თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის N1 დეკრეტი

საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის N 181 დადგენილება „საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ“ (თანდართული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებები“)

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის მიზანია ფორმალური არაკონსტიტუციურობის აღმოფხვრა, რაც დღეს კონკრეტულ ზიანს აყენებს მოსარჩელეებს და ათიათასობით სხვა ადამიანს. ჩვენი მიზანია, შეფასება მიეცეს რამდენად კონსტიტუციურია მთავრობის დადგენილებით დაწესებული შეზღუდები ადამიანის უფლებებსა და ფუნდამენტურ თავისუფლებებზე, რომლებიც დღეს არსებული საგანგებო მდგომარეობის პირობებში მოქმედებს და საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, საქართველოში მცხოვრებ თითოეულ ადამიანზე ვრცელდება, და რომელმაც კონკრეტული ზიანი მოგვაყენა მოსარჩელეებს, ისევე როგორც ათიათასობით სხვა ადამიანს; სარჩელის მიზანი ასევეა ის, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების გზით, განისაზღვროს საგანგებო მდგომარეობის დროს ადამიანის უფლებების შეზღუდვის სწორი კონსტიტუციური სტანდარტი, რომელიც გახდება გზამკვლევი მოქმედი თუ მომავალი ხელისუფლებებისთვის.

არ არსებობს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³მუხლი განსაზღვრავს კონსტიტუციური სარჩელის არ მიღები საფუძვლებს, რომელთაგან არცერთი გარემოება სახეზე არ არის.

კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით სრულ შესაბმისობაშია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებთან.

კონსტიტუციური სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირების მიერ. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი ადგენს, რომ ფიზიკურ პირს აქვს კონსტიტუციური შესაძლებლობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში სადავოდ გახადოს ნორმატიული აქტი კონსტიტუციის მე-2 თავში მოთავსებული მუხლებთან მიმართებით. ასევე „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით „საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, ... თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

მოცემული შემთხვევაში ყველა მოსარჩელე არის საქართველოს მოქალაქე, და მათ მიერ გამხდარი სადავო ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი დაყენებულია კონსტიტუციის მე-2 თავში მოთავსებული მუხლების მიმართ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის 31–ე მუხლთან (. 42.1) მიმართებით განაცხადა შემდეგი: „აღნიშნული ნორმის მიზანს წარმოადგენს კონკრეტული ინდივიდის უფლების დაცვა ან მისი უფლებების აშკარა დარღვევის პრევენცია. სწორედ ამიტომ ფიზიკური პირი არის აღჭურვილი უფლებით, ეჭვქვეშ დააყენოს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობა, თუ მიიჩნევს, რომ ასეთი აქტის მოქმედებით მან უშუალოდ განიცადა ზიანი ან ზიანის მიღების საფრთხე უშუალოდ მისთვის არის რეალური (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 1 მარტის #1/1/413 განჩინება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება ”ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით ადამიანის უფლებათა დარღვევის მსხვერპლი რამდენიმე სახისაა: რეალური მსხვერპლი, პოტენციური მსხვერპლი და ჰიპოთეტური მსხვერპლი.

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ რეალური მსხვერპლის კატეგორია მაშინ გვაქვს სახეზე, როდესაც დასტურდება, რომ კონკრეტული რეგულირებით განხორციელდა მოსარჩელის ძირითადი უფლებებით ან თავისუფლებებით დაცული სფეროს შეზღუდვა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 1 მარტის #1/1/413 განჩინება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება ”ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციით გათვალისწინებული საფუძვლების დარღვევას, შესაბამისად მსგავსი ფორმით უფლების დარღვევის შემთხვევაში სახეზე გვაქვს „რეალური მსხვერპლის“ კატეგორია და დასტურდება მოსარჩელეების სამართლებრივი ინტერესი, რომელიც გათვალისწინებულია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტში - „დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი“.

სარჩელის არსებითად მიღების დასაბუთებაში დამატებით გვსურს ხაზი გავუსვათ იმ გარემოებას, რომ წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი შეეხება კონსტიტუციის მე-2 თავთან დაკავშირებულ უფლებამოსილებას და ის არ სცდება მე-2 თავის საზღვრებს, რადგანაც ჩვენს მიერ დასახელებული ყველა მუხლი, რომელსაც არღვევს სადავოდ გამხდარი ნორმატიული აქტები მოთავსებულია კონსტიტუციის მეორე თავში და თითოეული მათგანი ადგენს უფლებაში ჩარევის ფორმალურ საფუძვლებს, რომლის დარღვევის ფაქტსაც შეეხება კონსტიტუციური სარჩელი.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის გ-ზ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისთვის არ მიღების საფუძველები სახეზე არ გვაქვს.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

საქართველოსა და მსოფლიოში გავრცელებული COVID-19 ვირუსის გამო, ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე, 2020 წლის 21 მარტს, გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა. საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება მიზნად ისახავდა, ადამიანების სოციალური დისტანცირების ეფექტური დანერგვით, ინფექციის გავრცელების შემცირებას. სადავო არაა ის ფაქტი, რომ ეპიდემიის გამო, ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება შესაძლებელია საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე; ასევე სადავო არაა ის ფაქტი, რომ მთელი რიგი უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია საგანგებო მდგომარეობის დროს და საფუძვლით. თუმცა, აღნიშნული სარჩელით სადავოდ ვხდით იმ გარემოებას თუ რამდენად შეესაბამება საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული აქტების კონკრეტული ნორმები საქართველოს კონსტიტუციას და მისი მე-2 თავით განსაზღვრულ უფლებებისა და თავისუფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ სტანდარტს.

საქართველოს კონსტიტუციითა და საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, ისევე როგორც მაგალითად ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციითა და სასამართლოს პრაქტიკით, რომელიც საქართველოსთვის ასევე სავალდებულო ძალის მქონეა, მკაფიოდაა განსაზღვრული, რომ ადამიანის უფლებების შეზღუდვის ლეგიტიმურობის ერთ-ერთი უმთავრესი კომპონენტი არის მისი შეზღუდვა არა ნებისმიერი აქტით, არამედ კანონით: ანუ უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს - პარლამენტის მიერ, დადგენილი ფორმალური კრიტერიუმების სრული დაცვით მიღებული აქტით. სწორედ უფლების კანონით შეზღუდვა არის სამართლის უზენაესობის პრინციპის ერთ-ერთი მთავარი ქვაკუთხედი; სამართლის უზენაესობა კი ის პრინციპია, რომელიც საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი ძალაში რჩება. (CDL-AD(2011)049, Opinion on the draft law on the legal regime of the state of emergency of Armenia adopted by the Venice Commission at its 89th Plenary Session (Venice, 16-17 December 2011).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ კონსტიტუციითა და მისი ძირითადი პრინციპებით სახელმწიფო ხელისუფლების ბოჭვა, მათ შორის, მოიცავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისობას - როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27).

საქართველოს კონსტიტუციიდან ნათლად ჩანს, რომ უფლების შეზღუდვის დადგენა დასაშვებია უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მიღებული კანონით (პრეზიდენტის დეკრეტით), სხვა ლეტიგიმურ საფუძველს (მაგ. მთავრობის დადგენილებას) კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს. შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-2 თავში არსებული მუხლებისთვის, კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით დადგენილი დეკრეტის, ანუ კანონის, გამოცემის სტანდარტი არის კონსტიტუციურობის ფორმალური კრიტერიუმი, რომლის დარღვევის შემთხვევაში ავტომატურად დარღვეულია კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები.

ეს სულისკვეთება ნათლადაა მოცემული საქართველოს კანონშიც „საგანგებო მდგომარეობის შესახებ“, რომლის მე-4 მუხლიც, ჩამოთვლის რა მთელ რიგ მოქმედებებს, რომელთა განხორციელებაც ხელისუფლებას შეუძლია საგანგებო ვითარების დროს (მაგ. ღონისძიებების აკრძალვა, გადაადგილების შეზღუდვა და ა.შ.), აკეთებს შემდეგ დათქმას, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლებების ორგანოებს ამ მოქმედებათა განხორციელება შეუძლიათ „თავიანთი კომპეტენციის ფარგლებში, კანონმდებლობის მოთხოვნათა დაცვით.” ხოლო რა არის აღმასრულებლის კომპეტენცია და რა მოთხოვნებს ადგენს კანონმდებლობა საგანგებო მდგომარეობის დროს, როგორც ფორმალური, ასევე მატარიალური თვალსაზრისით, ცხადი ხდება კონსტიტუციის 71-ე მუხლის შუქზე, რომელიც უფლებების შეზღუდვის უფლებამოსილებას ანიჭებს პრეზიდენტის დეკრეტს, რომელსაც ამტკიცებს პარლამენტი.

აღსანიშნავია, რომ საგანგებო მდგომარეობის დროს, უფლებების კანონის საფუძველზე შეზღუდვის აუცილებლობაზე ყურადღებას ასევე ამახვილებს ევროსაბჭოს მიერ, მიმდინარე პანდემიის დროს, წევრი სახელმწიფოებისათვის გაგზავნილი ოფიციალური წერილიც. დოკუმენტში აღნიშნულია, რომ ერთ-ერთი მთავარი პრინციპი, რომელიც საგანგებო მდგომარეობის დროს დაცული უნდა იყოს, ეს არის კანონიერების პრინციპი. წერილში აღნიშნულია, რომ „სამართლის უზენაესობის დაცვა გულისხმობს იმას, რომ სახელმწიფოს მომედებები უნდა შეესაბამებოდეს კანონს. „კანონი“ ამ შემთხვევაში შეიძლება გულისხმობდეს როგორც პარლამენტის მიერ მიღებულ საკანონმდებლო აქტს, ასევე აღმასრულებელი ხელისუფლების საგანგებო დეკრეტს, თუ ეს კონსტიტუციითაა გათვალისწინებული.“ (Respecting democracy, rule of law and human rights in the framework of the COVID-19 sanitary crisis A toolkit for member states, SG/Inf(2020)11). ამ დოკუმენტიდანაც ნათლად ჩანს საერთო ევროპული პერსპექტივაც, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ გამოცემული აქტით უფლებების შეზღუდვა არაა დასაშვები, გარდა იმ გამონაკლისისა, როდესაც თავად კონსტიტუცია ითვალისწინებს ამას. ამ მოცემულობის გარეშე, მის მიერ მიღებული აქტები ვერ ჩაითვლება უფლებების შემზღუდველ „კანონიერ საფუძვლად“.

სამართლის უზენაესობის პრინციპის დაცვაზე ამახვილებს ყურადღებას ვენეციის კომისიაც, როდესაც აცხადებს, რომ „სახელმწიფო უშიშროება და საზოგადოებრივი უსაფრთხოება რეალურად მხოლოდ დემოკრატიულ სახელმწიფოშია დაცული, სადაც დაცულია სამართლის უზენაესობა.“ (იხ.CDL-STD(1995)012, Emergency Powers; CDL-AD(2006)015, Opinion on the Protection of Human Rights in Emergency Situations).

ვენეციის კომისიამ ასევე აღნიშნა, რომ „საგანგებო მდგომარეობის დროს ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვა განსაკუთრებით საყურადღებო საკითხია, რადგან სწორედ ამ დროს ხდება მძიმე დარღვევები. უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ინტერესი ხშირად უბიძგებს ხელისუფლებების, გაატაროს განსაკუთრებული ზომები, თუმცა არც ერთ სახელმწიფოს არ აქვს სამართლის უზენაესობის უგულვებელყოფის უფლება, მათ შორის განსაკუთრებულ სიტუაციებშიც კი. ყველა შემთხვევაში უნდა არსებობდეს კანონისმიერი გარანტიები ასეთი განსაკუთრებული ზომების ბოროტად გამოყენებისგან თავის დასაზღვევად.“ (CDL-AD(2016)006, Opinion on the Draft Constitutional Law on "Protection of the Nation" of France adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016))

აღსანიშნავია, რომ როგორც ზოგადად, ასევე საგანგებო მდგომარეობის პირობებშიც, ადამიანის უფლებათა სამართლის ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრინციპი შეზღუდვის პროპორციულობაა. არამხოლოდ საგანგებო მდგომარეობა უნდა იყოს აუცილებელი საერთო-საზოგადოებრივი საფრთხის დასაძლევად, არამედ საგანგებო მდგომარეობის პირობებში მიღებული თითოეული ზომა (მათ შორის უფლებების შემზღუდავი ზომა) უნდა იყოს არსებული საფრთხის დასაძლევად აუცილებელი და ამ საფრთხის მკაცრად პროპორციული (CCPR General Comment No. 29: Article 4: Derogations during a State of Emergency, 31/08/ 2001; CCPR/C/21/Rev.1/Add.11,). შეზღუდვა არ არის აბსტრაქცია, ის კონკრეტულია. შესაბამისად, შემზღუდავმა სუბიექტმა უნდა დაადგინოს მისი დავიწროების ფარგლებიც. ეს მნიშვნელოვანი არამხოლოდ პროპორციულობის უზრუნველსაყოფად, იმიტომაც, რომ შეზღუდვის სიცხადე და განსაზღვრულობა სამართლის უზენაესობის პრინციპის ერთ-ერთი მთვარი მოთხოვნაა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილებაში საქმეზე – „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, განმარტა რომ :„ კანონის სიზუსტე, განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განსაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში, შესაბამისად, კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი. კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, აუცილებლობას თუ გარდაუვლობას, სისწორესა თუ მართლზომიერებას.“

იმ შემთხვევაში კი როდესაც პრეზიდენტი და პარლამენტი იხსნიან პასუხისმგებლობას განსაზღვრონ უფლების შეზღუდვის ფარგლები და ეს საკითხი მთლიანად გადანდობილია მთავრობაზე, ირღვევა კონსტიტუციური ლოგიკა და სამართლის უზენაესობის პრინციპი. თუ მთავრობა გახდება სამართალშემოქმედიც და სამართლის აღსრულებაზე უფლებამოსილიც, მას მეტად საშიში მონოპოლია მიენიჭება და მის მიერ შემოღებული ესათუის შეზღუდვა შეიძლება საერთოდაც ასცდეს შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს, ვინაიდან მთავრობის დადგენილებით უფლების შეზღუდვა შეუძლებელს ხდის მასზე საკანონმდებლო პოლიტიკის და კონტროლის განხორციელებას. სწორედ ამ საფრთხეების გამოა, რომ დეკრეტის გამოცემის კონსტიტუციით დადგენილი პროცედურა უზრუნველყოფს მთავრობის და პრეზიდენტის თანამონაწილეობას, მაგრამ საბოლოო სიტყვას და დემოკრატიული კონტროლის განხორციელების უფლებამოსილებას ხალხის წარმომადგენლობით ორგანოს - პარლამენტს ანიჭებს. დემოკრატიულ სახელმწიფოში სწორედ პარლამენტის საკონტროლო ფილტრი ქმნის იმის მყარ საფუძველს, რომ სახელმწიფომ მინიმუმამდე დაიყვანოს არასაჭირო და არაპროპორციული შეზღუდვის საფრთხეები, რომლებიც მომეტებულად არსებობს სწორედ საგანგებო მდგომარეობის დროს. „უფლების მზღუდავი რეგულირების პარლამენტის მიერ შემოღება ასევე უზრუნველყოფს, რომ უფლება შეიზღუდოს უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს გადაწყვეტილებით, რომელსაც აქვს ხალხის მიერ მინიჭებული მაღალი ლეგიტიმაცია. საკითხის საკანონმდებლო მოწესრიგებისას აქტის მიღება ხდება წარმომადგენლობითი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ შესაბამისი პროცედურების საფუძველზე. ამდენად, საქართველოს პარლამენტი არის ის კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც საკითხს წყვეტს გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, პოლიტიკური დებატების შედეგად, რაც საფუძველშივე ქმნის დამატებით ფილტრს უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევის რისკების შესამცირებლად. დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 02.08.2019 წლის გადაწყვეტილე N1/7/1275 საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“)“.

საქართველოს შემთხვევაში, უფლებამოსილების მთავრობაზე გადანდობამ პრაქტიკაში მოგვცა არაგონივრულად მკაცრი და არაპროპორციული შეზღუდვების არა ერთი შემთხვევა, მაგალითად სამზე მეტი პირის ავტომობილით გადაადგილების აკრძალვა, რომელიც ბლანკეტურად შეეხო ყველას, მათ შორის ერთიდაიმავე ოჯახის წევრებსაც და ამასთან არ გაითვალისწინა, მაგალითად არასრულწლოვანთა და მათი მშობლების საჭიროებები თუ ლეგიტიმური ინტერესები.

ასევე, პრეზიდენტის დეკრეტმა იზოლაციისა და კარანტინის წესების დადგენა გადაანდო მთავრობას, ხოლო მათი დარღვევისთვის აღჭურვა უფლებამოსილებით - გადაიყვანონ პირი შესაბამის დაწესებულებაში (დეკრეტი, მუხლი 1.1.). რეალობაში, პროცესები უფრო შორსაც წავიდა და მთვრობის დადგენილებამ კარანტინის და იზოლაციის წესების დადგენა, თავის მხრივ, გადაანდო ჯანმრთელობის დაცვის მინისტრს (მთავრობის დადგენილება, მუხლი 6). ამით ძალიან სერიოზული რისკები შეექმნა კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლების უფლებას, რომლის მთავარი არსი თავისუფლების თვითნებური შეზღუდვისგან დაცვაა, გადანდობამ კი სწორედ თვითნებობის ძალიან ფართო შესაძლებლობები გააჩინა პრაქტიკაში.

დეკრეტმა ასევე შეზღუდა „ნებისმიერი სახის შეკრება, მანიფესტაცია და თავშეყრა, გარდა მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული შემთხვევებისა.“ (დეკრეტი, მუხლი 1.6.). ამგვარმა ფორმულირებამ ასევე გააჩინა თვითნებობის და არაპროპორციული, დისკრიმინაციული შეზღუდვების ფართო შესაძლებლობა. პრაქტიკამაც დაადასტურა, რომ ეს მუხლი, ისევე როგორც მთავრობის დადგენილების შესაბამისი ჩანაწერი, თავად ხელისუფლების წარმომადგენელთა განცხადებებშიც ურთიერთგამომრიცხავ განმარტებებს იწვევდა და პრაქტიკაშიც შექმნილმა ბუნდოვანებამ და შერჩევითმა მიდგომამ საზოგადოებაში დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია.

გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ და ფუნქციურ ელემენტს წარმოადგენს, ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელ საფუძველს ქმნის. როგორც გამოხატვის ერთ-ერთი ფორმა, შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლება თავისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების, მისი თითოეული წევრის ინტერესებისა და მისწრაფებების რეალიზებას უწყობს ხელს. საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანი საკითხების განხილვის მიზნით შეკრების (მანიფესტაციის) შესაძლებლობა დემოკრატიული მმართველობის განუყოფელი ნაწილია. ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს. ამასთან ერთად, შეკრების და მანიფესტაციის უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482/483/487/502 გადაწყვეტილება საქმეზე ოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით შეკრება-მანიფესტაციის უფლება ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელსაც ორი ასპექტი გააჩნია, რომელიც ერთმანეთისგან განუცალკევებადია. ერთი ეს არის ფორმა - შეკრება-მანიფესტაცია; მეორე, აზრი - რომლის გამოხატვისთვისაც გამოიყენება ფორმა, აღნიშნულიდან გამომდინარე უნდა ითქვას, რომ საგანგებო მდგომარეობაშიც კი აზრის გამოხატვის შეკრებითი ფორმის აბსოლუტური აკრძალვა არ მოდის შეკრების თავისუფლების (საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი) შეზღუდვის ფორმალურ და შინაარსობრივ საფუძვლებთან.

მოცემულ შემთხვევაში საგანგებო მდგომარეობის დროს, რომლის გამოცხადების საფუძველიც არის ვირუსული ინფექცია გასაგებია, რომ საზოგადოების უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე შესაძლებელია შეიზღუდოს შეკრების თავისუფლება და სწორედ ამას ადგენს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადება, მაგრამ მთავრობის მიერ მიღებული რეგულაციის შემთხვევაში ჩვენ საქმე გვაქვს არა შეზღუდვასთან არამედ შეკრების თავისუფლების შეჩერებასთან, რასაც თავის მხრივ სხვა ფორმალური პროცედურები (შეჩერების თაობაზე დეკრეტი შედის პარლამენტის დამტკიცების შემდგომ, შეზღუდვის თაობაზე კი დეკრეტის გამოცემისთანავე) სჭირდება და საერთოდ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს შეკრების უფლების შეჩერების შესაძლებლობას არ იძელევა საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მეორე წინადადება.

საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის პირველი მუხლის მე-6 პუნქტით განისაზღვრა, რომ „შეიზღუდოს ნებისმიერი სახის შეკრება, მანიფესტაცია და ადამიანების თავშეყრა, გარდა საქართველოს მთავრობის დადგენილებით განსაზღვრული გამონაკლისი შემთხვევებისა“. საქართველოს მთავრობამ კი N181-ე დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დაადგინა, რომ საგანგებო მდგომარეობის მოქმედების ვადით იკრძალება „შეკრებებისა და მანიფესტაციების

შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შეკრება ან/და მანიფესტაცია“. ამ მაგალითით თავის მხრივ დამატებით მტკიცდება ის გარემობა, რომ პრეზიდენტის დეკრეტით დასარეგულრებელი საკითხით ასე ფართოდ გადანდობა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით დადგენილ პრინციპებს. ეს შეზღუდვა, რომ თავიდან ბოლომდე პრეზიდენტის დეკრეტით ყოფილიყო დარეგულირებული ის საპარლამენტო კონტროლს გაივლიდა და რომელიღაც პოლიტიკური ძალა მაინც იტყოდა, რომ ასე აბსოლუტური შეზღუდვა დაუშვებელი ინფექციური პანდემიის დროსაც კი, რადგანაც არსებობს სოციალური დისტანცირების წესები, გარკვეული ცოდნა ვირუსის ქცევაზე და აქედან გამომდინარე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა უფრო ნაკლებად შემზღუდავი ფორმებითაც შეიძლება, არა შეკრების უფლების სრული აკრძალვით არამედ ღია ცის ქვეშ, სოციალური დისტანციის დაცვით. ამის მაგალითი არის სხვადასხვა დემოკრატიულ ქვეყანაში ჩატარებული საპროდესტო აქტიცა, რომელიც ღია ცის ქვეშ და სოციალური დისტანციის დაცვით ჩატარდა. მსგავსი მაგალითები ასევე საქართველოშიც გვქონდა, როდესაც რელიგიურ რიტუალზე შეკრებილი მოქლაქეებმა სოციალური დისტანციის დაცვით შეკრების უფლება განახორციელეს.

ეს საკითხი, რომ შევაჯამოთ საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი N1-ის (21.03.2020) პირველი მუხლის მე-6 პუნქტი და საქართველოს მთავრობის 181-ე დადგენილების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული შეზღუდვა არაკონსტიტუციურია სულ მცირე სამი მიზეზის გამო:

1. კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლება უნდა შეიზღუდოს საგანგებო მდგომარეობის დროს პრეზიდენტის დეკრეტით და არა მთავრობის დადგენილებით;

2. შეკრების სრული აკრძალვა კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტით განსაზღვრული უფლების შეზღუდვა კი არა არამედ ამავე მუხლით განსაზღვრული უფლების შეჩერებაა, კონსტიტუცია კი საგანგებო მდგომარეობის დროს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით განსაზღვრული უფლების შეჩერების შესაძლებლობას არ ცნობს.

3. დადეგენილი რეგულაციები შეკრების უფლების შეზღუდვადაც, რომ მივიჩნიოთ, ის მაინც ვერ აკმაყოფილებს უფლების შეზღუდვის ტესტს. „საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც“ (საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №2/2/558, 27 თებერვალი, 2014). მოცემულ შემთხვევაში კი მიზანი არის ადამიანის ჯანმრთელობის დაცვა და ამ მიზნის მიღწევა მარტო შეკრების სრული აკრძალვით კი არა, არამედ უფრო ნაკლებად მძიმე ფორმებითაც (მაგალითად შეკრების დაშვება სოციალური დისტანციით და მხოლოდ ღია სივრცის ქვეშ) არის შესაძლებელი.

ასევე, მეტად პრობლემურია პრეზიდენტის დეკრეტის მიერ სამეწარმეო საქმიანობის აკრძალვის მთავრობაზე გადანდობა (დეკრეტის მუხლი 1.7). როგორც პრაქტიკამ აჩვენა, მთავრობამ იმდენად მკაცრი, არაპროპორციული და დამაზიანებელი შეზღუდვები დააწესა მაგალითად ონლაინ ვაჭრობის შეზღუდვის მიმართულებით, რომ მათი პრობლემურობა თავადაც აღიარა მოგვიანებით და რეგულაცია შეცვალა საზოგადოებაში გაჩენილი ფართო და დასაბუთებული უკმაყოფილების ფონზე. აქვე აღსანიშნავია, რომ სწორედ ამ ნორმის ფარგლებში შეზღუდულმა ონლაინ ვაჭრობამ ისე შეზღუდა როგორც მოსარჩელეების, ასევე არაერთი სხვა პირის საკუთრების უფლება, რომ ამ უფლების შეზღუდვა თავად დეკრეტითაც კი არ ყოფილა ნებადართული.

ზემოთ აღწერილი მაგალითები მოკლედ აჩვენებს იმ რეალურ პრობლემებს, რაც ადამიანის უფლებათა შეზღუდვამ არა კანონის საფუძველზე, არამედ უფლებამოსილების პრეზიდენტიდან და პარლამენტიდან მთავრობაზე გადანდობის სისტემით, შექმნა. ამგვარად, მართალია სარჩელის მიზანი ფორმალური არაკონსტიტუციურობის დადგენა და აღმოფხვრაა, თუმცა თავად საკითხი არა თეორიული, არამედ მეტად პრაქტიკულია: მოსარჩელეები ფაქტობრივად ყოველდღიურად, განგრძობითად ვზარალდებით აღნიშნული რეგულაციებით და ამ ყოველივეს ასევე გრძელვადიანი ეფექტები აქვს ჩვენს ცხოვრებასა და უფლებებზე; ეს ეფექტი დროში დეკრეტის მოქმედების ვადასაც კი სცდება და გაცილებით შორს მიდის. ამასთან, წინამდებარე სარჩელის მოტივაცია არამხოლოდ მოსარჩელეები, არამედ ის ასობით ადამიანია, ვინც მოსარჩელეების მსგავსად პრაქტიკაში დაზარალდა მთავრობის დადგენილებით შემოღებული შეზღუდვებით და ისინიც, ვინც სავსებით რეალური რისკის წინაშე დგანან - განიცადონ ანალოგიური ზიანი უახლოეს მომავალში ამ შეზღუდების გამო.

უფლებების შეზღუდვის უფლებამოსილების მთავრობაზე გადანდობა ასევე საყურადღებოა ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციური ჩარჩოს ჭრილში. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა ერთ-ერთ საქმეში, „თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოში ეფექტური და სამართლიანი მართვის წინაპირობაა შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღება იმ ორგანოების მიერ, რომლებიც კომპეტენტური არიან თავიანთი კონსტიტუციური სტატუსით, ფუნქციითა და უფლებამოსილებებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/4/641 გადაწყვეტილება საქმეზე „ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ქონების მართვისა და განკარგვის შესახებ“ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე”, II-3). ამასთან, „კონსტიტუციური უფლებამოსილების შესაბამისი კონსტიტუციური ლეგიტიმაციის არმქონე სუბიექტის მიერ განხორციელება ქმნის როგორც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისა და ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის რისკებს, ისე საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს ეფექტიან ფუნქციონირებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/4/641 გადაწყვეტილება საქმეზე „ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ქონების მართვისა და განკარგვის შესახებ“ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე”, II-6).

აღსანიშნავია, რომ კონსტიტუციის არსებული რეგულაცია ერთმანეთისგან განასხვავებს კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვის და შეჩერების წესს, რომელთაც განსხვავებულ სტანდარტს უდგენს. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები აწესრიგებენ საომარი ან სგანგებო მდგომარეობის დროს დეკრეტის გამოცემის ფორმალურ პროცედურას, რომლის მიხედვითაც „საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით გამოსცემს ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტებს, რომლებიც მოქმედებს შესაბამისად საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის გაუქმებამდე. ... დეკრეტი ძალაში შედის გამოცემის მომენტიდან. დეკრეტი დაუყოვნებლივ წარედგინება პარლამენტს. პარლამენტი დეკრეტს ამტკიცებს შეკრებისთანავე. თუ პარლამენტი დეკრეტს არ დაამტკიცებს, იგი კენჭისყრისთანავე კარგავს იურიდიულ ძალას. „საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები. საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6 პუნქტების, მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-17 მუხლის მე-3, მე-5 და მე-6 პუნქტების, მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედება. საქართველოს პრეზიდენტი ამ პუნქტით გათვალისწინებულ დეკრეტს დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად. დეკრეტი უფლების შეზღუდვის შესახებ ძალაში შედის გამოცემისთანავე, ხოლო ნორმის შეჩერების შესახებ − პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე. დეკრეტი უფლების შეზღუდვის შესახებ მტკიცდება ამ მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესით“.

როგორც ვხედავთ, კონსტიტუციით დაწესებული ეს ორი განსხვავებული სტანდარტი იმაში მდგომარეობს, რომ შეზღუდვის შესახებ დეკრეტი ძალაში შედის გამოცემისთანავე, ხოლო შეჩერებისას დეკრეტი ძალაში შედის მხოლოდ მას შემდეგ რაც პარლამენტი დაამტკიცებს. ასევე, ორივე შემთხვევაში მნიშვნელოვანია დეკრეტის გამოცემის ჯაჭვი, რომელშიც ჩართულია აღმასრულებელი ხელისუფლება, საკანონმდებლო ხელისუფლება და დამოუკიდებელი არბიტრი, საქართველოს სახელმწიფოს მეთაური, ქვეყნის ერთიანობისა და ეროვნული დამოუკიდებლობის გარანტი საქართველოს პრეზიდენტი. სწორედ მოცემულ ფორმალურ პროცედურულ ჯაჭვში ვლინდება კონსტიტუციით გათვალისწინებული ძალაუფლების დანაწილების პრინციპი, რომლის დაღვევის შემთხვევაში ილახება კონსტიტუციის უმაღლესი ღირებულებები და კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება გამოცემული აქტის კონსტიტუციურობა.

საგანგებო მდგომარეობის ბუნება მოითხოვს ორი კომპონენტის თანაარსებობას: როგორც ოპერატიულობას, ასევე კონტროლისადმი ქვემდებარეობას. თუმცა პრინციპულად მნიშვნელოვანია, რომ კონსტიტუცია ერთის ხარჯზე მეორის შეზღუდვის სამართლებრივ საფუძველს არ განსაზღვრავს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი თვითშემოქმედება, რომელიმე კრიტერიუმის გასაძლიერებლად ხოლო მეორის დასთრგუნვად ეწინააღმდეგება კონსტიტუცით დადგენილ სტანდარტს და პრინციპებს. ამ ორივე კრიტერიუმის თანაარსებობა უკიდურესად აუცილებელია ისეთი გადაწყვეტილების მისაღებად, რომელიც იქნება საგანგებო მდგომარეობის შესაბამისად სწრაფი და ეფექტური, ხოლო მეორეს მხრივ - პარლამენტის მიერ გაკონტროლებული, რაც მომეტებული ძალაუფლების შეზღუდვის საფუძველია. სწორედ ეს კონტროლია გარანტი იმისა რომ აღმასრულებელი ხელისუფლებისათვის საგანგებო მდგომარეობის ეფექტურად მართვისთვის მნიშვნელოვნად გაზრდილი ძალაუფლება კარტ-ბლანშში არ გადაიზრდება, რაც უდიდეს საფრთხეს შეუქმნის ადამიანის უფლებებს.

საგანგებო მდგომარეობის დროს დემოკრატიული კონტროლის აუცილებლობაზე ამახვილებს ყურადღებას ევროსაბჭოს პრეზიდენტიც, რომელიც აცხადებს, რომ „ამ ვითარებაში განსაკუთრებულია პარლამენტის, როგორც თავისუფლების მთავარი დამცველის როლი“ (განცხადება ხელმისაწვდომია https://pace.coe.int/en/news/7861/covid-19-que-l-exception-ne-devienne-pas-la-nouvelle-normalite- ) ხოლო დემოკრატიული კონტროლი მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, თუ შეზღუდვა ხდება კანონით და არა მთავრობის დადგენილებით.

სწორედ ასეთ ვითარებაზე, როგორიც საქართველოში შეიქმნა გასაჩივრებული დეკრეტის და დადგენილებების გამო, ღიად მიუთითა ვენეციის კომისიამ ჯერ კიდევ 2016 წელს, რომ ასეთი ვითარება არ შეესაბამებოდა დემოკრატიულ წესწყობილებას და სხვა კონსტიტუციურ ღირებულებებს. კერძოდ, თურქეთთან დაკავშირებით მომზადებულ დასკვნაში ვკითხულობთ: „კონსტიტუციური რეალობა რაც საგანგებო მდომარეობის გამოცხადების შემდეგ შეიქმნა ვენეციის კომისიის წუხილს იწვევს. დეკლარაციას, რომლითაც საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა, მთავრობის უფლებამოსილების ფარგლები საგანგებო მდგომარეობის დროს არ განუსაზღვრავს. არც პარლამენტს შეუზღუდავს ეს უფლებამოსილებები რაიმე ფორმით, როცა დეკლარაციას მხარი დაუჭირა. მართალია კონსტიტუცია შეიცავს რიგ ზოგად პრინციპებს, რომელთა დარღვევა საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი მიუღებელია, თუმცა რადგანაც პარლამენტმა მთავრობას არ მისცა ზოგადი ინსტრუქციები და არც კონტროლის ფუნაცია განახორციელა მის დეკრეტებზე, მთავრობას, მთელი ამ პერიოდის განმავლობაში ჰქონდა შესაძლებლობა ქვეყანა ემართა არა ძალაუფლების შეკავების და გაწონასწორების პრინციპით, არამედ საკუთარ ნებაზე. ასეთი მდგომარეობა დემოკრატიული წყობისთვის საშიშია, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით რომ მთავრობის მიერ მიღებული ზომები პრაქტიკულად შეუქცევადი ხასიათისაა, გამოსწორებას არ ექვემდებარება. (CDL-AD(2016)037 Turkey - Opinion on Emergency Decree Laws N°s 667-676 adopted following the failed coup of 15 July 2016, adopted by the Venice Commission at its 109th Plenary Session, 9-10 December 2016.)

ვენეციის კომისიამ ასევე იმსჯელა შემთხვევაზე, როდესაც ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენელი აცხადებდა კომენდანტის საათს. ქვეყნის ხელისუფლების განმარტებით, ის ამას აკეთებდა შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და სხვა უწყებებთან კომუნიკაციის საფუძველზე, არა ერთპიროვნულად, რაც იყო სუბსიდიარობისა და პროპორციულობის პრინციპების გამოხატულება. ვენეციის კომისიამ ამგვარი კომუნიკაცია არ მიიჩნია საკმარისად ადგილობრივ და ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის კომენდანტის საათის საჭიროებაზე და მასშტაბზე, დროისა და გეოგრაფიული არეალის თვალისაზრისით. კომისიამ აღნიშნა, რომ ამგვარი ფრაგმენტული კომუნიკაცია ვერ ჩაანაცვლებდა იმის საჭიროებას, რომ ამ ზომის (კომენდანტის საათის) დანერგვის ზოგადი პირობები დადგენილი ყოფილიყო კანონით და ვერც საპარლამენტო კონტროლის ექვივალენტი იქნებოდა. (CDL-AD(2016)010 Turkey - Opinion on the Legal Framework governing Curfews, adopted by the Venice Commission at its 107th Plenary Session (Venice, 10-11 June 2016).

ზემოაღნიშნულთან ერთად, მნიშვნელოვანია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა კონსტიტუციური უფლებამოსილების გადანდობასთან დაკავშირებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კონსტიტუციური უფლებამოსილების დელეგირება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც კონსტიტუცია ამის შესახებ პირდაპირ მიუთითებს. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს: „კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური მოთხოვნა, რომ ესა თუ ის საკითხი მოწესრიგდეს კანონით, კონკრეტულ საკითხზე გადაწყვეტილების მიმღებ ლეგიტიმურ ორგანოდ, საქართველოს პარლამენტის განსაზღვრას ემსახურება. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუცია სახელდებით მიუთითებს იმ საკითხებს, რომელთა მოწესრიგების უფლებამოსილება მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს გააჩნია (კანონით წესრიგდება). ..... ამასთან, კანონითვე უნდა განისაზღვროს ის კომპეტენტური ორგანო, რომელზეც ხდება კანონმდებლის მხრიდან უფლებამოსილების დელეგირება. გასათვალისწინებელია, რომ დელეგირებული უფლებამოსილების განმახორციელებელი ორგანოს მიხედულების ფარგლები შეზღუდულია ადამიანის უფლებებითა და კონსტიტუციური პრინციპებით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N 1/4/757 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ);

1997 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილა საქმე „მოქალაქე ოთარ ზოიძე საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“. მოცემულ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწია იმ მდგომარეობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასება, როდესაც გადასახადი დადგენილი არის არა საკანონმდებლო, არამედ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ საქმეზე ჩათვალა, რომ გადასახადი, რომლის გადახდის წესი და ოდენობა არ არის დადგენილი კონსტიტუციის ფორმალური მოთხოვნების დაცვით - ე.ი. კანონით, ხელყოფს საკუთრების კონსტიტუციურ უფლებას და არღვევს ძალაუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპს.

საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის N1 დეკრეტი არღვევს ზემოთ წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სტანდარტს და პრინციპებს, რადგანაც მოცემული დეკრეტი კონსტიტუციის მეორე თავით (კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლები) გარანტირებული უფლებების შეზღუდვის რეალურ სამართლებრივი მექანიზმის დელეგირებას ახდენს საქართველოს მთავრობის კანონქვემდებარე აქტებზე და ფაქტობრივად მას აძლევს იმ საკითხების შეზღუდვის შესაძლებლობას, რომელიც კონსტიტუციის თანახმად მხოლოდ კანონით (ამ შემთხვევაში კანონის ძალის მქონე აქტით) პრეზიდენტის დეკრეტით უნდა შეიზღუდოს.

ასევე საყურადღებოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“. ამ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა, რამდენად ჰქონდა კანონით განსასაზღვრი საკითხის რეგულირების დროს პარლამენტს საკითხის დელეგირების შესაძლებლობა და აღნიშნა, რომ „საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტი გამორიცხავს კანონმდებლის მიერ აღნიშნული უფლებამოსილების დელეგირებასაც. დასახელებული კონსტიტუციური დებულება მიუთითებს, რომ „მხოლოდ კანონით“ დაიშვება გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურისა და შემოღების წესის, მათი განაკვეთების ან განაკვეთის ფარგლების დადგენა. ამრიგად, მოქმედი კონსტიტუციური წესრიგის პირობებში მხოლოდ საკანონმდებლო ხელისუფლებას აქვს ლეგიტიმაცია, რომ მიიღოს გადაწყვეტილება გადასახადისა და მოსაკრებლის შემოღებისა და მისი ძირითადი პარამეტრების განსაზღვრის შესახებ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივნისის გადაწყვეტილება NN2/3/1279 საქმეზე ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ).

წინა აბზაცში დასახელებული განმარტების შესაბამისად უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტი გამორიცხავს დეკრეტით დასარეგულირებელი საკითხების დელეგირების შესაძლებლობას. დასახელებული კონსტიტუციური დებულება მიუთითებს, რომ საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები. აქ არსად არ არის ნათქვამი და არც იკითხება ის, რომ პრეზიდენტს შეუძლია ამ უმაღლესი უფლებამოსილების (რომლის განხორციელებაშიც კიდევ ხელისუფლების ორი შტო იღებს მონაწილეობას) დელეგირება მოახდინოს მთავრობაზე.

ამგვარად, უფლებების შეზღუდვის უფლებამოსილების პარლამენტის მაგივრად მთავრობაზე გადანდობა (და უფლებების შეზღუდვა მთვრობის დადგენილებით, დეკრეტის მაგიერ), ცალსახად არღვევს კონსტიტუციით დადგენილ სტანდარტს. გადანდობილი უფლებამოსილებით უფლებების შეზღუდვა კი არაკონსტიტუციურია.

ამასთან ავღნიშნავთ, რომ ის გარემოება, რომ სარჩელში ასევე საუბარია საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის მიერ საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მოთხოვნათა დარღვევის თაობაზე, არ უნდა იქნას აღქმული იმგვარად, რომ სარჩელით მოთხოვნილია გასაჩივრებული ნორმების შემოწმება საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლთან მიმართებით. სარჩელის მიზანია, შეამოწმოს უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დადგენილი უფლებების შეზღუდვის კანონიერება, ხოლო 71-ე მუხლის მოთხოვნების დარღვევაზე აპელირება განხილულ უნდა იქნეს, როგორც საქართველოს პრეზიდენტის, მთავრობისა და პარლამენტის მიერ უკანონოდ შეზღუდული ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლების ფაქტი.

თითოეული უფლების შინაარსი და ფარგლები, მასში ჩარევის დასაშვები კონსტიტუციური ზღვარი, უპირატესად, მოცემულია მის მარეგლამენტირებელ კონსტიტუციის მუხლში, თუმცა, მოცემულ შემთხვევაშიც საგანგებო მდგომარეობის პრობებში შეზღუდვას დაქვემდებარებული უფლებების ფარგლები, მათში ჩარევის საფუძვლები და წესი, ამავე უფლებების მარეგლამენტირებელ დებულებებთან ერთად, მოცემულია კონსტიტუციის 71-ე მუხლშიც; 71-ე მუხლი, მართალია ადგენს უფლებების დამატებით შეზღუდვის შესაძლებლობას, მაგრამ იმავდროულად, გამორიცხავს მათი დარღვევის „ლეგიტიმაციას“.

შესაბამისად, ამ მუხლის მოთხოვნების უპირობოდ დაცვა კრიტიკულად აუცილებელია ამ უფლებებში არათანაზომიერი ჩარევის/უფლებების დარღვევის გამოსარიცხად. შესაბამისად, საგანგებო მდგომარეობის ფარგლებში კონკრეტული უფლებების დაცვაზე/დარღვევის გამორიცხვაზე 71-ე მუხლი კუმულაციურად პასუხისმგებელია ამავე უფლებების მარეგლამენტირებელ დებულებებთან ერთად.

კონსტიტუციური სარჩელის ამ ნაწილის დასაბუთებისას, ჩვენ ვეყრდნობით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე დამკვიდრებულ პრაქტიკას, რომლის მიხედვითაც კონსტიტუცია განხილულ უნდა იქნას, როგორც ერთიანი დოკუმენტი, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულ უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას შესაძლოა მოშველიებულ იქნას კონსტიტუციის ის მუხლები, რომლებიც არ გვხდება მე-2 თავში. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დამდგენი კონსტიტუციური ნორმები, რიგ შემთხვევებში, მოითხოვენ, რომ ძირითად უფლებაში ჩარევა განხორციელდეს კონკრეტული სამართლებრივი ფორმის დაცვით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და „სს წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ, II-13). „ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია, რომ, მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ფიზიკური და იურიდიული პირების კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით, თუმცა „კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელებისას იგი [საკონსტიტუციო სასამართლო] კონსტიტუციას განიხილავს როგორც ერთიან ორგანიზმს. [და] შეუძლებელია, სადავო საკითხის კონსტიტუციურობის სრულფასოვანი გადაწყვეტა, თუ სასამართლო კონსტიტუციის ნორმებს ერთმანეთთან კავშირში არ წაიკითხავს/განმარტავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20).

ამას გარდა, რიგ შემთხვევებში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავს მიღმა არსებული დებულებები ძირითადი უფლებების სტრუქტურის, მათი კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის სტანდარტების შემავსებელი ნაწილებია.

მაგალითად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის განმარტება უნდა მოხდეს სისტემურად, საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან კავშირში, რათა შესაძლებელი გახდეს ძირითადი უფლებების დამდგენი და ინსტიტუციური კონსტიტუციური დებულებების საერთო სულისკვეთების აღქმა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21)

ერთ-ერთ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონსტიტუცია მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლების სპეციალურ ფორმალურ კრიტერიუმს ადგენდა და საქმეზე სადავოდ გამხდარი მთელი რიგი ნორმები ფორმალურად არაკონსტიტუციურად ცნო კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია), ვინაიდან მოსამართლეთა თანამდებობიდან გათავისუფლების წესი დადგენილი იყო კანონით და არა ორგანული კანონით, როგორც ამას კონსტიტუცია ადგენდა (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 16 ნოემბრის №2/5/658 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ასევე გასათვალისწინებელია „ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“ საქმეზე განვითარებული მსჯელობები, სადაც სადავოდ გამხდარი ნორმების არაკონსტიტუციურობის საკითხი ფორმალური კონტროლის ფარგლებში დამთავრდა. მოცემულ საქმეზე სადავოდ იყო გამხდარი „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – „112“‑ის მომსახურების საფასურის, მისი განაკვეთისა და გადახდის წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2011 წლის 27 დეკემბრის №489 დადგენილებით დამტკიცებული წესის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან (2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია) მიმართებით. არადა გასათვალისწინებელი იყო, რომ საქართველოს კონსტიტუცია საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფორმალურ საფუძვლად ადგენდა კანონს (მოთავსებულია კონსტიტუციის მე-2 თავში), ხოლო ახალი გადასახადის ან მოსაკრებელის შემოღების ფორმალურ საფუძვლად ასევე ადგენდა კონონს (მოთავსებულია კონსტიტუციის მე-2 თავს მიღმა). საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ მოცემულ საკითხებზე იმსჯელა და მნიშვნელოვანი განმარტებები გააკეთა.

კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „გადასახადებისა და მოსაკრებლების შემოღების წესი გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლით. დასახელებული კონსტიტუციური დებულება არ არის მოთავსებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციას განიხილავს როგორც ერთიან ორგანიზმს და კონსტიტუციურ დებულებებს განმარტავს ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში, კონსტიტუციურ ღირებულებათა წესრიგის გათვალისწინებით (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/3/611 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ“, II-43-44 და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20). საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურისა და შემოღების წესის, მათი განაკვეთების ან განაკვეთების ფარგლების რეგლამენტაციის კონსტიტუციურ სტანდარტებს. ცხადია, ადამიანის უფლებათა მზღუდავი ნორმები, რეგულირების შინაარსის მიუხედავად, თავსებადი უნდა იყოს კონსტიტუციით დადგენილ მოთხოვნებთან (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და „სს წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ, II-10). შესაბამისად, კონსტიტუციური უფლებების დარღვევას გამოიწვევს ნებისმიერი უფლებაშემზღუდველი ნორმა, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის 67-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი მოთხოვნების დაუცველად ადგენს გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურას და შემოღების წესს, მათი განაკვეთების ან განაკვეთების ფარგლებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე იმსჯელა კონსტიტუციით განსაზღვრული ორგანოს კომპეტენციაში შემავალი საკითხის დელეგირების შესახებ და განმარტა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე, საკანონდებლო ხელისუფლების განხორციელების კონსტიტუციური კომპეტენცია საქართველოს პარლამენტს გააჩნია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს პარლამენტს აქვს ზოგადი უფლებამოსილება, მოაწესრიგოს საზოგადოებრივი ურთიერთობები და შემოიღოს შესასრულებლად სავალდებულო ქცევის წესები. ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხების კანონით მოწესრიგების ვალდებულება უზრუნველყოფს იმგვარი სახელისუფლებო არქიტექტურის არსებობას, რომლის ფარგლებშიც ქცევის სავალდებულო წესების მიღება და მათი აღსრულება ხელისუფლების სხვადასხვა შტოს კომპეტენციაა და, ამგვარად, ქმედითი ხდება ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციური მექანიზმი (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 02.08.2019 წლის გადაწყვეტილე N1/7/1275 საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“).

მართალია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, პარლამენტი უფლებამოსილია, გარკვეულ შემთხვევაში მისი მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება მოახდინოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/2/867 გადაწყვეტილება საქმეზე „რემზი შარაძე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-16);

მეტიც, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა უფლებამოსილების დელეგირებასთან დაკავშირებით აჩვენებს, რომ ამა თუ იმ საკითხის მოწესრიგების დელეგირების მიმართ საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნები არ არის ერთნაირი. თუმცა, რაც ნათელია როგორც კონსტიტუციიდან, ასევე სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკიდან, და რაც საკამათო ვერ გახდება, ისაა რომ კანონმდებელმა უნდა მოაწესრიგოს ნორმატიულ რეგულირებას დაქვემდებარებული ყველა არსებითი საკითხი. არსებითი საკითხების რიგს უპირობოდ მიეკუთვნება ძირითადი უფლებების შეზღუდვა. ამ სფეროში აღმასრულებელ ხელისუფლებას შეიძლება გადაეცეს მხოლოდ მეორეხარისხოვანი საკითხების მოწესრიგების უფლებამოსილება. კანონმდებელმა თავად უნდა განსაზღვროს ძირითად უფლებაში ჩარევის საგანი, შინაარსი, მიზანი და ზომა.

„პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირებამ შეიძლება კონსტიტუციის დარღვევა გამოიწვიოს იმ შემთხვევებში, როდესაც მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ კრძალავს ... ან/და, როდესაც დადგინდება, რომ გარკვეული უფლებამოსილების დელეგირებით საქართველოს პარლამენტი თავისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე ამბობს უარს. აღნიშნული სახეზე იქნება, მაგალითად, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც კონსტიტუცია აკეთებს კონკრეტულ მითითებას საკითხის მოწესრიგებასთან დაკავშირებით (მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის 50-ე მუხლის პირველი პუნქტი ცალსახად უთითებს, რომ არჩევნებში მონაწილეობისათვის წარსადგენ მხარდამჭერთა ხელმოწერების რაოდენობა უნდა განისაზღვროს ორგანული კანონით) ან/და საქართველოს პარლამენტი ახდენს მისი უფლებამოსილების ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი ნაწილის დელეგირებას (მაგალითად, საერთოდ არ იღებს საარჩევნო კოდექსს და ა.შ.)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის №3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78). შესაბამისად, ამა თუ იმ საკითხის მოწესრიგების დელეგირების მიმართ საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნები არ არის ერთნაირი. გარკვეული კატეგორიის/შინაარსის საკითხების მოწესრიგების დელეგირების მიმართ მოთხოვნები განსაკუთრებით მკაცრია, რასაც თავად მოსაწესრიგებელი საკითხის არსი განაპირობებს.

მოცემულთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს და არ ტოვებს სივრცეს კონსტიტუცის მე-2 თავით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვის დელეგირებისთვის სხვა ორგანოზე. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობაშია ნათქვამი კონკრეტული საკითხის დელეგირება შესაძლებელია გარკვეული საკითხის ოპერატიული რეგულირების მიზნებიდან გამომდინარე, მაგრამ მოცემულ შემთხვეაში ეს დელეგირებისთვის ეს ოპერატიული მიზანიც არ არსებობს, რადგანაც პრეზიდენტის მიერ დეკრეტის გამოცემა, რომელიც ზღუდავს კონსტიტუცუის დასახელებულ მუხლებს დაუყოვნებლივ შედის ძალაში და საჭიროებს მხოლოდ პარლამენტის მიერ შემდგომი კონტროლის განხორციელებას.

ასევე გასათვალისწინებელია კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-3 ნაწილიც, რომლის მიხედვითაც საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის ინიციატივით გამოსცემს დეკრეტებს, ეს კი საფუძველს აცლის იმ არგუმენტს, რომლის მიხედვითაც მთავრობისთვის უფლების შეზღუდვის გადანდობა საკითხის სიღრმისეული ცოდნისა ან გამოცდილების გათვალისწინებით უნდა მოხდეს, რომლის რესურსიც და კომპეტენციაც არ აქვს პრეზიდენტს. მოცემულ შემთხვევაში დეკრეტის გამოცემის ინიციატივა აღმასრულებელი ხელისუფლებიდან მოდის, ანუ ის ადგენს თავისი ინსტიტუციური ცოდნითა და გამოცდილებით გაჟღენთილ შეზღუდვების დოკუმენტს და დეკრეტის გამოცემის პროცედურით მას დამატებითი პოლიტიკური და სამართლებრივი ფილტრები ემატება. ასე რომ მოცემულ შემთხვევაში საკითხის მთავრობისთვის რეგულირების მოზღვავებული გადანდობა საკითხის ოპერატიულობის და კომპეტენტურობის მიზნებს კი არ ემსახურება, არამედ იმ ფორმალური ბარიერების თავის აციელბას, რომლის შინაარსიც არის პროცედურული დემოკრატია, საზოგადოების და პოლიტიკური წრეების მონაწილეობა და პასუხისმგებლობის გაზიარება.

ამგვარად, შეჯამების სახით უნდა ითქვას რომ, დაირღვა უფლებების შეზღუდვის კონსტიტუციით დადგენილი სტანდარტი:

- პრეზიდენტის მიერ, რომელმაც უფლებების შეზღუდვის კანონსიტუციით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილება, მთავრობას გადაანდო;

- პარლამენტის მიერ, რომელმაც დაამტკიცა პრეზიდენტის დეკრეტი, რომლითაც გადანდობა განხორციელდა;

- საქართველოს მთავრობის მიერ, რომელსაც გააჩნდა გონივრული საფუძველი იმის განსაჭვრეტად, რომ მას არ გააჩნდა უფლებების შეზღუდვის ლეგიტიმური უფლებამოსილება და დელეგირებით ეს პრობლემა ვერ გადაილახებოდა.

ზემოთ განვითარებული მსჯელობიდან და არგუმენტებიდან გამომდინარე, არკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის N1 დეკრეტის სასარჩელო მოთხოვნაში დასახელებული მუხლები და ასევე მის საფუძველზე გამოცემული და ასევე სასარჩელო მოთხოვნაში დასახელებული ნორმატიული აქტები, ვინაიდან ისინი გამოცემული არის ფორმალური კონსტიტუციური მოთხოვნების დარღვევით, ეწინააღმდეგება კონსტიტუცით გარანტირებულ ძალაუფლების დანაწილების პრინციპს და ლახავს ადამინის უფლებებს.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა