თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმები საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, სოციალური პაკეტის მიმღებ პირთა წრიდან გამორიცხავს ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე პირებს. კერძოდ, „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება პირის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, გარდა მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა. ხოლო, მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი სოციალური პაკეტის შეწყვეტის ერთ-ერთ საფუძვლად განსაზღვრავს საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდს, გარდა მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული (მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე) პირებისთვის.

განსახილველ შემთხვევაში, ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირებს, მხოლოდ საჯარო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში უწყდებათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, განსხვავებით კერძო კომპანიებში დასაქმებული იმივე სტატუსის მქონე პირებისგან. ამასთან, საჯაროს საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, მხოლოდ მკვეთრად გამოხატული და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს უნარჩუნდებათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, განსხვავებით ამავე საქმიანობის განმახორციელებელი ზომიერად და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დაწესებულია არსებითად თანასწორ პირების მიმართ განსხვავებულ სამართლებრივი რეჟიმი, რის გამოც ექცევიან კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი მიუთითებს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებაზე, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის შექმნას განსაკუთრებულ პირობები. აღნიშნული პოზიტიური ვალდებულების ფარგლებში, სახელმწიფო ვალდებულია, მაშინაც უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი სოციალური გარანტიებით, როდესაც ის დასაქმებულია. რაც, დღეს მოქმედი კანონმდებლობით, მხოლოდ კერძო სექტორში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით სრულდება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილ შეზღუდვებს პირდაპირი მიმართება გააჩნა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან.

ზემოაღნიშნულთან ერთად, ასევე მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების შინაარსი

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, მნიშვნელოვანია მათი განხილვა სხვა ნორმების კონტექსტში.

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, სოციალური დახმარება არის ნებისმიერი სახის, ფულადი ან არაფულადი ხასიათის სარგებელი, რომელიც განკუთვნილია სპეციალური მზრუნველობის საჭიროების მქონე პირისათვის, ღატაკი ოჯახისათვის ან უსახლკარო პირისათვის.[1] ამავე კანონის მე-6 მუხლის შესაბამისად, სოციალური დახმარების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს სოციალური პაკეტი. კანონის მე-12¹ მუხლის შესაბამისად კი, სოციალური პაკეტი არის ყოველთვიური ფულადი სარგებელი ან/და სარგებლების (ფულადი და არაფულადი სარგებლები) ერთობლიობა, რომლის მოცულობა, მიმღებ პირთა წრე, გაცემის წესი და პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილებით. სოციალური პაკეტის დანიშვნის საფუძვლებია: ა) შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის დადგენა; ბ) მარჩენალის გარდაცვალება. თავის მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს სტატუსი ენიჭება „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.[2]

„სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონეა პირი, რომელსაც მყარი ფიზიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური ან სენსორული დარღვევები აქვს, რომელთა სხვადასხვა დაბრკოლებასთან ურთიერთქმედებამ შესაძლოა ხელი შეუშალოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ამ პირის სრულ და ეფექტიან მონაწილეობას სხვებთან თანაბარ პირობებში.[3]

ამავე კანონის, მე-10 მუხლის თანახმად, შესაძლებლობის შეზღუდვა არის ისეთი მყარი ფიზიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური ან სენსორული დარღვევები, რომლებიც განაპირობებს ქმედობაუნარიანობის დროებით ან სამუდამო შეზღუდვას. ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვის სიმძიმის მიხედვით ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა განისაზღვრება შემდეგი ხარისხით: ა) მსუბუქად გამოხატული; ბ) ზომიერად გამოხატული; გ) მნიშვნელოვნად გამოხატული; დ) მკვეთრად გამოხატული. შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენის საფუძველს კი, წარმოადგენს ქმედობაუნარიანობის ზომიერად, მნიშვნელოვნად და მკვეთრად გამოხატული შეზღუდვა.

„სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, ანატომიური ან გონებრივი დეფექტისა და ორგანიზმის დარღვეული ფუნქციის საკომპენსაციო საშუალებებით უზრუნველყოფის, შრომის სპეციალური ან ინდივიდუალური პირობების შექმნის შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა, რომლის ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა გამოხატულია მნიშვნელოვნად ან მკვეთრად, შესაძლებელია შეასრულოს სხვადასხვა სახის სამუშაო.[4] ამავე კანონის თანახმად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სოციალური დაცვა გულისხმობს, სახელმწიფოს მიერ გარანტირებული მუდმივი ან დროებითი ეკონომიკური, სოციალური და სამართლებრივი ღონისძიებების სისტემას, რომელიც მიზნად ისახავს სათანადო პირობების შექმნას, რათა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა გადალახოს ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა, რომელიც მას შესაძლებლობას მისცემს სხვა მოქალაქეთა მსგავსად მონაწილეობა მიიღოს საზოგადოებრივ საქმიანობასა და ყოფა-ცხოვრებაში.[5]

„სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“ (შემდეგში - დებულებით დამტკიცებული წესი) განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე სოციალური პაკეტის მხოლოდ ფულადი გასაცემლის (შემდგომში – სოციალური პაკეტი) მოცულობას, მიმღებ პირთა წრეს, დანიშვნისა და გაცემის წესსა და პირობებს.[6]

დებულებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლის „მ“ პუნქტის თანახმად, სოციალური პაკეტი არის პირის ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფა ამ წესით დადგენილი ოდენობითა და პირობებით. მე-6 მუხლი კი, ადგენს შეზღუდვებს სოციალური პაკეტის მიღებაზე და დაუშვებლად მიიჩნევს ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღებას - სოციალურ პაკეტთან ერთად, სახელმწიფო პენსიის, სახელმწიფო კომპენსაციის (გარდა გამონაკლისებისა) ან საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღებას. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილ ერთ-ერთ შეზღუდვას წარმოადგენს, წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმა, რომლის თანახმადაც სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება პირის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში. აღნიშულ ნორმას აქვს მეორე პუნქტი, რომელიც საჯარო საქმიანობის განხორციელებისას სოციალური პაკეტის მიღებაზე შეზღუდვას არ ავრცელებს, მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე.

მსგავს შინაარს ატარებს დებულებით დამტკიცებული წესის მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომელის თანახმადაც სოციალური პაკეტის შეწყვეტის საფუძველია საჯარო საქმიანობის განხორციელება, გარდა მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული პირებისა.

დებულებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლის „კ“ ქვეპუნქტი განმარტავს საჯარო საქმიანობის ცნებას, რომლის თანახმადაც საჯარო საქმიანობა არის სახელმწიფო სამსახურსა და საჯარო სამსახურში, მათ შორის, საჯარო სამართლის იურიდიულ პირში (გარდა პოლიტიკური და რელიგიური ორგანიზაციებისა, ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებისა, პროფესიული და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებებისა, სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულებებისა, საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიისა, საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიისა, მუზეუმებისა, ბიბლიოთეკებისა, სკოლა-პანსიონებისა, ადრეული და სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების, სკოლისგარეშე და სააღმზრდელო საქმიანობის განმახორციელებელი დაწესებულებებისა) განხორციელებული შრომითი ანაზღაურებადი საქმიანობა. საჯარო საქმიანობად არ მიიჩნევა საუბნო საარჩევნო კომისიაში განხორციელებული შრომითი ანაზღაურებადი საქმიანობა და საოლქო საარჩევნო კომისიის დროებითი წევრის მიერ განხორციელებული შრომითი ანაზღაურებადი საქმიანობა. საჯარო საქმიანობად არ მიიჩნევა აგრეთვე სამხედრო სარეზერვო სამსახურში განხორციელებული საქმიანობა. ისეთი შრომითი ანაზღაურებადი საქმიანობის შესახებ ინფორმაციას, რომელიც საჯარო საქმიანობას მიეკუთვნება, ადმინისტრირების ორგანოს შეთანხმებული ფორმატით აწვდის საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო.

„საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, სახელმწიფო სამსახური არის საქართველოს სახელმწიფო და ავტონომიური რესპუბლიკების იმ ორგანოებში (დაწესებულებებში) არჩევით ან დანიშვნით თანამდებობაზე საქმიანობა, რომლებიც საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე ახორციელებენ საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებას, სახელმწიფო ზედამხედველობასა და კონტროლს, აგრეთვე სახელმწიფო თავდაცვას.[7] ხოლო, საჯარო სამსახური არის სახელმწიფო სამსახურში (გარდა ამ კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული პირების მიერ განხორციელებული საქმიანობისა), მუნიციპალიტეტის ორგანოებში (დაწესებულებებში) და საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებში საქმიანობა (გარდა კულტურულ, საგანმანათლებლო, სამეცნიერო, კვლევით, სასპორტო და რელიგიურ, წევრობაზე დაფუძნებულ და ამ კანონითა და „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული კატეგორიის საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებში საქმიანობისა). საჯარო სამსახურად ითვლება აგრეთვე საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციაში, საქართველოს პრემიერ-მინისტრისა და საქართველოს მთავრობის სათათბირო ორგანოების აპარატებში, საქართველოს ეროვნული ბანკის აპარატში, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის აპარატში, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს აპარატში, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატში, საქართველოს ბიზნესომბუდსმენის აპარატში, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურში, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის აპარატში, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი საარჩევნო კომისიების აპარატებში, სახელმწიფო რწმუნებულის ადმინისტრაციაში საქმიანობა.[8]

ამდენად, ზემოაღნიშნული ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ რეაბილიტაციისა და საზოგადოებაში ინტეგრაციის მიზნით, სახელმწიფო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის სოციალური დახმარებას გასცემს, ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფის - სოციალური პაკეტის სახით. ამასთან, სახელმწიფო სოციალური დახმარების გაცემას წყვეტს, იმ შემთხვევაში თუ ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე პირები განახორციელებენ შრომითი ანაზღაურებად საქმიანობას სახელმწიფო ან საჯარო სამსახურში.

თანასწორობის უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი ცალკე გამოჰყოფს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის განსაკუთრებულ პირობების შექმნის კუთხით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“[9]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „(...) ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“[10] „(...) თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.[11]

ხოლო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, „სახელმწიფო ქმნის განსაკუთრებულ პირობებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის. შესაბამისად, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება ადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განახორციელოს აუცილებელი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებებზე მორგებული ღონისძიებები და ამგვარად უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზება.“[12]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“.[13] ამდენად, პირველ რიგში უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი წესი არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას. რისთვისაც, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები.

შესადარებელ პირთა დიფერენცირება

განსახილველ შემთხვევაში, ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, მხოლოდ საჯარო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში უწყდებათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, განსხვავებით კერძო კომპანიებში დასაქმებული იმივე სტატუსის მქონე პირებისგან.

ამასთან, საჯაროს საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, მხოლოდ მკვეთრად გამოხატული და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს უნარჩუნდებათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, განსხვავებით ამავე საქმიანობის განმახორციელებელი ზომიერად და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა.

ამდენად სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირებით შესადარებელ პირებს წარმოადგენენ:

I. ერთი მხრივ, 1) ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც შრომით საქმიანობას ახორცილებენ სახელმწიფო ან საჯარო სამსახურში და 2) ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც შრომით საქმიანობას ახორცილებენ კერძო სექტორში.

შესადარებელ პირთა შორის დიფერენცირება იმაში გამოიხატება, რომ საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელ ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს სრულად უწყდებათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, კერძო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში კი, სრულად უნარჩუნდება ეს უფლება.

II. მეორე მხრივ, კი შესადარებელ პირები არიან 1) საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელი ზომიერად და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები და 2) საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელი მკვეთრად და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები.

შესადარებელ პირთა შორის დიფერენცირების შედეგად, საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსის არსებობის შემთხვევაში, სრულად უწყდება სოციალური პაკეტის მიღების უფლება, ხოლო მკვეთრად და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებს, ამავე საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში სრულად უნარჩუნდება ეს უფლება.

შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობა

უნდა აღინიშნოს, რომ დიფერენცირებული მოპყრობის არსებობა არ არის საკმარისი კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის დასადგენად. ამისათვის აგრეთვე აუცილებელია, რომ განსხვავებული მოპყრობა ხორციელდებოდეს არსებითად თანასწორი პირების მიმართ. მოცემულ შემთხვევაში შესადარებელი პირების პირველ ჯგუფს ერთმანეთისაგან განასხვავებთ შრომითი საქმიანობის განხორცილების ადგილი, ხოლო მეორე ჯგუფის შესადარებელ პირთა დიფერენცირების ნიშანი კანონმდებლობით მინიჭებული ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვის ხარისხის განმსაზღვრელი სტატუსია. კერძოდ, ზომიერად, მნიშვნელოვნად და მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი, ასევე მნიშვნელოვნად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენის საფუძველი - მხედველობის შეზღუდვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“.[14]

იგივე პრინციპი გამომდინარეობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლიდან. ევროპული სასამართლოს განმარტებით, იმისათვის, რომ საკითხი მოექცეს ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-14 მუხლის (თანასწორობის უფლება) ქვეშ, აუცილებელია, რომ განსხვავებული მოპყრობა არსებობდეს ანალოგიურ ან მსგავს სიტუაციაში მყოფი პირების მიმართ. განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია თუ მას არა აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება, ე.ი. არ ისახავს კანონიერ მიზანს და არ არსებობს პროპორციულობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და დასახულ მიზანს შორის.[15]

განსახილველ შემთხვევაში შესადარებელ ჯგუფებს მიეკუთვნებიან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც ახორციელებენ შრომით საქმიანობას. როგორც უკვე აღინიშნა, შესადარებელ პირებს შორის განმასხვავებელს წარმოადგენს ერთი მხრივ, დასაქმების ადგილი (საჯარო სექტორშია დასაქმებული პირი თუ კერძო სექტორში) და მეორე მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი და მნიშვნელოვნად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენის საფუძველი.

საჯარო და კერძო სექტორში დასაქმებულ, ერთნაირი შეზღუდვის მქონე პირებს, შესაძლებლობების შეზღუდვიდან გამომდინარე, აქვთ თანაბარი საჭიროებები, შესაბამისად, მათი ინტერესი, მიიღონ გათვალისწინებული სოციალური პაკეტი არის თანაბარი.

რაც შეეხება, საჯარო სექტორში დასაქმებულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, მიუხედავად შესაძლებლობების სხვადასხვა ხარისხის შეზღუდვისა, ასევე გააჩნიათ თანაბარი ინტერესი მიიღონ მათი შესაძლებლობის შეზღუდვის ხარისხისთვის გათვალისწინებული, შესაბამისი სოციალური პაკეტი. სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული ყოველთვიური სარგებლის (ფულადი და არაფულადი სარგებელი) მოცულობა, რა თქმა უნდა შესაძლოა განსხვავდებოდეს იმის მიხედვით, თუ რა ხარისხის შეზღუდვა აქვს დასაქმებულ პირს. თუმცა როგორც საჯარო საქმიანობის განხორციელებამდე, ისე საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდშიც, პირთა ინტერესი უზრუნველყოფილი იყვნენ მათი შეზღუდვის შესაბამისი მოცულობის სოციალური პაკეტით არის თანაბარი.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის მიზნებისათვის, შესადარებელი პირები არიან არსებითად თანასწორი სუბიექტები და სადავო ნორმებით იზღუდება სამართლის წინაშე მათი თანასწორობის უფლება.

შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია, დემოკრატიულ სახელმწიფოში მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“[16]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა.“[17]

დამკვიდრებული სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან.“[18] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმები ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, ვინაიდან, საჯარო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, შესადარებელ პირებს სრულად უწყდებათ სოციალური დახმარება, განსხვავებით კერძო სექტორში დასაქმებული პირებისგან. რაც შეეხება დიფერენცირების მეორე ჯგუფს, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, რომელებიც საჯარო საქმიანობის განხორციელებამდე თანაბრად სარგებლობენ შესაბამისი მოცულობის სოციალური პაკეტის მიღების უფლებით, საჯარო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, მხოლოდ მკვეთრად გამოხატული და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის არსებობის შემთხვევაში ეძლევათ უფლება შეინარჩუნონ სოციალური დახმარება, ხოლო ზომიერი და მნიშვნელოვანი (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვანი შეზღუდვისა) შეზღუდვის სტატუსის მქონე პირებისთვის, შესაბამისი სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფა საერთოდ გამოირიცხება. ამდენად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს შეფასების მკაცრი ტესტის გამოყენებით.

ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, სადავო რეგულაცია ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „„მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში დიფერენცირების შეფასებისას აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად არის სახელმწიფოს მიერ უთანასწორო მოპყრობა აუცილებელი და არსებობს თუ არა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი.“[19] „(...) ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდვით დაცული სიკეთე უფლებაში ჩარევის შედეგად ხელყოფილ ინტერესზე აღმატებული იყოს.“[20]

საბიუჯეტო რესურსის ამოწურვადობის და მისი ოპტიმალური ხარჯვის ინტერესის გათვალისწინებით, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს საბიუჯეტო რესურსის დაზოგვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სახელმწიფოს ფისკალური და ეკონომიკური უსაფრთხოება მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ ინტერესს წარმოადგენს და მისთვის საფრთხის შექმნა, თავისთავად, ვერ იქნება მოაზრებული ადამიანის რომელიმე ძირითადი უფლებით დაცული სფეროს ნაწილად. (...) ამ პროცესში ხარჯების ოპტიმიზაციისა და, მათ შორის, გონივრული ბალანსის დაცვის მიზნით დადგენილი გარკვეული შეზღუდვები შესაძლებელია, რიგ შემთხვევებში, გამართლებული იყოს, თუმცა იმ შემთხვევაში, როდესაც სამართალურთიერთობა უკავშირდება არსებული საბიუჯეტო რესურსების თანაბრად გადანაწილებას არსებითად თანასწორი სუბიექტებისათვის, თავისთავად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი ვერ გამოდგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების შეზღუდვის რაციონალურობის მტკიცების საფუძვლად.“[21]

განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენცირება უნდა აკმაყოფილებს მკაცრი შეფასების ტესტის მოთხოვნებს, კერძოდ კი, უნდა არსებობდეს დაუძლეველი საჯარო ინტერესი. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელი ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე პირთა რაოდენობის სიმცირიდან გამომდინარე, მათი სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფა ვერ იქნება განხილული საბიუჯეტო სახსრების იმგვარ ზრდად, რომელმაც შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას სახელმწიფოს ფისკალურ და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, და დაუძლეველ ინტერესს წარმოადგენდეს. მაგალითისთვის, საჯარო სამსახურის ბიუროს მონაცემებით, 2017 წელს საჯარო სექტორში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე თანამშრომელთა საერთო რაოდენობა შედგენდა 55 ადამიანს,[22] 2018 წელს საჯარო სამსახურში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოხელეთა რაოდენობა იყო 68,[23] 2019 წელს კი, საჯარო სამსახურში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პროფესიული საჯარო მოხელის რაოდენობა შეადგენდა 51 ადამიანს.[24]

ამდენად, სოციალური პაკეტის მიმღებთა წრიდან საჯარო სექტორში დასაქმებული ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების გამორიცხვა ვერ იქონიებს არსებით გავლენას საბიუჯეტო რესურსის დაზოგვის ინტერესზე. შესაბამისად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი არ გამოდგება სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზნებისთვის დაუძლეველ საჯარო ინტერესად.

როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სოციალური პაკეტის შეწყვეტას განაპირობებს, მის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელება. იქედან გამომდინარე, რომ ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვის სიმძიმის მიხედვით დგინდება მკვეთრად, მნიშვნელოვნად და ზომიერად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსი, სოციალური პაკეტის მოცულობაც აღნიშნული შესაძლებლობის შეზღუდვის საჭიროებების პროპორციულია (კერძოდ, მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირის სოციალური პაკეტი შეადგენს – 250 ლარის, მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირის - 140 ლარს, ხოლო, ზომიერად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირის (რომელსაც ბავშვობიდან დადგენილი აქვს შეზღუდული შესაძლებლობა) – 100 ლარს[25]). შესაბამისად, შესაძლებლობის შეზღუდვის სიმძიმის მიუხედავად, თითოეულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს გააჩნია თანაბარი ინტერესი მიიღოს მისი საჭიროების შესაბამისი მოცულობის სოციალური პაკეტი.

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ სოციალური პაკეტით სარგებლობა ეფუძნება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის შეფასების სამედიცინო მოდელის მიხედვით დადგენილ სტატუსს. აღნიშნული კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს დასაქმებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფის ეფექტურობასაც, რადგან დახმარება და სტატუსის მინიჭება, უნდა ეფუძნებოდეს არ მხოლოდ შეზღუდვის სამედიცინო ხარისხს, არამედ ამ პირთა რეალურ სოციალურ საჭიროებებს, ინდივიდუალური მოთხოვნილებების გათვალისწინებით. შესაბამისად, საჯარო საქმიანობის განხორციელების შემთხვევაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ნაწილისთვის სოციალური პაკეტის შენარჩუნების საკითხის გადაწყვეტა, მხოლოდ სამედიცინო ჩვენების შედეგად მინიჭებული სტატუსის საფუძველზე, კიდევ უფრო ინტენსიურს ხდის უფლების დარღვევას.

ერთნაირია, ასევე საჯარო და კერძო სექტორში დასაქმებულ ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საჭიროებები. შესაბამისად, ამ შემთხვევაშიც მათი ინტერესი, მიიღონ გათვალისწინებული სოციალური პაკეტი არის თანაბარი. სრულიად გაუმართლებელია, რომ სახელმწიფო/საჯარო სამსახურის შემთხვევაში ხელფასი ითვლებოდეს სოციალური ბენეფიტის ალტერნატივად, ხოლო კერძო დამსაქმებლის შემთხვევაში ამგვარ სოციალურ პაკეტს გააჩნდეს განსხვავებული ბუნება. ამასთან, საჯარო და კერძო დასაქმების სფეროში ანაზღაურების ოდენობა შეიძლება იყოს თანაბარი ან რომელიმე მათგანი მცირედით ან მნიშვნელოვნადაც ჩამოუვარდებოდეს მეორეს.

აღსანიშნავია, რომ „მნიშვნელოვნად და ზომიერად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების დასაქმების სფეროს ნიშნით პირდაპირი დისკრიმინაციის ფაქტის დადგენის შესახებ“ საქართველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის 31 მაისის №13-3/7066 რეკომენდაციის[26] ფარგლებში სახალხო დამცველის აპარატმა საქართველოს მთავრობიდან გამოითხოვა ინფორმაცია, თუ რა იყო საჯარო და კერძო სექტორში დასაქმებულ პირებს შორის განსხვავებული მოპყრობის ლეგიტიმური ინტერესი. საგულისხმოა, რომ საქართველოს მთავრობას განსხვავებული მოპყრობის ლეგიტიმური მიზანი არ დაუსახელებია.

შრომის ანაზღაურება და ფულადი სოციალური უზრუნველყოფა, მიუხედავად იმისა, რომ ორივეს წყარო არის სახელმწიფო ბიუჯეტი, თავისი დანიშნულებით და მიზნობრიობით სრულიად განსხვავდება ერთმანეთისგან. შესაბამისად, მათი ერთმანეთის ალტერნატივად განხილვა და შრომის ანაზღაურებით სოციალური პაკეტის ჩანაცვლება დაუშვებელია. მითუმეტეს, კანონმდებლობა ისედაც ადგენს შეზღუდვებს სოციალური პაკეტის მიღებაზე და დაუშვებლად მიიჩნევს ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღებას, სოციალურ პაკეტთან ერთად სახელმწიფო პენსიის, სახელმწიფო კომპენსაციის (გარდა გამონაკლისებისა) ან საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღებას. რაც გამორიცხავს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ერთი და იმავე მიზნისა და დანიშნულების ბენეფიტის ორმაგად მიღებას.

ამდენად ყოველგვარი დამატებითი მსჯელობის გარეშე, თავისთავად ცხადია, რომ მსგავს დიფერენცირებას არ გააჩნია რაიმე ლოგიკური ახსნა. არ არსებობს სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენციაციის აბსოლუტურად აუცილებელი ან/და უფლებაში ამგვარი ჩარევის დაუძლეველი საჯარო ინტერესი. შესაბამისად, საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის და მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ადგენს, რომ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე პირების მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, დისკრიმინაციულია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული სახელმწიფოს მიერ განსაკუთრებული პირობების შექმნის ვალდებულების დარღვევას,სახელმწიფომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით პოზიტიურ ვალდებულება იკისრა, რომ ეფექტიან და შესაბამის ზომებს მიიღებს, რათა ხელი შეუწყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უფლებების რეალიზებას, ასევე, მათ სრულ ინკლუზიასა და მონაწილეობას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. „განსაკუთრებული პირობების“ შექმნით, სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, არსებული რესურსების მაქსიმალურად გამოყენებისა და საჭიროების შესაბამისად, მიიღოს ყველა ზომა აღნიშნულ უფლებათა სრული დაცვის სისტემატური, პროგრესირებადი უზრუნველყოფისათვის.

განსხვავებით, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტისა, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს არ შელახოს თანასწორობის პრინციპი, მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი მიუთითებს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებაზე, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის შექმნას განსაკუთრებულ პირობები - გაატაროს კონკრეტული ღონისძიებები შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცულობის უზრუნველსაყოფად.

სახელმწიფო, განსაკუთრებული პირობების უზრუნველყოფის ვალდებულების ფარგლებში, მათ შორის, ხელს უნდა უწყობდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების დასაქმებასა და მათი პროფესიული შესაძლებლობების რეალიზებას. ჩვენ შემთხვევაში კი, ზომიერად გამოხატული და მნიშვნელოვნად გამოხატული (გარდა მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული) შესაძლებლობის შეზღუდვის მქონე პირის დასაქმება იწვევს, მისთვის სოციალური გარანტიების წართმევას, რასაც ცალსახად ნეგატიური გავლენა ექნება მათი საზოგადოებაში ინტეგრაციის პროცესზე.

კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი სახელმწიფოსგან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანასწორობის უზრუნველსაყოფად აქტიურ მოქმედებას და მათი საჭიროებების გათვალისწინებით, გარკვეული ვალდებულებების შესრულებას მოითხოვს. აღნიშნული ვალდებულება, არ უნდა იქნეს გაგებული მხოლოდ, როგორც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლება წვდომა ჰქონდეთ შესაფერის საკვებზე, საცხოვრებელსა თუ სხვა ძირითად მატერიალურ მოთხოვნილებებზე, არამედ ის ასევე მოიცავს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მხარდაჭერას და ხელშეწყობას პროფესიულ განვითარებისა და საჯარო საქმიანობის განხორციელებისას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტის ჩანაწერის „განსაკუთრებული პირობები“, შინაარსის განსაზღვრისთვის მნიშვნელოვანია ასევე, გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის უფლებების დაცვის კონვენციის დებულებების გათვალისწინება. კონვენციის მიზანია, ხელი შეუწყოს, დაიცვას და უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანაბარი უფლებებისა და ძირითად თავისუფლებათა რეალიზება, მათი თანდაყოლილი პიროვნული ღირსების პატივისცემა. კონვენციის 27-ე მუხლი ეხება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების შრომისა და დასაქმების უფლებას. აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას შრომაზე, სხვებთან თანასწორობის საფუძველზე. აღნიშნული მოიცავს საკუთარი შრომით ცხოვრების უზრუნველყოფის შესაძლებლობის მოპოვების უფლებას, მაშინ როდესაც შრომითი ბაზარი და სამუშაო გარემო არის ღია, ინკლუზიური და მისაწვდომი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის. მონაწილე სახელმწიფოები, შესაბამისი საფეხურების გავლით, მათ შორის საკანონმდებლო დონეზე, იცავენ და ხელს უწყობენ შრომის უფლების რეალიზებას, მათ შორის მათთვის, ვინც შეზღუდვა მიიღო შრომითი მოვალეობის შესრულებისას, რათა: ხელი შეეწყოს შრომით ბაზარზე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმებისა და სამსახურებრივი წინსვლის შესაძლებლობებს, ისევე როგორც სამუშაო ადგილის მოძიების, შენარჩუნებისა და მუშაობის განახლებაში ხელშეწყობას; მოხდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმება საჯარო სექტორში; ხელი შეეწყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის პროფესიული და საკვალიფიკაციო რეაბილიტაციის, სამუშაო ადგილის შენარჩუნებისა და სამუშაოზე დაბრუნების პროგრამების განხორციელებას.

თანასწორობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის შესახებ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კომიტეტის ზოგადი კომენტარში აღნიშნულია, რომ „სახელმწიფოებმა შშმ პირებისათვის უნდა უზრუნველყონ სათანადო, არადისკრიმინაციული გადასვლა დასაქმებაზე და პირიქით. წევრ სახელმწიფოებს ეკისრებათ შეღავათებისა და შემწეობის, მათ შორის, პენსიისა და უმუშევრობის დახმარების თანაბარი და ეფექტიანი მისაწვდომობის ვალდებულება. მსგავსი შეღავათები არ უნდა დაირღვეს დასაქმებიდან გამორიცხვის შედეგად, რაც კიდევ უფრო გაამწვავებდა სიტუაციას.“[27]

ამდენად, სახელმწიფომ უნდა მიიღოს ეფექტური და შესაბამისი ზომები, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის პროფესიული შესაძლებლობების რეალიზების ხელშეწყობისთვის. შეუძლებელია ამგვარი შეზღუდვა და მათთვის სოციალური პაკეტის შეწყვეტა ემსახურებოდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების ხელშეწყობას და მათთვის განსაკუთრებული პირობების უზრუნველყოფას. ნაცვლად წამახალისებელი ეფექტისა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა საქმიანობა დაიწყოს სახელმწიფო/საჯარო სამსახურში, სახელმწიფო დამატებით დაბრკოლებას ქმნის ამგვარი შეზღუდვის შემოღებით.

სოციალური პაკეტი არ წარმოადგენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უმუშევრობის დახმარებას. სოციალური პაკეტის მიზანია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის სათანადო პირობების შექმნა, რათა მათ გადალახონ ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა, რომელიც შესაძლებლობას მისცემთ სხვა მოქალაქეთა მსგავსად მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. დასაქმების შემთხვევაში, პირს უნარჩუნდება იგივე შეზღუდვები და გააჩნია იგივე საჭიროებები, რაც დასაქმებამდე, შესაბამისად არ შეიძლება სოციალურ პაკეტით უზრუნველყოფა დამოკიდებული იყოს მის მიერ, შრომითი საქმიანობის განხორციელებაზე. სადავო ნორმებით, კი სახელმწიფო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს კანონმდებლობით განსაზღვრული ძირითადი დახმარების გარეშე ტოვებს. ამდენად, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილი პოზიტიური ვალდებულების ფარგლებში, სახელმწიფო ვალდებულია, მაშინაც უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი სოციალური გარანტიებით, როდესაც ის დასაქმებულია. რაც, დღეს მოქმედი კანონმდებლობით, მხოლოდ კერძო სექტორში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით სრულდება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილი წესი ეწინააღმდეგება ასევე, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილ ვალდებულებას.

[1] „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ი“ პუნქტი;

[2] „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ქ“ პუნქტი;

[3] „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ბ“ პუნქტი;

[4] „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი;

[5] „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „დ“ პუნქტი;

[6] დებულებით დამტკიცებული წესის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი;

[7] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ა“ პუნქტი;

[8] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „გ“ პუნქტი;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის №1/6/1426 განჩინება, II. პ. 25;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 10;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 17;

[15] ECtHR, Eweida and others v. United Kingdom , nos. 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10, 15/01/2013, § 87-88; Burden v. United Kingdom, nos. 13378/05, 29/04/2008, 29/04/2008, § 60;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 5;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 115;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 117;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 25 ოქტომბრის №1/11/629,652 გადაწყვეტილება, II. პ. 36;

[22] საჯარო სამსახურის ბიუროს საქმიანობის 2017 წლის ანგარიში, გვ. 22 (იხ.: http://www.csb.gov.ge/media/2439/2017-2017.pdf );

[23] საჯარო სამსახურის ბიუროს საქმიანობის 2018 წლის ანგარიში, გვ. 47 (იხ.: http://www.csb.gov.ge/media/2438/964872018.pdf );

[24] საჯარო სამსახურის ბიუროს 2019 წლის სტატისტიკა საჯარო სამსახურში, გვ. 29 ( იხ.: http://www.csb.gov.ge/media/2762/report_2019-statistics.pdf );

[25] დებულებით დამტკიცებული წესის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ა.კ“, „ბ.კ“ და „ე“ ქვეპუნქტები;

[26] საქართველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის 31 მაისის №13-3/7066 რეკომენდაცია (იხ.:http://www.ombudsman.ge/geo/191127024126shezghuduli-shesadzlebloba/saxalxo-damcvelma-saqartvelos-mtavrobas-kerdzo-da-sadjaro-seqtorshi-dasaqmebul-shshm-pirebs-shoris-diskriminaciis-agmofxvrisaken-mouwoda);

[27] შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კომიტეტის ზოგადი კომენტარი №6 (2018), თანასწორობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის შესახებ, პ 67, e,;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა