საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის – თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 12 აგვისტოს №3/5/1636 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 14 აგვისტოს №3/5/1636 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1636 კონსტიტუციური სარჩელი („მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) უნდა დაეკმაყოფილებინა და არაკონსტიტუციურად ეცნო საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 196¹ მუხლის მე-4 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის პირველი პუნქტით განისაზღვრა, 2021 წლის მუნიციპალიტეტის ორგანოთა არჩევნებამდე, საქართველოს ცენტრალურ საარჩევნო კომისიაში (ცესკო) წარმოშობილ ვაკანტურ თანამდებობაზე პირის დანიშვნის დროებითი წესი, რომლის თანახმადაც, თუ პარტია დამოუკიდებლად ან საარჩევნო ბლოკის შემადგენლობაში მონაწილეობდა საქართველოს პარლამენტის ბოლო არჩევნებში და აღნიშნულმა პარტიამ ან საარჩევნო ბლოკმა ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი მიიღო, პარტიას უფლება აქვს, დანიშნოს ცესკოს 1 წევრი. საქართველოს საარჩევნო კოდექსის გასაჩივრებული დებულება, კერძოდ კი, 196¹ მუხლის მე-4 პუნქტი ითვალისწინებს აღნიშნული დროებითი წესისგან საგამონაკლისო რეგულირებას, რომლის თანახმადაც, თუ ამავე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების მქონე პარტიის სიით არჩეულმა საქართველოს პარლამენტის ყველა წევრმა, რომელიც ახორციელებს საქართველოს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილებას, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 224-ე მუხლის მე-10 პუნქტის შესაბამისად, 2021 წლის 19 აპრილის მდგომარეობით, დატოვა პარტია და, ყველა ერთად, გახდა სხვა პარტიის წევრი, ცესკოს 1 წევრის დანიშვნის უფლება ამ პარტიაზე გადადის.

3. მოსარჩელე მხარე განმარტავდა, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, უშუალოდ მას, განსხვავებით პარტიებისგან, რომლებმაც საქართველოს პარლამენტის ბოლო არჩევნებში ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი მიიღეს, ჩამოერთვა ცესკოში წარმომადგენლის დანიშვნის უფლება და აღნიშნული შესაძლებლობა მიენიჭა იმ პარტიას, რომელიც შექმნეს „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსის“ პარტიული სიით არჩეულმა პარლამენტის წევრებმა. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმა მის მიმართ განსაზღვრავდა განსხვავებულ, უარეს სამართლებრივ რეჟიმს, სხვა, არსებითად თანასწორ პირებთან შედარებით.

4. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გაიზიარა №1636 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორის არგუმენტაცია და მიუთითა, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე დადგენილ განსხვავებულ მოპყრობას აქვს ლოგიკური ახსნა და აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის მოთხოვნებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, რაციონალურია კანონმდებლის გადაწყვეტა, რომელიც არჩევნებთან დაკავშირებული ამოწურვადი სიკეთის - ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების მინიჭებისთვის, მსაზღვრელ პირობად, საკმარისი რაოდენობის საარჩევნო ხმების მოპოვებასთან ერთად, ითვალისწინებს პარტიის მიერ საპარლამენტო საქმიანობაში რეალურ ჩართულობას. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსარჩელე პოლიტიკური გაერთიანება არ წარმოადგენს იმ სუბიექტს, რომელიც 2020 წლის არჩევნების შედეგად, რაიმე ფორმით, ჩართულია ან შესაძლოა, ჩაერთოს საპარლამენტო საქმიანობაში. შესაბამისად, სახეზე არ არის დისკრიმინაციული მოპყრობა და არ არსებობს სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 37-41 პარაგრაფები).

5. მიმაჩნია, რომ ჩემმა კოლეგებმა, წინამდებარე საქმის ფარგლებში, არასრულყოფილად შეაფასეს მოსარჩელე მხარის სასარჩელო მოთხოვნა და არ გაითვალისწინეს არგუმენტაცია, რომელიც შეეხებოდა შესადარებელ სუბიექტთა ჯგუფების იდენტიფიცირებას. გარდა ამისა, ჩემი პოზიციით, სადავო ნორმა, ცესკოს 1 წევრის დანიშვნის უფლების მოსაპოვებლად, მოსარჩელე პოლიტიკური გაერთიანების მიმართ არ განსაზღვრავს ნეიტრალურ კრიტერიუმს, არამედ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის წარმოშობა უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებულ კლასიკურ - პოლიტიკურ ნიშანს, ხოლო გასაჩივრებული დიფერენცირება, თავისი ხასიათით, არის ინტენსიური. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შეეფასებინა „მკაცრი ტესტისა“ და თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნების გამოყენებით. თუმცა, ამავდროულად, მიმაჩნია, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენცირების შედარებით ნაკლებად მკაცრ მოთხოვნებსაც კი და, შესაბამისად, გასაჩივრებული რეგულაცია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო რაციონალური დიფერენცირების ტესტით შეფასების შემთხვევაშიც.

1. სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლების დაცული სფერო

6. როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე ითხოვდა სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, რომლის თანახმად, „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დასახელებული დებულება წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომლის ძირითადი არსი და მიზანი არის „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

7. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების მიზანს არ წარმოადგენს პირთა აბსოლუტური თანასწორობის მიღწევა ან/და მათი ხელოვნური, მექანიკური გათანაბრება. თანასწორობის უფლება მოიცავს სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყოს სუბიექტთა მიმართ თანაბარი მოპყრობა, რაც შედარებადი პირების მიმართ ერთნაირი მოთხოვნების დაწესებაში, თანაბარი შესაძლებლობების შექმნის ვალდებულებაში გამოიხატება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 9 ივნისის №2/4/1351 გადაწყვეტილება საქმეზე „ციალა პერტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

8. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი უფლება შეიძლება, მათ შორის, დაირღვეს იმ შემთხვევაში, თუ გასაჩივრებული ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს უქმნის განსხვავებულ შესაძლებლობებს, აღჭურავს განსხვავებული უფლებებითა და ვალდებულებებით.

2. სასარჩელო მოთხოვნისა და შესაფასებელი მოცემულობის იდენტიფიცირება

9. მიმაჩნია, რომ, წინამდებარე საქმის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ არასრულყოფილად შეაფასა მოსარჩელე მხარის სასარჩელო მოთხოვნა და არ გაითვალისწინა არგუმენტაცია, რომელიც შეეხებოდა შესადარებელ პირთა იდენტიფიცირებას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ მიუთითა, რომ თანასწორობის უფლების კონტექსტში, მოსარჩელე მხარე შესადარებელ სუბიექტებად ასახელებდა - ერთი მხრივ, პარტიებს, რომლებმაც საქართველოს პარლამენტის ბოლო არჩევნებში ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი მიიღეს და მათი პარტიული სიით არჩეული პარლამენტის წევრები არ გადასულან სხვა პარტიაში და, მეორე მხრივ, პარტიებს, რომლებმაც პარლამენტის ბოლო არჩევნებში მიიღეს ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი, თუმცა მათი პარტიული სიით არჩეული პარლამენტის წევრები სრულად გადავიდნენ სხვა პარტიაში (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-6 პარაგრაფი). სწორედ დასახელებული სუბიექტების შედარებადობა დაინახა საკონსტიტუციო სასამართლომ სასარჩელო მოთხოვნად და, აღნიშნულის მიღმა, არ იმსჯელა შესადარებელ პირთა მეორე კატეგორიაზე, რომელზეც მოსარჩელე მხარე, როგორც კონსტიტუციურ სარჩელში, ისე არსებითი განხილვის სხდომაზე, ცალსახად მიუთითებდა.

10. №1636 კონსტიტუციური სარჩელიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელე მხარე თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით, სადავოდ ხდიდა მოწესრიგებას, რომლითაც მას ჩამოერთვა ცესკოში 1 წევრის დანიშვნის უფლება და აღნიშნული შესაძლებლობა მიეცა პოლიტიკურ გაერთიანება „ევროპელ სოციალისტებს“, რომლის წევრებიც საპარლამენტო მანდატის მფლობელები გახდნენ „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსის“ პარტიული სიით. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე გასაჩივრებულ ნორმასთან მიმართებით, შესადარებელ სუბიექტებად გამოყოფდა, მათ შორის, „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსს“ და „ევროპელ სოციალისტებს“. გარდა კონსტიტუციურ სარჩელში დაფიქსირებული პოზიციისა, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, მოსარჩელე მხარემ დამატებით გაიმეორა და ვრცლად განმარტა თავისი სასარჩელო მოთხოვნა, კერძოდ, მოსარჩელე მხარის წარმომადგენლებმა არაორაზროვნად მიუთითეს, რომ შესადარებელ სუბიექტებად ისინი, მათ შორის, მიიჩნევდნენ, ერთი მხრივ, „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსს“ და, მეორე მხრივ, „ევროპელ სოციალისტებს“ (იხ., საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2021 წლის 2 სექტემბრის არსებითი სხდომის ოქმი, გვ-გვ. 77-78, 79).

11. შესაბამისად, ძირითად აზრში დაფიქსირებული პოზიცია მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებულ შესადარებელ სუბიექტთა ჯგუფებსა და შესაფასებელ მოცემულობასთან დაკავშირებით არასრულყოფილია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აგრეთვე უნდა შეეფასებინა, ჰქონდა თუ არა, სადავო ნორმის საფუძველზე, ადგილი „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსისადმი“ დისკრიმინაციულ მოპყრობას „ევროპელ სოციალისტებთან“ მიმართებით.

3. თანასწორობის უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება

12. საკონსტიტუციო სასამართლომ, განსახილველ საქმეზე, მართებულად მოახდინა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული თანასწორობის უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირება. კერძოდ, ძირითად აზრში მითითებულია, რომ გასაჩივრებული დებულების საფუძველზე, იმ პარტიებისაგან განსხვავებით, რომლებმაც საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული დროებითი წესის შესაბამისად, მოიპოვეს ცესკოს 1 წევრის დანიშვნის უფლებამოსილება, მოსარჩელე პოლიტიკურმა გაერთიანებამ ასეთი უფლება დაკარგა, ვინაიდან მისი სიით არჩეულმა პარლამენტის ყველა წევრმა, 2021 წლის 19 აპრილამდე დატოვა პარტია და ყველა მათგანი გახდა ახალი პოლიტიკური გაერთიანების წევრი. აღნიშნული კი წარმოადგენს დიფერენცირებულ მოპყრობას (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 8-9 პარაგრაფები).

13. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არგუმენტაციას ასევე ვიზიარებ შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობის ნაწილშიც. ძირითად აზრში მითითებულია, რომ კანონმდებლობის შესაბამისად რეგისტრირებულ ნებისმიერ პოლიტიკურ პარტიას გააჩნია ცესკოში წევრის დანიშვნის თანაბარი ინტერესი (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 13-14 პარაგრაფები). ამდენად, შესადარებელი პირთა ორივე ჯფუფი წარმოადგენს არსებითად თანასწორ სუბიექტს. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მართებულად დაასკვნა, რომ განსახილველ შემთხვევაში, ადგილი აქვს არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირებას და, შესაბამისად, იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო.

4. შეზღუდვის გამართლება

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციასთან გვექნება საქმე, როდესაც დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

15. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, დიფერენცირების დამდგენი წესის შეფასებისას სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების „მკაცრ ტესტს“. საკითხი, თუ რომელი მათგანით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ, წყდება სხვადასხვა ფაქტორის, მათ შორის, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით. კერძოდ, თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა, ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების „მკაცრ ტესტს“ (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6). აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანი იყო იმის გამორკვევა, სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება ხომ არ ემყარებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩამოთვლილ რომელიმე ნიშანს ან ხომ არ იყო მაღალი ინტენსივობის.

16. სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასების ტესტზე მსჯელობისას, ძირითად აზრში აღნიშნულია, რომ დიფერენცირება არ ხორციელდება ისეთი ნიშნით, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში სახელდებით არის მოხსენიებული. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის აზრით, არსებითად თანასწორი პირების მიმართ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის წარმოშობა უკავშირდება პარტიის სიით არჩეული საქართველოს პარლამენტის ყველა წევრის მიერ პარტიის დატოვებას და ყველა მათგანის ერთობლივად სხვა პარტიაში გადასვლას. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენცირების შესაფასებლად, „მკაცრი ტესტის“ გამოყენების პირველი საფუძველი არ ვლინდებოდა (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 22-ე პარაგრაფი). მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენცირების ნიშნის განსაზღვრისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ მოახდინა მხოლოდ ფაქტების კონსტატაცია და, აღნიშნულის მიღმა არ იმსჯელა, თუ კონკრეტულად რა ნიშანი ედო საფუძვლად თანასწორ პირთა მიმართ განსხვავებული სამართლებრივი მდგომაროების წარმოშობას. ბუნებრივია, დიფერენცირების ნიშანთან დაკავშირებულ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის აღნიშნულ არგუმენტაციას ვერ გავიზიარებ, რამდენადაც მიმაჩნია, რომ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის წარმოშობა უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებულ კლასიკურ - პოლიტიკურ ნიშანს.

17. იმისათვის, რათა დადგინდეს, თუ რა ნიშნით ხდება პირთა დიფერენცირება, აუციელებელია სადავო რეგულაციის შინაარსობრივი ანალიზი, მათ შორის, გასაჩივრებული წესის მიღების დროისა და რეგულირების საგნის შეფასება და მიზნის განსაზღვრა. საქართველოს პარლამენტმა 2021 წლის 28 ივნისს მიიღო საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც განსაზღვრავს, 2021 წლის მუნიციპალიტეტის ორგანოთა არჩევნებამდე, პოლიტიკური პარტიების მიერ ცესკოს წევრის დანიშვნის დროებით წესს. აღნიშნული რეგულირების თანახმად, პარტიის მიერ ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების მოპოვება დაკავშირებულია ბოლო საპარლამენტო არჩევნებში ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტის მიღებასთან. ამდენად, იმისთვის, რათა პარტიას ჰქონდეს უფლება, დანიშნოს ცესკოს 1 წევრი, უნდა არსებობდეს ორი პირობის კუმულაცია - ერთი მხრივ, პარტიას დამოუკიდებლად ან საარჩევნო ბლოკის შემადგენლობაში მონაწილეობა უნდა ჰქონდეს მიღებული პარლამენტის ბოლო არჩევნებში და, მეორე მხრივ, მიღებული ჰქონდეს ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი. აღნიშნულ პირობებს მოსარჩელე მხარე აკმაყოფილებდა, მან 2020 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მიიღო მონაწილეობა და დააგროვა ნამდვილი ხმების 3.14 პროცენტი (იხ., საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის საქართველოს პარლამენტის 2020 წლის 31 ოქტომბრის არჩევნების საბოლოო შედეგების შემაჯამებელი ოქმი).

18. აღნიშნული საერთო დროებითი წესის პარალელურად, გასაჩივრებული დებულებით - საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის მე-4 პუნქტით, განისაზღვრა დამატებითი წინაპირობა, კერძოდ, სადავო რეგულირების თანახმად, „თუ ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული პარტიის სიით არჩეულმა საქართველოს პარლამენტის ყველა წევრმა, რომელიც ახორციელებს საქართველოს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილებას საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 224-ე მუხლის მე-10 პუნქტის შესაბამისად, 2021 წლის 19 აპრილის მდგომარეობით, დატოვა პარტია და ყველა ერთად გახდა სხვა პარტიის წევრი, ცესკოს 1 წევრის დანიშვნის უფლება ამ პარტიაზე გადადის“. სწორედ აღნიშნული წესიდან გამომდინარე, მოსარჩელე პოლიტიკურ გაერთიანებას არ მიეცა ცესკოში 1 წევრის დანიშვნის უფლება, რადგან მისი პარტიის სიით არჩეულმა პარლამენტის ყველა წევრმა, 2021 წლის 19 აპრილის მდგომარეობით, დატოვა პარტია და, ყველა ერთად, გახდა სხვა პოლიტიკური გაერთიანების წევრი.

19. როგორც ირკვევა, სადავო ნორმის არარსებობის პირობებში, მოსარჩელე მხარეს ექნებოდა უფლება, დაენიშნა ცესკოს 1 წევრი და, შესაბამისად, მოექცეოდა შესადარებელ პირთა იმ ჯგუფის თანაბარ მდგომარეობაში, რომელთაც საქართველოს პარლამენტის ბოლო არჩევნებში ამომრჩეველთა ნამდვილი ხმების 1 პროცენტზე მეტი მიიღეს. თუმცა საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის მე-4 პუნქტით განისაზღვრა საერთო დროებითი წესისგან იმგვარი გამონაკლისი, რომელმაც მოსარჩელის დასახელებული შესაძლებლობა გამორიცხა. ამასთან, რადგან გასაჩივრებული რეგულირება შეზღუდულია დროით, იგი ვრცელდება 2021 წლის 19 აპრილამდე არსებულ მდგომარეობაზე, რა პერიოდშიც მხოლოდ მოსარჩელე პოლიტიკური გაერთიანების სიით არჩეულმა პარლამენტის ყველა წევრმა დატოვა პარტია და გახდა ახალი პოლიტიკური გაერთიანების წევრი. იმის გათვალისწინებით, რომ გასაჩივრებული რეგულაცია მითითებას აკეთებს კონკრეტული დროის პერიოდზე და არ ვრცელდება მომავალში წარმოშობილ ანალოგიურ შემთხვევებზე, იგი მიმართულია პირთა წინასწარ იდენტიფიცირებადი წრისადმი, კერძოდ, სადავო ნორმას ნეგატიური ეფექტი ჰქონდა მხოლოდ მოსარჩელის უფლებრივ მდგომარეობაზე და, ამ მხრივ, რეგულირების სხვა ადრესატი არ არსებობს.

20. აღნიშნული დაადასტურეს მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებმაც, რომლებმაც საქმის განხილვის არსებით სხდომაზე, როგორც შესავალ, ისე დასკვნითი სიტყვების, აგრეთვე მოსამართლეთა დამაზუსტებელ კითხვებზე პასუხის დროს ერთმნიშვნელოვნად მიუთითეს, რომ რეგულაციის შემუშავების დროს, კანონმდებელი ფლობდა ფაქტობრივი გარემოებების შესახებ სრულ ინფორმაციას და წინასწარ იცოდა, თუ რომელ პოლიტიკურ პარტიაზე მოახდენდა იგი ნეგატიურ გავლენას. ამასთან, მოპასუხე მხარემ მიუთითა, რომ გასაჩივრებული რეგულირება არ არის მრავალჯერადი გამოყენებისთვის მიღებული საკანონმდებლო დებულება, რომლის ადრესატები პირთა განუსაზღვრელი წრე შეიძლება იყოს, არამედ მის მიზანს წარმოადგენდა, ერთჯერადად და კონკრეტულად გადაეწყვიტა, ვინ დანიშვნავდა ცესკოში 1 წევრს მოსარჩელე თუ „ევროპელი სოციალისტები“ (იხ., საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2021 წლის 2 სექტემბრის არსებითი სხდომის ოქმი, გვ. 25, 27, 40, 46, 50, 60, 86, 88).

21. საკანონმდებლო ნორმა პოლიტიკური კუთვნილების ნიშნით დიფერენცირების მდგენელად უნდა ჩაითვალოს, როდესაც მისი მიღების ან მოქმედების პერიოდში არსებობს კონკრეტულად იდენტიფიცირებადი პოლიტიკური ჯგუფი/სუბიექტი, ხოლო სადავო რეგულირებით მოაზრებული ნეგატიური სამართლებრივი ეფექტი - განსხვავებული მოპყრობა ვიწროდ მიმართულია სწორედ აღნიშნული სუბიექტის მიმართ, რათა იგი აღმოჩნდეს არათანასწორ მდგომარეობაში სხვა პოლიტიკურ ჯგუფებთან მიმართებით, ვერ ისარგებლოს ცალკეული უფლებით ან/და ბენეფიტით. სადავო ნორმით ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების ჩამორთმევის წინაპირობებად დასახელებულია იმგვარი ფაქტობრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის მიღებამდე, წარსულში განხორციელდა - კერძოდ, „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსი“ დატოვა მისი სიით არჩეულმა პარლამენტის ყველა წევრმა და მათ ერთობლივად შექმნეს ახალი პოლიტიკური პარტია. სადავო ნორმის ტექსტისა და შინაარსის ანალიზი მიუთითებს, რომ იგი წარმოადგენს წარსულში დამთავრებული ფაქტობრივი გარემოებების ერთგვარ კონსტატაციას, ასახულს სამართლებრივ შედეგში. საკანონმდებლო რეგულაციის ამგვარი წესით შექმნა, დიფერენცირების სამართლებრივი წინაპირობების ერთ კონკრეტულ პოლიტიკურ პარტიაზე მორგება და წარსულში მომხდარი ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე ნეგატიური სამართლებრივი შედეგის წარმოშობა, ბუნებრივად მიუთითებს პოლიტიკური ნიშნით დიფერენცირებაზე.

22. შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა, ცესკოს 1 წევრის დანიშვნის უფლების მოსაპოვებლად, მოსარჩელე პოლიტიკური გაერთიანების მიმართ არ განსაზღვრავს ნეიტრალურ კრიტერიუმს, არამედ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის წარმოშობა უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებულ კლასიკურ - პოლიტიკურ ნიშანს. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სახეზე იყო დიფერენცირების შესაფასებლად „მკაცრი ტესტის“ გამოყენების პირველი საფუძველი და, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შეეფასებინა თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებთან მიმართებით.

23. ამასთანავე, მიმაჩნია, რომ, განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ არაზუსტად შეაფასა „მკაცრი ტესტის“ გამოყენების მეორე საფუძველიც - დიფერენცირების ინტენსივობა. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-25). აღნიშნულის გათვალისწინებით, დიფერენცირების ინტენსივობის საკითხის შეფასების აუცილებელ კრიტერიუმს წარმოადგენს სადავო ნორმით გამოწვეული სხვაობა არსებითად თანასწორ პირთა უფლებრივ მდგომარეობას შორის.

24. განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების ჩამორთმევა ანუ დიფერენცირებული მოპყრობა, ხდება არა სახელმწიფოს ჩართულობით/მონაწილეობით, არამედ, საკუთრივ, მოსარჩელე პოლიტიკური პარტიისა და ამავე პარტიის სიით არჩეული დეპუტატების გადაწყვეტილების საფუძველზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დიფერენცირება არ მიიჩნია ინტენსიურად (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 24-ე პარაგრაფი). ამ მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლოს არ გაუთვალისწინებია, რომ სადავო ნორმამ სამართლებრივი შედეგები წარმოშვა არა მისი მიღების შემდგომ მომხდარი ფაქტორბივი გარემოებებიდან გამომდინარე, როდესაც ნორმის ადრესატებს ექნებოდათ შესაძლებლობა, გავლენა მოეხდინათ რეგულაციით მოწესრიგებულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე, არამედ იგი წარმოადგენდა წარსულში დამთავრებული ფაქტობრივი გარემოებების ერთგვარ სამართლებრივ შეჯამებას და გადაწყვეტას, რომელზეც მოსარჩელე რაიმე გავლენას ვერ მოახდენდა. შესაბამისად, ძირითად აზრში მითითებულ არგუმენტაციას ვერ გავიზიარებ. აღნიშნულის მიღმა, საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებაში ჩარევის ინტენსიურობის შეფასებისას, ყურადღება უნდა გაემახვილებინა, გასაჩივრებული რეგულირების საფუძველზე, არსებითად თანასწორი პირები, რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში ექცევიან. მიმაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენცირების ინტენსივობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ სათანადოდ არ გააანალიზა, მოსარჩელე პოლიტიკურ გაერთიანებასთან მიმართებით, შედეგობრივად, რამდენად განსხვავებულია ცესკოში 1 წევრის დანიშვნა ამგვარი შესაძლებლობის არარსებობისგან.

25. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციის უმაღლესი ორგანოა ცესკო, რომელიც თავისი უფლებამოსილების ფარგლებში ხელმძღვანელობს და აკონტროლებს ყველა დონის საარჩევნო კომისიებს და უზრუნველყოფს საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობის ერთგვაროვან გამოყენებას საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. შესაბამისად, საარჩევნო ადმინისტრაციის და, უპირველესად ცესკოს, როგორც დამოუკიდებელი, ეფექტიანი და სანდო ინსტიტუტის ჩამოყალიბებას, უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს ქვეყანაში დემოკრატიული არჩევნების ჩატარების პროცესში. ინტერესთა მრავალფეროვნების უზრუნველყოფის და მათ მიერ ერთმანეთის დაბალანსების მიზნით, საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ცესკო შედგება არა უმეტეს 17 წევრისგან, რომელთაგანაც არაუმეტეს 9 წევრს ნიშნავენ პარტიები. სწორედ აღნიშნული 9 წევრიდან 1 წევრის დანიშვნის უფლების შეზღუდვას ხდის სადავოდ მოსარჩელე მხარე.

26. ცესკოში, როგორც საარჩევნო ადმინისტრაციის უმაღლეს ორგანოში, 1 წარმომადგენლის ყოლა პოლიტიკური პარტიისთვის, თავისთავად, არის არა თვითმიზანი, არამედ საარჩევნო საკითხებთან დაკავშირებული მთელი რიგი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობის საშუალება. ცესკოს უფლებამოსილებებს ჩამოთვლის საქართველოს საარჩევნო კოდექსის მე-14 მუხლი. დასახელებული ნორმით გათვალისწინებული უფლებამოსილებები, მათ შორის, დაკავშირებულია საქართველოს პარლამენტის, მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს, მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ორგანოს - მერის არჩევნების, აგრეთვე რეფერენდუმის და პლებისციტის გამართვის ორგანიზებასთან, საქართველოს მოქალაქეთა საარჩევნო უფლების სრულ და განუხრელ განხორციელებასთან. თავის მხრივ, უფლებამოსილებას მიკუთვნებულ საკითხებზე ცესკო გადაწყვეტილებას იღებს კენჭისყრით, რომელშიც მონაწილეობენ ცესკოს, მათ შორის, პარტიების მიერ დანიშნული წევრები, რომელთა ხმა თანაბარმნიშვნელოვანია. შესაბამისად, პარტიისთვის ცესკოში წევრის დანიშვნის უფლება უზრუნველყოფს საარჩევნო პროცესების მართვისა და კონტროლის შესახებ მთელი რიგი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობის შესაძლებლობას, პარტიას უჩენს დაცულობის განცდას და ობიექტურ მოლოდინს, რომ ამომრჩევლის მხარდაჭერა რეალურად იქნება ასახული არჩევნების შედეგებში, რაც პოლიტიკური გაერთიანების საქმიანობის იმანენტური ელემენტია.

27. ამასთან, მნიშვნელოვანია, დიფერენცირების ინტენსივობის საკითხი არ გადაწყდეს იზოლირებულად, მხოლოდ სადავო ნორმის უშუალო შინაარსის ფარგლებში. განსხვავებული მოპყრობის მასშტაბის შეფასებისას გათვალისწინებული უნდა იქნეს ნორმატიული სივრცე, რომელშიც სადავო ნორმა არსებობს. საკითხის გადაწყვეტისას ყურადღება უნდა მიექცეს იმ ნორმებსაც, რომლებიც არეგულირებს იმავე სამართლებრივ ურთიერთობას და გავლენას ახდენს (ზრდის/ამცირებს) სადავო ნორმით გათვალისწინებული დიფერენცირების ინტენსივობაზე.

28. ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია, რომ საარჩევნო კოდექსის 196¹ მუხლის მე-14 პუნქტის თანახმად, საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიების წევრებს, ამ კანონით დადგენილ ვადებში და დადგენილი წესით, ნიშნავენ ამ მუხლით გათვალისწინებული ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების მქონე პარტიები. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსისთვის“ ცესკოში 1 წევრის დანიშვნის უფლების შეზღუდვით, იმავდროულად, შეიზღუდა საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიების წევრების დანიშვნის შესაძლებლობა. აღნიშნული საკითხის მიმართ განსაკუთრებულ ინტერესსა და შეზღუდვის ინტენსივობაზე მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელმა საქმის განხილვის არსებით სხდომაზე არაერთხელ მიუთითა. კერძოდ, მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიებში იმ პარტიას, რომელსაც ჰყავს წევრი ცესკოში, შეუძლია, დანიშნოს, დაახლოებით, 3700 ადამიანი, რომელთა შრომაც ანაზღაურდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. აღნიშნული ინფორმაციის მართებულობა ასევე დაადასტურა მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა (იხ., საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2021 წლის 2 სექტემბრის არსებითი სხდომის ოქმი, გვ. 74).

29. საოლქო და საუბნო საარჩევნო კომისიების უფლებამოსილებებს, შესაბამისად, განსაზღვრავს საქართველოს საარჩევნო კოდექსის 21-ე და 26-ე მუხლები. აღნიშნული საკანონმდებლო დებულებების ანალიზის თანახმად, საოლქო საარჩევნო კომისია უზრუნველყოფს არჩევნების, რეფერენდუმისა და პლებისციტის გამართვას, აკონტროლებს საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობის შესრულებას და უზრუნველყოფს მის ერთგვაროვნად გამოყენებას, ხოლო საუბნო საარჩევნო კომისია საარჩევნო უბნის ტერიტორიაზე უზრუნველყოფს არჩევნების, რეფერენდუმისა და პლებისციტის გამართვას, საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობის შესრულებას, კენჭისყრის დროს საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურის დაცვას, ამომრჩეველთა, წარმომადგენელთა და დამკვირვებელთა საქართველოს კონსტიტუციითა და საქართველოს ორგანული კანონით „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ გარანტირებული უფლებების გამოყენებასა და დაცვას. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, მოსარჩელისთვის ცესკოში 1 წევრის დანიშვნის უფლების არქონა, იმთავითვე, გულისხმობს საქართველოს საარჩევნო ადმინისტრაციაში პოლიტიკური გაერთიანების წარმომადგენლობის შეზღუდვას და, შედეგად, მთელ რიგ საკითხებზე გადაწყვეტილებების მიღების პროცესიდან ჩამოცილებას. შესაბამისად, განსხვავებული მოპყრობის მასშტაბი კიდევ უფრო ინტენსიურია, ვიდრე ეს უშუალოდ გასაჩივრებული რეგულირების სიტყვასიტყვითი განმარტებიდან ჩანს. მიუხედავად ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, დიფერენცირების ინტენსივობაზე მსჯელობისას, მითითებულ გარემოებაზე ყურადღება საერთოდ არ გაამახვილა.

30. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევ, რომ სადავო ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს მნიშვნელოვნად აცილებს ერთმანეთისგან და ინტენსივობა აღწევს იმ ხარისხს, რომ უთანასწორობა უნდა შეფასებულიყო „მკაცრი ტესტის“ გამოყენებით. ამდენად, განსახილველ შემთხვევაში, სახეზე იყო როგორც დიფერენცირების კლასიკური ნიშანი, ისე განსხვავებული მოპყრობის ინტენსიურობა, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გასაჩივრებული ნორმა უნდა შეეფასებინა თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნა კი არის, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

31. ამავდროულად, მიმაჩნია, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენცირების შედარებით ნაკლებად მკაცრ მოთხოვნებსაც კი და, შესაბამისად, გასაჩივრებული რეგულაცია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო რაციონალური დიფერენცირების ტესტით შეფასების შემთხვევაშიც.

4.1. ლეგიტიმური მიზანი და რაციონალური კავშირი

32. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „დიფერენცირებული მოპყრობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლებისათვის საჭიროა, სადავო ნორმამ დააკმაყოფილოს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის მოთხოვნები, რომლის მიხედვითაც ა) საკმარისია დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობის დასაბუთება, მათ შორის, როდესაც აშკარაა დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა, გარდუვალობა ან საჭიროება; ბ) რეალური და რაციონალური კავშირის არსებობა დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

33. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ სადავო ნორმით, ცესკოში წევრის დანიშვნაზე უფლებამოსილი პარტიების გამოსავლენად, კანონმდებელმა არჩევანი შეაჩერა ისეთ კრიტერიუმებზე, როგორებიცაა – საპარლამენტო მანდატის მოპოვება და საპარლამენტო საქმიანობის განხორციელება. სწორედ პარტიების მიერ მანდატების მოპოვება, მათი ათვისება და, შედეგად, საპარლამენტო საქმიანობის განხორციელებაა ის ფაქტორები, რომლებიც წინამდებარე საქმეში იდენტიფიცირებული, შესადარებელი სუბიექტების მიმართ დიფერენცირებულ მოპყრობას განაპირობებს. ამგვარ ნეიტრალურ კრიტერიუმზე დაყრდნობით დიფერენცირება კი, წარმოადგენს შეზღუდული რესურსის - ცესკოს წევრების დანიშვნის უფლების - განაწილების რაციონალურ გზას. შესაბამისად, სადავო ნორმა არ ეწინააღმდეგება თანასწორობის მოთხოვნებს (იხ., გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 26-ე-41-ე პარაგრაფები).

34. ამ მხრივ, ვერ გავიზიარებ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის პოზიციას, რომ შესადარებელ პირთა დიფერენცირება რაციონალურია (იმისდა მიუხედავად, შესადარებელ ჯფუფად განვიხილავთ სხვა, ბარიერგადალახულ პარტიებს, რომელთა ყველა მანდატმოპოვებულ წევრსაც არ დაუტოვებია პარტია თუ „ევროპელ სოციალისტებს“). საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, განსხვავებული მოპყრობის განსაზღვრის დროს, რაციონალური დიფერენცირების ტესტის ფარგლებში, სახელმწიფოს არ მოეთხოვება, დაასაბუთოს, რომ პირთა წრის დიფერენცირების საუკეთესო მოდელი შეარჩია, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლო, ხსენებული ტესტის ფარგლებში, არ აფასებს, რამდენად არსებობს, სხვა, უფრო რაციონალური ან/და ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიების გამოყენებით, იგივე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა, არამედ აანალიზებს პირთა წრის გამოყოფა ეფუძნება თუ არა რაციონალურ კრიტერიუმებს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/9/810,927 გადაწყვეტილება საქმეზე „სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეები - გარნიკ ვარდერესიანი, არტავაზდ ხაჩატრიანი და ანი მინასიანი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-37).

35. ზოგადად, პოლიტიკურ პროცესებში, განსაკუთრებით კი მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, ბუნებრივია, რომ პოლიტიკურ პარტიებს, მათი ლეგიტიმაციის ხარისხისა და ამომრჩევლის მიერ გამოცხადებული მხარდაჭერის გათვალისწინებით, შეიძლება განსხვავებული უფლებები და შესაძლებლობები ჰქონდეთ. სწორედ არჩევნების შედეგების გათვალისწინებით ხდება მმართველი პოლიტიკური პარტიის გამოვლენა, დაფინანსებისა და სხვადასხვა რესურსის განაწილება, ისევე, როგორც რიგი ბენეფიტების პარტიისთვის მინიჭება. ამიტომაც პოლიტიკურ პარტიათა დიფერენცირება ბუნებრივი მოვლენაა და, რიგ შემთხვევებში, თავად სამართლიანობის მოთხოვნას წარმოადგენს პარტიათა მიმართ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის დადგენა. თუმცა ამ პროცესში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწორი ბალანსის დაცვა და დიფერენცირების დადგენა ნეიტრალურ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით, იმგვარად, რომ არ მოხდეს არჩევნების შედეგების ნიველირება და საფრთხე არ შეექმნას დემოკრატიულ მმართველობას. თუკი არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია, ამ პროცესის ლოგიკური გაგრძელება უნდა იყოს არჩევნებზე გამოხატული ნების, ამომრჩევლის გადაწყვეტილების დაცვა და აღსრულება (იხ., „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). როდესაც კანონმდებლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, გარკვეულწილად, ნიველირებას უკეთებს არჩევნებზე პოლიტიკური პარტიის მიმართ გამოხატულ მხარდაჭერას და მისთვის მისაკუთვნებელ უფლებრივ ბენეფიტს/სარგებელს გადასცემს სხვა პარტიას ან, უბრალოდ, აუქმებს მას, აუცილებელია, არსებობდეს ამგვარი რეგულირების მიღების მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესი.

36. გასათვალისწინებელია ის ფაქტორიც, რომ დემოკრატიული მმართველობის სრულყოფილად ჩამოყალიბების პროცესში, მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ პოლიტიკური პარტიები. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი ხაზს უსვამს პოლიტიკური პარტიების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას დემოკრატიისათვის. ისინი „მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი მიუთითებს პარტიების მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ დანიშნულებაზე, რაც გამოიხატება ხალხის პოლიტიკური ნების ფორმირებასა და რეალიზაციაში მონაწილეობით. ამავე დროს, ზემოხსენებული კონსტიტუციური დანაწესი განამტკიცებს პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭვირვალობისა და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს. აღნიშნული მიუთითებს პოლიტიკურ გაერთიანებათა განსაკუთრებულ სოციალურ ფუნქციაზე, რომლის სიმტკიცე გარანტირებულია კონსტიტუციით, რაც, თავის მხრივ, მეტყველებს მათი შექმნისა და საქმიანობის თავისუფლების განსაკუთრებულ გარანტიებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 სექტემბრის №3/3/1526 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „ახალი პოლიტიკური ცენტრი“, ჰერმან საბო, ზურაბ გირჩი ჯაფარიძე და ანა ჩიქოვანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4). ამდენად, საკითხის მიმართ განსაკუთრებული სენსიტიურობითა და სიფრთხილით მიდგომის აუცილებლობაზე მიუთითებდა თავად დიფერენცირების სუბიექტიც - პოლიტიკური პარტია, რადგანაც პოლიტიკურ გაერთიანებებს შორის თანასწორობის დარღვევას მნიშვნელოვანი ნეგატიური გავლენა შეიძლება ჰქონდეს ჩატარებული თუ ჩასატარებელი არჩევნების სამართლიანობასა და, ზოგადად, დემოკრატიის, როგორც ღირებულების დაცვის საკითხზე.

37. ამდენად, განსახილველ შემთხვევაში, უპირველესად, უნდა დადგინდეს, თუ რა მიზანს ემსახურება შესადარებელ პირთა დიფერენცირება და რამდენად რაციონალურია იგი. მოპასუხე მხარემ მიუთითა, რომ დროებითი წესისგან სადავოდ გამხდარი გამონაკლისის მიზანი იყო, რომ ცესკოში წევრი დაენიშნა ისეთ პოლიტიკურ გაერთიანებას, რომელმაც არა მხოლოდ მოიპოვა მანდატები, არამედ ახორციელებს საპარლამენტო საქმიანობას. სწორედ ამაზე მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომაც და რაციონალურად მიიჩნია ცესკოს წევრის დანიშვნის უფლების მინიჭება იმ პარტიისათვის, რომლის წევრებიც ახორციელებენ საპარლამენტო საქმიანობას.

38. ზოგადად, კონსტიტუციური კანონმდებელი ადგენს იმგვარ წესრიგს, რომლის ფარგლებშიც არსებობს სავსებით ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ პარლამენტის წევრი ხალხის მიერ მინიჭებულ მანდატს ფაქტობრივად განახორციელებს და მონაწილეობას მიიღებს საპარლამენტო ცხოვრებაში. საპარლამენტო საქმიანობაში პარლამენტის წევრთა სათანადო თანამონაწილეობის გარეშე, იმთავითვე, სერიოზული საფრთხე ექმნება პარლამენტის, როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური ორგანოს ფუნქციაუნარიან, გამართულ საქმიანობას. ასეთ დროს მნიშვნელოვანი რისკების ქვეშ დგება პარლამენტის მიერ მისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილების შესაბამისი პასუხისმგებლობით განხორციელება, რაც ბუნებრივია, ნეგატიურად აისახება წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ფუნქციონირებაზე და, მასთან ერთად, საზოგადოებრივი ურთიერთობის ფართო სპექტრზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 4 ნოემბრის №1/7/1688 გადაწყვეტილება საქმეზე „შალვა ნათელაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

39. ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, შესაძლოა, კონსტიტუციური წესრიგის ფარგლებში, რაციონალურად ჩაითვალოს კანონმდებლის გადაწყვეტილება კონკრეტული უფლებრივი ბენეფიტის იმ პარტიისათვის მინიჭების თაობაზე, რომელიც ჩართულია პარლამენტის საქმიანობაში და, შესაბამისად, ამგვარი რეგულაციით საპარლამენტო პროცესში აქტორთა მაქსიმალური მონაწილეობის უზრუნველყოფა. თუმცა საკანონმდებლო ორგანოს ამგვარ ინტერესზე არ მიუთითებს სადავო ნორმის არც ტექსტუალური და არც შინაარსობრივი ანალიზი. კანონის/კანონმდებლის ნება მკაფიოდ იკითხება სადავო ნორმაში მითითებულ თარიღში, რომლითაც, ერთი მხრივ, სადავო რეგულაციის გავრცელება მოხდა წარსულში განხორციელებულ და დასრულებულ ფაქტობრივ გარემოებებზე, ხოლო, მეორე მხრივ, მომავალშიც, თუკი ანალოგიური შემთხვევა დადგება და რომელიმე პარტიას დატოვებს მისი ყველა წევრი, სადავო ნორმა მათზე არ გავრცელდება და, შესაბამისად, მას მიენიჭა ერთჯერადი მოქმედების ეფექტი. ამდენად, სადავო ნორმა მიმართულია არა კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევისაკენ და მიზნად ისახავს შეზღუდული რესურსის სამართლიან განაწილებას, არამედ, კონკრეტულად, შეიქმნა მოსარჩელის მიერ მოპოვებული უფლებრივი სარგებლის ჩამორთმევისთვის და სხვა პარტიისათვის გადასაცემად. სხვა შემთხვევაში, გაუგებარია, თუ რატომ შეზღუდა კანონმდებელმა ნორმის მოქმედება კონკრეტული თარიღით და სამომავლოდ, რატომ არ არსებობს იმის ინტერესი, რომ ცესკოში წევრი ჰყავდეს მხოლოდ იმ პარტიას, რომლის წევრებიც ჩართული არიან საპარლამენტო საქმიანობაში.

40. რომ შევაჯამოთ, გასაჩივრებული რეგულაცია შეზღუდულია კონკრეტული პერიოდით და არ ვრცელდება მომავალში დამდგარ ანალოგიურ შემთხვევებზე. გარდა ამისა, სადავო ნორმას ნეგატიური ეფექტი ჰქონდა მხოლოდ მოსარჩელის უფლებრივ მდგომარეობაზე და, ამ მხრივ, რეგულირების სხვა ადრესატი, პრაქტიკულად, არ არსებობს. თავის მხრივ, გასაჩივრებული ნორმის მიღების დროს, მისგან მომდინარე ნეგატიური ეფექტის თავიდან აცილება დამოკიდებული არ ყოფილა მოსარჩელის გაცნობიერებულ, თავისუფალ არჩევანზე, არამედ წარმოადგენდა წარსულში დამთავრებული ფაქტობრივი გარემოებების ex post facto სამართლებრივ შეფასებასა და გადაწყვეტას. გასაჩივრებული მოწესრიგების განხილულ ფარგლებსა და ვიწროდ ორიენტირებულ მიზანს ადასტურებს მოპასუხე მხარეც. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ ზოგადად, საპარლამენტო საქმიანობის განმახორციელებელი პარტიებისთვის ცესკოში წევრის დანიშვნის უფლების მიცემა შესაძლოა, იყოს დაცვის ღირსი საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, გასაჩივრებული რეგულირება ამგვარი მიზნით, ობიექტურად, არ ყოფილა განპირობებული.

41. დამატებით, ლეგიტიმური მიზნების არარსებობის ფაქტი კიდევ უფრო მკაფიოდ ჩანს მეორე შესადარებელ ჯგუფთან მიმართებით. სადავო რეგულაციით, მოსარჩელის მიერ მოპოვებული უფლება ცესკოს წევრის დანიშვნაზე გადაეცა „ევროპელ სოციალისტებს“ - პოლიტიკურ გაერთიანებას, რომელსაც საერთოდ არ მიუღია მონაწილეობა საქართველოს პარლამენტის ბოლო არჩევნებში და რომელიც შექმნეს „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსის“ პარტიული სიით არჩეულმა პარლამენტის წევრებმა. ამ მხრივ, გაუგებარია, თუ რა რაციონალური ახსნა აქვს უპირატესობის და უფლებრივი სარგებლის მინიჭებას იმ პარტიისათვის, რომელიც არ ყოფილა საარჩევნო სუბიექტი და არჩევნების შედეგად არ მიუღია, დამოუკიდებელი, პარტიული ლეგიტიმაცია.

42. პოლიტიკური პარტიის ინტერესების დაცვა მჭიდროდაა დაკავშირებული მისი ამომრჩევლის უფლებებთან და მათ მიერ გამოხატული ნების აღსრულებასთან. სწორედ სახალხო მხარდაჭერა ანიჭებს პარტიას იმის ლეგიტიმაციას, რომ მონაწილეობა მიიღოს მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში, წარმოადგენდეს სერიოზულ და ანგარიშგასაწევ გაერთიანებას და, მათ შორის, ჰქონდეს წვდომა სხვადასხვა რესურსებსა და უფლებრივ ბენეფიტებზე. ამომრჩევლის მხარდაჭერის ყველაზე ნათელი გამოვლინება კი სწორედ არჩევნებზე დაფიქსირებული შედეგებია. ამ კუთხით, მოსარჩელესთან მიმართებით, ერთნიშვნელოვნად არსებობდა ამომრჩევლის მიერ გამოვლენილი ნება და მხარდაჭერა, ხოლო, იმ პარტიას, რომელსაც „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსის“ ნაცვლად მიენიჭა ცესკოში წევრის დანიშვნის უფლება, მონაწილეობაც კი არ ჰქონდა მიღებული არჩევნებში. შესაბამისად, გაუგებარია, თუ რა საჯარო ინტერესებს ემსახურება, მოსარჩელესთან მიმართებით, არჩევნების შედეგების ნიველირება, ამომრჩევლის მიერ გამოხატული ნების უგულებელყოფა და უფლებრივი სარგებლის „ევროპელი სოციალისტებისთვის“ გადაცემა.

43. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ გასაჩივრებული რეგულირებით დადგენილი დიფერენცირება გაუმართლებელია და იგი, მათ შორის, ვერ აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენციაციის ტესტის მოთხოვნებს. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1636 კონსტიტუციური სარჩელი („მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს პატრიოტთა ალიანსი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) უნდა დაეკმაყოფილებინა და არაკონსტიტუციურად ეცნო საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 196¹ მუხლის მე-4 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

თეიმურაზ ტუღუში