თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ზოგადი მიმოხილვა

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტს, რომლის თანახმად, „არავინ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრე განისაზღვრება კანონით.“

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლი განსაზღვრავს, ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობას. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, „თუ ბრალდებული წინააღმდეგია, სასამართლოში საქმის არსებით განხილვამდე მის მიერ გამოკითხვის დროს მიწოდებული ინფორმაციის სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვა, აგრეთვე ამ ინფორმაციის აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენა (დემონსტრირება) და ზემოაღნიშნული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენება დაუშვებელია.“.

კოდექსის იგივე ნორმით განსაზღვრულია, რომ „მიწოდებული ინფორმაციის სასამართლო სხდომაზე საჯაროდ წაკითხვაზე ან ამ ინფორმაციის აუდიო- ან ვიდეოჩანაწერის მოსმენაზე (დემონსტრირებაზე) ბრალდებულის უარი არ შეიძლება შეფასდეს მისი ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად.“ აღნიშნული საკანონმდებლო დებულებით უზრუნველყოფილი და განმტკიცებულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულისთვის მინიჭებული უფლება, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, მტკიცებულებად არ იქნეს გამოყენებული ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემული ინფორმაცია.^[1]

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად კი, „ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე.“. მაშასადამე, ამ უკანასკნელი ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ თუ ინფორმაცია ბრალდებულისგან მიღებულია ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად, ამგვარი ინფორმაციის გამოყენება საქმის არსებითი განხილვის დროს, არ ექვემდებარება 247-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ შეზღუდვას და ბრალდებულის ნების მიუხედავად, იგი შესაძლებელია საქმის განხილვის დროს გამოყენებულ იქნეს ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებად.

სადავო ნორმის შინაარსი

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა მოხდეს მისი შინაარსის სწორად განსაზღვრა, რისთვისაც მნიშვნელოვანია სადავო ნორმის განმარტება სისტემურად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა შესაბამისი ნორმების კონტექსტში. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ანალიზი მოხდეს მისი პრაქტიკაში გამოყენების კუთხითაც.

როგორც უკვე აღინიშნა, 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი უზრუნველყოფს ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემული ინფორმაციის, მისივე ნების საწინააღმდეგოდ, სასამართლოში მტკიცებულებად გამოყენების შეზღუდვას. 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი კი განსაზღვრავს, რომ „ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე.“.

სსსკ-ის 247-ე მუხლის სათაურს წარმოადგენს, „ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობა,“ რაც, თავის მხრივ, ამავე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, გულისხმობს ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე, მისი გამოკითხვის დროს, ნებაყოფლობით მიცემულ ინფორმაციას. ნიშანდობლივია, რომ სსსკ-ის 113-ე მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს ე.წ. გამოკითხვის წესს, კერძოდ კი, მისი პირველი ნაწილი უშვებს, შესაბამისი პირის, მხოლოდ ნებაყოფლობით გამოკითხვის შესაძლებლობას, რის თაობაზეც, ამავე მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, აუცილებლად უნდა ეცნობოს გამოსაკითხ პირს. ამასთან, სსსკ-ის 113-ე მუხლის მე-10 ნაწილი, ასევე ითვალისწინებს ბრალდებულის ნებაყოფლობით გამოკითხვასაც.

მაშასადამე, სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი უნდა გულისხმობდეს ისეთ შემთხვევას, როდესაც შესაბამისი პირი - აცნობიერებს რა, რომ მონაწილეობს სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის საპროცესო მოქმედებაში - იღებს გათვითცნობიერებულ გადაწყვეტილებას, გამოკითხვის ჩამტარებელ მხარეს ნებაყოფლობით მიაწოდოს საქმისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაცია. სწორედ ასეთი ფორმით მიღებული ინფორმაციის, რომელიც, თავის მხრივ, გამოკითხვის დროს ბრალდებულის მიერ იქნა მიწოდებული, მისივე ნების საწინააღმდეგოდ მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობას უზრუნველყოფს სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი.

ის, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველ ნაწილში იგულისხმება, სწორედ ამავე კოდექსის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის საპროცესო მოქმედება, ამაზე მეტყველებს ის გარემოებაც, რომ ზემოაღნიშნული ორივე მუხლის მოქმედი რედაქცია ჩამოყალიბდა ერთი და იგივე საკანონმდებლო ცვლილებით, რომლებიც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში 2015 წლის 18 დეკემბერს განხორციელდა. უნდა ითქვას, რომ ზუსტად ამ ცვლილებების საფუძველზე, ერთი მხრივ, მოხდა 113-ე მუხლით გათვალისწინებული ე.წ. გამოკითხვის მექანიზმის საპროცესო დანიშნულების მნიშვნელოვანი გაზრდა იმ თვალსაზრისით, რომ მის საფუძველზე მოპოვებულ ინფორმაციას მტკიცებულებითი მნიშვნელობა მიენიჭა, ხოლო, მეორე მხრივ კი, ახლებურად ჩამოყალიბდა სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომელის თავდაპირველი რედაქციაც, ითვალისწინებდა ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე, არა გამოკითხვის დროს მიწოდებული ინფორმაციის, არამედ, მოწმის სტატუსით მიცემული ჩვენების მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობას. 2015 წლის 18 დეკემბრის ცვლილებით კი, 247-ე მუხლის პირველ ნაწილში „მოწმის სტატუსით მიცემული ჩვენება“ ჩანაცვლდა „გამოკითხვის დროს მიწოდებული ინფორმაციით“.

მაშასადამე, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველ ნაწილში იგულისხმება, სწორედ ამავე კოდექსის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის საპროცესო მოქმედების ფარგლებში, ბრალდებულის მიერ, ნებაყოფლობით მიწოდებული ინფორმაციის სასამართლო განხილვის დროს, მისივე ნების საწინააღმდეგოდ გამოყენების დაუშვებლობა.

რაც შეეხება, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილს, მისი შინაარსიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ იგი ადგენს ისეთ შემთხვევას, როდესაც ბრალდებულის ნების გაუთვალისწინებლად, შესაძლებელია ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებული ინფორმაციის სასამართლო განხილვის დროს გამოქვეყნება და მტკიცებულებად გამოყენება. აღნიშნული განპირობებულია იმით, რომ ზოგადად ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედებების შედეგად, ინფორმაციის მოპოვება თავიდანვე ბრალდებულის ნების გაუთვალისწინებლად ხორციელდება (იგივე გამოკითხვის საპროცესო მოქმედებისგან განსხვავებით) და იგი იმ მიზანს ემსახურება, რომ სწორედ ფარულად იქნეს მოპოვებული გარკვეული სახის ინფორმაცია, რომელიც პირს დანაშაულის ჩადენაში ამხელს. შესაბამისად, ამ გზით მიღებული ინფორმაციის გამოქვეყნება, კანონმდებლის აზრით, არც მომავალში საჭიროებს ბრალდებულის ნებართვას, განსხვავებით იმ შემთხვევისგან, როდესაც ინფორმაცია საქმის არსებითად განხილვამდე მოპოვებულია ბრალდებულის ინფორმირებული თანხმობით და შემდგომში იგი მისი გამოქვეყნების წინააღმდეგია.^[2]

კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის, საჭიროდ მიგვაჩნია, უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიზანი. კერძოდ კი ის, თუ რატომ მიიჩნია კანონმდებელმა საჭიროდ, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის, როგორც გამონაკლისის, აუცილებელი მითითება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმაში, რომელიც ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე, გამოკითხვის საპროცესო მოქმედების განხორციელების დროს, ნებაყოფლობით მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობას ეხება. ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ თავისი სამართლებრივი ბუნებით, გამოკითხვის საპროცესო მოქმედება შეუძლებელია იყოს ფარული საგამოძიებო მოქმედების ან ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების სამიზნე.

ასევე გასათვალისწინებელია, თვითონ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებათა შინაარსიც, კერძოდ, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა, ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია, გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრა, საფოსტო-სატელეგრაფო გზავნილის კონტროლი, ფარული ვიდეოჩაწერა ან/და აუდიოჩაწერა, ფოტოგადაღება, ელექტრონული თვალყურის დევნება ტექნიკური საშუალებებით. ზემოაღნიშნული საგამოძიებო მოქმედებების მიზანს, ბრალდებულისგან ინფორმაციის სწორედ ფარულად და, შესაბამისად, მისი ნების გაუთვალისწინებლად მოპოვება წარმოადგენს. ამიტომ, არც ამ მეთოდით მოპოვებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენება შეიძლება იყოს მხოლოდ ბრალდებულის ნებასურვილზე დამოკიდებული.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, ამავე მუხლის მიზნებისათვის, იმდენად განსხვავებულ და საფუძველშივე ურთიერთგამომრიცხავ საპროცესო მოქმედებებს გულისხმობენ, რომ, წესით, შეუძლებელი უნდა იყოს მათ შორის რაიმენაირი წინააღმდეგობის წარმოშობა. მიუხედავად ამისა, ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე ნებაყოფლობით მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობის პირობის უზრუნველყოფისას, კანონმდებელმა მაინც საჭიროდ მიიჩნია, დამატებით აღენიშნა, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული „შეზღუდვა“ არ უნდა გავრცელდეს ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე. კანონმდებლის ამგვარი ლოგიკა კი გვაფიქრებინებს, სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული დათქმა, რომელიც იგივე მუხლი პირველი ნაწილით დადგენილ „შეზღუდვას“ მიემართება, ხომ არ ტოვებს, ან ხომ არ ქმნის გარკვეულ სივრცეს იმისთვის, რომ ფარული საგამოძიებო მოქმედების ან ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში, ბრალდების მხარის მიერ სსსკ-ის 113-ე მუხლით ნაგულისხმევი ნებაყოფლობითი გამოკითხვის მსგავსი მოქმედების იმიტაციით ან მისი სხვაგვარი გამოყენებით, უშუალოდ ბრალდებულის ან პოტენციური ბრალდებულისგან მოხდეს შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვება.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, თვითონ სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შინაარსი, „ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე.“. მაშასადამე, გამონაკლისს წარმოადგენს არა მხოლოდ ფარული საგამოძიებო მოქმედების, არამედ, ასევე, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების შედეგად მიღებული ინფორმაციაც.

„ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ერთ-ერთ ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებად გათვალისწინებულია ე.წ. „პირის გამოკითხვა“. ამავე კანონის მე-2 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი კი, „პირის გამოკითხვის“ ღონისძიებას განმარტავს, როგორც „...ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის პირად გასაუბრებას ფიზიკურ პირთან, რომელმაც რაიმე იცის გამოსაკვლევი შემთხვევის ან მასთან დაკავშირებულ პირთა შესახებ (გამოკითხვა ნებაყოფლობითია და გამოსაკითხ პირს არ აფრთხილებენ ცრუ ჩვენების მიცემისათვის ან ჩვენების მიცემაზე უარის თქმისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. ოპერატიული მუშაკი ან გამომძიებელი გამოკითხვის შესახებ დადგენილი წესით ადგენს პატაკს, რომელიც გასაცნობად არ წარედგინება გამოკითხულ პირს)“.

ნიშანდობლივია, რომ 2009 წლის 9 ოქტომბერს, როდესაც მიღებულ იქნა დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მისი თავდაპირველი რედაქციის 333-ე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებული იყო „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის ძალადაკარგულად ცნობის თაობაზე კანონის პროექტის მომზადება, რაც უნდა განხორციელებულიყო 2011 წლის პირველ იანვრამდე. ხოლო, რაც შეეხება „პირის გამოკითხვის“ ღონისძიებას, მან თავისებური ასახვა ახლად მიღებული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113-ე მუხლში ჰპოვა. თუმცა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113-ე მუხლით უფრო მეტად იქნა უზრუნველყოფილი, გამოსაკითხი პირის საპროცესო გარანტიები. კერძოდ, 113-ე მუხლის პირველი ნაწილით განისაზღვრა, რომ ნებისმიერი პირი, რომელიც შესაძლებელია ფლობდეს საქმისთვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას, შეიძლება ნებაყოფლობით გამოიკითხოს მხარეთა მიერ. ამასთან, დაუშვებელია გამოსაკითხი პირის იძულება წარმოადგინოს მტკიცებულება ან გასცეს ინფორმაცია. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილმა კი გაითვალისწინა გამოსაკითხი პირის უფლება, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, საკუთარი თავის წინააღმდეგ არ გასცეს ინფორმაცია და აღნიშნული უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე მიიღოს, რაც, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით, „პირის გამოკითხვის“ ღონისძიების დროს არ არის გათვალისწინებული.^[3]

ამდენად, ისევე, როგორც „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული პირის გამოკითხვის შემთხვევაში, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113-ე მუხლის თავდაპირველი რედაქციის შესაბამისად, გამოკითხული პირი არ იძენდა მოწმის სტატუსს, რადგან არ ხდებოდა მისი გაფრთხილება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ, ხოლო, გამოკითხვის ოქმი კი, წარმოადგენდა იმის საფუძველს, რომ გამოკითხული პირი დაკითხულიყო უკვე მოწმის სტატუსით. ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია სსსკ-ის 135-ე მუხლის პირველი ნაწილიც, რომელიც გამოკითხვის ღონისძიების ამსახველი ოქმის შედგენის თავისებურებებს განსაზღვრავს. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, გამოკითხვის ოქმში, მათ შორის, უნდა აისახოს გამოკითხული პირის დამოკიდებულება სასამართლოში გამოცხადებისა და ჩვენების მიცემისადმი. როგორც აღინიშნა, არც სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილის თავდაპირველი რედაქცია გულისხმობდა მოწმის სტატუსით მიცემული ჩვენების საქმის არსებით სხდომაზე მტკიცებულებად გამოყენების დასაშვებობას, რაც იმას ნიშნავს, რომ გამოკითხვის საგამოძიებო მოქმედებას, თავდაპირველად, არ ჰქონდა მტკიცებულებითი დანიშნულება.

როგორც უკვე აღინიშნა, 2015 წლის 18 დეკემბრის ცვლილებით განხორციელდა სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის ღონისძიების საპროცესო დანიშნულების გაზრდა იმ თვალსაზრისით, რომ მის საფუძველზე მიღებულ ინფორმაციას უკვე მტკიცებულების მნიშვნელობა მიენიჭა. იმავე ცვლილებით, 113-ე მუხლს დაემატა მე-6 და მე-7 ნაწილები, რომლებითაც მოხდა, ერთი მხრივ, გამოსაკითხი პირის დავალდებულება, გამოკითხვაზე თანხმობის შემთხვევაში, შესაბამის მხარეს, საქმესთან დაკავშრებით მისთვის ცნობილი გარემოებების შესახებ მიაწოდოს სწორი ინფორმაცია, ხოლო, მეორე მხრივ, დადგინდა არასწორი ინფორმაციის მიწოდებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა^[4] და ამის შესახებ პირის წერილობითი გაფრთხილების ვალდებულება. ამავე ცვლილებების შედეგად დამატებული მე-8 ნაწილით კი განისაზღვრა, რომ თუ გამოკითხვას ბრალდების მხარე ატარებს, გამოსაკითხი პირის მიერ გამოკითხვაზე უარის თქმის შემთხვევაში, ბრალდების მხარე უფლებამოსილია განუმარტოს გამოსაკითხ პირს, რომ ის შეიძლება დაბარებულ იქნეს მაგისტრატ მოსამართლესთან ჩვენების მისაცემად და, რომ ჩვენების მიცემა სავალდებულოა და ამ ვალდებულების შეუსრულებლობა გამოიწვევს გამოსაკითხი პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობა. აქვე უნდა ითქვას, რომ სწორედ სსსკ-ით გათვალისწინებული გამოკითხვის ღონისძიების საპროცესო მნიშვნელობის გაზრდამ განაპირობა სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილის ცვლილება და მისი დღეს არსებული რედაქციით ჩამოყალიბება, რომლის მიხედვით, დაუშვებელია ბრალდებულის ნების საწინააღმდეგოდ, მის მიერ გამოკითხვის დროს მიცემული ინფორმაციის სასამართლოზე მტკიცებულებად გამოყენება.

2015 წლის 18 დეკემბრის საკანონმდებლო ცვლილებების საფუძველზე განხორციელდა, სსსკ-ის 114-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ახალი რედაქციით განსაზღვრაც და შესაბამისად, გამოძიების სტადიაზე ბრალდების მხარის შუამდგომლობით, მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე მოწმის დაკითხვის არსებულ პირობებს დაემატა ახალი პირობა, რომლის თანახმად, „ბრალდების მხარის შუამდგომლობით გამოძიების ადგილის ან მოწმის ადგილსამყოფლის მიხედვით მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე მოწმედ შეიძლება ასევე დაიკითხოს გამოსაკითხი პირი, თუ არსებობს ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო ინფორმაციის შესაძლო ფლობის ფაქტი, და ეს პირი გამოკითხვაზე უარს ამბობს.“.

ნიშანდობლივია, რომ ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილებები, მათი მიღების დროის მიხედვით, ემთხვევა მოწმის დაკითხვის ახალი წესის ამოქმედებას და ისინი, გარკვეულწილად, მოწმის დაკითხვის ძველი წესის კომპენსირების მიზნით არიან განხორციელებული. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ისიც, რომ არ გაუქმდა და კვლავ ძალაშია „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის“ შესახებ კანონი და ამ კანონით გათვალისწინებული პირის გამოკითხვის ღონისძიებაც.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ბრალდების მხარის განკარგულებაშია, ერთი მხრივ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის საგამოძიებო მოქმედება, რომელიც ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილებების საფუძველზე, საკმაოდ ქმედით მექანიზმად ჩამოყალიბდა, თუმცა, იგი მნიშვნელოვნადაა დაბალანსებული სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილით, რომელიც ბრალდებულის დაცვის ეფექტურ მექანიზმს შეიცავს, ხოლო, მეორე მხრივ, პრაქტიკულად იგივე შინაარსის მქონე ე.წ. „პირის გამოკითხვის“ ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება, რაც, თავის მხრივ, არ არის დაბალანსებული სსსკ-ის 247-ე მუხლით გათვალისწინებულის მსგავსი, დაცვის ქმედითი გარანტიით.

ამასთან, პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების მიზანს, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად წარმოადგენს, მათ შორის, სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვება, რომლებიც, სსსკ-ის მე-3 მუხლის 23-ე ნაწილის თანახმად, შესაძლოა გამოყენებულ იქნენ, როგორც მტკიცებულებები. ამდენად, პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებაც, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, წარმოადგენს ამ კანონით დადგენილი წესით უფლებამოსილი სახელმწიფო თანამდებობის პირის მოქმედებას, რომელიც უზრუნველყოფს ამავე კანონის მე-3 მუხლით გათვალისწინებულ ამოცანათა შესრულებას, მაშასადამე, სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვებას. ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების საფუძველზე მოპოვებული ინფორმაციის სისხლის სამართლის საქმისთვის მტკიცებულებით მნიშვნელობაზე მეტყველებს სსსკ-ის 247-ე მუხლის სადავო ნორმაც.

მაშასადამე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ პირის გამოკითხვის, ანუ ფიზიკურ პირთან ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის „პირადი გასაუბრების“ შედეგად მიღებული ინფორმაცია, - რომელიც, მოგვიანებით, სსსკ-ის შესაბამისი ნორმებიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეიძლება იქცეს ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემულ ინფორმაციად - სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, ბრალდებულის ნების საწინააღმდეგოდ, სასამართლო განხილვის დროს, შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს დანაშაულში მის მამხილებელ მტკიცებულებად. პრობლემას არ ცვლის ის გარემოება, რომ პირის გამოკითხვა ნებაყოფლობითია, ვინაიდან სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის მოქმედებაც ნებაყოფლობით ხასიათს ატარებს, თუმცა, მიუხედავად ამისა, სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი ბრალდებულს მაინც იცავს ამ საპროცესო მოქმედების დროს მიწოდებული ინფორმაციის, მისივე ნების საწინააღმდეგოდ, მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობისგან.

ვითარებას არც ის გარემოება ცვლის, რომ „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ოპერატიული მუშაკი ან გამომძიებელი გამოკითხვის შესახებ დადგენილი წესით ადგენს პატაკს და არა ოქმს, რომელიც გასაცნობად არ წარედგინება გამოკითხულ პირს, მაშასადამე, არ ხდება მის მიერ გამოკითხვის დროს მიწოდებული ინფორმაციის რაიმე ფორმით დადასტურება. ამასთან, არ არის გამორიცხული, პირის გამოკითხვის ღონისძიების დროს მიცემული ინფორმაციის დოკუმენტირება ასევე მოხდეს ფარული ვიდეო- ან აუდიო-ჩაწერის მეშვეობით, რაც, თავის მხრივ, თავისუფლად შეიძლება განხორციელდეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტის საფუძველზე - ფარული ვიდეო- ან/და აუდიო-ჩაწერის საგამოძიებო მოქმედების სახით. უნდა ითქვას, რომ არც სსსკ და არც „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონი პირდაპირ არ გამორიცხავენ, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარული საგამოძიებო მოქმედების მეშვეობით დოკუმენტირების შესაძლებლობას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შინაარსის სწორად გაგებისთვის, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებასა და ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას შორის არსებული, შესაძლო მიზნობრივი ურთიერთკავშირის უფრო სიღრმისეული გაანალიზება.

სსსკ-ის 143¹ მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, ფარული საგამოძიებო მოქმედება ტარდება, გამოძიებისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით. სსსკ-ის მე-3 მუხლის 23-ე ნაწილის თანახმად კი, მტკიცებულებაა კანონით დადგენილი წესით სასამართლოში წარდგენილი ინფორმაცია, ამ ინფორმაციის შემცველი საგანი, დოკუმენტი, ნივთიერება ან სხვა ობიექტი, რომლის საფუძველზედაც მხარეები სასამართლოში ადასტურებენ ან უარყოფენ ფაქტებს. უნდა ითქვას, რომ იგივე ნორმით, დოკუმენტი განმარტებულია, როგორც ნებისმიერი წყარო, რომელშიც ინფორმაცია აღბეჭდილია სიტყვიერ-ნიშნობრივი ფორმით ან/და ფოტო-, კინო-, ვიდეო-, ბგერისა თუ სხვა ჩანაწერის სახით ან სხვა ტექნიკური საშუალების გამოყენებით, ამასთან ერთად, დოკუმენტი მტკიცებულებაა, თუ ის შეიცავს სისხლის სამართლის საქმის ფაქტობრივი გარემოებების დასადგენად საჭირო ცნობას.

ნიშანდობლივია, რომ „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტიც, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის ერთ-ერთ ამოცანად ხომ, სწორედ „სისხლის სამართლის საქმეზე აუცილებელი ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვებას...“ განსაზღვრავს. როგორც უკვე ითქვა, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ოპერატიული მუშაკი ან გამომძიებელი გამოკითხვის შესახებ დადგენილი წესით ადგენს პატაკს, რომელიც გასაცნობად არ წარედგინება გამოკითხულ პირს. შესაბამისად, ამგვარად შედგენილი პატაკი, რომელიც, რეალურად, ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის მიერ შედგენილ მოხსენებას, ანუ, მათ მიერ ნებაყოფლობით გამოკითხული პირისგან მიღებული ინფორმაციის სუბიექტურ ასახვას წარმოადგენს, სისხლის სამართლის პროცესის მიზნებისთვის, შეუძლებელია ჩაითვალოს საკმარისი სანდოობის მქონე მტკიცებულებით დოკუმენტად სსსკ-ის მე-3 მუხლის 23-ე ნაწილის თვალსაზრისით, თუ იგი არ იქნება გამყარებული მისი სანდოობის დამადასტურებელი ისეთი საშუალებით, როგორიცაა, თუნდაც, გამოკითხვის აუდიო- ან/და ვიდეო-ჩანაწერი. ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების შედეგად მიღებულ ინფორმაციას, მტკიცებულებად, მხოლოდ მისი, ამათუიმ საშუალებით, დოკუმენტირება შეიძლება აქცევდეს.

ვითარებას არ ცვლის ის გარემოება, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილში ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება და ფარული საგამოძიებო მოქმედება „ან“ კავშირითაა დაკავშირებული. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ოპერატიულმა მუშაკმა ან გამომძიებელმა პირი შეიძლება მოიწვიოს გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებაზე (ანუ, ეს პირი აცნობიერებდეს, რომ „პირის გამოკითხვის“ ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში იკითხება) და იგი, მისგან დაუკითხავად, ჩაწეროს ფარული საგამოძიებო მოქმედების მეშვეობით. შესაბამისად, ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ დროს მიწოდებული ინფორმაცია, სისხლის სამართლის პროცესის მიზნებისთვის, უკვე ჩაითვლება ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოპოვებულ ინფორმაციად, მიუხედავად იმისა, რომ პირი, როგორც მისთვის იყო ცნობილი, იკითხებოდა გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ფარგლებში. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის ამგვარი მოქმედება ფორმალურად არ მოვა წინააღმდეგობაში სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილ მოთხოვნასთან.

უნდა ითქვას, რომ გამოკითხვის, ე. ი. ფიზიკურ პირთან ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის პირადი გასაუბრების ფარული საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში ჩაწერის და, მოგვიანებით, სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, ამავე ჩანაწერის მტკიცებულებად გამოყენების შემთხვევებზე მეტყველებენ, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის მიერ შესწავლილი საქმეებიც.

ასე, მაგალითად, სახალხო დამცველის მიერ შესწავლილ, ე.წ. „ხორავას ქუჩაზე მომხდარი მკვლელობის“ სისხლის სამართლის საქმეში მოგვიანებით ბრალდებულად ცნობილი, ერთ-ერთი არასრულწლოვანი პირი, პოლიციის შენობაში მიწვეულ იქნა თავის კანონიერ წარმომადგენელთან^[5] ერთად, რა დროსაც, სასამართლოს განჩინების საფუძველზე, ფარული საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში განხორციელდა გამომძიებელთან მისი „პირადი გასაუბრების“ ფარული აუდიო-ვიდეო-ჩაწერა. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ გამომძიებელთან ამგვარ „პირად გასაუბრებას“ სწორედ პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ნიშნები ჰქონდა, ვინაიდან, მის დაწყებამდე, გამოსაკითხ პირს არ განემარტა არც საკუთარი თავის წინააღმდეგ ინფორმაციის არ მიცემის და არც ადვოკატის მომსახურებით სარგებლობის უფლებები. აღნიშნული ჩანაწერი კი, მოგვიანებით, გახდა ამ პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის ერთ-ერთი საფუძველი და მნიშვნელოვანი მტკიცებულება მისი საქმის განხილვაში.

გასათვალისწინებელია ასევე, ხადას ხეობაში ჩადენილ სმიტების ოჯახის მკვლელობაში, მოგვიანებით ბრალდებულად ცნობილი პირის ე.წ. გამოკითხვა, რომელსაც, აშკარად, „დახმარებისთვის მზადმყოფ“ პოლიციელთან „ურთიერთნდობაზე“ დამყარებული ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ ფორმა გააჩნია, და ამ პროცესის ფარული ვიდეო- და აუდიო-ასახვა, რომელიც, როგორც ფარული საგამოძიებო მოქმედება, უშუალოდ პოლიციის შენობაში განხორციელდა.^[6] ვიდეო-ჩანაწერიდან კარგად ჩანს, თუ როგორ საუბრობს ამავე სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებულად ცნობილი პირი იმ დეტალებზე, რომლებიც ცალსახად მიუთითებენ მის ბრალეულობაზე, მათ შორის, დაზარალებულებთან მისი შეხვედრის და ერთ-ერთ მათგანთან სავარაუდოდ მომხდარი კონფლიქტის დეტალებზე, ცეცხლ-სასროლი იარაღით განხორციელებულ გასროლებზე და ა.შ., ისე, რომ არ არის გაფრთხილებული არც მისი უფლებებისა და არც იმის შესახებ, რომ მიმდინარეობს გამოკითხვის ვიდეო-გადაღება. ისევე, როგორც წინა შემთხვევაში, ამ ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ ვიდეო-ჩანაწერი, მოგვიანებით, სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, როგორც ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია, სასამართლოზე გამოყენებულ იქნა შესაბამისი პირის ბრალის დამადასტურებელ ერთ-ერთ ძირითად მტკიცებულებად.

ზემოთ მოყვანილი მაგალითებიდან კარგად ჩანს, თუ როგორ ხდება სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, გამომძიებლის მიერ შესაბამის პირთან ე.წ. „პირადი გასაუბრების“^[7]შედეგად, პოტენციური ბრალდებულისგან მიღებული ინფორმაციის, სასამართლოზე ამავე პირის საწინააღმდეგოდ გამოყენება, რაც, პრაქტიკულად, უგულებელყოფს უმნიშვნელოვანეს საპროცესო გარანტიას, რომელიც ბრალდებულს საკუთარი თავის მაინკრიმინირებელი ინფორმაციის მიცემის იძულებისგან იცავს, მიუხედავად იმისა, იძულება, მაშასადამე, გამოსაკითხი პირის ნების თავისუფლებაზე ზემოქმედება განხორციელდება ძალის, მუქარის თუ მოტყუების^[8] გამოყენებით.

სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსი და მისი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტთან

შემდეგი საკითხი, რომელიც მიზანშეწონილად მიგვაჩნია განვსაზღვროთ, არის სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსი და მისი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტთან.

როგორც უკვე აღინიშნა, სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს, ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე, სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის დროს, ნებაყოფლობით მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობას. რაც შეეხება, სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილს, აღნიშნული მუხლი ადგენს ერთგვარ გამონაკლისს ზემოაღნიშნული წესიდან, რომლის თანახმად, „ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე“.

ნიშანდობლივია, რომ სადავო ნორმა, დაკონკრეტების გარეშე, მხოლოდ ზოგადად მიუთითებს ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებაზე ან ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე. შესაბამისად, ნორმის ამგვარი შინაარსი გვაფიქრებინებს, მასში ხომ არ უნდა მოიაზრებოდეს ნებისმიერი ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება და ფარული საგამოძიებო მოქმედება.

ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია სსსკ-ის 247-ე მუხლის სათაური, კერძოდ, „ბრალდებულის მიერ საქმის არსებით განხილვამდე მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების დაუშვებლობა.“ შესაბამისად, კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილიც, ამავე მუხლის მიზნებისთვის, გამონაკლისის სახით უშვებს სწორედ ბრალდებულის მიერ ნებაყოფლობით მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილს გააჩნია ერთადერთი ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს პირთან ოპერატიული მუშაკის/გამომძიებლის პირადი გასაუბრების შედეგად მიღებული ინფორმაციის ფარულ დოკუმენტირებას და შემდგომ მის გამოყენებას ამავე პირის საწინააღმდეგოდ.

ამასთან ერთად, მიგვაჩნია, რომ პირის გამოკითხვა, ანუ ოპერატიულ მუშაკთან ან გამომძიებელთან „პირადი გასაუბრება“, თავისი შინაარსით, ფაქტიურად, წარმოადგენს სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის იდენტურ ღონისძიებას იმ განსხვავებით, რომ გამოკითხული პირი საერთოდ არ არის უზრუნველყოფილი შესაბამისი საპროცესო, განსაკუთრებით კი, საკუთარი თავის წინააღმდეგ ინფორმაციის გამჟღავნებისგან დაცვისა და ადვოკატის მომსახურებით სარგებლობის გარანტიებით. როგორც „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტიდან ჩანს, გამოკითხვა ნებაყოფლობითია და გამოსაკითხ პირს არ აფრთხილებენ ცრუ ჩვენების მიცემისათვის ან ჩვენების მიცემაზე უარის თქმისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. გარდა ამისა, ოპერატიული მუშაკი ან გამომძიებელი გამოკითხვის შესახებ დადგენილი წესით ადგენს პატაკს, რომელიც გასაცნობად არ წარედგინება გამოკითხულ პირს.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ზემოაღნიშნული დებულება ამომწურავად განსაზღვრავს პირის გამოკითხვის ღონისძიების ჩატარების წესებს, რომლებიც არ ითვალისწინებენ, თუნდაც, სსსკ-ის 113-ე მუხლის შესაბამისი ნორმებით დადგენილ მინიმალურ გარანტიებს. ამგვარი საპროცესო გარანტიების არარსებობა კი, ერთი მხრივ, განაპირობებს გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების, მხოლოდ, ცალსახად ბრალდების მხარის სასარგებლოდ წარმართვის, ხოლო, მეორე მხრივ, ამ ღონისძიების ფარული საგამოძიებო მოქმედებისადმი დაქვემდებარების შესაძლებლობას.

პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებისაგან განსხვავებით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 113-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, გამოსაკითხ პირს უფლება აქვს, საკუთარი ხარჯით ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით, არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ. ამასთან, იგივე ნორმით განსაზღვრულია, რომ გამოკითხვის ჩამტარებელმა მხარემ გამოსაკითხ პირს ამ უფლებების შესახებ განმარტება გამოკითხვის დაწყებამდე უნდა მისცეს. გარდა ამისა, იგივე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, გამოკითხვის ჩამტარებელი მხარე ვალდებულია გამოსაკითხ პირს განუმარტოს, რომ გამოკითხვა ნებაყოფლობითია და აღნიშნული განმარტების შესახებ უნდა მიეთითოს გამოკითხვის ოქმში.

„ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტში კი, მხოლოდ ისაა აღნიშნული, რომ პირის გამოკითხვა ნებაყოფლობითია და გამოსაკითხ პირს არ აფრთხილებენ ცრუ ჩვენების მიცემისათვის ან ჩვენების მიცემაზე უარის თქმისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ. ნორმა არ შეიცავს საკუთარი თავის მამხილებელი ინფორმაციის გაცემისაგან დაცვის გარანტიას, რაც იმას ნიშნავს, რომ პირადი გასაუბრების დროს გამომძიებელს ან ოპერატიულ მუშაკს არ აქვს ვალდებულება ამგვარი გაფრთხილება მისცეს გამოსაკითხ პირს, რომელსაც ასევე არ წარედგინება არც მისი გამოკითხვის შესახებ ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის მიერ შედგენილი პატაკი.

ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ გამოსაკითხი პირი ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის მიერ ექვემდებარება ფაქტობრივად იმგვარ პროცედურას, რისთვისაც იგივე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი პირი, ერთი მხრივ, სარგებლობს შესაბამისი საპროცესო გარანტიებით, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ შემთხვევაში, თუ ის ბრალდების მხარეს მიაწვდის მისთვის, როგორც ბრალდებულისთვის საზიანო ინფორმაციას, არსებობს ამ ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენებისაგან დაცვის ქმედითი მექანიზმი. ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება, რომელიც მან გამოძიების ეტაპზე პირის დაკითხვასთან დაკავშირებით გააკეთა. კერძოდ, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, „... საგამოძიებო ორგანოში პირის დაკითხვას არ ესწრება ნეიტრალური პირი, რომელიც რაიმე კუთხით ზედამხედველობას გაუწევს დაკითხვის პროცესს.“ ამასთან, სასამართლოს შეფასებით, როდესაც „...დაკითხვის პროცესი მიმდინარეობს მაგისტრატი მოსამართლის თანდასწრებით ... იგი ზედამხედველობას უწევს მოწმის დაკითხვას და გარკვეულწილად წარმოადგენს ხსენებულ პროცესში მოწმის უფლებების დაცვის გარანტს. მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე დაკითხვა უკეთ იცავს მოწმის შესაძლებლობას, უარი განაცხადოს ისეთ კითხვებზე პასუხის გაცემაზე, რომლებზე პასუხის გაცემის ვალდებულებაც მას არ გააჩნია. მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე დაკითხვის პირობებში უფრო მეტად ხდება საგამოძიებო ორგანოს მიერ მოწმისათვის მიმანიშნებელი კითხვების დასმის პრევენცია და სხვა.“^[9]

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოთ მოყვანილი შეფასება დაკითხვასთან დაკავშირებით გააკეთა, ეს გარემოება არ აკნინებს მის აქტუალობას პირის გამოკითხვის ღონისძიებასთან მიმართებითაც, რომელიც, პრაქტიკულად იგივე მეთოდების გამოყენებით ხორციელდება. განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ოპერატიულ მუშაკთან ან გამომძიებელთან ამგვარი კომუნიკაცია ნეიტრალური პირის, დამცველის ან სხვა, კომპეტენტური წარმომადგენლის ზედამხედველობის გარეშე ხდება. საკონსტიტუციო სასამართლოს ამგვარი მიდგომა ცალსახად მეტყველებს, დაცვის ტექნიკის თავისებურებების მცოდნე, გამოცდილი გამომძიებლის მიერ გამოსაკითხი პირით არაჯეროვანი მანიპულირების საფრთხისა და ამ საფრთხის დაბალანსების აუცილებლობაზე. სწორედ ამიტომ, საქართველოს ახალმა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსმა საბოლოო მტკიცებულებად, საქმის არსებით განხილვამდე, მხოლოდ მაგისტრატ მოსამართლესთან დეპონირებული ჩვენება მიიჩნია, ხოლო, კოდექსის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული წესით მიღებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობა, უშუალოდ ბრალდებულის ნებას დაუკავშირა.

ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ როდესაც სისხლის სამართლის საქმესთან დაკავშირებული ინფორმაცია მიღებულია ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის კონტროლის ქვეშ მყოფი პირისგან, სათანადოდ არ არის გარანტირებული გამოსაკითხი პირის ისეთი კონსტიტუციური უფლებები, როგორებიცაა, მათ შორის, ადვოკატით სარგებლობისა და საკუთარი თავის მამხილებელი ინფორმაციის გაცემისაგან დაცვის უფლებები. შესაბამისად, ამ ფორმით მოპოვებული ინფორმაციის, როგორც მტკიცებულების გამოყენებისაგან ბრალდებულის დაცვის სამართლებრივი მექანიზმის არ არსებობა, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებაში მნიშვნელოვან ჩარევას და საჭიროებს მისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მართლზომიერების სერიოზულ შესწავლას. უნდა აღინიშნოს, რომ სწორედ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ჩვენს მიერ გასაჩივრებული 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი უზრუნველყოფს ზემოაღნიშნული ფორმით განხორციელებული ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის სასამართლო განხილვისას გამოყენების შესაძლებლობას.

თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად, „არავინ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრე განისაზღვრება კანონით.“ როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „თვითინკრიმინაციისგან დაცვის პრივილეგია წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფუნდამენტურ კომპონენტს, იცავს რა პირს საკუთარი თავის წინააღმდეგ მაინკრიმინირებელი ჩვენების რაიმე ფორმით მიცემის დავალდებულებისა თუ იძულებისაგან. ხსენებული უფლება მჭიდრო კავშირშია არა მარტო სამართლიანი სასამართლოს უფლების სხვა კომპონენტებთან, როგორებიცაა უდანაშაულობის პრეზუმფცია და დაცვის უფლება, არამედ რიგ ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპებთან. თვითინკრიმინაციის იძულებისაგან დაცვა წარმოადგენს ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უმთავრესი პრინციპის გამოძახილს, რომლის თანახმადაც, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ადამიანი არ შეიძლება აღქმული იყოს როგორც ობიექტი, მიზნის მიღწევის საშუალება...“^[10] ამასთან, ნიშანდობლივია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიაზე, მაშასადამე, განსაკუთრებულ უფლებაზე, ერთგვარ უპირატესობაზე, რომლის საფუძველზე ბრალდებული განსაკუთრებული საპროცესო დაცვის ქვეშ ექცევა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტის (ახალი რედაქციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტის) კონტექსტში ჩვენების მიცემა გულისხმობს ვერბალურ, წერილობით ან სხვა ნებისმიერი ფორმის ქმედებაში საკუთარი ნებელობითი ელემენტის რეალიზებას, გამოხატვას. ხოლო თვითინკრიმინაციის დაცვის პრივილეგია კრძალავს სწორედ პირის ნებაზე ზემოქმედებას, მისცეს ჩვენება რაიმე ფორმით, საკუთარი თავის წინააღმდეგ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ხსენებული უფლების შეზღუდვას ვერ გამოიწვევს რეგულირება, რომლის ფარგლებშიც არ ხდება პირის ნებაზე ზემოქმედება მისგან მტკიცებულების მოპოვების მიზნით.“^[11] აღსანიშნავია, რომ ნებაზე ზემოქმედებისაგან და არაჯეროვანი იძულებისაგან პირის დაცვა უზრუნველყოფილი, მათ შორის, უნდა იყოს შესაბამისი გარანტიებით (როგორებიცაა, ადვოკატით სარგებლობის უფლება, საკუთარი თავის წინააღმდეგ ინფორმაციის მიცემის იძულებისაგან დაცვის გარანტია და ამ უფლებათა შესახებ აუცილებელი განმარტების მიცემის ვალდებულება), რომელთა არარსებობა, ისე, როგორც ეს ე.წ. „პირადი გასაუბრების,“ მაშასადამე, არაფორმალური დაკითხვის შემთხვევაშია, ბრალდებულს ან პოტენციურ ბრალდებულს დაუცველ და მოწყვლად მდგომარეობაში აყენებს.

თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია სისხლის სამართლის პროცესის კონტექსტში მოქმედ ფუნდამენტურ უფლებებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე კომპლექსურ გარანტიას წარმოადგენს. ამასთან, თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია საკუთარ თავში, ასევე, მოიაზრებს, „დუმილის უფლებას“ ან „საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემისაგან დაცვის უფლებას“. ეს გარანტია გულისხმობს ადამიანის უფლებას, არ აიძულონ საკუთარი თავის ბრალეულად აღიარება და დაცული იყოს ჩვენების მიცემასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ზეწოლისგან.^[12]ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, „დაუშვებელია ადამიანის ნების თავისუფლებაზე ზემოქმედება წამების, ძალადობის, სასტიკი მოპყრობის, მოტყუების, სამედიცინო ჩარევის, ჰიპნოზის, ასევე სხვა ისეთი ღონისძიებების გამოყენებით, რომლებიც ზემოქმედებს ადამიანის მეხსიერებაზე ან აზროვნებაზე. აგრეთვე დაუშვებელია მუქარა ან ისეთი შეღავათების დაპირება, რომლებიც კანონით არ არის გათვალისწინებული.“

დუმილის უფლება

დუმილის უფლება უფრო ვიწროა, ვიდრე თვითინკრიმინაციის იძულებისაგან დაცვის პრივილეგია იმ გაგებით, რომ ის ეხება მხოლოდ ხმოვან კომუნიკაციას, უფლებას - არ ილაპარაკო. პრივილეგია კი, არ შემოიფარგლება მხოლოდ ვერბალური ასპექტით. როგორც, ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს პრაქტიკიდან^[13] ჩანს, პრივილეგია ასევე იცავს ადამიანს დანაშაულში მისი მამხილებელი დოკუმენტების წარმოდგენასთან დაკავშირებული ზეწოლისგან.^[14]

მეორე მხრივ, დუმილის უფლება უფრო შორს მიდის, ვიდრე თვითინკრიმინირების პრივილეგია, რადგან ის იცავს პირს არა მხოლოდ საკუთარი თავის მამხილებელი ჩვენების მიცემის, არამედ, ნებისმიერი განცხადების გაკეთების იძულებისაგან. ეს თვალსაჩინოდ ჩანს საქმეში - Saunders v. UK, სადაც განმცხადებელმა საერთოდ არ მისცა ჩვენება გამოძიების მსვლელობისას. მიუხედავად იმისა, რომ პრივილეგია იცავს საკუთარი თავის მამხილებელი ჩვენების მიცემის იძულებისგან, გარანტიის სფეროს ამგვარი შეზღუდვა არ არის მართებული. პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ ზოგჯერ ერთი შეხედვით უმნიშვნელო საკითხებზე დაკითხვაც კი, შეიძლება განსაკუთრებული რისკის შემცველი იყოს ბრალდებულისთვის, თუ ბრალდებული არ იქნება ყურადღებით, არაგონივრული ჩვენებების მიცემისა და ურთიერთსაწინააღმდეგო განცხადებების რისკი მატულობს. ჩვენებებს შორის წინააღმდეგობების არსებობა კი, თავის მხრივ, ასუსტებს ბრალდებულის პოზიციებს და შეიძლება გავლენა იქონიოს, მის მიერ მიცემული ჩვენებების სანდოობაზე.^[15]

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სტრუქტურებს, ასევე მოუწიათ პრივილეგიის აბსოლუტურ ხასიათთან დაკავშირებული საკითხის განხილვა. კომისიამ ცალსახად განაცხადა, რომ „სამართლიანობის სხვადასხვა ხარისხის გავრცელება განსხვავებული კატეგორიის ბრალდებულებზე არ იქნება შესაბამისობაში კონვენციის სულისკვეთებასთან. დუმილის უფლება, რამდენადაც ის შეიძლება ჩაითვალოს მე-6 მუხლის შემადგენელ ელემენტად, თანაბრად უნდა გავრცელდეს, როგორც კორპორაციულ თაღლითებზე, ისე იმ პირებზე, რომლებიც ბრალდებულნი არიან სხვა სახის თაღლითობაში, გაუპატიურებაში, მკვლელობასა თუ ტერორიზმში. გარდა ამისა, შეუძლებელია არსებობდეს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უზრუნველყოფისთვის აუცილებელი გარანტიის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი.“^[16]

შეიძლება ითქვას, რომ თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია ემსახურება არა მხოლოდ ბრალდებულის ინტერესებს, არამედ, ასევე მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, რაც მართლმსაჯულების პოტენციური ჩავარდნისა და იმგვარი მეთოდების გამოყენების თავიდან აცილებაში გამოიხატება, რომლებიც ხელს უშლიან სისხლის სამართლის საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენას. სისხლის სამართლის პროცესის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მოწესრიგების საჯარო ინტერესს წარმოადგენს, რომ ბრალდების მხარემ, ბრალდებულის ჩვენებისგან დამოუკიდებლად შეძლოს პირის ბრალეულობის დამტკიცება. გარკვეულწილად ამ საჯარო ინტერესზე მეტყველებს, სსსკ-ის 74-ე მუხლის მე-4 ნაწილიც, რომლის შესაბამისად, „ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით.“

უნდა ითქვას, რომ სახელმწიფოს ინტერესშია ბრალდების მხარემ სათანადო დონეზე შეასრულოს თავისი ფუნქცია, დამოუკიდებლად შეძლოს არსებითი მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებების მოპოვება და პირის ბრალეულობის მხოლოდ ამ გზით დამტკიცება. იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდების მხარეს ექნება თავისუფლება ბრალდებულზე განახორციელოს არაჯეროვანი ზეწოლა, ეს, ერთი მხრივ, გაზრდის თვითნებობის საფრთხეს, ხოლო, მეორე მხრივ, მართლმსაჯულებას დამოკიდებულს გახდის სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებური და არაჯეროვანი იძულების შედეგად, უშუალოდ ბრალდებულისგან მოპოვებულ მტკიცებულებებზე. ამან კი, თავის მხრივ, შეიძლება დააზიანოს მთლიანად მართლმსაჯულება.

თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგია და უდანაშაულობის პრეზუმპცია

არ შეიძლება ასევე არ იქნეს მხედველობაში მიღებული, ის არსებითი კავშირი, რომელიც არსებობს თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიას და უდანაშაულობის პრეზუმფციას შორის. თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის უფლება გულისხმობს, რომ ბრალდებამ ამტკიცოს პირის ბრალეულობა, ყოველგვარი იძულების ან ზეწოლის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების გამოყენების გარეშე. ამ მხრივ, უფლება მჭიდროდ უკავშირდება კონვენციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტში მოცემულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას.^[17] ამგვარად, ბრალდების ამოცანაა ბრალდებულის ბრალეულობის დამტკიცება. შესაბამისად, ამ უკანასკნელს არ მოეთხოვება საკუთარი უდანაშაულობის მტკიცება. მითუმეტეს, დაცვას არ აქვს არანაირი ვალდებულება, ხელი შეუწყოს მსჯავრდებას.^[18]

ნიშანდობლივია კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება. კერძოდ კი, ის, რომ დამამცირებელია აიძულო ადამიანი იმოქმედოს საკუთარი ინტერესების საწინააღმდეგოდ. ამან, შეიძლება გამოიწვიოს დამცირების, არასრულფასოვნებისა და აბუჩად აგდების განცდა.^[19] ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომაც, რომლის შესაბამისად, „თვითინკრიმინაციის იძულებისაგან დაცვა წარმოადგენს ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უმთავრესი პრინციპის გამოძახილს, რომლის თანახმადაც, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ადამიანი არ შეიძლება აღქმული იყოს როგორც ობიექტი, მიზნის მიღწევის საშუალება...“.^[20] ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ მართალია სახელწმიფოს უფლება აქვს დასაჯოს დამნაშავე, თუმცა მას არ აქვს უფლება თვითონ ბრალდებული აქციოს მისივე დასჯის მიზნის მიღწევის საშუალებად.

თვითინკრიმინირებისგან დაცვის პრივილეგიის მოქმედების ფარგლები

კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის, მნიშვნელოვანია, ასევე განისაზღვროს თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიის მოქმედების ფარგლები. ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, მისი მოქმედება, ასე ვთქვათ, Ratione materiae და Ratione personae. Ratione materiae იგი მოქმედებს მხოლოდ სისხლის სამართლის პროცესის კონტექსტში. სახელმწიფომ შეიძლება მოითხოვოს სხვადასხვა სახის ინფორმაციის მიწოდება და ამ ინფორმაციის მიწოდებას შესაძლებელია უარყოფითი შედეგიც მოჰყვეს, მაგალითად, საგადასახადო დეკლარაციის შემთხვევაში და ა.შ. ეჭვგარეშეა, რომ პრივილეგია არ ვრცელდება სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებს გარეთ, ამაზე მიუთითებს თვითონ ტერმინიც - თვითინკრიმინაცია. SAUNDERS-ის საქმეში სასამართლომ ნათლად განაცხადა, რომ განმცხადებლის ვალდებულება, პასუხი გაეცა სამინისტროს ინსპექტორთა კითხვებზე, per se, არ იყო პრობლემური კონვენციის თვალსაზრისით.^[21]

რაც შეეხება მის მოქმედებას Ratione personae, მხოლოდ დანაშაულში ბრალდებული პირი სარგებლობს ამ პრივილეგიით. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ კონვენციისა და კონსტიტუციის მიზნებისთვის ეს არ წარმოადგენს შეზღუდვას იმ თვალსაზრისით, რომ პირი, რომელსაც ჯერ არ წარდგენია ბრალი, ვერ ისარგებლებს დასახელებული პრივილეგიით, ვინაიდან, ბრალდებულის ცნებას სტრასბურგის სასამართლო ავტონომიურად განმარტავს. სასამართლოს მიერ გამოყენებული კრიტერიუმი გულისხმობს იმის გარკვევას, თუ რამდენად არსებითი ზეგავლენა მოახდინა პირის მდგომარეობაზე მის მიმართ არსებულმა ეჭვმა. შესაბამისად, როგორც კი ადამიანს დაუსვამენ შეკითხვებს ან მოსთხოვენ დოკუმენტებს, რასაც შესაძლებელია მოყვეს თვითინკრიმინაცია, ის, de facto, ბრალდებულად უნდა ჩაითვალოს, მე-6 მუხლის მიზნებისთვის.^[22]

ნიშანდობლივია, რომ სსსკ-ის სადავო ნორმის საფუძველზე, ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება და ამ ღონისძიების ფარგლებში გამოკითხული პირი სრულად აკმაყოფილებენ ზემოაღნიშნულ პირობებს და შესაბამისად, მთელ ამ პროცესზე ვრცელდება თვითინკრიმინაციის იძულებისაგან დაცვის პრივილეგია.

დუმილის უფლების პირდაპირი და არაპირდაპირი მოქმედება

SAUNDERS-ის საქმიდან კიდევ ერთი, მნიშვნელოვანი დასკვნა გამომდინარეობს. კერძოდ, დუმილის უფლებას, შეიძლება ითქვას, გააჩნია ერთგვარი პირდაპირი და არაპირდაპირი მოქმედება. პირდაპირი მოქმედება მოიცავს ისეთ ვითარებას, როდესაც პირისგან მოელიან დასმულ კითხვებზე გარკვეულ რეაქციას. ეს ნიშნავს, რომ აკრძალულია არაჯეროვანი ზეწოლის მეთოდების გამოყენება ნებისმიერი სახის ჩვენების მიცემის იძულების მიზნით. არაპირდაპირი მოქმედება კი გულისხმობს, იმ მტკიცებულებათა გამოყენების დაუშვებლობას, რომლებიც მოპოვებულია ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის უფლების დარღვევით, მათ შორის, ბრალდებულის დუმილის საფუძველზე კონკრეტული დასკვნების გამოტანას.^[23]

ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიას გააჩნია ერთგვარ პირდაპირი და არაპირდაპირი დაცვითი ეფექტი. კერძოდ, იგი, ერთი მხრივ, პირდაპირ იცავს შესაბამის პირს საკუთარი თავის მაინკრიმინირებელი ჩვენების მისაცემად ნებისმიერი ზეწოლისაგან, ხოლო, მეორე მხრივ, ბრალდებულს არაპირდაპირ იცავს იძულების შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებების გამოყენებისაგან.

დუმილის უფლების ანალიზისას, მხედველობაშია მისაღები, რომ იგი, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს არაჯეროვანი ზეწოლისაგან ბრალდებულის დაცვის გარანტიას. როდესაც პირი არ სცემს კითხვებზე პასუხს, პრაქტიკულად არ არსებობს სამართლებრივი მეთოდი, რომელიც მას ამას აიძულებს. ამდენად, ეს გარანტია იცავს ბრალდებულს ნებისმიერი სახის ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ზეწოლისაგან. აქ არ იგულისხმება მხოლოდ არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის როგორც ფიზიკური, ისე ფსიქოლოგიური ასპექტები. აღსანიშნავია, რომ, მაგალითად, ადამიანის უფლებათა კომიტეტი საუბრობს პირდაპირ და არაპირდაპირ ფიზიკურ თუ ფსიქოლოგიურ ზეწოლაზე საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან,^[24] ხოლო, სსსკ-ის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილი კი, ადამიანის ნების თავისუფლებაზე მოტყუების გზით ზემოქმედების დაუშვებლობას უზრუნველყოფს.

უნდა ითქვას, რომ დუმილის უფლება ბრალდებულს ასევე იცავს საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან მოტყუებისგან. ამ საკითხთან დაკავშირებით სტრასბურგის სასამართლომ იმსჯელა საქმეში - Allan v. UK. განმცხადებელი ეჭვმიტანილი იყო მკვლელობაში, რომელიც ჩადენილი იქნა ძარცვისას. მან გადაწყვიტა ესარგებლა დუმილის უფლებით. ვინაიდან პოლიცია დარწმუნებული იყო, რომ სწორედ მან ჩაიდინა დანაშაული და ჩვეულებრივი დაკითხვა არ გამოიღებდა სასურველ შედეგს, ამიტომ, გადაწყდა ტექნიკური საშუალებებით საკანში ბრალდებულის ქცევის ჩაწერა. პოლიციამ ასევე გამოიყენა ინფორმატორი, რომელიც სპეციალურად იყო მომზადებული.

ზემოაღნიშნულ საქმეში სასამართლომ განაცხადა, რომ პრივილეგია არ იცავდა მხოლოდ ზეწოლისაგან. მიუხედავად იმისა, რომ დუმილისა და თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის გარანტიები ძირითადად ემსახურება შესაბამისი ორგანოების მიერ არაჯეროვანი იძულების, ასევე იძულებისა და ზეწოლის მეთოდებით ბრალდებულისგან ინფორმაციის მისივე ნების საწინააღმდეგოდ მოპოვებისგან დაცვის უზრუნველყოფას, უფლება არ შემოიფარგლება მხოლოდ იმ საქმეებით, რომლებშიც ბრალდებულის ნების დასაძლევად განხორციელდა არაჯეროვანი ზეწოლა. უფლება, რომელიც სასამართლოს მიერ აღიარებულია როგორც სამართლიანი სასამართლო განხილვის ცნების ძირითადი პრინციპი, ემსახურება ეჭვმიტანილი პირის არჩევანის თავისუფლებას, უპასუხოს ხელისუფლების ორგანოთა კითხვებს, თუ ისარგებლოს დუმილით. შესაბამისად, სასამართლოს შეფასებით, არჩევანის ასეთი თავისუფლება დაკნინებულია, როდესაც პირმა დუმილი ამჯობინა, ხოლო ხელისუფლება კი იყენებს სხვადასხვა ხრიკებს ბრალდებულის აღიარების ან საკუთარი თავის წინააღმდეგ სხვა ისეთი ინფორმაციის მიცემის მისაღწევად, რომელიც ვერ იქნა მოპოვებული მისი დაკითხვისას.^[25]

სასამართლომ ასევე განაცხადა, იმისთვის, რომ დუმილის უფლების დაკნინებამ გამოიწვიოს კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა, ეს დამოკიდებულია კონკრეტული საქმის გარემოებებზე. კერძოდ, სასამართლომ გაიზიარა კანადის უზენაესი სასამართლოს პოზიცია, რომლის მიხედვით, თუ ინფორმატორი, რომელიც ხელყოფს დუმილის უფლებას, ბრალდებულის მიერ არ აღიქმება როგორც სახელმწიფოს აგენტი, მაშინ აუცილებელია ინფორმატორსა და სახელმწიფოს, ასევე მასსა და ბრალდებულს შორის არსებული ურთიერთობის სათანადო ანალიზი. შესაბამისად, დუმილის უფლება დაირღვევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდებულის მიერ ჩვენების მიცემისას, ინფორმატორი მოქმედებდა როგორც სახელწმიფოს წარმომადგენელი და იგი უშუალოდ იყო ამ ინფორმაციის მიცემის მიზეზი.

ინფორმატორის სახელმწიფოს წარმომადგენლად განხილვა დამოკიდებულია იმაზე, მოხდებოდა თუ არა ინფორმატორსა და ბრალდებულს შორის ინფორმაციის გაცვლა იგივე ფორმითა და საშუალებებით, რომ არა სახელმწიფოს ამგვარი ჩარევა. ანუ, მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა, ინფორმატორსა და ბრალდებულს შორის არსებული საუბარი ფუნქციონალურად წარმოადგენდა თუ არა სახელმწიფოსგან სანქცირებული დაკითხვის ტოლფას ღონისძიებას.^[26]

ზემოაღნიშნულ საქმეში, ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ პოლიციასთან თავის განცხადებებში, ბრალდებული, ადვოკატის რჩევით, ოფიციალურად იყენებდა დუმილის უფლებას. „ჰ.“, რომელიც იყო პოლიციის გამოცდილი ინფორმატორი, ბრალდებულის საკანში იქნა მოთავსებული ჯერ პოლიციის შენობაში, ხოლო შემდეგ ციხეში კონკრეტული დავალებით, განმცხადებლისგან მოეპოვებინა ინფორმაცია იმ დანაშაულთან დაკავშირებით, რომელშიც ბრალდებული იყო ეს პიროვნება. მტკიცებულებებმა, რომლებიც განმცხადებლის სასამართლო პროცესზე იქნა წარდგენილი, აჩვენეს, რომ პოლიცია სპეციალურად ამზადებდა ინფორმატორს და მას მისცა დავალება, ინფორმაციის მიღების მიზნით „გაეკეთებინა ყველაფერი, რაც შეეძლო“.

ამდენად, აღიარება, რომელიც განმცხადებელმა გააკეთა ინფორმატორთან და რომელიც, სასამართლო განხილვის დროს მის წინააღმდეგ იქნა გამოყენებული, როგორც ერთ-ერთი ძირითადი და გადამწყვეტი მტკიცებულება, იყო არა სპონტანური, არამედ გამოწვეული ინფორმატორის გაუთავებელი და მიზანმიმართული გამოკითხვებით ისე, რომ იგი შესაძლებელია მიჩნეულ იქნეს დაკითხვის ფუნქციონალურ ექვივალენტად, მხოლოდ იმ საპროცესო გარანტიების გარეშე, რომლებიც პოლიციის მიერ ოფიციალური დაკითხვის დროსაა უზრუნველყოფილი და გამოიხატება ადვოკატის დასწრების უფლებაში, ასევე, მაინკრიმინირებელი ჩვენების მიცემისაგან დაცვის პრივილეგიის თაობაზე შესაბამისი გაფრთხილების ვალდებულებაში და ა.შ.^[27]

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მართალია განხილულ საქმეში განმცხადებლისა და ინფორმატორის ურთიერთობაში არაფერი მიუთითებდა ინფორმატორის მხრიდან განხორციელებულ პირდაპირ იძულებაზე, ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ განმცხადებელი მაინც დაექვემდებარა იმგვარ ფსიქოლოგიურ ზეწოლას, რომელმაც უარყოფითად იმოქმედა ინფორმაციის გაცემის „ნებაყოფლობით“ ხასიათზე. ევროპულმა სასამართლომ მხედველობაში მიიღო და გაითვალისწინა ის გარემოება, რომ განმცხადებელი მკვლელობაში იყო ბრალდებული, იმყოფებოდა პატიმრობაში და დაკითხვების მეშვეობით პოლიციის უშუალო ზეწოლის ქვეშ. ამდენად, სასამართლოს შეფასებით, იგი მიდრეკილი იყო, გარკვეული ნდობა გასჩენოდა თანამესაკნე ინფორმატორისადმი, რომელთან ერთადაც, კვირების განმავლობაში იმყოფებოდა საერთო საკანში. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, ამგვარი მეთოდებით მიღებული ინფორმაცია, სასამართლომ შეაფასა განმცხადებლის ნების საწინააღმდეგოდ მოპოვებულად, რისი სასამართლოში შემდგომი გამოყენებაც დაარღვევდა განმცხადებლის დუმილის უფლებას და თვითინკრიმინაციის აკრძალვის პრივილეგიას.^[28] შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა.^[29]

ზემოთ მოყვანილი მაგალითი საკმაოდ კარგად მიესადაგება, სახალხო დამცველის აპარატის მიერ შესწავლილ, სმიტების ოჯახის მკვლელობაში (ისევე, როგორც სახალხო დამცველის მიერ შესწავლილ მეორე საქმეში) მოგვიანებით ბრალდებულად ცნობილ პირთან გამომძიებლის ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ და ამ გასაუბრების ფარულად ჩაწერის შემთხვევას. სარჩელში მითითებული ფარული ვიდეოდან კარგად ჩანს, რომ გამომძიებლის მხრიდან ხდება პოტენციური ბრალდებულის მოწყვლადი მდგომარეობით მანიპულირება, სწორედ თვითინკრიმინაციის აკრძალვის პრივილეგიის გვერდის ავლის მიზნით, მაინკრიმინირებელი ინფორმაციის მოსაპოვებლად. ის, რომ ეს გასაუბრება თავიდანვე გამიზნულად განხორციელდა თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიის გვერდისა ავლის მიზნით, ამაზე მეტყველებს ფარული საგამოძიებო მოქმედების ფარგლებში გასაუბრების ვიდეო ჩაწერა, სადავო ნორმის საფუძველზე, მომავალში მისი მტკიცებულებად გამოყენების მიზნით. ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია, რომ ე.წ. „პირადი გასაუბრება“ ტარდება პოლიციის შენობაში, დაკითხვისათვის ჩვეულ გარემოში, რასაც არ შეიძლება უარყოფითად არ ემოქმედა გამოსაკითხი პირის ნებაზე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პირი არ იყო უზრუნველყოფილი არა თუ კვალიფიციური ადვოკატის მომსახურებით, არამედ, საკუთარი უფლებების თაობაზე ელემენტალურად გაფრთხილების ვალდებულებითაც.

საკუთარი უფლებების თაობაზე ინფორმირების ვალდებულებაზე იმსჯელა სტრასბურგის სასამართლომ საქმეში - ALEKSANDR ZAICHENKO v. RUSSIA. განმცხადებელი საკუთარი მანქანით ბრუნდებოდა სახლში, როდესაც იგი პოლიციის თანამშრომლებმა გააჩერეს, რომლებიც, თავის მხრივ, საწვავის ქურდობის ფაქტს იძიებდნენ. განმცხადებელი პოლიციის ოფიცრების მიერ, საკუთარი უფლებების თაობაზე ყოველგვარი წინასწარი გაფრთხილების გარეშე იქნა დაკითხული, მან ასევე ხელი მოაწერა ამ დაკითხვის ოქმს. ოქმის თანხმად, განმცხადებელი ადასტურებდა, რომ საწვავი აიღო მისი სამსახურეობრივი მანქანიდან, რის გამოც, მოგვიანებით იგი საწვავის ქურდობაში იქნა ბრალდებული. სტრასბურგის სასამართლომ კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა დაადგინა, რადგან საქმის განმხილველმა სასამართლომ მსჯავრდება დააფუძნა განმცხადებლის მიერ პოლიციისათვის მიცემულ ჩვენებაზე, რომელიც მან, საკუთარი უფლებების შესახებ წინასწარი ინფორმირების გარეშე მისცა პოლიციის ოფიცრებს.

თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის პრივილეგიის არაპირდაპირ დაცვით ეფექტთან დაკავშირებით, შეიძლება აღინიშნოს, რომ დუმილის უფლება უსარგებლო გახდება, თუ არ იარსებებს მისი უგულებელყოფით მოპოვებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენებისაგან დაცვის გარანტიები.^[30] ეს გარემოება კარგად ჩანს SAUNDERS-ს გადაწყვეტილებაში, რომლის თანახმად, მაგალითად, როდესაც ბრალდებულის სანდოობა ნაფიც მსაჯულთა შესაფასებელია, ასეთი ჩვენებების გამოყენება შეიძლება განსაკუთრებით საზიანო იყოს. შესაბამისად, მოცემულ კონტექსტში არსებითია ის, თუ რა გამოყენება ექნება სისხლის სამართლის საქმეში იმ მტკიცებულებებს, რომლებიც იძულებით იქნა მოპოვებული.^[31]

ამდენად, დასკვნის სახით შეიძლება აღინიშნოს, რომ დუმილის უფლება წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას, რომელიც დაუშვებელია შეიზღუდოს, ვინაიდან არ არსებობს სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც აიძულებს პირს მისცეს საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენება. შეიძლება ასევე ითქვას, რომ არ არსებობს რაიმე კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მიზანი, რომელიც გაამართლებდა სისხლის სამართლის პროცესის ამ უმნიშვნელოვანესი გარანტიიდან გადახვევას და შესაბამისად, დუმილის უფლების ნებისმიერი, თუნდაც მინიმალური შეზღუდვა შეუძლებელია შეფასდეს, მათ შორის, თანაზომიერების ტესტის გამოყენებით. ამ წესიდან გამონაკლისს, კონსტიტუციურ-სამართლებრივად ვერ გაამართლებს ვერც ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმე და ვერც მისი გამოძიების სირთულე. პირიქით, რაც უფრო მძიმეა ბრალდება, მით უფრო მომეტებულია ამგვარი საპროცესო გარანტიების დაცვის ინტერესი.

ზემოთ განხილული საქმეებიდან, განსაკუთრებით საყურადღებოა რამდენიმე გარემოება, რომელზეც სასამართლომ გაამახვილა ყურადღება. კერძოდ, დაუშვებელია მოტყუების მეშვეობით ბრალდებულის ნების თავისუფლებაზე ზემოქმედება, კერძოდ კი, ფუნქციონალურად დაკითხვის ტოლფასი, არაფორმალური ღონისძიების, უშუალოდ დუმილის უფლებისათვის გვერდის ავლის მიზნით გამოყენება. გარდა ამისა, ნებისმიერი დაკითხვის წინ, განსაკუთრებით, როდესაც გამოსაკითხი პირი პოტენციური ბრალდებულია, შესაბამის პირს უნდა განემარტოს, რომ იგი არ არის ვალდებული მისცეს საკუთარი თავის დანაშაულში მამხილებელი ინფორმაცია და რომ უფლება აქვს ისარგებლოს ადვოკატის მომსახურებით. ამგვარი უფლებების არ ცოდნის პირობებში, არაფორმალური დაკითხვის დროს, საკმაოდ დიდია, როგორც პოლიციის მხრიდან არაჯეროვანი ზემოქმედების, ისე დუმილის უფლების დარღვევის საფრთხე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც შესაბამისი საპროცესო კანონმდებლობა მტკიცებულებითი მნიშვნელობის მინიჭებით, ფაქტობრივად, ახალისებს დანაშაულში მამხილებელი ინფორმაციის სწორედ ამგვარი მეთოდებით მოპოვებას.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად, არავინ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრე განისაზღვრება კანონით. ნიშანდობლივია, რომ კონსტიტუციის აღნიშნულ გარანტიას აზრი დაეკარგება თუ, ერთი მხრივ, საგამოძიებო ორგანოებს ექნებათ შესაძლებლობა სხვადასხვა „ხრიკების“ გამოყენებით გვერდი აუაროს ამ კონსტიტუციურ გარანტიას, ხოლო, მეორე მხრივ, ამგვარი მეთოდებით მოპოვებულ ინფორმაციას სასამართლო გამოიყენოს ბრალდებულის წინააღმდეგ.

სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ მისი სადავო ნორმატიულ შინაარსის მიზანს, მათ შორის, სწორედ, უშუალოდ ბრალდებულისგან მოტყუებით მოპოვებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენება წარმოადგენს. მაშასადამე, ნორმის სადავო შინაარსი, ფაქტიურ ლეგიტიმაციას ანიჭებს ოპერატიულ მუშაკს ან/და გამომძიებელს, რომ მათ მიზანმიმართულად იმოქმედონ იმისთვის, რომ არაფორმალური დაკითხვის მეთოდების გამოყენებით, უშუალოდ პოტენციური ბრალდებულს ათქმევინონ ინფორმაცია, რომელიც, მოგვიანებით, სასამართლოზე მის წინააღმდეგ მტკიცებულებად იქნება გამოყენებული. ამიტომ, გამომძიებელი პოტენციურ ბრალდებულს იწვევს ე.წ. „პირად გასაუბრებაზე“ მხოლოდ ერთადერთი მიზნით, პირს ათქმევინოს სისხლის სამართლის საქმისთვის მნიშვნელოვანი ინფორმაცია და მოახდინოს ამ პროცესის ფარული ვიდეო/აუდიო დოკუმენტირება მისი, მათ შორის, გამოკითხული პირის საწინააღმდეგოდ მტკიცებულებად გამოყენების მიზნით და ეს იმ პირობებში, როდესაც გამოსაკითხ პირს, ე.წ. „პირადი გასაუბრების“ დროს, არ განემარტება საკუთარი თავის მამხილებელი ინფორმაციის მიცემაზე უარის თქმისა და ადვოკატის მომსახურებით სარგებლობის უფლებები.

კერძოდ, ე.წ. "პირადი გასაუბრება" ტარდება დაკითხვისათვის ჩვეულ გარემოში, უმეტეს წილად, პოლიციის ადმინისტრაციულ შენობაში განთავსებულ დაკითხვის ოთახებში. მიუხედავად იმისა, რომ პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება ნებაყოფლობითია, გამოსაკითხი პირი, მოცემულ შემთხვევაში კი - პოტენციური ბრალდებული, გასაუბრებაზე მიწვევისას, ერთი მხრივ, დგას არჩევანის წინაშე, ან არ დათანხმდეს ოპერატიული მუშაკის/გამომძიებლის მოთხოვნას და „ნებაყოფლობით“ არ ითანამშრომლოს გამოძიებასთან, რამაც, იგი შეიძლება, ეჭვის თვალსაზრისით, ნეგატიური კუთხით წარმოაჩინოს, ან გამოცხადდეს და უპასუხოს მისთვის დასმულ, არასასურველ შეკითხვებს; ხოლო, მეორე მხრივ კი, როდესაც პოტენციური ბრალდებული, პირველი პირობის გათვალისწინებით, „ნებაყოფლობით“ თანხმდება გამოკითხვაში მონაწილეობაზე, იგი უკვე მოკლებულია შესაძლებლობას, არა მხოლოდ იცოდეს რომელ კითხვებზე გაცემული პასუხები შეიძლება იყოს მაინკრიმინირებელი, არამედ, ასევე კვალიფიციური რჩევა მიიღოს ადვოკატისგან, თუ როგორ კითხვაზე პასუხი შეიძლება იყოს მისთვის ზიანის მომტანი. სახელწმიფოს ოფიციალური წარმომადგენლის მიერ ასეთ გარემოში ჩატარებული არაფორმალური დაკითხვის პირობებში, საკუთარ უფლებებში გაუთვითცნობიერებელი, პოტენციური ბრალდებულის ნების თავისუფლება, ყოველგვარი დაცვითი გარანტიების გარეშე, ფაქტიურად სრულადაა მოქცეული გამოცდილი გამომძიებლის კონტროლის ქვეშ, რაც, თავის მხრივ, ქმნის ნების თავისუფალი გამოვლენისათვის იმდენად არა-შესაფერის გარემოს, რომ ზრდის ოპერატიული მუშაკის/გამომძიებლის მხრიდან, სასურველი ინფორმაციის მოსაპოვებლად, არაჯეროვანი ზეწოლის განხორციელების საფრთხეს.

გარდა ამისა, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალიდან ცალსახად გამომდინარეობს, დუმილის უფლების დარღვევის თვალსაზრისით, პრობლემურია არა მხოლოდ მაინკრიმინირებელი ინფორმაციის მიცემა, არამედ, მათ შორის, ერთი შეხედვით უმნიშვნელო შეკითხვებიც კი. როგორც უკვე ითქვა, „იძულებით მიცემული ჩვენება, რომელსაც ერთი შეხედვით, არ აქვს თვითინკრიმინაციის ნიშნები, როგორიცაა თავის გამამართლებელი გამონათქვამები ან უბრალოდ ინფორმაცია ფაქტობრივ საკითხებთან დაკავშირებით, შეიძლება მომავალში გამოყენებული იქნეს სისხლის სამართალწარმოებაში ბრალდების არგუმენტების გასამყარებლად, მაგალითად, ბრალდებულის სხვა განცხადებების ან სასამართლო განხილვაზე წარმოდგენილი მტკიცებულებების ეჭვქვეშ დასაყენებლად ან, სხვაგვარად, მისი სანდოობის შესალახად. ამასთან, სასამართლოს განმარტებით, როდესაც ბრალდებულის სანდოობა ნაფიც მსაჯულთა შესაფასებელია, ასეთი ჩვენებების გამოყენება შეიძლება განსაკუთრებით საზიანო იყოს. შესაბამისად, მოცემულ კონტექსტში არსებითია ის, თუ რა გამოყენება ექნება სისხლის სამართლის საქმეში იმ მტკიცებულებებს, რომლებიც იძულებით იქნა მოპოვებული.^[32]

სწორედ ამიტომ, სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი კრძალავს, მთლიანად გამოკითხვის დროს მიცემული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენებას, მიუხედავად იმისა, ინფორმაცია მაინკრიმინირებელია თუ არა. მხედველობაშია მისაღები, სსსკ-ის 74-ე მუხლის პირველი ნაწილიც, რომლის თანახმად, ბრალდებულის ჩვენებას წარმოადგენს მის მიერ მხოლოდ სასამართლოში მიცემული ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა შესახებ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ჩვენება, რომელიც მან სასამართლო განხილვამდე მისცა, დაუშვებელია, არსებითი განხილვის დროს, მისი ნებართვის გარეშე იქნეს გამოყენებული მისსავე წინააღმდეგ.

ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ სსსკ-ის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ნებას რთავს ბრალდების მხარეს, ამავე კოდექსის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების მსგავსი ღონისძიება - პირის გამოკითხვა, იგივე პირადი გასაუბრება, რომლის დროსაც, გამოსაკითხი პირი არ არის უზრუნველყოფილი არცერთი გარანტიით - დაგეგმოს წინასწარ (მაშასადამე, ჩაატაროს არასპონტანურად), ფარული საგამოძიებო მოქმედების სახით და ეს განახორციელოს ისეთი ფორმით, რომელიც ფუნქციონალურად წარმოადგენს დაკითხვის ტოლფას ღონისძიებას; ამასთან ერთად, ეს განახორციელოს ერთადერთი მიზნით, რომ კანონმდებლობის ფორმალური დაცვით, გვერდი აუაროს სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილ შეზღუდვას. სსსკ-ის 247-ე მუხლის პირველი ნაწილი კი, თავის მხრივ, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიის საპროცესო იმპლემენტაციის უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, რომლის უგულებელყოფა, პირდაპირ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული ნორმის დარღვევას.

როგორც უკვე აღინიშნა, არ არსებობს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებდა დუმილის უფლების უმნიშვნელოვანესი გარანტიისგან რაიმე სახის გადახვევას. სასამართლომ მიიჩნია, რომ კონვენციის მე-6 მუხლში მოცემული სამართლიანობის ზოგადი მოთხოვნა, მათ შორის, თვითინკრიმინაციისაგან დაცვის უფლება, ვრცელდება სისხლის სამართლის საქმეებში ყველა ტიპის დანაშაულზე, მიუხედავად მისი სირთულისა. ამასთან, დაუშვებელია საჯარო ინტერესის გამოყენება იძულებით მიღებული ჩვენებების საფუძველზე პირის ბრალეულობის დასამტკიცებლად.^[33] ამდენად, დუმილის უფლება, რამდენადაც ის შეიძლება ჩაითვალოს მე-6 მუხლის შემადგენელ ელემენტად, თანაბრად უნდა გავრცელდეს, ყველა ბრალდებულზე. გარდა ამისა, შეუძლებელია არსებობდეს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უზრუნველყოფისთვის აუცილებელი გარანტიის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი.^[34]

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 247-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედების დროს, ბრალდებულის მიერ ნებაყოფლობით მიწოდებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობა - რომელიც პირის გამოკითხვის, მაშასადამე, მასთან ოპერატიული მუშაკის ან გამომძიებლის პირადი გასაუბრების ფარული საგამოძიებო მოქმედების მეშვეობით ჩაწერის შედეგადაა მოპოვებული - ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-11 პუნქტს, რომლის თანახმად, არავინ არის ვალდებული მისცეს თავისი საწინააღმდეგო ჩვენება. შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსი ცნობილი უნდა იქნეს არაკონსტიტუციურად.

[1] საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი კომენტარი 2015 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით. თბილისი 215 წელი. გვ. 713;

[2] საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი კომენტარი 2015 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით. თბილისი 215 წელი. გვ. 713;

[3] უნდა ითქვას, რომ სსსკ-ის 113-ე მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვა, ისევე, როგორც პირის გამოკითხვის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიება, ორივე, ნებაყოფლობითია, თუმცა, გამოკითხვის ღონისძიებისგან განსხვავებით, სსსკ-მა მაინც აუცილებლად მიიჩნია გამოსაკითხი გაფრთხილება იმის თაობაზე, რომ მას უფლება აქვს არ გასცეს ინფორმაცია საკუთარი თავის წინააღმდეგ.

[4] ნიშანდობლივია ის გარემოება, რომ 2015 წლის 18 დეკემბერს შესაბამისი დამატება ასევე განხორციელდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 370-ე მუხლში და მოხდა სსსკ-ის 113 მუხლით გათვალისწინებული გამოკითხვის დროს, პირის მიერ არასწორი ინფორმაციის მიწოდებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის გათვალისწინება;

[5] აღნიშნული პირი იყო არასრულწლოვანის მშობელი და არა ადვოკატი.

[6] იხილეთ: http://rustavi2.ge/ka/news/126745;

[7] ამ შემთხვევაში „პირადი გასაუბრება“ წარმოადგენს „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ცნებას, რომელიც განმარტავს ე.წ. „პირის გამოკითხვის“ ღონისძიების შინაარსს.

[8] საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „დაუშვებელია ადამიანის ნების თავისუფლებაზე ზემოქმედება წამების, ძალადობის, სასტიკი მოპყრობის, მოტყუების, სამედიცინო ჩარევის, ჰიპნოზის, ასევე სხვა ისეთი ღონისძიებების გამოყენებით, რომლებიც ზემოქმედებს ადამიანის მეხსიერებაზე ან აზროვნებაზე. აგრეთვე დაუშვებელია მუქარა ან ისეთი შეღავათების დაპირება, რომლებიც კანონით არ არის გათვალისწინებული.“;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბერი №2/13/1234,1235 გადაწყვეტილება. II-17;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №1/4/809 გადაწყვეტილება, II. პ. 41;

[11] იქვე, II. პ. 42;

[12] იქვე, გვ. 360;

[13] CASE OF FUNKE v. FRANCE;

[14] ტრექსელი შ, ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში, თბილისი, 2009, გვ. 361;

[15] იქვე, გვ. 361;

[16] იქვე, გვ. 363;

[17] იქვე;

[18] იქვე, გვ. 367;

[19] იქვე;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №1/4/809 გადაწყვეტილება, II. პ. 41;

[21] ტრექსელი შ, ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში, თბილისი, 2009, გვ. 367;

[22] იქვე, გვ. 368;

[23] იქვე, გვ. 365;

[24] იქვე;

[25] Allan v. UK. § - 50;

[26] იქვე, § - 51;

[27] იქვე, § - 52;

[28] იქვე;

[29] იქვე, § - 52;

[30] იქვე, გვ. 374;

[31] CASE OF SAUNDERS v. THE UNITED KINGDOM, §§ 70-74;

[32] CASE OF SAUNDERS v. THE UNITED KINGDOM, §§ 70-74;

[33] იქვე, გვ. 364;

[34] იქვე, გვ. 363;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა