საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების - ირინე იმერლიშვილის და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის მე-4 პუნქტთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს კონსტიტუციური სარჩელი №1503 („თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“) უნდა დაეკმაყოფილებინა სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილშიც, რომელიც შეეხებოდა: ა) „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით; ბ) „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. დასახელებული სადავო ნორმებით, საქართველოს მთავრობას მიენიჭა უფლებამოსილება, ერთი მხრივ, შეეზღუდა ფიზიკურ პირთა საკუთრების უფლება და გამოეყენებინა მათი ქონება და მატერიალური საშუალებები, ხოლო, მეორე მხრივ, კერძო სამართლის სუბიექტებისათვის აეკრძალა, შეეზღუდა ან დაევალებინა ცალკეული საქმიანობის განხორციელება, ისევე, როგორც მოეხდინა შესაბამისი სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილების მქონე პირების მობილიზაცია. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევდა, რომ სადავო ნორმები ვერ აკმაყოფილებდა დელეგირების კონსტიტუციურ სტანდარტს და მათ საფუძველზე, საქართველოს მთავრობას ენიჭებოდა უფლებათა შეზღუდვის განუსაზღვრელი კომპეტენცია. ამავდროულად, მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმები მატერიალური თვალსაზრისითაც არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციას, კერძოდ, ითვალისწინებდა პირთა საკუთრებით სარგებლობას ან იძულებით შრომას ანაზღაურების გარეშე. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმები არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებასა და საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ შრომის თავისუფლებას.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოსარჩელე მხარის არგუმენტაცია და დაადგინა, რომ სადავო რეგულირება არ არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციას. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტი არ შეესაბამებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მატერიალურ მოთხოვნებს, რადგან ითვალისწინებდა პირთა საკუთრების შეზღუდვას დაპირისპირებულ ინტერესთა პროპორციულად დაბალანსების კონსტიტუციური სტანდარტის უგულებელყოფით, ისევე, როგორც მოიცავდა პირთა საკუთრებით, მატერიალური საშუალებებით სარგებლობას შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე. რაც შეეხება საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტებს, ისინი არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კანონიერების თვალსაზრისით. კერძოდ, ერთი მხრივ, ადგენდა შრომის თავისუფლების შეზღუდვის უფლებამოსილების დელეგირებას კონსტიტუციური სტანდარტების იგნორირებით, ხოლო, მეორე მხრივ, მოიცავდა პირთა იძულებითი შრომის შესაძლებლობას, ანაზღაურების გარეშე.

4. იმდენად, რამდენადაც №1503 კონსტიტუციური სარჩელი ზემოაღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში შეეხება თვისობრივად ერთმანეთისაგან განსხვავებული სამართლებრივი საკითხების შესაბამისობის დადგენას სხვადასხვა შინაარსის მქონე კონსტიტუციის დებულებებთან, წინამდებარე განსხვავებულ აზრში, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის არგუმენტაციას შესაბამის კონსტიტუციურ უფლებებთან მიმართებით, ცალ-ცალკე წარმოვადგენთ.

1. „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით

5. საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს მთავრობას მიეცა უფლება, აუცილებლობის შემთხვევაში, საკარანტინო, საიზოლაციო და სამედიცინო მიზნებისათვის, მის მიერ დადგენილი წესით, შეზღუდოს საკუთრების უფლება და გამოიყენოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონება და მატერიალური საშუალებები. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, ხსენებული სადავო ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დაცულ საკუთრების უფლებას.

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა დაადგინა, რომ სადავო ნორმა შესაბამისობაში იყო საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებასთან როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კანონიერების თვალსაზრისით. განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ ჩვენი კოლეგების მოსაზრებას და მივიჩნევთ, რომ ხსენებული სადავო ნორმა, მატერიალური თვალსაზრისით არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებს.

7. კერძოდ, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან მატერიალურ შესაბამისობაზე მსჯელობისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ იგი ვერ გაიზიარებდა მოსარჩელის მსჯელობას, რომ სადავო ნორმა საქართველოს მთავრობას აძლევდა პირთა საკუთრების შეზღუდვისა და ფიზიკური და იურიდიული პირების ქონების გამოყენების შესაძლებლობას ანაზღაურების გარეშე. აღნიშნულთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებმა განმარტეს, რომ „... საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონები კვლავინდებურად ინარჩუნებს იურიდიულ ძალას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, ესა თუ ის საკითხი სხვაგვარად წესრიგდება. ამ მხრივ, საყურადღებოა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლი, რომელიც, საგანგებო მდგომარეობისას ადგენს საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების უფლებამოსილებას თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, კანონმდებლობის მოთხოვნათა დაცვით განახორციელონ რიგი ღონისძიებები. ხსენებული მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის თანახმად, აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს ენიჭება შესაძლებლობა, „კანონმდებლობის შესაბამისად გამოიყენონ სახელმწიფო საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების რესურსები საგანგებო ვითარების შედეგების თავიდან აცილებისა და ლიკვიდაციისათვის; იმავე მიზნით ისარგებლონ სხვა იურიდიული, აგრეთვე ფიზიკური პირების კუთვნილი ქონებითა და მატერიალური საშუალებებით მხოლოდ სათანადო ანაზღაურებით, რომელიც გაიცემა საგანგებო მდგომარეობის დამთავრების შემდეგ“. მაშასადამე, საგანგებო მდგომარეობისას მოქმედი სპეციალური კანონმდებლობა აღმასრულებელ ხელისუფლებას ანიჭებს უფლებამოსილებას, ისარგებლოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონებით, მატერიალური საშუალებებით, თუმცა მხოლოდ შესაბამისი ანაზღაურებით. ამ მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტი არ შეიცავს რაიმე ისეთ რეგულაციას, რომელიც გამორიცხავდა საქართველოს მთავრობის მიერ პირთა საკუთრებით სარგებლობისას მათთვის ანაზღაურების გადახდის ვალდებულების დამდგენი ზემოაღნიშნული წესის გამოყენებას“ (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 93-ე პარაგრაფი). შედეგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ არაკონსტიტუციურად მიჩნეული წესი სადავო ნორმის შინაარსიდან არ მომდინარეობდა.

8. პირველ რიგში, განვმარტავთ, რომ, ჩვენი პოზიციით, სადავო რეგულირების ფარგლებში საქართველოს მთავრობას ენიჭება არა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების უფლების შეზღუდვის, არამედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული საკუთრების უფლების ჩამორთმევის კომპეტენცია. კერძოდ, სადავო ნორმა სახელდებით მიუთითებს საქართველოს მთავრობის უფლებამოსილებაზე, აუცილებლობის შემთხვევაში, საკარანტინო, საიზოლაციო და სამედიცინო მიზნებისათვის მის მიერ დადგენილი წესით, გამოიყენოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონება და მატერიალური საშუალებები. სადავო ნორმა არ აკონკრეტებს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონებისა და მატერიალური საშუალებების გამოყენების კონკრეტულ ფორმას. შესაბამისად, ხსენებული ნორმის საფუძველზე, არაფერი გამორიცხავს მთავრობის შესაძლებლობას, ჩაერიოს საკუთრების უფლებაში ისეთი გზით, როგორიც მისი ჩამორთმევაა.

9. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევა დასაშვებია კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან ორგანული კანონით დადგენილი გადაუდებელი აუცილებლობისას, წინასწარი, სრული და სამართლიანი ანაზღაურებით. ანაზღაურება თავისუფლდება ყოველგვარი გადასახადისა და მოსაკრებლისაგან“.

10. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტს მკვეთრად გამოხატული ფორმალური ნიშნები ახასიათებს. ამ ცნებაში ვერ თავსდება ნებისმიერი შემთხვევა, რაც პირის მიერ, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, საკუთრების დაკარგვას გულისხმობს. საკუთრების ჩამორთმევაში იგულისხმება ექსპროპრიაცია (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის №2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13). ამასთან, საკუთრების უფლების ჩამორთმევის წესი ვრცელდება იმ შემთხვევებზე, როდესაც ეს ხორციელდება საამისოდ უფლებამოსილი სუბიექტების (სახელმწიფო ორგანოების) მიერ საჯარო ამოცანების შესასრულებლად. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაკუთრებული დატვირთვა ენიჭება საკუთრების ქონებრივ კომპონენტს. საკუთრების ჩამორთმევის ურთიერთობისათვის დამახასიათებელია, რომ სახელმწიფო არა მხოლოდ ადგენს ჩამორთმევის სამართლებრივ რეჟიმს, არამედ პირდაპირ ან ირიბად მონაწილეობს ჩამორთმევის კონკრეტულ პროცესში (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის პირველი აპრილის №2/155 გადაწყვეტილება საქმეზე „აკაკი საღირაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

11. ამავდროულად, საკანონმდებლო ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავს საკუთრების უფლებით სარგებლობის, საკუთრების შეძენის და განკარგვის წესს და ამ ფორმით ადგენს საკუთრების უფლების შინაარსსა და ფარგლებს, ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების რეგულირების სფეროში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით კი, შეფასებადია საკუთრების ექსპროპრიაციის მარეგულირებელი ნორმების კონსტიტუციურობა. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების ექსპროპრიაცია სახეზეა მაშინ, როდესაც ხდება კერძო საკუთრებაში არსებული ქონების სახელმწიფო საკუთრებაში გადასვლა, როდესაც სადავო ნორმების მიზანი საკუთრების სახელმწიფოს სასარგებლოდ ჩამორთმევის შემთხვევების განსაზღვრაა და არა საკუთრების უფლებით თავისუფალი სარგებლობის შეზღუდვა, მისი რეგულირება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 13 ნოემბრის №1/7/681 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

12. მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტის გამოყენება სახეზეა მაშინ, როდესაც ხორციელდება კერძო საკუთრების ჩამორთმევა საამისოდ უფლებამოსილი სუბიექტების (სახელმწიფო ორგანოების) მიერ საჯარო ამოცანების შესასრულებლად. განსახილველ შემთხვევაში, საკუთრების უფლების შემზღუდავი წესების დადგენის მიღმა, სადავო ნორმა საჯარო, საერთო სახელმწიფოებრივი მიზნებისათვის, კერძოდ - საკარანტინო, საიზოლაციო და სამედიცინო მიზნებისათვის, საქართველოს მთავრობას ასევე აღჭურავს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონებისა და მატერიალური საშუალებების გამოყენების უფლებამოსილებით. ამდენად, სახელმწიფო უფლებამოსილია, ინდივიდუალურ პირთა საკუთრება, მათი ნების საწინააღმდეგოდ, გამოიყენოს კონსტიტუციური სიკეთეების უზრუნველსაყოფად. ამავდროულად, როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა არ აკონკრეტებს ფიზიკურ პირთა ქონებისა და მატერიალური საშუალებების გამოყენების ფორმას, შესაბამისად, აღნიშნული დელეგირების საფუძველზე, საქართველოს მთავრობას ენიჭება, მათ შორის, პირთა საკუთრებაში ისეთი ფორმით ჩარევის შესაძლებლობა, როგორიც საკუთრების ჩამორთმევაა. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა უშვებს საჯარო მიზნის მიღწევას კონკრეტული პირის საკუთრების ჩამორთმევის ხარჯზე.

13. ამასთანავე, მართალია, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა არ მოითხოვებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ვინაიდან საკუთრების უფლება დაცულია კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით, სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან შეფასებისთვის ყოველთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს, მოსარჩელე კონკრეტულად მიუთითებს თუ არა მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტზე, როგორც საკუთრების ჩამორთმევის საფუძველზე. იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩელის მიერ მოყვანილი არგუმენტაცია საკმარისია და სასამართლოსთვის ცხადს ხდის მისი საკუთრების უფლებაში სადავო ნორმით ჩარევას ჩამორთმევის გზით, მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტზე ფორმალურად მითითების არარსებობა არ ქმნის დაბრკოლებას იმისათვის, რომ სასამართლომ იმსჯელოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე საკუთრების უფლების ძირითადი არსის მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 10 აპრილის №3/1/543 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებს, საკუთრების უფლების ჩამორთმევისას, არსებული კონსტიტუციური გარანტიების დარღვევის საკითხი უნდა შეეფასებინათ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

14. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ გამოცემული არ არის დეკრეტი საქართველოს კონსტიტუციის ამა თუ იმ უფლების შეჩერების თაობაზე. შესაბამისად, სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის შეზღუდვა და არა ამ უფლების შეჩერება. მაშასადამე, საკუთრების უფლების ჩამორთმევისას საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიები მოქმედია, არ შეჩერებულა და ამ ინსტიტუტის გამოყენება უნდა მოხდეს თანმდევი კონსტიტუციური გარანტიების დაცვით. ამდენად, საკუთრების ჩამორთმევისას, სახელმწიფოს მოქმედების მსაზღვრელსა და ზღვარს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტი წარმოადგენს, სწორედ აქ უნდა იქნეს ამოკითხული სახელმწიფოს მოქმედების ფარგლების კონსტიტუციურსამართლებრივი მდგენელი.

15. როგორც უკვე აღინიშნა, მართალია, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს საკუთრების უფლების ჩამორთმევის შესაძლებლობას საგანგებო მდგომარეობის შემთხვევაში, თუმცა კონსტიტუცია არ უშვებს წინასწარი, სრული და სამართლიანი ანაზღაურების გარეშე ამ ქმედების განხორციელებას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტი სახელდებით მიუთითებს საკუთრების ჩამორთმევის შესაძლებლობას მხოლოდ ამგვარი წესითა და სამართლიანი ოდენობით ანაზღაურების სანაცვლოდ. დაუშვებელია, თუნდაც საერთო საზოგადოებრივ ინტერესებზე აპელირებით, პირთა ინდივიდუალური საკუთრების უფლების სრული უგულებელყოფა. მართალია, საქართველოს კონსტიტუციამ დაუშვა საზოგადოებრივი საჭიროების გამო მესაკუთრის შეზღუდვა და გარკვეული პირობების არსებობისას მისთვის საკუთრების ჩამორთმევა, მაგრამ ეს შეზღუდვა ზომაზე მეტად განაპირობებს პირის საკუთრების უფლებაში ჩარევას. ასეთ დროს შეზღუდვის გაწონასწორების მიზნით, სახელმწიფოსთვის ფულადი ვალდებულების დაკისრება ემსახურება კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის თანაზომიერი ბალანსის დაცვას. როგორც უკვე აღინიშნა, საკუთრების უფლების დაცვა წარმოადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების მნიშვნელოვან წინაპირობას. დასახელებული უფლება უზრუნველყოფს ადამიანის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას. საკუთრების ჩამორთმევა შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე კი, არღვევს საკუთრების უფლების არსს, ფიტავს და ავიწროებს მის რეალურ შინაარსს.

16. განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების განმარტებას იმის თაობაზე, რომ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის ზემოაღნიშნული სადავო ნორმა არ უშვებდა პირთა საკუთრების, მატერიალური საშუალებების გამოყენებას ანაზღაურების გარეშე. კერძოდ, როგორც აღინიშნა, ჩვენმა კოლეგებმა აღნიშნულის დასასაბუთებლად მიუთითეს „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტზე, რომლის თანახმადაც, საგანგებო მდგომარეობისას, კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს შეუძლიათ, „კანონმდებლობის შესაბამისად გამოიყენონ სახელმწიფო საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების რესურსები საგანგებო ვითარების შედეგების თავიდან აცილებისა და ლიკვიდაციისათვის; იმავე მიზნით ისარგებლონ სხვა იურიდიული, აგრეთვე ფიზიკური პირების კუთვნილი ქონებითა და მატერიალური საშუალებებით მხოლოდ სათანადო ანაზღაურებით, რომელიც გაიცემა საგანგებო მდგომარეობის დამთავრების შემდეგ“. ამდენად, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით საქართველოს მთავრობისათვის სადავო ნორმით მინიჭებული პირთა საკუთრებისა და მატერიალური საშუალებების გამოყენების უფლებამოსილება, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებმა წაიკითხეს „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის შუქზე და მასთან ერთობლიობაში. შესაბამისად, მიიჩნიეს, რომ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, პირთა საკუთრებით სარგებლობის შემთხვევაში, გამოიყენებოდა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის დებულება სათანადო ანაზღაურების გაცემის ვალდებულების თაობაზე.

17. განსხვავებული აზრის ავტორებს მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების განმარტება პირთა საკუთრების, მატერიალური საშუალებების მხოლოდ ანაზღაურების სანაცვლოდ გამოყენების დასაშვებობასთან დაკავშირებით, მათ მიერვე გადაწყვეტილებაში დადგენილი საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის მიზნისა და დანიშნულების გააზრების საწინააღმდეგოა. კერძოდ, ვიზიარებთ გადაწყვეტილებაში განვითარებულ მსჯელობას, რომ „კრიზისის ბუნებიდან გამომდინარე, რიგ შემთხვევებში, შეუძლებელი ხდება მმართველობის განხორციელება მიმდინარე კანონმდებლობით დადგენილ ჩარჩოებში. კანონები, რომლებიც წარმატებით მოქმედებს ნორმალური მდგომარეობისას, შესაძლოა, წარმოშობდეს ბარიერებს საგანგებო მდგომარეობაზე ეფექტიანი რეაგირებისათვის. ექსტრაორდინარული სიტუაციის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით, ზოგ შემთხვევაში, აუცილებელია ისეთი ღონისძიებების განხორციელება, რაც შესაძლოა, კანონით, ჩვეულებრივ, აკრძალული ან სხვაგვარად რეგულირებული იყოს, ხოლო მყისიერი მოქმედების საჭიროება არ იძლეოდეს საკანონმდებლო ცვლილებების პარლამენტის მიერ განხორციელების შესაძლებლობას. შესაბამისად, გარდაუვალი ხდება კანონმდებლობის დროებით იმგვარად მოდიფიკაცია, რომ იგი პასუხობდეს კონკრეტული კრიზისით განპირობებულ საჭიროებებს და მმართველობის ორგანოებს აძლევდეს ამ კრიზისზე ადეკვატურად, ეფექტიანად რეაგირების შესაძლებლობას. მაშასადამე, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ კანონმდებლის კომპეტენციის განხორციელების არსებითი წინა პირობაა, სპეციალური კანონმდებლობის მიღების ანდა არსებული კანონმდებლობის საგანგებო სიტუაციაზე ადაპტირების საჭიროება, რათა შესაძლებელი გახდეს კრიზის დაძლევა, ვითარების სტაბილიზაცია, სიტუაციის უსწრაფესად ნორმალიზება“ (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 27-ე პარაგრაფი).

18. მაშასადამე, ზოგადად, საგანგებო მდგომარეობის დროს პრეზიდენტისათვის საკანონმდებლო უფლებამოსილების მინიჭება ნაკარნახევია კონკრეტული საჭიროებით - საკანონმდებლო სივრცე სწრაფად მოდიფიცირდეს, დროულად მოხდეს ახალ რეგულაციათა მიღება არსებულ გამოწვევათა საპასუხოდ. შესაბამისად, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, როგორც წესი, შეცვლილი გარემოებებიდან გამომდინარე, ახლებურად აწესრიგებს გარკვეულ საკითხებს ან ქმნის ახალ წესრიგს იმ სფეროებთან მიმართებით, რომლებიც არ იყო დარეგულირებული საკანონმდებლო დონეზე. საგანგებო მდგომარეობა, თავისი არსით, არის ისეთი ვითარება, როდესაც ორდინარულ პირობებში მიღებული რეგულაციები ვერ პასუხობენ არსებულ გამოწვევებს. შესაბამისად, გარდაუვალი ხდება კანონმდებლობის, დროებით, იმგვარად მოდიფიკაცია, რომ პასუხობდეს კონკრეტული კრიზისიდან მომდინარე საჭიროებებს, ადაპტირდებოდეს შექმნილ მწვავე ვითარებაზე, მმართველობითი გადაწყვეტილებები იყოს დროული, ეფექტური და იძლეოდეს სიტუაციის უსწრაფესად სტაბილიზაციის შესაძლებლობას. აღნიშნულის გამო, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, როგორც ორგანული კანონის ძალის მქონე და, შესაბამისად, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონზე იერარქიულად მაღლა მდგომი აქტით, საქართველოს მთავრობისათვის პირთა საკუთრებით, მატერიალური საშუალებებით სარგებლობის უფლებამოსილების დელეგირება, ანაზღაურებაზე, ანაზღაურების წესსა და სხვა მასთან დაკავშირებულ პროცესუალურ ასპექტებზე მითითების გარეშე, სწორედ პირთა საკუთრების, მატერიალური საშუალებების ანაზღაურების გარეშე გამოყენების შესაძლებლობას მოიაზრებს. როგორც აღინიშნა, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის სამართლებრივი ბუნება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მის საფუძველზე, დროულად მოხდეს კანონმდებლობის მოდიფიკაცია მაშინ, როდესაც სამართლებრივი სივრცე ვერ პასუხობს კრიზისიდან მომდინარე გამოწვევებს. იმ პირობებში, როდესაც პირთა საკუთრების ანაზღაურების გადახდის შემთხვევაში, გამოყენების შესაძლებლობას „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი იძლეოდა, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, ანაზღაურებაზე მითითების გარეშე, იმავე უფლებამოსილების დელეგირება, ლოგიკური განმარტების პირობებში, სწორედ ამ გარანტიის გარეშე საკუთრებით სარგებლობას მოიაზრებს.

19. მაშასადამე, ვერ გავითვალისწინებთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების პოზიციას, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონში პირთა საკუთრებით, მატერიალური საშუალებებით სარგებლობისას გათვალისწინებული ანაზღაურების კომპონენტის საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით განსაზღვრული უფლებამოსილების შემავსებელ ელემენტად გამოყენებასთან დაკავშირებით. სადავო ნორმა პირთა საკუთრების გამოყენებისას არ უთითებს რაიმე ანაზღაურებაზე და პრეზიდენტის დეკრეტის სამართლებრივი ბუნების გათვალისწინებით, ვერც იქ თავისთავად ნაგულისხმევ გარანტიად მივიჩნევთ. პირთა საკუთრებით სარგებლობა, შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე კი, როგორც უკვე აღინიშნა, ვერ მოიაზრება როგორც სამართლიანი სახელმწიფოს გარანტიის ჯეროვანი უზრუნველყოფა და არსებითად კოლიდირებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებასთან.

20. დამატებით, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მატერიალური მოთხოვნების დარღვევასთან დაკავშირებით, განვმარტავთ, რომ სადავო რეგულირება პრობლემურია იმ თვალსაზრისითაც, რომ საქართველოს მთავრობას ანიჭებს უფლებამოსილებას, აუცილებლობის შემთხვევაში, საკარანტინო, საიზოლაციო და სამედიცინო მიზნებისათვის, შეზღუდოს პირთა საკუთრების უფლება, გამოიყენოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონება და მატერიალური საშუალებები, თუმცა სადავო რეგულირება არ ითვალისწინებს საქართველოს მთავრობის ვალდებულებას, დაწესებული შეზღუდვა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებას. ამდენად, საქართველოს პრეზიდენტმა, საკუთრების უფლების შეზღუდვის უფლებამოსილების საქართველოს მთავრობაზე დელეგირებისას, დაუკონკრეტა/დაუვიწროვა და ამ უკანასკნელს სამოქმედო, სახელმძღვანელო კრიტერიუმად მხოლოდ აუცილებლობის ელემენტი განუსაზღვრა.

21. ზოგადად, საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში, კონსტიტუციური წესრიგის უზრუნველსაყოფად, დაშვებული, უფრო მეტიც, გარდაუვალია ადამიანის ძირითადი უფლებების, მათ შორის, საკუთრების უფლების შეზღუდვა. თუმცაღა, თანამედროვე სახელმწიფოს სტაბილურობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პირობას და სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთს წარმოადგენს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის პრიორიტეტების სწორად და სამართლიანად გასაზღვრა, ხელისუფლებისა და ადამიანის ურთიერთობის გონივრულად დაბალანსებული სისტემის შექმნა. საგანგებო მდგომარეობის დროს დადგენილი შეზღუდვები უნდა იყოს უკიდურესი საზოგადოებრივი საჭიროებით ნაკარნახევი და ინტერესთა სამართლიანი დაბალანსების პრინციპთან მკაცრად თანხვედრაში. სადავო ნორმა საქართველოს მთავრობისათვის პირთა საკუთრების უფლების შეზღუდვის გადაცემისას ავალდებულებს მას, გამოყენებული შეზღუდვა იყოს მიზნის მიღწევის აუცილებელი მექანიზმი, თუმცა არ აწესებს ვალდებულებას, დაადგინოს დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის სამართლიანი, ჰარმონიული ბალანსი და შეზღუდვა გამოიყენოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამავე შეზღუდვით მიღწეული მიზანი, საკუთარი მნიშვნელობით, აღემატება შეზღუდულ სიკეთეს. შესაბამისად, საქართველოს მთავრობას არ აქვს ვალდებულება, დაპირისპირებული ინტერესები - უფლება (რომლის შეზღუდვაც ხდება) და კონკრეტული ლეგიტიმური მიზანი (კერძო ან საჯარო ინტერესის, რომლის დაცვის ვალდებულებაც სახელმწიფოს აქვს), აწონოს, შეაჯეროს, რათა არც ერთი მათგანისთვის არ მოხდეს, მეორის ხარჯზე, უსაფუძვლოდ უპირატესობის მინიჭება.

22. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დადგენილი პრაქტიკით, კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა ფასდება თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ თანაზომიერების პრინციპი დაუდო ზღვრად ხელისუფლების მოქმედებას. მაშასადამე, იგი წარმოადგენს კონსტიტუციური წესრიგის უზრუნველყოფისთვის სამართლებრივი კონტროლის მექანიზმს. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

23. მაშასადამე, ის, რომ დაწესებული შეზღუდვა მიზნის მიღწევის პროპორციულ მექანიზმს წარმოადგენდეს, უფლებათა დაცვის საერთო სტანდარტს წარმოადგენს. მოცემულ შემთხვევაში კი, აღმასრულებელი ხელისუფლებისათვის გადაცემული დისკრეცია არ გულისხმობს უფლების შეზღუდვის საერთო კონსტიტუციური სტანდარტის დაცვის ვალდებულებას - რომ შეზღუდვა უნდა იყოს საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი მუხლით დაცული სიკეთეების მიღწევისკენ მიმართული პროპორციულად შემზღუდველი მექანიზმი (იხ., mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-50). შესაბამისად, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ სადავო ნორმა, ამ თვალსაზრისითაც, არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს.

24. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტი არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით, მატერიალური თვალსაზრისით წინააღმდეგობის გამო.

2. „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

25. საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „საქართველოს მთავრობის დადგენილებით გათვალისწინებულ კერძო სამართლის სუბიექტებს აეკრძალოთ, შეეზღუდოთ ან დაევალოთ ცალკეული საქმიანობის განხორციელება, ამავე დადგენილებით გათვალისწინებული წესის შესაბამისად“. ამავე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად კი, „საქართველოს მთავრობას მიეცეს უფლება, მოახდინოს შესაბამისი სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილების მქონე პირების მობილიზაცია საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული წესის შესაბამისად“. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულ შრომის თავისუფლებას.

26. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან შეაფასა როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კანონიერების თვალსაზრისით და იგი კონსტიტუციურად მიიჩნია.

27. კერძოდ, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციასთან ფორმალური შესაბამისობის თვალსაზრისით, სასამართლომ განმარტა, რომ „... მოცემულ შემთხვევაში, ნათელია როგორც დელეგირების მიზანი, ისე დელეგირებული უფლებამოსილების შინაარსი და ფარგლები, კერძოდ, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის თანახმად, შრომის თავისუფლების შეზღუდვის მიზანია პანდემიაზე შესაბამისი რეაგირება, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა, ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი საფრთხის შემცირება და სიტუაციის მართვა (იხ. საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლი). სწორედ ზემოაღნიშნული მიზნის მისაღწევად, კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად, საქართველოს მთავრობას შეუძლია, როგორც სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილი პირების მობილიზაცია, ისე კერძო სამართლის სუბიექტებისათვის გარკვეული საქმიანობის აკრძალვა, შეზღუდვა ან დავალება. მაშასადამე, სადავო რეგულირება ცხადად განსაზღვრავს მინიჭებული უფლებამოსილების შინაარსსაც. შრომის თავისუფლების შეზღუდვის მიზნისა და სადავო ნორმის ტექსტიდან უფლების შეზღუდვის შინაარსის ცხადად განსაზღვრა, ერთობლიობაში, იძლევა ნათელ სურათს, დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებთან მიმართებითაც. კერძოდ, საქართველოს მთავრობას, სწორედ პანდემიაზე რეაგირებისა და ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი საფრთხის შესამცირებლად, შესწევს ამ მიზნის მიღწევისაკენ ვიწროდ მიმართული ღონისძიებების, მათ შორის, პირებისათვის გარკვეული საქმიანობის აკრძალვის, შეზღუდვისა თუ დავალების შესაძლებლობა ან/და სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილი პირების მობილიზაცია“ (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-100 პარაგრაფი). აღნიშნულის გამო, სასამართლომ დაასკვნა, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი წესი აკმაყოფილებდა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულ უფლების შეზღუდვის ფორმალურ მოთხოვნებს.

28. რაც შეეხება სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მატერიალურ შესაბამისობას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ არ გაითვალისწინა მოსარჩელე მხარის მტკიცება, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, არსებობდა პირთა იძულებით დასაქმების შესაძლებლობა, შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე. კერძოდ, სასამართლომ განმარტა, რომ „როგორც უკვე აღინიშნა, საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონები კვლავინდებურად ინარჩუნებს იურიდიულ ძალას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, ესა თუ ის საკითხი სხვაგვარად წესრიგდება. საგანგებო მდგომარეობის დროს გამოსაყენებელი სპეციალური კანონი, კერძოდ „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლი განსაზღვრავს, საგანგებო მდგომარეობისას, კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოების უფლებამოსილებას, თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, კანონმდებლობის მოთხოვნათა დაცვით, განახორციელონ რიგი ღონისძიებები. ხსენებული მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს შეუძლიათ, „ჩააბან შრომისუნარიანი მოქალაქენი საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში, შრომის საშუალო ანაზღაურებით, აგრეთვე საგანგებო მდგომარეობის შედეგების ლიკვიდაციაში, ამასთან უზრუნველყონ მათი შრომის უსაფრთხოება“. მაშასადამე, დასახელებული ნორმა, საგანგებო მდგომარეობის დროს, პირთა ნების საწინააღმდეგოდ შრომას ითვალისწინებს მხოლოდ შესაბამისი ანაზღაურებით. ამავდროულად, საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს რაიმე ჩანაწერს, რომელიც გამორიცხავდა ამგვარი ანაზღაურების გაცემის ვალდებულებას“ (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-100 პარაგრაფი). შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული პრობლემა სადავო ნორმიდან არ მომდინარეობდა.

29. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ სადავო ნორმა ვერც ფორმალური და ვერც მატერიალური კანონიერების თვალსაზრისით, ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

30. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტი, შრომის თავისუფლების უფლების რეგლამენტაციასთან ერთად, ადგენს ხსენებული უფლების შეზღუდვის ფორმალურ მოთხოვნას. კერძოდ, კონსტიტუციის ხსენებული დებულება სახელდებით მიუთითებს, რომ „უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული კანონით“. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ამა თუ იმ საკითხის ორგანული კანონით ან კანონით მოწესრიგებაზე მითითება, თავისთავად, არ გამორიცხავს პარლამენტის შესაძლებლობას, მოახდინოს საკითხის რეგულირების უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის №3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-75-78). მსგავსი მიდგომა განპირობებულია იმით, რომ, მათ შორის, ორგანული კანონით მოსაწესრიგებელ საკითხებთან მიმართებაშიც შეიძლება წარმოიშვას ტექნიკურ-პროცედურულ საკითხებზე სწრაფი და ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მიღების საჭიროება. ამგვარად, კონსტიტუციაში იმაზე მითითება, რომ ესა თუ ის კონკრეტული საკითხი ორგანული კანონით საჭიროებს მოწესრიგებას, არ გამორიცხავს ამ სფეროს რეგულირების პროცესში გარკვეული უფლებამოსილებების დელეგირებას. თუმცა აუცილებელია, უფლების შეზღუდვის დელეგირებისას დაცული იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განსაზღვრული დელეგირების კონსტიტუციური სტანდარტები/კრიტერიუმები.

31. პირველ რიგში, განვმარტავთ, რომ ვიზიარებთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების მიერ შემოთავაზებულ სტანდარტს, საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე უფლებათა შეზღუდვის დელეგირებასთან დაკავშირებით. კერძოდ, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, ერთი მხრივ, აკრძალულია უფლებასთან დაკავშირებული სისტემური/ფუნდამენტური საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ საკითხებთან მიმართებით, რომლის მოწესრიგების დელეგირებაც დასაშვებია, აუცილებელია, დელეგირების მიზანი, შინაარსი და ფარგლები საკმარისი სიცხადით განისაზღვროს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 15 დეკემბრის №3/5/1502,1503 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზაურ შერმაზანაშვილი და თორნიკე ართქმელაძე საქართველოს პრეზიდენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-37-52). თუმცა არ ვეთანხმებით ჩვენი კოლეგების შეფასებას, რომ ზემოაღნიშნული სადავო ნორმები აკმაყოფილებდა, საკითხის მოწესრიგების კომპეტენციის დელეგირებისას, მადელეგირებელი აქტისთვის წაყენებულ კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

32. კერძოდ, პირველ რიგში, აღვნიშნავთ, რომ გასაჩივრებული რეგულაციის საფუძველზე, საქართველოს მთავრობას მიენიჭა შესაძლებლობა, შეზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან მომდინარე, ფაქტობრივად, ყველა უფლებრივი კომპონენტი. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებული შრომის თავისუფლება „...იცავს ნებისმიერ ადამიანს იძულებითი შრომისაგან, რაც ადამიანის ღირსების ხელყოფას წარმოადგენს. კონსტიტუციით დაცულია არა მხოლოდ უფლება, აირჩიო სამუშაო, არამედ ასევე უფლება, განახორციელო, შეინარჩუნო და დათმო ეს სამუშაო, დაცული იყო უმუშევრობისაგან და ისეთი რეგულირებისაგან, რომელიც პირდაპირ ითვალისწინებს ან იძლევა სამსახურიდან უსაფუძვლო, თვითნებური და უსამართლო გათავისუფლების საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-19). სადავო ნორმის შესაბამისად კი, საქართველოს მთავრობას ენიჭება უფლებამოსილება, მისივე დადგენილებით გათვალისწინებულ კერძო სამართლის სუბიექტებს აუკრძალოს, შეუზღუდოს ან დაავალოს ცალკეული საქმიანობის განხორციელება ამავე დადგენილებით გათვალისწინებული წესის შესაბამისად. ამავდროულად, მოახდინოს შესაბამისი სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილების მქონე პირების მობილიზაცია. სადავო ნორმა ითვალისწინებს პირის შრომის თავისუფლებაში ისეთი ინტენსიური ფორმით ჩარევას, როგორიც არის პირის იძულებითი დასაქმება, კერძოდ, პირის დავალდებულება, აკეთოს ის, რაც მის სურვილსა და ინტერესებს არ შეესაბამება. ამავდროულად, სადავო ნორმა საქართველოს მთავრობას ანიჭებს ასევე შესაძლებლობას, პირებს შეუზღუდოს საქმიანობის განხორციელება, რაც ასევე უფლებაში ექსცესიურად ჩარევის ფორმას წარმოადგენს.

33. მიგვაჩნია, რომ სადავო რეგულირების საფუძველზე, ზემოაღნიშნული საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირებისას, არ იყო განსაზღვრული ნათელი კრიტერიუმები, რომელიც აღმასრულებელი ხელისუფლების მოქმედებას მკაფიო ზღვარს დაუდგენდა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის წინაპირობა, ეს განაპირობებს უფლებაში გადამეტებულად ჩარევის რისკებს. ამავდროულად, მივიჩნევთ, რომ უფლებამოსილების დელეგირებისას, მიზნის, შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრა ქმედითი ბერკეტია დელეგირებული უფლებამოსილების სათანადო აღსრულებისა და ამ ფარგლებში მიღებულ გადაწყვეტილებებზე საერთო სასამართლოების მიერ ex post კონტროლის განხორციელებისათვის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, „დელეგირებული უფლებამოსილების მიზნის, შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრა მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც სწორედ ამ კრიტერიუმებით უნდა შემოწმდეს აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ მიღებული აქტების, მის მიერ განხორციელებული ქმედებების კანონიერება და, საბოლოო ჯამში, იმის შეფასება, თუ რამდენად შეესაბამებოდა იგი საქართველოს პარლამენტის მიერ მინიჭებულ მანდატს. სასამართლო ხელისუფლებას უნდა გააჩნდეს იმის შესაძლებლობა, რომ კანონმდებლის მიერ დადგენილ კრიტერიუმებთან მიმართებით შეაფასოს საქართველოს მთავრობის ქმედებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-51). მაშასადამე, უფლებამოსილების ფართო, უკონტროლო დელეგირების ფარგლებში საერთო სასამართლოებს ერთმევათ შესაძლებლობა, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, შეამოწმონ მთავრობის ნორმატიული აქტი ან/და მის საფუძველზე განხორციელებული ქმედება, აგრეთვე, გამოცემული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი რამდენად არის შესაბამისობაში მადელეგირებელ კანონთან, ამავდროულად, ხომ არ მოქმედებს აღმასრულებელი ხელისუფლება ultra vires. საერთო სასამართლოს მანდატი, რომ უზრუნველყოს მოქალაქეების უფლებების დაცვა ხელისუფლების მხრიდან დარღვევისაგან, შესრულებული იქნება მხოლოდ მაშინ, თუ სასამართლოებს შეეძლებათ, შეამოწმონ აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ ნორმის იმპლემენტაცია, რის გამოც მადელეგირებელი აქტით, სათანადოდ უნდა გაიწეროს გადანდობილი უფლებამოსილების მიზანი, შინაარსი, ფარგლები.

34. საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს, როდესაც ქვეყანაში არსებობს კრიზისული ვითარება და მასთან გამკლავება სწრაფ რეაგირებას მოითხოვს, კონსტიტუციითვეა ნებადართული ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვა, ვიდრე ეს მშვიდობიანობის პირობებშია დასაშვები, რის გამოც, იმატებს ადამიანის ძირითადი უფლებების კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ შეზღუდვის რისკები. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამ პროცესში უნდა იყოს ეფექტიანი ინსტრუმენტი კონსტიტუციური წესრიგის სიცოცხლისუნარიანობის უზრუნველსაყოფად. საამისოდ კი, მან (საკონსტიტუციო სასამართლომ) კონსტიტუციიდან ამოკითხულ უფლებამოსილების დელეგირების მექანიზმს რეალური ძალა უნდა შესძინოს და, ამ გზით, ხელი შეუწყოს ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირებას.

35. სადავო ნორმის საფუძველზე, საქართველოს მთავრობას ენიჭება კომპეტენცია, ერთი მხრივ, თავად განსაზღვროს, რაიმე სახელმძღვანელო კრიტერიუმის გარეშე, კერძო სამართლის სუბიექტები, რომლებსაც აეკრძალებათ, შეეზღუდებათ ან დაევალებათ ცალკეული საქმიანობის განხორციელება, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს მთავრობა ადგენს იმ წესსაც, რომლის შესაბამისადაც, შერჩეული სუბიექტები მთავრობის მიერ გადაწყვეტილ მოქმედებებს განახორციელებენ. სადავო ნორმა ასევე მთავრობას ანიჭებს კომპეტენციას, მოახდინოს სამედიცინო განათლებისა და უფლებამოსილების მქონე პირების მობილიზაცია მის მიერვე განსაზღვრული წესის შესაბამისად.

36. მაშასადამე, სადავო რეგულაციის მიხედვით, საქართველოს მთავრობა, რაიმე სახელმძღვანელო კრიტერიუმის გარეშე, თავადვე განსაზღვრავს პირთა იმ წრეს, რომელთა შრომის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის მიზნითაც სადავო წესი შეიძლება იქნეს გამოყენებული. უფრო კონკრეტულად, გასაჩივრებული ნორმა შეზღუდვის ადრესატთა წრეს მხოლოდ „კერძო სამართლის სუბიექტებზე“ მითითებით შემოფარგლავს. აღნიშნული ცნება კი, თავის მხრივ, იმდენად ფართოა, რომ შესაძლებელია, მოიცვას აბსოლუტურად ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული, როგორც სამეწარმეო, აგრეთვე არასამეწარმეო, როგორც საქართველოს, აგრეთვე სხვა ქვეყნის მოქალაქე.

37. ამავდროულად, არც სადავო ნორმა და არც პრეზიდენტის დეკრეტის სხვა რომელიმე დებულება არ ითვალისწინებს რაიმე სამართლებრივ ჩარჩოს, რომლის ფარგლებშიც აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ კერძო სამართლის სუბიექტებისათვის საქმიანობის აკრძალვა, შეზღუდვა და დავალება უნდა განახორციელოს. გარდა ამისა, არც ის არის ნათელი, რა ტიპის საქმიანობების აკრძალვა/შეზღუდვა/დავალება შეიძლება განხორციელდეს. სადავო ნორმა არ განსაზღვრავს დელეგირებული უფლებამოსილების შინაარსს და მისი განხორციელების ფარგლებს. მართალია, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი მიუთითებდა შრომის თავისუფლების შეზღუდვის უფლების შემოღების მიზანზე, კერძოდ, იმ გარემოებაზე, რომ მისი შეზღუდვა დაწესებულ იქნა პანდემიაზე ეფექტური რეაგირებისათვის, ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის მოსალოდნელი საფრთხის შემცირებისა და სიტუაციის მართვის მიზნებისათვის, თუმცა, როგორც უკვე აღინიშნა, დელეგირების კონსტიტუციური სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად საკმარისი არ არის მხოლოდ დელეგირებული უფლებამოსილების მიზნის განსაზღვრა, ამავდროულად, აუცილებელია, საკანონმდებლო ორგანომ დაადგინოს დელეგირებული უფლებამოსილების შინაარსი, ფარგლები და განსაზღვროს ის ძირითადი სახელმძღვანელო სტანდარტები, რომელთა საფუძველზეც აღმასრულებელი ხელისუფლება სამართალშემოქმედებით საქმიანობას განახორციელებდა.

38. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმით განხორციელებული დელეგირების საფუძველზე, განუსაზღვრელია როგორც პირთა წრე, რომელთაც შეიძლება დაევალოთ, შეეზღუდოთ ან აეკრძალოთ გარკვეული საქმიანობა, ასევე განუსაზღვრელია საქმიანობის ბუნება და წესი, რომლის საფუძველზეც, პირთა შრომის თავისუფლებაში ჩარევა განხორციელდება. ზოგადად, რამდენად საკმარისად არის განსაზღვრული უფლების შეზღუდვის საკანონმდებლო ჩარჩო, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, წყდება და სახელმძღვანელო მითითებების სიზუსტის ხარისხი უკავშირდება მოსაწესრიგებელი საკითხის ბუნებას, რეგულირების ინტენსივობას. განსახილველ შემთხვევაში, საკითხი შეეხებოდა ძირითადი უფლებების ფართო წრისთვის შეზღუდვის, აგრეთვე საწარმოებისათვის მნიშვნელოვანი ტვირთის დაკისრების შესაძლებლობის მინიჭებას, რაც კიდევ უფრო ცხადს ხდიდა საქართველოს პრეზიდენტის ვალდებულებას, ამგვარი დელეგირება კონკრეტული, საკმარისად დეტალიზებული სახელმძღვანელო სტანდარტების განსაზღვრის პირობებში მოეხდინა. სადავო ნორმა კი, არათუ აკმაყოფილებს ამგვარ სტანდარტს, არამედ დელეგირებული უფლებამოსილების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრის მინიმალურ მცდელობასაც კი არ შეიცავს.

39. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ საქართველოს მთავრობის თავისუფლება საქმიანობის აკრძალვის, შეზღუდვის ან დავალდებულების, სამედიცინო განათლების და უფლებამოსილების მქონე პირების მობილიზაციის ნაწილში არ იყო ზღვარდადებული საკანონმდებლო ჩარჩოებით, რის გამოც, სადავო ნორმებით დადგენილი საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების საქართველოს მთავრობისათვის დელეგირება ვერ აკმაყოფილებდა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულ შრომის თავისუფლების შეზღუდვის ფორმალურ მოთხოვნებს.

40. დამატებით, მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების მიერ ზემოაღნიშნულ ნაწილში სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან ფორმალური კანონიერების დაკმაყოფილების თვალსაზრისით შემოთავაზებული არგუმენტაცია, არ არის თანხვედრაში ამავე გადაწყვეტილების სხვა ნაწილებში განვითარებულ მსჯელობასთან. კერძოდ, გადაწყვეტილების შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის ის დებულებები, რომელთა საფუძველზეც, ხდებოდა საქართველოს მთავრობისათვის იზოლაციისა და კარანტინის წესების დადგენის უფლებამოსილების, ისევე როგორც ადმინისტრაციული საქმის წარმოების წესების განსაზღვრის კომპეტენციის დელეგირება. ამავდროულად, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით, საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში გათვალისწინებული შეზღუდვების დაწესების მიზანზე მითითება საერთო იყო ამავე დეკრეტით დადგენილი ყველა შეზღუდვისათვის და მიემართებოდა ხსენებულ ურთიერთობებსაც. ამ პირობებში, არ იკვეთება, რატომ ხასიათდებოდა შრომის თავისუფლების შემზღუდველი სადავო წესი უფრო მეტი კონკრეტიზაციით, რამაც ძირითადი აზრის მხარდამჭერ მოსამართლეებს აფიქრებინა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, დაკმაყოფილებული იყო დელეგირების კონსტიტუციური სტანდარტები, სხვა წინა შემთხვევებისაგან განსხვავებით.

41. სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან ფორმალურად შეუსაბამობის მიღმა, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ დასახელებული დებულება მატერიალური თვალსაზრისითაც არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციას. კერძოდ, როგორც უკვე აღინიშნა, ჩვენმა კოლეგებმა არ გაიზიარეს მოსარჩელე მხარის პოზიცია, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე, შესაძლოა, განხორციელებულიყო პირთა იძულებითი დასაქმება ანაზღაურების გარეშე. საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებაში მიუთითა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტზე, რომლის თანახმადაც საგანგებო მდგომარეობისას, კონკრეტულ გარემოებათა შესაბამისად, საქართველოს აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლეს ორგანოებს, თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, შეუძლიათ ჩააბან შრომისუნარიანი მოქალაქენი საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში, შრომის საშუალო ანაზღაურებით, აგრეთვე საგანგებო მდგომარეობის შედეგების ლიკვიდაციაში, ამასთან უზრუნველყონ მათი შრომის უსაფრთხოება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ ზემოაღნიშნულ ნორმაზე დაყრდნობით განმარტა, რომ მართალია, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი არ აკეთებდა მითითებას პირთა არანებაყოფლობითი შრომისას მათთვის ანაზღაურების მიცემასთან დაკავშირებით, თუმცა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი ავსებდა ამ საკითხს და გამორიცხავდა ანაზღაურების გარეშე პირთა საქმიანობაში ჩართვას.

42. განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის ჭრილში საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის მსგავსი შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას. კერძოდ, მართალია, ვიზიარებთ პოზიციას, რომ საგანგებო მდგომარეობისას „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი მოქმედია და ძალას ინარჩუნებს, თუმცა როგორც თავად გადაწყვეტილებაშივეა განმარტებული, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის სამართლებრივი ბუნება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ შეცვლილი გარემოებებიდან გამომდინარე, ახლებურად მოაწესრიგოს გარკვეული საკითხები ან შექმნას ახალი წესრიგი იმ სფეროებთან მიმართებით, რომლებიც არ იყო დარეგულირებული საკანონმდებლო დონეზე. ვიზიარებთ გადაწყვეტილებაში განვითარებულ მსჯელობას, რომ საგანგებო მდგომარეობა, თავისი არსით, არის ისეთი ვითარება, როდესაც ორდინარულ პირობებში მიღებული რეგულაციები ვერ პასუხობენ არსებულ გამოწვევებს. შესაბამისად, გარდაუვალი ხდება კანონმდებლობის დროებით, იმგვარად მოდიფიკაცია, რომ პასუხობდეს კონკრეტული კრიზისიდან მომდინარე საჭიროებებს (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 27-ე და 124-ე პარაგრაფები). გადაწყვეტილებაში განვითარებული ამ მსჯელობის პარალელურად, ჩვენთვის გაურკვეველია, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონსა და საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტში ერთი და იმავე ურთიერთობის განსხვავებულად დარეგულირების პირობებში, რატომ მიიჩნიეს ჩვენმა კოლეგებმა მიღებული რეგულირებები ურთიერთშემავსებელ წესებად. განსხვავებული აზრის ავტორებს მიგვაჩნია, რომ იმ პირობებში, როდესაც „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონი აღმასრულებელ ხელისუფლებას ანიჭებდა შესაძლებლობას, ჩაება შრომისუნარიანი მოქალაქენი საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში, აგრეთვე საგანგებო მდგომარეობის შედეგების ლიკვიდაციაში შრომის საშუალო ანაზღაურებით, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით საქართველოს მთავრობისათვის ანაზღაურების გაცემის ვალდებულების, გაცემის წესის და სხვა საკითხების რეგლამენტირების გარეშე, შინაარსობრივად იმავე უფლებამოსილების დელეგირება, გონივრული განმარტების პირობებში, სწორედ ამ გარანტიების გვერდის ავლით, უფლების შეზღუდვის კომპეტენციის მინიჭებას გულისხმობს.

43. დამატებით, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ გაზიარებული იქნებოდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების ხედვა საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე პირთა არანებაყოფლობითი შრომისას „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ანაზღაურების გაცემის ვალდებულებასთან დაკავშირებით, მიგვაჩნია, რომ ამგვარი ანაზღაურების ვალდებულება ვერ ფარავს ურთიერთობათა ყველა სპექტრს, რომელიც საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტითაა განსაზღვრული. კერძოდ, „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტი მიუთითებს საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში მხოლოდ მოქალაქეების არანებაყოფლობითობით ჩართვის შესაძლებლობაზე. მაშინ, როდესაც საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის სადავო მუხლის შინაარსი ადგენს ცალკეული საქმიანობის განხორციელების დავალების შესაძლებლობას „კერძო სამართლის სუბიექტებისათვის“, რაც, ბუნებრივია, მოიაზრებს არამოქალაქეების იძულებით შრომასაც. ამასთანავე, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა შესაძლოა, გავრცელდეს კერძო სამართლის ნებისმიერ სუბიექტზე, ნებისმიერ კერძოსამართლებრივ ურთიერთობაში, მაშინ, როდესაც „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტი შეეხება მხოლოდ ურთიერთობათა მცირე ნაწილს, კერძოდ, შრომისუნარიანი მოქალაქეების საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში, აგრეთვე საგანგებო მდგომარეობის შედეგების ლიკვიდაციაში ჩართვას. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების მსჯელობის გაზიარების შემთხვევაშიც, გასაჩივრებული რეგულირების ფარგლებში, გარკვეული პირების (არამოქალაქეთა) არანებაყოფლობითი შრომა, აგრეთვე რიგი საქმიანობების განხორციელების დავალება (საწარმოების, დაწესებულებებისა და ორგანიზაციების მუშაობაში ჩაბმის მიღმა) არ ექცეოდა „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ლ“ ქვეპუნქტში და, შესაბამისად, არ არსებობდა ანაზღაურების ვალდებულებაც.

44. ზემოაღნიშნული მსჯელობის საფუძველზე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებს უნდა გაეზიარებინათ მოსარჩელე მხარის მიერ სადავო ნორმებიდან მომდინარე შეზღუდვასთან დაკავშირებით განვითარებული არგუმენტაცია და ანაზღაურების გარეშე პირთა იძულებით საქმიანობაში ჩართვის შესაძლებლობის გამო, იგი არაკონსტიტუციურად ეცნო. პირთა იძულებითი დასაქმება უფლებაში ჩარევის ინტენსიურ ფორმას წარმოადგენს. თავისთავად, უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევის განმაპირობებელია პირის ნების საწინააღმდეგოდ, მისთვის სამუშაოს შესრულების დავალდებულების ფაქტი. ვიზიარებთ პოზიციას, რომ, ზოგადად, საგანგებო მდგომარეობისას პირთა იძულებითი დასაქმება, კერძოდ, მათი ნების საწინააღმდეგოდ კონკრეტული სამუშაოს შესრულების დავალდებულება, შესაძლოა, ვირუსთან ეფექტიანად ბრძოლის აუცილებლობით იყოს ნაკარნახევი. კერძოდ, კრიზისის არაორდინარული ხასიათის გათვალისწინებით, მისი განეიტრალების მიზნებისათვის, შესაძლოა, საჭირო იყოს ისეთი ღონისძიებების გატარება, რომელიც ადამიანურ რესურსებს მოითხოვს. ხოლო იმ შემთხვევაში, როდესაც, საქმიანობის განხორციელების სურვილის მქონე პირთა ოდენობა ნაკლებია იმ პირთა ოდენობაზე, რომელთა ძალაც აუცილებელია კრიზისის დასამარცხებლად, ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის და სხვა კონსტიტუციური სიკეთეების უზრუნველყოფისათვის, შესაძლებელია, გამართლებული იყოს პირთა იძულებითი დასაქმება. მაშასადამე, არსებული კრიზისი და ადამიანური რესურსის საჭიროება, გარკვეულ შემთხვევაში, ამართლებს პირთა არანებაყოფლობით შრომას. თუმცა, ამის მიუხედავად, დაუშვებლად მიგვაჩნია სახელმწიფოს მიერ ადამიანის რესურსების გამოყენება შესაბამისი სამართლიანი ანაზღაურების გარეშე. სამართლიანი ანაზღაურება, გარკვეულწილად, აბალანსებს იძულებითი დასაქმებიდან პირისათვის მომდინარე ნეგატიურ შედეგებს, მისი უგულებელყოფა კი ავიწროებს და ფიტავს ამ უფლების რეალურ შინაარსს. პირთა უფლებაში ისეთი ინტენსიური ჩარევა, როგორიც მათი იძულებითი დასაქმებაა, გარკვეული თვალსაზრისით, შეზღუდვის მაკომპენსირებელი გარანტიის (ანაზღაურების) გარეშე, ძირშივე ეწინააღმდეგება ხალხის ძირითად კანონში გაცხადებულ ნებას სახელმწიფოებრივი პრიორიტეტების და ღირებულებების საკითხში, ამავე დროს, აკნინებს ადამიანის, როგორც ასეთის, პრიორიტეტულ მნიშვნელობას და გულგრილობას ავლენს ადამიანის ყოფის და განვითარების აღიარებულ ღირებულებათა მიმართ. კონსტიტუციური წესრიგი და ძირითადი უფლებების მოქმედება სახელმწიფოს არ უტოვებს სივრცეს, ესა თუ ის უფლება ფორმალობად, ფიქციად აქციოს, სათუო გახადოს მისი სათანადო რეალიზება. დაუშვებელია, სახელმწიფოს მიერ საერთო საზოგადოებრივი ინტერესების უზრუნველყოფა ინდივიდუალური უფლებების უგულებელყოფის ხარჯზე. ამდენად, შინაარსობრივად, საქართველოს პრეზიდენტს, როგორც ექსტრაორდინარულ კანონმდებელს, არ გააჩნია შრომის თავისუფლების მსგავსი ფორმით შეზღუდვის კომპეტენცია, რის გამოც, იგი ვერც ამგვარი შეზღუდვის უფლებამოსილების დელეგირებას განახორციელებს. შესაბამისად, სადავო ნორმა, რომელიც მთავრობას ანიჭებს შესაძლებლობას, გამოიყენოს, პირთა იძულებითი შრომის გზით, ადამიანური რესურსი შესაბამისი ანაზღაურების გარეშე, მატერიალური თვალსაზრისითაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციას.

45. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსხვავებული აზრის ავტორებს მიგვაჩნია, რომ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის №1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტები არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კანონიერების თვალსაზრისით და იგი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრები:

ირინე იმერლიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში