კახა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
| დოკუმენტის ტიპი | კონსტიტუციური სარჩელი |
| ნომერი | N1926 |
| კოლეგია/პლენუმი | I კოლეგია - გიორგი თევდორაშვილი, |
| ავტორ(ებ)ი | კახა წიქარიშვილი |
| თარიღი | 15 დეკემბერი 2025 |
თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი
1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი
1. შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ საქართველოს კანონი
2. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი
2. სასარჩელო მოთხოვნა
| სადავო ნორმა | კონსტიტუციის დებულება |
|---|---|
|
1) შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, რომლის თანახმადაც: შეკრებისა და მანიფესტაციის მონაწილეებს ეკრძალებათ ე) განზრახ შექმნან დაბრკოლებები ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის, მათ შორის, დაარღვიონ ამ კანონის 111 მუხლის მოთხოვნები; 2) შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ კანონის მე-111 მუხლის მე-4 პუნქტი, რომლის თანახმად: 4. დაუშვებელია ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა, თუ ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა. |
საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი 1. ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება. 2. კანონით შეიძლება დაწესდეს ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობა, თუ შეკრება ხალხის ან ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას იმართება. 3. ხელისუფლებას შეუძლია შეკრების შეწყვეტა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან კანონსაწინააღმდეგო ხასიათი მიიღო. |
|
3) ,,საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი” საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება /საქართველოს კანონის 1741 მუხლის მე-5 ნაწილი (2025 წლის 16 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) რომლის თანახმადაც: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა1“, „ა2“ და „ზ“ ქვეპუნქტებისა) და 111 მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით. 4) ,,საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი” საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება /საქართველოს კანონის 1741 მუხლის მე-5 ნაწილი რომლის თანახმადაც: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა1“, „ა2“ და „ზ“ ქვეპუნქტებისა) და 111 მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით. 5) ,,საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი” საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება /საქართველოს კანონის მუხლი 1741 მე-10 ნაწილი: 10. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2“, „გ“, „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 111 მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით. ამ კოდექსის 32-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სამართალდამრღვევს დაეკისრება ჯარიმა 5 000 ლარის ოდენობით, ხოლო თუ იმავე შემთხვევაში სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით. და ამავე ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ აუქმებს ამავე მუხლის წინა რედაქციის მე-5 პუნქტში გათვალისწინებული ქმედებისათვის პასუხისმგებლობას. |
მუხლი 9. ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობა 1. ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო. 2. დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი 1. ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება. 2. კანონით შეიძლება დაწესდეს ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობა, თუ შეკრება ხალხის ან ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას იმართება. 3. ხელისუფლებას შეუძლია შეკრების შეწყვეტა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან კანონსაწინააღმდეგო ხასიათი მიიღო. |
3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები
· საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი წინადადება - „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“;
· საქართველოს კონსტიტუციის 60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი - „საკონსტიტუციო სასამართლო ორგანული კანონით დადგენილი წესით:
ა) ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით.“ ;
· საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი - (საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს)
„საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“ ;
· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 311 მუხლები;
· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი - (საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ) „საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;”
4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით
წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი, ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 311 მუხლის მოთხოვნებს;
● სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:
კონკრეტულ შემთხვევასში მოსარჩელე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს, იდავოს კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარ საკითხებთან მიმართებით;
2025 წლის 6 თებერვალს ქ. თბილისის მერიას მივმართე განცხადებით, რომელშიც მითითებული იყო შემდეგი:
„შეკრებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონის მე-8 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად, მოგმართავთ განცხადებით (გაფრთხილებით) რომ ქალაქ თბილისში 2025 წლის 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 18, 19, 20 თებერვალს ყოველდღე 19:00-დან 24:00 -მდე რუსთაველის გამზირზე, ოპერიდან თავისუფლების მოდნამდე ჩატარდება შეკრება/მანიფესტაცია, რომელშიც მონაწილეობას მიიღებს 5000 -დან 100 000 მდე ადამიანი. ღონისძიება ჩატარდება ტრანსპორტის მოძრაობის ადგილას, რის გამოც უნდა იქნას უზრუნველყოფილი შესაბამის მონაკვეთზე საავტომობილო გზის ჩაკეტვა მოძრაობის ორივე მხარეს. რადგა კანონი ითხოვს ღონისძიების ფორმის მითითებას, ღონისძიება ჩატარდება დგომით/ჯდომით/სვლით“.
აღნიშნული განცხადების მიუხედავად, 2025 წლის 13 თებერვალს დავჯარიმდი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 1751 მუხლის მე-5 პუნქტით.
ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმში N 000 200 155 მითითებული იქნა შემდეგი: 2025 წლის 13 თებერვალს ქ. თბილისში პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიაზე მოქალაქე კახა წიქარიშვილი კეტავდა საავტომობილო გზის ზოლს მაშინ როდესაც არსებობდა შეკრება/მანიფესტაციის ფარგლებში საფეხმავლო ბილიკზე პროტესტის გამოხატვის შესაძლებლობა.
ჯარიმა დამეკისრა ისე, რომ არც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს და არც პოლიციას ჩემთვის არ ჰქონია არანაირი კომუნიკაცია შეკრება მანიფესტაციასთან დაკავშირებით, შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონის მე-10 და მე-13 მუხლების შესაბამისად. უფრო მეტიც გზის გადაკეტვა მოხდა თავად პოლიციის დასწრებით და მისი დახმარებით, გზის სავალ ნაწილზე არსებული ხალხის რაოდენობა იძლეოდა ვარაუდის შესაძლებლობას რომ გზის გადაკეტვა იყო სრულიად კანონიერი.
● სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;
● სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;
● სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით;
კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის;
5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება
არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვად მოიაზრებს იმ პირის ქმედებას, რომლის მიმართაც შეკრებაზე დამსწრე შესაბამისი პასუხისმგებელი ორგანოს მიერ არ გაჟღერებულა გაფრთხილება შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა არასაკმარისი რაოდენობის თაობაზე. ალტერნატივის სახით: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვად მოიაზრებს იმ პირის ქმედებას, რომლის მიმართაც შესაბამისი შეკრებაზე დამსწრე პასუხისმგებელი ორგანოს მიერ არ გაჟღერებულა გაფრთხილება შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა არასაკმარისი რაოდენობის შესახებ იმ ვითარებაში როდესაც ხელისუფლება კანონით დადგენილი წესით წინასწარ იყო ინფორმირებული გზის გადაკეტვის თაობაზე. შეკრებისა და მანიფესტაციის შესახებ კანონის მე-111 მუხლის მე-4 პუნქტის, ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვად მიიჩნევს ყველა იმ შემთხვევას, როდესაც გზის სავალი ნაწილის მიღმა დარჩენილია თუნდაც ერთი ცარიელი ადგილი, სადაც შეიძლება ფიზიკურად განთავსდეს შეკრება-მანიფესტაციის მონაწილე. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის:
ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კრძალავს ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის განზრახ დაბრკოლებების შექმნას განჭვრეტადი კრიტერიუმების/სტანდარტების იდენტიფიცირების გარეშე.
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადების:
ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კრძალავს გზის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვას, თუ ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა.
ალტერნატივის სახით: ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც კრძალავს გზის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვას, თუ ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა, ისე რომ არ მიუთითებს განჭვრეტად კრიტერიუმებს/სტანდარტებს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვა რა შემთხვევაში ჩაითვლება ხელოვნურ გადაკეტვად;
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის (2025 წლის 16 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) 174¹ მუხლის მე-5 პუნქტის ის ნაწილი, რომელიც „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის მოთხოვნის დარღვევისთვის განსაზღვრავს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით. აღნიშნული რედაქცია დღეისათვის მოქმედია გამომდინარე იქედან რომ დღესაც მიმდინარეობს სამართალწარმოება და ხორციელდება ამ ნორმით ადამიანების დაჯარიმება ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნური გადაკეტვის გამო. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მუხლი 1741 მე-10 ნაწილის ნორმატიული შინაარსი რომელიც უშვებს პასუხისმგებლობას ამავე მუხლის წინა რედაქციის მე-5 პუნქტის შესაბამისად.
1. პრობლემის არსი და საკანონმდებლო ნორმების ანალიზი
2024 წლის 13 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კანონი „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ“, რომლის მე-10 პუნქტის თანახმადაც, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა¹“ და „ა²“ ქვეპუნქტებისა) და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია – მის დაჯარიმებას 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.“ აღნიშნული ცვლილება ამოქმედდა გამოქვეყნებისთანავე – 2024 წლის 29 დეკემბერს.
აღსანიშნავია, რომ 2025 წლის 6 თებერვალს აღნიშნული ნორმა კვლავ შეიცვალა, მისი ნუმერაცია მე-4 ნაწილის ნაცვლად გახდა მე-5 და ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა¹“, „ა²“ და „ზ“ ქვეპუნქტებისა) და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით.“
2024 წლის 29 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილის სანქციად გათვალისწინებული იყო სამართალდამრღვევის დაჯარიმება 500 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით, ხოლო სამართალდამრღვევის ორგანიზატორობის შემთხვევაში – მისი დაჯარიმება 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით. შესაბამისად, კოდექსის 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილის ახალი რედაქციის მიხედვით, მნიშვნელოვნად არის გაზრდილი „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9, მე-11 და 11¹ მუხლებით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევასთან დაკავშირებული სანქციები.
„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტის თანახმად, შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეებს ეკრძალებათ განზრახ შექმნან დაბრკოლებები ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის, მათ შორის, დაარღვიონ ამ კანონის 11¹ მუხლის მოთხოვნები. ამავე კანონის 11¹ მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადება ადგენს, რომ დაუშვებელია ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა, თუ ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა. კანონის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილის მიერ ამ კანონის მე-11 მუხლის მოთხოვნათა ინდივიდუალურად დარღვევის შემთხვევაში მას დაეკისრება საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა. უკანასკნელ მუხლთან დაკავშირებით, ვგულისხმობთ შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილის მიერ ამ კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის ე. ქვეპუნქტის მოთხოვნათა ინდივიდუალურად დარღვევას.
სადავო ნორმების შემოღებისას შეესაბამის საკანონმდებლო ცვლილებების განნმარტებით ბარათში მითითებულია, რომ ,,სახელმწიფოსა და საზოგადოების სტაბილური და გამართული ფუნქციონირება მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სწორედ სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების გადაწყვეტილებების ეფექტიან აღსრულებაზე. მათმა შეუსრულებლობამ შეიძლება საზოგადოების ცხოვრების ნორმალური ფუნქციონირების შეფერხება ანდა მოშლა გამოიწვიოს.
რეალურად განმარტებით ბარათში არ არის დასაბუთებული რას ემსახურებოდა და რატომ იყო აუცილებელი სანქციის გაზრდა ათმაგი ოდენობითს .[1]
,,საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში” საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება /საქართველოს კანონში შეტანილი ბოლო ცვლილებებით, რომლიც განხორციელდა 2025 წლის ოქტომბერში, იმ ქმედებისთვის რომელიც 1741 მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად ითვალისწინებდა 5000 ლარიან ჯარიმას, შიცვალა და 1741 მუხლის მე-10 ნაწილით იგივე ქმედება ექვემდებარება ადმინისტრაციულ პატიმრობას. შესაბამისად ამ ნორმების დღევანდელი რედაქცია ითვალისწინებს უფრო მძიმე სანქციას, რის გამოც ძველ სამართალურთიერთობებზე, რომელიც წარმოიშვა ბოლო ცვლილებებმდე საერთო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებისას ასევე გამოყენებული იქნება აწ უკვე ძალადაკარგული ნორმის რედაქცია, რადგან ახალმა კანონმა არც გააუქმა და არც შეამსუბუქა მანმადე არსებული ქმედებისთის პასუხისმგებლობა. შესაბამისად ასევე ვასაჩივრებთ კანონის მოქმედი რედაქციის იმ ნორმატიული შინაარსს, რომელიც საერთო სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას გამოიყენოს ამჟამად ძალადაკარგული ნორმა და ის გაავრელოს ბოლო ცვლილებებამდე არსებულ შემთხვევებზე.
2025 წლის 16 ოქტომბრის ცვლილებიბის განმარტებითი ბარათში მიხედვით ირკვევა,[2] რომ სამართალდარღვევათა კოდექსის 1741 მუხლში, რომლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული სამართალდარღვევები გაიმიჯნა და დამოუკიდებელ ნორმად ჩამოყალიბდა.
ცვლილებების მიხედვით სამართალდარღვევათა კოდექსის 174 1 მუხლის მე-5 ნაწილის დისპოზიციით განსაზღვრული ქმედება ამავე მუხლის მე-10 ნაწილში ჩამოყალიბდა და დამოუკიდებლად განისაზღვრა პასუხისმგებლობა „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2“, „გ“ „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 111 მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევისათვის.
ამავდროულად, წარმოდგენილი ცვლილებით, სამართალდარღვევათა კოდექსის 1741 მუხლის მე-10 ნაწილით პირს პასუხისმგებლობა ეკისრება მათ შორის იმ ქმედებისთვის რომელიც მანამდე ამავე მუხლის მე-5 პუნქტით იყო გათვალისწინებული, კერძოდ გზის გადაკეტვასთან დაკავშირებით, შესაბამისად სადავო დებულებით, კერძოდ კოდექსის 1741 მუხლის მე-10 ნაწილით შეიქმნა სამართლებრივი მდგომარეობა, რომელიც სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას 5000 ლარიანი ჯარიმა გზის გადაკეტისთის დააკისროს პირებს 2025 წლის 16 ოქტომბრამდე წარმოშობილი სამართალურთიერთობებიდან გამომდინარე.
1. სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან მიმართებით
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურია სადავო ნორმები: კერძოდ ,,საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი” საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება /საქართველოს კანონის მუხლი 1741 მე-10 ნაწილი და ამავე ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ აუქმებს ამავე მუხლის წინა რედაქციის მე-5 პუნქტში გათვალისწინებული ქმედებისათვის პასუხისმგებლობას, ასევე ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის 2025 წლის 16 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით დადდგენილია, რომ ღირსების უფლების ერთ-ერთი პრაქტიკული გამოხატულება ადამიანის, როგორც თავისუფალი ინდივიდის და ძირითადი უფლებების მქონე სუბიექტად მიჩნევაში მდგომარეობს. „უფლება სამართალსუბიექტობაზე წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ღირსების უფლების განუყოფელ ელემენტს. აღნიშნული უფლების თანახმად, სახელმწიფოსთვის ადამიანი უნდა იყოს მთავარი ფასეულობა, კონსტიტუციური უფლებების სუბიექტი და არა მიზნის მიღწევის საშუალება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-10).[3]გასათვალისწინებელია ისიც, რომ „საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ამა თუ იმ უფლების მზღუდავი საკანონდებლო რეგულირება ავტომატურად არ იწვევს სამართალსუბიექტობაზე უფლების დარღვევას. საკონსტიტუციო სასამართლო, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლების მზღუდავი რეგულირების შინაარსის, მიზნის და შეზღუდვის ინტენსივობის გათვალისწინებით ადგენს გასაჩივრებული ნორმის (ნორმების) შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებასთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-11).
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი კრძალავს არაჰუმანური და ღირსების შემლახველ მოპყრობასა და სასჯელის გამოყენებას, მიუხედავად იმისა თუ რამდენად მნიშვნელოვანი სიკეთის დასაცავად ხორციელდება იგი. შესაბამისად, სახელმწიფოს ხელში არსებული იძულების ღონისძიებები დამოუკიდებლად ექვემდებარება კონსტიტუციის ხსენებულ დებულებასთან შესაბამისობის შემოწმებას. ზოგადად, ადამიანების მიმართ სასჯელის ან/და იძულების ღონისძიების გამოყენებს ბუნებრივად მოჰყვება მათთვის გარკვეული დისკომფორტის შექმნა. ამდენად, სახელმწიფოს გააჩნია ლეგიტიმური შესაძლებლობა გამოიყენოს უფლების მზღუდავი იძულების ღონისძიება, თუმცა ხსენებული შესაძლებლობა არ არის უსაზღვრო. გარკვეულ შემთხვევებში სახელმწოფოს მოპყრობა არაჰუმანურ ან/დ ღირსების შემლახველ ხარისხს აღწევს და შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მოთხოვნებს არღვევს.
თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია. ღირსება არის თითოეული ადამიანის თვითმყოფადობის საფუძველი და თანაბარი გარანტია, იყოს სხვებისგან განსხვავებული საკუთარ უნარებზე, შესაძლებლობებზე, გემოვნებაზე, განვითარების გზის ინდივიდუალურ არჩევანზე დამოკიდებულებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლი ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის აღიარებით სწორედ ასეთი წესრიგის გარანტირებას ემსახურება, რაზეც არაერთხელ მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ. „...კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება...” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-30).[4]
შედეგად, ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპი ყველა ფუნდამენტური უფლების - ადამიანის თავისუფლების საფუძველია, ისევე როგორც უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობა და მათი ეფექტური დაცვა ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობის უშუალო გარანტიაა. “ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”). “ღირსება ... არ შეიძლება იქნეს განხილული, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები... ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31). „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრეს იმპერატივს, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში…...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე“, II-43).
ადამიანის ღირსებასა და ფუნდამენტურ უფლებებს შორის ასეთ მჭიდრო ურთიერთკავშირზე საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით მიუთითა ცალკეული კონსტიტუციური უფლებების განმარტებისას (2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4; 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).
ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და დაცვას უზრუნველყოფს კონსტიტუციის ღირებულებათა სისტემა: `ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები წარმოადგენენ ადამიანის ღირსების დაცვის სამართლებრივ გარანტიას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3), კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების რეალიზაციისა და გამოყენების პრაქტიკული შედეგები კი დაკავშირებულია შემდეგი მოლოდინების დაკმაყოფილებასთან: ეს პრინციპები „ ... მოითხოვს, რომ ქვეყნის სამართალი უზრუნველყოფდეს ადამიანის ძირითადი უფლება-თავისუფლებების სრული მოცულობით აღიარებასა და მათი დაცვის ყველა საჭირო გარანტიის შექმნას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).
კონსტიტუციის მიზნებისთვის ღირსების დაცვა გულისხმობს სოციალურ მოთხოვნილებას ადამიანის პატივისცემაზე. ეს არის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი კონსტიტუციური უფლებები. ამასთან, სახელმწიფო საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს.
ამ თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი, ისევე, როგორც სხვა უფლებებისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აღიარებული უფლებისთვისაც წარმოადგენს საფუძველს, რომლის დარღვევა გარდაუვლად იწვევს ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპის ხელყოფას.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება“.
საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა ადამიანებს აბსოლუტურად იცავს ამავე ნორმით აკრძალული ქმედებებისგან. ანუ, კონსტიტუციური აკრძალვა ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და სასჯელის გამოყენების თაობაზე ადამიანების აბსოლუტური უფლებებია, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ჩარევას. ნიშანდობლივია, რომ ეს აკრძალვა ვრცელდება ომის და საგანგებო მდგომარეობის დროსაც. შესაბამისად, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება და სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება. კონსტიტუციამ პოტენციური კონფლიქტი მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სიკეთესა და კონსტიტუციით დასაცავ ნებისმიერ სხვა ღირებულ ინტერესს შორის, რომლის დაცვის მუდმივი ვალდებულებაც ქვეყნის ხელისუფლებას აქვს, იმთავითვე და უპირობოდ გადაწყვიტა ადამიანის ღირსების სასარგებლოდ. ცხადია, ხელისუფლება არ თავისუფლდება კონსტიტუციური ვალდებულებისგან, დაიცვას მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესები, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნები (სახელმწიფო უსაფრთხოება, ტერიტორიული მთლიანობა, სხვათა უფლებები, სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება და სხვა), თუმცა ვერც ერთი ამ სიკეთის დაცვა ვერ გაამართლებს ადამიანის წამებას, არაჰუმანურ და სასტიკ მოპყრობას, პატივისა და ღირსების შემლახველ ქმედებას ან სასჯელს.
დემოკრატიულ საზოგადოებაში, რომლის საფუძველი და მიზანი თავისუფალი ადამიანია, შეუძლებელია არსებობდეს ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, ღირსების შემლახველი მოპყრობის მოთხოვნილება, საჭიროება და, მით უფრო, კონსტიტუციური გამართლება. დემოკრატიას ვერ შექმნის, ვერ დაიცავს და ვერ უზრუნველყოფს ისეთი ხელისუფლება და სამართალი, რომელიც ადამიანის წამებას, არაადამიანურ, ღირსების და პატივის შემლახველ მოპყრობას და სასჯელს დასაშვებად მიიჩნევს დემოკრატიისვე ინტერესებში, რადგან შეუძლებელია დემოკრატიისა და ღირსების შელახვის ურთიერთთავსებადობა. დემოკრატიის იდეა თავისუფალ და, შედეგად, ღირსებადაცულ ადამიანს, საზოგადოებას ეფუძნება და ემსახურება. ამიტომ საფუძველშივე მცდარი და ცინიკურია იმის დაშვება, რომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება მიიღწევა ადამიანის წამებით, არაჰუმანური მოპყრობით, სასტიკი და ღირსების შემლახველი სასჯელებით.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალულია: ა)წამება; ბ)არაჰუმანური, სასტიკი მოპყრობა და სასჯელი; გ) პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი.
ზოგადად, როგორც არაჰუმანური, სასტიკი, ისე პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი არის ადამიანზე განზრახ ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, მორალური ზემოქმედება, იძულება, რაც, შედეგად, ადამიანს აყენებს განსაცდელს, სტრესს, სატანჯველს. ამასთან, ადამიანზე ასეთი წნეხი, იძულება, ზემოქმედება როგორც თვისობრივად, ისე ხანგრძლივობით ინტენსივობის გარკვეულ ხარისხს, მაღალ დონეს უნდა აღწევდეს. რთულია და ყოველთვის არ არის შესაძლებელი ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს არაადამიანური, სასტიკი მოპყრობა და სასჯელი ადამიანის პატივისა და ღირსების შემლახველი, დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელისგან, რადგან უმეტეს შემთხვევაში, შეუძლებელია ადამიანის მიმართ სასტიკმა და არაადამიანურმა მოპყრობამ არ გამოიწვიოს მისი დამცირება. იმავდროულად, მოპყრობა ან სასჯელი ჩაითვლება დამამცირებლად, თუ ის გამოიხატება ადამიანის ნების და სინდისის საწინააღმდეგო მოქმედების ჩადენის იძულებაში. ამასთან, სასჯელის დამამცირებლად მიჩნევისთვის, ადამიანზე ზემოქმედების (ფსიქოლოგიური, მორალური), მისი შეზღუდვის და იძულების ფარგლები უნდა სცდებოდეს იმ ბუნებრივ ზღვარს, რომელიც თავისთავად თანმდევი და თანაარსია კონკრეტული სასჯელისა (რომელიც პირს შეფარდებული აქვს). დამამცირებელია მოპყრობა, რომელიც მსხვერპლში აღძრავს შიშს, ძლიერ ტანჯვას და დამცირებას, რომელიც შეურაცხყოფს მსხვერპლს. ამ დროს მხედველობაშია მისაღები, რამდენად არის ქმედების მიზანი პირის დამცირება და შეურაცხყოფა, ამასთან, საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით, რამდენად სერიოზულ გავლენას ახდენს აღნიშნული ქმედება მსხვერპლის პიროვნებაზე.
მაშასადამე, აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებს, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათს და სიმძიმეს, არა მარტო აქვთ მიმართება სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპრობისა და სასჯელის კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევენ კიდეც ამ კონსტიტუციურ დანაწესს.
მოემულ შემთხვევაში შეკრების და მანიფესტაციის უფლებით სარგებლობისას გზის გადაკეტვისთვის დაწესებული 5000 ლარიანი ჯარიმა მისი ინტენსივობის გათვალისწინებით უტოლდება სისხლის სამართლებრივ სანქციას და რეალურად ამ ოდენობის სახდელის მიაზანს წარმოადგენს პრევენციულად მოახდინოს გავლენა უფლების სუბიექტზე რათა მან არ გამოხატოს მისი პროტესტი გზის სავალ ნაწილზე, ამგვარად აღნნიშნული მოპყრობის შედეგად სახელმწიფოს მიზანია ინდივიდის იმგვარი სანქირება, რომ მას წაართვას ყველა შესსაძლებლობა ეკონომიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობისა და ამით სხვა პირებზეც მოახდინოს შესაბმისი გავლენა მსუსხავი ეფექტის გამოყენებით. ამ შემთხვევაში სახელმწიფო უფლების სუბიექტს განიხილავს და მას აქევს საკუთარი მიზნის მიღწევის საშუალებად და რეალურად შიშველ ობიექტად. შესაბამისად ამგვარი მოპყრობა არის არაკოსტიტუიური და მას ვერანაირი კონსტიტუციური გამართლება ვერ ექნება. კონკრეტულ შემთხვევაში სწორედ ეს მაღალი ინტენსივობა ქმნის ღირსების ძირითად უფლებაში ჩცარევის მოცცემულებას, ვინაიდან ამ შემთხვევაში რეალურად ხდება აშკარად არაპროპორიული სასჯელის გამოყენება, იმ პირობებში, როდესაც საქართველოში მინიმალური ხელფასი 40 ლარია. (საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 04 ივნისის N351 ბრძანების ,,მინიმალური ხელფასის ოდენობის შესახებ”[5], 2006 წლის 26 დეკემბერს ბრძანებულებთ №767 „მინიმალური ხელფასის ოდენობის შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 4 ივნისის №351 ბრძანებულებაში ცვლილების შეტანის თაობაზე[6]), შესაბამისად აღნიშნულ შემთხვევაში საჯარიმო სანქცია უთანაბრდება მინიმალური ხელფასისი ას ოცცცდახუთმაგ ოდენობას და ამავდროულად კანონნმდებელი არ განსაზღვრავს მისი ქვედა ზღვარს, ხოლო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში 110 ჯერ არის გამოყენნებული სანქციის განსასაზღვრად მინიმალური ხელფასის ოდენობა და როგორ წესი როდესაც სანქცციის ქვედა ზღვარი განსაზღვრული არ არის სახდელის სახით გათვალისწინებულია მხოლოდ რამდენიმე ერთეული ოდენობით, ხოლო სხვა შემთხვევებში ყველა ჯერზე განსაზღვრულია სსანქცციის მიმალური და მაქსიმალური ოდენობები.
გარდა ამისა 2025 წლის 16 ოქტომბერს სისხლის სამართლის კოდექსში და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში შევიდა ცვლილებები, რომლებიც გზის სავალი ნაწილის ხელოვნური გადაკეტვის გამო ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ პატიმრობას და განმეორებით შემთხვევაში ერთ წლამდე თავისუფლების აღკვეთას. აღნიშნულის მიზანი რეალურად არის ინდივიდზე ზეგავლენა და დაშინება, ხოლო ადამიანი ამ შემთხვევაში წარმოადგენს მიზნის მიღწევის საშუალებას, რათა სხვა ადამაინებს პრევენციულად ჰქონდეთ განცდა, რომ თუ გზის საავალ ნაწილს დაიკავებენ მათ დაეკისრებათ საპატიმრო სახდელი და შემდგომ განმეორებით სასჯელი, თავისუფლების აღკვეთის სახით.
საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა რომ დამამცირებელ სასჯელებში მოიაზრება არა მხოლოდ ის სასჯელები, რომლებიც თავისი ბუნებით ადამიანის ღირსებას ლახავენ, არამედ "აშკარად არაპროპორციული სასჯელებიც, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათსა და სიმძიმეს". (პარ. 25).
იმ საკითხზე მსჯელობისას არის თუ არა სასჯელი ღირსების შემლახავი, სასამართლომ მიუთითა შემდეგი:
„იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული“. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასება ეფუძნება შემდეგ გარემოებებს: 1) მოწმდება აშკარა არაპროპორციულობა დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელს შორის - კანონმდებლობით ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაკისრებული სასჯელი გონივრულ და პროპორციულ დამოკიდებულებაში უნდა იყოს კონკრეტული დანაშაულით გამოწვევად ზიანთან, რომელიც ადგება/შეიძლება მიადგეს პირებს/საზოგადოებას. სასჯელი ჩაითვლება აშკარად არაპროპორციულად და არაადამიანურ, სასტიკ სასჯელად, თუ მისი ხანგრძლივობა მკვეთრად, უხეშად დისპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან, გამოწვევად საფრთხეებთან. 2) კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება. მაშასადამე, ერთი მხრივ, ზოგადად, ამა თუ იმ დანაშაულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით. ამასთან, მოსამართლის დისკრეციის ფარგლები ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს როგორც ერთგვაროვანი ურთიერთობების მიმართ ერთნაირი მიდგომა, ისე მოსამართლის დისკრეციის მიზნობრივი გამოყენება - გამოირიცხოს დისკრეციაზე დაყრდნობით მხოლოდ სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების რისკები. (პარ. 38)".
საქმეზე „თეიმურაზ ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 28 თებერვლის №1/3/1646 განჩინება საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა შემდეგი: სისხლის, ადმინისტრაციული სამართლისა თუ სხვა სფეროს მომწესრიგებელი კანონებით გათვალისწინებული ღონისძიება სასჯელად უნდა შეფასდეს იმ შემთხვევაში, თუ იგი მიმართულია პირის დასჯისა და სასჯელის სხვა მიზნების (მაგ., დანაშაულის პრევენცია, დამნაშავის რესოციალიზაცია და ა. შ.) მიღწევისაკენ. ღონისძიება, რომელიც, მართალია, არის სახელმწიფოს რეაქცია მართლსაწინააღმდეგო ქმედებაზე, თუმცა არ აქვს სასჯელის ბუნება და მიმართულია რაიმე სხვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ, არ შეიძლება შეფასებულ იქნეს როგორც სასჯელი.
სისხლის სამართლის კოდექსის 39 (1) მუხლით, სასჯელის მიზნებია:
1. სასჯელის მიზანია სამართლიანობის აღდგენა, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და დამნაშავის რესოციალიზაცია.
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 23 (1) მუხლით.
ადმინისტრაციული სახდელი წარმოადგენს პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით.
ანუ პრევენციაც და სამართალდამრღვევის გამოსწორებაც არის როგორც სისხლის სამართლებრივი სასჯელის ასევე ადმინისტრაციული სახდელის მიზანი.
შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ სადაო ნორმებით გათვალისწინებული სანქცია: 5000 ლარიანი ჯარიმა გათვალისწინებულია სასჯელის დეფინიციაში.
იმისთვის რათა გამოვიყენოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთაღნიშნული კრიტერიუმები უნდა ვიმსჯელოთ 1. ქმედებით გამოწვეულ ზიანზე, 2. სანქციის სიმძიმეზე და 3. ასევე იმაზე თუ რამდენად იძლევა კანონმდებლობა სანქციის ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობას.
როდესაც ვაფასებთ ქმედების სიმძიმეს, გზის სავალი ნაწილით ხელოვნურად გადაკეტვის სოციალური ზიანი შეიძლება ხარისხობრივად სრულიად სხვადასხვა იყოს იმის მიხედვით თუ სად, როდის, რა ხანგრძლივობით და რა ფორმით მოხდა გადაკეტვა.
კერძოდ გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა შეიძლება მოხდეს იმ დროს ან იმ ადგილას სადაც ტრანსპორტის მოძრაობის ინტენსივობა ძალიან დაბალია, მაგალითად რეგიონში ან შუაღამის 3 საათზე, ან 5 წუთიანი ხანგრძვლივობით, და მეორეს მხრივ შეიძლება მოხდეს ტრანსპორტის მაღალი ინტენსივობით მოძრაობისას ან უფრო მეტი ხანგრძლივობით.
ასევე გათვალისწინებული უნდა იყოს ის მიზანი თუ რისთვის ხდება გზის გადაკეტვა. აღსანიშნავია ის, რომ როგორც როგორც კონსტიტუცია, ასევე კანონმდებლობა უშვებს გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვის შესაძლებლობას შეკრება/გამოხატვის თავისუფლების განხორციელების მიზნით. შესაბამისად, შეკრების თავისუფლების განხორციელების დროს გზის გადაკეტვა ხდება არა კრიმინალური მიზნებით, არამედ უკავშირდება სოციალურ პროტესტს და მიზნად ისახავს საზოგადოების ყურადღების მიქცევას.
აღნიშნულს ხაზს უსვამს შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონის მე-3 მუხლი, რომელიც ამბობს რომ ამ კანონის მიზნებისათვის :ა) „შეკრება“ არის მოქალაქეთა ჯგუფის შეკრება ჭერქვეშ ან გარეთ, მიტინგი საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით; „მანიფესტაცია“ არის მოქალაქეთა დემონსტრაცია, მასობრივი საჯარო გამოსვლა, ქუჩაში მსვლელობა სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით, ან მსვლელობა პლაკატების, ლოზუნგების, ტრანსპარანტების და სხვა სახვითი საშუალებების გამოყენებით;
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 125 მუხლის 61 პუნქტის თანახმად:
61. ქალაქში ან სხვა დასახლებულ პუნქტში სატრანსპორტო საშუალებებით ორგანიზებულად გზის გადაკეტვა ან ჯგუფურ მოძრაობაში მონაწილეობა, როდესაც გზის სავალი ნაწილი სრულად არის დაკავებული, გამოიწვევს დაჯარიმებას 1 000 ლარის ოდენობით და სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლების 1 წლის ვადით შეჩერებას.
შედეგად ვიღებთ ისეთ აბსურდულ სიტუაციას, რომ კონსტიტუციური უფლების განხორციელების მიზნით გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა ისჯება ხუთჯერ მეტი ჯარიმით ვიდრე ნებისმიერი სხვა, თუნდაც პირადი მიზნებით გზის ჩაკეტვა სატრანსპორტო საშუალების გამოყენებით.
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 33-ე მუხლის თანახმად, სახდელის დადებისას მხედველობაში მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი.
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-5 პუნქტი არანაირი ინდივიდუალიზაციის საშუალებას არ იძლევა, განსაზღვრულია მხოლოდ 2 სახის სანქცია - ან 5000 ლარიანი ჯარიმა ან 15 დღიანი პატიმრობა.
რაც შეეხება სანქციის სიმკაცრეს, მხედველობაშია მისაღები ის, უნდა გავითვალისწინოთ 5000 ლარიანი ჯარიმა რა სახის ფინანსურ ტვირთს წარმოადგენს საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობისთვის.
საქართველოში საარსებო შემწეობას 466 506 ადამიანი იღებს[7], ხოლო დაქირავებით დასაქმებულთა საშუალო ნომინალური ხელფასი არის 2170 ლარი.[8]
სანქციის სიმძიმის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია მისი შედარება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში გათვალისწინებულ სხვა დარღვევებთან.
შედარებისთვის, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი წყლის ობიექტის თვითნებური დაკავება – იწვევს დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით (მუხ. 48),
წყლის ობიექტების დაბინძურება, დანაგვიანება, წყლის ობიექტებში ნარჩენებისა და სხვაგვარი ნაყარის ჩაყრა, – იწვევს დაჯარიმებას ორასიდან სამას ლარამდე (მუხ. 58)
სატრანსპორტო საშუალების მართვა პირის მიერ, რომელსაც არ აქვს სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლება იწვევს პირის დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით.
მატარებლის თვითნებური გაჩერება იწვევს პირის დაჯარიმებას 40 ლარის ოდენობით (მუხ. 107)
საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ N1/4/592 (2015 წლის 24 ოქტომბერი) სასამართლომ ასევე მიუთითა შემდეგი:
" სახელმწიფომ არ შეიძლება პირი დასაჯოს მხოლოდ იმის გამო, რომ სხვამ არ ჩაიდინოს იგივე ქმედება. არ შეიძლება პირის დასჯის მიზანი იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სხვა პირების „დაშინება“, გაფრთხილება და ამ გზით სხვების მიერ იგივე დანაშულის ჩადენის რისკების მინიმალიზება. ანუ მხოლოდ ზოგადი პრევენცია ვერ იქნება საკმარისი და თვითკმარი პირის მიმართ ნებისმიერი სასჯელის გამოყენებისთვის, რადგან ასეთი მიდგომით ადამიანი გადაიქცევა სახელმწიფოს ხელში საზოგადოების „დაშინების იარაღად“, იძულების ღონისძიების გამოყენების მუქარის შიშველ ობიექტად, რაც გამორიცხულია და დაუშვებელი სამართლებრივ სახელმწიფოში".
მიგვაჩნია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლში განსაზღვრული სანქციები მიზნად ისახავს სწორედ ადამიანების დაშინებას რომ მათ არ განახორციელონ შეკრების კონსტიტუციური უფლება. სწორედ ამას მოწმობს აღნიშნული სახდელების გამოყენების პრაქტიკა. იმის მხედველობაში მიღებით, რომ 2024 წლის ნოემბრის თვიდან მოყოლებული საპროტესტო აქციებში მონაწილეობდა ასეულობით ათასი ადამიანი ადმინისტრაციულ სახდელებს იყენებენ შერჩევით იმ პირთა მიმართ, რომლებიც განგრძობითად მონაწილეობენ საპროტესტო აქციებში, ასევე ცნობილი ადამიანების მიმართ, რათა ფართო საზოგადოებამდე მიტანილი იქნას მესიჯი რომ პროტესტში მონაწილეობა დასჯადია.
4 .სადავო ნორმები კონსტიტუციის 21-ე მუხლის ჭრილში
საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული უფლება, შეკრების თავისუფლება, დემოკრატიული, სამართლის უზენაესობითა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებით მართული საზოგადოების ერთ-ერთ მთავარ საფუძველს წარმოადგენს. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს: „... შეკრების თავისუფლების ეფექტიანი რეალიზება ფუნდამენტური მნიშვნელობის მატარებელია დემოკრატიული საზოგადოების ფორმირებისა და სიცოცხლისუნარიანობისათვის, რამდენადაც ეს არის ინსტრუმენტული უფლება, რომელიც ამ უფლებით მოსარგებლე პირს (მისი პოლიტიკური, სოციალური, არტისტული, რელიგიური და ა.შ.) გრძნობებისა და შეხედულებების საჯაროდ გამოხატვის შესაძლებლობას აძლევს. იმავდროულად, ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს.”[9]
შეკრების თავისუფლება განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა ქართულ კონტექსტში, როგორც ისტორიული, ისე თანამედროვე თვალსაზრისით, რამდენადაც ამ უფლების რეალიზებით ხდებოდა იმ უმნიშვნელოვანესი ღირებულებების დაცვა, რომლებიც თვითმყოფადობისა თუ სახელმწიფოებრიობის შენარჩუნებასა თუ განმტკიცებას უზრუნველყოფდა. საკონსტიტუციო სასამართლო სწორედ ამაზე ამახვილებს ყურადღებას, როდესაც ამბობს: „საქართველოს ისტორიული გამოცდილება ცხადყოფს, რომ, საზოგადოდ, შეკრებისა და მანიფესტაციების უფლება ქართული საზოგადოებისთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობისაა. ათწლეულების მანძილზე სწორედ საჯარო შეკრება წარმოადგენდა სახელმწიფოებრივი ინტერესების დაცვის, საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების, პროტესტის გამოხატვის, იდეების, ღირებულებების გარშემო გაერთიანებისა თუ ბრძოლის ეფექტიან და ძალზე ხშირად გამოყენებულ საშუალებას.“[10]
შეკრების თავისუფლების მნიშვნელობას ასევე ხაზს უსვამს სისხლის სამართლის კოდექსის 161-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილის თანახმად, „შეკრების ან მანიფესტაციის მოწყობის ან/და მასში მონაწილეობის უფლების განხორციელებისათვის უკანონოდ ხელის შეშლა ძალადობით, ძალადობის მუქარით ან სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, – ისჯება ჯარიმით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ერთ წლამდე ან/და თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანობის უფლების ჩამორთმევით ვადით სამ წლამდე.“
შეკრებისა და მანიფესტაციის გაუმართლებელი შეზღუდვა არა მხოლოდ იმ კონკრეტული საჭიროებისა თუ მასზე საჯარო კომუნიკაციის დათრგუნვას იწვევს, რომლის გამოც შეკრება ან მანიფესტაცია იმართება, არამედ გავლენას ახდენს საზოგადოებაში მიმდინარე სოციალურ, კულტურულ, ეკონომიკურ, პოლიტიკურ პროცესებზე: „შეკრება ან მანიფესტაცია, ჯანსაღი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი პროცესის შემადგენელი ნაწილი, მის ერთ-ერთ მახასიათებელია.“[11]
შეკრების თავისუფლების უფლების რეალიზება არ არის აბსოლუტური ხასიათის და იგი ხშირად წინააღმდეგობაში მოდის სხვათა უფლებებთან ან საზოგადოების ინტერესებთან, როგორიცაა, მაგალითად, საზოგადოებრივი წესრიგი და უსაფრთხოება. საგზაო მოძრაობის შეფერხებით, შესაძლოა, შეიზღუდოს სხვათა უფლება თავისუფალ მიმოსვლაზე, პროფესიული საქმიანობის განხორციელებაზე და ასეთი უთანხმოების შემთხვევაში სახელმწიფო უფლებამოსილია, ჩაერიოს უფლების განხორციელებაში, თუმცა ჩარევა უნდა იყოს გონივრული და მიზნის პროპორციული.[12] როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს: „იმის გათვალისწინებით, რომ ბუნებრივად არსებობს რისკი, ხელისუფლებამ შეკრების თავისუფლება შეზღუდოს, რათა თავიდან აირიდოს არაპოპულარული აზრის, კრიტიკის საჯაროდ გაჟღერება, დათრგუნოს მისი მოწინააღმდეგეებისა თუ უმცირესობების ხმა, აუცილებელია უფლების მზღუდავი ნებისმიერი რეგულირების მკაცრი კონსტიტუციური კონტროლი. სხვა უფლებების მსგავსად, შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების ძირითადი უფლების შეზღუდვა მარტოოდენ თანაზომიერების პრინციპის განუხრელი დაცვითაა შესაძლებელი.“[13]
ერთის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი ამბობს, რომ შეიძლება კანონით შეიძლება დაწესდეს ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობა, თუ შეკრება ხალხის ან ტრანსპორტის სამოძრაო ადგილას იმართება.
საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი არაფერს არ ამბობს შეკრებისა და მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობის თაობაზე. შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ საქართველოს კანონის კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც გზის ჩაკეტვა შეიძლება მხოლოდ მაშინ, თუ შეკრების მონაწილეები გზის პირას აღარ ეტევიან ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის არსს. შესაძლოა დავუშვათ ისეთი შემთხვევა როდესაც შეიკრიბა მილიონი ადამიანი რომელსაც სურს პროტესტი გამოხატოს გზის სავალი ნაწილის ჩაკეტვით. თუ გზა გაშლილ მინდორში გადის მაშინ ისინი ვერასდროს ვერ შეძლებენ გზის ჩაკეტვას, ვინაიდან გაშლილ მინდორში ეტევა მილიონი ადამიანი.
მეორე მხრივ, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადება იძლევა სხვადასხვანაირი წაკითხვის შესაძლებლობას, ხოლო იმ განმარტების შინაარსი, რომელსაც ბოლო თვეებში შსს და საერთო სასამართლო იძლევა, აცდენილია ნორმის კონსტიტუციური შინაარსისგან, იგი არ წარმოადგენს ნორმის ავთენტურ ნორმატიული შინაარსს. საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით ამბობს: „საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა.“[14]
კანონის ნორმაში გამოყენებული სიტყვები „ხელოვნური“ და „თუ ამას არ მოითხოვს ... რაოდენობა“ წარმოადგენს წმინდა შეფასებით და არა დესკრიფციულ, ობიექტურად დათვლად კატეგორიებს. ამდენად, შესაძლებელია აღნიშნული სიტყვების ძალზე ფართო ინტერპრეტაცია, რომელიც სამართალაღმასრულებლისა თუ სამართალშემფარდებლის მიერ ნორმის ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას ზრდის.
დავეთანხმებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მსჯელობას, რომ მე-11 მუხლის კონტექსტში კანონების აბსოლუტური სიზუსტით ფორმულირების მიღწევა შეუძლებელია, განსაკუთრებით კი ისეთ სფეროებში, სადაც სიტუაცია საზოგადოებაში გაბატონებული შეხედულებების მიხედვით იცვლება.[15] ამავე შინაარსს იმეორებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო: „ზოგადად, კანონმდებელს მოეთხოვება, რაც შეიძლება კონკრეტულად და ცხადად მოახდინოს ნებისმიერი უფლების შეზღუდვის რეგლამენტაცია, თუმცა ეს, რა თქმა უნდა, არ გამორიცხავს ზოგადი ნორმების არსებობის საჭიროებას. ადამიანთა ყოფა-ცხოვრების დინამიკურმა ხასიათმა შეიძლება განაპირობოს ახალი, წინასწარ განუჭვრეტადი საფრთხის წარმოშობა ან გააქროს გარკვეული რისკები, რომლებიც წარსულში არსებობდა.“[16]
კანონი გარდაუვლადაა ისეთი ტერმინებით ფორმულირებული, რომლებიც მეტ-ნაკლებად ბუნდოვანია და რომელთა ინტერპრეტაციასა და გამოყენებას მათი პრაქტიკული განხორციელება განსაზღვრავს.[17] ამ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღების ფუნქცია, რომელიც ეროვნულ სასამართლოებს აკისრიათ, ინტერპრეტაციის კუთხით არსებული ნებისმიერი ეჭვის გაფანტვასაც ითვალისწინებს.[18]
ამდენად, უნდა შეფასდეს, ფანტავს თუ არა ნებისმიერ ეჭვს საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილებები, ანუ მათ მიერ შემოთავაზებული ნორმატიული შინაარსი რამდენადაა ნორმის ავთენტური, კონსტიტუციური შინაარსის გამამყარებელი და ხომ არ იწვევს იგი უფრო მეტ ბუნდოვანებასა და გაუგებრობას.
როგორც ევროპული სასამართლო შენიშნავს: „სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, ნორმა ვერ მიიჩნევა „კანონად“, თუკი ის არ არის ფორმულირებული საკმარისი სიზუსტით, რათა შესაძლებლობა მისცეს მოქალაქეს, საჭიროების შემთხვევაში სათანადო კონსულტაციის საფუძველზე, მოცემულ გარემოებებში გონივრული ხარისხით განჭვრიტოს შედეგები, რაც შესაძლოა მოჰყვეს მოცემულ ქმედებას.“[19] „სასამართლო კიდევ ერთხელ აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-11 მუხლში გამოთქმული „კანონით გათვალისწინებული“ არა მხოლოდ იმას მოითხოვს, რომ სადავო ზომას გარკვეული საფუძველი ჰქონდეს შიდა კანონმდებლობაში, არამედ მიუთითებს შესაბამისი კანონის ხარისხზეც.“[20]
მოქალაქეებს ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევებად ცნობენ იმ ფაქტის მიუხედავად, რომ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვის ადგილას, ანუ რუსთაველის გამზიზრზე, იმყოფება პოლიცია (რომელიც წინასწარ გაფრთხილებულია ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოში შეტანილი განცხადებით ან მათთვის მინიმუმ წინა დღითაა ცნობილი აქციის გამართვის შესახებ, რამდენადაც აღნიშნული ინფორმაცია ბევრ პლატფორმაზე ქვეყნდება, როგორც სატელევიზიო თუ ბეჭდურ სივრცეში, ისე სოციალურ ქსელებში), რომელიც არ ახორციელებს გაფრთხილებას აქციის მონაწილეების მიმართ, რომ მათი რაოდენობა არ არის საკმარისი ტრანსპორტის სავალი ნაწილის დაკავებისთვის.
მართალია, უმეტეს შემთხვევებში შეკრების გამართვის ადგილი იყო რუსთაველის გამზირი, რომელიც კონკრეტული ლოკაციაა და, ზოგადად, შეკრების თავისუფლებაზე მსჯელობა ვერ დაუკავშირდება კონკრეტულ ადგილს, თუმცა ნორმის განმარტების არაკონსტიტუციურობაზე ერთეული შემთხვევის მოყვანაც კი საკმარისია, რამდენადაც ნორმა არ გამორიცხავს აღნიშნულ ინტერპრეტაციას და ვერ უზრუნველყოფს თუნდაც ამ ლოკაციაზე მისი განხორციელების კონსტიტუციური სტანდარტის დაკმაყოფილებას.
საკონსტიტუციო სასამართლომ „... უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის კი იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა.“[21] შეფასებისთვის განმსაზღვრელია, თუ როგორ ხდება ნორმის გამოყენება: „არაერთ კანონში გვხვდება მეტნაკლები ხარისხით არამკაფიო ფორმულირებები, რომელთა განმარტება და გამოყენება ხშირად პრაქტიკაზეა დამოკიდებული. ამიტომ, ბუნებრივია, ნორმის ბუნდოვანებისას, მისი კონსტიტუციურობის გარკვევისთვის, დიდი მნიშვნელობა აქვს ნორმის გამოყენების პრაქტიკას“.[22]
რუსთაველის გამზირს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ქვეყნის ისტორიული წარსულიდან გამომდინარეც აქვს. იგი ასრულებს „საკრალური ადგილის“ როლს, სადაც მრავალი ათწლეულის განმავლობაში იკრიბებიან მოქალაქეები, გამოხატავენ პროტესტს, უზიარებენ აზრებს, სახავენ გეგმებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობით: „შეკრების/მანიფესტაციის მიზნების რეალიზება ზოგჯერ იმაზეა დამოკიდებული, თუ ტერიტორიულად რამდენად ახლოსაა ის პროტესტის ადრესატთან, რამდენად მოსახერხებელია იმ კონკრეტულ ადგილზე ადამიანთა შეკრება ანდა რამდენად დიდი რეზონანსის გამოწვევა შეუძლია მას სწორედ იმ ადგილიდან. ძალზე ხშირად, შეკრება/მანიფესტაცია, მისი მიზნებიდან გამომდინარე, კონკრეტულ ადგილთანაა დაკავშირებული და გულისხმობს მის ჩატარებას ტრანსპორტის სამოძრაო ტერიტორიაზე და, ბუნებრივია, იწვევს ტრანსპორტის მოძრაობის შეფერხებას.“[23]
2011 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა შეკრების ან მანიფესტაციის დაუყოვნებლივ შეწყვეტის საფუძველზე და განაცხადა, რომ „... ხელისუფლების ქმედება არ იქნება პროპორციული, თუ ის შეკრების (მანიფესტაციის) შეწყვეტას დაუყოვნებლივ, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 111 მუხლის პირველი, მე-2 ან/და მე-3 პუნქტების დარღვევისთანავე მოითხოვს. შეკრებაში (მანიფესტაციაში) მონაწილეთა მიერ გზის სავალი ნაწილის კანონის მოთხოვნათა უგულებელყოფით დაკავება ან ბლოკირება, შეკრების კანონთან შესაბამისობაში მოყვანის და არა დაუყოვნებლივ მისი შეწყვეტის საფუძველი უნდა გახდეს.“[24]
მაშასადამე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობა განვითარებულია ისე, რომ უფლებაში შემდგომი ჩარევის მზღუდავი საშუალებების გამოყენების აუცილებელ წინაპირობად მოიაზრებს გაფრთხილებას. ამ ლოგიკის გათვალისწინებით, უნდა დავსვათ შეკითხვა: უტოლდება თუ არა აქციის დაშლას ის მდგომარეობა, როდესაც აქციის მრავალი მონაწილე რამდენიმე დღისა თუ თვის შემდეგ დაჯარიმდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის კონკრეტულ ნორმაზე მითითებით? (განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ჯარიმის ოდენობა ძალზე მაღალია). მართალია, აქციის დაშლას შედეგად მოჰყვება იმ კონკრეტულ დღეს მისი დასრულება, რაც ხელისუფლების მოქმედების პირდაპირი შედეგია, მაგრამ განა იგივე და უფრო მძიმე შედეგი არ შეიძლება მოჰყვეს იმას, როდესაც აქციის მონაწილეები შემდგომ შეიტყობენ, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევებად არიან ცნობილი? ამ შემთხვევაში შიში უჩნდება იმ ადამიანსაც, რომელიც არ იქნა ცნობილი სამართალდამრღვევად იმ შემთხვევითი ფაქტის გამო, რომ იგი ვიდეოკამერამ არ დააფიქსირა ან სხვა სუბიექტური ან ობიექტური ფაქტორების გამო არ დაჯარიმდა. მაშასადამე, პოტენციურად, აქციის ყველა მონაწილე ექცევა ერთი „სამართალდარღვევის ქოლგის ქვეშ“, რაც უფრო მეტი ზიანის მომტანი შეიძლება იყოს უფლების განხორციელებისთვის, ვიდრე ერთ კონკრეტულ დღეს აქციის შეწყვეტა. ამასთან, გასათვალისწინებელია ის „უსამართლობის შეგრძნება“ რაც ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ცნობილ პირს უჩნდება, რადგან მას მცირეოდენი შანსიც კი არ დაუტოვეს იმისა, რომ არ დაჯარიმებულიყო. შესაძლოა, პოლიციელის ერთ გაფრთხილებას, რაც ძალიან მარტივად შესასრულებელი საქმეა, მისთვის სამართალდამრღვევის სტატუსი აერიდებინა.
2.სადავო ნორმასთან კავშირში მყოფი ნორმების ანალიზი
ზემომოყვანილ მსჯელობასთან კავშირში გასათვალისწინებელია პოლიციელის მოქმედება თუ უმოქმედობა, როგორც სამართალდარღვევის გამომრიცხავი გარემოება. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „პოლიცია პრევენციული ფუნქციების შესრულების უზრუნველსაყოფად თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს შემდეგ უფლებამოსილებებს: ა) სამართალდარღვევათა თავიდან ასაცილებლად საპოლიციო ღონისძიებების განხორციელება;“ ხოლო ამავე კანონის მე-18 მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტი ადგენს, რომ „პოლიცია საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგისათვის საფრთხის თავიდან აცილების ან მათი დარღვევის აღკვეთის მიზნით თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს შემდეგ პრევენციულ ღონისძიებებს: ადგილის დატოვების მოთხოვნა და კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვა;“ აღნიშნულთან კავშირში უნდა განვიხილოთ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-7 მუხლი, რომელიც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა თავიდან აცილებას შეეხება: „1. სახელმწიფო ორგანოები, საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, შრომითი კოლექტივები შეიმუშავებენ და განახორციელებენ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა თავიდან აცილების, მათი ჩადენის ხელშემწყობი მიზეზებისა და პირობების გამოვლენისა და აღკვეთის, მოქალაქეთა მაღალი შეგნებულობისა და დისციპლინის, კანონების მკაცრი დაცვის სულისკვეთებით აღზრდის ღონისძიებებს. 2. სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები და მუნიციპალიტეტები, რომლებიც საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად უზრუნველყოფენ კანონების შესრულებას, სახელმწიფო და საზოგადოებრივი წესრიგის, მოქალაქეთა უფლებების დაცვას, თავიანთ ტერიტორიებზე კოორდინაციას უწევენ ყველა სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ორგანოს მუშაობას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა თავიდან ასაცილებლად, ხელმძღვანელობენ შინაგან საქმეთა ორგანოების საქმიანობას, რომელთა მოვალეობაა ებრძოლონ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებს.“
საქმეში „მაქარაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ციტირებს თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2019 წლის 21 ნოემბრის გადაწყვეტილებას, რომელშიც სასამართლო საუბრობს აქციის მშვიდობიანად წარმართვასა და მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებების დაცვაზე, რისი უზრუნველყოფაც იმ მომენტში პოლიციელების ვალდებულება იყო. თბილისის საქალაქო სასამართლო ასკვნის, რომ ეს „ქმნის საკმარის საფუძველს [ვიფიქროთ, რომ] პოლიციელებმა, რომლებიც ვალდებული იყვნენ, წინასწარ გაეფრთხილებინათ კანონის დარღვევის შესახებ და აღმოეფხვრათ კანონდარღვევები ... საქმესთან დაკავშირებით წარმოდგენილი მტკიცებულებები, მხარეთა ახსნა-განმარტებები, მოწმეების ჩვენებები და ვიდეოჩანაწერები ადასტურებს პოლიციელების მიერ მოწოდებას და [შემდგომ] დაუმორჩილებლობას [შესაბამის] ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაში ბრალდებული ინდივიდების მიერ. კერძოდ, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლებმა მიმართეს სამართალდამრღვევებს, გაეთავისუფლებინათ გზა, რომ მანქანებს თავისუფლად გადაადგილება შესძლებოდათ;“ სასამართლო აგრძელებს: „ ... პოლიციის შესახებ კანონის მიზნებიდან გამომდინარე, პოლიციელების მიერ [ამ ტერიტორიის] გათავისუფლების მრავალჯერადი მოთხოვნა, რათა მანქანებს მისცემოდათ თავისუფლად გადაადგილების საშუალება ...“[25] აქვე აღნიშნულია, რომ „რაც შეეხება ხელისუფლების ქმედებას, პოლიციელებმა აწარმოეს მოლაპარაკებები პროტესტანტებთან, ... აცნობეს და გააფრთხილეს ისინი რელევანტური წესების და რეგულაციების შესახებ, რაც უკავშირდებოდა აქციის მონაწილეების მოქმედებას. ... სადავო არ ყოფილა, რომ პოლიციელების ბრძანებები იყო ბუნდოვანი ან რთულად გასაგები ...“ [26] ამდენად, სასამართლო მნიშვნელოვან მოქმედებად მოიაზრებს საჯარო ორგანოების მიერ სამართალდარღვევის პრევენციის აქტიურ სახეს.
ზემოთ მოყვანილი ნორმები (ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსისა და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის) კავშირშია ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვის ქმედებასა და ამ ქმედებაზე ოფიციალური ორგანოს წარმომადგენლების პასუხთან, რაც, მთლიანობაში, ქმნის ქმედების სამართალდარღვევად კვალიფიკაციის მთლიან სურათს. „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად, ნორმის სრულყოფილი განმარტებისათვის იგი უნდა განიმარტოს როგორც სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით, ასევე სხვა ნორმებთან კონტექსტში, მისი მიზნისა და შინაარსის გათვალისწინებით. ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მისი გონივრული განმარტება მოითხოვს, რომ „...სადავო ნორმა არ [უნდა] იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე...“[27]
გზის გადაკეტვის გამო მოქალაქეების დაჯარიმებასთან დაკავშირებულ სასამართლო პროცესებზე ეჭვქვეშ არ დამდგარა ფაქტი, რომ პოლიციელები ადგილზე იყვნენ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვის მომენტში და შემდეგ, რომ მათ არ განუხორციელებიათ გაფრთხილება (სასამართლოსა და შსს-ს შეფასებით, ეს არც ევალებოდათ) და რომ მათ წინასწარ იცოდნენ შეკრების ჩატარების შესახებ. ამასთან, ყველა შემთხვევაში აქცია იყო მშვიდობიანი, რაც სახელმწიფოს მხრიდან მეტი შემწყნარებლობის გამოვლენის ვალდებულებას აჩენს აქციის მონაწილეების მიმართ.
საკითხის არსის გასაგებად აუცილებელია მივყვეთ კანონის ლოგიკას, თუ როგორ უნდა მიმდინარეობდეს კომუნიკაცია მოქალაქესა და სახელმწიფოს შორის შეკრება/მანიფესტაციის დროს გზის გადაკეტვასთან დაკავშირებით; კერძოდ. 1. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის თანახმად, თუ შეკრება ან მანიფესტაცია ტრანსპორტის მოძრაობის ადგილას იმართება ან ტრანსპორტის მოძრაობას აფერხებს (გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ტრანსპორტის მოძრაობა უკვე გადაკეტილია სხვა მიზეზის გამო), შეკრება-მანიფესტაციის ორგანიზატორს შეაქვს სათანადო ხელმოწერილი გაფრთხილება მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოში (კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი). გაფრთხილებაში აღინიშნება ა) შეკრების ან მანიფესტაციის ფორმა, მიზანი, ჩატარების ადგილი ან სვლაგეზი, დაწყების დრო, დამთავრების დრო, თარიღი, მონაწილეთა სავარაუდო რაოდენობა; ბ) პასუხისმგებელი პირის ვინაობა, საცხოვრებელი ადგილი (მისამართი), საკონტაქტო ტელეფონის ნომერი, გაფრთხილების შეტანის თარიღი და დრო (მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი). 2. მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო გაფრთხილების მიღებისთანავე მის ასლზე ადასტურებს გაფრთხილების მიღების თარიღსა და დროს (მე-8 მუხლის მე-7 ნაწილი) 3. გაფრთხილების მიმღები თანამდებობის პირები ვალდებულნი არიან, განუმარტონ შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზაციისა და ჩატარებისათვის პასუხისმგებელ პირებს ამ კანონის მოთხოვნები და გააფრთხილონ ისინი დადგენილი მოთხოვნების შეუსრულებლობის შემთხვევაში მოსალოდნელი პასუხისმგებლობის შესახებ (მე-8 მუხლის მე-8 ნაწილი). 4. თუკი შეკრება ან მანიფესტაცია რეალურ საფრთხეს უქმნის საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების ნორმალურ ფუნქციონირებას, ან სხვა აქციის (რომელზედაც გაფრთხილება უფრო ადრე იქნა შეტანილი მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოში) ჩატარება დაგეგმილია იმავე ადგილზე და იმავე დროს, მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო გაფრთხილების მიღებიდან 3 დღის განმავლობაში, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარებისთვის პასუხისმგებელი პირების თანდასწრებით იხილავს შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების ადგილისა და დროის შეცვლის მიზანშეწონილობის საკითხს და წერილობით გადასცემს მათ რეკომენდაციას ( მე-10 მუხლი). 5. იმისათვის, რათა დაცული იქნეს ბალანსი შეკრების ან მანიფესტაციის თავისუფლებასა და იმ პირთა უფლებებს შორის, რომლებიც ცხოვრობენ, მუშაობენ, სამეწარმეო საქმიანობას ახორციელებენ იმ ადგილებში, სადაც შეკრება ან მანიფესტაცია მიმდინარეობს, შინაგან საქმეთა სამინისტრო უფლებამოსილია, დააწესოს დროისა და ადგილის შეზღუდვა და მოხდეს ალტერნატიული ვარიანტების შეთავაზება (მუხლი 11² 1, 2 ); ამასთან, შეზღუდვა არ წესდება, თუ ზემოთ ჩამოთვლილ პირთა უფლებები დროის მცირე მონაკვეთში იზღუდება ( 11² მუხლის მე-4 ნაწილი). 6. შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა მიერ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ნაწილობრივ ან სრულად გადაკეტვის შემთხვევაში, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო უფლებამოსილია, მიიღოს გადაწყვეტილება ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გახსნის ან/და ტრანსპორტის მოძრაობის აღდგენის შესახებ, თუ შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობის გათვალისწინებით, შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარება სხვაგვარად შესაძლებელია (11¹ მუხლის პირველი ნაწილი) 7. აღნიშნული გადაწყვეტილება ეცნობება ორგანიზატორს, რომელიც გაფრთხილებიდან უახლოესი 15 წუთის განმავლობაში ვალდებულია, მოუწოდოს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეებს და მიმართოს ყველა გონივრულ ქმედებას, რათა გაიხსნას ტრანსპორტის სავალი ნაწილი, აღდგეს ტრანსპორტის მოძრაობა (კანონის მე-13 მუხლის მე-3 პუნქტი). 8. თუ ორგანიზატორმა ვერ მოახერხა ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გახსნა და ტრანსპორტის მოძრაობის აღდგენა, პოლიცია გამოიყენებს საერთაშორისო სამართლითა და საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ზომებს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გასახსნელად, ტრანსპორტის მოძრაობის აღსადგენად (მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტი).
2025 წლის 6 თებერვლიდან შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ კანონში შესული ცვლილებებით, სავალდებულო გახდა ხელისუფლების წინასწარი გაფრთხილება გზის სავალი ნაწილის ნებისმიერი გადაკეტვის, მათ შორის, სპონტანური შეკრების შემთხვევაში, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა გზის სავალი ნაწილი ჩაკეტილია შეკრება-მანიფესტაციისგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო (იხ. მე-5 მუხლის მე-2 ნაწილი და მე-8 მუხლის 1¹ ნაწილი).
შესაბამისად, როგორც ვხედავთ, შეკრება/მანიფესტაციის მონაწილეებსა და ხელისუფლებას შორის კომუნიკაციის თანმიმდევრობა და ეტაპები გაწერილია კანონით. თუმცა ერთია თუ რას ამბობს კანონი და მეორე თუ რა ხდება პრაქტიკაში. 2024 წლის ნოემბრიდან საქართველოს მასშტაბით ყოველდღიურად მიმდინარეობს საპროტესტო აქციები, რომელთა დროსაც ხშირად ადგილი აქვს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვას. 1. 2025 წლის 6 თებერვლიდან აგვისტოს ჩათვლით, 14-20 რიცხვის შუალედში, თბილისის მუნიციპალიტეტში შედის ხელმოწერილი განცხადება საღამოს 19:00-დან 24:00-მდე ოპერიდან თავისუფლების მოედნამდე რუსთაველის გამზირის გადაკეტვის თაობაზე. გაფთხილება შეიტანება ძირითადად 1 თვიანი მოქმედების ვადით. 2. მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო გაფრთხილების მიღებისთანავე მის ასლზე ადასტურებს გაფრთხილების მიღების თარიღსა და დროს (მე-8 მუხლის მე-7 ნაწილი) 3. მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანო არ განუმარტავს შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზაციისა და ჩატარებისათვის პასუხისმგებელ პირს კანონის მოთხოვნებს და არ აფრთხილებს ამ მოთხოვნების შეუსრულებლობის შემთხვევაში მოსალოდნელი პასუხისმგებლობის შესახებ. 4. მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელ ორგანოს შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარებისთვის პასუხისმგებელი პირების თანდასწრებით არასდროს განუხილავს შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების ადგილისა და დროის შეცვლის მიზანშეწონილობის საკითხი და წერილობით არ გაუცია რაიმე რეკომენდაცია. 5. 2024 წლის ნოემბრიდან მრავალი თვის განმავლობაში, ყოველ დღე, დაახლოებით 20:30 დან 21:30 შორის მონაკვეთში რუსთაველის გამზირის კეტავდა პოლიცია მომიტინგეებთან ერთად. პოლიცია განარიდებდა ავტომანქანების ნაკადს და მოძრაობას აწესებდა რუსთაველის გამზირის შემოვლითი გზებით. პოლიციის მანქანები კეტავდნენ რუსთაველის გამზირის შენაკად ყველა გზას. 6. რუსთაველის გამზირის გადაკეტვა გრძელდებოდა ყოველდღიურად, დაახლოებით 23:30-მდე, რის შემდეგაც პოლიციის ავტომანქანები ხმის გამაძლიერებლის მეშვეობით მომიტინგეებს მოუწოდებდნენ გადაკეტილი გამზირის გათავისუფლების შესახებ. მომიტინგეები გზას ათავისუფლებდნენ და ხდებოდა ტრანსპორტის მოძრაობის აღდგენა. 7. აღნიშნული პერიოდის განმავლობაში პოლიცია არასოდროს ახდენდა კომუნიკაციას შეკრება/მანიფესტაციის ინიციატორთან (ორგანიზატორთან) გზის გახსნის თაობაზე.
საკონსტიტუციო სასამართლო, იმის გათვალისწინებით, რომ მოქალაქეებთან შედარებით ხელისუფლების პასუხისმგებელ ორგანოებს აქვთ სისტემური და უფრო ფართო ცოდნა შეკრებებისა და მანიფესტაციების ჩატარებასთან დაკავშირებით, სწორად უსვამს ხაზს, „რომ შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების სასიცოცხლო დატვირთვა აქტიური სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირებისა და ეფექტიანი დემოკრატიული მმართველობის ჩამოყალიბებისთვის სახელმწიფოს ავალდებულებს, შესაბამისი ორგანოების/პერსონალის ადეკვატური მომზადებისა და მათთვის ქცევის სათანადო ინსტრუქციის წინასწარ განსაზღვრას, რათა შეძლებისდაგვარად, შედეგიანად გაუმკლავდნენ სპონტანური შეკრების/მანიფესტაციის თანმდევ რისკებს.“[28]
ამასთან, ტრანსპორტის სავალი ნაწილის სრულად ან ნაწილობრივ გადაკეტვა არ არის „ძალზე მარტივად ორგანიზებადი“ ქმედება. აღნიშნული ქმედება მოითხოვს ორგანიზების მაღალ ხარისხს. ამასთან, იმის გათვალისწინებით რომ თანამედროვე ეპოქაში საავტომობილო ტრანსპორტი საკმაოდ მაღალ სიჩქარეს ავითარებს, მოქალაქეთა მიერ გზის გადაკეტვა მომეტებულ რისკებთან არის დაკავშირებული. ამიტომ, როგორც წესი, შეკრება მანიფესტაციების დროს გზის გადაკეტვა უნდა მოხდეს სწორედ შესაბამისი ორგანოების ჩართულობით. ამ მსჯელობასთან თანხვედრაშია „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის საკონსტიტუციო სასამართლოსეული განმარტება, რომელიც ამბობს: „... შესაბამისი უფლებამოსილებით აღჭურვილი პირი, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეაფასებს შეკრების (მანიფესტაციის) კანონის მოთხოვნებთან შესაბამისობას.“[29] მაშასადამე, იმ ქმედების განხორციელებას (საკმარისი რაოდენობის შეფასებას), რომელსაც საერთო სასამართლოები მოქალაქეებს აკისრებენ, საკონსტიტუციო სასამართლო საჯარო უფლებამოსილებით აღჭურვილ პირს უკავშირებს.
3.სამართლებრივი უსაფრთხოება და კანონის განსაზღვრულობა
შეკრების შემდგომ დაკისრებულ სანქციებთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო აღნიშნავს, რომ მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტში მითითებული ტერმინი „შეზღუდვები“ შეკრების შემდეგ მიღებულ სადამსჯელო ზომებსაც მოიცავს.[30] სასამართლომ დაადგინა, რომ თუ არსებობს მკაფიო და აღიარებული კავშირი მომჩივნის მიერ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების განხორციელებასა და მის მიმართ მიღებულ ზომებს შორის, მისი დაკავება, დაპატიმრება და მისთვის ადმინისტრაციული ბრალდებების წაყენება კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევას წარმოადგენს.[31]
ზემოთ განვითარებული მსჯელობის გათვალისწინებით, უნდა დაისვას მთავარი შეკითხვა: აკმაყოფილებს თუ არა კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვად მოიაზრებს იმ პირის ქმედებას, რომლის მიმართაც შესაბამისი პასუხისმგებელი ორგანოს (ორგანოს წარმომადგენლის) (რომელიც წინასწარ იყო ინფორმირებული აქციის თაობაზე) მიერ არ გაჟღერებულა გაფრთხილება შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა არასაკმარისი რაოდენობის თაობაზე?
სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ფუნდამენტური მოთხოვნაა, კანონმდებლობა ზოგადად, მით უფრო, ძირითადი უფლებების მზღუდავი და განსაკუთრებით, პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები, უპირობოდ შეესაბამებოდეს სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და კანონის განსაზღვრულობის პრინციპებს: „“კანონად” შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. ... კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ... კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება ... სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს“[32].
განსაზღვრულობის პრინციპის მთავარი ამოცანა და დანიშნულებაა, ერთი მხრივ, კანონის ადრესატმა შეძლოს მისი სწორი აღქმა და შესაბამისი სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა, ხოლო, მეორე მხრივ, იმგვარი საკანონმდებლო სისტემის შექმნა, რომელიც პირს დაიცავს სამართალშემფარდებლის პოტენციური შეცდომის თუ თვითნებობის, ძალაუფლების ჭარბად, ბოროტად გამოყენების საფრთხისგან: „კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა.“[33]
განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ნორმის გასაგებობას (აქ საქმე არ შეეხება ნორმის შინაარს, ანუ არ ვსაუბრობთ სამართლიანობის მატერიალურ მოთხოვნაზე). ყურადღებას ვამახვილებთ მხოლოდ იმაზე, რომ სამართალს უნდა შეეძლოს ადამიანური ქცევის მართვა და თუ ნორმა ან მისი განმარტება ამ ხარისხს ვერ აკმაყოფილებს, მაშინ მოქალაქისგან სამართალმორჩილების მოთხოვნა სრულიად უსაფუძვლოა, რადგან მორჩილება შეიძლება მხოლოდ იმის, რაც გასაგებია: „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები.“[34].
ამა თუ იმ ქმედების დასჯადად მიჩნევა და პასუხისმგებლობის დაწესება ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე ინტენსიური ფორმაა. სამართალდარღვევის ჩადენისათვის სახელმწიფოს პასუხი, უმეტესწილად, რეპრესიული მექანიზმების ამოქმედებაა, ამიტომ „... აუცილებელია, რომ პირის ქცევის კორექტირება, აკრძალვის დაწესება და პასუხისმგებლობის დაკისრება მოხდეს მხოლოდ სათანადო კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი კანონის საფუძველზე“[35]. პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება კონსტიტუციის შესაბამისი შეიძლება იყოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან იცოდა ან შეეძლო წინასწარ განესაზღვრა კანონით აკრძალული ქმედების არსი, ფარგლები და სამართალდარღვევის შედეგები.
ნიშანდობლივია, რომ კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნასთან დაკავშირებით პრაქტიკულად იდენტურია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა, რომლის დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად „კონვენციის მე-8, მე-11 მუხლებში აღნიშნული ფრაზები „კანონით დადგენილი“ და „კანონის შესაბამისად“ არა მხოლოდ იმას მოითხოვს, რომ სადავო ზომას ჰქონდეს სამართლებრივი საფუძველი ეროვნულ კანონმდებლობაში, არამედ განსახილველი კანონის ხარისხზეც მიუთითებს, რომელიც ხელმისაწვდომი უნდა იყოს დაინტერესებული პირისთვის და განჭვრეტადი მისი შედეგების მიხედვით.“[36]
ბოლო თვეებში განვითარებული ნორმატიული შინაარსის თანახმად, სასამართლო პირს ავტომატურად, ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე გადასვლისთანავე ცნობს სამართალდამრღვევად იმ შემთხვევაში, როდესაც ტროტუარზე ადგილი არის. სასამართლოს მიერ პირის ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად მიჩნევის ტესტი, რომელსაც შეგვიძლია „ტროტუარზე ერთი ადგილის ტესტი“ ვუწოდოთ, ვერ ამართლებს გონივრულობის სტანდარტს. სხვა სიტყვებით ამ ტესტს „ავტობუსის ტესტიც“ შეიძლება დავარქვათ, რომლის თანახმად ავტობუსში ამსვლელი მგზავრი სხვა მგზავრებს თხოვს შემჭიდროვდნენ და ავტობუსში აუშვან.
სასამართლოს გადაწყვეტილებებში აპელირება კანონის არცოდნაზე ხდება. მათში ვკითხულობთ:„ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის არგუმენტთნ დაკავშირებით სასამართლო დამატებით მიუთითებს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებაზე, რომლის თანახმად „სამართლებრივი შეცდომა შეუძლებელია გავაიგივოთ კანონის არცოდნასთან, რომელსაც ადგილი აქვს იმ შემთხვევაში, თუ პირმა საერთოდ არ იცოდა საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული და კანონით დადგენილი წესით ძალაში შესული კანონის არსებობის შესახებ მაშინ, როდესაც უნდა სცოდნოდა და ობიექტურად შეძლო სცოდნოდა ამის შესახებ.“ (სუსგ 07.10.2014წ. Nბს-222-219(კ-14)). ამდენად, სასამართლო აღნინავს, რომ კანონის არცოდნა არ შეიძლება იყოს კანონის გამოუყენებლობის ან/და ამ კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველი. შესაბამისად, სასამართლო განმარტავს, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის განმარტება, რომ მისთვის არ იყო ცნობილი შესაბამისი ქმედების კანონსაწინააღმდეგო ხასიათის შესახებ, აღნიშნულის თაობაზე არ ყოფილან გაფრთხილებული, ... არადამაჯერებელი და საფუძველს მოკლებულია.“[37]
თუმცა, აქ საქმე გვაქვს არა კანონის არცოდნასთან (დაჯარიმებულებმა იცოდნენ, რომ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა აკრძალული იყო, თუმცა მთავარი აქცენტი უნდა დაეთმოს „ხელოვნურობის“ შეფასების სტანდარტს) , არამედ კანონის ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის ცოდნის შეუძლებლობასთან, რომელიც პირისგან მოითხოვს იმას, რომ მან ის გარემოებები, რომელთაც ადგილზე ხედავს, შეაფასოს არაგონივრული სტანდარტით. მაგალითად, ის გარემოება, რომ ადგილზე არიან სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლები, რომლებიც თავად კეტავენ გზის სატრანსპორტო ნაწილს, შეაფასოს, როგორც მათი მხრიდან იმ ტიპის კომუნიკაციის გამოვლენა, რომელიც სატრანსპორტო ნაწილის კანონის მოთხოვნებთან შეუსაბამო გადაკეტვაზე მეტყველებს.
სამართლის ნორმა არ შეიძლება მოქალაქისგან მოითხოვდეს, რომ იგი იყოს სივრცის ექსპერტი, რომ მან ზუსტად იცოდეს, თუ მოქალაქეთა რა რაოდენობაა საკმარისი გზის სავალი ნაწილის კანონიერად გადაკეტვისთვის. მისი კანონშესაბამისი ქცევის კონსტრუირებაში დახმარება უნდა გასწიოს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელმა.[38] ამასთან, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ კანონის მე-5 მუხლის 1-ლი ნაწილი, რომელიც მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოს წინასწარი გაფრთხილების აუცილებლობაზე მიუთითებს, კიდევ უფრო ამარტივებს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლების პროაქტიულ მოქმედებას.
თუმცა, მხოლოდ მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოს წინასწარი გაფრთხილების არარსებობა არ უნდა გახდეს სანქციის დადების პირობა. იმ პირობებში, როდესაც ხელისუფლების ორგანოებმა „წინასწარი გაფრთხილების გარეშე“ იცოდნენ შეკრების გამართვის თაობაზე, აპელირება ვერ განხორციელდება „წინასწარი გაფრთხილების მოთხოვნაზე“ და მისი არარსებობის გამო მოქალაქეთა დაჯარიმებაზე.
ვენეციის კომისიისა და ეუთო/ოდირის ერთობლივი სახელმძღვანელო პრინციპები „მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების თაობაზე“ ამბობს: „სამართალდამცავი ორგანოები პროაქტიულები უნდა იყვნენ შეკრების ორგანიზატორებთან ურთიერთობისას: ისინი უნდა ეცადონ, გააგზავნონ მკაფიო შეტყობინებები, რომლებიც ასახავს ხალხის მოლოდინებს და შეამცირებს კონფლიქტის ესკალაციის პოტენციალს. გარდა ამისა, სამართალდამცავ ორგანოში უნდა არსებობდეს საკონტაქტო პირი, რომელთანაც მომიტინგეებს შეეძლებათ ჰქონდეთ კავშირი შეკრებამდე ან შეკრების დროს. ეს საკონტაქტო ინფორმაცია ფართოდ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი.“[39] ამასთან „საპოლიციო მოქმედება უნდა ხასიათდებოდეს „სიურპრიზების არარსებობის“ პოლიტიკით: სამართალდამცავმა ორგანოებმა ხალხში მყოფ ადამიანებს დრო უნდა მისცენ, რათა ინდივიდუალურად უპასუხონ მათ წინაშე არსებულ სიტუაციას, მათ შორის, მათთვის მიცემულ ნებისმიერ გაფრთხილებას ან მითითებას.“[40]
სწორედ მოულოდნელობაა რამდენიმე დღისა თუ თვის შემდეგ იმის შეტყობა, რომ პირის მიერ სამართალდარღვევა იქნა ჩადენილი, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ქმედების განხორციელების მომენტში აღნიშნული ქცევა ამ პირის მიერ შეფასებული არ იყო, როგორც სამართალდარღვევა და ამ შეფასების გაკეთებაში „დახმარება“, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარი პასიური, თუ ზოგჯერ, აქტიური ქმედებებით, სამართალდამცავმა ორგანომ გასწია.
„მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებაზე“ გაეროს გენერალური ასამბლეის ადამიანის უფლებათა საბჭოს ანგარიში მიუთითებს, რომ „შეკრებების სათანადო ხელშეწყობა ასევე ყველა შესაბამის მხარეს შორის ეფექტური კომუნიკაციითა და თანამშრომლობით ხასიათდება. ხელისუფლებას (მათ შორის შეტყობინებების მიღებაზე პასუხისმგებელ ორგანოსა და სამართალდამცავ ორგანოებს) და, სადაც იდენტიფიცირებადია, შეკრების ორგანიზატორებს შორის, ღია დიალოგი შეკრებამდე, შეკრების დროს და შეკრების შემდეგ, დამცავი და ხელშემწყობი მიდგომის გამოყენების საშუალებას იძლევა, რაც ხელს უწყობს დაძაბულობის განმუხტვას და ესკალაციის თავიდან აცილებას. სამართალდამცავმა ორგანოებმა და თანამდებობის პირებმა უნდა გადადგან ყველა გონივრული ნაბიჯი შეკრების ორგანიზატორებთან და/ან მონაწილეებთან საპოლიციო ოპერაციისა და ნებისმიერი უსაფრთხოების ზომების შესახებ კომუნიკაციისთვის. კომუნიკაცია არ შემოიფარგლება მხოლოდ ვერბალური კომუნიკაციით და სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლები უნდა იყვნენ გაწვრთნილი ნებისმიერი არაპირდაპირი კომუნიკაციის შესაძლო ზეგავლენის შესახებ, რომელიც ორგანიზატორებმა და მონაწილეებმა შეიძლება დაშინებად აღიქვან, მაგალითად, გარკვეული აღჭურვილობის არსებობა ან გამოყენება და თანამდებობის პირების სხეულის ენა.“[41]
საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 დეკემბრის № 1002 ბრძანებით დამტკიცებულია „შეკრებებისა და მანიფესტაციების დროს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა ქცევის სახელმძღვანელო ინსტრუქცია“, რომელშიც „მოლაპარაკება“ განმარტებულია, როგორც სამართალდამცავ ორგანოთა წარმომადგენლებსა და შეკრების/მანიფესტაციის ორგანიზატორებს შორის კომუნიკაცია, რომელიც მიმართულია მხარეთა ურთიერთშეთანხმების მიღწევისა და არსებული ვითარების მშვიდობიანი განმუხტვისაკენ (მუხლი 3, „ზ“ ქვეპუნქტი). ინსტრუქციის თანახმად, მოლაპარაკების საჭიროება განპირობებულია შეკრების/მანიფესტაციის ჩატარების დროს დაძაბულობისა და მოსალოდნელი სამართალდარღვევების თავიდან აცილების მიზნით (მუხლი 6(1)).
კომუნიკაციად უნდა იქნეს განმარტებული „გაფრთხილების არმიცემა“, ანუ უმოქმედობა. კომუნიკაციად უნდა იქნას განმარტებული პოლიციის მიერ დემონსტრანტებისთვის დახმარების გაწევა გზის ჩაკეტვაში. ასევე კომუნიკაციად უნდა იქნეს განმარტებული შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის მანქანების ორივე მხრიდან ქუჩის შუა ნაწილებში დგომის ფაქტი.
ამდენად, მაშინ, როდესაც ადგილზე მყოფი პოლიციის მიერ არ წარმოებს აქტიური მოქმედებები გზის სავალი ნაწილის გახსნისათვის, როდესაც ისინი არ აფრთხილებენ აქციის მონაწილეებს, აღნიშნული მათ [დემონსტრანტებს] აფიქრებინებს, რომ ტრანსპორტის სავალი ნაწილი სრულიად კანონიერად არის გადაკეტილი. მით უმეტეს, იმ დროს, როდესაც, ამ კონკრეტულ შემთხვევებში – რუსთაველის გამზირზე თავად პოლიცია კეტავს მისასვლელ გზებს და განსაზღვრავს ტრანსპორტის ალტერნატიულ მარშრუტს.
ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის მიერ შემუშავდა „ადამიანის უფლებების სახელმძღვანელო შეკრებების დროს პოლიციის მიერ წესრიგის დაცვის შესახებ“, რომლის თანახმად, შეკრების ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული საპოლიციო მართვა ეფუძნება ოთხ ძირითად პრინციპს: 1. ცოდნა შეკრებაში მონაწილე ჯგუფების შესახებ, 2. ფასილიტაცია; 3. კომუნიკაცია; და 4. შეკრების მონაწილეთა დიფერენცირება.[42]
საერთო სასამართლოების მიერ აქციის მონაწილეთა დაჯარიმების პრაქტიკა ადასტურებს, რომ სახდელის დაკისრებისთვის საკმარისია პირი დააფიქსიროს ვიდეოკამერამ გადაკეტილ გზაზე დგომისას, როდესაც აქციაზე (სასამართლოს შეფასებით) გზის გადაკეტვისთვის არასაკმარისი ხალხის რაოდენობაა. აღნიშნული წარმოშობს ისეთ აბსურდულ ვითარებას, რომელიც ტრანსპორტის სავალ გზაზე მყოფ აქციის მონაწილეს ავალდებულებს, მუდმივად აკონტროლოს ხალხის რაოდენობა, რათა არ აღმოჩნდეს სამართალდამრღვევის მდგომარეობაში. ამასთან, ეს „შეუსრულებელი მისია“ კიდევ უფრო მძაფრია, თუ შეკრების მიმდინარეობის სპეციფიკასა და კონტექსტს გავითვალისწინებთ; შეკრება და მანიფესტაცია „ცოცხალი ორგანიზმია“, რომლის გააზრებაც, მაშასადამე მისი სპეციფიკის გაგება, შეუძლებელია სტატიკური დაკვირვებით. შეკრების დროს ადამიანები გადაადგილდებიან ერთი ადგილიდან მეორემდე, ერთმანეთს უზიარებენ აზრებს, ამყარებენ ერთმანეთთან კომუნიკაციას. ამდენად, შეკრების მიმდინარეობა ყოველთვის ცვალებადია, ხასიათდება ხალხის ნაკადის მომატებითა და კლებით. მაშასადამე, ვიდეოკამერის მიერ პირის დაფიქსირების სტატიკური ფაქტი, რომელიც სასამართლოსთვის საკმარისია ქმედების სამართალდარღვევად მიჩნევისთვის, ქმედების შეფასებისთვის არასრულყოფილი გარემოებაა, რადგან იგი სხვა გარემოებების შეფასებასაც საჭიროებს. ასეთი აუცილებელი ერთ-ერთი გარემოება კი გაფრთხილების ინსტიტუტის გამოყენებაა.
ამასთან, სიტყვა „ხელოვნური“ (ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა) ნორმატიული კატეგორიაა, რომელსაც, შესაძლებელია, ჰქონდეს ჩვეული მნიშვნელობა, თუმცა არსებობს ზღვრული შემთხვევების სიმრავლეც, როდესაც „ხელოვნურობა“ არც ცალსახად გამოსარიცხია და არც ცალსახად ცხადი. ამ დროსაც კი, სასამართლოს მიერ მინიჭებული ნორმატიული შინაარსის ფარგლებში, პირს მოეთხოვება ზუსტად განსაზღვროს „ხელოვნურობის“ ხარისხი.
2.პოლიციასა და აქციის მონაწილეებს შორის კომუნიკაციის აუცილებლობა
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეში ჩერნეგა და სხვები უკრაინის წინააღმდეგ საუბრობს პოლიციის მოქმედებაზე და მსჯელობს: „სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს, რომ პოლიციის ბრძანება, როგორც ჩანს, გაცემული იყო ჩვეულებრივი ხმით, გამაძლიერებლის გამოყენების გარეშე, ხმაურიანი გარემოს მიუხედავად. უფრო მეტიც, დაშლის შესახებ საწყისი მოთხოვნა გასცა პოლიციის ნიშნის გარეშე, სავარაუდოდ, სამოქალაქო პირმა ... არსებობს ეჭვი, რომ ბრძანება, როდესაც პოლიციამ გაიმეორა, მაშინვე გასაგონი და გასაგები არ იყო ყველა მომიტინგისთვის. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს გამეორება მოხდა მხოლოდ მაშინ, როდესაც მომიტინგეები უკვე შეზღუდული იყვნენ გადაადგილებაში. უფრო მეტიც, არ შეიძლება ითქვას, რომ ხელისუფლება გადატვირთული იყო ან რომ ოპერატიულმა გარემოებებმა ხელი შეუშალა მათ კომუნიკაციის უფრო მკაფიოდ ჩამოყალიბებაში.“[43]
სასამართლო სხდომებზე ეჭვქვეშ არ დამდგარა ფაქტი, რომ აქციები იყო მშვიდობიანი და რომ იგი არ იყო აკრძალული. ევროპული სასამართლო საქმეში გალსტიანი სომხეთის წინააღმდეგ საუბრობს შეკრებისა თუ მანიფესტაციის შემდეგ გამოყენებულ სანქციებზე: „მშვიდობიან შეკრებაში მონაწილეობის თავისუფლება იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ პირს არ შეიძლია დაეკისროს სანქცია – თუნდაც დისციპლინური სახდელის ქვედა ზღვრული – იმ დემონსტრაციაში მონაწილეობისთვის, რომელიც არ იყო აკრძალული, თუ ეს პირი თავად არ ჩაიდენს რაიმე გასაკიცხ ქმედებას ასეთ შემთხვევაში.“[44] სასამართლოს მსჯელობა ასე გრძელდება: „... მთავრობას არ უარუყვია, რომ საავტომობილო მოძრაობა შეჩერებული იყო საგზაო პოლიციის მიერ დემონსტრაციის დაწყებამდე. ... ხელისუფლების ორგანოებს არ ჰქონიათ არანაირი მცდელობა დემონსტრაციის მონაწილეების დასაშლელად სავალი გზის არაკანონიერად ბლოკირების გამო. აქედან გამომდინარეობს, რომ „გზის სავალი ნაწილის ბლოკირება“, რაშიც განმცხადებელი სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი, ნიშნავდა მის ფიზიკურ ყოფნას იმ ქუჩაზე გამართულ დემონსტრაციაზე, რომელზეც საავტომობილო მოძრაობა უკვე იყო შეჩერებული ხელისუფლების ორგანოების მიერ იმ მიზნით, რომ ხელი შეეწყოთ კანონიერი დემონსტრაციის გამართვისთვის.“[45] საბოლოოდ, სასამართლო ასკვნის, რომ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლებაში ჩარევა არ იყო „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“: „ამ მხრივ, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების არსი შეილახებოდა, თუ სახელმწიფო არ აკრძალავდა დემონსტრაციას, თუმცა შემდგომ დაუწესებდა სანქციებს, განსაკუთრებით ასეთი მკაცრი სახის, მის მონაწილეებს მხოლოდ მასზე [დემონსტრაციაზე] დასწრების ფაქტის გამო ისე, რომ [მონაწილეს] არ ჰქონოდა ჩადენილი რაიმე გასაკიცხი ქმედება ...“[46]
3.პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განსაზღვრულობა
პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განსაზღვრულობის მოთხოვნა ასევე მჭიდრო კავშირშია ხელისუფლების დანაწილების პრინციპთან. სახელმწიფო ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში განხორციელების უზრუნველყოფისათვის კანონმდებლობა იმდენად ნათელი უნდა იყოს, რომ გამოირიცხოს მისი სურვილისამებრ ან სუბიექტურად განმარტების ალბათობა.კანონმდებლის ნების მკაფიოობის არარსებობის პირობებში, იზრდება ცდუნება და რისკი, აღმასრულებელმა და სასმართლო ხელისუფლებებმა თავად დაადგინონ საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი და სათანადო საკანონმდებლო ბოჭვის არარსებობის პირობებში, საკუთარი შეხედულებისამებრ განსაზღვრონ აკრძლული ქმედების შემადგენლობა ან/და პასუხისმგებლობის სახე, შინაარსი თუ ფარგლები.ასეთ შემთხვევაში, „ქმედების დასჯადად გამოცხადების საკითხი წყდება არა კანონმდებლის მიერ, არამედ ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში – სამართალშემფარდებლის მიერ, რაც ეწინააღმდეგება ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპს. პასუხისმგებლობის მხოლოდ მკაფიო და განსაზღვრული კანონმდებლობით დადგენის კონსტიტუციური მოთხოვნა უზრუნველყოფს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის რეალიზაციასა და ძირითადი უფლებების სათანადოდ დაცვას.“[47]
როდესაც კანონის მოთხოვნა არ არის ცხადი, ჩნდება შესაძლებლობა, მას მიეწეროს ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სცდება ან/და ეწინააღმდეგება ნორმის მიზანს, კანონის შემოღების საფუძვლებს, თუ, ზოგადად, კონსტიტუციურ წესრიგს: „ბუნდოვანი და გაუგებარი კანონმდებლობა ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისათვის, შესაბამისად, კანონმდებელმა მაქსიმალურად მკაფიო, განსაზღვრული ნორმატიული რეგულირებით უნდა შეამციროს თვითნებობის რისკები სამართალშეფარდების პროცესში“.[48]
საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „შეკრებაში (მანიფესტაციაში) მონაწილეთა მიერ გზის სავალი ნაწილის კანონის მოთხოვნათა უგულებელყოფით დაკავება ან ბლოკირება, შეკრების კანონთან შესაბამისობაში მოყვანის და არა დაუყოვნებლივ მისი შეწყვეტის საფუძველი უნდა გახდეს.“[49] მაშასადამე, შესაბამისი პასუხისმგებელი ორგანოს წარმომადგენლები უნდა ეცადონ, კანონთან შესაბამისობაში მოიყვანონ შეკრება (როდესაც თვლიან, რომ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვა ხელოვნურია), რაც იმითაც არის მნიშვნელოვანი, რომ მათი პასიურობა (ან მათი აქტიური დახმარება გზის გადაკეტვაში) აღქმული შეიძლება იქნას კანონის შესაბამისად გზის გადაკეტვის მაჩვენებლად.
საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-5 პუნქტის იმ ნაწილის კონსტიტუციურობა, რომელიც „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადების მოთხოვნის დარღვევისთვის ადგენს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით.
საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-10 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11¹ მუხლის მე-4 ნაწილის პირველი წინადადების მოთხოვნის დარღვევისთვის საშუალებას იძლევა, სამართალდამრღვევი დაჯარიმდეს 5 000 ლარის ოდენობით (ძველი რედაქციით 174¹ მუხლის მე-5 პუნქტზე მითითებით).
1.საკანონმდებლო ცვლილებების ქრონოლოგია
2024 წლის 13 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა მესამე მოსმენით მიიღო საქართველოს კანონი „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილებების შეტანის შესახებ“, რომლის მე-10 პუნქტის თანახმადაც, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა¹“ და „ა²“ ქვეპუნქტებისა) და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია – მის დაჯარიმებას 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.“[50] აღნიშნული ცვლილება ამოქმედდა გამოქვეყნებისთანავე – 2024 წლის 29 დეკემბერს. საქართველოს კანონის პროექტზე „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ განმარტებით ბარათში[51] არაფერია ნათქვამი 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილის თაობაზე – თუ რატომ გახდა საჭირო ნორმით გათვალისწინებული სანქციის ამ რაოდენობით გაზრდა. აღსანიშნავია, რომ ინიცირებულ ვარიანტში[52] საერთოდ არ არის ნახსენები 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილი და იგი მხოლოდ I მოსმენის[53] დროს ჩნდება კანონის პროექტში.
2025 წლის 6 თებერვალს აღნიშნული ნორმა კვლავ შეიცვალა, მისი ნუმერაცია მე-4 ნაწილის ნაცვლად გახდა მე-5 და ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა¹“, „ა²“ და „ზ“ ქვეპუნქტებისა) და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით.“[54] საქართველოს კანონის პროექტზე „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ განმარტებით ბარათში ნათქვამია: „შესაბამისი ქმედებისთვის დაწესებულმა სანქციამ პირველ რიგში სამართალდარღვევის შემაკავებელი ფუნქცია უნდა შეასრულოს ... პრაქტიკაში ნორმის ეფექტიან აღსრულებას, ხშირ შემთხვევაში, პასუხისმგებლობის ადეკვატური ზომების არსებობა განაპირობებს. ... ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი უნდა ითვალისწინებდეს საკმარისი სიმკაცრის მქონე სახდელებსაც, როდესაც საკითხი ეხება პოლიციელისადმი წინააღმდეგობას, წვრილმან ხულიგნობას, შეკრება-მანიფესტაციის წესების განზრახ დარღვევას, რომელიც მიმართულია საწარმოთა, დაწესებულებათა, სახელმწიფო ორგანოთა ნორმალური ფუნქციონირების განზრახი შეფერხებისკენ.“[55]
2025 წლის 16 ოქტომბერს აღნიშნული ნორმა კვლავ შეიცვალა, მისი ნუმერაცია მე-5 ნაწილის ნაცვლად გახდა მე-10 და ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად: „„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა²“, „გ“, „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − ადმინისტრაციულ პატიმრობას 20 დღემდე ვადით, სამართალდარღვევის საგნის კონფისკაციით. ამ კოდექსის 32-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სამართალდამრღვევს დაეკისრება ჯარიმა 5 000 ლარის ოდენობით, ხოლო თუ იმავე შემთხვევაში სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით.“
აღსანიშნავია, რომ დღესაც კი, ანუ 2025 წლის 16 ოქტომბრის შემდგომ, სასამართლო შესაბამისი ნორმის დარღვევისთვის ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევებს (2025 წლის 16 ოქტომბრამდე ჩადენილი ქმედებისთვის) აჯარიმებს (ეთანხმება შსს-ს საჯარიმო ოქმს) 5 000 ლარის ოდენობით. სწორედ ამიტომ, რადგან ქცევის წესი კვლავ ითვალისწინებს სანქციას (თუმცა არა სანქციათა ალტერნატივებს), დღეს მოქმედი ნორმა, ანუ 174¹ მუხლის მე-10 ნაწილი კვლავ იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ პირი დაჯარიმდეს ქმედების განხორციელების მომენტში არსებულ ნორმაზე, ანუ 174¹ მუხლის მე-5 ნაწილზე მითითებით.
2024 წლის 29 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-4 ნაწილის სანქციად გათვალისწინებული იყო სამართალდამრღვევის დაჯარიმება 500 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით, ხოლო სამართალდამრღვევის ორგანიზატორობის შემთხვევაში – მისი დაჯარიმება 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით. ნორმის ახალი რედაქცია იძლევა შესაძლებლობას, რომ იმ შემთხვევაში, როდესაც სამართალდამრღვევი არ არის ორგანიზატორი (2025 წლის 16 ოქტომბრამდე არსებულ სამართალდარღვევებზე), ჯარიმა იყოს 10-ჯერ, 4 500 ლარით მეტი. სანქციის უეცარი და ჭარბი ზრდა განხორციელდა ერთი ცვლილებით და არა დროის განმავლობაში.
2.სახდელის დადგენის კომპეტენცია და საერთაშორისო პრაქტიკა
მართალია, ქმედების სამართლებრივი თუ არასამართლებრივი ხასიათის დადგენა სახელმწიფოს უფლებამოსილებაა, მაგრამ სახდელის პროპორციულობა ის განზომილებაა, რომელიც უნდა შეფასდეს კონსტიტუციური სტანდარტით. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს: „ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა, სახდელის დაწესება და მისი სიმძიმის განსაზღვრა სახელმწიფოს (კანონმდებლის) ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს ... მიუხედავად იმისა, რომ ადმინისტრაციული სახდელის ზომის, მოცულობისა და სიმძიმის დადგენისას კანონმდებელი ფართო მიხედულებით სარგებლობს, მისი დისკრეციული უფლებამოსილება არ არის უსაზღვრო. კონკრეტული სახის ადმინისტრაციული სახდელის განსაზღვრისას კანონმდებელი ვალდებულია, მოქმედებდეს პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელი არ უნდა იყოს აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციული საშუალება კანონმდებლის მიერ დასახული მიზნის მიღწევისა და, შესაბამისად, არ უნდა იწვევდეს პირის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევას.“[56]
ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემოღებისა თუ სანქციის გამკაცრების საკითხებში სახელმწიფო ფართო მიხედულებით სარგებლობს. თუმცა, სიტყვა „ფართო“ არ უნდა იყოს განმარტებული, როგორც „უსაზღვრო“, წინააღმდეგ შემთხვევაში აზრი დაეკარგებოდა ადმინისტრაციულ სამართალშემოქმედებაზე საკონსტიტუციო კონტროლს. გაუგებარია, თუ რატომ გახდა საჭირო სანქციის ასე გაზრდა, მაშინ როდესაც არალოგიკურია იმის დაშვება, რომ ნორმით გათვალისწინებული ქმედების უარყოფითი ხასიათი უეცრად 10-ჯერ გაიზარდა. საზოგადოება, როგორც წესი, 1 დღეში არ იქცევა „ტოტალურად კანონმორჩილიდან“ „ტოტალურად სამართალდამრღვევად“. საზოგადოებაში რომც გაჩენილიყო სამართალდარღვევის მატების რისკები, საჯარო ხელისუფლების მოვალეობაა, „ამ რისკების“ (რაც საზოგადოების ლეგიტიმური ბრაზიდან შეიძლება მოდიოდეს) შინაარსს ჩაეძიოს და ისე აღმოფხვრას პრობლემა და არა ქმედების არათანაბარზომიერი სანქციით ებრძოლოს მას, რადგან სანქცია მხოლოდ მთრგუნავი საშუალებაა, რომელიც პოლიტიკურ, სოციალურ თუ ეკონომიკურ პრობლემებს და მათთან დაკავშირებულ განწყობებს „ხელოვნურად“ ვერ შეცვლის, არამედ შეუძლია კიდევ უფრო გააღრმავოს იგი.
სადავო ნორმით გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული სანქცია იმ სამართალდარღვევისთვის, რომელიც ითვალისწინებს ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ნაწილობრივ ან სრულად გადაკეტვას მაშინ, როდესაც შეკრების და მანიფესტაციის სხვაგვარად ჩატარება შესაძლებელია, როდესაც ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა.
შეკრებისა და მანიფესტაციის გამართვის ადგილი, როგორც წესი, ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგან მისი შერჩევა განაპირობებს მეტი ადამიანის ყურადღების მიპყრობას, რაც იწვევს დიდ რეზონანსს. სწორედ ამიტომ ხდება ხალხმრავალი ადგილების შერჩევა, რაც მოძრაობის შეფერხებასთანაა დაკავშირებული. შეკრების თავისუფლების თაობაზე ვენეციის კომისიის მოსაზრებათა კრებულის თანახმად, „ადგილმდებარეობა შეკრების თავისუფლების ერთ-ერთი მთავარი ასპექტია. ორგანიზატორის პრივილეგია, გადაწყვიტოს რომელი ადგილი შეესაბამება ყველაზე მეტად შეკრების მიზანს, შეკრების თავისუფლების არსის ნაწილია. ... შეკრების მიზანი ხშირად მჭიდროდაა დაკავშირებული განსაზღვრულ ადგილთან, ხოლო შეკრების თავისუფლება მოიცავს შეკრების იმ უფლებას, რომ იგი ჩატარდეს მისი სამიზნე ობიექტიდან „ხილვადობისა და სმენადობის“ ფარგლებში.“[57]
მართალია, ხალხმრავალ ადგილას შეკრება რისკებს წარმოშობს, მაგრამ იგი თავისთავად ვერ იქნება შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის თვითკმარი საფუძველი. თუ შეკრების თავისუფლების მნიშვნელობას გავითვალისწინებთ, „საზოგადოების ნაწილის უფლებების დაცვა იმ ზიანისაგან, რომელიც შეიძლება მათ განიცადონ გარკვეული დროის განმავლობაში ტრანსპორტის მოძრაობის სრულად ან ნაწილობრივ შეფერხებით, ვერ გადაწონის შეკრების და მანიფესტაციის მრავალრიცხოვან მონაწილეთა უფლებას, ეფექტიანად ისარგებლონ კონსტიტუციით დაცული შეკრებისა და მანიფესტაციების თავისუფლებით, რომელიც თავისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების ფუნქციონირების არსებით წინაპირობას წარმოადგენს.“[58]
ვენეციის კომისია ეუთო/ოდირთან ერთად შემუშავებულ სახელმძღვანელო პრინციპების დოკუმენტში აღნიშნავს, რომ „შეკრების კონტექსტში განხორციელებული ქცევისთვის დაწესებული ჯარიმები აუცილებელი და პროპორციული უნდა იყოს, რადგან შეკრების დროს განხორციელებული ქცევისთვის არასაჭირო და არაპროპორციულად მკაცრმა სანქციებმა შეიძლება ხელი შეუშალოს ასეთი ღონისძიების გამართვას და ჰქონდეს მსუსხავი გავლენა, რაც ხელს ააღებინებს მონაწილეებს მასზე დასწრებაზე. ასეთი სანქციები შესაძლოა წარმოადგენდეს მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების ირიბ დარღვევას. ისეთი სამართალდარღვევები, როგორებიცაა შეკრების გამართვის წინასწარი შეუტყობინებლობა, ან შეკრებისთვის დადგენილი მარშრუტის, დროისა და ადგილის შეზღუდვების შეუსრულებლობა, არ უნდა ისჯებოდეს თავისუფლების აღკვეთით ან დიდი ჯარიმებით.“[59]
ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არაერთგან აღნიშნავს, რომ როდესაც დემონსტრანტები ძალადობრივ ქმედებებში არ ერთვებიან, საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლებისთვის მნიშვნელოვანია, რომ მათ გამოავლინონ გარკვეული ხარისხის შემწყნარებლობა მშვიდობიანი შეკრების მიმართ, თუკი კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებული შეკრების თავისუფლება მთელს არსს არ არის მოკლებული.[60] მართალია, კონვენციის სიტყვებიდან გამომდინარე „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში” უფლებაში ჩარევის ხარისხს განსაზღვრავს სახელმწიფო, თუმცა მას არა უსაზღვრო, არამედ განსაზღვრული მოქმედებისა და შეფასების უფლება აქვს.[61] შეკრების თავისუფლებაში ჩარევა უნდა გამართლდეს გადაუდებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით.[62] გამონაკლისები ვიწროდ უნდა განიმარტოს და ნებისმიერი შეზღუდვის აუცილებლობა დამაჯერებლად დადგინდეს. სახელმწიფომ საკუთარი პოზიტიური ვალდებულება არ უნდა შეასრულოს სხვა პოზიტიური ვალდებულების დათრგუნვის, საზოგადოების კონკრეტული წევრების უფლებათა არაპროპორციული შეზღუდვის ხარჯზე.
3.სახდელის თანაზომიერება და ნორმის შემოღების კონტექსტი
მართალია, შეკრების თავისუფლება დემოკრატიული მოწყობისა და ჯანსაღი სამოქალაქო საზოგადოების არსებობის აუცილებელი პირობაა, თუმცა ის არ არის აბსოლუტური. უფლების გამოვლინება ხშირად წინააღმდეგობაშია სხვათა უფლებებთან, საზოგადოებრივ წესრიგთან და უსაფრთხოებასთან. ამდენად, საჭიროა უფლებათა შორის ბალანსის განსაზღვრა. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს: „შეკრებისა და მანიფესტაციების ჩატარების დრო, ადგილი, ფორმა და შინაარსი, ცხადია, შეიძლება შეიზღუდოს, როდესაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური ინტერესების დასაცავად და თანაზომიერების წესის დაცვით.“[63] ჩარევა თანაზომიერების პრინციპის საფუძველზე უნდა შემოწმდეს, რომლის მოთხოვნაა „რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს , უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“[64]
კანონით შესაძლებელი უნდა იყოს ლეგიტიმური მიზნების რეალიზაცია, რომლებიც, სადავო ნორმებთან მიმართებით, ინდივიდურ უფლებებთან ერთად, შესაძლოა, საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას მოიაზრებდეს.
საჯარო ლეგიტიმური მიზნის იდენტიფიცირება პრობლემის შეფასების პირველი ეტაპია, თუმცა იგი არ არის უფლებაში ჩარევის გონივრული დასაბუთების საკმარისი საფუძველი: „საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა, თავისთავადად, არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის. იმისთვის, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული შეზღუდვა თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისად ჩაითვალოს, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობის და აუცილებლობის კრიტერიუმებს.“[65]
როგორ უნდა იქნეს აღქმული სანქციის ასეთი გაუარესება მაშინ, როდესაც მოსახლეობის ეკონომიკური მდგომარეობა ასე უეცრად (სასიკეთოდ) არ შეცვლილა? საქსტატის თანახმად, 2024 წლის ბოლოს საარსებო მინიმუმი შეადგენდა 260.3 ლარს.[66] 2024 წელს სოციალური პაკეტის მიმღებთა რაოდენობა იყო 185.4 ათასი, ხოლო მიზნობრივი სოციალური დახმარების პროგრამის მონაცემთა ბაზაში რეგისტრირებული ოჯახების რაოდენობამ 390.8 ათასი შეადგინა, საარსებო შემწეობის მიმღები ოჯახების რაოდენობამ კი – 128.6 ათასი.[67] უმუშევრობის დონე 2024 წლის მესამე კვარტალში 13,8 % იყო.[68]
ხშირ შემთხვევებში, 5 000 ლარიანი სანქცია სამართალდამრღვევად ცნობილის 10 თვის ხელფასს უდრის, ამდენად, იგი, პრინციპში, სისხლისსამართლებრივ სანქციას უტოლდება.
ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 33 -ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, სახდელის დადებისას მხედველობაში მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი. გზის სავალი ნაწილის გადაკეტისთვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში გათვალისწინებული სანქციები არ იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ სახდელის შეფარდების დროს ასახული იქნას ის ზიანი, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს გზის უკანონო გადაკეტვით. ეს ზიანი შეიძლება იყოს სრულიად სხვადასხვა ხარისხის იმის მიხედვით, გზის გადაკეტვა მოხდა დღის საათებში თუ შუაღამის საათებში, დედაქალაქში თუ რეგიონში, შეფერხდა თუ არა საწარმო დაწესებულებების და ორგანიზაციების საქმიანობა და ა.შ. ასევე სანქციების ამპლიტუდა არ იძლევა საშუალებას სახდელის შეფარდების დროს გათვალისწინებული იქნას სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი.
ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ განხილულ საქმეში ობოტე რუსეთის წინააღმდეგ, რომელიც ეხებოდა არასანქციონირებული მიტინგის დაშლას და მონაწილეების დაჯარიმებას, აღინიშნა, რომ ეროვნულმა სასამართლომ არ შეაფასა, თუ რა სახის ზიანი გამოიწვია განმცხადებელმა აღნიშნული შეკრებით; ასევე არ შეფასდა ბალანსი სახელმწიფოს მიერ დაცულ ინტერესებსა და შეკრების თავისუფლებას შორის, რაც ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ჩათვალა შეკრების თავისუფლების დარღვევად.[69]
ამასთან, კანონის გამკაცრება უნდა შეფასდეს იმ ზოგადი მდგომარეობის გათვალისწინებით, რაც საქართველოში 2024 წლის ნოემბრის მიწურულის შემდეგ წარმოიშვა. ნებისმიერი კანონი კონტექსტის, ანუ დროისა და სივრცის, საკითხია. იგი კონკრეტული საზოგადოებრივი ცხოვრების შედეგია და პოლიტიკური გადაწყვეტილებითაა განპირობებული. თუ კანონს დავინახავდით, როგორც უზოგადეს წინადადებას, რომელიც მოწყვეტილია პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, კულტურულ, თუ, ზოგად სოციალურ კონტექსტს, მაშინ მისი გააზრება შეუძლებელი იქნებოდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონის ნორმა უნდა შეაფასოს არა მხოლოდ „ჰიპოთეტურად“, არამედ საქართველოში არსებული იმ პოლიტიკური თუ სამართლებრივი წესრიგის ფონზე, რომელიც გასული წლის ნოემბრიდან რადიკალურად იცვლება. კერძოდ, წარმოებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა და სისხლის სამართლის კოდექსების მეტად რეპრესიულ საშუალებებად ქცევა.[70]
ყურადღებას იმსახურებს პოლიტიკური პირების განცხადებები, რომლებსაც, საკუთარი ფაქტობრივი ძალაუფლებიდან გამომდინარე, მოჭარბებული შესაძლებლობა აქვთ, თუნდაც საკუთარი რიტორიკის ფონზე განსაზღვრონ სამართალდამცავი, და არც თუ ისე იშვიათ შემთხვევებში, აგრეთვე სასამართლო ორგანოების წარმომადგენლებისთვის „პროგრამული მიმართულებები“. მაგალითად მოვიყვანთ ციტატას ირაკლი კობახიძის 2025 წლის 13 მარტის განცხადებიდან, როდესაც იგი აქციებზე დაჯარიმების შემთხვევებზე საუბრობდა: „ოპოზიციას აქვს რთული მდგომარეობა, ყოველდღე ატარებენ 300 კაციან აქციას, რაღაც რიტუალივით აქვთ, ერთი საათით გადაკეტავენ ქუჩას და ბრუნდებიან სახლებში ... თავისი ფეხით მოდიან, ავსებენ სახელმწიფო ბიუჯეტს, ათი ათასობით ლარს იხდიან ყოველდღიურად ბიუჯეტში, ამისთვის ერთგვარი მადლობაც შეიძლება გადავუხადოთ მათ.“[71]
თუ სამართალზე პოლიტიკის უპირობო პრიმატს დავთანხმდებით, მაშინ კანონმდებლობის კონსტიტუციური კონტროლიც აზრს დაკარგავს. თავის მხრივ, კანონის შეფასება უნდა განხორციელდეს კონსტიტუციურ ღირებულებათა ჭრილში, რომლის მთავარი მიზანიც თავისუფალი ადამიანია, ანუ ის, ვისაც შესწევს ძალა, ჰქონდეს კრიტიკული დამოკიდებულება საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესებზე. კონსტიტუცია, როგორც საპროგრამო დოკუმენტი, იმითაცაა მნიშვნელოვანი, რომ განსხვავებით სხვა ნორმატიული აქტებისგან, იგი იძლევა სამართლებრივი მოწესრიგების არა ვიწრო მიმართულებას, არამედ აყალიბებს პრინციპებს, რომლებიც ხშირად გადაწონის სასურველ ეკონომიკურ თუ პოლიტიკურ დღის წესრიგს, რადგან ამკვიდრებს სამართლიანობის, მიუმხრომლობისა და მორალურობის სტანდარტებს.
ადმინისტრაციული სანქცია არ უნდა იყოს თვითმიზანი. მართალია, ყოველი სანქცია ნეგატიური შედეგის გამომწვევია, თუმცა ეს შედეგი არ უნდა იყოს გაუგებრად მკაცრი და არ უნდა იწვევდეს იმ მასშტაბის შიშის ჩანერგვას ადამიანებში, რომელიც ხელს ააღებინებს მათ უფლების განხორციელებაზე. თავის მხრივ, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლებაში ამგვარი ხელოვნური და სერიოზული დაბრკოლება პირდაპირპროპორციულია დემოკრატიულობის შესუსტების, სამოქალაქო საზოგადოების დათრგუნვის, პასუხისმგებლიანი, ანგარიშვალდებული და გამჭვირვალე მმართველობის დაქვეითების.
ჩარევის პროპორციულობასთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იზიარებს იმ პოზიციას, რომ დაწესებულ სანქციათა ხასიათი და სერიოზულობა მხედველობაში მისაღები ფაქტორებია.[72] ჩვენს შემთხვევაში, ჩარევა უტოლდება, მართალია, არა სრულ აკრძალვას, თუმცა, პრაქტიკის გათვალისწინებით, მას აქვს მსუსხავი ეფექტი უფლების გამოყენებაზე. იგი თამაშობს დამაშინებელ როლს იმ ადამიანებისთვის, რომელთაც შეკრებებისა და მანიფესტაციების თავისუფლებით სარგებლობა სურთ. სწორედ ამაზე მიუთითებს ვენეციის კომისიის „გადაუდებელი მოსაზრება“ და ეუთო/ოდირის „გადაუდებელი მოსაზრება“, სადაც მოყვანილია სტატისტიკა საქართველოში საშუალო ხელფასის შესახებ და შემდგომ აღნიშნულია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული შესაბამის სანქციას აქვს მსუსხავი შედეგი. ხოლო აღნიშნული სანქცია იმაზე მეტად ბევრია, ვიდრე გათვალისიწნებულია სხვა წვრილი სამართალდარღვევებისათვის.[73]
შეკრებასა და მანიფესტაციაში მონაწილეობის სურვილის მიუხედავად, ნორმა უზრუნველყოფს, რომ მათ, კანონის დარღვევის შიშით, არ გამოიყენონ კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება. შეზღუდვის არაპროპორციულობა განსაკუთრებით მტკივნეულია იმ დროს, როდესაც შეკრების მონაწილეების დაჯარიმება არნახული მასშტაბით წარმოებს, რასაც ადასტურებს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის დირექტორის მიწერილი პატაკი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისადმი, რომელშიც იგი მინისტრს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ქ. თბილისის პოლიციის დეპარტამენტისათვის სამართლებრივი დახმარების მიზნით 593 სამართალდარღვევის ფაქტზე რეაგირების დავალებას სთხოვს (MIA 3 25 00284368, 01/02/2025). თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2025 წლის 24 ივნისის № 11634832 წერილით, სახალხო დამცველის აპარატს ეცნობა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების კომპიუტერული ბაზის მონაცემებით, 2024 წლის 28 ნოემბრიდან 2025 წლის 13 ივნისამდე, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹მუხლის შესაბამისად, განხილულია 1394-მდე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე.[74] დღეის მდგომარეობით კი სახეზე გვაქვს დაჯარიმების ათასობით ფაქტი, რაც, ალბათ, თუ შეკრებისა და მანიფესტაციის მომწესრიგებელი ნორმების დარღვევისთვის „დაჯარიმების მსოფლიო ისტორიის სტატისტიკას“ შევადგენთ, უპრეცედენტო აღმოჩნდება თავისი რაოდენობის გამო.
3.1 შეფასების ტესტი
თანაზომიერების პრინციპის საფუძველზე უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციური შემოწმება რამდენიმე ეტაპს მოიცავს. პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, ხოლო შემდგომ სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი „დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“[75] იმავდროულად, „გამოსადეგობასთან ერთად, შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“[76] საჭიროა, არ არსებობდეს სხვა, ნაკლებად შემზღუდველი საშუალებით, დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის იმავე ეფექტიანობით მიღწევის გონივრული შესაძლებლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის. ხოლო შეფასების ბოლო ეტაპია პროპორციულობა ვიწრო გაგებით (stricto sensu), რომელიც მოითხოვს, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის.“[77]
მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლში არ არის უფლებათა შეზღუდვის საფუძვლები ჩამოთვლილი, თუმცა უნდა ვივარაუდოთ, რომ იგი, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, „ერთი მხრივ, სხვათა უფლებების, ხოლო, მეორე მხრივ, თავად შეკრებისა და მანიფესტაციის მონაწილე პირთა უფლებების დაცვაა, რათა მათ შეძლონ შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების ძირითადი უფლებით ეფექტიანად სარგებლობა.“[78] სწორედ აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნები დაასახელა მოპასუხემ, როდესაც განიხილებოდა „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობის საკითხი, რადგან იგი გამორიცხავდა სპონტანური შეკრებისა და მანიფესტაციის სამართლებრივ შესაძლებლობას. (თუმცა, სასამართლო გადაწყვეტილებებში, ასევე, „არეულობის თავიდან აცილებისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის მიზანზე“ კეთდება აქცენტი).[79]
რაც შეეხება აუცილებლობას, 5 000 ლარიანი სანქცია ნამდვილად არ წარმოადგენს უფლების ყველაზე ნაკლებადმზღუდავ საშუალებას. მართალია, აქ შეუძლებელია რამე ფორმულის შემუშავება და კონკრეტული რიცხვის დასახელება, თუ რა იქნებოდა სანქციის აუცილებელი რაოდენობა, თუმცა, გათვალისწინებით წარსული გამოცდილებისა, შესაძლებელია ითქვას, რომ 500 ლარის 5 000-მდე გაზრდა არაგონივრულია.
საკონსტიტუციო სასამართლო პასუხისმგებლობის ზომაზე საუბრისას აღნიშნავს: „ამ დროს, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები დანაშაულის ბუნება და სამართლებრივი ინტერესი, რომელსაც ზიანს აყენებს კონკრეტული ქმედება. ამასთან, აღნიშნული საკითხები უნდა განისაზღვროს ქვეყნის ისტორიული გამოცდილების, კულტურის, ღირებულებების და ზოგადად საზოგადოების სამართლებრივი სენტიმენტების გათვალისწინებით. თუმცა, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები ვერ იქნება უსაზღვრო.“[80]
განსახილველ საკითხთან მიმართებით, როგორია ქვეყნის ისტორიული გამოცდილება? რა სამართლებრივი სენტიმენტები არსებობს? ქართული საზოგადოების ისტორია, ბოლო ათწლეულების განმავლობაში, აუცილებლად გულისხმობს შეკრების თავისუფლების უდიდეს როლს; მხოლოდ 1989 წლის 9 აპრილის გახსენებაც საკმარისია. რაც შეეხება სამართლებრივ სენტიმენებს, მასში, ალბათ, მოიაზრება საზოგადოების სამართლებრივი ცნობიერება, მისი ჰუმანური თუ კრიტიკული დამოკიდებულებები განსაზღვრული ქცევებისადმი. აქ ასევე შეიძლება იგულისხმებოდეს სამართლიანობის ცნება, რომელიც სამართლის აუცილებელი ელემენტია და მის ბირთვს წარმოადგენს. მართალია, იგი კონკრეტული სიტყვებით ფორმულირებადი არ არის, თუმცა როდესაც იგი ირღვევა, ამას ყველა ხვდება. ამდენად, იმ კითხვის დასმის შემთხვევაში, არის თუ არა სამართლიანი ტრანსპორტის სავალი ნაწილის გადაკეტვისთვის 5 000 ლარიანი სახდელის დაკისრება, უარყოფითი პასუხის გაცემა, სამართლიანობის გრძნობის გათვალისიწნებით, არ იქნება რთული.
[1] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/373179 >;
[2] < https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/400559 >;
[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის11 მაისის N2/3/663 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ. - <https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=960 >;
[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერი N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. - < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1043 >
[5] < https://matsne.gov.ge/document/view/112786?publication=0 >;
[6] < https://matsne.gov.ge/ka/document/view/99592?publication=0 >;
[7] < https://ssa.moh.gov.ge/statistik.php?lang=1&id=202212070002225855299551&v=0#page-2 >;
[8] < https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/39/khelfasebi >;
[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3.
[10] იქვე, II-7.
[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-26.
[12] იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის", მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.
[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19.
[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).
[15] იხ. Ezelin v. France, app. N.11800/85, (ECtHR 26.04.1991); §45.
[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/538 გადაწყვეტილება საქმეზე „პოლიტიკური გაერთიანება „თავისუფალი საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9.
[17] იხ. Rekvényi v. Hungary, app.N.25390/94, (EctHR [GC], 20.05.1999); § 34. Ziliberberg v. Moldova, app.N.61821/00, (EctHR 01.05.2005); Primov and Others v. Russia, app.N.17391/06, (EctHR 13/10/2014); §125.
[18] იხ. Kruslin v. France, app.N.11801/85, (EctHR 11.04.1990); §29. Kopp v. Switzerland, app.N. 13/1997/797/1000, (EctHR 25.03.1998); §59. Vyerentsov v. Ukraine, app.N.20372/11, (EctHR 11.04.2013); §54.
[19] Ezelin v. France, app. N.11800/85, (ECtHR 26.04.1991) §45. Kudrevičius and Others v. Lithuania, app.N. 37553/05, (ECtHR [GC], 15.10.2015); §109.
[20] Gülcü v. Turkey, app.N.17526/10, (ECtHR 19.01.2016); §103. Vyerentsov v. Ukraine, app.N.20372/11, (ECtHR 11/07/2013); §52.
[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-11.
[22] იქვე, II-28.
[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40.
[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48.
[25] „მაქარაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“, საჩივრები N.23158/20, 31365/20, 32525/20, 2002 წლის 1 სექტემბერი, §24.
[26] იქვე, §101.
[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/3/538 გადაწყვეტილება საქმეზე „პოლიტიკური გაერთიანება „თავისუფალი საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10.
[28] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43.
[29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-45.
[30] იხ. Ezelin v. France, app. N.11800/85, (ECtHR 26.04.1991); §39.
[31] იხ. Navalnyy and Yashin v. Russia, app.N.76204/11, (EctHR 20.04.2015); §52. Ekrem Can and Others v. Turkey, app.N.20613/10, (EctHR 05/09/2022); § 86.
[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/2/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,II-11.
[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/2/407 გადაწყვეტილება N1/2/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,II-11.
[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის N2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36.
[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის გადაწყვეტილება №2/1/1289 საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6.
[36] Rotaru v. Romania [GC], 2000, § 52; Maestri v. Italy [GC], 2004, § 30; Gorzelik and Others v. Poland [GC], 2004, §§ 64-65; Sindicatul “Păstorul cel Bun” v. Romania [GC], 2013, § 153.
[37] საქმე N4/1752-25, დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ, 30 აპრილი, 2025 წელი, გვ. 8-9. საქმე N4/1686-25, დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ, 5 მაისი, 2025 წელი, გვ.8. საქმე N4/51-25, დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ, 3 აპრილი, 2025 წელი, გვ.9-10.
[38] იხ. Kotov and Others v. Russia, app.N.6142/18 and 13 Others, (ECtHR 11.01.2023), §143.
[39] OSCE/ODIHR – Venice Commision, Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, 2nd edition, Study no. 581/2010, Strasbourg - Warsaw, 9 July 2010, §149.
[40] იქვე, §150.
[41] UN General Assembly, Human Rights Council, Joint report of the Special Rapporteur on the rights to freedom of peaceful assembly and of association and the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions on the proper management of assemblies, 4 February 2016, §38.
[42] იხ. „ადამიანის უფლებების სახელმძღვანელო შეკრებების დროს პოლიციის მიერ წესრიგის დაცვის შესახებ“, გვ. 30. https://www.osce.org/files/f/documents/7/4/429062.pdf
[43] Chernega and Others v. Ukraine, app.N. 74768/10, (ECtHR 18/06/2019); §250.
[44] Galstyan v. Armenia, app. N.26986/03, (ECtHR 15.11.2007); §115. Ashughyan v. Armenia, app. N. 33268/03, ((EctHR 17.07.2008); § 90.
[45] Galstyan v. Armenia, app. N.26986/03, (ECtHR 15.11.2007); §116.
[46] იქვე, §93. ასევე იხ. Ashughyan v. Armenia, app. N. 33268/03, ((EctHR 17.07.2008); §92,93.
[47] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7.
[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 29.
[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48.
[50] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/376493?
[51] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/373860?
[52] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/373178?
[53] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/373858?
[54] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/378775?
[55] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/377468?
[56] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).
[57] Compilation of Venice Commission Opinions Concerning Freedom of Assembly, 1 July, 2014, CDL-PI(2014)0003, 4.2.
[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41.
[59] OSCE/ODIHR – Venice Commision, Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly, 3rd Edition, Editer Version, Study N.769/2014, Strasbourg, 15 July, 2020, §36.
[60] იხ. Kudrevičius and Others v. Lithuania, app.N. 37553/05, (ECtHR [GC], 15.10.2015); §150. Lashmankin and Others v. Russia, app.N. 57818/09 and 14 Others, (ECtHR 29/05/2017); §462.
[61] იხ. Gülcü v. Turkey, app.N.175/26, (ECtHR 06/06/2016); §110.
[62] იხ. Öllinger v. Austria, app. N.76900/01 (ECtHR 29/09/2006); §33.
[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5.
[64] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60.
[65] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 22 დეკემბრის №3/6/813 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მელქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27.
[66] https://www.geostat.ge/index.php/ka/modules/categories/791/saarsebo-minimumi
[67] https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/55/sotsialuri-uzrunvelqofa
[68] https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/683/dasakmeba-umushevroba
[69] იხ. Obote v. Russia (Application no. 58954/09), (ECtHR 19.02.2020), §43, 45.
[70] ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებაში ან ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაში მონაწილე პირის ვინაობის სრულად დაფარვის შესახებ იხ. https://gyla.ge/post/sagamodziebo-moqmedebashi-piris-vinaobis-daparva-saia-gancxadeba სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონში შესულ რეპრესიულ ცვლილებებზე იხ. https://gyla.ge/post/saia-gamoxatvistavisuplebis-shesaxeb-kanonshi-cvlilebebi „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში შეტანილი ცვლილებების შესახებ იხ. https://gyla.ge/post/saerto-sasamatloebis-shesaxeb-organulikanoni-saerto-gancxadeba 2025 წლის 13 ოქტომბერს ინიცირებული კანონპროექტის შესახებ იხ.: https://gyla.ge/post/GYLA-avtoritaruli-kanonshemoqmedebis-shepaseba მშვიდობიანი დემონტრანსტების წინააღმდეგ სახის ამომცნობი ტექნოლოგიების გამოყენების შესახებ იხ. https://gyla.ge/post/saxis-amomcnobi-kamerebi-saia სისხლის სამართლის პოლიტიკის გამკაცრებაზე იხ. https://gyla.ge/post/kidev-uprogamkacrebuli-sisxliskanonmdebloba საჯარო სამსახურის შესახებ კანონში შეტანილი ცვლილებების შესახებ იხ. https://gyla.ge/post/sajaro-samsaxurisshesaxebkanoni-cvlilebebi ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში შესული ცვლილებების შესახებ იხ. https://gyla.ge/post/qartuli-ocneba-protestis-uflebis-bevr-aspeqts-zgudavs ამავე საკითხზე იხ. https://gyla.ge/post/ra-tsvlilebebi-shedis-administraciul-samartaldargvevata-kodeqsshi იხ. ანგარიში „სამოქალაქო უფლებები მზარდი საპოლიციო ტერორის პირისპირ“ https://admin.gyla.ge/uploads_script/publications/pdf/სამოქალაქო%20უფლებები%20მზარდი%20საპოლიციო%20ტერორის%20პირისპირ%20(3).pdf.
[71] https://bm.ge/news/gadaketaven-quchas-300-katsiani-aqtsiit-da-ati-atasobit-lars-ikhdian-biujetshi-irakli-kobakhidze-utsyvet-protestze
[72] იხ. Taranenko v. Russia, app.N.19554/05, (EctHR 13/10/2014); §75.
[73] იხ. EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), URGENT OPINION ON AMENDMENTS TO THE CODE OF ADMINISTRATIVE OFFENCES AND THE LAW ON ASSEMBLIES AND DEMONSTRATIONS, 3 March 2025, § 49. იხ. URGENT OPINION ON THE AMENDMENTS TO THE LAW ON ASSEMBLIES AND DEMONSTRATIONS, THE CODE OF ADMINISTRATIVE OFFENCES AND THE CRIMINAL CODE OF GEORGIA (AS ADOPTED ON 6 FEBRUARY 2025), Warsaw, 6 March, 2025, §95.
[74] იხ. https://www.ombudsman.ge/res/docs/2025100210411065406.pdf გვ. 1-2.
[75] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48.
[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26.
[77] იქვე, II-43.
[78] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 14 დეკემბრის №3/3/1635 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21.
[79] იხ. საქმე N4/1607-25, დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ, 15 მაისი, 2025 წელი, გვ.9.
[80] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33.
6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები
შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა
შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა
შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა
შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა
კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა