თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოს კანონი „საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსი, ამავე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებში აღნიშნული საფუძვლებით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრებას დასაშვებად მიიჩნევს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იარსებებს სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი. აღნიშნული კი, გამორიცხავს სამოქალაქო საქმის წარმოების განახლებას კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრულ ისეთ შემთხვევებში, როდესაც სისხლის სამართლის პროცესის დაწყება და ჩატარება ვერ ხორციელდება არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ რაიმე სხვა მიზეზით.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით კი, პირდაპირი აკრძალვაა დაწესებული გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანაზე, ისე, რომ არ არის გათვალისიწინებული ამავე კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილი პირობის განხორციელების/შესრულების ვადები. კერძოდ, შესაბამის დანაშაულებზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ხანდაზმულობის ვადები.

ამდენად, ზემოაღნიშნული სადავო ნორმებით, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებასთან მიმართებით, დადგენილია გარკვეული შეზღუდვები, რაც, თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების ერთ-ერთ კომპონენტს წარმოადგენს.

უნდა აღინიშნოს, რომ მართლმსაჯულების უმნიშვნელოვანესი მიზანია ადამიანის უფლებების დაცვა, რაც საქმეზე სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების მიღების გზით არის შესაძლებელი. მართლმსაჯულების შედეგს სამართლიანობის აღდგენა წარმოადგენდეს, „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“[1]. „ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.“[2] საქმის წარმოების განახლებასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ „... საქმის წარმოების განახლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული შესაძლებლობის არსებობა მიზნად ისახავს პირის უფლებების სრულყოფილად დაცვას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურ რეალიზაციას და კონკრეტულ საქმეზე სამართლიანი, ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელებას. მაგრამ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის ადეკვატური უფლებრივი კომპონენტების მხოლოდ საკანონმდებლო რეგლამენტაცია ვერ იქნება ამ უფლებით სარგებლობის გარანტია, თუკი კანონმდებლობით ასევე გარანტირებული არ იქნება მათზე (უფლებრივ კომპონენტებზე) ეფექტური, რეალური ხელმისაწვდომობა.“[3]

ამრიგად, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვები, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ, წარმოადგენენ სამართლიანი სასამართლოს ისეთ უფლებრივ კომპონენტში ჩარევას, როგორიც არის დავის განახლება საამისოდ შესაბამისი პირობების არსებობისას. ამდენად, მათ პირდაპირი მიმართება გააჩნიათ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

ზემოაღნიშნულთან ერთად, ასევე მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი,

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-31 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 20;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 32;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების შინაარსი

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა მოხდეს მათი შინაარსის განსაზღვრა, რისთვისაც მნიშვნელოვანია სადავო ნორმების განმარტება სისტემურად, სხვა ნორმების კონტექსტში.

განცხადება ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ (სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლი)

სამოქალაქო საქმეზე სამართალწარმოების განახლება დასაშვებია მხოლოდ გამონაკლის შემთხევებში. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 421-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით ან განჩინებით დამთავრებული საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის (422-ე მუხლი) ან ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ (423-ე მუხლი) განცხადების წანამძღვრები“. კოდექსის 422-ე და 423-ე მუხლებით ცალ-ცალკეა განსაზღვრული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნის სამართლებრივი საფუძვლები.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების საფუძვლები[1] პირობითად, ორ ძირითად ჯგუფად შეიძლება დაიყოს: 1) წინა პირობები, რომელთა საფუძველზეც განცხადების შეტანისთვის აუცილებელია სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობა და 2) წინა პირობები, როდესაც საქმის განახლება დასაშვებია, თუ მხარეს თავისი ბრალის გარეშე არ ჰქონდა შესაძლებლობა საქმის განხილვისა და გადაწყვეტილების მიღების დროს მიეთითებინა ახალ გარემოებებსა და მტკიცებულებებზე, ან წარედგინა იმავე სარჩელზე მიღებული გადაწყვეტილება.

განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელში ყურადღებას გავამახვილებთ საქმის წარმოების განახლების საფუძვლების მხოლოდ პირველ ჯგუფზე. კერძოდ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტების და ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, თუ აღმოჩნდება, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია; ან თუ დადგინდება მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო ან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება; ან თუ დადგინდება ამ საქმეზე მხარეთა და მათ წარმომადგენელთა ან მოსამართლის დანაშაულებრივი ქმედება, საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იარსებებს სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი.

თავის მხრივ, სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი არ იარსებებს, შესაბამისად, დაინტერესებული პირი ვერ მოითხოვს საქმის წარმოების განახლებას სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული წინა პირობების საფუძველზე, თუ პროკურორი შეწყვეტს გამოძიებას ან/და სისხლისსამართლებრივ დევნას, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლით განსაზღვრული გამოძიების ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის ერთ-ერთი საფუძვლით.

ამგვარი ნორმატიული მოწესრიგების პირობებში, პრობლემას ქმნის ის გარემოება, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლის საფუძველზე გამოძიების ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ გადაწყვეტილებით (დადგენილებით), გარკვეულ შემთხვევებში, შეიძლება დადგინდეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული გარემოებები (მაგ.: დოკუმენტის სიყალბის, მოწმის ცრუ ჩვენების, ექსპერტის ყალბი დასკვნის, არასწორი თარგმანის ფაქტი), თუმცა ამნისტიის აქტის გამოცემის, სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადის გასვლის, პროკურორის მიერ ბრალდებაზე უარის თქმის, ბრალდებულის გარდაცვალების ან სხვა მიზეზის გამო, გამოძიება ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნა შეწყდეს. რაც, თავის მხრივ, გამორიცხავს სისხლის სამართლის საქმეზე სასამართლოს განაჩენის არსებობისა და მის საფუძველზე საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას.

საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის მიერ, ერთ-ერთ სისხლის სამართლის საქმეზე დაზარალებულად ცნობილი პირის განცხადების შესწავლის შედეგად გაირკვა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 369-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულზე (მტკიცებულების ფალსიფიკაცია) საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურში მიმდინარეობდა გამოძიება. საქმე ეხებოდა ნასყიდობის ხელშეკრულების ადრინდელი ვადით გაფორმებას, ფიქტიურად, როგორც პირვანდელი შემძენისათვის საკუთრების უფლების რეგისტრაციის მიზნით. პროკურორის 2018 წლის 16 აპრილის დადგენილებით, აღნიშულ სისხლის სამართლის საქმეზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისთვის დადგენილი ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო შეწყდა გამოძიება, თუმცა გამოძიების შედეგად ასევე დადგინდა მტკიცებულების ფალსიფიკაციის (ანუ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მიზნებისთვის დოკუმენტის სიყალბის) ფაქტი. კერძოდ, მითითებულია, რომ მხარეები წინასწარ შეთანხმდნენ და ადრინდელი ვადით გააფორმეს ხელშეკრულება, რათა ერთ-ერთ მხარეს, როგორც პირვანდელ შემძენს მიეღო საკუთრების უფლება. თუმცა, იმის გამო, რომ გავიდა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ხანდაზმულობის ვადა და შეწყდა გამოძიება, საქმეზე არ დადგა სასამართლოს განაჩენი, რითიც ქონების რეალურ პირვანდელ შემძენს (დაზარალებულს), შეეზღუდა საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობა.

ამგვარი ნორმატიული მოწესრიგების ფარგლებში, პირს/დაზარალებულს არ შეუძლია მოითხოვოს სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეზე წარმოების განახლება, თუ გამოძიების შედეგად დადგინდება დოკუმენტის სიყალბის ფაქტი, მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, მაგრამ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისად, შეწყდება გამოძიება ისეთი საფუძვლით, როგორიც არის, მაგალითად, სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადის გასვლა, ამნისტიის აქტის გამოცემა, რომელიც პირს ათავისუფლებს ჩადენილი ქმედებისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისა და სასჯელისაგან, ბრალდებულის გარდაცვალება და სხვა.

გასათვალისწინებელია, რომ კანონმდებლობა პირს/დაზარალებულს არ აძლევს დამატებით შესაძლებლობას, დაიცვას საკუთარი უფლებები, გარდა საქმეზე წარმოების განახლების და მისი ინტერესების საწინააღმდეგოდ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა, რადგან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 266-ე მუხლის საფუძველზე, გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლის შემდეგ მხარეებს, აგრეთვე მათ უფლებამონაცვლეებს არ შეუძლიათ ხელახლა განაცხადონ სასამართლოში იგივე სასარჩელო მოთხოვნები, იმავე საფუძველზე, აგრეთვე, სადავო გახადონ სხვა პროცესში გადაწყვეტილებით დადგენილი ფაქტები და სამართლებრივი ურთიერთობები. ამავე კოდექსის 272-ე მუხლის თანახმად, სასამართლო მხარეთა განცხადებით ან თავისი ინიციატივით, შეწყვეტს საქმის წარმოებას, თუ არსებობს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება ან განჩინება, რომელიც გამოტანილია დავაზე იმავე მხარეებს შორის, იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით, 273-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად კი, საქმის წარმოების შეწყვეტის შემთხვევაში სასამართლოსათვის ხელმეორედ მიმართვა დავაზე იმავე მხარეებს შორის, იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით დაუშვებელია.

მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული, სადავო ნორმის თავდაპირველი რედაქციაც. 2006 წლის 13 ივლისის №3435–რს „საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ცვლილებების მიღებამდე, 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილი შემდეგი შინაარსის იყო: „ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ა “- „გ “ ქვეპუნქტებში აღნიშნული საფუძვლებით, თუ არსებობს კანონიერ ძალაში შესული სისხლის სამართლის საქმეზე გამოტანილი განაჩენი, ან თუ სისხლის სამართლის პროცესის დაწყება და ჩატარება ვერ ხორციელდება არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ რაიმე სხვა მიზეზით.“ აღნიშული ნორმის დოქტრინალური განმარტების თანახმად, 2006 წლამდე მოქმედი რედაქცია მტკიცებულებად მიიჩნევდა არა მარტო კანონიერ ძალაში შესულ განაჩენს, არამედ აგრეთვე სასამართლო თუ საგამოძიებო ორგანოების დადგენილებებს სისხლის სამართლის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დანაშაულის მცირე მნიშვნელობის, პირის გარდაცვალების, ამნისტიის, ხანდაზმულობის ან სხვა მიზეზის გამო. ასეთ შემთხვევაში მნიშვნელოვანი იყო, რომ მტკიცებულებები მოპოვებული, შეკრებილი იყო და რომ არა ზემოხსენებული გარემოებები, სისხლის სამართლის საქმის წარმოება არ შეწყდებოდა მტკიცებულებათა უკმარისობის გამო.[2] ზემოხსენებული საკანონმდებლო პაკეტის (რომლითაც არაერთი ცვლილება შევიდა სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობაში) განმარტებით ბარათში, ასევე პლენარული სხდომების სტენოგრამაში, კონკრეტულად 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილში განხორციელებული ცვლილების მიზეზებსა და მიზნებზე საუბარი არ არის. საკანონმდებლო ცვლილებების განმაპირობებელ ზოგად მიზეზებად და მიზნებად კი, დასახელებულია საერთო სასამართლოებში სამოქალაქო საქმეების რაოდენობის მნიშვნელოვნად მომატება, პროცესის ოპტიმიზაცია, საპროცესო ეკონომია და მხარეთა უფლებების უკეთესი დაცვა.

ამდენად, პირველი სასარჩელო მოთხოვნა შეეხება, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც ამავე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საფუძვლებით, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო, საქმის წარმოების განახლებისთვის სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერი ძალაში შესული განაჩენის არსებობის აუცილებლობას ადგენს, იმ შემთხვევებშიც, როდესაც გამოძიების შედეგად მოპოვებულია საკმარისი მტკიცებულებები, თუმცა სისხლის სამართლის პროცესი ვერ გრძელდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლში მითითებული გარემოებების და არა მტკიცებულებათა უკმარისობის გამო.

აქვე უნდა ითქვას, რომ კონსტიტუციური სარჩელით სადავო არ არის, სამოქალაქო საქმეზე წარმოების განახლებისთვის, ახლად აღმოჩენილი გარემოებების სისხლისსამართლებრივი კუთხით შეფასების საჭიროება ყველა შემთხვევაში (მაგ.: როდესაც სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კონკრეტული პირის დანაშაულებრივი ქმედების დადგენაა აუცილებელი, ვინიდან პირთა დანაშაულებრივი ქმედების შეფასება და პირის დამნაშავედ ცნობა, მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული სასამართლოს გადაწყვეტილებით (განაჩენით) შიძლება მოხდეს).

საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის ხანდაზმულობის ვადა (სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლი)

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამავე კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილი 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადით ზღუდავს საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას, როგორც გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის, ისე ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო. თუმცა, კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება სადავო ნორმის მხოლოდ იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნას, ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადით შემოფარგლავს, იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სისხლისსამართლებრივი განაჩენი დგება (შესაბამისად, საქმის წარმოებს განახლების საფუძველი წარმოიშობა) სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით განსაზღვრული, ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ.

სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების ხანდაზმულობის ვადები განისაზღვრება სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლით. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, დანაშაულის ჩადენიდან ხანდაზმულობის ვადა შეიძლება განისაზღვროს 2 წლიდან 30 წლამდე ვადით. ხანდაზმულობის ვადის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია თავად დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელზე. კერძოდ კი, იმ დანაშაულის ჩადენისთვის, რომლისთვისაც გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება 2 წლით თავისუფლების აღკვეთას, ხანდაზმულობის ვადა განისაზღვრება 2 წლით, ნაკლებად მძიმე დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში - 6 წლით, მძიმე დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში - 10 წლით, ამავე კოდექსის 332-ე–342^​1-ე მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულებისათვის, თუ ისინი არ მიეკუთვნება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულს - 15 წლით, ხოლო განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ჩადენისთვის ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს 30 წელს.

განსახილველ შემთხვევაში, იმ დანაშაულების ხანდაზმულობის ვადა, რომლებიც შეიძლება მოიაზრებოდეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრულ საფუძვლებში, აღემატება 5 წელს (მაგ.: სისხლის სამართლის კოდექსის 334-ე მუხლით განსაზღვრული დანაშულისთვის - ბრალდებულის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან უკანონო გათავისუფლება, გამომდინარე იქედან, რომ წარმოადგენს ნაკლებად მძიმე დანაშაულს სისხლისსამართლებრივი ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს 6 წელს, 338-ე მუხლით განსაზღვრული დანაშულისთვის - ქრთამის აღება, გამომდინარე იქედან, რომ წარმოადგენს მძიმე დანაშაულს ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს 10 წელს).

ამგვარი ნორმატიული მოწესრიგების ფარგლებში შესაძლებელია, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლით დადგენილი 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდეგ მოხდეს სისხლის სამართლის საქმეზე გადაწყვეტილების/დადგენილების მიღება. შესაბამისად, პირს/დაზარალებულს საქმის წარმოების განახლების, 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფორმალური წინაპირობა შესაძლებელია წარმოეშვას, თუმცა, 426-ე მუხლით დადგენილი 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვის გამო, მან ვერ დააყენოს აღნიშული მოთხოვნა.

სადავო ნორმების მიმართება სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებასთან

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“ აღნიშნული ნორმა ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა და დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის მის მნიშვნელობაზე, არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას...“[3].

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას“.[4] „კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება“[5]. „მაშასადამე, ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)“.[6]სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მარტო სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ საქმის განმხილველ სასამართლოს ჰქონდეს უფლების დარღვევის ფაქტზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. ამ უკანასკნელის არარსებობის შემთხვევაში, სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობა იქნება თეორიული, ფიქციური და არა რეალური მექანიზმი უფლებების დასაცავად.“[7]

მართლმსაჯულების უმნიშვნელოვანესი მიზანია ადამიანის უფლებების დაცვა, რაც საქმეზე სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების მიღების გზით არის შესაძლებელი. მართლმსაჯულების შედეგს სამართლიანობის აღდგენა წარმოადგენდეს, „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“[8]. „ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.“[9]

საქმის წარმოების განახლებასთან დაკავშირებით სასამართლომ განმარტა, რომ „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით საქმის წარმოების განახლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული შესაძლებლობის არსებობა მიზნად ისახავს პირის უფლებების სრულყოფილად დაცვას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურ რეალიზაციას და კონკრეტულ საქმეზე სამართლიანი, ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელებას. მაგრამ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის ადეკვატური უფლებრივი კომპონენტების მხოლოდ საკანონმდებლო რეგლამენტაცია ვერ იქნება ამ უფლებით სარგებლობის გარანტია, თუკი კანონმდებლობით ასევე გარანტირებული არ იქნება მათზე (უფლებრივ კომპონენტებზე) ეფექტური, რეალური ხელმისაწვდომობა.“[10]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დაწესებული შეზღუდვები, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ, წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს ისეთ უფლებრივ კომპონენტში ჩარევას, როგორიც არის დავის განახლება საამისოდ შესაბამისი პირობების არსებობისას.

სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

სამართლიანი სასამართლოს უფლების ზემოაღნიშნული მნიშვნელობის მიუხედავად, ის არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას, „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს.“[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით.“[12] ამასთან, შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს შესაბამის ლეგიტიმურ მიზანს და დაცული უნდა იყოს თანაზომიერი ბალანსი დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა არ უნდა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე. ამდენად, „სადავო აქტების შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს ის მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა კანონმდებელს მათი მიღებისას ... თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა“[13]. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია.“[14]

განსახილველ შემთხვევაში კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო გასაჩივრების და საქმის წარმოების განახლების თაობაზე პირის მოთხოვნის ინტერესს უპირისპირდება სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუქცევადობის ლეგიტიმური მიზანი, - მისი საპირისპირო საჯარო ინტერესი.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუქცევადობის მნიშვნელობას სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის. „ის, რაც იწვევდა კონფლიქტს მხარეებს შორის, სასამართლო გადაწყვეტილების შემდეგ ითვლება დადგენილად და უდავოდ. დაუშვებელია კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების მუდმივად ეჭვქვეშ დაყენება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, საფუძველი გამოეცლებოდა სასამართლოსადმი სანდოობის ვარაუდს“[15]. „სამართლიანი მართლმსაჯულება, სასამართლოსადმი სანდოობა, კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილების შედეგების შეუქცევადობა სამართლებრივი უსაფრთხოების უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს. სასამართლო ვალდებულია, სიცხადე შეიტანოს და განსაზღვრულობა შესძინოს დავას, გადაწყვეტილებით საბოლოოდ გააქარწყლოს ეჭვი. ამიტომ სასამართლო, როგორც კონფლიქტის მოგვარების ინსტიტუტი, უტყუარობისა და სანდოობის პრეზუმფციით სარგებლობს, სასამართლო პროცესზე განხილული საკითხი კი საბოლოოდ გადაწყვეტილად და დადგენილად ითვლება კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით“.[16] ამასთან, „დაუსრულებელი დავის შესაძლებლობა დააფრთხობს პირებს, გაართულებს სამართლებრივი უსაფრთხოების დამყარებას – უფლების მუდმივი საეჭვოობის დაშვება მოსპობს თავად უფლების სიცოცხლისუნარიანობას, რადგან ის ვერ იქნება გამოყენებული მომავალი ურთიერთობების დასამყარებლად, უფლებების შესაძენად“.[17]

კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუქცევადობის მნიშვნელობაზე მსჯელობისას, ასევე გასათვალისწინებელია საქმის წარმოების განახლების შემთხვევაში, პოტენციური მოპასუხის ინტერესებიც, „კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება იმ პრეზუმფციის მატარებელია, რომ საკითხი მხარეთა შორის გადაწყდა სწორად და რომ ისინი ამ საკითხთან, უფლებასთან, სიკეთესთან, ქონებასთან დაკავშირებით შემდგომ სამართლებრივ ურთიერთობებს გააგრძელებენ გადაწყვეტილებით დადგენილი სინამდვილის გათვალისწინებით, მასზე დაყრდნობით ან მისგან გამომდინარე. ამიტომ პოტენციური მოპასუხე დაცული უნდა იყოს იმისგან, რომ კვლავ დადგეს ძველი სარჩელის წინაშე, რომელიც ერთხელ უკვე გადაწყვეტილი იყო სასამართლოს მიერ, ამასთან, დაცული უნდა იყოს იმისგან, რომ საეჭვო, სათუო გახდეს მის მიერ დამყარებული სამართლებრივი ურთიერთობები“.[18]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზანს, მათ შორის, პოტენციური მოპასუხის ინტერესების დაცვა უნდა წარმოადგენდეს. ამაზე მეტყველებს ასევე, 2006 წლის 13 ივლისის საკანონმდებლო ცვლილებების განმარტებითი ბარათი და სტენოგრამა, რომლებიც ცვლილებათა ლეგიტიმურ მიზნებად „მხარეთა უფლებების უკეთეს დაცვას“, „პროცესის ოპტიმიზაციას“ და „საპროცესო ეკონომიას“ განსაზღვრავენ. ამასთან, საპროცესო ეკონომია და პროცესის ოპტიმიზაცია სასამართლოს საქმიანობის ეფექტურობის ამაღლებას და, შესაბამისად, სამართალწარმოების მხარეთა უფლებების, მათ შორის, პოტენციური მოპასუხის დაუსაბუთებელი და უპერსპექტივო სარჩელებისგან უკეთ დაცვის ინტერესს უნდა ემსახურებოდეს.

მეორეს მხრივ უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილების სამართლებრივი შედეგების ცნობასა და აღსრულებასთან ერთად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი ასევე იცავს, ახლადაღმოჩენილი გარემოებების გამო, მისი გადახედვის შესაძლებლობას. საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს განმარტებით, „სამართლიანი სასამართლოს უფლება იცავს საბოლოო გადაწყვეტილების სამართლებრივი შედეგების ცნობის, მისი აღსრულების ვალდებულებას, თუმცა, ამავე დროს, ახდენს არასწორად მიღებული გადაწყვეტილების გადახედვის შესაძლებლობის გარანტირებას. კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების საბოლოობისა და შეუქცევადობის პრეზუმფცია იმთავითვე პირობადებულია ახლად აღმოჩენილი გარემოებებით საქმის განახლების შესაძლებლობით. კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობა დაცულია მანამ, სანამ კანონით განსაზღვრული წესით არ დადგინდება მისი მცდარობა. სათანადო პროცედურის პირობებში, სასამართლოს მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების მცდარობის დადგენის შემთხვევაში მისი გაუქმება, არათუ ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ ამ უფლების პირდაპირ მოთხოვნას წარმოადგენს.“[19]

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ სწორედ ზემოაღნიშნულ დაპირისპირებულ ინტერესთა სამართლიანი ბალანსის თვალსაზრისით უნდა შეფასდეს, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვები. რისთვისაც, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას განვიხილავთ ცალ-ცალკე.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა

იმის გასარკვევად, იწვევს თუ არა სადავო ნორმით დადგენილი წესი, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების და შესაბამისად, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას, პირველ რიგში, აუცილებელია გასაჩივრებული რეგულაციის არსის გაანალიზება. როგორც უკვე აღინიშნა, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში, პირი ვერ მოითხოვს საქმის წარმოების განახლებას, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეში არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები, თუმცა სისხლის სამართლის პროცესის დაწყება და ჩატარება ვერ ხორციელდება არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლით განსაზღვრული გამოძიების შეწყვეტის ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნის არ დაწყების ან შეწყვეტის შესაბამისი საფუძვლების არსებობის გამო.

თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე, უფლების შესაზღუდად, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზანი, საჯარო ინტერესი, რომლის დაცვასაც არსებული რეგულირება ემსახურება. როგორც წინა თავებში განვიხილეთ, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის მიზანს წარმოადგენს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შეუქცევადობის უზრუნველყოფა და პოტენციური მოპასუხის უფლებების დაცვა ე.წ. „დაუსაბუთებელი“ და „უპერსპექტივო“ სარჩელებისგან. სწორედ ამ მიზნით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, ამავე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საფუძვლებით, ახლად აღმოჩენილი გარემოებების გამო, საქმის წარმოების განახლების აუცილებელ წინაპირობად ითვალისწინებს, შესაბამის სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობას.

თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, შემზღუდველი ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების შესაბამისად, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ (ა) აღმოჩნდება, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია; და (ბ) დადგენილია მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო ან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილება. ზემოაღნიშნული მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად კი, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოება განახლდება ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებში აღნიშნული საფუძვლებით, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი.

როგორც უკვე ითქვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება საბოლოო გადაწყვეტილების სამართლებრივი შედეგების ცნობისა და აღსრულების ვალდებულებასთან ერთად, თვალისწინებს არასწორად მიღებული გადაწყვეტილების გადახედვის შესაძლებლობის გარანტიებს. „კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობა დაცულია მანამ, სანამ კანონით განსაზღვრული წესით არ დადგინდება მისი მცდარობა. სათანადო პროცედურის პირობებში, სასამართლოს მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების მცდარობის დადგენის შემთხვევაში მისი გაუქმება, არათუ ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ ამ უფლების პირდაპირ მოთხოვნას წარმოადგენს.“[20]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, მხოლოდ ისეთი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში შეიძლება დაექვემდებაროს გადასინჯვას, რომლებიც საკმარისი სანდოობის მოთხოვნას აკმაყოფილებენ. ამ თვალსაზრისით კი, სამოქალაქო სასამართლოში წარდგენამდე, ახლად აღმოჩენილი გარემოებების სისხლისსამართლებრივი შეფასება, უდავოდ, განაპირობებს მათი სანდოობის სათანადო დონეს.

ამავე დროს, უნდა ითქვას, რომ სამოქალაქო საქმეში გამოსაყენებელ მტკიცებულებათა გაყალბებასთან დაკავშირებულ სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული და კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, სერიოზულად აყენებს ეჭვქვეშ სამოქალაქო საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერებას და წარმოშობს მისი გადახედვის აუცილებლობას. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული პირობა უდავოდ წარმოადგენს სამოქალაქო საქმეზე გამოტანილი სასამართლოს კანონიერი და სამართლიანი გადაწყვეტილების შეუქცევადობის უზრუნველყოფისა და პოტენციური მოპასუხის ინტერესების დაცვის გამოსადეგ საშუალებას.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნათა დასაკმაყოფილებლად, გამოსადეგობასთან ერთად, სადავო ნორმით შერჩეული ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს უფლების შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ) საშუალებას.“[21]

ამ მხრივ, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში,შედეგად შეიძლება მივიღოთ იმგვარი სამართლებრივი მოცემულობა, როდესაც მართლაც სახეზეა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული ფაქტობრივი გარემოება (მაგ.: დოკუმენტის სიყალბე, ექსპერტის ყალბი დასკვნა, არასწორი თარგმანი), თუმცა იმის გამო, რომ გაყალბების, ან ფალსიფიცირების ფაქტს, დაზარალებული მხარისაგან დამოუკიდებელი მიზეზით, ვერ მიეცა სამართლებრივი შეფასება სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში და, თანაც, არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლით განსაზღვრული, საფუძვლების არსებობის (მაგალითად, ამნისტიის აქტის გამოცემის, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით დადგენილი სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანდაზმულობის ვადის გასვლის, ბრალდებულის გარდაცვალების) გამო, პირს უფლება ერთმევა მოითხოვოს სამოქალაქო საქმეზე წარმოების განახლება.

აღნიშნული შეზღუდვა გამართლებული შეიძლება ყოფილიყო იმ პირობებში, თუ სამოქალაქო სასამართლოს მოსამართლეს არ ექნებოდა შესაძლებლობა თავად შეეფასებინა ამგვარ მტკიცებულებათა ნამდვილობა (მაგალითად, მტკიცებულებად წარდგენილი დოკუმენტის სიყალბის ფაქტი). თუმცა, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 137-ე მუხლით გათვალისწინებული კომპეტენციის არსებობის პირობებში, რომელიც სამოქალაქო საქმის განმხილველ მოსამართლეს უფლებას ანიჭებს შეაფასოს წარდგენილი საბუთის, მაშასადამე, რაიმე ფაქტის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნამდვილობა/სიყალბე, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შეზღუდვას (სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობის აუცილებლობას), ჩვენი აზრით, არ გააჩნია ლეგიტიმური გამართლება.

ასე, მაგალითად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 137-ე მუხლის საფუძველზე, სამოქალაქო საქმის განმხილველი მოსამართლე უფლებამოსილია, შესაბამისი მოთხოვნის არსებობის შემთხვევაში, შეამოწმოს საბუთის ნამდვილობა, რისთვისაც შეუძლია დანიშნოს ექსპერტიზა, მოითხოვოს დამატებითი მტკიცებულებების წარმოდგენა ან გამოითხოვოს სხვა მტკიცებულებები. თუ სასამართლო მივა იმ დასკვნამდე, რომ წარდგენილი საბუთი ყალბია, მას მტკიცებულებიდან გამორიცხავს. წარდგენილ წერილობით მტკიცებულებათა ნამდვილობის შემოწმება შეიძლება სასამართლოს ინიციატივითაც.

გარდა ამისა, მხედველობაშია ასევე მისაღები, 137-ე მუხლის მე-5 ნაწილი, რომელიც ადგენს, რომ ზემოაღნიშნული პროცედურის შედეგად, თუ დადასტურდება წარდგენილი საბუთის სიყალბე, სასამართლო გამოიტანს დასაბუთებულ განჩინებას და ამ დოკუმენტს, მისი სიყალბის დამადასტურებელი მტკიცებულებებით, გადასცემს საგამოძიებო ორგანოებს. ნიშანდობლივია ის გარემოება, რომ სასამართლოს ზემოაღნიშნული განჩინება არის მხოლოდ გამოძიების დაწყების საფუძველი და მას არ აქვს პრეიუდიციული ძალა სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი სასამართლოსათვის და არც საგამოძიებო ორგანოებისათვის. ეს იმას ნიშნავს, რომ საგამოძიებო ორგანოებმა და სისხლის სამართლის საქმის განმხილველმა სასამართლომ შეიძლება სულ სხვა გადაწყვეტილება მიიღონ, ვიდრე სამოქალაქო საქმის განმხილველი სასამართლოს განჩინებით არის განსაზღვრული.[22]

მნიშვნელოვანია, რომ არც სამოქალაქო საქმის განმხილველი სასამართლოსთვის აქვს მავალდებულებელი ძალა ზემოაღნიშნული სისხლის სამართალწარმოების დროს მიღებულ გადაწყვეტილებას. ეს გამომდინარეობს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 137-ე მუხლის შინაარსიდან, რომლის საფუძველზე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ სამოქალაქო პროცესის მიზნებისთვის, საკმარისია გამოსაყენებელი საბუთის სიყალბის დადასტურება, რის კომპეტენციაც სამოქალაქო სასამართლოს, შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი პროცესის შედეგებისგან დამოუკიდებლადაც გააჩნია.

ამასთან, გასათვალისწინებელია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლიც, რომლის შესაბამისად, სამოქალაქო საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლება არ გულისხმობს სისხლის სამართლის ფარგლებში დადგენილი ფაქტებისთვის პრეიურიდიციული ძალის მინიჭებას, ვინაიდან საქმის წარმოების განახლების შემთხვევაში სასამართლო სამოქალაქო დავის ფარგლებში ხელახლა შეაფასებს მხარეთა მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებს და იგი გამოძიების შედეგად დადგენილ ფაქტებს არ მიიღებს მტკიცებულებებად, რომლებიც დამატებით მტკიცებას არ საჭიროებს. ამდენად, საქმის წარმოების განახლების საკითხის გადაწყვეტისას სასამართლო საქმეში არსებულ ფაქტობრივ გარემოებებს სრულყოფილად შეისწავლის, ახალ ფაქტობრივ გარემოებებს ადგენს და სამართლებრივ შეფასებას აძლევს მათ.

ამრიგად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების საფუძველზე, სამოქალაქო საქმის წარმოების განახლების მიზნებისთვის, საკმარისია არსებობდეს შესაბამისი ფაქტობრივი გარემოება/მტკიცებულება და არა ამ მტკიცებულების საბოლოო სისხლისსამართლებრივი შეფასება. ვინაიდან, როგორც უკვე აღინიშნა, შესაბამისი მტკიცებულებების სანდოობის შეფასების საკმარისი სამართლებრივი კომპეტენცია, სამოქალაქო სამართლებრივი დავის მიზნებისთვის, თავად სამოქალაქო სასამართლოსაც გააჩნია.

ნიშანდობლივია, რომ სისხლისსამართლებრივი და სამოქალაქოსამართლებრივი დავის მიზნებისთვის მტკიცებულებითი სტანდარტიც განსხვავებულია. ამასთან, სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული განაჩენი, რომლითაც, მაგალითად, მტკიცებულების გაყალბების ფაქტი დგინდება, a priori, არ გულისხმობს განახლებულ სამოქალაქო სამართალწარმოებაში გადასასინჯისაგან განსხვავებული გადაწყვეტილების მიღების აუცილებლობას.

ამგვარად, შესაძლოა პროკურატურის მიერ, შესაბამისი გადაწყვეტილებით (დადგენილებით) დადგინდეს 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფაქტორივი გარემოება, თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ამ ფაქტობრივი გარემოების, როგორც სამოქალაქო საქმეზე მტკიცებულების გამოყენების მიზანშეწონილობის სამართლებრივი შეფასება სამოქალაქო სამართლებრივი დავის ფარგლებშიც არის შესაძლებელი, კანონმდებელი მაინც აუცილებლად მიიჩნევს, სისხლისსამართლებრივ საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობას, იმისთვის, რომ დაინტერესებულმა პირმა სამოქალაქო წესით იდავოს საკუთარი დარღვეული უფლების აღდგენისთვის.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, წესი, რომელიც სამოქალაქო საქმის განმხილველ მოსამართლეს შესაძლებლობას მისცემდა (მხოლოდ მაშინ, როდესაც სისხლის სამართლის პროცესის დაწყება ვერ ხორციელდება არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლის შესაბამისი საფუძვლებით) შეეფასებინა 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული გარემოებები და გადაწყვეტილება საქმის წარმოების განახლების შესახებ, ინდივიდუალური გარემოებების შეფასების გზით მიეღო, წარმოადგენს ზემოხსენებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული დათქმა არ წარმოადგენს უფლების შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ) საშუალებას და ამიტომ, საჭიროზე მეტად ზღუდავს, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას, რომელიც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფილი და დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით.

აქვე, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ როდესაც არ არსებობს სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენი და არ დგინდება კონკრეტული პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ფაქტი, შესაძლოა საკითხი დაისვას, თუ ვის მიმართ უნდა იდავოს დაზარალებულმა, ვინ უნდა იყოს მისი მოთხოვნის ადრესატი სამოქალაქო საქმის განხილვის პროცესში. ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 85-ე მუხლი, რომელიც არასათანადო მოპასუხის შეცვლის შესაძლებლობა იძლევა. დასახელებული მუხლი მიუთითებს, რომ შესაძლებელია, მოპასუხე არ იყოს სადავოდ მიჩნეულ უფლებასთან დაკავშირებული პირი, ასეთ შემთხვევაში კანონი ითვალისწინებს სასამართლოს შესაძლებლობას, სათანადო მხარით შეცვალოს და არასათანადო მოპასუხის მიმართ არ დაადგინოს არარსებული ვალდებულება. კერძოდ კი, თუ საქმის განხილვისას სასამართლო დაადგენს, რომ სარჩელი აღძრულია არა იმ პირის წინააღმდეგ, რომელმაც პასუხი უნდა აგოს სარჩელზე, მას შეუძლია მოსარჩელის თანხმობით შეცვალოს თავდაპირველი მოპასუხე სათანადო მოპასუხით. თუ მოსარჩელე არ არის თანახმა თავდაპირველი მოპასუხის სათანადო მოპასუხით შეცვლაზე, სასამართლო თავისი გადაწყვეტილებით უარს ეტყვის მოსარჩელეს სარჩელის დაკმაყოფილებაზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამავე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების საფუძველზე, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო გასაჩივრების შესაძლებლობას უკავშირებს მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობის აუცილებლობას, მაშინ, როდესაც სისხლის სამართლის პროცესის დაწყება და ჩატარება ვერ ხორციელდება არა მტკიცებულებათა უკმარისობის, არამედ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლით გათვალისწინებული, რომელიმე საფუძვლის არსებობის გამო, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტს.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლება დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამავე კოდექსით განსაზღვრული გამონაკლისი შემთხვევებისა.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესებს ემსახურება, როგორებიცაა: ეფექტური, ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა; სამართლებრივი უსაფრთხოების, განსაზღვრულობის, სამოქალაქო ურთიერთობებში წესრიგისა და სტაბილურობის დამყარება (მოწესრიგებული და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვის უზრუნველყოფა). დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები მჭიდროდ უკავშირდებიან და განაპირობებენ ერთიმეორეს. სამართლებრივი უსაფრთხოების მიღწევა შესაძლებელია, ერთი მხრივ, ეფექტური მართლმსაჯულებით, რომლის საბოლოო მიზანი არის სწორი, ობიექტური და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება ნებისმიერ საქმეზე; მეორე მხრივ, სასამართლოს ასეთი გადაწყვეტილებისადმი სანდოობით, რასაც ორი მთავარი საფუძველი (ასპექტი) აქვს: სასამართლოს ავტორიტეტი და სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობა – სადავო საკითხის საბოლოოდ გადაწყვეტა და ამით სამართლებრივი სტაბილურობის ხელშეწყობა.“[23]

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადავოდ არ ვხდით, ზოგადად, სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადების არსებობას. გარკვეული პროცესუალური ვადების დაწესება თავისთავად არ იწვევს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევას, და პირიქით შესაძლოა ორიენტირებული იყოს უფლებების დარღვევის თვიდან აცილებაზე. თუმცა, განსახილველ შემთხვევაში, ჩვენი აზრით, პრობლემურია საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადით შემოფარგვლა, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეზე სასამართლოს განაჩენი ან/და პროკურორის დადგენილება მიიღება (შესაბამისად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული საქმის წარმოების განახლების საფუძველი წარმოიშობა) სადავო ნორმით განსაზღვრული ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, ხანდაზმულობის ვადის ლეგიტიმური მიზნები, ორიენტირებულია კონკრეტული პირების ინტერესებსა და უფლებების დარღვევის თავიდან აცილებაზე, „ერთი მხრივ, ხანგრძლივი ვადის შემდგომ, მტკიცებულებათა არარსებობისა თუ სათანადო მტკიცებულებების ობიექტურად ვერმოპოვების გამო, კონკრეტულმა პირებმა, რომელთა მიმართაც დავა განახლდება, შესაძლოა, სათანადოდ ვერ დაიცვან საკუთარი ინტერესები და უფლებათა გარდაუვალი დარღვევის საფრთხის წინაშე აღმოჩნდნენ. ხოლო, მეორე მხრივ, უფლების განუსაზღვრელი დროით სადავოდ ქცევა პირს უქმნის ბუნდოვანების განცდას მომავლთან დაკავშირებით, შესაბამისად, იგი ერიდება ისეთი ქმედებების განხორციელებას, რომელიც გრძელვადიან პერსპექტივაში შეიძლება მომგებიანი იყოს მისთვის.“[24]

„ხანგრძლივი დროის გასვლის გამო უტყუარი მტკიცებულებების განადგურების, სანდოობის დაკარგვის მიზეზით, ხანდაზმულობის ვადები, ერთი მხრივ, იცავს სასამართლოს ყალბ/თაღლითურ მტკიცებულებებზე დაფუძნებული სარჩელებისაგან (ხანდაზმულობა, ერთგვარად, უფლების ბოროტად გამოყენების პრევენციას ახდენს იმ თვალსაზრისით, რომ დროში განუსაზღვრელი დავის შესაძლებლობის შემთხვევაში, პირს შეეძლებოდა მისთვის უფრო სასურველ დროს შეეტანა სარჩელი, როდესაც მისთვის არასასურველი მოწმე ან სხვა მტკიცებულება არ იარსებებდა) და, მეორე მხრივ, ემსახურება სასამართლო ხელისუფლების ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილებას, რაც დაზოგავს ადმინისტრაციულ რესურსს და, საბოლოო ჯამში, ხელს შეუწყობს ადმინისტრაციული რესურსის მიმართვას რეალური და სწორი, ობიექტური გადაწყვეტის პერსპექტივის მქონე დავებზე. ამ გაგებით, ხანდაზმულობის ვადები ფოკუსირებულია საზოგადოების ინტერესზე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული „თაღლითური“, ასევე „უპერსპექტივო“ სარჩელების განხილვა, რომლებიც დროის გასვლის გამო იქცნენ ასეთად. ხანდაზმულობის ვადები სასამართლოს საშუალებას აძლევს, არ იმსჯელოს იმ საქმეზე, რომლის ობიექტური გადაწყვეტაც ფაქტობრივად შეუძლებელია. ასევე ხანდაზმულობის ვადის არსებობა შესაძლებლობას აძლევს სასამართლოს, შედარებით გონივრულ დროში გადაწყვიტოს დავა.“[25]

ამდენად, სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადის ინსტიტუტის არსებობა, სამართლიანი სასამართლოს სხვა უფლებრივ კომპონენტებთან და გარანტიებთან ერთად, ემსახურება ზემოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას. „თუმცა, იმავდროულად, ძალზე მნიშვნელოვანია თითოეული პროცესუალური გარანტიის, ხანდაზმულობის ვადების ინსტიტუტის ჩათვლით, კონკრეტული საკანონმდებლო რეგულაცია ეფუძნებოდეს ინტერესთა გონივრულ და სამართლიან ბალანსს, რათა, ერთი მხრივ, რეალურად ემსახურებოდეს საჯარო მიზნების მიღწევას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ იწვევდეს კონკრეტული პირების უფლებაში გაუმართლებელ, არათანაზომიერ ჩარევას. ამისთვის კი კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული.“[26]

ამ მხრივ, ნიშანდობლივია, რომ თავად სადავო ნორმაც გამორიცხავს ხანდაზმულობის ვადის გავრცელებას ნებისმიერ შემთხვევაზე განურჩევლად. ასე, მაგალითად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.“ მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ აღნიშნულ შემთხვევებში, სარჩელის შეტანა, მაინც უკავშირდება გარკვეულ დროით შეზღუდვას. კერძოდ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის 2² ნაწილის შესაბამისად, „ამ კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტში აღნიშნული საფუძვლის არსებობისას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადება შეტანილი უნდა იქნეს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების (განჩინების) კანონიერ ძალაში შესვლიდან 3 თვის ვადაში, ხოლო ამ კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტში აღნიშნული საფუძვლის არსებობისას - შესაბამისი კომიტეტის გადაწყვეტილების მიღებიდან 6 თვის ვადაში.“ გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ნებისმიერი სხვა, შესაბამისი საფუძვლის შემთხვევაში, განცხადების შეტანა უნდა მოხდეს ერთი თვის ვადაში, იმ დღიდან, როდესაც მხარისთვის ცნობილი გახდა გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძვლის არსებობა.

ამრიგად, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის სადავო ნორმა, სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადების დადგენისას, არც თავად გამორიცხავს 423-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული საფუძვლების თავისებურებების გათვალისწინებას. მაგალითად, თუ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომლისადმი მიმართვაც, თავის მხრივ, ასევე გარკვეულ ვადასთან არის დაკავშირებული, გადასასინჯი სასამართლო გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ იქნება გამოტანილი, სასარჩელო ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადა, ბუნებრივია, არ უნდა იქნეს გამოყენებული.

მხედველობაშია ასევე მისაღები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომაც. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ხანდაზმულობის 5 წლიან ვადას ავრცელებდა კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის ისეთი საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, როგორიცაა 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირობა, რომლის თანახმად, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება დაინტერესებული პირის განცხადებით, შეიძლება ბათილად იქნეს ცნობილი, თუ პირი, რომლის უფლებებსა და კანონით გათვალისწინებულ ინტერესებს უშუალოდ ეხება მიღებული გადაწყვეტილება, არ იყო მოწვეული საქმის განხილვაზე.[27]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ზემოაღნიშნულ გადაწყვეტილებაში შეზღუდული იყო რა სასარჩელო მოთხოვნით, მოკლებული იყო შესაძლებლობას, 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილი განეხილა მთელი სისრულით, მათ შორის, ინდივიდუალურად გაეანალიზებინა მისი ქმედითობა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე და 423-ე მუხლებით გათვალისწინებული თითოეული სუბიექტისა და საფუძვლის მიხედვით. ამიტომ, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, კანონმდებლობით ამ საკითხის მოწესრიგებისას, უმნიშვნელოვანესია, რომ სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადების მოქმედება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზნებს და იმავდროულად, კონკრეტული რეგულაცია არ იწვევდეს არც ერთი პირის უფლებაში არათანაზომიერ ჩარევას და უფლების დარღვევას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „... 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადა დაარღვევდა ინტერესთა შორის სამართლიან ბალანსს დაინტერესებული პირების საზიანოდ, თუ ის იმდენად აშკარად, არაგონივრულად მცირე, ხანმოკლე იქნებოდა, რომ ობიექტურად არასაკმარისი აღმოჩნდებოდა უფლების გამოყენებისა და დაცვისადმი კეთილსინდისიერად განწყობილი პირებისათვის, რითაც მათ არათანაზომადად უფრო მძიმე ტვირთს დააკისრებდა იმ პირებთან შედარებით, რომელთა უფლებებიც საფრთხის წინაშე დგება მათ მიმართ გარკვეული ვადის შემდეგ დავის განახლების შემთხვევაში.“.[28] ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „ხანდაზმულობის ვადის მიუხედავად, უფლების დაცვის შესაძლებლობა სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის გზით, უნდა უკავშირდებოდეს მხოლოდ რეალურ და ობიექტურ საჭიროებას და არა პირის დაუდევრობას ან საკუთარი უფლებებისადმი ინდიფერენტულ დამოკიდებულებას.“.[29]

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ სწორე ზემოაღნიშნული დაპირისპირებული ინტერესების ბალანსის ჭრილში უნდა შეფასდეს სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა. ამ მიზნით კი, მნიშვნელოვანია, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადა გაანალიზდეს 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრულ გარემოებებთან მიმართებით, კერძოდ კი, რამდენად უზრუნველყოფს ხანდაზმულობის ვადა, ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა რეალურად არსებობის შემთხვევაში, საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრულია, რომ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ: (ა) აღმოჩნდა, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია; (ბ) დადგენილია მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება; (გ) დადგენილია ამ საქმეზე მხარეთა და მათ წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი ქმედება ან მოსამართლის დანაშაულებრივი ქმედება.

მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ზემოაღნიშნული ყველა გარემოება წარმოადგენს სისხლისსამართლებრივად დასჯად ქმედებას, რის გამოც საქმის წარმოების განახლების აუცილებელ წინაპირობად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილი მიუთითებს, სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესულ განაჩენზე.

ამრიგად, როდესაც ვსაუბრობთ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებზე, არ შეიძლება მხედველობაში არ იქნეს მიღებული შესაბამის დანაშაულებზე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ხანდაზმულობის ვადები. 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-“გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევები, ძირითადად წარმოადგენენ ისეთ დანაშაულებს, როგორიც შეიძლება იყოს, ქრთამის აღება, დანაშაულები სასამართლო ორგანოების საქმიანობის წინააღმდეგ, დანაშაულები მტკიცებულებათა მოპოვების საპროცესო წესის წინააღმდეგ და ა.შ. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, აღნიშნული დანაშაულებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების ხანდაზმულობის განსხვავებული ვადებია გათვალისწინებული, რომლებიც, ძირითადად, 2-დან 10 წლამდე პერიოდით განისაზღვრება. გარდა ამისა, სისხლის სამართლის კოდექსის დასახელებული 71-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, ხანდაზმულობის ვადა გამოიანგარიშება დანაშაულის ჩადენის დღიდან პირის ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემამდე პერიოდით. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ 71-ე მუხლის მე-3 ნაწილით, ხანდაზმულობის ვადის დინება შეჩერდება, თუ დამნაშავე დაემალა გამოძიებას ან სასამართლოს. ამ შემთხვევაში კი, ხანდაზმულობის ვადის დინება განახლდება დამნაშავის დაკავების ან ბრალის აღიარების გამოცხადების მომენტიდან.

ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული სადავო რეგულაცია, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტების შემთხვევაში, სასარჩელო ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადის დადგენისას არ ითვალისწინებს ამავე კოდექსის 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ აუცილებელ წინაპირობას, რომელიც ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესაძლებლობას, მხოლოდ სისხლის სამართლის საქმეზე კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის არსებობას უკავშირებს. შესაბამისად, შეიძლება წარმოიშვას ისეთი ვითარება, როდესაც სისხლის სამართლის საქმეზე განაჩენი დადგეს 5 წლიანი ვადის გასვლის შედეგ, რის გამოც, დაინტერესებული პირები, მათგან დამოუკიდებელი მიზეზით, დაკარგავენ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას, შესაბამისი საფუძვლების არსებობისას, მიმართონ სასამართლოს მიღებული გადაწყვეტილების გადასინჯვის მოთხოვნით.

უნდა ითქვას, რომ „სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა გულისხმობს დროის გარკვეულ მონაკვეთს, რომლის განმავლობაშიც პირს, რომლის უფლებაც დაირღვა, შესაძლებლობა აქვს, მოითხოვოს საკუთარი უფლებების სამართლებრივი გზით (იძულებით) განხორციელება ან დაცვა. ამ ვადის გაცდენა კი გულისხმობს ამ პირთა მიერ ასეთი შესაძლებლობის გამოყენების უფლების მოსპობას, გაქარწყლებას.“[30] ამდენად, თუ კანონმდებელი ადგენს ხანდაზმულობის ვადებს წესრიგის გამო, პირს გონივრული დრო უნდა ჰქონდეს უფლების რეალიზებისთვის. სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში კი, პირს ფაქტობრივად არ აქვს ამ უფლების რეალიზების დრო (მას, მისგან დამოუკიდებელი მიზეზით, არ ეძლევა შესაძლებლობა დროულად განახორციელოს და ისარგებლოს შესაბამისი უფლებით).

მართალია, გარკვეულ შემთხვევებში 5 წლიანი ხანდაზმულობის ვადის გაზრდა შესაძლოა უარყოფით შედეგის მომტანი იყოს პირთათვის, რომლებიც კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით აღიჭურვნენ გარკვეული უფლებებით და მოლოდინი აქვთ, რომ აღნიშნული სამართლებრივი ურთიერთობა აღარ გახდება სადავო 5 წლის შემდგომ, თუმცა აღნიშნულ ინტერესს უპირისპირდება ასევე, კერძო პირების კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ, თუკი არსებობს ახლად აღმოჩენილი გარემოებები და მტკიცებულებები, მოხდება საქმის წარმოების განახლება და მიღებული იქნება ახალი, სამართლიანი გადაწყვეტილება.

აღნიშნული ინტერესების დაცვას და უფლებათა დარღვევის პრევენციას უზრუნველყოფს სწორედ საკითხის იმგვარი მოწესრიგება, როდესაც ერთის მხრივ სისხლისსამართლებრივი ხანდაზმულობის გათვალისწინება მოხდება სამოქალაქო საქმეზე წარმოების განახლების ვადის განსაზღვრისას და პირს მიეცემა უფლების რეალიზების დრო, ხოლო მეორეს მხრივ, აღნიშული ვადა არ იქნება განუსაზღვრელად დიდი, ვინაიდან, იგი ისედაც შეზღუდული იქნება შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ხანდაზმულობით.

ამასთან, არ იარსებებს არც იმ პირების, რომელთა მიმართაც დავა განახლდება, უფლებათა დარღვევის რისკი, რადგან ისინი, როგორც წესი, იქნებიან მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმის მონაწილენი, რის გამოც, საქმის წარმოების განახლების მოლოდინიც ექნებათ. აქვე, მხედველობაშია მისაღები, რომ პოტენციური მოპასუხის დაცვის ინტერესი კლებულობს, როდესაც მან თავიდანვე იცის, მისი სავარაუდოდ უკანონო ქმედების შესაძლო შედეგები და ინფორმირებულია სისხლის სამართლის საქმის მიმდინარეობის შესახებ. ამასთან არ იარსებებს უფლების განუსაზღვრელი დროით სადავოდ ქცევის რისკიც, ვინაიდან მისი შემოსაზღვრა მოხდება სისხლის სამართლის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების გათვალისწინებით.

ცხადია, იმისათვის, რომ პირმა ისარგებლოს მის ინტერესებთან დაკავშირებული კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებით, მას უნდა ჰქონდეს საკმარისი შესაძლებლობა და დრო, იცოდეს მასთან (მის უფლებებთან, ინტერესებთან) დაკავშირებულ გადაწყვეტილებაზე საქმის წარმოების განახლების შესაბამისი საფუძვლის (რაც სისხლის სამართლის საქმის ფარგლებში შეძლება გამოვლინდეს) არსებობის თაობაზე და ამ საფუძველზე დაყრდნობით მოითხოვოს საქმის წარმოების განახლება. ამიტომ, განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადით სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვა, არ არის ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციული საშუალება, ვინაიდან, იგი გაუმართლებლად ბოჭავს დაინტერესებული პირის უფლებას, მოითხოვოს მის მიმართ გამოტანილი უსამართლო გადაწყვეტილების გადახედვა. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობა დაცულია მანამ, სანამ კანონით განსაზღვრული წესით არ დადგინდება მისი მცდარობა.“[31]გასაჩივრებული რეგულაცია კი, შეუძლებელს ხდის სასამართლოს ამგვარი გადაწყვეტილებების გადასინჯვის შესაძლებლობას, რის გამოც, აზრს უკარგავს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“-„გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, შესაბამისი პირის უფლებას მოთხოვოს მისი ინტერესების საზიანოდ გამოტანილი, უკანონო გადაწყვეტილების გადასინჯვა და ამით, მოახდინოს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების რეალიზაცია.

ამდენად, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლიც სასარჩელო ხანდაზმულობის 5 წლიანი ვადის გამოთვლისას, ამავე კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“–„გ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული გარემოებების არსებობისას, არ ითვალისწინებს 423-ე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილი პირობის განხორციელების/შესრულების ვადებს.

[1] შენიშვნა: არ იგულისხმება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „დ“, „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტები.

[2] საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის კომენტარები, ვახტანგ ლილუაშვილი, ვალერი ხრუსტალი, გამომცემლობა „სანი“, 2004 წელი, 702 გვ.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[4]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/1/403,427 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება, II. პ. 14;

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 2;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 20;

[10] იხ.: იქვე, II. პ. 32;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის №1/3/161 გადაწყვეტილება, პ. IV;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება, II. პ. 15;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება, II. პ. 9;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 15;

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის №1/3/161 გადაწყვეტილება, II;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[17] იხ.: იქვე, II. პ. 27;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 26;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/8/765 გადაწყვეტილება, II. პ. 40;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/8/765 გადაწყვეტილება, II. პ. 40;

[21]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/8/765 გადაწყვეტილება, II. პ. 52;

[22] საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის კომენტარები, ვახტანგ ლილუაშვილი, ვალერი ხრუსტალი, გამომცემლობა „სანი“, 2004 წელი, 249-250 გვ.

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 19;

[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 31;

[25] იხ.: იქვე, II. პ. 24;

[26] იხ.: იქვე, II. პ. 29;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება;

[28] იხ.: იქვე, II. პ. 34;

[29] იხ.: იქვე, II. პ. 39;

[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება, II. პ. 18;

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/8/765 გადაწყვეტილება, II. პ. 40;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა