კოლეგიის შემადგენლობა:

ოთარ ბენიძე (თავმჯდომარე);

ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი (მომხსენებელი მოსამართლე);

ზაურ ჯინჯოლავა.

სხდომის მდივანი: ლიკა ჯალაღონია

ღია სასამართლო სხდომაზე, რომელშიც მონაწილეობდნენ მოსარჩელეები ავთანდილ ლომთაძე და მერაბ ხელაძე; მოპასუხე მხარის – საქართველოს პრეზიდენტის წარმომადგენელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში ბელა სირბილაძე,

განიხილა საქმე: “ავთანდილ ლომთაძე და მერაბ ხელაძე საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”.

დავის საგანია: “შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ” საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულების 42-ე პუნქტის პირველი აბზაცის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

172-ე და 198-ე ნომრებით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის “ე” ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლი, აგრეთვე “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-16 მუხლი.

172-ე და 198-ე ნომრებით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელებში აღნიშნულია, რომ 1997 წელს მოხდა სახელმწიფო საწარმოს პრივატიზაცია, რის საფუძველზეც შეიქმნა შპს „საქმილსადენმშენი“. ამრიგად, შპს „საქმილსადენმშენმა“ სახელმწიფო საწარმოს ქონებაზე შეიძინა საკუთრების უფლება და, მოსარჩელეთა აზრით, გახდა შეძენილი ქონების სამართალმემკვიდრე და არა უფლებამონაცვლე.

კონსტიტუციური სარჩელების თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულების 42-ე პუნქტის პირველი აბზაცის მე-2 წინადადება „პრივატიზაციის შემთხვევაში განცხადება შეიტანება მის უფლებამონაცვლე ან მისი ქონების ბაზაზე დაფუძნებულ ან შექმნილ ორგანიზაციაში, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი“ გახდა მესაკუთრეებისათვის ზიანის მიყენების საფუძველი, ვინაიდან, მოსარჩელის აზრით, პირდაპირ და უშუალოდ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული საკუთრების უფლება.

საქმის არსებითად განხილვის სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ დამატებით აღნიშნა, რომ პრივატიზაციის შედეგად შეძენილი ქონება არის საკუთრების ობიექტი, რომლის განკარგვის და მართვის უფლება აქვს მხოლოდ შემძენს, რადგან „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის „ბ“ პუნქტის თანახმად, ფიზიკური და იურიდიული პირების ან მათი გაერთიანებების მიერ სახელმწიფო ქონებაზე საკუთრების უფლების შეძენის შედეგად, სახელმწიფო კარგავს პრივატიზებული ქონების ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის, ხოლო სახელმწიფო ორგანოები მისი მართვის უფლებებს. სადავო ბრძანებულებით კი, სახელმწიფო, ქონების პრივატიზაციის შემდეგაც, ფაქტობრივად განკარგავს ამ ქონებას და მართავს ამ ქონების გამოყენებით მიღებულ შემოსავლებს, რადგან ახალ მფლობელს აკისრებს იმ ვალდებულებას კრედიტორის წინაშე, რომელიც მას ჰქონდა აღებული, თავისი ბრალით გამოწვეული, ვნებით მიყენებული ზიანის გამო. კერძოდ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 28 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, შპს „საქმილსადენმშენს“, ჯემალ ცინაძის სასარგებლოდ, დაეკისრა ჯანმრთელობის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურება, რომელსაც ზიანი მიადგა შპს „საქმილსადენმშენის“ მიერ პრივატიზაციის განხორციელებამდე არსებულ სახელმწიფო საწარმოში. მოსარჩელის აზრით, მესაკუთრეთა წილის ბაზაზე შექმნილი ახალი საწარმო არ წარმოადგენს წინა საწარმოს უფლებამონაცვლეს, რადგან ამ ქონებაზე საკუთრების უფლება მათ არც „დათმობით“ და არც „მემკვიდრეობით“ არ შეუძენიათ.

მოპასუხე მხარის – საქართველოს პრეზიდენტის წარმომადგენელმა ბელა სირბილაძემ მხარი არ დაუჭირა სასარჩელო მოთხოვნას, ვინაიდან, მისი აზრით, პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულება სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კანონმდებლობასთან და არანაირი წინააღმდეგობა არ არსებობს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით. მოპასუხის წარმომადგენელი არ დაეთანხმა მოსარჩელეთა მოსაზრებას, რომლის მიხედვითაც, უფლებამონაცვლეობა და სამართალმემკვიდრეობა გაგებულია როგორც განსხვავებული ცნებები, ვინაიდან, მისი აზრით, არ არსებს უფლება ვალდებულებების გარეშე ისე, როგორც ვალდებულება უფლებების გარეშე.

საქართველოს პრეზიდენტის წარმომადგენელმა ასევე აღნიშნა, რომ მოსარჩელის მიერ არასწორად არის გაგებული განსახელმწიფოებრიობის ცნება. მისი აზრით, სახელმწიფო ქონების განსახელმწიფოებრიობა ხდება იმიტომ, რომ სახელმწიფო ვეღარ პატრონობს ამა თუ იმ ქონებას და ეძებს კერძო მესაკუთრეს, რომელიც მიხედავს და ჩაიბარებს მას თავისი აქტივებითა და პასივებით.

საქმის არსებითად განხილვის სასამართლო სხდომაზე სპეცილისტად მოწვეული საქართველოს სახელმწიფო ქონების მართვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზის განყოფილების წამყვანი სპეციალისტი მ.გამეზარდაშვილი არ დაეთანხმა კონსტიტუციურ სარჩელს. მისი აზრით, საქართველოს პრეზიდენტის N48 ბრძანებულება სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან, ვინაიდან საწარმოს მიერ ზიანის ანაზღაურება არ წარმოადგენს მესაკუთრის უფლებების შელახვას და შესაბამისად არ ირღვევა მესაკუთრის უფლებები. სპეციალისტის განცხადებით, მოსარჩელეები არიან ყოფილი სახელმწიფო საწარმოს მესაკუთრეები, რის შესახებაც არსებობს საქართველოს ქონების მართვის სამინისტროსთან გაფორმებული ხელშეკრულება და წარმოადგენენ აღნიშნული სახელმწიფო საწარმოს უფლებამონაცვლეებს. მ.გამეზარდაშვილმა აღნიშნა, რომ საქართველოს პრეზიდენტის N671 ბრძანებულებით, საპრივატიზაციო საწარმოში იქმნება კომისია, რომელმაც უნდა დაადგინოს საპრივატიზაციო ობიექტის კრედიტორული და დებიტორული დავალიანებები. სპეციალისტმა დასკვნის სახით განმარტა, რომ, როდესაც სახელმწიფო ახდენს საწარმოს განსახელმწიფოებრიობას აღნიშნული საწარმოს ყველა უფლება და მოვალეობა გადადის ახალ მესაკუთრეზე.

სასამართლო სხდომაზე სპეცილისტად მოწვეულმა საქართველოს სახელმწიფო ქონების მართვის სამინისტროს პრივატიზების დეპარტამენტის წარმომადგენელმა ზ.უბირიამ განაცხადა, რომ საპრივატიზაციო საწარმოს შეფასებისას ბალანსში აისახება ასევე საწარმოს დავალიანებებიც. სპეცილისტის განმარტებით, საწარმოში იქმნება საპრივატიზაციო კომისია, რომელიც პასუხისმგებელია წარმოდგენილი დოკუმენტაციის კანონიერებაზე და სისწორეზე. მისი განცხადებით, საპრივატიზაციო კომისიაზე საწარმოს შეფასების აქტს წარმოადგენს საწარმოს ხელმძღვანელი, რომელიც ასევე პასუხისმგებელია აღნიშნული აქტების სისწორეზე.

ყოველივე ზემო აღნიშნულიდან გამომდინარე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ საქმესთან დაკავშირებით გამოარკვია შემდეგი გარემოებანი:

1. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ “შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ” საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულების 42-ე პუნქტის პირველი აბზაცის შესაბამისად, “სახელმწიფო საწარმოს, დაწესებულების, ორგანიზაციის ლიკვიდაციის, რეორგანიზაციის (შერწყმა, შეერთება, გაყოფა, გამოყოფა, გარდაქმნა) ან პრივატიზაციის შემთხვევაში განცხადება შეიტანება მის უფლებამონაცვლე ან მისი ქონების ბაზაზე დაფუძნებულ ან შექმნილ ორგანიზაციაში, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი”. სასამართლო კოლეგია მიუთითებს, “სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველ მუხლზე, რომლის შესაბამისად, პრივატიზებას ექვემდებარება მხოლოდ “სახელმწიფო ქონება” საწარმოები, ამ საწარმოთა ქვედანაყოფები, რომელთა გამოყოფა შეიძლება დამოუკიდებელ საწარმოებად; ლიკვიდირებას დაქვემდებარებული ან უკვე ლიკვიდირებული საწარმოების ან მათი ქვედანაყოფების შენობები, ნაგებობები, მოწყობილობები, სხვა მატერიალური და არამატერიალური აქტივები; სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული აქციები, წილი”. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ “სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ” საქართველოს კანონი პრივატიზაციის ობიექტად – სახელმწიფო ქონებად ცალცალკე ასახელებს და ერთმანეთთან არ აიგივებს მთლიანად საწარმოებს, საწარმოთა ქვედანაყოფებს, რომელთა გამოყოფა შეიძლება დამოუკიდებელ საწარმოებად; ლიკვიდირებას დაქვემდებარებული ან უკვე ლიკვიდირებული საწარმოების ან მათი ქვედანაყოფების შენობებს, ნაგებობებს, მოწყობილობებს, სხვა მატერიალურ და არამატერიალურ აქტივებს, აგრეთვე სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ აქციებსა და წილს. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგია აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმაში ძირითადად საუბარია სახელმწიფო საწარმოს ერთი მხრივ პრივატიზაციაზე, ხოლო მეორე მხრივ კი აღნიშნული საწარმოს ქონების ბაზაზე დაფუძნებულ ან შექმნილ ორგანიზაციაზე, მიუხედავად იმისა, განხორციელდა თუ არა სახელმწიფო საწარმოს ქონების პრივატიზაცია. “სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის “ბ” პუნქტი მიუთითებს, რომ პრივატიზება ეს არის “ფიზიკური და იურიდიული პირების ან მათი გაერთიანებების მიერ სახელმწიფო ქონებაზე საკუთრების უფლების შეძენა, რის შედეგად სახელმწიფო კარგავს პრივატიზებული ქონების ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის, ხოლო სახელმწიფო ორგანოები მისი მართვის უფლებებს”, აქვე აღსანიშნავია ამავე კანონის მე-10 მუხლის მე-4 პუნქტი, რომლის შესაბამისად “სახელმწიფო ქონების მყიდველი ხდება შეძენილი ქონების სამართალმემკვიდრე”. სასამართლო კოლეგია ვერ დაეთანხმება მოსარჩელე მხარის განცხადებას, იმის თაობაზე, რომ სახელმწიფო საწარმოში მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურება, აღნიშნული საწარმოს პრივატიზების შემდეგ უნდა განხორციელდეს სახელმწიფოს მიერ, ვინაიდან სახელმწიფო არ შეიძლება აგებდეს პასუხს იურიდიული პირის ვალდებულებებზე, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ არის აღნიშნული იურიდიული პირის დამფუძნებელი, მხედველობაშია მისაღები აგრეთვე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 24ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის შესაბამისად “იურიდიული პირი არის განსაზღვრული მიზნის მისაღწევად შექმნილი საკუთარი ქონების მქონე ორგანიზებული წარმონაქმნი, რომელიც თავისი ქონებით დამოუკიდებლად აგებს პასუხს და საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს…”. სასამართლო კოლეგია ასევე მიუთითებს იმ გარემოებაზეც, რომ წინათ არსებული სახელმწიფო საწარმოები მაშინ მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად წარმოადგენდნენ დამოუკიდებელ იურიდიულ პირებს, რომლებიც შესაბამისად თავისი ქონებით დამოუკიდებლად აგებდნენ პასუხს და იძენდნენ უფლება-მოვალეობებს.

სადავო ნორმის შესაბამისად, განცხადება ზიანის ანაზღაურების შესახებ, სახელმწიფო საწარმოს პრივატიზაციის შემთხვევაში, შეიტანება მის უფლება- მონაცვლე ან მისი ქონების ბაზაზე დაფუძნებულ ან შექმნილ ორგანიზაციაში. საკონსტიტუციო სასამართლო კვლავ აღნიშნავს, რომ პრივატიზაცია გულისხმობს კერძო და იურიდიული პირების ან მათი გაერთიანებების მიერ სახელმწიფო ქონებაზე, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი სახელმწიფო საწარმოზე საკუთრების უფლების შეძენას, რაც თავის მხრივ გულისხმობს სახელმწიფო ქონებაზე არა მარტო ქონებრივი უფლების (აქტივი), არამედ მოვალეობის (პასივი) შეძენის შესაძლებლობას. ასევე გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ თუკი შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობას მიადგება ზიანი საწარმოს ბრალით, იგი უნდა ანაზღაურდეს საწარმოს, როგორც დამოუკიდებელი იურიდიული პირის მიერ, მიუხედავად იმისა, თუ ვის ეკუთვნოდა აღნიშნული საწარმო ზიანის მიყენებისას და ვის ეკუთვნის იგი ამჟამად.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს და მასში აუცილებლად უნდა იყოს მოყვანილი ის მტკიცებულებები, რომლებიც, მოსარჩელის აზრით, ადასტურებენ კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას. მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელის განცხადებით, სადავო ნორმატიული აქტით მათ „პირდაპირ და უშუალოდ არამართლზომიერად შეეზღუდათ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული საკუთრების უფლება“, სარჩელში მითითებული არ არის და მოსარჩელე მხარემ ვერც სასამართლო სხდომაზე დაასაბუთა, თუ კონკრეტულად რაში გამოიხატა ეს დარღვევა და ასევე არ არის მოყვანილი ის მტკიცებულებები ან გარემოებები, რომლებიც ადასტურებენ ამგვარი დარღვევის არსებობას. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ “შრომითი მოვალეობის შესრულებისას მუშაკის ჯანმრთელობისათვის ვნების მიყენების შედეგად ზიანის ანაზღაურების წესის შესახებ” საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 9 თებერვლის N48 ბრძანებულების 42-ე პუნქტის პირველი აბზაცის მე-2 წინადადება არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

2. სასამართლო ასევე ვერ დაეთანხმება კონსტიტუციური სარჩელის მოსაზრებას, რომ პრივატიზებული შპს „საქმილსადენმშენი“ სახელმწიფო საწარმოს სამართალმემკვიდრეა და არა უფლებამონაცვლე, რაც პრივატიზებულ ობიექტზე მხოლოდ უფლებების გადასვლას გულისხმობს, ხოლო ვალდებულებები ისევ სახელმწიფომ უნდა იკისროს.

სასამართლოს მიაჩნია, რომ „სამართალმემკვიდრეობა“ და „უფლებამონაცვლეობა“ ერთი და იგივე შინაარსის მატარებელი ცნებებია, რომელთა ქვეშ ერთმნიშვნელოვნად მოიაზრება ახლად შექმნილ იურიდიულ პირზე არა მარტო იმ უფლებების, არამედ ვალდებულებების გადასვლაც, რომლითაც აღჭურვილი იყო წინამორბედი იურიდიული პირი. ამასთან, მნიშვნელობა არა აქვს, ცნობს თუ არა ვალდებულებებს შემსყიდველი იურიდიული პირი ან იყო ვალდებულება თუ არა გამოვლენილი პრივატიზაციის მომენტში.

სასამართლო არ იზიარებს მოსარჩელეთა მოტივებს, რომ მათთვის არ იყო ცნობილი ზიანის მიყენებით წარმოშობილი ვალდებულებების თაობაზე. ჯერ ერთი, „სახელმწიფო ქონების პრივატიზაციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის შესაბამისად პრივატიზაცია საჯაროდ მიმდინარეობს და მეორეც, როგორც ქონების მართვის სამინისტროდან მოწვეულმა სპეციალისტმა განაცხადა, საპრივატიზაციო საწარმოს საბალანსო ღირებულებას (აქტივებით და პასივებით) თვით საწარმო ადგენს. გარდა ამისა, როგორც ზემოთ აღინიშნა, მნიშვნელობა არა აქვს ესა თუ ის ვალდებულება გამოვლენილი იყო თუ არა პრივატიზაციის დროს. მით უფრო, შპს „საქმილსადენმშენი“ საიჯარო საწარმოს სამართალმემკვიდრეს წარმოადგენს და თუ არ ეთანხმებოდა ნასყიდობის პირობებს, უფლებამოსილი იყო უარი ეთქვა მასზე.

პრივატიზება მომხდარია „სახელმწიფო ქონების პრივატიზების შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე, რომლის მე-10 მუხლი იმპერატიული ხასიათისაა და სახელმწიფო ქონების მყიდველს ერთმნიშვნელოვნად სამართალმემკვიდრედ აცხადებს, ანუ უფლებებისა და მოვალეობის მასზე გადაცემით.

ყოველივე ზემო აღნიშნულიდან გამომდინარე, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 39-ე მუხლით, 43-ე მუხლის მე8 პუნქტით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგია
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქეების - ავთანდილ ლომთაძისა და მერაბ ხელაძის 172-ე და 198-ე ნომრებით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელები და საქმეზე შეწყდეს სამართალწარმოება;

2. ეს გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

3. გადაწყვეტილების პირები გაეგზავნოთ მხარეებს, საქათველოს პრეზიდენტს, საქართველოს პარლამენტს და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

4. ეს გადაწყვეტილება 7 დღის ვადაში გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“.

კოლეგიის წევრები:

ოთარ ბენიძე (თავმჯდომარე);

ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი (წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე);

ლამარა ჩორგოლაშვილი (წევრი);

ზაურ ჯინჯოლავა (წევრი).