თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი;

2. საქართველოს პარლამენტის 2025 წლის 5 თებერვლის #240-IIმს-XIმპ დადგენილება;

3. საქართველოს პარლამენტის 2025 წლის 3 სექტემბრის #958-IVმს-XIმპ დადგენილება.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

· საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი წინადადება - „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“;

· საქართველოს კონსტიტუციის 60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი - „საკონსტიტუციო სასამართლო ორგანული კანონით დადგენილი წესით:

ა) ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით.“ ;

· საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი - (საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს)

„საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“ ;

· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 31¹ მუხლები;

· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი -

(საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ) „საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;”

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი, ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

● სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მ. პ. გ. „ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობა“ არის იურიდიული პირი რომელსაც, როგორც პოლიტიკურ პარტიას უშუალოდ შეეხო ის სადავო დებულებები, რომლებიც არის გასაჩივრებული. საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კონსტიტუციაში მითითებული ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის თანახმად, ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავის უფლებათა დასაცავად, მიმართოს სასამართლოს. ამ კონსტიტუციურ დებულებაში გამოყენებული ტერმინი „ყოველი ადამიანი“ განსაკუთრებით ფართო შინაარსისაა და არ ახდენს დასახელებული უფლებით მოსარგებლე სუბიექტთა წრიდან რომელიმე კატეგორიის პირთა გამორიცხვას.

კონკრეტულ შემთხვევასში მოსარჩელე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს, იდავოს კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარ საკითხებთან მიმართებით;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, გარდა პირველი სასარჩელო მოთხოვნისა და აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით იხ. შუმადგომლობა სადავო ნომრების არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე;

● სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

I. პრობლემის არსი

1. 2025 წლის 3 თებერვლის საგამოძიებო კომისიის შექმნის მიზანი

„ქართული ოცნების“ ინიციატივით (№07-3/23, 29.01.2025), საქართველოს პარლამენტის 2025 წლის 5 თებერვლის N240-IIმს-XIმპ დადგენილების საფუძველზე შეიქმნა „2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმისა და რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობის შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია“. დადგენილების პირველ პუნქტში აღნიშნულია, რომ საპარლამენტო ფრაქცია „ქართული ოცნების“ ინიციატივის საფუძველზე შეიქმნა 2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმისა და რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობის შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია (შემდგომში საგამოძიებო კომისია), რომლის გამოსაკვლევ საკითხად, ამავე დადგენილების მე-2 პუნქტის შესაბამისად, 2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმისა და რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობა განისაზღვრა.

დადგენილების პროექტზე თანდართულ განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ „საქართველოში მოქმედებს რადიკალური ოპოზიცია, რომელმაც 2003-2012 წლებში ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში ჩაიდინა მრავალი დანაშაული ქართული სახელმწიფოს და ქართველი ხალხის წინაშე. ... 2012 წლიდან დღემდე, ეს პოლიტიკური ძალა ღიად უპირისპირდება საქართველოს ეროვნულ ინტერესებს და გადამწყვეტ დაბრკოლებას უქმნის საქართველოში ჯანსაღი პოლიტიკური სისტემის დამკვიდრებას.“[1]

2025 წლის 1 აპრილს, საპარლამენტო ფრაქცია „ქართული ოცნების“ ინიციატივით (N07-3/47, 26.03.2025), პარლამენტმა მიიღო დადგენილება N413-IIმს-XIმპ10, რომლის საფუძველზეც შეიცვალა საგამოძიებო კომისიის მანდატი და ახლებურად ჩამოყალიბდა კომისიის სახელწოდება, როგორც „2003–2012 წლებში მოქმედი რეჟიმის, ამ რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირებისა და პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებული მოქმედი და ყოფილი თანამდებობის პირების 2003 წლიდან დღემდე საქმიანობის შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია“.

ამ უკანასკნელი დადგენილების პროექტზე დართულ განმარტებით ბარათში, კომისიის უფლებამოსილების გაფართოების მიზნად ის გარემოებაა დასახელებული, რომ „... პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებული მოქმედი და ყოფილი პოლიტიკური თანამდებობის პირები დღემდე ღიად უპირისპირდებიან საქართველოს ეროვნულ ინტერესებს და გადამწყვეტ დაბრკოლებას უქმნიან საქართველოში ჯანსაღი პოლიტიკური სისტემის დამკვიდრებას.“[2] ამგვარად, საბოლოოდ, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის შექმნის თავდაპირველ მიზნად, ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებულ პირთა საქმიანობის შესწავლა განისაზღვრა.

საქართველოს პარლამენტმა 2025 წლის 3 სექტემბერს კენჭი უყარა და შესაბამისი დადგენილებით დაამტკიცა ზემოაღნიშნული საგამოძიებო კომისიის დასკვნა, რომელშიც აღნიშნულია, რომ „საქართველოში ჯანსაღი პოლიტიკური სისტემის ჩამოყალიბებას მიხელ სააკაშვილსა და „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ერთად ხელს უშლიან დასკვნაში მოხსენიებული არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც უცხოეთიდან ფინანსდებიან, აგრეთვე „ნაციონალური მოძრაობის“ წიაღიდან გამოსული ისეთი პოლიტიკური გაერთიანება, როგორიცაა „კოალიცია ცვლილებებისთვის,“ და „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ სრულ კოორდინაციასა და კოალიციურ მმართველობაში მყოფი „ძლიერი საქართველო“ და „გახარია საქართველოსთვის“.“

საგულისხმოა, რომ საგამოძიებო კომისიის დასკვნის საფუძველზე, მომზადდა და 2025 წლის 31 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტის 88 წევრის ხელმოწერით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში შევიდა დასკვნაში აღნიშნული პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელი (#1912). პარტიათა აკრძალვის თაობაზე შეტანილ კონსტიტუციურ სარჩელში, პარტიათა აკრძალვის აუცილებლობის ერთადერთ მტკიცებულებად პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის დასკვნა და ამ დასკვნით გაკეთებული შეფასებებია მითითებული.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ 2025 წლის 3 თებერვალს შექმნილი პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის გაცხადებულ მიზანს ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის გამოძიება და მათი საქმიანობის არაკონსტიტუციურად ცნობისათვის შესაბამისი პოლიტიკურ-სამართლებრივი საფუძვლის მომზადება წარმოადგენდა. ამგვარად, საქართველოს პარლამენტმა პრეცედენტი შექმნა, რომლის საფუძველზეც, საპარლამენტო უმრავლესობას უფლება მიეცა თავის საპარლამენტო კონტროლს დაუქვემდებაროს (ოპოზიციური) პოლიტიკური პარტი(ებ)ი, მათი საქმიანობის კონსტიტუციურობის შეფასების მიზნით და დაავალდებულოს ისინი საგამოძიებო კომისიის წინაშე პასუხი აგონ მათ მიერ მიღებული (პოლიტიკური) გადაწყვეტილებების მიზნებსა და მოტივებზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეებს უფლება აქვთ ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი ქმნის როგორც პოლიტიკური პარტიების შექმნის, ასევე მათი თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიას.“[3] შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ პარლამენტის მაკონტროლებელი ფუნქციის ისეთ ფართო განსაზღვრება, როგორიც მას „ქართულმა ოცნების“ უმრავლესობამ მიანიჭა, პოლიტიკურ პარტიათა თავისუფლად საქმიანობაში გაუმართლებელ და თვითნებურ ჩარევას წარმოადგენს, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ პუნქტს და, საბოლოო ჯამში, არღვევს დემოკრატიის კონსტიტუციურ პრინციპს.

2. დროებითი საპარლამენტო საგამოძიებო კომისიის არსი

იმისთვის, რომ უკეთ გავიაზროთ 2025 წლის საპარლამენტო საგამოძიებო კომისიის შექმნის მიზნის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ბუნება, საჭიროდ მიგვაჩნია, დავადგინოთ საპარლამენტო კონტროლის ამ უმნიშვნელოვანესი მექანიზმის არსი, რაც, პირველ რიგში, შესაბამისი კანონმდებლობის სწორი ანალიზის საფუძველზე უნდა მოხდეს.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტის „რეგლამენტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, აგრეთვე პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ინიციატივით პარლამენტში იქმნება საგამოძიებო და სხვა დროებითი კომისიები.“

კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-2 პუნქტი კი ადგენს, რომ დროებითი კომისიის შექმნის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს პარლამენტი რეგლამენტით დადგენილი წესით. გადაწყვეტილება დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესახებ მიიღება პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედის მხარდაჭერით. დროებით კომისიაში საპარლამენტო ფრაქციები წარმოდგენილი უნდა იყვნენ თითო წევრით მაინც. დროებით კომისიაში ოპოზიციის წარმომადგენლობა არ უნდა იყოს კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარზე ნაკლები.

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-60 მუხლის პირველი პუნქტი, თავის მხრივ, მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის შესაბამისად, ამ მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობისას პარლამენტში იქმნება დროებითი საგამოძიებო კომისია სახელმწიფო ორგანოებისა და თანამდებობის პირების მიერ საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოკვლევისა და შესაბამისი რეაგირების მიზნით. დროებითი საგამოძიებო კომისია არის საპარლამენტო საქმიანობის დროებითი სუბიექტი.

რეგლამენტის იმავე მუხლის მე-2 პუნქტით კი, დადგენილია საგამოძიებო კომისიის შექმნის სამართლებრივი საფუძვლები - ა) ინფორმაცია სახელმწიფო ორგანოს, თანამდებობის პირის კანონსაწინააღმდეგო ქმედების შესახებ, კორუფციული სამართალდარღვევის შესახებ, რომლებიც საფრთხეს უქმნის საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოებას, სუვერენიტეტს, ტერიტორიულ მთლიანობას, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ თუ სხვა ინტერესებს; და ბ) ინფორმაცია სახელმწიფო ბიუჯეტის, მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტის არამართლზომიერი ხარჯვის შესახებ.

ამასთან ერთად, რეგლამენტის მე-60 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, დროებით საგამოძიებო კომისია იქმნება მხოლოდ კონკრეტული საკითხის შესასწავლად და უქმდება ამ რეგლამენტით დადგენილი წესით, საკითხის შესწავლისთანავე.

დასახელებული ნორმების ანალიზის საფუძველზე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ დროებითი საგამოძიებო კომისია შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ იმ კონკრეტული საკითხის შესასწავლად, რომელიც განსაზღვრულია საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-60 მუხლის მე-2 პუნქტით. მიგვაჩნია, რომ შესაბამისი კანონმდებლობის მხოლოდ ასეთ განმარტება შეესაბამება დროებით საგამოძიებო კომისიის, როგორც საპარლამენტო კონტროლის არსს და მის ფუნქციას, რომელიც სწორედ აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე პარლამენტის ზედამხედველობაში გამოიხატება.

ასე, მაგალითად, „ვენეციის კომისიამ“, სტრასბურგის სასამართლოს მიერ განხილულ ერთ-ერთ საქმეზე წარდგენილ სასამართლოს მეგობრის პოზიციაში განაცხადა, რომსაპარლამენტო საგამოძიებო კომისიები წარმოადგენენ იმ მექანიზმს, რომელსაც, ჩვეულებრივ, როგორც პარლამენტის „კონტროლის“, „მეთვალყურეობის“ ან „ზედამხედველობის“ ფუნქციად მოიხსენიებენ და რომლის არსიც აღმასრულებელი ხელისუფლების საქმიანობის ზედამხედველობასა და შემოწმებაში გამოიხატება. კომისიის პოზიციის თანახმად, ამგვარი ზედამხედველობის მთავარ მიზანს დემოკრატიული პოლიტიკური ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფა და, შესაბამისად, მთავრობისა და ადმინისტრაციის გამჭვირვალობისა და ეფექტიანობის გაუმჯობესება წარმოადგენს. ამასთან, ზედამხედველობის ფუნქციამ პარლამენტს შეიძლება ასევე ხელი შეუწყოს იმგვარი ინფორმაციის მოპოვებაში, რომელიც შესაბამისი საკანონმდებლო ან საბიუჯეტო პროცესების განსახორციელებლად არის მნიშვნელოვანი.[4]

ვენეციის კომისიამ ასევე აღნიშნა, რომ საპარლამენტო საგამოძიებო კომისიების არსებობის გამართლება - განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც მათ კვაზი-სასამართლო და საგამოძიებო უფლებამოსილებები გააჩნიათ - ძირითადად ერთგვაროვანია. პირველ რიგში, მათი დანიშნულებაა მთავრობისა და ადმინისტრაციის საქმიანობაზე საპარლამენტო კონტროლის გაძლიერება. ყურადღების მთავარი ცენტრიც, შესაბამისად, სწორედ აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე პარლამენტის ზედამხედველობაზე ფოკუსირდება. თუმცა, ამ ძირითად მიზანთან ერთად, ზოგიერთ ქვეყანაში, საპარლამენტო გამოძიებები ასევე გამოიყენება როგორც საკანონმდებლო ფუნქციის ნაწილი - ახალი კანონმდებლობისთვის საჭირო მონაცემთა შესაგროვებლად ან იმის გამოსარკვევად, თუ რამდენად სწორად მუშაობს მოქმედი კანონმდებლობა. ასეთ შემთხვევაში საგამოძიებო კომისიის თემატიკა მნიშვნელოვნად შეიძლება გაფართოვდეს და აღარ შემოიფარგლოს მხოლოდ პარლამენტსა და აღმასრულებელ ხელისუფლებას შორის ურთიერთობებით, არამედ მოიცვას საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი სხვა საკითხებიც. ამგვარ მაგალითებად კი, ვენეციის კომისიას მოჰყავს საპარლამენტო საგამოძიებო კომისიები, რომლებიც იკვლევდნენ ისეთ განსხვავებულ თემებს, როგორიცაა რელიგიური სექტების საკითხი, საქონლის საკვები და მისი ზეგავლენა ადამიანის ჯანმრთელობაზე, გლობალური დათბობა და დიდი ბანკების გაკოტრების საკითხიც კი. თუმცა, კომისიის განმარტებით, ასეთ გამოძიებებშიც კი, მთავარ საკითხს იმის გარკვევა წარმოადგენდა, თუ რამდენად სწორად უპასუხა მთავრობამ ზემოაღნიშნული პრობლემებით განპირობებულ გამოწვევებს.[5]

აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს კონსტიტუციითა და პარლამენტის რეგლამენტით გათვალისწინებული დროებით საგამოძიებო კომისია წარმოადგენს აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმს. ამაზე მიუთითებს საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის მე-60 მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც დროებით საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესაძლებლობას განიხილავს მხოლოდ კონკრეტული საკითხის შესასწავლად. აღნიშნულ საკითხს კი, იმავე რეგლამენტის მე-60 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების შესაბამისად, სწორედ სახელმწიფო ორგანოებისა და თანამდებობის პირების მიერ საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოკვლევა უნდა წარმოადგენდეს.

რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის ჩანაწერს, რომლის თანახმადაც, დროებითი საგამოძიებო კომისია იქმნება პარლამენტის რეგლამენტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და, აგრეთვე, პარლამენტის წევრთა ერთი მეხუთედის ინიციატივით, ვფიქრობთ, რომ კონსტიტუციამ ამით, საპარლამენტო კონტროლის ეფექტურობის უზრუნველსაყოფად, კვალიფიციური ოპოზიციის განსაკუთრებულ როლს გაუსვა ხაზი, შესაბამისი საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში, უმრავლესობის თანხმობის მიუხედავად, თვითონ მოითხოვონ საგამოძიებო კომისიის შექმნა და განახორციელონ ეფექტური საპარლამენტო კონტროლი.

ამ მხრივ, კვლავ მხედველობაშია მისაღები, ვენეციის კომისიის პოზიცია, რომელიც მან საპარლამენტო ოპოზიციის როლის თაობაზე მიღებულ ერთ-ერთ დოკუმენტში განავითარა. მასში კერძოდ აღნიშნულია, რომ კონსტიტუციური თეორიის მიხედვით, მართალია აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე ზედამხედველობას პარლამენტის ინსტიტუტი ახორციელებს, თუმცა, პრაქტიკაში, ეს, უპირველესყოვლისა, ოპოზიციის ფუნქციაა, რომელიც, თავის მხრივ, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ცხოვრებაში განხორციელებას ემსახურება. ვენეციის კომისიის შეფასებით, რეალური ოპონენტები არიან არა პარლამენტი და მთავრობა, არამედ, ოპოზიცია და მმართველი პარტია (ან პარტიები). მიუხედავად იმისა, რომ ზედამხედველობა შეიძლება ზოგჯერ კონსენსუსის ატმოსფეროშიც განხორციელდეს, თუმცა, უმეტესწილად, იგი პოლიტიკური დაპირისპირების პროცესს წარმოადგენს, სადაც ოპოზიცია თავს ესხმის მთავრობის მინისტრებს, ხოლო მმართველი პარტიის დეპუტატები კი მათ იცავენ. როდესაც პარლამენტის ზედამხედველობა იწვევს შეცდომებისა და მარცხის გამომჟღავნებას, შედეგი შეიძლება იყოს მინისტრთა პასუხისმგებლობის დაყენება — რაც უფრო დრამატული შედეგია — ან პარლამენტის მიერ პრობლემის გამოსწორება, ახალი კანონმდებლობის მიღებით, ბიუჯეტის შესწორებით თუ სხვა საშუალებებით.[6]

უნდა ითქვას, რომ საპარლამენტო სისტემებში ზედამხედველობის თანდაყოლილი სირთულე (და პარადოქსი) იმაში მდგომარეობს, რომ მთავრობას, როგორც წესი, იმავე ინსტიტუტის წევრთა უმრავლესობის მხარდაჭერა აქვს, რომელიც, კონსტიტუციის მიხედვით, მის კონტროლს უნდა ახორციელებდეს და რომლის მიმართაც იგი ანგარიშვალდებული უნდა იყოს. აღნიშნულ უმრავლესობას კი, ვენეციის კომისიის თანახმად, ხშირად, პოლიტიკური თვალსაზრისით მგრძნობიარე და სადავო შემთხვევების გახმაურების პოლიტიკური ინტერესი არ გააჩნია. სწორედ ამიტომ მიიჩნევა, რომ საპარლამენტო ოპოზიციისა და უმცირესობის უფლებებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა სწორედ ზედამხედველობის ფუნქციის (ex post კონტროლისა და შემოწმების) განხორციელების თვალსაზრისით ენიჭება.[7]

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი და, შესაბამისად, დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნისა და საქმიანობის მომწესრიგებელი პარლამენტის რეგლამენტის ნორმებიც, საპარლამენტო კონტროლის ძირითადი არსისა და მიზნების ჭრილში უნდა განიმარტოს. აქვე, უნდა ითქვას, რომ ჩვენ შორს ვართ იმ მოსაზრებისგან, რომ პარლამენტს არ უნდა გააჩნდეს სახელმწიფოსთვის პოლიტიკური თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი მოვლენების შეფასების შესაძლებლობა. თუმცა, რაც შეეხება ისეთ მექანიზმს, როგორიც პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისიაა, მნიშვნელოვანია მისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ფარგლების სათანადო განსაზღვრა იმისთვის, რომ საპარლამენტო უმრავლესობის ხელში იგი არ იქცეს, ერთ მხრივ, ხელისუფლების შტოთა შორის ბალანსის დარღვევის, ხოლო, მეორე მხრივ კი, კონსტიტუციით აღიარებული უფლებების გაუმართლებელი, ან თვითნებური შეზღუდვის, მათ შორის, ოპოზიციის პოლიტიკური დევნის იარაღად.

საპარლამენტო კონტროლის ამ მექანიზმისთვის სწორი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ფარგლების დადგენის მნიშვნელობაზე მეტყველებს, როგორც ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების დასკვნები, ისე, საერთაშორისო და ნაციონალური სასამართლოების პრაქტიკა. ამ მხრივ, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, ოდირის დასკვნა, რომელიც საპარლამენტო გამოძიების სასამართლოს საქმიანობაში ჩარევის საფრთხეებს შეეხება[8], სტრასბურგის სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილებები[9], რომლებიც ამგვარი კომისიების მიერ უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევის საფრთხეზე საუბრობს, ისევე, როგორც, მაგალითად, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილებები.[10]

3. 2025 წლის 3 თებერვლის პარლამენტის დროებით საგამოძიებო კომისიის რეალური მიზანი

ზემოთ მოყვანილი მსჯელობებიდან გამომდინარე, დასკვნის სახით შეგვიძლია განვსაზღვროთ ის რეალური მიზანი, რომელიც საქართველოს კანონმდებელმა დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნით დაისახა. ამ მხრივ კი, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები შესაბამისი დადგენილების საფუძვლად გამოყენებული სამართლებრივი ნორმების შინაარსი. როგორც შესაბამის დადგენილებაშია მითითებული, მისი მიღება, ანუ, კომისიის შექმნა განხორციელდა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, ასევე, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის არა ზემოაღნიშნული მე-60 მუხლით განსაზღვრული საფუძველზე, არამედ, 61-ე მუხლისა და 62-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად. მაშასადამე, დადგენილების მიღების სამართლებრივი საფუძვლებს შორის არ გვხვდება რეგლამენტის მე-60 მუხლი, რომელიც, თავის მხრივ, დროებით საგამოძიებო კომისიის საქმიანობის საფუძვლებს და იმ საკითხებს განსაზღვრავს, რომელთა შესასწავლადაც შეიძლება შეიქმნას დროებით საგამოძიებო კომისია.

ამგვარად, საქართველოს პარლამენტის განმარტების შესაბამისად, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი საგამოძიებო კომისიის შექმნას ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით მიიჩნევს დასაშვებად, მათ შორის, ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიის (პარტიების) საქმიანობის შესწავლის მიზნითაც. კონსტიტუციური ნორმის ამგვარი ინტერპრეტაცია ეწინააღმდეგება მისი ტელეოლოგიური განმარტების არსს და ისეთ რეალობას ქმნის, რომელშიც, საპარლამენტო უმრავლესობას უფლება ეძლევა ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ საკითხზე, მისთვის არასასურველი პოლიტიკური პარტიის საქმიანობა შეისწავლოს და შეაფასოს საგამოძიებო კომისიის ფარგლებში, პარტიის თანამდებობის პირებს დაავალდებულოს კომისიის სხდომებზე გამოცხადება და მათ პარტიის ამა თუ იმ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით ახსნა-განმარტებებისა და ინფორმაციის მიწოდება მოსთხოვოს.

საგამოძიებო კომისიის უფლებამოსილების ასეთი ფართო ინტერპრეტაცია, უმრავლესობის ხელში წარმოშობს ოპოზიციურ პოლიტიკურ პარტიებზე ზემოქმედების ისეთ ბერკეტს, რომელიც ზღუდავს პარტიათა საქმიანობის თავისუფლებას და წინააღმდეგობაში მოდის დემოკრატიის კონსტიტუციურ პრინციპთან. როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტშია აღნიშნული, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს.“

შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის არასწორი და კონსტიტუციურ პრინციპებთან შეუსაბამო განმარტების საფუძველზე, საქართველოს პარლამენტმა მისი რეგლამენტის 61-ე მუხლის პირველ პუნქტს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი მიანიჭა, რომელიც მას დროებითი საგამოძიებო კომისიის ფორმატში ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის შესწავლისა და შეფასების ნებას რთავს. ამასთან ერთად, თუ მხედველობაში მივიღებთ, 2025 წლის თებერვალში შექმნილი დროებით საგამოძიებო კომისიის სათაურსაც - „2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმის, ამ რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირებისა და პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებული მოქმედი და ყოფილი თანამდებობის პირების 2003 წლიდან დღემდე საქმიანობის შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია“ -, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ აღნიშნული კომისიის მიზანს სწორედ ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის გამოძიება წარმოადგენს, მათ მიერ განხორციელებული საქმიანობის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად.

ამ მიზანს არ ცვლის ის გარემოება, რომ მის სათაურში პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობაა მითითებული, ვინაიდან მათი საქმიანობა შეფასებულია შესაბამისი პარტიების კონტექსტში, როგორც მათი პარტიული პოლიტიკის შემადგენელი ნაწილი. შესაბამისად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადაოდ ქცეული დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის რეალურ მიზანს ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების აკრძალვის პოლიტიკურ-სამართლებრივი საფუძვლის მომზადება წარმოადგენდა. აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 61-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსი პარლამენტის დროებით საგამოძიებო კომისიას განიხილავს, როგორც (ოპოზიციური) პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის კონტროლის მექანიზმს.

შესაბამისად, აღნიშნული კონტროლის ფარგლებში, პარლამენტის დროებით საგამოძიებო კომისია არ არის შეზღუდული რაიმე ფარგლებით. იგი თავისუფალია შეისწავლოს და გამოიძიოს პარტიული საქმიანობის ნებისმიერი საკითხი, ვინაიდან, კომისიის შესწავლის საგანს 2003 წლიდან დღემდე განხორციელებული ნებისმიერი საქმიანობა წარმოადგენდა. კომისიის სხდომებში მონაწილეობის მისაღებად გამოიძახოს პარტიული თანამდებობის პირები, მოსთხოვოს მათ შესაბამისი ახსნა-განმარტებები პარტიის მიერ მიღებული პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მოტივებსა და მიზნებზე, გამოითხოვოს პარტიის შიდა დოკუმენტაცია და ა.შ. ამასთან ერთად, ყველა ეს მოქმედება განახორციელოს არაპირდაპირ, შენიღბული ფორმით, ისე, თითქოს იგი არა იმდენად პარტიის, არამედ, პოლიტიკურ პარტიებში გაერთიანებული ყოფილი თუ მოქმედი თანამდებობის პირების საქმიანობას იკვლევდეს. ამ საქმიანობის შესწავლის რეალური მიზანი და შედეგი ხომ, სწორედ პარტიების აკრძალვის საფუძვლების შექმნაა, რასაც პირდაპირ მიუთითებენ მმართველი უმრავლესობის წარმომადგენლები.

II. უფლების შეზღუდვის არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

2. კონსტიტუციით დაცული უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეებს უფლება აქვთ ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი ქმნის როგორც პოლიტიკური პარტიების შექმნის, ასევე მათი თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიას.“[11]

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, პოლიტიკური პარტიები არ წარმოადგენენ ჩვეულებრივ საზოგადოებრივ გაერთიანებებს, ისინი იმ ტიპის გაერთიანებები არიან, რომელთაც არსებითი და უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრიათ დემოკრატიული მმართველობის სრულფასოვნად ფუნქციონირებისთვის. დემოკრატიული მმართველობის ფორმა საქართველოს კონსტიტუციის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია, რომელიც განმტკიცებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკური პარტიების განსაკუთრებულ როლს დემოკრატიისათვის, რომლის თანახმადაც, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი მიუთითებს პარტიების მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ დანიშნულებაზე ხალხის პოლიტიკური ნების ფორმირებისა და რეალიზების კუთხით. სწორედ ეს ფაქტორი განასხვავებს სხვა საზოგადოებრივი გაერთიანებებისგან პოლიტიკურ პარტიებს, რომელთა უპირველესი მიზანი და დანიშნულება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე ზემოქმედებაა, რაც, საბოლოოდ, ამ ნების საფუძველზე განსაზღვრული პოლიტიკური წესრიგის შესაბამისად, მთელი საზოგადოების თანაცხოვრებას წარმართავს. ამასთან, პოლიტიკურ პარტიებს ასევე აკისრიათ ერთგვარი ინსტრუმენტული ფუნქცია ‒ ისინი წარმოადგენენ ხალხის მიერ დემოკრატიულ მმართველობაში მონაწილეობის და მისი განხორციელების აუცილებელ საშუალებას.[12]

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ზემოხსენებული კონსტიტუციური ჩანაწერი განამტკიცებს პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობის თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს. ამრიგად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა განსაკუთრებული საჯარო ფუნქციიდან გამომდინარე, მათი შექმნისა და თავისუფალი საქმიანობის სათანადო გარანტიები კონსტიტუციით არის განმტკიცებული. ის გარემოება, რომ პოლიტიკური გაერთიანებები დემოკრატიული პროცესის განხორციელების განუყოფელ და აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ, განაპირობებს მათთვის განკუთვნილ როლსა და შესაბამის გარანტიებს. ამდენად, პოლიტიკურ პარტიათა მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ფუნქციისა და როლის კონსტიტუციის დონეზე აღიარება არა მხოლოდ თავად პოლიტიკურ პარტიათა და მათ ამომრჩეველთა ინტერესებს, არამედ დემოკრატიული მმართველობის ზოგად და საჯარო ინტერესებსაც ემსახურება.[13]

აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო ასკვნის, რომ პოლიტიკური პარტიების არსებობა კონსტიტუციური წესრიგის შემადგენელი ნაწილია და ისინი კონსტიტუციურ ფუნქციებს ასრულებენ. ერთმანეთთან კონკურენციაში მყოფი პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობა დემოკრატიული საზოგადოების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. მათ გადამწყვეტი როლი აკისრიათ ამომრჩევლის მოტივირებასა და, შესაბამისად, დემოკრატიული პროცესის წარმართვაში, რის მისაღწევადაც ისინი ამომრჩეველს ერთმანეთისგან განსხვავებულ საჯარო პოლიტიკის განმსაზღვრელ იდეებს სთავაზობენ. ამრიგად, პოლიტიკურ პარტიებს, ერთგვარად, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლების ფუნქციაც აკისრიათ.[14]

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად მიუთითებს პოლიტიკურ პარტიათა სასიცოცხლო მნიშვნელობაზე სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოსა და დემოკრატიის განმტკიცებისთვის. იგი, ერთი მხრივ, გამოყოფს პოლიტიკური პარტიების შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურ უფლებას სხვაგვარი საზოგადოებრივი გაერთიანებების დაფუძნების თავისუფლებისგან, მეორე მხრივ, პოლიტიკური პარტიების არსებობას და საზოგადოებრივ სფეროში მოღვაწეობას უკავშირებს სახელმწიფოს დემოკრატიული მმართველობის ფუძემდებლურ კონსტიტუციურ პრინციპს. ამდენად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა შექმნისა და საქმიანობის რეგულირება მკაცრად განსაზღვრულ კონსტიტუციურ ფარგლებშია მოქცეული და შესაბამის სასამართლო კონტროლს ექვემდებარება.[15]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის რეგულირების მკაცრ ფარგლებს განსაზღვრავს. ასე, მაგალითად, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი ამომწურავად ჩამოთვლის იმ საფუძვლებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაში, პოლიტიკურ პარტიათა შექმნა და საქმიანობა დაუშვებლად მიიჩნევა - „დაუშვებელია ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნა და საქმიანობა, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით“.[16]

ამასთან, კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვა შეიძლება მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილების მინიჭება მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის და მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, კიდევ ერთხელ მეტყველებს პოლიტიკურ პარტიათა გამორჩეულ როლზე და მათი საქმიანობის რეგულირებისას, სახელმწიფოს მხრიდან, განსაკუთრებით ცხადი და არაორაზროვანი სტანდარტების შესაბამისად მოქმედების აუცილებლობაზე.[17]

2. უფლებით დაცულ სფეროში არაკონსტიტუციური ჩარევა

როგორც ითქვა, „ქართულმა ოცნებამ“, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის შინაარსის თვითნებური განმარტების საფუძველზე, პარლამენტის რეგლამენტის 61-ე მუხლის პირველ პუნქტს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი შესძინა, რომელმაც პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია (ოპოზიციური) პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის (საგამოძიებო) კონტროლის მექანიზმად, ხოლო, პოლიტიკური გაერთიანებები კი - საპარლამენტო უმრავლესობისადმი ანგარიშვალდებულ სუბიექტებად აქცია. როგორც ვენეციის კომისიამ განაცხადა, საპარლამენტო ზედამხედველობის მთავარ მიზანს სწორედ პოლიტიკური ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფა წარმოადგენს.[18] პარლამენტის საგამოძიებო ფუნქციისადმი პარტიათა ამგვარი დაქვემდებარება, ბუნებრივად ქმნის მათ მიერ საკუთარი მიზნებისა თუ საქმიანობის საპარლამენტო უმრავლესობის ნების შესაბამისად კორექტირების და თვითშეზღუდვის წინაპირობას. ამგვარად, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 61-ე მუხლის პირველი პუნქტის ნორმატიული შინაარსი ადგენს პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების ისეთ მექანიზმს, რომელიც იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევას.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის, საკანონმდებლო ხელისუფლების მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს.[19]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით“.[20] ამდენად, სადავო ნორმა, რომელიც განსაზღვრავს პოლიტიკური პარტიის დაფუძნების წინაპირობებს, უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალურად, ისე მატერიალური შინაარსით.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ საქართველოს მოქალაქეებს უფლება აქვთ ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი ქმნის როგორც პოლიტიკური პარტიების შექმნის, ასევე მათი თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიას.“[21] ამ თვალსაზრისით კი, პარტიის საქმიანობის შესწავლა საპარლამენტო უმრავლესობის მიერ შექმნილი დროებითი საგამოძიებო კომისიის ფარგლებში, ანუ მისი დაქვემდებარება საპარლამენტო კონტროლის ამ ფორმისადმი, შეუძლებელია პარტიის თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიაში და, შესაბამისად, კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებაში ჩარევად არ ჩაითვალოს. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც საგამოძიებო კომისიის გადაწყვეტილებათა აღსრულება, მათ შორის, პარტიის თანამდებობის პირთა ახსნა-განმარტებების წარმოდგენის თვალსაზრისით, სავალდებულოა და უარის თქმა ისჯება სისხლის სამართლის კანონმდებლობით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის, საკანონმდებლო ხელისუფლების მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს.[22] ამასთან ერთად, „საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით.“[23]

აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 61-ე მუხლის სადავო ნორმატიული შინაარსი, რომელიც, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიისადმი პარტიის ანგარიშვალდებულებას განსაზღვრავს წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნასთან, რომლის მიხედვითაც, პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის ნებისმიერი რეგულირება შესაბამისი იერარქიის მქონე საკანონმდებლო აქტით - „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით უნდა იყოს დადგენილი.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 61-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსი, ასევე ამ შინაარსის საფუძველზე შექმნილი პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის დასკვნა, რომელიც საქართველოს პარლამენტის 2025 წლის 3 სექტემბრის #958-IVმს-XIმპ დადგენილებით დამტკიცდა, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნას და არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს.

III. საგამოძიებო კომისიის შექმნისა და საქმიანობის ფორმალური კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი განსაზღვრავს დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის კონსტიტუციურ საფუძვლებს, კერძოდ კონსტიტუციური დებულების მიხედვით, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ინიციატივით პარლამენტში იქმნება საგამოძიებო კომისია. გადაწყვეტილება დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესახებ მიიღება პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედის მხარდაჭერით. დროებით კომისიაში საპარლამენტო ფრაქციები წარმოდგენილი უნდა იყვნენ თითო წევრით მაინც. დროებით კომისიაში ოპოზიციის წარმომადგენლობა არ უნდა იყოს კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარზე ნაკლები.

2025 წლის 05 თებერვალს შეიქმნა პარტია ქართული ოცნების ე.წ. საპარლამენტო საგამოძიებო კომისა, რომლის სახელწოდებსაც წარმოადგენდა “2003-2012 წლებში მოქმედი რეჟიმისა და რეჟიმის პოლიტიკური თანამდებობის პირების საქმიანობის შემსწავლელი საქართველოს პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომისია“[24], აღნიშნული საგამოძიებო კომიის შექმნის დეკლარირებულ მიზანს[25] წარმოადგენდა კონკრეტული ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიის[26] აკრძალვა.[27] აღნიშნულის შემდგომ რამდენერმე გაგრძელდა საგამოძიებო კომისის უფლებამოსილების ვადაც[28] და გაფართოვდა მისი უფლებამოსილების ფარგელბიც. 2025 წლის 04 აგვისტოს მომზდა აღიშნული კომისის დასვნა.[29] ხოლო 2025 წლის 04 სექტემბერს მიღებულ იქნა საგამოძიებო კომისიის დასკვნის საფუძველზე დადგენილება.[30]

როგორც სამართლებრივი სამეცნიერო დოქტრინის, ასევე ზოგადად საპარლამენტო პრაქტიკის მიხედვით დროებითი საგამომიებო კომისია არსობრივად საპარლამენტო უმცირესობის უფლება და უფლებმოსილებაა.[31] საპარლამენტო პრაქტიკაში დროებითი საგამოძიებო კომისიები, როგორც წესი, საპარლამენტო უმცირესობის ინტერესების დაცვის თვალსაჩინო საშუალებად ითვლება. „როგორც წესი, სწორედ უმცირესობას აქვს ხოლმე ამა თუ იმ საკითხის გამორკვევისა და გამომიების ინტერესი"[32]. ისინი „ოპოზიციის სურვილს, მიიპყროს საზოგადოების ყურადღება, ზედმიწევნით ესადაგებიან და მათი ფუნქცია აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელთა უშუალო ზედამხედველობაა"[33]: საგამოძიებო კომისია საპარლამენტო კონტროლის თავისებური „სადაზვერვო ინსტრუმენტია პოლიტიკური დაპირისპირების ფარგლებში"[34] დროებითი კომისიის საქმიანობის შედეგმა შეიძლება განსაზღვროს შესაბამისი, მათ შორის სახელმწიფო - პოლიტიკური თანამდებობის პირების არა მხოლოდ პოლიტიკური, არამედ სამართლებრივი პასუხისმგებლობაც.

მოცემულ შემთხვევაში კი საგამოძიებო კომიის შექმნა განხორციელდა ე.წ. პარლამენტში ერთი პარტის მიერ, რადგან არც ერთი ოპოზიციური პარტია ამ ე.წ. პარლამეტში არ ყოფილა. შესაბამისად კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირდაპირი ფორმალურ სამართლებრივი დეფინციის, რომლის მიხედვითაც დროებით კომისიაში ოპოზიციის წარმომადგენლობა არ უნდა იყოს კომისიის წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარზე ნაკლები. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის ,,მე-2 პუნქტი დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის შესაძლებლობას ანიჭებს საპარლამენტო ოპოზიციას. კერძოდ, ახალი რედაქციის თანახმად, საგამოძიებო კომისია იქმნება ე.წ. კვალიფიციური უმცირესობით, პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედის გადაწყვეტილებით. გარდა ამისა, ახალი რედაქცია უზრუნველყოფს ოპოზიციისა და ფრაქციების ინტერესების უკეთეს დაცვას დროებითი კომისიის ფორმირებისას.”[35] შესაბამისად ცალსახაა, რომ აღნიშული საგამოძიებო კომისიის შექმნა ვერ პასუხობს ვერანაირ ფორმალურ სტანდარტს, რაც აუცილებელია საგამოძიებო კომისიის შექმის თვალსაზრისით. კონკრეტულ შემთხვევაში ე.წ. საგამოძიებო კომისიის შემადგენლობაში შევიდნენ ქართული ოცნების წევრები, კერძოდ თეა წულუკიანი, თენგიზ შარმანაშვილი, ალექსანდრე ტაბატაძე, ალუდა ღუდუშაური, პაატა სალია, [36] სოზარ სუბარი, გურამ მაჭარაშვილი[37] და ილია ინჯია[38] ასევე ორი ,,მანდატი” დატოვებულ იქნა ე.წ. პარლამენტში საგამოძიებო კომიისიის საქმიანობის პერიოდში არშესული პოლიტიკური ჯგუფისთვის, თუმცა რეალუარად ამ კონფიგურაციით დარღვეულია ელემნტარული ფორმალური კონსტიტუციურობის მოთხოვნა, რადგან ამ ე.წ. კომისის შემადგენლობაში თითქოს შედიოდა ორი ოპოზიციური ფრაქციის 3 წარმომადგენელი და ორისთვის დატოვებული იყო ადგილი, თუმცა რეალურად საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-3 პუქტის მე-3 წინადადებით დაგენილია, რომ ,,ერთი პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეულ პარლამენტის წევრებს უფლება არა აქვთ შექმნან ერთზე მეტი ფრაქცია.” საქართველოს კონსტიტუციის განმარტებითი ბარათის მიხედვით, აღნიშნული ,,პუნქტი ახლებურად აწესრიგებს ფრაქციის შექმნის წესს. კერძოდ, განისაზღვრება, რომ ერთი პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეულ პარლამენტის წევრებს უფლება აქვთ გაერთიანდნენ მხოლოდ ერთ ფრაქციაში. აღნიშნული ნორმა უზრუნველყოფს საქართველოში ევროპული პრაქტიკისა და ტრადიციის დამკვიდრებას, რომლის თანახმად ფრაქცია არის პარტიის ერთგვარი საპარლამენტო ეკვივალენტი.” [39]

მოცემულ შემთხვევაში უდავოა, რომ ყველა ზემოჩამოთვლილი პირი წარმოდგენილი იყო ერთი და იმავე პოლიტიკური პარტიის, ქართული ოცნების საარჩევნო სიაში, (თეა წულუკიანი სიაში #6, თენგიზ შარმანაშვილი - #85, ალექსანდრე ტაბატაძე - #69, ალუდა ღუდუშაური - #70, პაატა სალია - # 96, სოზარ სუბარი - #11, გურამ მაჭარაშვილი - #51 და ილია ინჯია - #30.)[40] შესაბამისად აქედან გამომდინარე ფიქტიურად ფრაქციების არაკონსტიტუციურად გამიჯვნის საფუძველზე შექმნილი საგამოძიებო კომისის შექმნა ეწინააღმდეგება ფორმალური კონსტიტუიურობის თვალსაზრისით საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე და 42-ე მუხლებს, რომლებიც თავის მხრივ უნდა იქნეს წაკითხული საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავის მითითებულ დებულებეთან ერთობლიობაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები, განმარტების შედეგად, არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ”საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-1). მოცემულ შემთხვევაში კონსტიტუციის ფორმალური კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს იმ ნორმების ჭრილში რომლის მიხედვითაც ხდება გადაწყვეტილების მიღება პარლამენტში. ხოლო მოცემულ შემთხვევაში უგულებელყოფილია საქართველოს კონსტიტუციის პრინციპული მოთხოვნები, რომ საგამოძიებო კომისია შეიქმნას ოპოზიციის მიერ სულ მცირე პარიტეტულობის პრინციპის დაცვით, ხოლო ამ შემთხვევაში არა თუ ოპოზიციის მიერ ან მისი მონაწილეობით შეიქმნა აღნიშნული კომისია, არამედ თავად ოპოზიციის აკრძალვის მიზნით.

გამომდიარე აქედან სადავო ნომრები ვერ აკმაყოფილებს ფორმალური კონსტიტუციურობის მოთხოვნებს და არის არაკონსტიტუციური.

[1] ხელმისაწვდომია: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/377455?;

[2] იხ.: chrome-;

extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/384222?;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 21 აპრილის №3/2/1277 გადაწყვეტილება, II-1;

[4] AMICUS CURIAE BRIEF in the case of Rywin v. Poland (Applications Nos 6091/06, 4047/07, 4070/07) pending before THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS (ON PARLIAMENTARY COMMITTEES OF INQUIRY). Strasbourg, 25 March 2014, CDL-AD(2014)013 - § 7;

[5] იხ.: იქვე,§ 16;

[6] REPORT ON THE ROLE OF THE OPPOSITION IN A DEMOCRATIC PARLIAMENT, Strasbourg, 15 November 2010, CDL-AD(2010)025, § 117;

[7] იხ.: იქვე, § 119;

[8] იხ.: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.osce.org/files/f/documents/8/a/473505.pdf;

[9] იხ.: Rywin v. Poland, Montera v. Italy, Hoon v. the United Kingdom;

[10] იხ.: მათ შორის, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 16 დეკემბრის 2BvE 4/18 გადაწყვეტილება;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 21 აპრილის №3/2/1277 გადაწყვეტილება, II-1;

[12] იხ.: იქვე, II-2;

[13] იხ.: იქვე, II-3;

[14] იხ.: იქვე, II-4;

[15] იხ.: იქვე, II-7;

[16] იხ.: იქვე, II-14;

[17] იხ.: იქვე, II-15;

[18] AMICUS CURIAE BRIEF in the case of Rywin v. Poland (Applications Nos 6091/06, 4047/07, 4070/07) pending before THE EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS (ON PARLIAMENTARY COMMITTEES OF INQUIRY). Strasbourg, 25 March 2014, CDL-AD(2014)013 - § 7;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება, II-18;

[20]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/2/767,1272 გადაწყვეტილება, II-12;

[21] იხ.: იქვე, II-1;

[22] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება, II-18;

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/2/767,1272 გადაწყვეტილება, II-12.

[24] < https://web-api.parliament.ge/storage/files/shares/komisia/2003-2012/komisia_sagamodziebo.pdf >

[25] < https://info.parliament.ge/file/1/OpenFile/8100 >;

[26] < https://jam-news.net/ge/qartulma-ocnebam-sagamodziebo-komisia-sheqmna/ >;

[27] < https://info.parliament.ge/file/1/OpenFile/8061 >;

[28] < https://info.parliament.ge/file/1/OpenFile/8261 >;

[29] < https://web-api.parliament.ge/storage/files/shares/media-32/september/04.09.2025/dskvbolo21.10.pdf >;

[30] < https://web-api.parliament.ge/storage/files/shares/media-32/september/04.09.2025/dadgenileba%20-%20958-IVმს-XIმპ.pdf >;

[31] < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/445932/1/Shesavali_Sakonstitucio_Samartalshi_2016.pdf > გვ 313;

[32] ბლანკენაგელი ა., 2009 წლის 17 დეკემბერს ბერლინში საქართველოს სახელმწიფო და საზოგადოებრივი საკონსტიტუციო კომისიების წარმომადგენლებთან „საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციის რეფორმის" თემაზე გამართული მრგვალი მაგიდის შესახებ ანგარიში. წიგნში: ბაბეკი ვ., ფიში ს., რაიჰენბეჰერი ც., კონსტიტუციის გადასინჯვა - საქართველოს გზა ევროპისკენ, თბილისი, 2012, 281.

[33] შაიო ა,, ხელისუფლების თვითშეზღუდვა, კონსტიტუციონალიზმის შესავალი, მ. მაისურაძის თარგმანი, თ. ნინიძის რედაქტორობით, თბილისი, 2003, 179.

[34] Epping / Hillgruber | Grundgesetz: GG

[35] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/149115 >;

[36] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/387840 >;

[37] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/387841 >;

[38] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/387842 >;

[39] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/149115 >;

[40] < https://www.radiotavisupleba.ge/a/33136019.html >

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა