებზე დაყრდნობით, რაც უზრუნველყოფს ამომრჩევლის წინაშე მათ ანგარიშვალდებულებას. აღნიშნულის საფუძველზე, ამომრჩეველს შესაძლებლობა ეძლევა, მონაწილეობა მიიღოს და პირდაპირი გავლენა იქონიოს შიდაპარტიულ პროცესებზე, საკუთარი ნების შესაბამისად განსაზღვროს იმ პირთა ვინაობა, ვინც წარმოადგენს ამომრჩევლის ინტერესებს როგორც პარტიის შიგნით, ისე ზოგად პოლიტიკურ სივრცეში.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია პოლიტიკურ პარტიებს დემოკრატიული მმართველობის აუცილებელ შემადგენელ ნაწილად აღიარებს და განსაზღვრავს მათი საქმიანობის ძირითად პრინციპებს. აღნიშნულის საფუძველზე, კონსტიტუციამ იმ სახელმძღვანელო პრინციპების დეკლარირება მოახდინა, რომელთა უზრუნველყოფისკენაც უნდა იყოს მიმართული პოლიტიკური პარტიების ძალისხმევა. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკურ გაერთიანებებს, დემოკრატიული მმართველობის განხორციელების კუთხით, მათი განსაკუთრებული როლის გათვალისწინებით, ერთგვარი პასუხისმგებლობა ეკისრებათ საზოგადოების წინაშე, რათა მიიღონ საჭირო ზომები შიდაპარტიული დემოკრატიისა და ხალხის წინაშე ანგარიშვალდებულების გაზრდის მიზნით.

ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად მიუთითებს პოლიტიკურ პარტიათა სასიცოცხლო მნიშვნელობაზე სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოსა და დემოკრატიის განმტკიცებისთვის. იგი, ერთი მხრივ, გამოყოფს პოლიტიკური პარტიების შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურ უფლებას სხვაგვარი საზოგადოებრივი გაერთიანებების დაფუძნების თავისუფლებისგან, მეორე მხრივ, პოლიტიკური პარტიების არსებობას და საზოგადოებრივ სფეროში მოღვაწეობას უკავშირებს სახელმწიფოს დემოკრატიული მმართველობის ფუძემდებლურ კონსტიტუციურ პრინციპს. ამდენად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა შექმნისა და საქმიანობის რეგულირება მკაცრად განსაზღვრულ კონსტიტუციურ ფარგლებშია მოქცეული და შესაბამის სასამართლო კონტროლს ექვემდებარება.

საქმეში United Communist Party v.Turkey ევროპის ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არაორაზროვნად და ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ პოლიტიკური პარტიების ხვდებიან კონვენციის მე-11 მუხლის მოქმედების ფარგლებში. სასამართლო მიუთთებდა, რომ პოლიტიკურ პარტიებს უმნიშვნელოვანესი როლი აქვთ დემოკრატიის ჯეროვნად განხორციელებში და მის არსებით რეალიზაციაში.[19]

საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა ყოფილი კომუნისტური პარტიის წევრის სტატუს, თუ რამდენად კონსტიტუციურია ის კანონი, რომელიც უკრძალავს ყოფილი კომუნისტური პარტიის თანამდებობის პირებს საჯარო სამსახურში თანამდებობების დაკავებას. აღნიშნული კონსტიტუციური დავა არ ყოფილა კლასიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შემოწმება, თუმცა აღნიშნული გადაწყვეტილება საინტერესოა იმდენად რამდენადაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია საქართველოს კანონის ,,თავისუფლების ქარტიის“ ის ნორმები, რომლითაც გარკვეული თანამდებობეის დაკავების უფლება ეკრძალებოდათ ყოფილი კომუნისტური პარტიის წევრებს, რომლებიც 1921-1991 წლის ჩათვლით იმყოფებოდნენ კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელ თანამდებობებზე.

აღნიშნულ დავაში საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა იმ გარემოებაზე, თუ რამდენად არის დასაშვეები კომუნისტური იდეოლოგიის მქონე პოლიტიკური სუბიექტების მონაწილეობა სახელმწიფოში მიმდინარე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ პრცესებში, ასევე რამდენად მიზანშეწონილია ამავე იდეოლოგიის ადამინების მიერ სახელმწიფოს თანამდებობის დაკავება.

,,მოქმედი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგი წარსულში არსებული კომუნისტური სისტემისგან დიამეტრალურად განსხვავებულ ღირებულებებს ემყარება. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი, კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებების პატივისცემა და თანასწორობა ქართული სახელმწიფოს და კონსტიტუციური მოწყობის ფუნდამენტურ ფასეულობებს წარმოადგენს.“

ამავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს შესფასებით, დადგინდა, რომ საქართველოს უახლესი ისტორიის გათვალისწინებით, სახელმწიფოს შესაძლებელია ჰქონდეს ლეგიტიმური ინტერესი, არ დაუშვას კომუნისტური ტოტალიტარული რეჟიმის აღდგენა და განახორციელოს აუცილებელი ღონისძიებები კომუნისტური იდეოლოგიის აღმოფხვრის მიზნით. იმავდროულად, კომუნისტური ტოტალიტარული იდეოლოგიის აღმოსაფხვრელად, კანონის უზენაესობაზე და ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებულმა დემოკრატიულმა სახელმწიფომ მხოლოდ სამართლებრივი მექანიზმები უნდა გამოიყენოს.[20] შეიძლება ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთგვარად მიუთითა იმ კონსტიტუციურ მექანიზმზე, რომელიც უკავშირდება პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შემოწმებას. ,,დემოკრატიულ სახელმწიფოს აქვს ყველა შესაბამისი ინსტრუმენტი იმისთვის, რომ აღმოფხვრას ნებისმიერი ქმედება, რომელიც ხელყოფს ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ ღირებულებებს. კანონმდებელს გააჩნია გარკვეული დისკრეცია, განსაზღვროს კომუნისტური ტოტალიტარული იდეოლოგიის აღმოსაფხვრელი და ამ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული რეჟიმის აღდგენის პრევენციის მექანიზმები. თუმცა ნებისმიერი ასეთი რეგულირება კონსტიტუციის მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს და დაექვემდებაროს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სახელმწიფო თავად დაემსგავსება იმ რეჟიმს, რომლის აღმოფხვრისკენაც მიისწრაფვის.“[21]

5.2 დაცული სფერო

5.2.1 პერსონალურად დაული სფერო

პოლიტიკური პარტია მოქალაქეთა გაერთიანებაა, ამიტომ ბუნებრივია, რომ იურიდიული პირები მას ვერც შექმნიან და ვერც მისი წევრები იქნებიან. თუმცაღა გაერთიანების თავისუფლებაზე მსჯელობისას აღინიშნა, რომ ის ორმაგი უფლებაა და ინდივიდუალურთან ერთად, კოლექტიური ხასიათიც აქვს, რომლის სუბიექტიც თვით გაერთიანებაა. ალოგიკური იქნებოდა მსგავსი მიდგომის არგავრცელება პოლიტიკურ გაერთიანებებზე. [22] პოლიტიკურ პარტიას აქვს უფლება, დამოუკიდებლად დააორგანიზოს და განახორციელოს თავისი საქმიანობა და ამ შესაძლებლობის შეზღუდვისას დაიცვას თავისი ინტერესები, როგორც იურიდიულმა პირმა. მას ასევე ეძლევა შესაძლებლობა, დაიცვას თავისი უფლება არსებობაზე - პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოში მოპასუხედ სწორედ პარტია გვევლინება და არა მისი ცალკეული წევრები.

კონკრეტულ შემთხვევაში როდესაცც სადავოდ არის გამხდარი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხის მომწესრიგებელი დებულებები, ბუნებრივია კონსტიტუციური უფლების სუბიოექტს წარმოადგენს პოლიტიკური, პარტია, რომლის გაერთიანების თავისუფლების შექმისა და საქმიაობის უფლებას ზღუდავს აღნოიშნული სადდავო დებულებებიც. ამასთანავე პოლიტიკური პარტია არის სუბიექტი სადავო ნორმებთან მიმართებით იმის გამოც, რომ ის არის წარმომადგეელი მისი წევრების საერთო პოლიტიკური მიზნებისა და პოლიტიკური გართიანების უფლების ძირითადი სუბიექტები, პოლიტიკური პარტიის წევრები (ინდივიდები) სწორედ პოლიტიკური პარტიის მეშვეობითაც იცავენ მათ კონსტიტუცციის 23-ე მუხლით განმტკიცცებულ ძირითად უფლებას.

შესაბამისად პერსონალურად დაცულ სფეროში თავსდება პოლიტიკური პარტიის როგორც სუბიექტის უფლება საკუთარი და აგრეთვე მისი წევრების უფლებების დასაავად მიმართოს საკონსტიტუიო სასამართლოს, იმ სამართლებრივი ნორმების არაკონსტიტუციურობის მოთხოვნით, რომელიც ზღუდავს მათ საერთო ინტერესებს.

5.2.2 საგნობრივად დაული სფერო

პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების საგნობრივი დაცული სფეროს ფარგლების დადგენა, პირველ რიგში, მოითხოვს იმის გარკვევას, თუ რა იგულისხმება ტერმინში „პოლიტიკური პარტია“. „პოლიტიკური პარტიის“ განმარტებას გვთავაზობს „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონი, რომლის მიხედვითაც პოლიტიკური პარტია „არის საერთო მსოფლმხედველობრივ და ორგანიზაციულ საფუძველზე შექმნილი მოქალაქეთა ნებაყოფლობითი, დამოუკიდებელი გაერთიანება, რომელიც რეგისტრირებულია ამ კანონით დადგენილი წესით და თავის საქმიანობას ახორციელებს საქართველოს კონსტიტუციისა და სხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტების ფარგლებში.

კონკეტულ შემთხვევაში საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტიდან გამომდინარე საგნობრივად დაცულია პოლიტიკური გაერთიანების უფლება განახორციელოს საქმიანობა შეუფერხებლად და დაიცვას მის ორგანიზაციული თავისუფლება. ამასთანავე პოლიტიკური გაერთიანების თავისუფლება საგნობრივად დაცულ სფეროში უნდა მოვიაზროთ უფლება, რომ არ მოხდეს მისი არაკონსტიტუიურად გამოცხადება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუქტში ჩამოთვლილი საფუძვლების მიღმა.

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმები წარმოადგენს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობისა და მისი არაკონსტიტუიურად გამოცხადების თაობაზე საკითხის განხილვის მარეგლამენტირებელ დებულებებს, შესაბამისად ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ იხსნება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი და მე-3 მუხლით საგნობრივად და პერსონალურად დაული სფერო.

5.3 ჩარევა დაცულ სფეროში ( უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება )

,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და ,,საქართველოს საკონსტიტუიო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის მე-4² , მე-5 და მე-6 პუნქტების, ასევე ამავე კანონის 31²-ე მუხლის მე-13 პუნქტის შესაბამისად წესდება სამართლებრივი რეგულირება, რომლის მიხედვითაც ერთი მხრივ დგინდება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტისაგან განსხვავებული შინაარსი შემცველი დებულება, რომლის მიხედვითაც ფართოვდება პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საფუძვლები, კერძოდ ფაქტობრივად ახალი შინაარს იძენს ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლი. რეალურად კანონემდებელმა დადგინა ნორმა, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლოში 14 დღეში უნდა იქნეს განხილული იმ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხი, რომლიც არსებითად იმეორებს უკვე აკრძალულ პოლიტიკური პარტიის გაცხადებულ მიზანსა და პერსონალურ შემადგენლობას, თუმცა ამ თვალსაზრისით ფაქტობრივად კანონის გონივრული განმარტების პირობებში ნორმა ეხება მოქმედი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვას და არა ახლად შექმნილი პოლიტიკური სუბიექტის შექმნის კონსტიტუციურობის საკითხს, რა წარმოადგენს პარტიის აკრზალვის კონსტიტუცციით გაუთვალისწინებელ საფუძველზე, ხოლო პარტიის აკრძალვის საფუძვლები აპრიორი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, (საქმეზე გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” ) დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განსაზღვრავს პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კონკრეტულ ფარგლებს, რომელთა მიხედვითაც, პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობის აკრძალვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე და მხოლოდ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი ამომწურავი საფუძვლების არსებობისას. ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი გამორიცხავს სახელმწიფოს რაიმე სხვა ფორმით ჩარევის შესაძლებლობას პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კუთხით. სხვა შემთხვევაში, აზრს დაკარგავდა თავად კონსტიტუციის მიერ პოლიტიკურ პარტიათა განსაკუთრებულ როლზე ხაზგასმა დემოკრატიული მმართველობის განხორციელებისა და პლურალისტური პოლიტიკური გარემოს უზრუნველყოფის კონტექსტში.[23]

მიუხედავად ყოველივე ზემოაღნიშნულისა, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, ორგანული კანონის საფუძველზე განსაზღვროს გარკვეული ფორმალური კრიტერიუმები, რომელთა დაკმაყოფილება შეიძლება მოეთხოვებოდეს პოლიტიკურ პარტიას, რათა დადგინდეს მოქალაქეთა გაერთიანება, რამდენად რეალურად წარმოადგენს პოლიტიკურ პარტიას კონსტიტუციის მიზნებისთვის. აღნიშნული მოთხოვნების წაყენების მიზანია, პოლიტიკური პარტიისათვის აუცილებელი და დამახასიათებელი ნიშან-თვისებების მინიმალურ დონეზე შემოწმება. მაგალითისთვის, პარტიის რეგისტრაციისთვის შესაძლებელია, დადგინდეს ისეთი ფორმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილების ვალდებულება, რომელთა საშუალებითაც დადასტურდება პარტიის მიერ საქმიანობის განხორციელების შესაძლებლობის, შიდაპარტიული მინიმალური წესრიგის არსებობა და ა. შ.. ყოველი ამგვარი ზომა მიმართული უნდა იყოს პარტიისათვის წაყენებული მინიმალური მოთხოვნების დაკმაყოფილებისკენ და არ უნდა შექმნას ხელოვნური ბარიერი პოლიტიკური პარტიის დასაფუძნებლად. ამდენად, სახელმწიფოს მოეთხოვება პოლიტიკურ პარტიათა ფორმალური კრიტერიუმების საფუძველზე რეგულირება გონივრულობის ფარგლებში და თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, რომლის მიხედვითაც, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს და იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება.

5.4 სადავო ნორმების განჭვრეტადობა და თანაზომიერების პრინციპი

გარდა ამისა მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიბის შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 სადავო ნორმა არის ბუნდოვანი და განუჭვრეტადი, ვინაიდან აღნუშნული ნორმა განსაზღვრავს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს პარტია, რომლის გაცხადებული მიზანი ან/და საქმიანობის არსი (მათ შორის, პერსონალური შემადგენლობა ან/და შესაბამის საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა), თუმცა ამ ნორმის სიტყვა სიტყვითი განმარტებით დგინდება რომ კანონმდებელმა გაცხადებულ მიზანი და საქმიანობის არსი დააკონკრეტა და იგულისხმა პარტიის პერსონალური შემადგენლობა ან/და საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა, რაც ლოგიკურად არათანმიმდევრული წინადადებაა, ვინიდან პარტიის დეკლარირებული მიზანი და საქმიანობა ობიექტურად ვერ იქნება პარტიის პერსონალური შემადგენლობა ან/და ცესკო-ში წარდგენილი საარჩევნო სია, რის გამოც აღნიშული დებულება ამ კონკრეტიზაციის გამო ხდება განუჭვრეტადი და გაუგებარი სადავო ნორმის ადრესატისთვის, რა სრულიად საკმარისია ამ ნორმის არაკონსტიტუცციურობის დასადგენად.

ამ კონკრეტულ სადავო ნორმებთან მიმართებით უნდა ითქვას, რომ სადავო დებულებები იმდენად ბუნდოვანია არ არსებობს რესურსი, რომ ისინი წაკითხულ იქნეს კეთილსინდისიერი კონსტიტუციური განმარტების პერსპექტივიდან, რადგან არ აკმაყოფილებს ლოგიკური წინადადებისათვის დადგენილ ელემენტარულ სტანდარტებს.

საქმეზე ,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”[24] საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ნორმის პრობლემატურობა განაპირობა მისი არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობამ, ნორმის ბუნდოვანებამ.

ზოგადად, კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის კონსტიტუციით დასაშვებ ფარგლებში განსაზღვრისთვის კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს.

«კანონად» შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა.

ამ თვალსაზრისით, ნიშანდობლივია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა. არაერთ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ კონკრეტული კანონი უნდა იყოს ხელმისაწვდომი დაინტერესებული პირისთვის, რომელსაც უნდა შეეძლოს, წინასწარ განსაზღვროს ამ კანონის მის მიმართ გამოყენების შედეგები. ასევე, კანონი არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს სამართლის უზენაესობის პრინციპს («ლენდერი შვედეთის წინააღმდეგ», 1970 წლის 26 მარტი, პ.50; «კრუსლინი საფრანგეთის წინააღმდეგ», 1990 წლის 24 აპრილი, პ.27; «ჰუვიგი საფრანგეთის წინააღმდეგ», 1990 წლის 24 აპრილი; «კოპი შვეიცარიის წინააღმდეგ», 1998 წლის 25 მარტი, პ.55; «მელოუნი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ», 1984 წლის 2 აგვისტო, პ.67; «ბართოლდი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინააღმდეგ», 1985 წლის 25 მარტი, პ.45; «გრიგორიადესი საბერძნეთის წინააღმდეგ», 1997 წლის 25 ნოემბერი, პ.37).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონის განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის აუცილებლობის თაობაზე აღნიშნა: «ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის ანალიზისას უნდა დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას» (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე « საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ»).

კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის კი იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. ბუნებრივია, აქ არ იგულისხმება კანონის დარღვევის შედეგად უფლებაში გადამეტებული ჩარევის შემთხვევები. ამ საკითხებზე მსჯელობა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: ნორმა, მისი შინაარსის, მისივე ტექსტის ადეკვატურად, სწორად წაკითხვისას და შესაბამისად გამოყენებისას, იწვევს თუ არა კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს.

ნორმის ბუნდოვანება, რომელიც ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის კრიტერიუმებით ფასდება, არსებით გავლენას ახდენს, თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენაზე.

როგორც უკვე აღინიშნა, კონკრეტულ უფლებაში ჩარევა ხდება გარკვეული საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად. თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით უფლების სავარაუდო დარღვევის საკითხის გარკვევისას, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმეს. ეს სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, არის კონკრეტული უფლება, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც დგება და, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვისთვისაც აუცილებელია უფლებაში ჩარევა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინა პირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა. უფლებაში ჩარევის მარეგულირებელი ასეთი ნორმაც ვერ დააკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული განმარტებებიდან მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ვერ პასუხობს განჭვრეტადობისა და თანაზომიერების პრინიპის მოთხოვნებს.

6. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლთან მიმართებით

6.1 სამართლიანი სასამართლოს უფლების ზოგადი მნიშვნელობა

ზოგადად საპროცესო უფლებებს და განსაკუთრებით - სამართლიანი სასამართლოს უფლებას უდიდესი დატვირთვა აქვთ ადამიანის მატერიალური უფლებებისა და სუბიექტური სამართლებრივი პოზიციების დაცვისათვის. ინდივიდს, როგორც ავტონომიურ სუბიექტს, უნდა შეეძლოს თავისი ინტერესების ქმედითი სამართლებრივი დაცვა. ეს მომეტებულ მნიშვნელობას იძენს, როდესაც ინდივიდი სახელმწიფო ორგანოთა თვითნებობის წინაშე აღმოჩნდება და სამართლიანობის უკანასკნელი თავშესაფრის როლის შესრულება სასამართლს ეკისრება. სწორედ მართლმსაჯულებამ უნდა მოახდინოს სამართლის სინამდვილედ ტრანსფორმაცია კონკრეტულ შემთხვევებში და შექმნას სამართლიანობის აღდგენის არაორაზროვანი საფუძველი, როდესაც ის დარღვეულია.

თეორიასა და პრაქტიკაში გაბატონებული შეხედულების მიხედვით, სასამართლო დაცვა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ელემენტია, რომელიც უზრუნველყოფს „კანონების სახელმწიფოს“ სამართლებრივ სახელმწიფოდ გარდაქმნას. სახელმწიფო ხელისუფლების ქმედითი სასამართლო კონტროლი აუცილებელია სახელმწიფოს მოქმედების განჭვრეტადობისა და ინდივიდის უფლებების დაცვისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკაში სტაბილურად უსვამს ხაზს სასამართლო დაცვაზე უფლების ფუნდამენტურ მნიშვნელობას სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის და ამავდროულად, დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის. უფლებათა პროცესუალური დაცვის გარანტიების გარეშე აზრი ეკარგება სამართლის მეშვეობით სახელმწიფოს ნებისმიერ შეზღუდვას.[25]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციის 31–ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული სამართლიანი სასამართლოს უფლება უკავშირდებოდა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავდა მის არსს. საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვა საქმეში დააკონკრეტა აღნიშნული დებულება: „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. “... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა”[26]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას განიხილავს ინსტრუმენტული ხასიათის გარანტიად, რომლითაც სხვა უფლების დაცვა ხდება და ამ უკანასკნელთან პირველი დაკავშირებულია იმანენტურად. შესაბამისად, სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო ორმაგ დატვირთვას სძენს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას: „...ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული).[27]

6.2 დაცული სფერო

6.2.1 პერსონალურად დაული სფერო

გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, საქმის სამართლიანი განხილვის უფლება აქვს ნებისმიერს, რომელიც მონაწილეობს საქმეში მხარის ან სხვა მსგავსი სტატუსით, ან მასზე სამართლებრივ ზეგავლენას ახდენს პროცესი.[28]

პოლიტიკური გაერთიანება, როგორ იურიდიული პირი წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების სუბიექტს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი პოლიტიკური გაერთიანება ლელო - ძლიერი საქართველოს არის სუბიექტუნარიანი იდავოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლოში, ვინაიდან სადავო ნორმების უშუალო ადრესატს წარმოადგენს აღნიშნული პოლიტიკური გაერთიანება.

6.2.2 საგნობრივად დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“ ამ ნორმით, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით, გარანტირებულია უფლება სამართლიან სასამართლოზე. ამ უფლებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ადამიანის უფლებების ეფექტიანი რეალიზაციისა და დაცვისათვის გაუმართლებელი ჩარევებისაგან,[29] ასევე დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის.[30] საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთებით გამოჰყოფს სამართლიან სასამართლოზე უფლების კავშირს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. ის არსებითად განსაზღვრავს ამ კონსტიტუციური პრინციპის არსს.[31]

მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიაების შესახებ საქართველოს ორგანული კანონითა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის სადავო დებულებეით იხსნება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება, უფრო კონკრეტულად კი კონსტიტუციით დაცულია პოლიტიკური გაერთიანების უფლება მისი აკრძალვის საქმესთან დაკავშირებით საქმე იქნეს განხილული სამართლიანი საპროესო კანონმდებლობის შესაბამისად. კონკრეტულ შემთხვევაში კი სადავო მატერიალური და საპროცესო შინაარსის დებულებები, არსებითად აუარესებს პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საქმეზე სამართლიანი განხილვის შესაძლებლობას. შესაბამისად სადავო ნორმებს აქვთ პირდაპირი მიმართება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, რის გამოც შეგვიძლია ვთქვათ რომ იხსნება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის საგნობრივად და პერსონალურად დაული სფერო.

6.3 ჩარევა დაცულ სფეროში ( უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება )

საპროცესო უფლებებში ჩარევის იდენტიფიცირებისას, სხვა ძირითადი უფლებების მსგავსად, გადამწყვეტ როლს შესაბამისი უფლებით დაცული სიკეთეების შეზღუდვის დადგენა თამაშობს. ამისათვის აუცილებელია კონკრეტულ შემთხვევაში გაირკვეს, თუ (1) რამდენად იზღუდება სადავო ნორმით რომელიმე სიკეთე და (2) მოიცავს თუ არა ამ სიკეთეს შესაბამისი საპროცესო ძირითადი უფლებით დაცული სფერო.[32] გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გარანტირებული რიგი უფლებრივი კომპონენტების მჭიდრო კავშირიდან გამომდინარე, რომელიმე მათგანის შეზღუდვა, იმავდროულად, სხვებში ჩარევასაც შეიძლება იწვევდეს. მაგალითად, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა ზღუდავს როგორც უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, ასევე დაცვის უფლებასაც.[33]

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმებით დგინდება ერთი მხრივ განსაკუთრებით არაგონივრული ვადა მოქმედი პოლიტიკური პარტიის კონსტიტუციურობის განხილვისა და ეს ვადა შეადგენს გამარტივებული წესით (ერთგვარი დამძლევი პრაქტიკის შემთხვევაში) პარტიის აკრძალვისთვის 14 დღიან ვადას, რა მთელი რიგი საპროცესო მოქმედების გათვალიოსწინებით, რომელი ახასიათებს ამ კატეგორიის დავას, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმის სამართლებივ გაერემოებებთან ერთად უნდა შეამოწმოს და განიხილოს საქმესთან დაკავშირებული მთელი რიგი ფაქტობრივი გარემოებები, ბუნებრივია არ ქმნის სრულფასოვანი საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების სარგებლობის შესაძლებლობებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო პარტიის აკრძალვის საკითხის შეფასებისას უნდა იყოს როგორც ფაქტის დამდგენი, ასევე სამართლებრივი საკითხის გადამწყვეტი სასამართლო. ,,პოლიტიკური პარტიის აკრძალვისას საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწევს, როგორც სამართლებრივი, ასევე ფაქტობრივი საკითხების გადაწყვეტა. პარტიის კონსტიტუციურობის შემოწმების ძირითადი კონსტიტუციურსამართლებრივი მასშტაბია უზენაესი კანონის ის ნორმები, რომლებიც ადგენენ კონსტიტუციურ სტანდარტებს პოლიტიკურ გაერთიანებებთან დაკავშირებით. გარდა ამისა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის ის ნორმებიც, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის. რაც შეეხება ფაქტობრივ მხარეს, საკონსტიტუციო სასამართლოს მართებს მტკიცებულებათა საფუძვლიანი გამოკვლევა, რათა დაადგინოს პოლიტიკური პარტიის (რეალურ) მიზნებთან და საქმიანობასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გარემოებები, რაც შეიძლება აკრძალვის საფუძველი გახდეს.”[34]

კონკრეტულ შემთხვევაში საკონსტიტიტუიო სასამართლოს მართებს 14 დღის ვადაში დაადგინოს მოპასუხე პოლიტიკური პარტიის გაცხადებული მიზანი, საქმიანობის არსი და აგრეთვე ამ პარტისვე პერსონალური შემადგენლობა არსებიად იმეორებს თუ არა უკვე აკრძალული პოლიტიკური პარტის, შესაბამისად, დეკლარირებულ მიზანს, საქმიანობის არსს და შემადგენლობას, შესაბამისად აღნიშნული საკითხები ერთმნიშვნელოვნად გულისხმობს საქმეზე ფაქტობრივი გარემოებების დადგენას და შეფასებას, ხოლო ასეთ შემტხვევაში საკონსტიტიტუციო სასამართლოს მიერვე დადგენილი პრაქტიკით აუცილებელია სტანდარტია ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვა, იმისათვის რათა დაცული იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლება.

,,როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას, რაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც კონკრეტული პირების უფლებების დაცვისთვის ან დარღვევის თავიდან აცილებისთვის, ისე ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ საკითხის სწორედ ასეთი გადაწყვეტის აუცილებლობაზე მიუთითა ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში. კერძოდ: „ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 42)“[35].

გამომდინარე აქედან 14 დღიანი ვადის დადგენა ერთგვარი ე.წ. დამძლევი კონსტიტუციურ პრაქტიკის მიმართ წარმოადგენს რეალურ პრობლემას, რადგან ამ ვადაში შეუძლებელია ხარისხიანი კონსტიტიტუიური მართლმსაჯულების განხორციელება და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განიხილულ იქნეს ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების ერთობლიობა. სამართლიანი სასამართლოს მით უფრო მაშინ როდესა საკონსტიტუციო სასამართლო არის ერთადერთი სუბიექტი, რომელსაც აქვს უფლებამოსილება მიიღოს კონკრეტული კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა და არც მისი სამართლებრივი რევიზიის საშუალება არსებობს.

თუ საკონსტიტუციო სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმით იზღუდება რომელიმე საპროცესო უფლებით დაცული სიკეთე, ის მიდის დასკვნამდე, რომ განხორციელდა ჩარევა შესაბამის უფლებაში. საპროცესო უფლებებთან დაკავშირებით მრავალი საქმეა განხილული. [36]

გამომდინარე აქედან სადავო ნორმების საფუძველზე ხორიელდება პირდაპირი ინტერვენცია სამართლიანი სასამამართლოს უფლებით დაულ სფეროში.

სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობა შეუძლებელია სასამართლოსათვის მიმართვის გარეშე. სასამართლო დაცვის ფორმალური მხარე სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობაში გამოიხატება. სასამართლოზე ეფექტიანი და ქმედითი ხელმისაწვდომობა სამართლიან სასამართლოზე უფლების კომპონენტია. სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება პირის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის აუცილებელი გარანტიაა, რომლის გარეშეც ნებისმიერი უფლება თეორიული და ფიქციური იქნებოდა, დადგებოდა კითხვის ნიშნის ქვეშ და იარსებებდა მისი უგულებელყოფის საშიშროება. სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებით სასამართლო ხელისუფლებას ეკისრება თვითნებობისაგან დაცვის ინსტიტუტის ფუნქცია. კონსტიტუცია არა მხოლოდ უფლების დარღვევის შემთხვევაში უზრუნველყოფს სასამართლოსათვის მიმართვას, არამედ დარღვევის საფრთხის არსებობისას, ასევე ნებისმიერი საკითხის გადასაწყვეტად, რომელსაც პირდაპირი ან ირიბი გავლენა აქვს უფლების შინაარსზე, ფარგლებზე ან შეზღუდვაზე. სასამართლოზე ეფექტიანი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას მოითხოვს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც.[37]

იქედან გამომდინარე, რომ სადავო ნორმები, რომლებიც შეეხება კანონიდან გამომდინარე შემჭიდროვებული ვადებში პარტიის აკრძალვის საკითხის განხილვას და ამგვარი სარჩელების რიგგარეშე განხილვის წესს, ვერ იქნება გამართლებული სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნით, ვინაიდან სადავო ნორმები ერთობლიობაში ქმნის პოლიტიკური გაერთიანების აკრძალვის ბუნდოვანი და განუჭვრეტად პროცედურას, შესაბამისად, ნორმის ბუნდოვანება, რომელიც ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის კრიტერიუმებით ფასდება, არსებით გავლენას ახდენს, თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენაზე.

6.4 სადავო ნორმების განჭვრეტადობა და თანაზომიერების პრინციპი

როგორც უკვე აღინიშნა, ისევე როგორ პოლიტიკური გაერთიანების უფლებით დაცულ სფეროში ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით დაცულ სფეროშიც ჩარევა ხდება არსებითად ერთი და იმავე სადავო ნორმების მეშვეობით, ხოლო აღნიშნული სადავო ნორმების კეთილსინდისიერი განმარტების პრინციპის საფუძველზეც კი არის განუსაღცრელი და უპირისპირდება სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს. შესბამისად, როგორც უკვე აღინიშნა, კონკრეტულ უფლებაში ჩარევა ხდება გარკვეული საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად. თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით უფლების სავარაუდო დარღვევის საკითხის გარკვევისას, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმეს. ეს სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, არის კონკრეტული უფლება, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც დგება და, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვისთვისაც აუცილებელია უფლებაში ჩარევა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინა პირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა. უფლებაში ჩარევის მარეგულირებელი ასეთი ნორმაც ვერ დააკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული განმარტებებიდან მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ვერ პასუხობს განჭვრეტადობისა და თანაზომიერების პრინიპის მოთხოვნებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე სადავო ნორმები არის არაკონსტიტუციური საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან, 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტთან და 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

[1] იხ.: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/386149?;

[2] იხ. BVerfG, Urteil vom 23.10.1952 - 1 BvB 1/51;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 თებერვლის N1/1/549 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირმა ინაშვილი, დავით თარხან-მოურავი და იოსებ მანჯავიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16;

[4] საქართველოს პრეზიდენტის 2024 წლის 20 ნოემბრის №1848 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ, იხ.: https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17407 ;

საქართველოს პარლამენტის წევრების (თამარ კორძაია, ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ბოტკოველი და სხვები (სულ 30 წევრი)) 2024 წლის 21 ნოემბრის №1849 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ, იხ.: https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17482 ;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 29 ნოემბრის N3/7/1848,1849 განჩინება საქმეზე „საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ და საქართველოს პარლამენტის წევრების (თამარ კორძაია, ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ბოტკოველი და სხვები (სულ 30 წევრი)) კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ“;

[6] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 ;

[7] საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/3/534, 11 ივნისი, 2013;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 10;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[13] იქვე, II. პ. 5;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 115;

[16] იქვე, II. პ. 117;

[17] საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/3/534, 11 ივნისი, 2013;

[18] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 >;

[19] < https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-58128%22]}

[20] საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრიც N 2/5/560 გადაწყვეტილება (II. პ. 5-6.) - < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1013 >;

[21] იქვე (II. პ.7.)

[22] Klein H. H. (Bearb.), Kommentar zum Art. 21, in: Maunz, Theodor/Dürig, Günter (Begr.), Grundgesetz Kommentar, Band III, seit 1958, Rn. 280; Streinz R., Kommentar zum Art. 21 GG, in: Mangoldt, Hermann von (Begr.)/Klein, Friedrich/Starck, Christian (Hrsg.), Kommentar zum Grundgesetz, Band 2, 6., vollständig neu bearbeitete Auflage, 2010, Rn. 107.

[23] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 >

[24] < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=381 >;

[25] ლოლაძე ბ. , ძირითადი უფლებები აბზ 2044-2045 < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.3;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14

[28] BVerfGE 65, 227 (233)

[29] საკონსტიტუციო სასამართლოს N1/1/403,427 გადაწყვეტილება, II-1

[30] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის N3/3/601 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-2; N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება, II-64

[31] საკონსტიტუციო სასამართლოს N3/1/466 გადაწყვეტილება, II-14.

[32] საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/7/779 გადაწყვეტილება, II-9.

[33] საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/8/765 გადაწყვეტილება, II-16.

[34] ლოლაძე ბ., ძირითადი უფლებები აბზ. 1567 < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[35] < https://constcourt.geka/judicial-acts?legal=1032 > ;

[36] < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[37] < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა