თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიენებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი;

2. ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

· საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი წინადადება - „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“;

· საქართველოს კონსტიტუციის 60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი - „საკონსტიტუციო სასამართლო ორგანული კანონით დადგენილი წესით:

ა) ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით.“ ;

· საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი - (საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს)

„საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“ ;

· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 31¹ მუხლები;

· ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი - (საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ) „საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;”

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი, ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

● სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მ. პ. გ. „ერთიანობა-ნაციონალური მოძრაობა“ არის იურიდიული პირი რომელსაც, როგორც პოლიტიკურ პარტიას მომავალში შეიძლება შეეხოს ის სადავო დებულებები, რომლებიც არის გასაჩივრებული. საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კონსტიტუციაში მითითებული ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის თანახმად, ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავის უფლებათა დასაცავად, მიმართოს სასამართლოს. ამ კონსტიტუციურ დებულებაში გამოყენებული ტერმინი „ყოველი ადამიანი“ განსაკუთრებით ფართო შინაარსისაა და არ ახდენს დასახელებული უფლებით მოსარგებლე სუბიექტთა წრიდან რომელიმე კატეგორიის პირთა გამორიცხვას.

კონკრეტულ შემთხვევასში მოსარჩელე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს, იდავოს კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარ საკითხებთან მიმართებით;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

● სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

● სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმების სამართლებრივი ანალიზი და პრობლემის არსი

სარჩელში მითითებულ სადავო ნორმებს წარმოადგენს 2025 წლის 13 მაისსა და ამავე წლის 16 ოქტომბერს ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ და ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონებში განხორციელებული ცვლილებები, რომლის საფუძველზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა განიხლოს და გადაწყვიტოს პოლიტიკური პარტიისა და მასთან დაკავშირებული პირების საქმიანობის კონსტიტუციურობის საკითხები.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, დაუშვებელია ისეთი პოლიტიკური პარტიის შექმნა და საქმიანობა, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით.

ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი კი, მიუთითებს, რომ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვა შეიძლება მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.

„მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი დაუშვებლად მიიჩნევს ისეთი პარტიის შექმნასა და საქმიანობას, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს.

ამავე კანონის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტი კი, განსაზღვრავს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს პარტია, რომლის მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა, ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს, ქმნის ან შექმნილი აქვს შეიარაღებული ფორმირება.

საგულისხმოა, რომ აღნიშნულ მუხლს, 2025 წლის 13 მაისის საკანონმდებლო ცვლილების საფუძველზე დაემატა მეორე პუნქტი, რომლის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია ასევე აკრძალოს პარტია, რომლის გაცხადებული მიზანი ან/და საქმიანობის არსი (მათ შორის, პერსონალური შემადგენლობა ან/და შესაბამის საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა) არსებითად იმეორებს ამ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აკრძალული პარტიის გაცხადებულ მიზანს ან/და საქმიანობის არსს (მათ შორის, პერსონალურ შემადგენლობას).

„მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული, ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათის „ა.ბ“ ქვეპუნქტში, კერძოდ, აღნიშნულია, რომ „წარმოდგენილი კანონპროექტის მიღებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს ექნება შესაძლებლობა განახორციელოს ეფექტიანი საკონსტიტუციო კონტროლი პოლიტიკური პარტიებზე, რომელთა მიზანია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობა ან ძალადობით შეცვლა, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. შესაბამისად, იმ პირებს, რომლებსაც აქვთ სურვილი კვლავ ზემოაღნიშნული პარტიების არსებითად მსგავსი ახალი პარტიები დააფუძნონ და კვლავ განაგრძონ არაკონსტიტუციური საქმიანობა, სასამართლო წესით აეკრძალებათ ასეთი ფიქციური პარტიების მეშვეობით მოქმედება.“[1]

ცვლილება ასევე განიცადა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 22-ე მუხლმა და მას შემდეგი შინაარსის 4² პუნქტი დაემატა: „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობისა და ამ პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხის შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში აღნიშნული სარჩელის შეტანიდან 9 თვეს, ხოლო „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში − 14 დღეს.“

ამავე მუხლს ასევე დაემატა მე-5 და მე-6 პუნქტები, რომლეთა მიხედვითაც თუ კი საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილია პარტიის აკრძალვის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელი, ამ შემთხვევაში ჩერდება სხვა კონსტიტუციური სარჩელების განხილვის ვადა, აღნიშული ნორმის ნორმატიული შინაარსი თავის თავში გულისხმობს იმასაც, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებულ და მიმდინარე სარჩელებთან მიმართებით ჩერდება კიდეც სამართალწარმოება, ხოლო ამავე კანონის 32² -ე მუხლის მე-13 პუნქტით განისაზღვრა, რომ პარტიის აკრძალვის შესახებ სარჩელი განიხილება რიგგარეშედ ყველა სხვა საქმესთან მიმართებით. შესაბამისად აღნიშნული სადავო დებულებები შეიცავს ნორმატიულ შინაარს, რომლის მიხედვითაც ისეთი სარჩელი, რომელიც შეტანილ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოში პოლიტიკური პარტიის მიერ შესაძლებელია საერთოდ არ იქნეს განხილული, იმ შემთხვევაში როდესაც თავად ამ პოლიტიკური პარტიის მიმართ საკონსტიტუციო სასამართლოში შედის განსახილველად ამავე პარტიის აკრძალვის მოთხოვნით კონსტიტუციური სარჩელი. რადგან ამ შემთხვევაში პარტიის აკრძალვის საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სარჩელის მიღება იწვევს მის რიგგარეშედ განხილვას და რეალურად იქმნება საფუძველი შეჩერდეს ყველა სხვა საქმის გაანხილვა, მათ შორის ისეთისაც კი, რომლის მიზანია, საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში დაცული იყო პოლიტიკური გაერთიანების საპროცესო უფლებები მისი აკრძალვის საქმის განხილვისას და ის კანონმდებლობა, რომლითაც მოუწევს საკონსტიტუციო სასამრთლოს ხელმძღვანელობა პარტიის აკრძალვის საქმეში იყოს რეალურად კონსტიტუციის შესაბამისი.

გარდა ამისა ცვლილებებით, კერძოდ კი ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის ,,ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად საკონსტიტუციო სასამართლოში პარტიის აკრძალვის თაობაზე სარჩელის შეტანის უფლებამოსილ სუბიექტს მიენიჭა ახალი უფლებამოსილება, რაც გულისხმობს, რომ სარჩელის წარდგენისას მოსარჩელეს აქვს უფლება სარჩელს დაურთოს იმ პირთა სია, რომლებიც შეიძლება იყვნენ კონკრეტულ პარტიასთან დაკავშირებული პირები და მოითხოვოს მათთვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვაც. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული პირის ცნება ერთი მხივ სრულიად ბუნდოვანია, თუმცა მეორე მხრივ არც მისი რაიმე სახით განმარტების პირბობეში შეიძლება მივიდეთ ამ სადავო ნორმის კეთილსინდისიერ კონსტიტუციურ განმარტებამდე, რადგან საქართველოს კონსტიტუცია მსგავს სუბიექტებისთის, ისეთთათვის რომელიც სადავო კანონმა მოიაზრა უბრალოდ არ ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოში სამართლწარმოებას.

ამასთან ერთად აღნიშნულ კანონშივე, კერძოდ 35-ე მუხლის დაემატა მე-4 პუნქტი, რის შემდგომაც, აღნიშნული დებულების ამავე მუხლის მე-2 პუნქტთან ერთობლიობაში სისტემური წაკითხვით დგინდება, რომ მათ შორის სადავო ნორმაში მოაზრებულ პარტიასთან დაკავშირებულ პირებსა თუ სხვა ფიზიკურ პირებს (მოქალაქეებს), რომლებიც მაგალითად სადავო პოლიტიკური გაერთიანების მიერ იქნებიან წარდგენილი საარჩევნო სიაში ან/და უკვე არჩეულნი იქნებიან შესაბამის წარმომადგენლობით ორგანოში ან/და თანამდებობაზე, ფაქტობრივად მათ ეძლევათ მხოლოდ საკუთარი აზრის წარდგენის შესაძლებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოში, მაშინ როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა განიხილოს მათთვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის საკითხი. აღნიშული ნორმის ნორმატიული შინაარსის გათალისწინებით პირები, რომელთაც უშუალოდ შეეხება საკონსტიტუციო სასამართლოში გადაწყვეტილება არ იქნებიან დაშვებული საპროცესო მხარედ მათსავე საქმის განხილვაზე რომლის საბოლოო სედეგიც შესაძლოა იყოს ამ პირებისთის მტელი რიგი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების უვადო აკრძალვა.

მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ნორმის ის ნაწილი, რომელიც პარტიის გამარტივებული წესით, 14 დღეში აკრძალვის შესაძლებლობას მის პერსონალურ შემადგენლობას უკავშირებს. როგორც საკანონმდებლო ცვლილებაზე თანდართულ განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, ამ წესის შემოღების მიზანია, იმ პირებს, რომლებსაც სურვილი აქვთ დააფუძნონ არაკონსტიტუციურად ცნობილი პარტიის არსებითად მსგავსი ახალი პარტია და განაგრძონ არაკონსტიტუციური საქმიანობა, სასამართლო წესით აეკრძალოთ ასეთი პარტიების მეშვეობით მოქმედება.

ამ მხრივ, საგულისხმოა, რომ პარტიის აკრძალვის წესის ცვლილება 2025 წლის ოქტომბერშიც განხორციელდა. კერძოდ, ცვლილებების საფუძველზე, ახლებურად ჩამოყალიბდა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც, თავის მხრივ, პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის თანამდევ სამართლებრივ შედეგებს განსაზღვრავს. ამ მხრივ კი, განსაკუთრებით აღსანიშნავია, მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომელმაც აკრძალულ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული სათანადო პირის ცნება შემოიტანა და მას პოლიტიკური პარტიის შექმნის, პოლიტიკური პარტიის წევრობის, პოლიტიკური პარტიის ორგანოს წევრობის, პოლიტიკურ პარტიაში პარტიული თანამდებობის დაკავების, საყოველთაო არჩევნებში პასიური საარჩევნო უფლებით სარგებლობის, საყოველთაო არჩევნებში არჩეული ორგანოს წევრის ან არჩეული თანამდებობის პირის უფლებამოსილების შეძენის, სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის დაკავების, პოლიტიკური თანამდებობის დაკავებისა და საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ორგანოს ხელმძღვანელის თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობა აღკვეთას ითვალისწინებს და თან განუსაზღვრელი ვადით. აღნიშნული მოთხოვნა, შესაბამისმა სუბიექტმა კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა დააყენოს და სარჩელს პარტიასთან ე.წ. დაკავშირებული პირების სია უნდა დაურთოს.

ანალოგიური შინაარსის დამატებები ასევე განხორციელდა „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანულ კანონში და მას 21¹ მუხლი დაემატა, რომლის თანახმად, დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს. ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს დაემატა „ა¹“ ქვეპუნქტი, რომლითაც, მოქმედ პარტიებს იმ პირისგან შემოწირულობის მიღება აეკრძალათ, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება მიიღო.

ამ უკანასკნელი ცვლილებებით, პარტიის აკრძალვასთან ერთად, პარტიის შექმნა და, ზოგადად, პოლიტიკური მოღვაწეობა შეიძლება აეკრძალოთ გაუქმებული პარტიის წევრებს და სხვაგვარად დაკავშირებულ პირებს. აღნიშნული კი, საერთოდ გამორიცხავს მათ მიერ პარტიის დაფუძნების ყოველგვარ შესაძლებლობას. როგორც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 21¹ მუხლშია აღნიშნული, „დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს.“

აქედან გამომდინარე, როდესაც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი საუბრობს ე.წ. „პერსონალურ შემადგენლობაზე“, ამ შემადგენლობაში არ უნდა მოვიაზროთ ის პირები, რომლებსაც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე აუკრძალა პარტიის შექმნა. შესაბამისად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაუქმებული პარტიის წევრები, რომლებსაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ უკანასკნელი კომპეტენციის ფარგლებში არ აუკრძალა შესაბამისი პოლიტიკური აქტივობა, ახალ პარტიას შექმნიან, გაუგებარია რატომ შეიძლება იყოს ეს პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის საფუძველი.

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის შესაძლებლობას უშვებს მხოლოდ და მხოლოდ მისი პერსონალური შემადგენლობის გამო. ამ პოზიციას დამატებით ამყარებს, 2025 წლის მაისის საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათის შინაარსიც, რომლის თანახმად, ცვლილების მიზანს წარმოადგენს, არაკონსტიტუციურად ცნობილი პარტიების არსებითად მსგავსი ახალი პარტიების დაფუძნების შეზღუდვა. აღნიშნული კი, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულისაგან განსხვავებულ, პარტიის აკრძალვის ახალ პირობას.

რაც შეეხება ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 სადავო პუნქტის იმ შინაარს, რომელიც აკრძალვას გაცხადებული მიზნის ან/და საქმიანობის არსის გამო ითვალისწინებს, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ეს ნაწილიც უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ, რათა უფრო ნათელი გახდეს მისი შინაარსი და მიზანმიმართულება. როგორც მისი გრამატიკული განმარტებიდან ირკვევა, პარტია ამ კომპეტენციით გათვალისწინებული გამარტივებული წესით შეიძლება აიკრძალოს იმ შემთხვევაში, როდესაც დამოუკიდებლად მისი ე.წ. „პერსონალური შემადგენლობისგან“, მისი მიზნები ან საქმიანობა არსებითად იმეორებს აკრძალული პოლიტიკური პარტიის მიზნებსა და საქმიანობას.

ამ მხრივ, კვლავ მხედველობაშია მისაღები 2025 წლის მაისის საკანონმდებლო ცვლილების პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათი, რომლის თანახმად, ამ ცვლილების მიზანს, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაუქმებული პარტიის იდეოლოგიური მემკვიდრე პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვა უნდა წარმოადგენდეს. ახლად დაფუძნებული პარტიის შემთხვევაში, მისი გამარტივებული წესით აკრძალვის პროცესზე, განსჯის საგანს, წარმოადგენს ან მისი გაცხადებული მიზანი, ან საქმიანობის არსებითი თანხვედრა აკრძალულ პარტიასთან.

პარტიის გაცხადებული მიზანი, ძირითადად მის სადამფუძნებლო დოკუმენტებშია ჩამოყალიბებული. თავისთავად, როდესაც ასეთი დოკუმენტები შეიცავს რაიმე არაკონსტიტუციურ დებულებას, პირობითად, მიზანს, ასეთი პარტია, როგორც წესი არ შეიძლება დარეგისტრირდეს. გარდა ამისა, როდესაც დაფუძნებულ პარტიას გადაწყვეტილი აქვს რეგისტრაციის გავლა, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ სადამფუძნებლო დოკუმენტებში იმგვარი მიზნები მიუთითოს, რაც მის რეგისტრაციას გამორიცხავს. თუმცა, თუ დავუშვებთ, რომ ასეთი მიზანი მაინც აღმოჩნდა შესაბამის დოკუმენტებში და პარტიამ რეგისტრაციაც წარმატებით გაიარა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონი ითვალისწინებს პარტიის შექმნის კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციას, რომელშიც მოპასუხედ, პარტიასთან ერთად, მისი მარეგისტრირებელი ორგანოც გვევლინება.

ასე, მაგალითად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, როდესაც კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობას, მოპასუხეა პოლიტიკური პარტია, ხოლო როდესაც კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება პოლიტიკური პარტიის შექმნის კონსტიტუციურობას, მოპასუხეა პოლიტიკური პარტია და მისი მარეგისტრირებელი ორგანო.

აღნიშნული კომპეტენციის ფარგლებში საქმის საკონსტიტუიო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვა-გადაწყვეტა, საერთო ვადაში - 9 თვეში, უნდა განხორციელდეს. შესაბამისად, გაუგებარია, თუ ამ უკანასკნელ შემთხვევაში პარტიის შექმნის, მაშასადამე, მისი რეგისტრაციის (ვინაიდან, მოპასუხე მარეგისტრირებელი ორგანოა) კონსტიტუციურობის დასადგენად 9 თვეა საჭირო, როგორ არის შესაძლებელი, პრაქტიკულად, იგივე საკითხის 14 დღის ვადაში შესწავლა და დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოტანა. ორივე შემთხვევაში ხომ, პრინციპში ერთი და იმავე სადამფუძნებლო დოკუმენტაციის შინაარსის სამართლებრივი ანალიზის განხორციელებაა საჭირო, თუნდაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის გადაწყვეტილებასთან შესაბამისობის თვალსაზრისით.

რაც შეეხება პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის საკითხს, მისი არაკონსტიტუციური საქმიანობის გამო, თუ პარტია ახალი დაფუძნებულია, მას შეიძლება საქმიანობა სრულყოფილად დაწყებული არც ჰქონდეს. ხოლო, თუ საქმიანობა უკვე განახორციელა, მაშინ, გაუგებარია, რით განსხვავდება მისი საქმიანობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასება, სხვა პარტიების საქმიანობის შეფასებისგან, რომლისთვისაც კანონმდებლობით 9 თვეა განსაზღვრული.

საგულისხმოა, რომ, მაგალითად, 1951 წელს, გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის ყოფილი წევრების მიერ დაფუძნებული ახალი პარტიის, ფაშისტურ პარტიასთან მსგავსების დასადასტურებლად 5 თვეზე მეტი დასჭირდა, რომლის დროსაც, უამრავი საკითხი იქნა გამოკვლეული, დაწყებული შიდაპარტიული დემოკრატიის საკითხის შესწავლით და დამთავრებული პარტიის თითოეული წევრის გამონათქვამების დეტალური ანალიზით.[2]

შემდეგი საკითხი, რომელიც, ჩვენი აზრით, ასევე მნიშვნელოვანია, არის ის, თუ რომელ პარტიაზე შეიძლება გავრცელდეს გამარტივებული წესით აკრძალვის სამართალწარმოება. როგორც განმარტებით ბარათიდან ირკვევა, მისი მიზანი, თითქოს არაკონსტიტუციურად გამოცხადებული პარტიის იდეოლოგიური მემკვიდრის დაფუძნების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს. „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სამართალწარმოება, ერთგვარად წააგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას, როდესაც მას შეუძლია გამარტივებული წესით, განმწესრიგებელ სხდომაზე განიხილოს და ძალადაკარგულად გამოაცხადოს მისი გადაწყვეტილების დამძლევი ნორმა (იგულისხმება ,,საქართველოს საკონსტიტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4¹ პუნქტით გათვალისწინებული პროცედურა) .

საგულისხმოა, რომ ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, სავალდებულო არ არის, რომ საქმე აუცილებლად არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის ადგილას, იმავე ნორმატიულ აქტში მიღებულ ახალ ნორმას შეეხებოდეს. საკონსტიტუციო სასამართლო ამ კომპეტენციის ფარგლებში ასევე ამოწმებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავს ნორმებს, რომლებიც შეიძლება საერთოდ სხვა აქტში იყოს მოცემული.

უნდა ითქვას, რომ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის სადავო მე-2 პუნქტის შინაარსიდან ცალსახად არ იკვეთება მისი მხოლოდ აკრძალული პარტიის ნაცვლად დაფუძნებული პარტიისადმი მიმართება. ამ ნორმით გათვალისწინებული კომპეტენცია ასევე შეიძლება შეეხოს ისეთ პარტიას, რომელიც მანამდეც არსებობდა. ასე მაგალითად, აკრძალული პარტიის წევრთა ნაწილი, შესაძლებელია შევიდეს სხვა პარტიის რიგებში. სადავო ნორმის ლოგიკიდან გამომდინარე თუ ვიმსჯელებთ, გამოდის, რომ ასეთი პარტია, შესაძლებელია გამარტივებული წესით აიკრძალოს მხოლოდ იმის გამო, რომ აკრძალული პარტიის წევრთა ნაწილმა, მისი წევრობა გადაწყვიტა, რაც, პარტიათა არსებობას თვითნებობის საკმაოდ მაღალი რისკის წინაშე აყენებს.

ასევე გასათვალისწინებელია სადავო ნორმით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში მოპასუხის საკითხი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში, მოპასუხის საკითხი, როგორც წესი, კონსტიტუციაში ან შესაბამის კანონმდებლობაში პირდაპირ არის ხოლმე მითითებული. ასე, მაგალითად, როგორც ითქვა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მოპასუხეა შესაბამისი პოლიტიკური პარტია, ხოლო შექმნის კონსტიტუციურობის განხილვისას კი, პარტია და მისი მარეგისტრირებელი ორგანო.

გარდა ამისა ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, ფაქტობრივად პირები რომელები, მოსარჩელე სუბიექტის მიერ შესაძლოა მიჩნეულ იქნენ პოტენციურად ასაკრძალი პოლიტიკური პარტიასთან დაკავშირებულ პირებად, მათ ფაქტობრივად ერთმევათ მოპასუხის მთელი რიგი საპროცესო უფლებები, და ამ სადავო დებულებით უნარჩუნდებათ მხოლოდ და მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოსთის საკუთარი მოსაზრების წარდგენის უფლება და ასევე კანონში არც არის დაკონკრეტებული რას გულისხმობს მოსაზრების წარდგენა, აქ უნდა ვიგულისხმოთ წერილობითი პოზიციის გაგზავნა საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის თუ მის მოსაზრებების და პოზიციის ზეპირად განხილვა სასამართლო სხდომაზე. რეალურად კი ე.წ. დაკავშირებულ პირს ან ნებისმიერ სხვა პირს რომელიც ექცევა საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტში არ ეძლევათ ისეთი საპროცესო უფლებები, როგორიცაა მოსამართლის აცილების საკითხის დაყენება, მტკიცებულებების წარდგენის შესაძლებლობა, მოწმის მოწვევისა და მისი დაკითხვის უფლება და ა. შ. და ეს იმ პირობებში, როდესაც საკონსტიტუცი სასამართლო მსჯელობს ამ პირებისთის უვადოდ პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის თაობაზე, რაც მთლიანობაში შეუქცევად ხელყოფს მათ კონსტიტუცციურ უფლებებს.

დასახელებული ნორმა საერთოდ არ აწესრიგებს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ კომპეტენციას. მის თაობაზე მითითებას არც „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი შეიცავს. ერთადერთი აღნიშნული ორგანული კანონის 22-ე მუხლის 4² პუნქტია, რომელიც „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაზე უთითებს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებელ კომპეტენციაზე.

კანონმდებლობის ამგვარი შინაარსის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ასევე ბუნდოვანია, წარმოადგენს თუ არა ამ კომპეტენციის ფარგლებში შესაბამისი პარტია ოფიციალურად მოპასუხე მხარეს, შესაბამისი პროცესუალური უფლებებით. ასე, მაგალითად, 2025 წლის ოქტომბერში განხორციელებული ცვლილებების საფუძველზე დამატებული კომპეტენციის ფარგლებში, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო პარტიის აკრძალვასთან ერთად, ასევე განიხილავს შესაბამისი ფიზიკური პირის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის შესაძლებლობას, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტი მას მხოლოდ და მხოლოდ თავისი მოსაზრების წარდგენის უფლებით აღჭურავს და როგორც მოპასუხეს არ მოიხსენიებს.

განსაკუთრებით სადავო ნორმებში პრობლემურია საკონსტიტუციო სასამართლისთვის პარტიის აკრძალვასთან ერთად მასთან დაკავშირებული პირისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის საკითხი, ამ თალსაზრისით მნიშვნელოვანია, რომ ეს კომპეტენციაც ისევე როგორც პერსონალური შემადგენლობის განმეორების გამო პარტიის აკრძალვა არ მოიაზრება კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტში, რომლის მიხედვითაც დადგენილია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ორგანული კანონით დადგენილი წესით, საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან მთავრობის სარჩელის საფუძველზე იხილავს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობისა და ამ პოლიტიკური პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხს. ამ დებულებიდან გამომდინარე ნათლად იკვეთება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლები, რაც გულისხმობს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო არ მსჯელობს არც პერსონალური შემადგენლობის განმეორების საფუძვლით პოლიტიკური გაერთიანების აკრძალვის ან მით უფრო პარტიასთან დაკავშირებული პირებისთვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის თაობაზე, განსაკუთრებით მაშინ როდესაც ამ ბუნდოვან და განუსაზღვრელ სამართლებირვ ცნებებს არ აკონკრეტებს არც კანონი და არც თავად კონსტიტუცია. კონსტიტუციის ნორმის მიხედვით საუბარია მხოლოდ პარტიის აკრძალვის ორდინალურ შემადგენლობაზე და ამ პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საკითხს. კონსტიტუციის ნორმაში საერთოდ არაა საუბარი ცალკეული პირების პოლიტიკური საქმიანობის საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით აკრძალვის საკითხთან დაკავშირებით, რადგან ეს არაა და ვერც იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს ორგანული კომპეტენცია, რადგან ეს თავისი იმანენტური არსით წარმოადგენს საერთო სასამართლოს კომპეტენციას, კონკრეტული დანაშაულისათვის ან/და ქმედებისთის სათანდო უფლების კონკრეტულ სუბიექტს განუსაზღვროს თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვა შესაბამისი ვადით. ხოლო სადავო დებულებებით ფაქტობრივად უვადოდ ხდება ამ საკითხის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტა. არადა კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტის იმ ჩანაწერის, რომელიც ეხება არჩეული პირებისთვის მანდატების შეწყვეტას, მიზანს წარმოადგენს ის, რომ კონკრეტული საფრთხები იქნეს გადაწყვეტილი, რაც ბუნებრივად არის კიდეც ანტიკონსტიტუციური პარტიის აკრძალვის თანამდევი შედეგი. სადავო დებულებებით კი ისე არის გაგებული, რომ ეს სრულიად განყენებული საკითხია და ცალკე შეიძლება დაყენდეს, როგორც არრსობრივად დამოუკიდებელი სასარჩელო მოთხოვნა, რაც ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,ბ“-,,დ“ ქვეპუნქტში წარმოდგენილია სიტყვებში: ,,თუ ამას ითხოვდა მოსარჩელე“. გამომდინარე აქედან სადავო ნორმებში კანონმდებლის ლოგიკა აცდენილია საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის კომპეტენიას.

ამასთანავე განსაკუთრებით საყურადღებოა ის რომ სადავო ნორმა იყენებს ტერმინს პარტიასთან დაკავშირებული პირის შესახებ, თუმცა არსად არის განსაზღვრული ვინ შეიძლება იყოს აღნიშნული პირი. ნორმების სიტემური ანალიზით შეიძლება ითქვას, რომ პარტიასთან დაკავშირებულ პირში დანამდვილებით არ მოიაზრება პარტიის წარდგენით არჩეული წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრი (არც ერთ ორგანოში), შესაძლებელია ამ სიტყვებში იგულისხმებოდეს ნებისმიერი პირის პარტიასთან გარკვეული სახის აფილირება, პირობითად, პირები, რომლებიც შეიძლება იყვნენ პარტიის მანდატის მფლობელები(წევრები), პარტიის შემომწირველები ან/და პირები, რომლებიც შეიძლბა იყვნენ მხოლოდ კონკრეტული პარტიისადმი საჯარო პოზიციის მქონე მხარდამჭერები. გამომდინარე ამ ბუნდოვანებიდან აღნიშნული სადავო დებულება იმთავითვე შეუთავსებელია სამართელრბივი უსაფრთხოების პრინციპთან.

რაც შეეხება ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის მე-5 და მე-6 პუნქტით და ასევე 31² -ე მუხლის მე-13 პუნქტით გათვალისწინებული სადავო ნორმებს, რომელიც იწვევს საკონსტიტუციო სარჩელების განხილვის ვადის შეჩერებას და პარტიის აკრძალვის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის რიგგარეშედ განხილვას, პირველ რიგში უნდა ითქვას, რომ ამ ცვლილებებით სრულიად უგულებელყოფილია ის შემთხვევა როდესაც პარტიის აკრძალვის თაობაზე სარჩელის შეტანამდე ან მის თანადროულად საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილ იქნა კონსტიტუციური სარჩელი უშუალოდ იმ პოლიტიკური გაერთიანების მიერ, რომელის აკრალვის თაობაზეც არის აღძრული კონსტიტუციური სარჩელი, ხოლო თავად პოტენციურად ასაკრძალი პარტია ასაჩივრებს იმ ნორმებს რომლის საფუძველზეც უნდა განიხილოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული ორგანიზაციის კონსტიტუციურობის საკითხი. შესაბამისად ამ პირობებში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ პარტიის აკრალვის შესახებ გადაწყვეტილება შესაძლებელია მიღებულ იქნეს კონსტიტუციის საპირისპირო სადავო დებულებების საფუძველზე, ხოლო თავად პარტია მის გაუქმების შემთხვევაში, რაც თავის მხრივ შესაძლებელია არაკონსტიტუციური პროცედურით განხორციელდეს, დაკარგავს სუბიექტუნარიანობას და შესაბამისად უფლებას დავა გააგრძელოს შესაბამისი საპროცესო დებულებების კონსტიტუციურობის თაობაზე.

დასკვნის სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმები, საკმაოდ ბუნდოვან რეგულირებას გვთავაზობს და ყველა ზემოაღნიშნულ პრობლემურ საკითხთან ერთად, ასევე ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედულების ფარგლებს. ასე, მაგალითად, მაშინ, როდესაც სასამართლო გამარტივებული წესით აფასებს პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხს იმ მოტივით, რომ მას იგივე პერსონალური შემადგენლობა ჰყავს, გაუგებარია რაზე უნდა იმსჯელოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, გარდა, პერსონალური შემადგენლობის იდენტურობისა. შეიძლება ითქვას, რომ ფაქტიურად ეს არის პარტიის აკრძალვა კანონით დადგენილი საფუძვლით, რომელშიც საკონსტიტუციო სასამართლო ნოტარიუსის მსგავს ფუნქციას ახორციელებს.

2. სადავო ნორმების ფორმალური კონსტიტიტუციურობა

(ე.წ. პარლამენტის უფლებამოსილების არაკონსტიტუციურად ცნობის გამო)

საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს, რომლის ერთ-ერთ ძირითად კომპონენტს წარმოედგენს კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილ ფარგლებში სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების ვალდებულება.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ა“ პუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს საქართველოს კონსტიტუციასთან საქართველოს საკანონმდებლო აქტებისა და საქართველოს პარლამენტის დადგენილებების მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების შესაბამისობის საკითხი.

შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია ასევე შეაფასოს დაცული იყო თუ არა საქართველოს კანონის მიღებისას საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური წესი და განახორციელოს ფორმალური კონსტიტუციური კონტროლი. „კონსტიტუციაში დადგენილი მოთხოვნების, წესების პატივისცემა, მათი განუხრელი დაცვა კონსტიტუციური წესრიგის უზრუნველყოფას ემსახურება. სწორედ ამიტომ, პარლამენტის კანონშემოქმედებითი საქმიანობა კონსტიტუციით განსაზღვრული მოთხოვნების დაცვით უნდა წარიმართოს.“[3]

განსახილველ შემთხვევაში 2025 წლის მაისში და ოქტომბერში, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ და ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანულს კანონებში სადავო ცვლილებების მიღებისას დაირღვა კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური წესები. კერძოდ, სადავო ცვლილებები მიიღო პარლამენტმა, რომლის წევრთა უფლებამოსილებების ცნობა კონსტიტუციით დადგენილი პროცედურული წესების დარღვევით განხორციელდა.

კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 38-ე მუხლი განსაზღვრავს ახალარჩეული პარლამენტის უფლებამოსილების წარმოშობის წესს, რომლის თანახმადაც „პარლამენტი სრულ უფლებამოსილებას იძენს პარლამენტის წევრთა ორი მესამედის უფლებამოსილების ცნობის მომენტიდან. ამ მომენტიდან უფლებამოსილება უწყდება წინა მოწვევის პარლამენტს.“ კონსტიტუციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა უმრავლესობა, მაგრამ არანაკლებ პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედისა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული კანონის მიღების სხვა წესი. ორგანული კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული ორგანული კანონის მიღების სხვა წესი.“

თავის მხრივ, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 86-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილების ცნობის თაობაზე პარლამენტის დადგენილებაში არ შეიტანება იმ პირის გვარი, რომლის პარლამენტის წევრად არჩევის კანონიერება გასაჩივრებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში ან საერთო სასამართლოში.

პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილება პარლამენტმა ცნო 2024 წლის 25 ნოემბერს, იმ პირობებში როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრებული იყო პარლამენტის სრული შემადგენლობის (150 წევრი) წევრად არჩევის კანონიერება[4] და საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ჰქონდა მიღებული გადაწყვეტილება პარლამენტის წევრად არჩევის კანონიერების თაობაზე. აღნიშნული გადაწყვეტილება საკონსტიტუციო სასამართლომ 2024 წლის 29 ნოემბერს მიიღო.[5]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, პარლამენტმა დაარღვია კონსტიტუცია, როდესაც არ დაელოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღებამდე, ცნო პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილება. შესაბამისად, 2024 წლის 25 ნოემბრის გადაწყვეტილების საფუძველზე მოქმედი პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი, ვერ ჩაითვლება კონსტიტუციის საფუძველზე წარმოშობილი უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებულ გადაწყვეტილებად და უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად.

3. გასაჩივრებული სადავო ნორმების განუსაზღვრელი და ბუნდოვანი ცნებები

მითითებული ფორმალურ-პროცედურული კონსტიტუციურობის გარდა, სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურია მატერიალურ-სამართლებრივი შინაარსისა და მნიშვნელობების გამოც.

განსაკუთრებით გამოსაყოფია ისეთი განუსაზღვრელი ცნებები, რომლებიც სადავო ნორმებს სისტემურად განუჭვრეტადს ხდის, პირველ რიგში ეს არის ცნება - ,,განმეორებადი პერსონალური შემადგენლობა“, რომელიც შეძლება გახდეს პარტიის აკრძალვის დამოუკიდებელი საფუძველი და მეორე მხრივ ასევე პოტენციურად ასაკრძალ ,,პარტიასთან დაკავშირებული პირის“ ცნების საკითხი, რომელიც ასევე ამ პირისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის ტოლფასია.

3.1„პერსონალური შემადგენლობის“ როგორც პარტიის აკრძალვის დამოუკიდებელი საფუძვლის არაკონსტიტუციურობა

უფრო კერძოდ, კი როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პოლიტიკური პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის შესაძლებლობას ითვალისწინებს, როდესაც მისი პერსონალური შემადგენლობა, აკრძალული პარტიის შემადგენლობის იდენტურია. ზემოთ დავასაბუთეთ, რომ 2025 წლის ოქტომბერში განხორციელებული ცვლილებების საფუძველზე, პოლიტიკური პარტიის აკრძალვასთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლომ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, ამ პარტიასთან დაკავშირებულ პირებს შესაძლებელია ასევე აუკრძალოს პარტიული საქმიანობა.

მეტიც, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 21¹ მუხლის თანახმად, დაუშვებელია, პარტია შექმნას იმ პირმა, რომლის მიმართაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული გადაწყვეტილება მიიღო. ასევე დაუშვებელია, ეს პირი იყოს პარტიის წევრი ან პარტიის ორგანოს წევრი ან/და მას პარტიაში პარტიული თანამდებობა ეკავოს.

ამგვარად, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო გამარტივებული წესით განიხილავს პარტიის აკრძალვას მისი პერსონალური შემადგენლობის გამო, ამ შემადგენლობაში ვერ მოვიაზრებთ ზემოაღნიშნული 21¹ მუხლით გათვალისწინებულ ფიზიკურ პირებს. მაშასადამე, პერსონალურ შემადგენლობაში უნდა ვიგულისხმოთ ისეთი პირები, რომლებსაც შესაბამისი უფლება არ აქვთ ჩამორთმეული. ასეთ პირობებში, შესაბამისი პარტიის აკრძალვის ერთადერთ, დამოუკიდებელ საფუძვლად, მხოლოდ აკრძალული პარტიის წევრთა არსებობა ხდება. ამგვარად, სადავო ნორმა ქმნის პარტიის აკრძალვის დამოუკიდებელ საფუძველს - მისი აკრძალვა პერსონალური შემადგენლობის გამო. აღნიშნული კი, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, რომელიც, თავის მხრივ, პარტიათა აკრძალვის ამომწურავ საფუძვლებს განსაზღვრავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით (საქმეზე გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”) დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განსაზღვრავს პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კონკრეტულ ფარგლებს, რომელთა მიხედვითაც, პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობის აკრძალვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე და მხოლოდ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი ამომწურავი საფუძვლების არსებობისას. ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი გამორიცხავს სახელმწიფოს რაიმე სხვა ფორმით ჩარევის შესაძლებლობას პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კუთხით. სხვა შემთხვევაში, აზრს დაკარგავდა თავად კონსტიტუციის მიერ პოლიტიკურ პარტიათა განსაკუთრებულ როლზე ხაზგასმა დემოკრატიული მმართველობის განხორციელებისა და პლურალისტური პოლიტიკური გარემოს უზრუნველყოფის კონტექსტში.[6]

გარდა ამისა პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შეზღუდვა შესაძლებელია ემსახურებოდეს მხოლოდ კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული სიკეთეების დაცვას - სწორედ ამ ლეგიტიმური საჯარო მიზნების უზრუნველყოფას. შესაბამისად, ნებისმიერი სხვა საფუძვლითა და მიზნით პარტიის საქმიანობაში ასეთი რადიკალური ჩარევა ვერ იქნება გამართლებული.

აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ემსახურება კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და თვითმიზნურია. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე.“[7]

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს პარტიის აკრძალვას მხოლოდ პერსონალური შემადგენლობის გამო, ეწინააღმდეგება და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს.

3.2 პარტიასთან კავშირი, როგორ ინდივიდებისთვის სამოქალაქო-პოლიტიკური უფლებებისა და საქმიანობის აკრძალვის დამოუკიდებელი საფუძველის არაკონსტიტუცციურობა

ისევე როგორც განმეორებითი პერსონალური შემადგენლობის ცნების ქვეშ სადავო ნორმებით იქმნება პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის შესაძლებლობა, რაც კონსტიტუციის 23-ე მუხლისაგან სრულიად განყენებული და დამოუკიდებელი საფუძველია, სწორედ მის მსგავსად, თუმცა ამ შემთხვევაში უშუალოდ ინდივიდების მიმართ იქმნება სრულიად ახალი საფუძველი და პროცედურა, რასაც არც კონსტიტუციის 60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტის ნორმატიული შინაარსი ითვალისწინებს და არც მით უფრო კონსტიტუციის 25-ე მუხლი.

სრულიად გაუგებარი და სრულიად ზოგადი ცნების ქვეშ (პარტიასტან დაკავსირებული პირი) ერთ მხრივ სათანადო მოსარჩელე და მეორე მხრივ საკონსტიტუიო სასამართლო იძნეს სრულიად ახალ ფუნქციას, რათა იმსჯელოს პარტიასთან სხვასდასხვა ფორმით აფილირებული თუ არა აფილირებული ფიზიკური პირებისათვის პერსონალურად პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის თაობაზე.

რეალურად კი საკონსტიტუციო კონტროლის ფარგლებში პარტიის აკრძალვის კომპეტენია არ გულისხმობს, რაიმე თვალსაზრისით პერსონალური აკრძალვის საკითხზე მსჯელობას, რადგან ეს სრულიად სხვა სახელისუფლებო ორგანოს კომპეტენციას შეიძლება განეკუთვნებოდეს და არა შესაბამისი კონსტიტუციური კონტროლის საგანს ან/და თუნდაც სათანადო კონსტიტუციური მართლმსაჯულების ამოცანას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ[8] დაადგინა, რომ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, გათვალისწინებული უნდა იქნეს სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის თანმხლები სოციალური შედეგები. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კანონმდებელი ვალდებულია, გაითვალისწინოს ის სოციალური შედეგები, რაც შეიძლება თან ახლდეს საზოგადოებრივი ურთიერთობის კონკრეტული სახით მოწესრიგებას და თავიდან უნდა აიცილოს ისეთი მოწესრიგება, რომელიც შეიცავს საზოგადოებრივი ჯგუფებისა თუ ცალკეული ინდივიდების სტიგმატიზების საფრთხეებს. ეროვნული უშიშროების დაცვისა და ტოტალიტარულ იდეოლოგიებთან ბრძოლის ინტერესები ვერ გადაწონის იმ უარყოფით შედეგებს, რაც მასტიგმატიზებელ, ღირსების შემლახველ კანონმდებლობას ახლავს.

კონკრეტულ შემთხვევაში ამ სადავო ნორმებში პარტიასთან დაკავშირებული და შესაბამიად მისი პერსონალური პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის ცნების შეტანისას სრულიად უგულებელყოფილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ზემოაღნიშნული პრაქტიკა და იგი ემსახურება სტიგმატიზაციას, რომელიც შემდგომ მისცემს მას შესაძლებლობას ბლანკეტურად აკრძალოს ნებისმიერი ინდივიდი, ვინც მისი არაკონსტიტუციური პოლიტიკური თვითნებობის სამიზნე გახედება. საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე ზემოაღნიშნულ საქმეში მიუთითებს: სასამართლო კვლავაც იმეორებს, რომ ტექნიკური/ადმინისტრაციული სირთულეები [მათ შორის კონკრეტული პირების წარსული საქმიანობის ამსახველი დოკუმენტაციის მოძიების ნაწილში]არ შეიძლება ქმნიდეს საკმარის საფუძველს უფლების ბლანკეტურად და, მით უმეტეს, უვადოდ შეზღუდვისთვის. ადმინისტრაციული სირთულეების ზიდვის ტვირთი ეკისრება სახელმწიფოს. ამ პრაქტიკით საკონსტიტუციო სასამართლო ფაქტობრივად ასევე მიუთითებს, რომ პირისთის პოლიტიკური საქმიანობის უვადო აკრძალვა ვერ იქნება გაგებული კონსტიტუციური მნიშვნელობით. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ მოსარჩელის მსგავს სიტუაციაში მყოფი ყველა პირის მიმართ ერთნაირი მიდგომა თითოეული ინდივიდის კონკრეტული ფუნქციური დატვირთვის, როლის, გაწეული საქმიანობის შეფასების გარეშე ყველას მიმართ თანაბრად უარყოფითი დამოკიდებულების და უფლების თანაბარი ინტენსივობით შეზღუდვის შესაძლებლობის შექმნა ლახავს მოსარჩელის ღირსების ძირითად უფლებას.

ამასთანავე როგორც უკვე ზევით იქნა აღნიშნული, სადავო ნორმები ადრესატებისთვისაც სრულიად გაუგებარია თუ რა იგულისხმება პარტიასთან დაკავაშირებული პირის ნების ქვეშ, რაც ამ ცნების არაკონსტიტუციურად მიჩნევის დამოუკიდებელ საფუძველს იძლევა.

სადავო ნორმის, კერძოდ ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუქტის ,,ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, როგორც უკვე აღვნიშნეთ იქმნება ახალი საფუძველი, რომელთან დაკავშირებითაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწევს საკითხის კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით განხილვა.

აღნიშული დებულების მიხედვით შესაბამის მოსარჩელეს ენიჭება უფლებამოსილება, მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვოს პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული სათანადო პირისთვის პოლიტიკური პარტიის შექმნის, პოლიტიკური პარტიის წევრობის, პოლიტიკური პარტიის ორგანოს წევრობის, პოლიტიკურ პარტიაში პარტიული თანამდებობის დაკავების, საყოველთაო არჩევნებში პასიური საარჩევნო უფლებით სარგებლობის, საყოველთაო არჩევნებში არჩეული ორგანოს წევრის ან არჩეული თანამდებობის პირის უფლებამოსილების შეძენის, სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის დაკავების, პოლიტიკური თანამდებობის დაკავებისა და საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ორგანოს ხელმძღვანელის თანამდებობის დაკავების უფლების აკრძალვა.

როგორც ზემოთ მივუთითეთ ამ საკითხზე მსჯელობა არსებითად სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციით გათალისწინებულ უფლებამოსილებას იმდენად რამდენადაც სადავო ნორმა თავისი არსით არის პროცესუალური და ასევე მატერიალური შინაარსის შემცველი დებულება, თუმცა საქართელოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტში მსგავსი კომპეტენცია საკონსტიტუციო სასამართლოს საერთოდ არ გააჩნია, და ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუქტის ,,ბ“ ქვეპუნქტით ხდება ახალი კომპეტენციის შემოღება, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,კ“ ქვეპუნქტს, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ჩარჩო განისაზღვრება მხოლოდ კონსტიტუციის შესაბამისად და არა ორგანული კანონის საფუძველზე. აღნიშული საკითხი განსხვავებულად იყო მოწესრიგებული წინა რედაქციის კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ზ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, რომლის მიხედვიაც განსაზღვრული იყო, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ახორციელებდა საქართველოს კონსტიტუციით და ორგანული კანონით განსაზღვრულ სხვა უფლებამოსილებებს, თუმცა აღნიშნული დებულება გარდაიქმნა და კონსტიტუციის ისტორიული განმარტებით კონსტიტუციითვე ამომწურავად იქნა განსაზღვრული საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენცია. შესაბამისად ზემოაღნიშნული სადავო დებულება ფორმალური თვალსაზრისით იმთავითვე არაკონსტიტუციურია. რადგან ამ შემთხვევაში სადავო დებულება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ვ“ და ,,კ“ ქვეპუნქტებს ერთობლივად და რომლებიც თავის მხრივ უნდა იქნეს წაკითხული საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავში მითითებულ დებულებეთან ერთობლიობაში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები, განმარტების შედეგად, არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ”საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-1). მოცემულ შემთხვევაში კონსტიტუციის ფორმალური კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს იმ ნორმების ჭრილში რომლის მიხედვითაც ერთი მხრივ განისზაღვრება საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციით ამომწურავი კომპეტენცია, ხოლო მეორე მხრივ საქართელოს კონსტიტუციის მე-9, 23-ე, 25-ე და 31-ე მუხლების პირველ პუნქტებთან მიმართებით.

4. პოლიტკურ პარტიასთან ე.წ. დაკავშირებული პირისთვის პოლიტიკური საქმიანობის და საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლების აკრძალვის არაკონსტიტუიურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხის პირველ პუნქთან მიმართებით

,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუქტის ,,ბ“ ქვეპუნქტი არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტს, რომლის მიხედვითაც, „ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია. ღირსება არის თითოეული ადამიანის თვითმყოფადობის საფუძველი და თანაბარი გარანტია, იყოს სხვებისგან განსხვავებული საკუთარ უნარებზე, შესაძლებლობებზე, გემოვნებაზე, განვითარების გზის ინდივიდუალურ არჩევანზე დამოკიდებულებით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). კონსტიტუციის მიზნებისთვის ღირსების დაცვა გულისხმობს სოციალურ მოთხოვნილებას ადამიანის პატივისცემაზე. ეს არის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი კონსტიტუციური უფლებები. ამასთან, სახელმწიფო საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს (იხ.საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16,17).[9]

მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმით ერთი მხრივ იქმნება ფორმალურად არაკონსტიტუციური საფუძვლი პირისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვისა და მეორე მხრივ თავად ინდივიდი ხდება მიზნის მიღწევის საშვალება, შესაბამისად ძირითადი უფლების სუბიექტს სადავო ნორმა განიხლავს მიზნის მიღწევის ინსტრუმენტად და ე.წ. ,,შიშველ ობიექტად”, რაც თავის მხრივ ხელყოფს ადამიანის ღირსების ძირითად უფლებას. კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო დებულება მიზნად ისახავს გააფართოვოს წრე სუბიექტებისა, რომელთა მიმართაც სათანადო მოსარჩელეს უფლება ექნება მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული პირის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის მოთხოვნით და ამ მიზნით ნორმა შეეხება ნებისმიერი პირს, რომელსაც თუნდაც არაფორმალური კავშირის შეიძლება ჰქონდეს პარტიასთან და ამ მხრივ თუ რა შეიძლება იგულისხმებოდეს ამ კავშირში სრულიად განუჭვრეტელია. თუმცა ის მიზანი, რომ ფორმალური პოლიტიკური პროცესიდან გამორციხულ იქნეს ინდივიდები(მოსარჩელეები), რომელებიც რაიმე ფორმით შეიძლება იყვნენ აფილირებულნი პოლიტიკურ პარტიასთან ქმნის ხელისუფლების თვითნებობურად გამოყენების შესაძლებლობას და რეალურ საფრთხეს.

თავის მხრივ უფლებაში ჩარევად უნდა მივიჩნიოთ ისიც, რომ პირის მიმართ საკონსტიტუციო სარჩელის შეტანა იმ პირობებში, როდესაც მის მიმართ არ არსებობს საერთო სასამართლოში შესაბამისი მტკიცებულებითი სტანდარტით განხილული და გადაწყვეტილი საქმე, რომლითაც მის მიმართ იქნა გამოყენებული კონკრეტული სახის სასჯელი ან სახდელი, რაც გულისხმობს თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვას ან ჩამორთმევას, ამ პირობებში კონკრეტული პირის მიმართ საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის წარდგენა და მისთვის ბლანკეტური აკრძალვის მოთხოვნა ნებისმიერი სახის პოლიტიკური აქტივობასა თუ უფლებასთან დაკავშირებით, ერთმიშვნელოვნად წარმოადგენს ადამინის ღირსების ძირითად უფლებაში ჩარევას, რადგან თავად საკონსტიტუციო სასამართლოში ერთგვარი სუბსიდიური სარჩელით პირის წინააღმდეგ საქმის აღძვრაც კი გულისხმობს მის სტიგმატიზებას და მიკუთვნებულობის აღიარებას კონკრეტულ პოლიტიკურ პარტიასთან, რადგან თავის მხრივ პოლიტიკური გაერთიანების აკრძალვის პროცესშიც პარტიასთან აფილირებულ პირთა თანდართულ სიაში მოხვედრა უკვე იწვევს პირის ღირსების ძირითადი უფლების ხელყოფას, მით უფრო მაშინ როდესაც საკონსტიტუცციო სასამართლოში საქმე ვერ იქნება განხილული შესაბამისი მტკიცებულებათა სტანდარტით, თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი ფუნქციის გათვალისწინებით.

ამასთანავე როგორც ზემოთ აღვიშეთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ნოდარ მუმლაურის საქმეში ყოველგვარი მსგავსი ჩარევა ღირსების ძირითად უფლებაში მიიჩნია არაკონსტიტუციურად.

5. სადავო ნორმების, მათ შორის პარტიის აკრძალვა გამარტივებული წესით მისი გაცხადებული მიზნისა ან/და საქმიანობის არსის გამო / სადავო ნორმების, ასევე პარტიასთან დაკავშირებული პირისათვის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 11-ე მუხლის პირველ პუნქთთან მიმართებით

სადავო ნორმის საფუძველზე, პოლიტიკური პარტია გამარტივებული წესით შეიძლება აიკრძალოს 14 დღეში, იმ პირობებში, როდესაც პოლიტიკური პარტიის შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა, სხვა შემთხვევაში, 9 თვეში ხდება. იმ პირობებში, როდესაც ორდინარულ შემთხვევაში, პოლიტიკური პარტიის შექმნის ან საქმიანობის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად კანონმდებელი 9 თვეს სამართლიან ვადად მიიჩნევს იმისთვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ პარტიის მიზნისა და საქმიანობის შესაბამისობა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილ პირობებთან შეაფასოს, გაუგებარია, სხვა შემთხვევაში რატომ არის 14 დღე საკმარისი მოქმედ პოლიტიკურ პარტიასთან დაკავშირებული ზუსტად იმავე საკითხების გადასაწყვეტად.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სამართალწარმოების ვადებში არსებული ასეთი რადიკალური განსხვავება წარმოადგენს გაუმართლებელ დიფერენცირებულ მოპყრობას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის პრინციპს.

მოცემულ შემთხვევაში უნდა გამოვყოთ პარტიასთან დაკავშირებული პირისათვის პოლიტიკური საქმინობის აკრძალვის საკითხი, როგორც მსგავსი პირებისა და კონკრეტულად მოსარჩელეების მიმართ სტიგმატიზაციის დადგენა.

5.1 თანასწორობის უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს განამტკიცებს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ დიფერენცირებული მოპყრობის საფუძველს - ნიშანს, წარმოადგენს პარტიის აკრძალვის სამართალწარმოებაში მისი საპროცესო მდგომარეობა, კერძოდ, როდესაც მისი აკრძალვა გამარტივებული წესითაა მოთხოვნილი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“^[10]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „(...) ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“^[11] „... თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.^[12]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“.^[13] ამდენად, პირველ რიგში უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი აკრძალვა არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას, რისთვისაც, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები.

ხოლო რაც შეეხება პარტიასთან დაკავშირებული პირსთვის პარტიულ-პოლიტიკური საქმიანობის და ასევე საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლების უვადო აკრძალვას აღნიშნული წარმოადგენს პოლიტიკური კუთვნილები ნიშნით დისკრიმინაციულ მოპყრობას, რაც შესაბამისად კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მიხედვით გულისხმობს დისკრიმინაციას კლასიკური ნიშნის მიხედვით, შესაბამისად დიფერენციაციის ნიშნის გამო პირთა სტიგმატიზაია და იმთავითვე დისკრიმინაციული მოპყრობის გამო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა მკაცრი შეფასების ტექსტით უნდა იქნეს განხილული.

5.2 შესადარებელ პირთა არსებითი თანასწორობა

როგორც აღინიშნა, დიფერენცირების საფუძველს განაპირობებს ის გარემოება თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს რომელი კომპეტენციის ფარგლებში მიმართავს შესაბამისი უფლებამოსილი სუბიექტი. კერძოდ, თუ შესაბამისი სუბიექტი თვლის, რომ პოლიტიკური პარტია არსებითად იმეორებს უკვე აკრძალული რომელიმე პარტიის მიზანსა და საქმიანობას, იგი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართავს პარტიის გამარტივებული წესით აკრძალვის მოთხოვნით. ისევე როგორც ორდინარულ შემთხვევაში, ამ პროცესის ფარგლებშიც, პრინციპში, ფასდება გასაჩივრებული პარტიის გაცხადებული მიზნისა და საქმიანობის არსის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ საფუძვლებთან.

ამგვარად, ორივე შემთხვევაში, პარტიის აკრძალვის როგორც ორდინარული პროცესის, ისე გამარტივებული წესით განხილვისას, შესაბამისი პოლიტიკური პარტიები ერთნაირად არიან დაინტერესებული როგორც პროცესუალური უფლებებით, წარადგინონ საკუთარი გამამართლებელი მტკიცებულებები, ისე პროცესის შედეგით, არ იქნენ აკრძალული. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ პარტიები არსებითად თანასწორნი არიან შესაბამისი საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზანთან მიმართებით.

რაც შეეხება პერსონალურ აკრძალვის საკითხს ამ ჭრილში შესადარებელ სუბიექტებს წარმოადგენენ პირები, რომლბიც რაიმე თვალსაზრისთ კავშირში არიან პოლიტიკურ პარტიასთან, რომლის აკრძალვაც შეიძლება იყოს მოთხოვნილი საკონსტიტუციო სასამართლოში და მეორე მხრივ პირები რომელებიც ზუსტად იმავე შინაარსებით არიან დაკავშირებულნი სხვა პოლიტიკურ პარტიებთან, რომელთა მიმართაც არ ხდება მსგავსი სამართალწარმოების ინიცირება.

5.3 უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“^[14]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა.“^[15]

დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან.“^[16] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ბლანკეტური შინაარსისაა და ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, კერძოდ, გამარტივებული წესით პარტიის აკრძალვის საკითხის განხილვის შემთხვევაში, გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იქნეს 14 დღეში, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს პარტიის დაცვის სტრატეგიის სათანადოდ მომზადებას. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმის შესაბამისობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს „მკაცრი ტესტით“.

ამდენად, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, სადავო რეგულაცია ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში დიფერენცირების შეფასებისას აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად არის სახელმწიფოს მიერ უთანასწორო მოპყრობა აუცილებელი და არსებობს თუ არა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი.“^[17] „(...) ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდვით დაცული სიკეთე უფლებაში ჩარევის შედეგად ხელყოფილ ინტერესზე აღმატებული იყოს.“^[18]

5.4 უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

მიგვაჩნია, რომ არც სადავო ნორმაში და არც საკანონმდებლო პროექტზე თანდართულ განმარტებით ბარათში აღნიშნული არ არის თუ რა დაუძლეველი სახელმწიფო ან საჯარო ინტერესი არსებობს ამგვარი მკვეთრი დიფერენცირების გასამართლებლად. კერძოდ, როდესაც პოლიტიკური პარტია ეწევა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით აკრძალულ საქმიანობას, არსებობს სახელმწიფოს ერთნაირი დაუძლეველი ინტერესი დაიცვას დემოკრატიული წესწყობილება და სხვა შესაბამისი ღირებულებები. აქედან გამომდინარე, ინტერესი იმისა, რომ ასეთი რისკის შემცველი პარტია დროზე აიკრძალოს და ჩამოსცილდეს პოლიტიკურ სივრცეს ერთნაირად არსებობს როგორც აკრძალვის ორდინალური, ისე გამარტივებული პროცესის შემთხვევაში.

აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე ვერ ხედავს ლეგიტიმურ მიზანს, შესაბამის დაუძლეველ სახელმწიფო ინტერესს, რომელიც გაამართლებდა ასეთი ინტენსივობის ჩარევას თანასწორობის უფლებაში. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე.“[19]

შესაბამისად, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 22-ე მუხლის 4² პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პარტიის აკრძალვის თაობაზე გადაწყვეტილების გამოცხადებას 14 დღეში ითვალისწინებს არ შეესაბამება და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და ასევე 31-ე მუხლთან კომბინაციაში. აქვე უნდა აღინიშნოს პარტიასთან დაკავშირებული პირის უვადო პოლიტიკური საქმიანობის უვადო აკრძალვის საკითხი, რომელსაც ვერ ექნება ლეგიტიმური კონსტიტუციური საფუძველი და მიზანი.

6. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით

6.1 პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების ზოგადი მნიშვნელობა

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 21 აპრილის N3/2/1277 გადაწყვეტილებით საქმეზე „გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, (II. 1-7. პ)[20] დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქეთა უფლებას, ორგანული კანონის შესაბამისად შექმნან პოლიტიკური პარტია და მონაწილეობა მიიღონ მის საქმიანობაში. აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი ქმნის როგორც პოლიტიკური პარტიების შექმნის, ასევე მათი თავისუფლად საქმიანობის კონსტიტუციურ გარანტიას. პოლიტიკური გაერთიანების შექმნის უფლების სუბიექტთა წრეს საქართველოს კონსტიტუცია შემოსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქეებით. ამასთან, იგი პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობაში მონაწილეობის უფლების განხორციელებას უკავშირებს გარკვეული რაოდენობის საქართველოს მოქალაქეთა ჯგუფს.

პოლიტიკური პარტიები არ არის ჩვეულებრივი საზოგადოებრივი გაერთიანებები, ისინი წარმოადგენენ იმ ტიპის გაერთიანებებს, რომელთაც არსებითი და უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრიათ დემოკრატიული მმართველობის სრულფასოვნად ფუნქციონირებისთვის. დემოკრატიული მმართველობის ფორმა საქართველოს კონსტიტუციის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია, რომელიც განმტკიცებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკური პარტიების განსაკუთრებულ როლს დემოკრატიისათვის, რომლის თანახმადაც, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი მიუთითებს პარტიების მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ დანიშნულებაზე ხალხის პოლიტიკური ნების ფორმირებისა და რეალიზების კუთხით. სწორედ ეს ფაქტორი განასხვავებს სხვა საზოგადოებრივი გაერთიანებებისგან პოლიტიკურ პარტიებს, რომელთა უპირველესი მიზანი და დანიშნულება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაზე ზემოქმედებაა, რაც, საბოლოოდ, ამ ნების საფუძველზე განსაზღვრული პოლიტიკური წესრიგის შესაბამისად, მთელი საზოგადოების თანაცხოვრებას წარმართავს. ამასთან, პოლიტიკურ პარტიებს ასევე აკისრიათ ერთგვარი ინსტრუმენტული ფუნქცია ‒ ისინი წარმოადგენენ ხალხის მიერ დემოკრატიულ მმართველობაში მონაწილეობის და მისი განხორციელების აუცილებელ საშუალებას.

გარდა აღნიშნულისა, ზემოხსენებული კონსტიტუციური ჩანაწერი განამტკიცებს პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობის თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს. ამრიგად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა განსაკუთრებული საჯარო ფუნქციიდან გამომდინარე, მათი შექმნისა და თავისუფალი საქმიანობის სათანადო გარანტიები კონსტიტუციით არის განმტკიცებული. ის გარემოება, რომ პოლიტიკური გაერთიანებები დემოკრატიული პროცესის განხორციელების განუყოფელ და აუცილებელ ნაწილს წარმოადგენენ, განაპირობებს მათთვის განკუთვნილ როლსა და შესაბამის გარანტიებს. ამდენად, პოლიტიკურ პარტიათა მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ფუნქციისა და როლის კონსტიტუციის დონეზე აღიარება არა მხოლოდ თავად პოლიტიკურ პარტიათა და მათ ამომრჩეველთა ინტერესებს, არამედ დემოკრატიული მმართველობის ზოგად და საჯარო ინტერესებსაც ემსახურება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, პოლიტიკური პარტიების არსებობა კონსტიტუციური წესრიგის შემადგენელი ნაწილია და, შეიძლება ითქვას, ისინი კონსტიტუციურ ფუნქციებსაც ასრულებენ. ერთმანეთთან კონკურენციაში მყოფი პოლიტიკური გაერთიანებების საქმიანობა დემოკრატიული საზოგადოების აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. მათ გადამწყვეტი როლი აკისრიათ ამომრჩევლის მოტივირებასა და, შესაბამისად, დემოკრატიული პროცესის წარმართვაში, რის მისაღწევადაც ისინი ამომრჩეველს ერთმანეთისგან განსხვავებულ საჯარო პოლიტიკის განმსაზღვრელ იდეებს სთავაზობენ. ამრიგად, პოლიტიკურ პარტიებს, ერთგვარად, საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლების ფუნქციაც აკისრიათ.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკურ პარტიათა გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპების მნიშვნელობას. პოლიტიკური გაერთიანებების შიდაპარტიულ სტრუქტურასა და საქმიანობის პრინციპებზე კონსტიტუციაში მითითება პირდაპირ კავშირშია ამ ტიპის გაერთიანებების საზოგადო დატვირთვასთან. პოლიტიკური პარტიების ფუნქციად შეიძლება, ასევე მიჩნეულ იქნეს კონკრეტული ინდივიდების პოპულარიზაცია და საზოგადოებისათვის გაცნობა, რომელთაც შესაძლოა, მომავალში პოლიტიკური და სხვა სახელმწიფო თანამდებობები დაიკავონ. აქედან გამომდინარე, სწორედ საჯარო მიზნებს ემსახურება პოლიტიკურ პარტიათა დღის წესრიგის გამჭვირვალობა და შიდაპარტიული დემოკრატიის უზრუნველყოფა, რათა საზოგადოებამ თავად იქონიოს გავლენა პარტიაში მიმდინარე პროცესებზე. სწორედ საზოგადოების ინტერესია, პოლიტიკურ პარტიებში შიდა პროცესები წარიმართებოდეს სამართლიანობისა და გამჭვირვალობის პრინციპებზე დაყრდნობით, რაც უზრუნველყოფს ამომრჩევლის წინაშე მათ ანგარიშვალდებულებას. აღნიშნულის საფუძველზე, ამომრჩეველს შესაძლებლობა ეძლევა, მონაწილეობა მიიღოს და პირდაპირი გავლენა იქონიოს შიდაპარტიულ პროცესებზე, საკუთარი ნების შესაბამისად განსაზღვროს იმ პირთა ვინაობა, ვინც წარმოადგენს ამომრჩევლის ინტერესებს როგორც პარტიის შიგნით, ისე ზოგად პოლიტიკურ სივრცეში.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია პოლიტიკურ პარტიებს დემოკრატიული მმართველობის აუცილებელ შემადგენელ ნაწილად აღიარებს და განსაზღვრავს მათი საქმიანობის ძირითად პრინციპებს. აღნიშნულის საფუძველზე, კონსტიტუციამ იმ სახელმძღვანელო პრინციპების დეკლარირება მოახდინა, რომელთა უზრუნველყოფისკენაც უნდა იყოს მიმართული პოლიტიკური პარტიების ძალისხმევა. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ პოლიტიკურ გაერთიანებებს, დემოკრატიული მმართველობის განხორციელების კუთხით, მათი განსაკუთრებული როლის გათვალისწინებით, ერთგვარი პასუხისმგებლობა ეკისრებათ საზოგადოების წინაშე, რათა მიიღონ საჭირო ზომები შიდაპარტიული დემოკრატიისა და ხალხის წინაშე ანგარიშვალდებულების გაზრდის მიზნით.

ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად მიუთითებს პოლიტიკურ პარტიათა სასიცოცხლო მნიშვნელობაზე სახელმწიფოში პლურალისტური გარემოსა და დემოკრატიის განმტკიცებისთვის. იგი, ერთი მხრივ, გამოყოფს პოლიტიკური პარტიების შექმნისა და საქმიანობის კონსტიტუციურ უფლებას სხვაგვარი საზოგადოებრივი გაერთიანებების დაფუძნების თავისუფლებისგან, მეორე მხრივ, პოლიტიკური პარტიების არსებობას და საზოგადოებრივ სფეროში მოღვაწეობას უკავშირებს სახელმწიფოს დემოკრატიული მმართველობის ფუძემდებლურ კონსტიტუციურ პრინციპს. ამდენად, პოლიტიკურ გაერთიანებათა შექმნისა და საქმიანობის რეგულირება მკაცრად განსაზღვრულ კონსტიტუციურ ფარგლებშია მოქცეული და შესაბამის სასამართლო კონტროლს ექვემდებარება.

საქმეში United Communist Party v.Turkey ევროპის ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არაორაზროვნად და ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ პოლიტიკური პარტიების ხვდებიან კონვენციის მე-11 მუხლის (შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება) მოქმედების ფარგლებში. სასამართლო მიუთითებდა, რომ პოლიტიკურ პარტიებს უმნიშვნელოვანესი როლი აქვთ დემოკრატიის ჯეროვნად განხორციელებში და მის არსებით რეალიზაციაში.[21]

საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა ყოფილი კომუნისტური პარტიის წევრის სტატუსზე, კერძოდ იმ საკითხზე თუ რამდენად კონსტიტუციური შეიძლება იყოს კანონი, რომელიც უკრძალავს ყოფილი კომუნისტური პარტიის თანამდებობის პირებს საჯარო სამსახურში თანამდებობების დაკავებას. აღნიშნული კონსტიტუციური დავა არ ყოფილა კლასიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შემოწმება, თუმცა აღნიშნული გადაწყვეტილება საინტერესოა იმდენად რამდენადაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია საქართველოს კანონის ,,თავისუფლების ქარტიის“ ის ნორმები, რომლითაც გარკვეული თანამდებობეის დაკავების უფლება ეკრძალებოდათ ყოფილი კომუნისტური პარტიის წევრებს, რომლებიც 1921-1991 წლის ჩათვლით იმყოფებოდნენ კომუნისტური პარტიის ხელმძღვანელ თანამდებობებზე.

აღნიშნულ დავაში საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა იმ გარემოებაზე, თუ რამდენად არის დასაშვეები კომუნისტური იდეოლოგიის მქონე პოლიტიკური სუბიექტების მონაწილეობა სახელმწიფოში მიმდინარე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ პრცესებში, ასევე რამდენად მიზანშეწონილია ამავე იდეოლოგიის ადამინების მიერ სახელმწიფოს თანამდებობის დაკავება.

საკონსტიტუციო სასამართლო მითითებდა გადაწყვეტილებაში, რომ ,,მოქმედი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგი წარსულში არსებული კომუნისტური სისტემისგან დიამეტრალურად განსხვავებულ ღირებულებებს ემყარება. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი, კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებების პატივისცემა და თანასწორობა ქართული სახელმწიფოს და კონსტიტუციური მოწყობის ფუნდამენტურ ფასეულობებს წარმოადგენს.“ ამავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს შესფასებით, დადგინდა, რომ საქართველოს უახლესი ისტორიის გათვალისწინებით, სახელმწიფოს შესაძლებელია ჰქონდეს ლეგიტიმური ინტერესი, არ დაუშვას კომუნისტური ტოტალიტარული რეჟიმის აღდგენა და განახორციელოს აუცილებელი ღონისძიებები კომუნისტური იდეოლოგიის აღმოფხვრის მიზნით. იმავდროულად, კომუნისტური ტოტალიტარული იდეოლოგიის აღმოსაფხვრელად, კანონის უზენაესობაზე და ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებულმა დემოკრატიულმა სახელმწიფომ მხოლოდ სამართლებრივი მექანიზმები უნდა გამოიყენოს.[22] შეიძლება ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთგვარად მიუთითა იმ კონსტიტუციურ მექანიზმზე, რომელიც უკავშირდება პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შემოწმებას. ,,დემოკრატიულ სახელმწიფოს აქვს ყველა შესაბამისი ინსტრუმენტი იმისთვის, რომ აღმოფხვრას ნებისმიერი ქმედება, რომელიც ხელყოფს ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ ღირებულებებს. კანონმდებელს გააჩნია გარკვეული დისკრეცია, განსაზღვროს კომუნისტური ტოტალიტარული იდეოლოგიის აღმოსაფხვრელი და ამ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული რეჟიმის აღდგენის პრევენციის მექანიზმები. თუმცა ნებისმიერი ასეთი რეგულირება კონსტიტუციის მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს და დაექვემდებაროს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სახელმწიფო თავად დაემსგავსება იმ რეჟიმს, რომლის აღმოფხვრისკენაც მიისწრაფვის.“[23] მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციასთან შინაარსობრივად შეუთავსებლად მიიჩნია კომუნისტური იდეოლოგიის აღრძინება, ამავდროულად არაკონსტიტუციურად მიიჩნია წარსულში ამ პოლიტიკური პარტიის წევრისთვის თვითნებური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის დაწესება, რომელიც მას ართმევდა შესაძლებლობა მონაწილეობა მიეღო პოლიტიკურ პროცესში, მათ შორის ესარგებლა პასიური საარჩევნო უფლებითა და შესაბამისად საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებით.

პოლიტიკური პლურალიზმის იდეის პრაქტიკულად რეალიზებისთვის ეროვნული საკანონმდებლო სივრცე უნდა უზრუნველყოფდეს პოლიტიკურ იდეათა თავისუფალი ბაზრის შექმნას, რაც წარმოუდგენელია განხორციელდეს პოლიტიკური პარტიებისათვის გამოხატვის თავისუფლებაში თვითნებური და არაკეთილსინდისიერი ჩარევით. პოლიტიკურ პარტიებს, როგორც დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის განმაპირობებელ კომპონენტებს, საქმიანობის განხორციელების პირობებში უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა, საჯაროდ თავისუფლად გამოხატონ თავიანთი პოლიტიკური პოზიცია ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად არაპოპულარული ან უსიამოვნოა მათი იდეები და მოსაზრებები. ეუთოს მიერ მიღებული კოპენჰაგენის დოკუმენტის 24-ე პარაგრაფში ჩამოყალიბებულია მსჯელობა სახელმწიფოთა მიდგომაზე,[24] რომ ადამიანის ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები არ უნდა დაექვემდებაროს შეზღუდვას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შეზღუდვა კანონიდან გამომდინარეობს და ის შესაბამისობაშია საერთაშორისო დონეზე ნაკისრ ვალდებულებებთან (კონკრეტულად სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტთან) და საერთაშორისო დონეზე არსებულ პრინციპებთან (რომლის წყაროც ამ შემთხვევაში ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაა). მოყვანილ დოკუმენტში უფლებრივი სფეროს შეზღუდვა აღქმულია არა როგორც უფლებისთვის დამახასიათებელი ასპექტი, არამედ როგორც საგამონაკლისო რეჟიმი, რომელიც უნდა ამოქმედდეს მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებში. დაუშვებელია, გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის მიერ მზღუდავი ღონისძიება ემსახურებოდეს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას. ყოველივე ეს ვრცელდება პოლიტიკურ პარტიათა მიმართ მოქმედი უფლებებისა და თავისუფლებების მიმართაც. [25] მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს ერთი შეხედვით საკმაოდ ფართო სამოქმედო არეალი აქვს, პარტიის აკრძალვისა და დაშლის გადაწყვეტილება არ წარმოადგენს მხოლოდ პოლიტიკური მიზანშეწონილობის საგანს და მისი გამოყენების სამართლებრივი სტანდარტი მკაფიოდაა დადგენილი. ვენეციის კომისიისა და ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის (ODIHR) მიერ ერთობლივად შედგენილი რეკომენდაციის მიხედვით, შედარებითი კვლევა აჩვენებს, რომ სახელმწიფოებში პოლიტიკური პარტიის დაშლისა და აკრძალვის გამოყენებისთვის დადგენილია განსაკუთრებულად მკაცრი სტანდარტი. დემოკრატიულ პროცესში მათი მნიშვნელოვანი კონტიბუციიდან გამომდინარე, პოლიტიკური პარტიის მიმართ არ უნდა იქნეს დაშლის ღონისძიება გამოყენებული საქმიანობის განხორციელებისას მსუბუქი ადმინისტრაციული ან ოპერაციული დარღვევების გამო. მხოლოდ ის, რომ პოლიტიკური პარტია მხარს უჭერს ან თავად გეგმავს კონსტიტუციური წყობის მშვიდობიანი გზით შეცვლას ან აჟღერებს იმგვარ მოსაზრებებს, რომლებიც არაპოპულარულია, ვერ ჩაითვლება მის წინააღმდეგ დაშლის ან აკრძალვის მექანიზმთა მიმართვისთვის საკმარის საფუძვლად. დემოკრატიული სისტემის არსებობა მოითხოვს, პოლიტიკურ პარტიებს ჰქონდეთ საშუალება, ხელი შეუწყონ ცვლილებას კანონში ან სახელმწიფოს სამართლებრივ ან კონსტიტუციურ სტრუქტურებში, ცხადია, კანონიერების ფარგლებში ფუნდამენტური დემოკრატიული პრინციპების შესაბამისად. პარტიის აკრძალვა ან დაშლა არ უნდა იქნას აღქმული პოლიტიკურ შეხედულებათა ცენზურის ინსტრუმენტად და განსხვავებული ხმის ჩამხშობად,[26] არამედ უნდა გამოიყენებოდეს საბოლოო, რადიკალურ ზომად მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც პარტიის არსებობა ქმნის მნიშვნელოვან საფრთხეებს სახელმწიფოში და ყველა სხვა შესაძლო უფრო ნაკლებად მკაცრი მზღუდავი საშუალება უკვე ამოწურულია. ამ კონტექსტში კომისიის მიერ გაიცა რეკომენდაცია სახელმწიფოთა მიმართ, შიდა სამართლით ჩამოაყალიბონ ფართო სპექტრი სანქციებისა, რომელიც გამოყენებულ იქნება კანონის მოთხოვნებთან პარტიის შეუსაბამობის სხვადასხვა ინტენსივობისას, ხოლო დაშლა/აკრძალვა, როგორც უმკაცრესი შეზღუდვა, უნდა გამოიყენებოდეს მაშინ, როცა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შეუძლებელია სხვა უფრო ნაკლებმზღუდავი საშუალებით.[27] ამ თვალსაზრისით პოლიტიკურ პარტიათა რეგულირების შესახებ გაცემული რეკომენდაციები ითვალისწინებს უფრო ნაკლებად მკაცრი სანქციების გამოყენებას პოლიტიკურ პარტიათა მიმართ, როცა მათ მიერ ფუნდამენტურად არ ირღვევა შესაბამისი კანონმდებლობა. მაგალითად, შიდა სამართლით შესაძლოა განსაზღვრული იყოს, კონკრეტულ პირობათა არსებობისას, პარტიის მიერ დონაციის მიღების აკრძალვა უცხოური ქვეყნისაგან ან ორგანიზაციისაგან.[28]

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე Tsonev v. Bulgaria (2006) მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა, ამ შემთხვევაშიც ბულგარეთის „კომუნისტურ პარტიას“ უარი ეთქვა პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციაზე იმ მიზეზით, რომ პარტიის განცხადებები და დეკლარაციები წარმოადგენდა საფრთხეს დემოკრატიული საზოგადოებისთვის. სტრასბურგის სასამართლომ ამ შემთხვევაშიც ვერ ნახა გაერთიანების წესდებაში იმგვარი დებულებები, რომლებიც არადემოკრატიულ მიზანს გაუსვამდა ხაზს. ასევე, სასამართლომ არ მიიჩნია პრობლემად გაერთიანების კონსტიტუციაში ტერმინი „რევოლუციის“ ხსენება, რადგან რეალურად ეს ტერმინი არ მოიცავდა კონკრეტულ საფრთხეს და არ აჩენდა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის რისკს. შესაბამისად, უარი პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციაზე ამ საქმეშიც შეფასდა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევად.[29]

ზემოაღნიშულ გადაწყვეტილებაში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო კიდევ ერთხელ აღნიშნავს, რომ მისი ავტონომიური როლისა და გამოყენების კონკრეტული სფეროს მიუხედავად, კონვენციის მე-11 მუხლი ასევე უნდა განიხილებოდეს მე-10 მუხლის ჭრილში. მოსაზრებების დაცვა და მათი გამოხატვის თავისუფლება წარმოადგენს მე-11 მუხლში გათვალისწინებული შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლების ერთ-ერთ მიზანს. ეს კიდევ უფრო მეტად ეხება პოლიტიკურ პარტიებს, რადგან ისინი მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ პლურალიზმისა და დემოკრატიის სათანადო ფუნქციონირების უზრუნველყოფაში (იხ. Communist Party of Turkey and Others, pp. 20‑21, §§ 42 and 43; and Partidul Comunistilor (Nepeceristi) and Ungureanu, § 44,).

იმის გათვალისწინებით, რომ პლურალიზმის პრინციპის განხორციელება შეუძლებელია პარტიის მიერ საკუთარი იდეებისა და მოსაზრებების თავისუფლად გამოხატვის შესაძლებლობის გარეშე, სასამართლომ ასევე აღიარა, რომ მოსაზრებების დაცვა და გამოხატვის თავისუფლება კონვენციის მე-10 მუხლის მნიშვნელობით წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლების ერთ-ერთ მიზანს (იხ., mutatis mutandis, Gorzelik and Others, § 91). ასეთი კავშირი განსაკუთრებით აქტუალურია მაშინ, როდესაც - როგორც ამ შემთხვევაში - ხელისუფლების ჩარევა პარტიის წინააღმდეგ, სულ მცირე, ნაწილობრივ მაინც, მისი შეხედულებებისა და განცხადებების რეაქცია შეიძლება იყო (იხ., mutatis mutandis, Stankov and the United Macedonian Organisation Ilinden § 85). პოლიტიკურ პარტიას შეუძლია აწარმოოს კამპანია სახელმწიფოს სამართლებრივი და კონსტიტუციური სტრუქტურების შეცვლისთვის ორი პირობით: პირველ რიგში, გამოყენებული საშუალებები ყველა ასპექტში უნდა იყოს კანონიერი და დემოკრატიული და მეორეც, შემოთავაზებული ცვლილება თავად უნდა შეესაბამებოდეს ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპებს (იხ. Yazar and Others v. Turkey, nos. 22723/93, 22724/93 და 22725/93, § 49, ECHR 2002-II; და Refah Partisi (კეთილდღეობის პარტია) და Others v. Turkey [GC], nos. 41340/98, 41342/98, 41343/98 და 41344/98, § 98, ECHR 2003-II). დემოკრატიის სათანადო ფუნქციონირებაში პოლიტიკური პარტიების მიერ შესრულებული არსებითი როლის გათვალისწინებით (იხ.United Communist Party of Turkey and Others, გვ. 17, § 25), კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტში მოცემული გამონაკლისები, პოლიტიკურ პარტიებთან მიმართებაში, მკაცრად უნდა იქნას განმარტებული; მხოლოდ დამაჯერებელი [მტკიცებულებებისა] და დამარწმუნებელი მიზეზებით შეიძლება გამართლდეს ასეთი პარტიების გაერთიანების თავისუფლების შეზღუდვა (იხ.Freedom and Democracy Party (ÖZDEP) v. Turkey [GC], no. 23885/94, § 44, ECHR 1999‑VIII). მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის მნიშვნელობით აუცილებლობის არსებობის დადგენისას, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს მხოლოდ შეზღუდული შეფასების ზღვარი აქვთ, რსააც თან ახლავს მკაცრი ევროპული ზედამხედველობა, რომელიც მოიცავს როგორც კანონს, ასევე მის გამოყენებასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს, მათ შორის დამოუკიდებელი სასამართლოების მიერ მიცემულ გადაწყვეტილებებს (იხ.Communist Party of Turkey and Others, p. 22, § 46; და Sidiropoulos and Others, გვ. 1614‑15, § 40,). 52. როდესაც სასამართლო ახორციელებს თავის შემოწმებას, მისი ამოცანა არ არის შესაბამისი ეროვნული ორგანოების შეხედულების საკუთარი შეხედულებით ჩანაცვლება, არამედ მე-11 მუხლის შესაბამისად გადახედოს მათ მიერ დისკრეციის განხორციელებისას მიღებული გადაწყვეტილებებს. ეს არ ნიშნავს, რომ იგი უნდა შემოიფარგლოს იმით, გამოიყენა თუ არა მოპასუხე სახელმწიფომ თავისი დისკრეცია გონივრულად, ფრთხილად და კეთილსინდისიერად; მან უნდა განიხილოს გასაჩივრებული ჩარევა საქმის მთლიანობაში და დაადგინოს, იყო თუ არა ის „პროპორციული დასახული ლეგიტიმური მიზნისა“ და არის თუ არა ეროვნული ორგანოების მიერ მის გასამართლებლად მოყვანილი მიზეზები „შესაბამისი და საკმარისი“. ამ შემთხვევაში, სასამართლომ უნდა დარწმუნდეს, რომ ეროვნულმა ხელისუფლებამ გამოიყენა სტანდარტები, რომლებიც შეესაბამებოდა მე-11 მუხლში განსახიერებულ პრინციპებს და, უფრო მეტიც, რომ მათ თავიანთი გადაწყვეტილებები დააფუძნეს შესაბამისი ფაქტების მისაღებ შეფასებაზე (იხ. Sidiropoulos and Others, გვ. 1614‑15, § 40; United Communist Party of Turkey and Others, გვ. 22, § 47; and Partidul Comunistilor (Nepeceristi) and Ungureanu, § 49,).[30]

შესაბამისად კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტის უნდა განიმარტოს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენიის მე-10 მუხლისა და მე-11 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების შესაბამისად და პოლიტიკური გაერთიანების უფლებაში ჩარევა უნდა წარმოადგენდეს ultima ratio-ს.

6.2 დაცული სფერო

6.2.1 პერსონალურად დაული სფერო

პოლიტიკური პარტია მოქალაქეთა გაერთიანებაა, ამიტომ ბუნებრივია, რომ იურიდიული პირები მას ვერც შექმნიან და ვერც მისი წევრები იქნებიან. თუმცაღა გაერთიანების თავისუფლებაზე მსჯელობისას აღინიშნა, რომ ის ორმაგი უფლებაა და ინდივიდუალურთან ერთად, კოლექტიური ხასიათიც აქვს, რომლის სუბიექტიც თვით გაერთიანებაა. ალოგიკური იქნებოდა მსგავსი მიდგომის არგავრცელება პოლიტიკურ გაერთიანებებზე. [31] პოლიტიკურ პარტიას აქვს უფლება, დამოუკიდებლად დააორგანიზოს და განახორციელოს თავისი საქმიანობა და ამ შესაძლებლობის შეზღუდვისას დაიცვას თავისი ინტერესები, როგორც იურიდიულმა პირმა. მას ასევე ეძლევა შესაძლებლობა, დაიცვას თავისი უფლება არსებობაზე - პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოში მოპასუხედ სწორედ პარტია გვევლინება და არა მისი ცალკეული წევრები. თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ როდესაც საკითხი ეხება უშუალოდ ცალკეული წევრის პოლიტიკური საქმიანობის აკრძალვის საკითხს ამ შემთხვევაში ბუნებრივია პოლიტიკური გაერთიაების თავისუფლება პატრიის ცალკეული წევრის უფლებრივი კატეგორიაშიც ექცევა.

კონკრეტულ შემთხვევაში როდესაც სადავოდ არის გამხდარი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხის მომწესრიგებელი დებულებები, ბუნებრივია კონსტიტუციური უფლების სუბიექტს წარმოადგენს პოლიტიკური, პარტია, რომლის გაერთიანების თავისუფლების შექმნისა და საქმიანობის უფლებას ზღუდავს აღნოიშნული სადავო დებულებებიც. ამასთანავე პოლიტიკური პარტია არის სუბიექტი სადავო ნორმებთან მიმართებით იმის გამოც, რომ ის არის წარმომადგენელი მისი წევრების საერთო პოლიტიკური მიზნებისა და პოლიტიკური გართიანების უფლების ძირითადი სუბიექტები, პოლიტიკური პარტიის წევრები (ინდივიდები) სწორედ პოლიტიკური პარტიის მეშვეობითაც იცავენ მათ კონსტიტუცციის 23-ე მუხლით განმტკიცცებულ ძირითად უფლებას.

შესაბამისად პერსონალურად დაცულ სფეროში თავსდება პოლიტიკური პარტიის როგორც სუბიექტის უფლება საკუთარი და აგრეთვე მისი წევრების უფლებების დასაავად მიმართოს საკონსტიტუიო სასამართლოს, იმ სამართლებრივი ნორმების არაკონსტიტუციურობის მოთხოვნით, რომელიც ზღუდავს მათ საერთო ინტერესებს.

6.2.2 საგნობრივად დაული სფერო

პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების საგნობრივი დაცული სფეროს ფარგლების დადგენა, პირველ რიგში, მოითხოვს იმის გარკვევას, თუ რა იგულისხმება ტერმინში „პოლიტიკური პარტია“. „პოლიტიკური პარტიის“ განმარტებას გვთავაზობს „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ ორგანული კანონი, რომლის მიხედვითაც პოლიტიკური პარტია „არის საერთო მსოფლმხედველობრივ და ორგანიზაციულ საფუძველზე შექმნილი მოქალაქეთა ნებაყოფლობითი, დამოუკიდებელი გაერთიანება, რომელიც რეგისტრირებულია ამ კანონით დადგენილი წესით და თავის საქმიანობას ახორციელებს საქართველოს კონსტიტუციისა და სხვა საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტების ფარგლებში.

კონკეტულ შემთხვევაში საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტიდან გამომდინარე საგნობრივად დაცულია პოლიტიკური გაერთიანების უფლება განახორციელოს საქმიანობა შეუფერხებლად და დაიცვას მის ორგანიზაციული თავისუფლება. ამასთანავე პოლიტიკური გაერთიანების თავისუფლება საგნობრივად დაცულ სფეროში უნდა მოვიაზროთ უფლება, რომ არ მოხდეს მისი არაკონსტიტუიურად გამოცხადება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუქტში ჩამოთვლილი საფუძვლების მიღმა.

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმები სრულად წარმოადგენს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობისა და მისი არაკონსტიტუიურად გამოცხადების თაობაზე საკითხის განხილვის მარეგლამენტირებელ დებულებებს, შესაბამისად ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ იხსნება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი და მე-3 მუხლით საგნობრივად და პერსონალურად დაული სფერო.

6.3 ჩარევა დაცულ სფეროში ( უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება )

,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და ,,საქართველოს საკონსტიტუიო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის მე-4² , მე-5 და მე-6 პუნქტების, ამავე კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,ბ” ქვეპუნქტის, ამავე კანონის 31²-ე მუხლის მე-13 პუნქტისა და ამავე კანოის 35-ე მუხლის მე-2 და მე-4 პუნქტების შესაბამისი სადავო ნორმებითა და ნორმატიული შინაარსებით წესდება სამართლებრივი რეგულირება, რომლის მიხედვითაც ერთი მხრივ დგინდება კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტისაგან განსხვავებული შინაარსი შემცველი დებულება, რომლის მიხედვითაც ფართოვდება პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საფუძვლები, კერძოდ ფაქტობრივად ახალი შინაარს იძენს ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლი. რეალურად კანონემდებელმა დადგინა ნორმა, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლოში 14 დღეში უნდა იქნეს განხილული იმ პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საკითხი, რომლიც არსებითად იმეორებს უკვე აკრძალულ პოლიტიკური პარტიის გაცხადებულ მიზანსა და პერსონალურ შემადგენლობას, თუმცა ამ თვალსაზრისით ფაქტობრივად კანონის გონივრული განმარტების პირობებში ნორმა ეხება მოქმედი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვას და არა ახლად შექმნილი პოლიტიკური სუბიექტის შექმნის კონსტიტუციურობის საკითხს, რა წარმოადგენს პარტიის აკრძალვის კონსტიტუცციით გაუთვალისწინებელ საფუძველზე, ხოლო პარტიის აკრძალვის საფუძვლები აპრიორი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, (საქმეზე გიორგი ლაბაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” ) დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები განსაზღვრავს პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კონკრეტულ ფარგლებს, რომელთა მიხედვითაც, პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობის აკრძალვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე და მხოლოდ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი ამომწურავი საფუძვლების არსებობისას. ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი გამორიცხავს სახელმწიფოს რაიმე სხვა ფორმით ჩარევის შესაძლებლობას პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულირების კუთხით. სხვა შემთხვევაში, აზრს დაკარგავდა თავად კონსტიტუციის მიერ პოლიტიკურ პარტიათა განსაკუთრებულ როლზე ხაზგასმა დემოკრატიული მმართველობის განხორციელებისა და პლურალისტური პოლიტიკური გარემოს უზრუნველყოფის კონტექსტში.[32]

მიუხედავად ყოველივე ზემოაღნიშნულისა, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, ორგანული კანონის საფუძველზე განსაზღვროს გარკვეული ფორმალური კრიტერიუმები, რომელთა დაკმაყოფილება შეიძლება მოეთხოვებოდეს პოლიტიკურ პარტიას, რათა დადგინდეს მოქალაქეთა გაერთიანება, რამდენად რეალურად წარმოადგენს პოლიტიკურ პარტიას კონსტიტუციის მიზნებისთვის. აღნიშნული მოთხოვნების წაყენების მიზანია, პოლიტიკური პარტიისათვის აუცილებელი და დამახასიათებელი ნიშან-თვისებების მინიმალურ დონეზე შემოწმება. მაგალითისთვის, პარტიის რეგისტრაციისთვის შესაძლებელია, დადგინდეს ისეთი ფორმალური კრიტერიუმების დაკმაყოფილების ვალდებულება, რომელთა საშუალებითაც დადასტურდება პარტიის მიერ საქმიანობის განხორციელების შესაძლებლობის, შიდაპარტიული მინიმალური წესრიგის არსებობა და ა. შ.. ყოველი ამგვარი ზომა მიმართული უნდა იყოს პარტიისათვის წაყენებული მინიმალური მოთხოვნების დაკმაყოფილებისკენ და არ უნდა შექმნას ხელოვნური ბარიერი პოლიტიკური პარტიის დასაფუძნებლად. ამდენად, სახელმწიფოს მოეთხოვება პოლიტიკურ პარტიათა ფორმალური კრიტერიუმების საფუძველზე რეგულირება გონივრულობის ფარგლებში და თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, რომლის მიხედვითაც, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს და იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება.

აქვე უნდა აღნიშნოს რომ სადავო ნორმებით ხდება ჩარევა ასევე პარტიის უფლებაში ორგანიზებულად განახორციელოს პოლიტიკური გაერთიანების თავისუფლება მათ შორის მისი აკრძალვის პროცესში.

6.4 სადავო ნორმების განჭვრეტადობა და თანაზომიერების პრინციპი

გარდა ამისა ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 სადავო ნორმა არის ბუნდოვანი და განუჭვრეტადი, ვინაიდან აღნუშნული ნორმა განსაზღვრავს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს პარტია, რომლის გაცხადებული მიზანი ან/და საქმიანობის არსი (მათ შორის, პერსონალური შემადგენლობა ან/და შესაბამის საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა), თუმცა ამ ნორმის სიტყვა სიტყვითი განმარტებით დგინდება რომ კანონმდებელმა გაცხადებულ მიზანი და საქმიანობის არსი დააკონკრეტა და იგულისხმა პარტიის პერსონალური შემადგენლობა ან/და საარჩევნო კომისიაში წარდგენილი პარტიული სიის შემადგენლობა, რაც ლოგიკურად არათანმიმდევრული წინადადებაა, ვინიდან პარტიის დეკლარირებული მიზანი და საქმიანობა ობიექტურად ვერ იქნება პარტიის პერსონალური შემადგენლობა ან/და ცესკო-ში წარდგენილი საარჩევნო სია, რის გამოც აღნიშული დებულება ამ კონკრეტიზაციის გამო ხდება განუჭვრეტადი და გაუგებარი სადავო ნორმის ადრესატისთვის, რა სრულიად საკმარისია ამ ნორმის არაკონსტიტუცციურობის დასადგენად.

ერთობლიობაში სადავო ნორმებთან მიმართებით უნდა ითქვას, რომ სადავო დებულებები იმდენად ბუნდოვანია არ არსებობს რესურსი, რომ ისინი წაკითხულ იქნეს კეთილსინდისიერი კონსტიტუციური განმარტების პერსპექტივიდან, რადგან არ აკმაყოფილებს ლოგიკური წინადადებისათვის დადგენილ ელემენტარულ სტანდარტებს.

საქმეზე ,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”[33] საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ნორმის პრობლემატურობა განაპირობა მისი არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობამ, ნორმის ბუნდოვანებამ.

ზოგადად, კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის კონსტიტუციით დასაშვებ ფარგლებში განსაზღვრისთვის კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს.

«კანონად» შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა.

ამ თვალსაზრისით, ნიშანდობლივია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა. არაერთ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ კონკრეტული კანონი უნდა იყოს ხელმისაწვდომი დაინტერესებული პირისთვის, რომელსაც უნდა შეეძლოს, წინასწარ განსაზღვროს ამ კანონის მის მიმართ გამოყენების შედეგები. ასევე, კანონი არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს სამართლის უზენაესობის პრინციპს («ლენდერი შვედეთის წინააღმდეგ», 1970 წლის 26 მარტი, პ.50; «კრუსლინი საფრანგეთის წინააღმდეგ», 1990 წლის 24 აპრილი, პ.27; «ჰუვიგი საფრანგეთის წინააღმდეგ», 1990 წლის 24 აპრილი; «კოპი შვეიცარიის წინააღმდეგ», 1998 წლის 25 მარტი, პ.55; «მელოუნი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ», 1984 წლის 2 აგვისტო, პ.67; «ბართოლდი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინააღმდეგ», 1985 წლის 25 მარტი, პ.45; «გრიგორიადესი საბერძნეთის წინააღმდეგ», 1997 წლის 25 ნოემბერი, პ.37).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონის განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის აუცილებლობის თაობაზე აღნიშნა: «ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის ანალიზისას უნდა დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას» (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე « საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ»).

კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის კი იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. ბუნებრივია, აქ არ იგულისხმება კანონის დარღვევის შედეგად უფლებაში გადამეტებული ჩარევის შემთხვევები. ამ საკითხებზე მსჯელობა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: ნორმა, მისი შინაარსის, მისივე ტექსტის ადეკვატურად, სწორად წაკითხვისას და შესაბამისად გამოყენებისას, იწვევს თუ არა კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს.

ნორმის ბუნდოვანება, რომელიც ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის კრიტერიუმებით ფასდება, არსებით გავლენას ახდენს, თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენაზე.

როგორც უკვე აღინიშნა, კონკრეტულ უფლებაში ჩარევა ხდება გარკვეული საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად. თანაზომ იერების პრინციპზე დაყრდნობით უფლების სავარაუდო დარღვევის საკითხის გარკვევისას, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმეს. ეს სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, არის კონკრეტული უფლება, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც დგება და, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვისთვისაც აუცილებელია უფლებაში ჩარევა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინა პირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა. უფლებაში ჩარევის მარეგულირებელი ასეთი ნორმაც ვერ დააკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული განმარტებებიდან მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ვერ პასუხობს განჭვრეტადობისა და თანაზომიერების პრინიპის მოთხოვნებს.

7. სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან მიმართებით

7.1. საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცული სფერო

7.1.1. საგნობრივად დაცული სფერო

კონკრეტულ შემთხვევაში საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლს მიემართება ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,ბ” ქვეპუნქტი, რადგან სწორედ აღნიშნული სადავო დებულება შეეხება პარტიასთან დაკავშირებული პირებისთვის პოლიტიკური საქმიანობის უფლების აკრძალვას, ასევე საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლების აკრძალვას, რაც გულისხმობს როგორც არჩევითი და დანიშვნითი თანამდებობის დაკავებას აკრძალვას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დემოკრატია, უშუალო გაგებით, გულისხმობს რა ხალხის მმართველობას, შესაბამისად, ის, თავისთავად, გულისხმობს მოქალაქეთა უფლებას, მიიღონ მონაწილეობა ხელისუფლების როგორც ფორმირებაში, ისე განხორციელებაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/3/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით დაცულია საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება, ხოლო ამავე პუნქტის მე-2 წინადადებით უზრუნველყოფილია საჯარო სამსახურში საქმიანობის განხორციელების უფლება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13, 14).

კონკრეტულ შემთხვევაში საქართველოს კონსტიტუიის 25-ე მუხლით დაცულია საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლება, როგორ პასიური საარჩევნო უფლება ჭრილში, ისე სხვა დანიშვნითი თანამდებობის დაკავებისა. სადავო ნორმა კი ითალისწინებს ამ უფლების ბლაკეტურ და უვადო აკრძალვას, რაც ბუნებრივია ექცევა კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფეროში.

7.1.2. პერსონალურად დაცული სფერო.

კონსტიტუციის 25-ე მუხლის სუბიექტს წარმოადგენს ყველა საქართველოს მოქალაქე, ხოლო კონკრეტულ შემთხვევაში ნებისმიერი პირი, რომელიც რაიმე თვალსაზრით შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს პოლიტიკურ პარტიასთან რომლის კონსტიტუციურობის თაობაზეც წარდგენილია სარჩელი საკონსტიტუიციო სასამართლოში, იქნება ეს უბრალოდ მხარდამჭერი, ამ პარტიის შემომწირველი, თუ პირი რომელიც ოდესმე პარტიის მიერ ყოფილა წარდგენილი რომელიმე წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევნებში და ასევე სადავო ნორმის ბუნდოვანი შინაარსიდან გამომდიარე, აღნიშნული განსაზღვრება შეიძლება გავრცელდეს ნებისმიერ პირზე, რომელსაც სათანადოდ მიიჩნევს საკონსტიტუციო სარჩელის უფლებამოსილების მქონე ნებისმიერი მოსარჩელე სუბიექტი.

გამომდინარე აქედან შეიძლება ითქვას, რომ კონსტიტუციის 25-ე მუხლი დაცული სფერო იხსნება.

7.2 ჩარევა დაცულ სფეროში

კონკრეტულ შემთხვევაში საკონონმდებლო ცვლილებებით განხორციელდა ინტერვენცია საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში, რადგან უშუალოდ მოსარჩელეების, როგორ შეზღუდვის ადრესატების მიმართ სადავო ნორმებით დადგინდა, რომ აღნიშნული პირები შეიძლება დაექვემდებარონ როგორც არჩევითი ისე დანიშვნითი თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვას (აკრძალვას), ასევე პარტიული თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვას მხოლოდ იმის გამო, რომ შეიძლება გარკვეული შეხება ჰქონიათ ამ თუ იმ პოლიტიკურ პარტიასთან.

7.3 თანაზომიერების საკითხი

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი „... სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). დასახელებული კონსტიტუციური დებულება, ასევე, იცავს „მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19).[34]

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმებით წესდება სრულიად ბუნდოვანი და ამავდროულად ყოვლად გაუმართლებელი შეზღუდვა, რასაც ვერ ექნება ობიექტური ლეგიტიმური მიზანი, რადგა ერთი მხრივ საკონსტიტუციო სასამართლოში მსგავსი საკითხის გადაწყვეტა უპირისპირდება საკონსტიტუციო კონტროლის არსს და მეორე მხრივ ინდივიდს ტოვებს სათანადო ბერკეტების გამოყენების უფლების გარეშე. ერთი მხრივ საკონსტიტუციო სასამრთლოს ფუნქციას არ შეიძლება წარმოადგენდეს მსგავსი საკითხის რეალური კონტროლი და მეორე მხრივ სადავო ნორმები თავისი არსით განაპირობებს პირისთვის სტიგმატიზაციას. გარდა ამისა, როგორცც უკვე აღინიშნა, საკონსტუტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით განუჭვრეტად სადავო დებულებას ვერ ექნება თანაზომიერი და კონსტიტუცციური გამართლება.

გამომდინარე აქედან კონკრეტული სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებითაც.

8. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის 31-ე მუხლთან მიმართებით

8.1 სამართლიანი სასამართლოს უფლების ზოგადი მნიშვნელობა

ზოგადად საპროცესო უფლებებს და განსაკუთრებით - სამართლიანი სასამართლოს უფლებას უდიდესი დატვირთვა აქვთ ადამიანის მატერიალური უფლებებისა და სუბიექტური სამართლებრივი პოზიციების დაცვისათვის. ინდივიდს, როგორც ავტონომიურ სუბიექტს, უნდა შეეძლოს თავისი ინტერესების ქმედითი სამართლებრივი დაცვა. ეს მომეტებულ მნიშვნელობას იძენს, როდესაც ინდივიდი სახელმწიფო ორგანოთა თვითნებობის წინაშე აღმოჩნდება და სამართლიანობის უკანასკნელი თავშესაფრის როლის შესრულება სასამართლს ეკისრება. სწორედ მართლმსაჯულებამ უნდა მოახდინოს სამართლის სინამდვილედ ტრანსფორმაცია კონკრეტულ შემთხვევებში და შექმნას სამართლიანობის აღდგენის არაორაზროვანი საფუძველი, როდესაც ის დარღვეულია.

თეორიასა და პრაქტიკაში გაბატონებული შეხედულების მიხედვით, სასამართლო დაცვა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ელემენტია, რომელიც უზრუნველყოფს „კანონების სახელმწიფოს“ სამართლებრივ სახელმწიფოდ გარდაქმნას. სახელმწიფო ხელისუფლების ქმედითი სასამართლო კონტროლი აუცილებელია სახელმწიფოს მოქმედების განჭვრეტადობისა და ინდივიდის უფლებების დაცვისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკაში სტაბილურად უსვამს ხაზს სასამართლო დაცვაზე უფლების ფუნდამენტურ მნიშვნელობას სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის და ამავდროულად, დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის. უფლებათა პროცესუალური დაცვის გარანტიების გარეშე აზრი ეკარგება სამართლის მეშვეობით სახელმწიფოს ნებისმიერ შეზღუდვას.[35]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციის 31–ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული სამართლიანი სასამართლოს უფლება უკავშირდებოდა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავდა მის არსს. საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვა საქმეში დააკონკრეტა აღნიშნული დებულება: „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. “... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა”[36]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას განიხილავს ინსტრუმენტული ხასიათის გარანტიად, რომლითაც სხვა უფლების დაცვა ხდება და ამ უკანასკნელთან პირველი დაკავშირებულია იმანენტურად. შესაბამისად, სამართალწარმოების პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო ორმაგ დატვირთვას სძენს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას: „...ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული).[37]

8.2 დაცული სფერო

8.2.1 პერსონალურად დაული სფერო

გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, საქმის სამართლიანი განხილვის უფლება აქვს ნებისმიერს, რომელიც მონაწილეობს საქმეში მხარის ან სხვა მსგავსი სტატუსით, ან მასზე სამართლებრივ ზეგავლენას ახდენს პროცესი.[38]

პოლიტიკური გაერთიანება, როგორ იურიდიული პირი წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების სუბიექტს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი პოლიტიკური გაერთიანება არის სუბიექტუნარიანი იდავოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლოში, ვინაიდან სადავო ნორმების უშუალო ადრესატს წარმოადგენს აღნიშნული პოლიტიკური გაერთიანება.

გარდა ამისა დავის შესაბამის სუბიექტს ასევე წარმოადგენენ მოსარჩელე მოქალაქეები, რომელთაც პარტისაგან დამოუკიდებლად აქვთ უფლება დაიიცვან თავი, ვინაიდან სადავო კანონმდებლობა პარტიის აკრძალვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების საკითხის თანამდევ შედეგად განსაზღვრავს პატიისთან ფორმალურად თუ არაფორმალურად დაკავშირებულ პირებსაც. ხოლო თავის მხრივ სამართლიანი სასამაართლოს უფლებით სარგებლობის სუბიექტს ბუნებრივია წარმოადგეს ინდივიდი.

8.2.2 საგნობრივად დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“ ამ ნორმით, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით, გარანტირებულია უფლება სამართლიან სასამართლოზე. ამ უფლებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ადამიანის უფლებების ეფექტიანი რეალიზაციისა და დაცვისათვის გაუმართლებელი ჩარევებისაგან,[39] ასევე დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის.[40] საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთებით გამოჰყოფს სამართლიან სასამართლოზე უფლების კავშირს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. ის არსებითად განსაზღვრავს ამ კონსტიტუციური პრინციპის არსს.[41]

მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიაების შესახებ საქართველოს ორგანული კანონითა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის სადავო დებულებეით იხსნება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება, უფრო კონკრეტულად კი კონსტიტუციით დაცულია პოლიტიკური გაერთიანების უფლება მისი აკრძალვის საქმესთან დაკავშირებით საქმე იქნეს განხილული სამართლიანი საპროესო კანონმდებლობის შესაბამისად. კონკრეტულ შემთხვევაში კი სადავო მატერიალური და საპროცესო შინაარსის დებულებები, არსებითად აუარესებს პოლიტიკური პარტიის აკრძალვის საქმეზე სამართლიანი განხილვის შესაძლებლობას. შესაბამისად სადავო ნორმებს აქვთ პირდაპირი მიმართება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, რის გამოც შეგვიძლია ვთქვათ რომ იხსნება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის საგნობრივად და პერსონალურად დაული სფერო.

8.3 ჩარევა დაცულ სფეროში ( უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება )

საპროცესო უფლებებში ჩარევის იდენტიფიცირებისას, სხვა ძირითადი უფლებების მსგავსად, გადამწყვეტ როლს შესაბამისი უფლებით დაცული სიკეთეების შეზღუდვის დადგენა თამაშობს. ამისათვის აუცილებელია კონკრეტულ შემთხვევაში გაირკვეს, თუ (1) რამდენად იზღუდება სადავო ნორმით რომელიმე სიკეთე და (2) მოიცავს თუ არა ამ სიკეთეს შესაბამისი საპროცესო ძირითადი უფლებით დაცული სფერო.[42] გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გარანტირებული რიგი უფლებრივი კომპონენტების მჭიდრო კავშირიდან გამომდინარე, რომელიმე მათგანის შეზღუდვა, იმავდროულად, სხვებში ჩარევასაც შეიძლება იწვევდეს. მაგალითად, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა ზღუდავს როგორც უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, ასევე დაცვის უფლებასაც.[43]

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმებით დგინდება ერთი მხრივ განსაკუთრებით არაგონივრული ვადა მოქმედი პოლიტიკური პარტიის კონსტიტუციურობის განხილვისა და ეს ვადა შეადგენს გამარტივებული წესით (ერთგვარი დამძლევი პრაქტიკის შემთხვევაში) პარტიის აკრძალვისთვის 14 დღიან ვადას, რა მთელი რიგი საპროცესო მოქმედების გათვალიოსწინებით, რომელი ახასიათებს ამ კატეგორიის დავას, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმის სამართლებივ გაერემოებებთან ერთად უნდა შეამოწმოს და განიხილოს საქმესთან დაკავშირებული მთელი რიგი ფაქტობრივი გარემოებები, ბუნებრივია არ ქმნის სრულფასოვანი საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების სარგებლობის შესაძლებლობებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო პარტიის აკრძალვის საკითხის შეფასებისას უნდა იყოს როგორც ფაქტის დამდგენი, ასევე სამართლებრივი საკითხის გადამწყვეტი სასამართლო. ,,პოლიტიკური პარტიის აკრძალვისას საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწევს, როგორც სამართლებრივი, ასევე ფაქტობრივი საკითხების გადაწყვეტა. პარტიის კონსტიტუციურობის შემოწმების ძირითადი კონსტიტუციურსამართლებრივი მასშტაბია უზენაესი კანონის ის ნორმები, რომლებიც ადგენენ კონსტიტუციურ სტანდარტებს პოლიტიკურ გაერთიანებებთან დაკავშირებით. გარდა ამისა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის ის ნორმებიც, რომელთა გათვალისწინებაც აუცილებელია პარტიის საქმიანობის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის. რაც შეეხება ფაქტობრივ მხარეს, საკონსტიტუციო სასამართლოს მართებს მტკიცებულებათა საფუძვლიანი გამოკვლევა, რათა დაადგინოს პოლიტიკური პარტიის (რეალურ) მიზნებთან და საქმიანობასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი გარემოებები, რაც შეიძლება აკრძალვის საფუძველი გახდეს.”[44]

კონკრეტულ შემთხვევაში საკონსტიტიტუიო სასამართლოს მართებს 14 დღის ვადაში დაადგინოს მოპასუხე პოლიტიკური პარტიის გაცხადებული მიზანი, საქმიანობის არსი და აგრეთვე ამ პარტისვე პერსონალური შემადგენლობა არსებიად იმეორებს თუ არა უკვე აკრძალული პოლიტიკური პარტის, შესაბამისად, დეკლარირებულ მიზანს, საქმიანობის არსს და შემადგენლობას, შესაბამისად აღნიშნული საკითხები ერთმნიშვნელოვნად გულისხმობს საქმეზე ფაქტობრივი გარემოებების დადგენას და შეფასებას, ხოლო ასეთ შემტხვევაში საკონსტიტიტუციო სასამართლოს მიერვე დადგენილი პრაქტიკით აუცილებელია სტანდარტია ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვა, იმისათვის რათა დაცული იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლება.

,,როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას, რაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც კონკრეტული პირების უფლებების დაცვისთვის ან დარღვევის თავიდან აცილებისთვის, ისე ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ საკითხის სწორედ ასეთი გადაწყვეტის აუცილებლობაზე მიუთითა ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში. კერძოდ: „ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia” („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 42)“[45].

გამომდინარე აქედან 14 დღიანი ვადის დადგენა ერთგვარი ე.წ. დამძლევი კონსტიტუციურ პრაქტიკის მიმართ წარმოადგენს რეალურ პრობლემას, რადგან ამ ვადაში შეუძლებელია ხარისხიანი კონსტიტიტუიური მართლმსაჯულების განხორციელება და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განიხილულ იქნეს ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებების ერთობლიობა. სამართლიანი სასამართლოს მით უფრო მაშინ როდესა საკონსტიტუციო სასამართლო არის ერთადერთი სუბიექტი, რომელსაც აქვს უფლებამოსილება მიიღოს კონკრეტული კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა და არც მისი სამართლებრივი რევიზიის საშუალება არსებობს.

თუ საკონსტიტუციო სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმით იზღუდება რომელიმე საპროცესო უფლებით დაცული სიკეთე, ის მიდის დასკვნამდე, რომ განხორციელდა ჩარევა შესაბამის უფლებაში. საპროცესო უფლებებთან დაკავშირებით მრავალი საქმეა განხილული. [46]

გამომდინარე აქედან სადავო ნორმების საფუძველზე ხორიელდება პირდაპირი ინტერვენცია სამართლიანი სასამამართლოს უფლებით დაულ სფეროში.

სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობა შეუძლებელია სასამართლოსათვის მიმართვის გარეშე. სასამართლო დაცვის ფორმალური მხარე სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობაში გამოიხატება. სასამართლოზე ეფექტიანი და ქმედითი ხელმისაწვდომობა სამართლიან სასამართლოზე უფლების კომპონენტია. სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება პირის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის აუცილებელი გარანტიაა, რომლის გარეშეც ნებისმიერი უფლება თეორიული და ფიქციური იქნებოდა, დადგებოდა კითხვის ნიშნის ქვეშ და იარსებებდა მისი უგულებელყოფის საშიშროება. სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებით სასამართლო ხელისუფლებას ეკისრება თვითნებობისაგან დაცვის ინსტიტუტის ფუნქცია. კონსტიტუცია არა მხოლოდ უფლების დარღვევის შემთხვევაში უზრუნველყოფს სასამართლოსათვის მიმართვას, არამედ დარღვევის საფრთხის არსებობისას, ასევე ნებისმიერი საკითხის გადასაწყვეტად, რომელსაც პირდაპირი ან ირიბი გავლენა აქვს უფლების შინაარსზე, ფარგლებზე ან შეზღუდვაზე. სასამართლოზე ეფექტიანი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას მოითხოვს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც.[47]

იქედან გამომდინარე, რომ სადავო ნორმები, რომლებიც შეეხება კანონიდან გამომდინარე შემჭიდროვებული ვადებში პარტიის აკრძალვის საკითხის განხილვას და ამგვარი სარჩელების რიგგარეშე განხილვის წესს, ვერ იქნება გამართლებული სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნით, ვინაიდან სადავო ნორმები ერთობლიობაში ქმნის პოლიტიკური გაერთიანების აკრძალვის ბუნდოვანი და განუჭვრეტად პროცედურას, შესაბამისად, ნორმის ბუნდოვანება, რომელიც ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის კრიტერიუმებით ფასდება, არსებით გავლენას ახდენს, თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენაზე.

სადავო დებულებებით: კერძოდ, ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ” საქართელოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით; ასევე ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის მე-4² პუნქტით; ასევე მე-5 და მე-6 პუნქტების, იმ ნორმატიული შინაარსით რომელიც აჩერებს პოლიტიკური გაერთიანების ან/და მასთან დაკავშირებული პირის(პირების) კოსტიტუციური სარჩელის განხილვას, იმ შემთხვევაში როდესაც შეტანილია ამავე პარტიის აკრძალვის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელი; ამავე კანონის 31² -ე მუხლის მე-13 პუნქტის, იმ ნორმატიული შინაარსით, რომელიც გამორიცხავს იმ პოლიტიკური პარტიის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის კონსტიტუიური სარჩელის წინსწრებით განხილვას, რომლის აკრძალვის მოთხოვნითაც საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილია სარჩელი; ამავე კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,ბ” ქვეპუნქტით; ამავე კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტების, იმ ნორმატიული შინაარსით, რომელიც შესაბამის დავაში მოპასუხეთ არ მოიაზრებს იმ ფიზიკურ პირებს რომელი მითითებულია ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოშ შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტში და ასევე ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლის მიხედვითაც სადავო ნორმაში მითითებულ პირებს არ ეძლევათ უფლება ისარგებლონ საკონსტიტუცციო სამართალწარმოებისას მათ მიმართ აღძრულ საქმეში მოპასუხე მხარისათვის გათვალისწინებული ყველა უფლებით ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცულ სფეროში .

8 .4 სადავო ნორმების განჭვრეტადობა და თანაზომიერების პრინციპი

როგორც უკვე აღინიშნა, ისევე როგორ პოლიტიკური გაერთიანების უფლებით დაცულ სფეროში ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით დაცულ სფეროშიც ჩარევა ხდება არსებითად ერთი და იმავე სადავო ნორმების მეშვეობით, ხოლო აღნიშნული სადავო ნორმების კეთილსინდისიერი განმარტების პრინციპის საფუძველზეც კი არის განუსაღცრელი და უპირისპირდება სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს. შესბამისად, როგორც უკვე აღინიშნა, კონკრეტულ უფლებაში ჩარევა ხდება გარკვეული საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად. თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით უფლების სავარაუდო დარღვევის საკითხის გარკვევისას, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმეს. ეს სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, არის კონკრეტული უფლება, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც დგება და, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვისთვისაც აუცილებელია უფლებაში ჩარევა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინა პირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა. უფლებაში ჩარევის მარეგულირებელი ასეთი ნორმაც ვერ დააკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული განმარტებებიდან მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ვერ პასუხობს განჭვრეტადობისა და თანაზომიერების პრინიპის მოთხოვნებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე სადავო ნორმები არის არაკონსტიტუციური საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან, 23-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტთან, 25-ე მუხლის პირველ პუინქტთან და 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

[1] იხ.: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/386149?;

[2] იხ. BVerfG, Urteil vom 23.10.1952 - 1 BvB 1/51;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 თებერვლის N1/1/549 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირმა ინაშვილი, დავით თარხან-მოურავი და იოსებ მანჯავიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16;

[4] საქართველოს პრეზიდენტის 2024 წლის 20 ნოემბრის №1848 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ, იხ.: https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17407 ;

საქართველოს პარლამენტის წევრების (თამარ კორძაია, ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ბოტკოველი და სხვები (სულ 30 წევრი)) 2024 წლის 21 ნოემბრის №1849 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ, იხ.: https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17482 ;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 29 ნოემბრის N3/7/1848,1849 განჩინება საქმეზე „საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ და საქართველოს პარლამენტის წევრების (თამარ კორძაია, ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ბოტკოველი და სხვები (სულ 30 წევრი)) კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული 2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ“;

[6] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 ;

[7] საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/3/534, 11 ივნისი, 2013;

[8] < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1013 >;

[9] < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17636 >;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 10;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[15] იქვე, II. პ. 5;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 115;

[18] იქვე, II. პ. 117;

[19] საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/3/534, 11 ივნისი, 2013;

[20] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 >;

[21] < https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-58128%22]}

[22] საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრიც N 2/5/560 გადაწყვეტილება (II. პ. 5-6.) - < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1013 >;

[23] იქვე (II. პ.7.)

[24] Venice Commission, Amicus Curiae Brief for the Constitutional Court of the Republic of Moldova on Declaring a Political Party Unconstitutional (2022), CDL-AD(2022)051, para. 43 ;

[25] Venice Commission and OSCE/ODIHR, CDL-AD(2020)032, Joint Guidelines on Political Party Regulation, 2nd Edition, para. 38;

[26] Venice Commission and OSCE/ODIHR, CDL-AD(2020)032, Joint Guidelines on Political Party Regulation, 2nd Edition, para. 106;

[27] Venice Commission and OSCE/ODIHR, CDL-AD(2020)032 Joint Guidelines on Political Party Regulation, 2nd Edition, para. 274.;

[28] Venice Commission, CDL-INF(2001)008 Guidelines and Report on the Financing of Political Parties, CDL-INF(2001)008, Guideline 6; Venice Commission and OSCE/ODIHR, CDL-AD(2020)032 Joint Guidelines on Political Party Regulation, 2nd Edition para. 229. Venice Commission, CDL-AD(2019)002, Report on Funding of Associations, para. 77.;

[29] CASE OF TSONEV v. BULGARIA (Application no. 45963/99)

< https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-73291%22]} >;

[30] იქვე § 48-52

[31] Klein H. H. (Bearb.), Kommentar zum Art. 21, in: Maunz, Theodor/Dürig, Günter (Begr.), Grundgesetz Kommentar, Band III, seit 1958, Rn. 280; Streinz R., Kommentar zum Art. 21 GG, in: Mangoldt, Hermann von (Begr.)/Klein, Friedrich/Starck, Christian (Hrsg.), Kommentar zum Grundgesetz, Band 2, 6., vollständig neu bearbeitete Auflage, 2010, Rn. 107.

[32] < https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13467 >

[33] < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=381 >;

[34] < https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=17717 >;

[35] ლოლაძე ბ. , ძირითადი უფლებები აბზ 2044-2045 < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[36] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.3;

[37] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14

[38] BVerfGE 65, 227 (233)

[39] საკონსტიტუციო სასამართლოს N1/1/403,427 გადაწყვეტილება, II-1

[40] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის N3/3/601 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-2; N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება, II-64

[41] საკონსტიტუციო სასამართლოს N3/1/466 გადაწყვეტილება, II-14.

[42] საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/7/779 გადაწყვეტილება, II-9.

[43] საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/8/765 გადაწყვეტილება, II-16.

[44] ლოლაძე ბ., ძირითადი უფლებები აბზ. 1567 < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[45] < https://constcourt.geka/judicial-acts?legal=1032 > ;

[46] < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

[47] < https://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/478495/1/Dziritadi_Uflebebi_Komentari_2023.pdf >;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა