კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

მანანა კობახიძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თამაზ ცაბუტაშვილი – წევრი.

სხდომის მდივანი: მარიამ ბარამიძე.

საქმის დასახელება: შპს „თამარ ფაჩულიას საავტორო სკოლა-გიმნაზია“, შპს „გორის წმინდა გიორგის სახელობის სკოლა-ლიცეუმი“ და შპს „ახალი ქართული გიმნაზია“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „ზოგადი განათლების დასაფინანსებლად ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივისა და მისი შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების პირველი მუხლის მე-2‒მე-5 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 15 სექტემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1538) მომართეს იურიდიულმა პირებმა ‒ „შპს თამარ ფაჩულიას საავტორო სკოლა-გიმნაზია“, „შპს გორის წმინდა გიორგის სახელობის სკოლა-ლიცეუმი“ და „შპს ახალი ქართული გიმნაზია“. №1538 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2020 წლის 22 სექტემბერს. №1538 კონსტიტუციური სარჩელის თაობაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2021 წლის 15 ივლისს.

2. №1538 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე და მე-60 მუხლები, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

3. „ზოგადი განათლების დასაფინანსებლად ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივისა და მისი შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების (შემდგომში - საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილება) პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, პირველი მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საჯარო სკოლების გარდა, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივი განისაზღვრება 300 ლარის ოდენობით. აღნიშნული მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით განისაზღვრება ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის კოეფიციენტები ქართულენოვანი საჯარო სკოლების/სექტორების პირველიდან მე-8 კლასის ჩათვლით, არაქართულენოვანი საჯარო სკოლების/სექტორების პირველიდან მე-8 კლასის ჩათვლით და საჯარო სკოლის მე-9-დან მე-12 კლასის ჩათვლით. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერი განისაზღვრება ერთ მოსწავლეზე გათვლილი საბაზო ფინანსური ნორმატივისა და შესაბამისი კოეფიციენტის ნამრავლით და დამტკიცებულია ქართულენოვანი საჯარო სკოლებისათვის/სექტორებისთვის პირველიდან მე-8 კლასის ჩათვლით, არაქართულენოვანი საჯარო სკოლებისათვის/სექტორებისთვის პირველიდან მე-8 კლასის ჩათვლით, საჯარო სკოლების მე-9-დან მე-12 კლასის ჩათვლით სხვდასხვა ოდენობებით. საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების პირველი მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად კი, კერძო სკოლებისათვის ვაუჩერის ოდენობა განისაზღვრება 300 ლარით.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, უზრუნველყოფილია მეწარმეობის თავისუფლება. აკრძალულია მონოპოლიური საქმიანობა, გარდა კანონით დაშვებული შემთხვევებისა და დადგენილია, რომ მომხმარებელთა უფლებები დაცულია კანონით.

5. №1538 კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაციის შესაბამისად, კერძო ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების (სკოლების) დაფინანსება და სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობა შეადგენს 300 ლარს. საჯარო ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერი კი განისაზღვრება ერთ მოსწავლეზე გათვლილი საბაზო ფინანსური ნორმატივისა და შესაბამისი კოეფიციენტის ნამრავლით. კერძო სკოლების დაფინანსების ოდენობის განსაზღვრისას არ გაითვალისწინება ისეთი კრიტერიუმები, როგორებიც გაითვალისწინება საჯარო სკოლების დაფინანსების შემთხვევაში ‒ მაგალითად, სკოლის მდებარეობა (მაღალმთიან სოფლებში არსებული სკოლები), მოსწავლეთა რაოდენობა და სხვ. შესაბამისად, საჯარო სკოლების დაფინანსებისაგან განსხვავებით, კერძო სკოლების დაფინანსების შეთხვევაში, არ გაითვალისწინება საბაზო ფინანსური ნორმატივები და შესაბამისი კოეფიციენტები და სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობა განისაზღვრება ფიქსირებულად.

6. მოსარჩელეების პოზიციით, ზოგადსაგანმანათლებლო მომსახურების ბაზარზე კერძო და საჯარო სკოლები წარმოადგენენ კონკურენტ ეკონომიკურ აგენტებს, რომლებიც ფუნქციონირებენ საერთო ბაზარზე და მომხმარებელს აწვდიან მსგავს მომსახურებას. მოსარჩელეების განმარტებით, საჯარო სკოლები, კერძო სკოლებთან შედარებით, სარგებლობენ მრავალი სხვადასხვაგვარი შეღავათითა და უპირატესობით (მაგ., 33 ათასიდან 78 ათას ლარამდე საბაზო დაფინანსება, უფროსი და წამყვანი მასწავლებლის სტატუსის მქონე მასწავლებლის დანამატი, მენტორის სტატუსის მქონე მასწავლებლის დანამატი, საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე სამედიცინო კაბინეტის ფუნქციონირების მიზნით, საჯარო სკოლის ტერიტორიაზე არსებულ სამედიცინო კაბინეტში დასაქმებული თითოეული შტატგარეშე მოსამსახურის შრომის ანაზღაურებისათვის 470 ლარიანი დანამატი და სხვ.). საპირისპიროდ, კერძო სკოლებს უწევთ სხვდასხვა იმგვარი დამატებითი ხარჯების გაწევა, რაც დაკავშირებულია კერძო სკოლაში დასაქმებული პირების ჯანმრთელობის დაზღვევასთან, ავტორიზაციის გაზრდილ საფასურთან და სხვ. ამავდროულად, კერძო სკოლების პირველკლასელებს, საჯარო სკოლების პირველკლასელებისაგან განსხვავებით, არ ურიგდებათ ნოუთბუქები და უფასო სახელმძღვანელოები. ამგვარად, საჯარო სკოლებისათვის დაფინანსების განსხვავებული და მეტად ხელსაყრელი მეთოდის დადგენით და ეკონომიკური აგენტის შერჩევითად მხარდაჭერით, სახელმწიფო საფრთხეს უქმნის კონკურენტ ეკონომიკურ აგენტებს შორის თავისუფალ კონკურენციას, ბაზრის სტრუქტურას და, ზოგადად, ეკონომიკურ თავისუფლებას. სწორედ ამიტომ, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო რეგულაციები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებულ ძირითად უფლებებს.

7. №1538 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, შუამდგომლობს საქართველოს განათლების ლიგის თავმჯდომარის, მანანა ნიკოლაიშვილის ექსპერტად მოწვევის თაობაზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. აღნიშნული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე ითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციურ სარჩელს ან სასარჩელო მოთხოვნის შესაბამის ნაწილს არ მიიღებს არსებითად განსახილველად.

2. №1538 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი საჯარო და კერძო სკოლების დაფინანსების საკითხის მომწესრიგებელი საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების რიგი დებულებები. კერძოდ, განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმებით განისაზღვრება საჯარო და კერძო სკოლებისათვის ზოგადი განათლების დასაფინანსებლად ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის ოდენობა, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის კოეფიციენტები და შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობები. კერძოდ, დადგენილია, რომ იმ საჯარო სკოლების, რომელთა მოსწავლეების რაოდენობა განისაზღვრება 1-დან 169 მოსწავლის ჩათვლით და „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად დაფუძნებისა და საჯარო სკოლის წესდების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2005 წლის 15 სექტემბრის №448 ბრძანების №4 და №6 დანართებით გათვალისწინებული საჯარო სკოლების გარდა, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივი განისაზღვრება 300 ლარის ოდენობით. ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის კოეფიციენტები კი განისაზღვრება ქართულენოვანი და არაქართულენოვანი საჯარო სკოლების/სექტორების კლასებისა (დიფერენცირებულად, პირველიდან მე-8 კლასის ჩათვლით და მე-9-დან მე-12 კლასის ჩათვლით), მოსწავლეების რაოდენობების, სკოლის მდებარეობის (მაგ., მაღალმთიან დასახლებაში მდებარეობა) გათვალისწინებით. ამავდროულად, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერი განისაზღვრება ერთ მოსწავლეზე გათვლილი საბაზო ფინანსური ნორმატივისა და შესაბამისი კოეფიციენტის ნამრავლით და დამტკიცებულია სხვდასხვა ოდენობით, ქართულენოვანი და არაქართულენოვანი საჯარო სკოლების/სექტორების კლასებისა და მოსწავლეების რაოდენობების გათვალისწინებით. საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების პირველი მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად კი, კერძო სკოლებისათვის ვაუჩერის ოდენობა განისაზღვრება 300 ლარით.

3. ამგვარად, სადავო რეგულაციების საფუძველზე განსხვავებულად განისაზღვრება საჯარო და კერძო სკოლებისათვის ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის დაანგარიშების წესი და ოდენობები. კერძოდ, საჯარო სკოლების შემთხვევაში ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის დაანგარიშების პროცესში გაითვალისწინება ისეთი გარემოებები, როგორებიც არის მაგ., ქართულენოვანი და არაქართულენოვანი საჯარო სკოლების/სექტორების კლასების, მოსწავლეების რაოდენობები, სკოლის მდებარეობა; კერძო სკოლების შემთხვევაში კი, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის ოდენობა შეადგენს, ფიქსირებულად, 300 ლარს ზემოაღნიშნული გარემოებების მხედველობაში მიღების გარეშე. მოსარჩელეების არგუმენტაციით, სადავო ნორმები საჯარო სკოლებისათვის ადგენს დაფინანსების განსხვავებულ და, კერძო სკოლების დაფინანსების წესთან შედარებით, მეტად ხელსაყრელ მეთოდს, რითაც სახელმწიფო ზოგადსაგანმანათლებლო ბაზრის სფეროში მოქმედ ეკონომიკურ აგენტის (საჯარო სკოლებს) შერჩევით მხარდაჭერას ახორციელებს, რაც საფრთხეს უქმნის კონკურენტ ეკონომიკურ აგენტებს შორის თავისუფალ კონკურენციას, ბაზრის სტრუქტურას და, ზოგადად, ეკონომიკურ თავისუფლებას. ამგვარად, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო რეგულაციები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებულ ძირითად უფლებებს.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, მეწარმეობის თავისუფლება უზრუნველყოფილია. აკრძალულია მონოპოლიური საქმიანობა, გარდა კანონით დაშვებული შემთხვევებისა. მომხმარებელთა უფლებები დაცულია კანონით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მეწარმეობის თავისუფლება [...] წარმოადგენს სამოქალაქო ბრუნვის თავისუფლების მნიშვნელოვან გამოვლინებას, ეკონომიკური მართლწესრიგის, ჯანსაღი და სიცოცხლისუნარიანი საბაზრო ურთიერთობების საფუძველს. აღნიშნული ვალდებულებით სახელმწიფო მხარს უჭერს თავისუფალი ეკონომიკის პრინციპს, რომელშიც არა მარტო მეწარმეობის ასპარეზია თავისუფალი ნებისმიერი ქმედუნარიანი სუბიექტისათვის, არამედ თავად მეწარმეობაა თავისუფალი. მხოლოდ თავისუფალი მეწარმეობის დროსაა შესაძლებელი, მეწარმე სუბიექტი გახდეს კომერციული ურთიერთობების სრულფასოვანი თანამონაწილე და შეძლოს თავისი საქმიანი უნარ-ჩვევების სრულყოფილი გამოვლინება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-2).

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თავისუფალი მეწარმეობის დაცვა და კონკურენციის განვითარება უზრუნველყოფს ბაზარზე სიცოცხლისუნარიანი ეკონომიკური აგენტების საქმიანობას, რაც თავისუფალი ბაზრის ჩამოყალიბების არსებითი წინაპირობაა. აღნიშნულის მისაღწევად სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას სათანადო საკანონმდებლო მოწესრიგება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №2/11/747 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს გიგანტი სექიურითი“ და „შპს უსაფრთხოების კომპანია ტიგონისი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2). „მეწარმეობისადმი სახელმწიფოს მხარდაჭერა არ გულისხმობს მარტო ინსტიტუციურად ამ საქმიანობის ნორმატიულ აღიარებას. მნიშვნელოვანია მისი მთავარი მოთამაშის, კერძოდ, მეწარმისადმი შეთავაზებული გარანტიები. სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი ნორმატიული გარემო, რომელიც წაახალისებს და ბაზრიდან არ განდევნის სიცოცხლისუნარიან სუბიექტებს, იზრუნებს მათი გაჯანსაღებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-3).

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „სამეწარმეო თავისუფლება და ეკონომიკურ აგენტებს შორის კონკურენტული გარემოს უზრუნველყოფა ხელს უწყობს თავისუფალი ბაზრის სტრუქტურის ჩამოყალიბებას და მომხმარებელთა ინტერესების დაცვას, ახალისებს უკეთესი ხარისხის საქონლის/მომსახურების კონკურენტულ ფასად წარმოებას/მიწოდებას. თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის განვითარების უფლება იცავს ეკონომიკურ აგენტებს გაუმართლებელი ბარიერების დაწესებისგან. სახელმწიფო ვალდებულია, თავი შეიკავოს ეკონომიკური აგენტებისათვის არათანაბარი პირობების შექმნისაგან და მიიღოს ზომები კონკურენტული ეკონომიკური გარემოს, თავისუფალი ბაზრის სტრუქტურის ჩამოყალიბებისა და შენარჩუნებისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №2/11/747 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს გიგანტი სექიურითი“ და „შპს უსაფრთხოების კომპანია ტიგონისი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-3).

7. ამავდროულად, „სახელმწიფოს მიერ ბაზრის რომელიმე სეგმენტზე განხორციელებულმა ჩარევამ არ უნდა გამოიწვიოს ცალკეული ეკონომიკური აგენტის (ან აგენტთა ჯგუფის) პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენება და საფრთხე არ უნდა შეუქმნას ბაზრის ამავე სეგმენტის მონაწილე სხვა ეკონომიკური აგენტების მიერ საქმიანობის კონკურენტულ გარემოში განხორციელების უფლებას. დაუშვებელია სახელმწიფომ თავისი დაუსაბუთებელი ჩარევებით საბაზრო ძალაუფლება შეუქმნას ბაზრის რომელიმე მონაწილეს. სახელმწიფოს მიერ რომელიმე ეკონომიკური აგენტის შერჩევითად მხარდაჭერა საფრთხეს უქმნის თავისუფალ კონკურენციას, ბაზრის სტრუქტურას და ზოგადად, ეკონომიკურ თავისუფლებას. შერჩევითი საფუძვლით ეკონომიკური აგენტისთვის/აგენტებისთვის სარგებლის მინიჭება ცვლის როგორც სარგებლის მიმღები, ასევე ბაზარზე საქმიანობის განმახორციელებელი სხვა ეკონომიკური აგენტების მდგომარეობას. ასეთი პირობების შექმნა აუმჯობესებს კონკრეტული ეკონომიკური აგენტის (ეკონომიკური აგენტების ჯგუფის) საბაზრო მდგომარეობას და მას ამავე ბაზარზე საქმიანობის განმახორციელებელ სხვა ეკონომიკურ აგენტებთან შედარებით უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს. სახელმწიფოს ჩარევის შედეგად იცვლება ბაზრის სტრუქტურა და უარესდება იმ ეკონომიკური აგენტების საბაზრო მდგომარეობა, რომლებიც სახელმწიფოსგან სარგებელს არ იღებენ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №2/11/747 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს გიგანტი სექიურითი“ და „შპს უსაფრთხოების კომპანია ტიგონისი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-6).

8. ამგვარად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩამოყალიბებული პრაქტიკის შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის უფლება იცავს ეკონომიკურ აგენტებს მათ საქმიანობაში სახელმწიფოს დაუსაბუთებელი ჩარევისაგან inter alia შერჩევითი საფუძვლით რომელიმე ეკონომიკური აგენტისათვის უპირატესობის, სარგებლის მინიჭებისაგან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №2/11/747 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს გიგანტი სექიურითი“ და „შპს უსაფრთხოების კომპანია ტიგონისი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-7; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 აპრილის №1/1/655 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სკს“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).

9. ამავდროულად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული უფლების შეზღუდვა, კონკრეტული ეკონომიკური აგენტისათვის (ან აგენტთა ჯგუფისათვის) სარგებლის მინიჭების გზით შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ადგილი აქვს, ბაზრის შესაბამის სეგმენტზე, ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტისათვის შერჩევითად უპირატესობის მინიჭებას სხვა ეკონომიკურ აგენტთან შედარებით. მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტისათვის სახელმწიფოს მხრიდან შერჩევითად უპირატესობის მინიჭება წარმოშობს საფრთხეს მეწარმეობის თავისუფლებისა და კონკურენციისათვის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 აპრილის №1/1/655 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სკს“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19,20). შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ მოსარჩელის არგუმენტაცია, პირთა გარკვეული ჯგუფისათვის შერჩევითად უპირატესობის მინიჭების თაობაზე მიემართება იმგვარ სუბიექტს, რომლის ეკონომიკურ აგენტად იდენტიფიცირება შეუძლებელია, არ ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას და ბაზრის შესაბამის სეგმენტზე მომსახურების მიწოდებას, არ იქმნება საბაზრო უპირატესობის მინიჭების რისკები და ადგილი არ ექნება საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვას.

10. ამგვარად, განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი რეგულაციებიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული თავისუფალი მეწარმეობის უფლებისა და კონკურენციის განვითარების თავისუფლების შეზღუდვის წარმოსაჩენად, მოსარჩელე მხარე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ ადგილი აქვს ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელ სუბიექტებს, ეკონომიკურ აგენტებს შორის თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის საწინააღმდეგო დიფერენცირებულ მოპყრობას. შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელის განხილვის აღნიშნულ ეტაპზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს საქართველოში არსებული ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემის ფარგლებში ფუნქციონირებადი საჯარო სკოლები წარმოადგენენ ეკონომიკურ აგენტებს, რომლებიც ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას და შესაძლებელია თუ არა, მათ მიერ განხორციელებული საქმიანობის „მომსახურებად“ კვალიფიკაცია საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნებისათვის.

11. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, პირის ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელ სუბიექტად მიჩნევისათვის განმსაზღვრელ ფაქტორს მისი საქმიანობის ბუნება წარმოადგენს. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნებისთვის, ეკონომიკურ აგენტად უნდა იქნეს მიჩნეული ნებისმიერი სუბიექტი, რომელიც ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას. თავის მხრივ, ეკონიმიკური საქმიანობა გულისხმობს ბაზრის შესაბამის სეგმენტზე მომსახურების ან/და საქონლის, ანაზღაურების სანაცვლოდ, შეთავაზებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სუბიექტის ეკონომიკურ აგენტად კვალიფიკაციისათვის მნიშვნელობა არ აქვს მის სამართლებრივ სტატუსს, დაფინანსების წყაროს, ეკონომიკური საქმიანობის ფორმას და მიზნებს. კვალიფიკაციისათვის ირელევანტურია სუბიექტის საქმიანობის მიზანია მოგების მიღება თუ მას აქვს არაკომერციული, იდეალური მიზნები. ბაზარზე საქონლისა და მომსახურების შეთავაზება უკვე ქმნის პირის მიმართ სარგებლის მინიჭებით კონკურენციის შეზღუდვის რისკებს და საკმარისია მის ეკონომიკურ აგენტად შეფასებისათვის. ამავდროულად, ეკონომიკური აგენტის კვალიფიკაცია ფუნქციურია და უკავშირდება მხოლოდ სპეციფიკურ საქმიანობას. თუ სუბიექტი ახორციელებს როგორც ეკონომიკურ, ისე - არაეკონომიკურ საქმიანობას, იგი ეკონომიკურ აგენტად ჩაითვლება მხოლოდ ეკონომიკური საქმიანობის ფარგლებში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 აპრილის №1/1/655 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სკს“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21).

12. ამავდროულად, მხოლოდ იმგვარი საქმიანობა შეიძლება განხილულ იქნეს „მომსახურებად“, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნებისთვის, რომლის მიწოდებისთვისაც, როგორც წესი, ჩვეულებრივ, გათვალისწინებულია ანაზღაურება. თავის მხრივ, ანაზღაურების ძირითადი მახასიათებელი იმაში მდგომარეობს, რომ იგი წარმოადგენს გაწეული მომსახურების ანაზღაურებას და, ჩვეულებრივ, შეთანხმებულია მიმწოდებელსა და მომსახურების მიმღებ სუბიექტებს შორის.

13. №1538 კონსტიტუციურ სარჩელში, როგორც აღინიშნა, მოსარჩელეები მეწარმეობის თავისუფლებისა და კონკურენციის განვითარების უფლებასთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად მიიჩნევენ ზოგადი განათლების უზრუნველყოფის მიზნით საჯარო და კერძო სკოლებისათვის ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის განსხვავებულ დაანგარიშების წესსა და ოდენობებს. მოსარჩელეების პოზიციით, სწორედ ზოგადსაგანმანათლებლო მომსახურების ბაზარზე საჯარო სკოლებისათვის დაფინანსების ხელსაყრელი მეთოდის დადგენითა და უკეთესი დაფინანსების შეთავაზებით, სახელმწიფო, კერძო სკოლებს აყენებს ეკონომიკურად არახელსაყრელ და არაკონკურენტულ მდგომარეობაში. ამდენად, მოსარჩელის არგუმენტაციის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განსახილველ საქმეზე შესაფასებელ სუბიექტს საქართველოს მთავრობის 2015 წლის 14 სექტემბრის №476 დადგენილების პირველი მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საჯარო სკოლები (საჯარო სკოლების, რომელთა მოსწავლეების რაოდენობა განისაზღვრება 1-დან 169 მოსწავლის ჩათვლით და „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად დაფუძნებისა და საჯარო სკოლის წესდების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2005 წლის 15 სექტემბრის №448 ბრძანების №4 და №6 დანართებით გათვალისწინებული საჯარო სკოლები) წარმოადგენენ.

14. ამ თვალსაზრისით აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლით განმტკიცებულია ადამიანის მიერ განათლების მიღების კონსტიტუციური უფლება და დადგენილია ზოგადი განათლების, კანონით დადგენილი წესით, სახელმწიფოს მხრიდან სრულად დაფინანსების ვალდებულება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „განათლების, როგორც ადამიანის ძირითადი უფლების, კონსტიტუციურ რანგში აყვანა ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას დემოკრატიულ სახელმწიფოში. განათლება წარმოადგენს სოციალური ცხოვრების განუყოფელ პროცესს, რომლის საშუალებითაც ინდივიდები თავიანთი შესაძლებლობებით და უნარებით სწავლობენ თვითგანვითარებას და ასევე სარგებლის მოტანას როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო საზოგადოებისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 დეკემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე „რუსეთის მოქალაქეები ‒ ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები ‒ მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15). ამავდროულად, „ზოგადი განათლების ძირითადი მიზანია ინდივიდის უნარებისა და შესაძლებლობების სრულფასოვანი განვითარება, პირისთვის კრიტიკული ანალიზის უნარისა და შეხედულებების ჩამოყალიბება, ადამიანის ძირითადი უფლებებისადმი პატივისცემის გაძლიერება, პირის ეფექტური ინტეგრირება თავისუფალ საზოგადოებაში, ურთიერთგაგებისა და ტოლერანტობის გაღვივება ყველა ერს, რასას, ეთნიკურ, რელიგიურ თუ სხვა ჯგუფებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 დეკემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე „რუსეთის მოქალაქეები ‒ ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები ‒ მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

15. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, „სახელმწიფოს პირდაპირ და უშუალო ინტერესს წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების, ეკონომიკური თავისუფლების, სოციალური და სამართლებრივი სახელწიფოს შექმნა, რომელიც, რა თქმა უნდა, ადეკვატური განათლების სისტემის გარეშე წარმოუდგენელია. განათლების უფლების ეფექტური რეალიზება არა მხოლოდ პირის ინდივიდუალურ ინტერესს, არამედ მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ ღირებულებას წარმოადგენს. ამ უფლების შეზღუდვა კი, მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს როგორც ინდივიდს, ასევე მთლიანად საზოგადოებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 დეკემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე „რუსეთის მოქალაქეები ‒ ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები ‒ მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21).

16. სწორედ ხსენებული ვალდებულების აღსრულების მიზნით, „ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონი აფუძნებს სახელმწიფო/საჯარო განათლების სისტემას და სათანადო სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებს, განსაზღვრავს ზოგადსაგანმანათლებლო სფეროში სახელმწიფოს პოლიტიკის ძირითად მიზნებს და აღნიშნული მიზნების მისაღწევად უზრუნველყოფს ზოგადი განათლების ღიაობას და მასზე [თანაბარ] ხელმისაწვდომობას ყველასთვის მთელი სიცოცხლის განმავლობაში, გეოგრაფიული არეალის და ენობრივი კრიტერიუმების გათვალისწინებით („ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, ამავე კანონის მე-7 მუხლი). შესაბამისად, საჯარო სკოლა საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სახით დაფუძნებულ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებას წარმოადგენს, რომლის საქმიანობის უმთავრესი მიზანი და დანიშნულება, ზოგადი განათლების სფეროში, სახელმწიფოს მიერ საქართველოს კონსტიტუციის 27-ე მუხლით ნაკისრი ვალდებულების შესრულებაა. სწორედ ამგვარი ვალდებულების უზრუნველყოფის, თითოეული მოსწავლისათვის ზოგად განათლებაზე უფასო და თანაბარი ხელმისაწვდომობის გარანტირების მიზნით, დადგენილია, რომ სახელმწიფოს მიერ მოსწავლის განათლების დაფინანსება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ხორციელდება სწორედ ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი ვაუჩერით („ზოგადი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-3 პუნქტი), რომლის ოდენობებიც სადავო ნორმების საფუძველზე დაიანგარიშება სხვადასხვა კრიტერიუმების გათვალისწინებით.

17. ამგვარად, საჯარო ზოგადსაგანმანათლებლო სისტემის დაფუძნებისა და შენარჩუნების, ზოგადასაგანმანათლებლო სფეროში საჯარო სკოლების ფუნქციონირების მიზანს არ წარმოადგენს ეკონომიკური საქმიანობის განხორციელება. საზოგადოების თითოეული წევრისათვის ზოგადი განათლების მიწოდების პროცესში საჯარო სკოლები არ ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას ‒ ბაზრის შესაბამის სეგმენტზე საქონლის ან/და მომსახურების ანაზღაურების სანაცვლოდ შეთავაზებას. სხვაგვარად, აღნიშნულ პროცესში საჯარო სკოლები არ მოქმედებენ როგორც ეკონომიკური აგენტები. ამდენად, სახელმწიფოს მხრიდან საჯარო სკოლების დაფინანსების, ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი ვაუჩერის გაცემის პროცესში სახელმწიფო არ ცდილობს ეკონომიკური საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტის ფინანსურ მხარდაჭერას, არამედ ასრულებს მასზე დაკისრებულ მოვალეობებს სოციალურ, კულტურულ და საგანმანათლებლო სფეროებში საკუთარი მოსახლეობის მიმართ. ამავდროულად, ზოგადი განათლების ამგვარი სისტემა ფინანსდება, ძირითადად ან უმთავრესად, საჯარო ფონდებიდან სახელმწიფოს ფინანსებით, სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და არა მოსწავლეების ან/და მათი მშობლების მიერ, რაც დამატებით წარმოაჩენს საჯარო სკოლების მხრიდან ზოგადსაგანმანათლებლო საქმიანობის განხორციელების არაეკონომიკურ ბუნებას. ამდენად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული დაფინანსება ‒ ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი ვაუჩერი წარმოადგენს არა საჯარო სკოლისათვის სახელმწიფოს მხრიდან მინიჭებულ პრივილეგიას ან ეკონომიკურ შეღავათს, არამედ ზოგადი განათლების საჯარო სისტემის არსებობისა და ფუნქციონირების მატერიალურ შესაძლებლობას.

18. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საჯარო სკოლების მხრიდან, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესითა და ფარგლებში, ზოგადი განათლების მიწოდება არ წარმოადგენს მომსახურებას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიზნებისათვის და, შესაბამისად, ეკონომიკურ საქმიანობას, ხოლო საჯარო სკოლა ‒ ეკონომიკურ აგენტს, რომლის მიმართაც, ამ კონტექსტში, შესაძლებელი იქნებოდა თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის მომწესრიგებელი რეგულაციების გამოყენება.

19. ამავდროულად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ, განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე მხარე ასაჩივრებს, ზოგადი განათლების უზრუნველყოფის მიზნით, საჯარო და კერძო სკოლებისათვის ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი სტანდარტული ვაუჩერის დაანგარიშების წესისა და ‒ ერთ მოსწავლეზე გათვლილი ფინანსური ნორმატივის შესაბამისი ვაუჩერის ოდენობების არაკონსტიტუციურობას და მათ კონსტიტუციურ სარჩელში არ წარმოუდგენიათ არგუმენტაცია, რომელიც დაადასტურებდა, რომ განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი დებულებებით გათვალისწინებული დაფინანსება, საჯარო სკოლების მიერ მოსწავლეებისათვის ეროვნული სასწავლო გეგმით გაუთვალისწინებელი სხვა, დამატებითი საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო, მათ შორის, ფასიანი მომსახურების გაწევისათვის ხორციელდება.

20. აღნიშნულიდან გამომდინარე, №1538 კონსტიტუციური სარჩელი დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს არსებითად განსახილველად მიღებული №1538 კონსტიტუციური სარჩელი („შპს „თამარ ფაჩულიას საავტორო სკოლა-გიმნაზია“, შპს „გორის წმინდა გიორგის სახელობის სკოლა-ლიცეუმი“ და შპს „ახალი ქართული გიმნაზია“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

თეიმურაზ ტუღუში

ირინე იმერლიშვილი

მანანა კობახიძე

თამაზ ცაბუტაშვილი